XXS VERSIE losse verkoop > 0 00 euro
mensen, muziek en film
6 pagina’s
4 e JAARGANG _nummer
16
Special
NAD
C 390DD Digitale versterker
Heeft u ook interesse in een Hifidelity Special, mail dan naar
[email protected]
> re portage
NAD C 390DD C 390DD Digitale versterker
WIE NAD
C 390DD WAAROM Nieuw WAT
1
Toen NAD een jaar of twee geleden de eerste volledig digitale versterker introduceerde in de Master Series, was het te verwachten dat de techniek van de M2 zou doorsijpelen naar modellen in de meer betaalbare reeksen van NAD.
Het heeft lang geduurd voor de C 390DD het licht zag, maar NAD heeft erg zijn best gedaan niet alleen veel van de eigenschappen van de M2 te behouden tegen een lagere prijs, maar tevens nieuwe functionaliteit toe te voegen die de C 390DD in sommige opzichten nog begeerlijker maakt dan de grote M2 al is. Om met de deur in huis te vallen: de NAD C 390DD is geen klasse D versterker op basis van UcD, IcePower of een andere vorm van Pulse Wide Modulation van een analoog signaal, de C 390DD is een 100% digitale versterker. In samenwerking met het bedrijf Zetex heeft NAD een schakeling ontwikkeld die het signaal door de gehele versterker heen digitaal kan houden in een 35 bit omgeving, met een masterklok op 108 MHz. Pas aan de luidspreker wordt het digitale PWM-signaal omgezet naar een analoge vorm zodat wij muziek kunnen horen in plaats van enen en nullen. Alle voorversterker-instellingen vinden plaats in het digitale domein. Precies zoals dat gebeurt in de M2, alleen heeft de M2 dubbele uitgangsmodules vanwege het vermogen, terwijl de C 390DD kan volstaan met een enkele uitgangsmodule per kanaal. Het kleinere beschikbare vermogen brengt met zich mee dat de voeding compacter kan zijn en de warmteontwikkeling beperkt is. NAD stopt de C 390DD in een eenvoudiger behuizing. Omdat de C 390DD een digitale versterker is die zich gedraagt als een digitaal/analoog converter, maar wel met een uitgangsvermogen van 2 x 150 Watt aan 8 en aan 4 Ohm, volstaat als bron een CD-loopwerk, een S/PDIF-uitgang van een digitale tuner of TV-decoder, een USB-uitgang van een computer met muziekbestanden, of een andere vorm van streaming (Logitech, Sonos etc). Maar NAD beseft ook wel dat analoge bronnen nog steeds belangrijk zijn en daarom kan een optionele analoog/digitaal-converter in de C 390DD worden ingebouwd. Alle analoge signalen aan een ingang worden dan eerst gesampled en zo omgezet naar een digitaal signaal, voordat de daadwerkelijke versterking begint. MODULAIRE OPBOUW Nieuw in de C 390DD ten opzichte van de M2 is de modulaire opbouw. NAD noemt dat zelf MDC, hetgeen staat voor Modular Design Construction. Modules met analoge ~ of HDMI-ingangen breiden het aantal ingangen uit naar wens van de koper. U investeert alleen in datgene wat u daadwerkelijk wilt gebruiken. Ook nieuw is de ingebouwde equalizer die de kamerakoestiek doeltreffend kan aanpakken als die tot problemen leidt in de lage tonen. Laten we eens inzoomen
op de mogelijkheden die de C 390DD in basis biedt en wat de opties zijn middels de modules. Het voorpaneel is eenvoudig: een duidelijke centrale display, stand-by schakelaar, een USB-ingang voor sticks, een navigatiesysteem voor de menu-opties en USB-bronnen, bronselectie en volume. De achterzijde is heel wat drukker met al zijn aansluitmogelijkheden. Ik loop ze met u langs:
tekst René van Es fotografie NAD fotopag 3/4 PHOTO40
Een USB-ingang voor uw PC of MAC of voor het afspelen van bestanden tot 96kHz/24bit; Een tweede USB-ingang voor geheugensticks; Een digitale AES/EBU-ingang over XLR (tot 192kHz/24bit); Vier S/PDIF ingangen: 2 x coax en 2 x optisch (tot 192kHz/24bit); Coax en optisch digitaal uit; Analoge pre-out voor bijvoorbeeld het aansluiten van een subwoofer; Dubbel uitgevoerde luidsprekeruitgangen voor bi-wiring; +12 Volt trigger in en uit; IR in voor het aansluiten van een infrarood-oogje Een RS-232 poort die voldoet aan standaarden als AMX en Crestron voor opname van de C 390DD in een domotica omgeving; Uiteraard de euroconnector voor 230 Volt en een aarde-aansluitpunt; Bovendien vinden we aan de achterkant de slots voor de MDC modules.
