XS VERSIE 8 pagina’s
losse verkoop > 0 euro 00
mensen, muziek en film
5 e jaargang _nummer
36
Special
Master! NAD Masters Series M50 & M52
Heeft u ook interesse in een Hifidelity Special, mail dan naar
[email protected]
> re p ortage
NAD Masters Series M50 & M52
master!
NAD M50 & M52 Wat Digital Music Player & Digital Music Vault Waarom de beste geïntegreerde streaming-oplossing so far Wie
2
Het lijkt alsof we in herhaling vallen als we stellen dat streaming audio het toverwoord is in de hifi-industrie. Dat zou ook zo zijn, ware het niet dat streaming binnen de hifi eigenlijk nog steeds in de kinderschoenen staat...
Hardware-fabrikanten (lees: hifi-merken) haken massaal in op het makkelijk te implementeren, maar helaas erg rudimentaire, UPnP/DLNA protocol om hun streamers de muziekbestanden die zich in het netwerk bevinden af te laten spelen. En dat doet de gebruikerservaring over het algemeen geen goed. Maar nu introduceert NAD een systeem dat gebruik maakt van volledig zelf ontwikkelde server-software. Dat is, zoals de jeugd het zou zeggen, ‘Master’! Wat dan weer heel erg goed past bij de naam van het eerste NAD-apparaat dat gebruik maakt van deze software. Om volledig te zijn, de Masters Series M50 Digital Music Player. We testen hem in combinatie met de M52 Digital Music Vault - als we het oneerbiedig zeggen ‘een harde schijf’ - van hetzelfde merk. MASTER! NAD Masters Series M50 & M52 NAD Electronics noemt de M50 terecht een ‘software-defined’ product: de software bepaalt voor een groot deel de functionaliteit van het apparaat, niet de hardware, zoals bij de meeste fabrikanten. NAD is niet de eerste die op deze manier streaming audio benadert - Sonos noemt zichzelf ook een software-fabrikant - maar NAD is wel de eerste die deze filosofie toepast in de high end-audiowereld. Want je mag de M50 & M52 combinatie zeker als high-end bestempelen. Niet door de verkoopprijs van 2499 euro per stuk, maar door hun bijzondere prestaties...maar laten we niet op de zaken vooruit lopen. M50 Digital Music Player De M50 maakt onderdeel uit van de Masters Series van NAD, een serie waarmee het merk haar technische superioriteit wil uitdragen. Zoals bijvoorbeeld met de technisch zeer vooruitstrevende M2 Direct Digital Amplifier, een versterker die de audiowereld al eerder versteld deed staan en wereldwijd louter lof oogstte. De M50 zal ongetwijfeld eenzelfde indruk achterlaten. Om als - binnen de hifi-wereld - bekende hardware-fabrikant een product te ontwerpen vanuit de software en niet vanuit de hardware vergt lef en geduld, en blijkbaar heeft NAD beiden. Zo begon de ontwikkeling voor de M50 al ruim drie jaar geleden. In de tussenliggende jaren kwam de ene na de andere fabrikant op de markt met audio-streamers, maar buiten de eveneens
op UPnP gebaseerde C446 Digital Media Tuner bleef het bij NAD verdacht stil. Stilte voor de storm, zoals nu blijkt. De behuizing van de M50 oogt tegelijkertijd stoer en elegant: op het dikke frontpaneel van geschuurd aluminium zit een kleiner matgrijs aluminium paneel met daarop alle bedieningsknoppen en het centraal geplaatste slot-loading cdmechanisme. Boven de cd-lade is een uitstekend leesbaar, vierregelig VFD display met blauwe letters geplaatst, waarop de titel van de gespeelde track en een tijdsindicatie getoond wordt. Links en rechts daarvan zitten de gebruikelijke toetsen, zoals je die ook op een cd-speler vindt. Onder het matgrijze frontpaneel zit ook nog een USB 2.0 ingang die FAT32 én NTFS geformatteerde schijven en USB-sticks accepteert. Op de achterzijde van de M50 is het een stuk drukker: digitale uitgangen zijn er in vier smaken, de gebruikelijke optische en coaxiale variant, de al zeldzamere professionele AES/EBU variant én - zeer ongebruikelijk - een HDMI 1.4 uitgang! Via deze HDMI uitgang kan de M50 PCM audio in het native I2S formaat uitsturen naar, bijvoorbeeld, de NAD M51 Direct Digital DAC. Een RS232 poort - handig voor domotica toepassingen - een ethernet-aansluiting, een USB Type B aansluiting voor service-doeleinden, een USB Type A ingang om verbinding te kunnen maken met de NAD M52 Digital Music Vault, een 12V-trigger aansluiting om alle NAD-apparatuur met een druk op de knop uit te kunnen schakelen en een IEC net-entree complementeren het geheel. Mensen die veroordeeld zijn tot een draadloze verbinding kunnen ook nog het meegeleverde antennetje aansluiten.
