XS VERSIE losse verkoop > 0 euro 00
mensen, muziek en film
8 pagina’s
5 e jaargang _nummer
39
Special
Audiolab M-DAC Digitaal naar analoog
Heeft u ook interesse in een Hifidelity Special, mail dan naar
[email protected]
> re p ortage
audiolab M-DAC
Audiolab Wat M-DAC Waarom digitaal statement Wie
2
Een flinke tijd na het verschijnen van de indertijd veelgeprezen 8000DAC heeft Audiolab gebruik gemaakt van één van de digitale grootmeesters van deze tijd om een nieuwe digitaal naar analoog omzetter op de markt te brengen.
De Audiolab M-DAC maakt gebruik van hoogwaardige technieken en onderdelen en biedt handige opties. Maar een technisch hoogstandje staat niet per definitie garant voor een fijne beleving van muziek en daar gaat het nu om. Weet de M-DAC te overtuigen? Het was niemand minder dan John Westlake die door het team van Audiolab werd ingeschakeld om de M-DAC technisch vorm te geven. Dat deze man in het verleden al betrokken was bij enkele vooraanstaande digitale hoogstandjes zoals de Cambridge Audio Dac-Magic, diverse Peachtree producten en daarna betrokken was bij de Audiolab 8200CD, -CDQ en DQ. Audiolab, onderdeel van de International Audio Group, heeft de afgelopen jaren redelijk betaalbare maar innovatieve producten op de markt gebracht. De M-DAC was een ideale aanvulling op het assortiment. Concurrerend? De prijspositionering van de Audiolab M-DAC is gedurfd. Er zijn de afgelopen tijd veel spelers op de hifimarkt (opnieuw) ingestapt in D/A Converters, mede dankzij de opkomst van digitaal streamen van muziek. In dezelfde klasse opereren merken als het eerdergenoemde Cambridge Audio, Gold Note, Arcam, T+A, Music Hall, Rega en meer bekende merken. Dan moet je wel wat te bieden hebben. Technisch gezien zit dat bij de M-DAC wel snor. Naast een volumeregeling en een hoofdtelefoonaansluiting is dit compacte component voorzien van een 2,7 inch OLED display, twee digitale coaxiale en twee optische ingangen, een digitale uitgang voor beide soorten verbindingsmogelijkheden met een clock-lock functie over SPDIF voor een jittervrije weergave met compatible cd-spelers. Jitterrejection is aan te passen in het menu middeld de opties Auto, High Bandwith en Low Bandwith. Dit zorgt voor een betere compatibiliteit met andere apparatuur, waardoor er geen ‘hick-ups’ plaatsvinden en/of vervorming in het audiosignaal hoorbaar is. De digitale coaxiale ingangen ondersteunen een maximale bandbreedte van 24bit/192kHz. Om het geheel compleet te maken heeft de gebruiker de keuze om de M-DAC als voorversterker te gebruiken voor actieve luidsprekers of via een
eindversterker, mede dankzij de extreem lage uitgangsweerstand van 10/5 Ohm. Ook langere luidsprekerkabels zullen geen probleem of vervorming veroorzaken. Er kan worden gekozen voor een gewone cinch-aansluiting of een gebalanceerde aansluiting als uitgang. De in zilver of zwart leverbare aluminium behuizing van de Audiolab is erg mooi afgewerkt en als kers op de taart leveren de Britten een slanke afstandsbediening bij de M-DAC. Muting, het menu bereiken en tussen ingangen schakelen vergt dus geen opstaan van de luisterpositie.
tekst Eric de Boer fotografie Eric de Boer
To filter or not to filter Om het geheel compleet te maken is de Audiolab M-DAC voorzien van een asynchrone USB-aansluiting. Deze ondersteunt signalen tot 24-bit/96kHz vanaf een PC of Mac. De afstandsbediening werkt hierbij ook en John Westlake heeft voor Windows-gebruikers een LSB Restoration-functie ingebouwd. Zo wordt het signaal real-time gecontroleerd en de logische fouten in de via de Windows kernel mixer aangeleverde signalen bitperfect gecorrigeerd. Er zit in het menu van de M-DAC ook een Bitperfect Test ingebouwd, werkend voor alle ingangen tot een resolutie van 24/96. Audiolab is zeker van zijn zaak. Maar het meest interessante aan de opties van de Audiolab M-DAC moet toch wel de filteroptie zijn. Het hart van de DAC is een ESS Sabre 32-bit chipset (type 9018), die wordt omringd door veel luxe folie-condensatoren en de signalen uiteindelijk naar de discreet opgebouwde J-FET Cross Aklasse outputs stuurt. De uiteindelijke samplingfrequentie van deze D/A Converter ligt op 84.672MHz. ESS laat het aan de eindfabrikant over welk filter er wordt geprogrammeerd (veel DAC’s gebruiken filters) om de uiteindelijke klankeigenschappen te kunnen beïnvloeden. Maar de M-DAC heeft deze keuze –grotendeels- aan de eindgebruiker over te laten in de vorm van zeven filterstanden. Deze kunnen tijdens het afspelen worden gewijzigd en brengen kleine veranderingen in de muziekbeleving teweeg. Per muzieksoort kunnen fijne verschillen hoorbaar zijn. Zo bracht de stand ‘Minimum Phase’ wat meer gevoel aan het licht tijdens een live-album van Keith Jarrett, klonk ‘Optimal
3
> re p ortage
4
‘ De prijspositionering van de Audiolab M-DAC is gedurfd. Er zijn de afgelopen tijd veel spelers op de hifimarkt (opnieuw) ingestapt in D/A Converters, mede dankzij de opkomst van digitaal streamen van muziek.’