UITGEBREIDE MOGELIJKHEDEN De DD HDMI-1 module heeft drie HDMI-ingangen en één HDMI “video pass through”-uitgang. De videoresolutie is 1080p/60 en de audioresolutie is 24/192. Zodra de module in de C 390DD zit, komen de ingangen beschikbaar als bron. De DD AP-1 analoge module heeft een stereo XLR-ingang, een stereo RCA-ingang en een phono-aansluiting. Het analoge signaal laat zich samplen met een resolutie van 24/192. Via het menu zijn voor de diverse ingangen samplewaardes te kiezen tussen 32 kHz en 192 kHz, behalve voor de phonoinput, die vreemd genoeg maar tot 48 kHz gaat. Er is keuze tussen een Moving Magnet element met hoge output of een Moving Coil. RIAA-correctie vindt plaats in het digitale deel van de versterker. Waarschijnlijk is het geheel overbodig om te vermelden, dat de C 390DD volledig te besturen is middels de afstandsbediening. Volledig wil zeggen dat ook elke menu-optie vanaf de luisterpositie instelbaar is (bij de M2 is dat bijvoorbeeld niet het geval). De C 390DD is een versterker is die net zo werkt als elke andere versterker, al doet de C 390DD dat digitaal. Juist
2
> r ep o r t a g e
3
“Omdat de C 390DD zo schoon speelt kan het allemaal wat harder staan dan normaal, zonder last te krijgen van randjes, vervorming of dichtlopen van het geluidsbeeld.”
4
> r ep o r t a g e de digitale techniek maakt meer mogelijk, zonder afbreuk te doen aan de audio-eigenschappen van het product. De processorkracht is voldoende om het digitale signaal te bewerken met een balansregeling, plus een toonregeling voor hoge en lage tonen. Dan zijn we er nog niet. Eén van de mooiste opties vind ik zelf de ingebouwde room-equalizer, waar ik dankbaar gebruik van maak. Rond 40, 63, 80, 125, 200 en 250 Hz is in een naar keuze smal of breed gebied de geluidsdruk te variëren tussen -12 dB en +4 dB. Daarmee zijn staande golven effectief te onderdrukken. Instellen kan door goed te luisteren naar een bekend stuk muziek waar veel bas in zit, of (zoals ik het ook deed) via een test CD en een handige SPL-meter App op een iPad. Binnenkort zal op de website van NAD een bestand komen waarmee de gebruiker stap voor stap leert hoe de equalisatie toegepast kan worden. Hoewel de neiging snel ontstaat om veel te gaan regelen, moet u dat vooral niet doen. Een stap van -4 dB in een smal gebied rond 60 Hz en -2 dB rond 240 Hz is voldoende om in mijn situatie de laagweergave aangenaam recht te trekken. Zó netjes recht, dat ik de C 390DD alleen al daarom aan het einde van de recensieperiode node ga missen. Tevens instelbaar zijn de polariteit van het signaal, stereo/mono/reversed, de aanpassing aan de luidsprekers in verband met het hoogfrequent filter aan de uitgang van de versterker, pre-out aan/uit of geschikt maken voor een subwoofer, soft clipping etc. Ik moet zeggen, het gaat handig en snel, waarbij de duidelijke display helpt. Zonder handleiding kon ik alles in een wip in orde krijgen voor mijn opstelling. Nog een paar punten die mogelijk belangrijk voor u zijn: muziek op een USB-stick mag niet hoger gesampled zijn dan 48 kHz en de digitale ingangen (ook HDMI) accepteren alleen PCM-signalen en geen Dolby of DTS. Ook heel belangrijk, de NAD C 390DD levert net als de M2 alleen een maximale prestatie als hij degelijk geaard is via een geaarde wandcontactdoos (of via een losse draad aangesloten op een deugdelijke aarde). UNIEKE MOGELIJKHEDEN