tekst Marc Brekelmans en Max Delissen fotografie NAD
Achtergrond De M50 is niet kieskeurig wat betreft aangeboden muziekbestanden, hij accepteert alle veelgebruikte bestandsformaten zoals FLAC, WMA, WAV Ogg Vorbis, AIFF, ALAC en MP3 met resoluties tot 24 bit/192kHz. Verbonden externe harde schijven dienen voor een feilloze werking in FAT32, NTFS of Linux EXT geformatteerd te zijn. Ook iedere gedeelde map (shared folder) op een NAS wordt door de M50 gezien en geïndexeerd. Op dit moment kun je de NAD M52 ook muziek van het internet laten plukken met behulp van
3
> re p ortage
4
‘Wat geïntegreerde streaming-oplossingen betreft, is de NAD M50/M52 combinatie het beste dat we tot nu toe in de luisterruimte gehad hebben. Meesterlijk!’
> re p ortage
de TuneIn internetradio-applicatie of het (nog) niet beschikbare WiMP, maar ook andere zeer (!) populaire Cloud-services zitten reeds in de pijplijn. Behalve als pure streamer kun je de M50 ook gebruiken als ripper. Dat rippen van je cd-collectie gebeurt volledig automatisch, waarbij de M52 zelf alle metadata op het internet opzoekt en toevoegt aan de bestanden. Met de M52 heb je dus geen computer meer nodig om je cd’s om te zetten naar digitale bestanden. Vooralsnog kan dat uitsluitend naar de M52 Digital Music Vault, maar er wordt hard gewerkt om dat ook naar iedere netwerk-schijf te kunnen doen. Je kunt de M50 laten rippen naar het FLAC formaat, naar MP3, of naar beide bestandsformaten (die dan elk in een eigen map worden geplaatst). Dat laatste kan erg handig zijn om een portable device van muziek te voorzien. Gelukkig biedt de M50 meer dan een erg gebruiksvriendelijke interface voor je digitale muziek, het is ook een zeer hoogwaardige geluidsbron. Niet alleen voor het afspelen van op een harde schijf opgeslagen of in de ‘cloud’ zwevende mu-
aan of de harde schijven naar behoren functioneren, aan de achterzijde bevindt zich naast de net-entree en de ‘harde’ aan/uit-schakelaar alleen nog een usb-uitgang voor de verbinding met de M50. M50 Remote App Tegenwoordig lijken we zowat vergroeid met onze digitale gadgets. Waar je ook bent, je ziet mensen met een iPad, iPod of iPhone spelen. We bestellen er producten mee, gebruiken ze om onze vrienden op de hoogte te houden van onze activiteiten, hoe banaal ook, en natuurlijk willen we er ook onze muziek-installatie mee kunnen bedienen. De M50 Remote App is er in ieder geval helemaal op voorbereid, want naast het bedienen van je streaming-activiteiten kun je de App ook gebruiken om het volume van een daarvoor geschikte NAD versterker te regelen. Aangezien we voor deze test over een M50, een M52 én een M2 konden beschikken, hebben we ook driftig gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. De afstandsbediening heeft gedurende de hele test werkloos
‘De M50/M52-combinatie uit de Masters Series van NAD zet wat ons betreft nieuwe maatstaven op het gebied van geïntegreerde streaming-oplossingen.’ ziekbestanden, maar juist ook voor het afspelen van ‘normale’ cd’s. Bij het laden van een schijfje vraagt de software of je deze wil afspelen of rippen. De M50 zal ook voor het afspelen van de cd de bijbehorende metadata op het internet opzoeken, waarna het schijfje als extra muziekbron in de speciale App verschijnt. M52 Digital Music Vault De M52 is inderdaad een echte muziekkluis. Maar liefst drie 1 Terabyte ‘Low-Noise’ harde schijven zijn in een zogeheten RAID 5 opstelling geplaatst, zodat er in totaal 2 Terabyte aan bruikbare schijfruimte beschikbaar is. De RAID 5 opstelling beschermt je kostbare muziek bijna optimaal (brand en diefstal kan NAD niet uitsluiten) tegen verlies, zelfs als er schijven uitvallen gaat er geen muziek verloren. Een geruststellende gedachte, want iedereen die een beetje bekend is met computers zal weten dat het niet de vraag is óf een harde schijf uitvalt, maar wannéér dat gebeurt. De gebruikte harde schijven zijn speciale types met een lage draaisnelheid, waardoor ze veel minder warm worden en minder snel slijtage vertonen dan normale harde schijven. Daarom heeft de M52 ook geen geforceerde koeling nodig, wat een heel stuk scheelt in de geluidsproductie. Op de voorzijde van het apparaat geven indicatie-lampjes