5
> re p ortage
Spectrum’ wat meer analytisch (ideaal voor ‘audiofiele’ opnames) en was het vooral de stand de stand ‘Optimal Transient’ de meest muzikale en vooral toegankelijke filterstand. Audiolab M-DAC in gebruik Tijdens de testperiode nam ik de Audiolab M-DAC op in mijn referentieset. De Eastern Electric MiniMax Tube DAC die ik normaal gebruik speelt in dezelfde prijsklasse en mocht even plaatsmaken. Aangesloten op de Blacknote DSA-150 Signature versterker had ik de keuze tussen de gebalanceerde en de cinchverbindingen. Hiervoor maakte ik gebruik van InAkustik Excellence en Kimber Hero tulpkabels, de laatste bleek toch echt de meest neutrale (en muzikale) en importeur Nutters Audio was zo vriendelijk om me een gebalanceerde set Kimber Hero te lenen voor een direct en eerlijk vergelijk tussen de twee verbindingen. De totale harmonische vervorming die Audiolab heeft opgegeven liggen voor cinch op minder dan 0,002% en voor XLR op minder dan 0,0008%. Het dynamische bereik op respectievelijk >115dB en >122dB. Mijn Squeezebox Touch werd aan de M-DAC verbonden met een L.A.T. International DI30 Signature digitale coaxkabel en voor het afspelen van cd’s gebruikte ik een InAkustik Referenz OP-102 Toslink kabel. Het eerste dat opvalt is het goed leesbare en erg heldere OLED-display van de Audialab M-DAC. De ingang wordt aangeduid, alsmede de samplingrate en de echte frequentie (deze wordt weergegeven op 1Hz nauwkeurig). De bediening van het apparaat is simpel en het menu hoeft niet telkens te worden geraadpleegd voor filterinstellingen, volume of ingangskeuze. Na het aanzetten van de Dac is deze binnen enkele seconden klaar voor gebruik en de converter is nergens op een spoortje van ruis te betichten. Muzikaliteit De chipset die Audiolab heeft toegepast staat bekend om de enorme muzikaliteit en dat weet de M-DAC ook uit te stralen. Donald Fagen zijn laatste album Sunken Condo
6
(Reprise Records) is via HDTracks verkrijgbaar in een mooie 24bit/88kHz versie die deze DAC zonder kleuring weet weer te geven. De stage klopt, op overdreven laag of een vermoeiend of scherp hoog kan ik de M-DAC niet betrappen. Laidback is de DAC geenszins, maar uiterst sprankelend is hij ook niet. Als een Engelse Lord streeft deze Audiolab een hoge mate van perfectie na, passend in zijn klasse. De flinke hoeveelheid informatie die de DAC van het jongste album van deze Steely Dan-zanger te verwerken krijgt klinkt op z’n Engels niet anders dan ‘immacculaty distinguished’. Tussen gebalanceerd en ongebalanceerd is er overigens erg weinig verschil waar te nemen, hoewel ik de plaatsing van het geluidsbeeld wat strakker vond overkomen. Maar dan praat ik over maximaal een paar procent verschil. Wanneer ik het album Soul van Seal (Warner Records) speel valt pas echt op hoe strak vooral het laag uit de DAC komt. De track Stand By Me laat horen dat er controle heerst, er is sprake van veel stage en een redelijke hoeveelheid dynamiek. Micro-detaillering is aanwezig, hoewel een luxer type DAC zoals de Leema Elements DAC hier echt beter in presteert. Deze ligt dan ook in een veel hogere prijsklasse. Ook de vocalen laten een klein minpuntje horen, er is sprake van wat minder volume tussen het midden en het hoog. Niet storend, maar wel herkenbaar. Op dit punt zou een D/A Converter met buis of een sterkere voeding dus de voorkeur hebben maar smaak speelt dan ook nog een rol. De singer/ songwriter Yoav had met zijn album A Foolproof Escape Plan (op You Are Here Music) in 2010 een flinke kwaliteit blootgelegd. De track Greed klinkt beheerst, de handclaps ietsje verder weg in het geluidsbeeld dan ik gewend ben. De percussie komt beheerst over en de stem van deze artiest weet een mooi plekje tussen de speakers in te nemen. Romantisch is de M-DAC niet, eerder droog. Een Britse signatuur die doorklinkt. Ook de excentrieke zangeres Diamanda Galás legt de geluidssignatuur van deze DAC goed bloot. Haar album Malediction And Prayer is een live-registratie van haar toenmalige concertreeks Concert For The Damned