Normaliter ga ik niet zo diep in op alle mogelijkheden van een versterker, maar de C 390DD heeft, zoals u hebt kunnen lezen, een paar unieke mogelijkheden die niet onbenoemd mochten blijven. De opstelling van de C 390DD is eenvoudig gehouden met een Hanze Hifi netsnoer rechtstreeks naar een Supra blok voor de stroomvoorziening. Bronnen zijn een Vyger draaitafel met SME arm en Phase Tech element, dat prima aansluit op de MC-ingang van de DD AP-1 module. Digitaal gebruik ik een RipButler mediaserver die via een Logitech Duet maximaal 24/48 signaal aanlevert op een S/ PDIF-ingang. Dezelfde muziekbestanden op een USB-stick zetten werkt handig, maar komt qua kwaliteit niet in de buurt van een muziekserver. Het aansluiten van een CD-speler via de analoge ingang is niet zinvol (van digitaal naar analoog, naar digitaal, naar analoog) en voor HDMI geldt, dat het audiosignaal van mijn HDMI-bronnen inferieur is aan een hoogwaardig FLAC-bestand. Minder geschikt om de versterker zelf op zijn merites te beoordelen dus. Het volstaat om te zeggen dat het allemaal naar behoren werkt. De luidsprekers zijn een paar PMC GB1i vloerstaanders, verbonden met een Chord luidsprekerkabel. Met mijn eigen M2 bleek al, dat in de praktijk normaliter
5
slechts een platenspeler analoog is aangesloten. De rest van de bronnen is allemaal digitaal, met de hoogste kwaliteit digitale muziek uit de RipButler/Logitech combinatie. KLANKWEERGAVE Over de klank van de C 390DD kan ik kort zijn, omdat ik steeds speelde met een actieve room-equalization wist ik die klank naar wens te veranderen. Maar zodra ik die uitzette, viel gelijk het neutrale karakter van de C 390DD op. Geen uitschieters in het laag, geen geprononceerd midden, geen extra of te weinig hoog. Het vergelijk met de M2 is duidelijk, familie trekjes en DNA zijn ruimschoots aanwezig. Dus concentreer ik mij liever op andere eigenschappen als snelheid, puntigheid, wel of niet strak in het laag en stereobeeld. Naast de totaalindruk die de grootste rol speelt. Te beginnen met Luo HaiYing in haar onverstaanbare Chinees. U zegt het mogelijk niet veel, ik draai haar CD Supernatural Yala met regelmaat. Vanwege haar stem die zo mooi in de ruimte is geprojecteerd en vanwege de drums of andere percussie die een grote rol speelt. Stevig en met slagkracht slaan Chinezen op de grote trommels. Je hoort wel dat de C 390DD iets laat liggen ten opzichte van de grote M2, maar dat is geen schokkend gegeven. In vergelijk met een “normale” versterker in deze prijsklasse doet de C 390DD het uitstekend. Neutraal, soepel en direct. Wat totaal ontbreekt, is een spoor van digitale klank. Al is de NAD digitaal, hij gedraagt zich voorbeeldig en doet eerder denken aan een buis dan aan een PWM-apparaat. Daarom is er lang en met veel plezier naar te luisteren. Het karakter is zelfs zo aan de neutrale en rustige kant dat ik af en toe verlang naar wat meer vuurwerk. GELUIDSBEELD Van China naar Allan Taylor. De stem opnieuw naar voren geplaatst, niet in je gezicht, er zit genoeg ruimte tussen. Naar achteren loopt het stereobeeld ver door en komt mooi los van de luidsprekers zelf. Het stereobeeld is niet overdreven breed, eerder aan de smalle kant, zodat intimiteit ontstaat. Laag is strak, loeistrak, mede met dank aan de processing. Op de PMC transmissionline gaat het laag diep en dat geeft de C 390DD met gemak mee aan het