6
naast de geluidsinstallatie gelegen. Bij het opstarten van de App krijg je meteen de keuze tussen de verschillende bronnen: de bestanden in de map Local Music, een eventueel aanwezige Audio Disc of usb-stick, en de TuneIn en WiMP (een Scandinavische cloud-based muziekdienst) applicaties. In de map Local Music worden de bestanden die op een aangesloten M52 en/of een netwerkschijf staan samengevoegd, waarbij de M50 in het geval van identieke bestanden alleen de versie laat zien met de hoogste resolutie. Handig als je bijvoorbeeld een MP3 versie en LossLess versie van hetzelfde album hebt. Snel streamen Wat meteen opvalt is de enorme snelheid van de App. Het kost even tijd om de ruim 40.000 tracks op de NAS te laten indexeren, maar als dat eenmaal achter de rug is gaat alles vervolgens vliegensvlug. Het ‘shuffelen’ van de complete inhoud van de NAS plus de inhoud van de M52 gaat sneller dan je voor mogelijk houdt. Binnen een paar seconden staat de wachtij helemaal vol, inclusief de juiste coverart...indrukwekkend! Zoeken binnen de App kan op Artist, Album, Song, New of Playlist. Vooral de optie New maakte ons erg blij. Deze optie is haast onmisbaar voor gebruikers die met regelmaat nieuwe muziek aan hun collectie toevoegen. De
M50 toont in deze optie de vijftig meest recent toegevoegde albums. Nog zo’n handigheidje is de optie Info, waarmee de M50 achtergrondinformatie via Last.fm opvraagt. Ook het maken en bewerken van Playlists gaat erg eenvoudig, en dat hebben we (te) vaak anders meegemaakt. Nog zo’n handigheidje dat nagenoeg altijd ontbreekt bij streaming audio: binnen een nummer vooruit en achteruit kunnen scrollen. De M50 kan het. En Gapless Playback van live-concerten en klassieke muziek? Ook geen probleem voor de M50. Buiten de vele mogelijkheden die het systeem biedt zijn het vooral de software en de App die de M50 onderscheiden van de concurrentie. Het ontwikkelen van eigen software is misschien arbeidsintensief en kostbaar, het werpt wat ons betreft wél zijn vruchten af. Doordat ze eigen software hebben ontwikkeld kan NAD ook eenvoudig nieuwe functies toevoegen aan de M50, waardoor het apparaat ook erg toekomstzeker genoemd mag worden. Je hebt waarschijnlijk al wel geraden dat we enthousiast zijn over de mogelijkheden van deze combinatie, maar algeheel succes staat of valt natuurlijk ook met de geboden klankkwaliteit. Hoogste tijd om eens te gaan luisteren. Luisteren naar de M50 en M52 De set-up voor de luistertest bestaat naast de M50 netwerkspeler en de M52 Digital Music Vault uit een voor deze gelegenheid geleende NAD M2-versterker die via AudioQuest CV4-luidsprekerkabel een paartje KEF LS50-luidsprekers op loodzware Atacama stands aanstuurt. Nu horen we je den-
ken: is de LS50 niet een té eenvoudige luidspreker? Wij vinden om een aantal redenen van niet. Ten eerste omdat de ruimte waarin we luisteren relatief klein is. Een hoogwaardige monitor-opstelling is dan vaak een neutralere keuze dan grote vloerstaande luidsprekers. Ten tweede kennen we de KEF LS50 als een luidspreker met een zéér coherente timing, die forse dynamische uithalen moeiteloos verwerkt en die een enorm ruimtelijk beeld combineert met een hoog oplossend vermogen. Bovendien vinden we het gewoon een zeer prettige luidspreker om mee naar muziek te luisteren. Allemaal eigenschappen die we ook van de NAD