(Mute Records) en geeft haar schrei-technieken en het vocale bereik van vier octaven prima weer. Geen lichte kost, zeker niet wat dynamiek betreft. De track My World Is Empty Without You klinkt ruimtelijk en groots. Toch weet de M-DAC een bepaalde mate van weergavegemak te veinzen, alsof de technieken ervoor zorgen dat vrijwel elke vorm van muziek met gemak verwerkt worden. Oordeel De tijd dat importeur New Transtec de Audiolab M-DAC aan mij uitleende was ruim en daarom kon een goede indruk van deze omzetter worden gemaakt. Na de inspeelperiode en wat wisselen met bekabeling wist de M-DAC een vrij positieve indruk op me achter te laten, de prijsklasse in acht nemend. Dit apparaat blinkt uit in mogelijkheden en digitale technieken die het de gebruiker makkelijk maken. Hoewel de filterinstellingen –voornamelijk in het hoge frequentiebereik- veranderingen teweeg brengen, zijn de verschillen niet erg groot. Voor sommige muziekstukken kan deze optie echter net een beetje meer plezier opleveren. Het OLED display met weergave van de bitrate, de levelmeters en de optie om de M-DAC als voorversterker in te zetten is echt enorm prettig. Wie een cd-speler met toslink of een PC met USB op de DAC aansluit kan zelfs tijd- en trackinformatie zien. De hoge mate van gemak waarmee dit apparaat signalen om weet te zetten is te danken aan een goed doordacht ontwerp en de mate van muzikaliteit is prima. Toegegeven, de externe voeding heeft een wat matige verbinding (aftermarket voedingskabels zijn geen optie) en de weergave lijkt af en toe het gebied tussen het hoog en midden wat minder voorop te plaatsen. Maar de afstandsbediening, de filteropties en de prima afwerking zijn pluspunten die hoger wegen. Vermoeien zal de M-DAC nooit, wie meer detaillering zoekt in dezelfde prijsklasse zou deze DAC eens met de Cambridge Audio DacMagic moeten vergelijken of meer geld uit moeten geven voor een Leema. Wie meer warmte en live-gevoel zoekt doet zijn of haar licht op bij Gold Note of Eastern Electric. De Rega DAC doet de vergelijking met de Audiolab M-DAC nog het meeste eer aan, deze bezit ook een door de gebruiker in te stellen filter en een vergelijkbare geluidssignatuur. Maar een afstandsbediening, display en gebalanceerde uitgangen moet die andere Brit wel ontberen. Keuzes, keuzes. Ze zijn er te over. Mijn advies aan geïnteresseerden luidt dan ook als volgt: zorg voor een goede match met andere componenten, bekijk welke aansluitingen je echt gaat gebruiken en luister aandachtig naar de verschillen. De Audiolab M-DAC zou wel eens een mooie aanvulling kunnen zijn op uw digitale media. HiFi.nl plus- en minpunten + afstandsbediening + display + filters - zwakke aansluiting voedingskabel - niet helemaal neutraal in het middenhoog - USB ondersteunt tot 96 kHz
Gebruikte hardware Digitaal: • Audiolab M-DAC • Denon DVD2900 • Marantz UD5007 • Eastern Electric MiniMax Tube DAC • Qnap TS-219 NAS/ 2x WD Caviar Green Eco HDD • Logitech SqueezeBox Touch/ SBooster upgrade Analoog: • Goldenote Piccolo mkII • Goldenote B5 mkII arm • Lyra Dorian MC • Thorens TD147 Jubilee • Goldring Eroica LX MC Versterking: • Blacknote DSA-150 Signature • Goldenote Phono2 mkIII met externe Goldenote PSU • Goldenote Phono 1 AS mod. • Marantz SR5006 Luidsprekers: • Goldenote Reale Dark Wengé • Monitor Audio Monitor3 Rosewood afgevuld met loden korrels • Dali Suite 0.7C • JBL LX-2000 subwoofer (gemodificeerd) Stroomvoorziening: • Supra LoRad en PS Audio Quintet stekkerblokken • Kemp QA plug • Chord, Supra, Cassiopeia X1 en Essential Audio Tools Current Conductor stroomkabels Kabels: • Kimber Kable, Goldenote, L.A.T International en InAkustik interlinks • OxyPure HDMI bekabeling • AudioQuest Vodka netwerkbekabeling • InAkustik Reference en Kimber 8TC/ WBT luidsprekerkabels Overig: • Quadraspire, Vibrapods, Masterbase, CA Cones en Nutters Audio dempers/schotels, Soundcare Superspikes, Bluehorizon Resonance Control Device • De Mat van ArtSpeak
Over hifi.nl A/V platform voor de Benelux Jaarlijks wordt HiFi.nl 4.4 miljoen keer bezocht door in totaal 1.8 miljoen verschillende mensen. www.hifi.nl
Audiolab M-DAC: 829 euro, leverbaar in zwart en zilver Importeur: www.newtranstec.nl
© 2013 Xingo / HiFi.nl 7