M2 Direct Digital versterker kennen, dus de invloed van de M50/M52 daarop zou extra goed hoorbaar moeten zijn. We beginnen met Ólafur Arnalds. Deze IJslandse componist maakt beeldschone instrumentale muziek die je het beste kunt omschrijven als romantische neo-klassiek. De track Þú ert sólin van het album And They Have Escaped The Weight Of Darkness begint met een in galm gedrenkte hoge triller op de vleugel waar na enkele seconden zacht gespeelde akkoorden en een bijna aarzelend gestreken cello bij komen. De vleugel is zeer direct opgenomen zodat er ook veel bijgeluiden te horen zijn, bijvoorbeeld van het mechaniek dat de dempers tussen de aanslagen in tegen de snaren duwt en een zware, omfloerste toon, alsof Arnalds met zijn voet zachtjes de maat tikt op een houten vloer. De vleugel krijgt hier een bijna tastbare aanwezigheid tussen de luidsprekers en er zit ‘gewicht’ in de weer-
7 6
> re p ortage
gave. Langzaam groeit de begeleiding in omvang, er komen strijkers bij en het volume gaat langzaam wat omhoog...het klinkt echt prachtig. De NAD M50 doet dit een stuk fraaier en realistischer dan de flink gemodificeerde Squeezebox Touch die we normaal gesproken als streamer gebruiken. De Zucht van Angus... Een andere track die we de laatste tijd vaak gebruiken is het ontroerende nummer Take You Away, dat broer en zus Angus & Julia Stone zingen op hun album Memories Of An Old Friend. Hier zitten twee zeer markante dingen in die beter hoorbaar worden naarmate de kwaliteit van de weergave toeneemt. Het nummer begint met een getokkelde gitaar met metalen snaren, strijkers erachter, veel details van de vingers die aan de snaren plukken en over de hals van de gitaar bewegen. De wat kinderlijke, hese stem van Julia Stone staat hier vrij kaal onder, met veel lucht gezongen. Na een minuut en negen seconden verandert er iets. Als Julia de regel “When your bed is cold” zingt, klinkt ze opeens totaal anders, alsof vanaf dat punt een andere take van de opname is gebruikt. Het lijkt in eerste instantie of er een effect op haar stem wordt gezet waardoor het hese randje er af gaat en een tweede stem onder de hare verschijnt. Pas als die tweede stem even later een andere melodie gaat
8
zingen, kun je horen dat het inderdaad om een toevoeging gaat. Ook hiervoor geldt dat de kwaliteit van de weergave bepaalt in hoeverre je dit voorbeeld van ambachtelijk studiowerk kunt onderscheiden, laat staan dat je kunt horen wát er gebeurt. Een ander cruciale gebeurtenis moet op 1 minuut 42 te horen zijn. Daar valt een korte stilte in de muziek waarin Angus héél zachtjes door zijn neus inademt, alsof hij zich schrap zet voor het moment dat de hele band, ongeveer een maat later, invalt. Die ‘Zucht van Angus’ moet duidelijk hoorbaar zijn en niet verdwijnen in de ruisvloer van de set. Ook hier toont de M50 zich heer en meester. Wat de M50 met HD-muziekfiles doet is helemaal smullen. We kiezen tot besluit van deze luistertest voor de in 24/48 opgenomen track Mercy Street van Peter Gabriel’s album New Blood. Dit album bevat niet alleen bijzondere nieuwe versies van zijn grootste hits in klassieke arrangementen maar is ook nog eens verpletterend mooi opgenomen. De marimba aan het begin van de track staat hoorbaar in een enorme zaal, met een twinkelde synthesizer op de achtergrond. Als de pizzicato gespeelde contrabassen weerklinken wordt de enorme ruimte gevuld met hun warme klank, en de vibrafoon die de opmaat voor Gabriel’s stem vormt is verrukkelijk metalig van klank. De stem van de meester zelf is met de jaren eigenlijk alleen maar mooier geworden, met
‘Je mag de M50 & M52 combinatie zeker als highend bestempelen. Niet door de verkoopprijs van 2499 euro per stuk, maar door hun bijzondere prestaties... maar laten we niet op de zaken vooruit lopen.’ zo’n uiterst charmant rafeltje eraan. Er is geen twijfel over mogelijk: de M50 geeft hier een ongekend groot geluidsbeeld weer, waarbij de opnameruimte in zijn volledige formaat aan ons wordt ‘getoond’. De integriteit en samenhang van de muziek zijn zo ongelooflijk goed dat we allebei even stil stil zijn als de track is afgelopen... Onder de streep De M50/M52-combinatie uit de Masters Series van NAD zet wat ons betreft nieuwe maatstaven op het gebied van geïntegreerde streaming-oplossingen. De bediening is soepel en de mogelijkheden zijn zeer uitgebreid. De geluidskwaliteit kan echter beperkt worden door de kwaliteit van de D/Aconverter die je er achter zet. Bezuinig daar niet op, is ons dringende advies. De M2 is in dit geval natuurlijk een prachtige oplossing, maar als je al beschikt over hoogwaardige versterking denken we dat de NAD M51 D/A-converter uit dezelfde serie de meest voor de hand liggende kandidaat is. Of een andere converter naar keuze natuurlijk, als hij maar zeer hoogwaardig is. De M50 is voorzien van wifi, en een draadloze router geeft voldoende bandbreedte om internetradio af te kunnen spelen en bij het rippen van de M50 naar de M52 de bijbehorende meta-data en en hoes-afbeeldingen binnen te halen. Streamen doe je rechtstreeks vanaf de M52, wat een fantastische, stabiele, veilige én stille oplossing is om een zeer grote muziekcollectie in hoge resolutie als het ware in je set te kunnen opslaan en om zonder een bedraad netwerk toch te kunnen streamen. Aan de upgraders die al langer streamen, maar nu aan iets beters toe zijn is natuurlijk ook gedacht. Streamen kán namelijk ook gewoon vanaf een NAS die al in je netwerk staat, maar dan verdient het aanbeveling om toch echt een bedrade aansluiting te gebruiken. Het afspelen van muziekfiles met een hoge resolutie via WiFi kan soms tot stabiliteitsproblemen leiden, zeker als er in huis nog meer apparaten zijn die gebruik maken van hetzelfde draadloze netwerk. Op dit moment is het zoals gezegd alleen mogelijk om met de M50 naar de M52 te rippen, maar er wordt hard aan gewerkt om de gevorderde streaming-enthousiast die al een NAS heeft niet in de steek te laten. Dat zal een kwestie van een
software-update zijn. We hebben geprobeerd verschil te horen tussen de M52 Digital Music Vault en de NAS die twee verdiepingen lager in de meterkast staat en zich dus veel verder weg in het netwerk bevindt, maar de verschillen zijn zo klein dat we het niet durven te zeggen. De samenwerking met de M50 is in beide gevallen voorbeeldig. Bij pure streamers kun je vaak wat moeilijker een conclusie trekken over de geluidskwaliteit omdat de D/A converter daar meer verschil in maakt. Toch hoorden we duidelijke verschillen tussen onze eigen gemodificeerde Squeezebox Touch en de M50 als digitale bron. De combinatie met de M50 had veel meer autoriteit en ruimtelijkheid. Ook hoorden we een grotere dynamiek en substantie met de M50. De muzikale afbeelding had meer rust en textuur en was ‘tastbaarder’. En tot slot mag de diepere en strakkere laagweergave ook niet onvermeld blijven. Geen enorme verschillen, maar duidelijk waarneembaar. Dat maakt de 2499 euro die voor de M50 moeten worden neergeteld absoluut een verantwoorde vraagprijs. De even dure M52 heeft misschien een wat intensiever verkooppraatje nodig, hoewel hij als oplossing natuurlijk van onschatbare waarde is. En dat levert dus wel degelijk een positieve aanbeveling op. Wat geïntegreerde streaming-oplossingen betreft, is de NAD M50/ M52 combinatie het beste dat we tot nu toe in de luisterruimte gehad hebben. Meesterlijk!
Over hifi.nl A/V platform voor de Benelux Jaarlijks wordt HiFi.nl 4.4 miljoen keer bezocht door in totaal 1.8 miljoen verschillende mensen. www.hifi.nl
© 2013 Xingo / HiFi.nl 9