systeem. Kleine geluiden hangen in de ruimte, laat ik zeggen conform de prijsklasse van de NAD. Omdat de C 390DD zo schoon speelt kan het allemaal wat harder staan dan normal, zonder last te krijgen van randjes, vervorming of dichtlopen van het geluidsbeeld. Wat ik ook draai, de algemene indruk verandert niet. Schoon, snel maar niet overdreven snel, strak en telkens los van de weergevers, met een mooi driedimensionaal stereobeeld. Ik wil niet veel zeggen, maar wel dat Allan Taylor behoorlijk wat indruk maakt als het gas opendraai. Gek, steeds moet ik denken aan de weergave van een goede buizenversterker als ik de C 390DD blijf beluisteren. Wie door de jaren heen mijn verhalen heeft gelezen weet dat ik graag platen draai en daarom blij ben met de DD AP-1 module waarop een platenspeler aangesloten kan worden. Veel van de zojuist beluisterde goede weergave-eigenschappen blijven behouden, zoals snelheid, stereobeeld en puntigheid. Ook het naar voren zetten van solo-instrumenten of stemmen blijft. Aan de andere kant is de plaatweergave niet op het niveau van digitale opnames die in FLAC formaat van
het mediacenter komen. Het is wat rommelig en eenvoudig in de weergave. Toegegeven, ik ben gewend aan separate phonoversterkers waarvan één net zo veel kost als de basis C 390DD in zijn uppie. Dan kun je voor 250 Euro inclusief analoog/digitaal conversie niet de wereld verwachten. Misschien is het de relatief lage samplerate die debet is aan het geluid. Het is zeker niet slecht, maar een topklasse platenspeler met een kostbare arm en dito element verdient een stap hoger. Zoals een M2 met separate phonovoorversterker. BOULEVARD OF BROKEN DREAMS Interessant is een vergelijk met Jacintha die Boulevard Of Broken Dreams kweelt op plaat en daarna vanaf het mediacenter. Geef mij dan maar het hogere gehalte aan drama en impact dat de FLAC file geeft. Grootser, breder, dieper en vooral meer muziek en naar het lijkt veel meer dynamiek. Zoals gezegd, leuk voor af en toe een plaat, maar wie het uiterste uit de NAD wil moet digitaal gaan. Dus speel ik al streamend (raar woord) nog een poosje door en geniet van zowel popmuziek als klassiek en jazz. Om steeds meer tot de conclusie te komen dat de NAD C 390DD net zo bijzonder is in zijn prijsklasse als de M2 in de zijne, ook al ligt die ruim twee maal zo hoog. Ik vraag me zelfs af of NAD met de C 390DD geen enorme concurrent heeft gecreëerd voor zijn eigen analoge transistorversterkers rond en boven de prijs van 2500-3000 Euro. Het blijft een aparte ervaring om als analoge audiofiel te luisteren naar een echt volledige digitale versterker en alle vooroordelen geheel naar de vuilnisbak te kunnen verwijzen. De NAD is een allround product zoals er maar weinig zijn. De basisprijs van de C 390DD is 2500 Euro en elke module kost 250 Euro. Voor dat geld krijgt u een versterker die helemaal inspeelt op huidige en toekomstige behoeftes, zonder het verleden uit het oog te verliezen (de plaat, recorder of tuner). Natuurlijk ligt de nadruk op het weergeven van digitale muziekbronnen en daarvoor is het basismodel toegerust met een keur aan in- en uitgangen. Niet geheel onbelangrijk is het ruime uitgangsvermogen waarmee het gros van de luidsprekers op de Nederlandse markt aan te sturen is. De mogelijkheid om het signaal naar behoefte aan te passen aan de luisterruimte is voor zover ik weet uniek in dit
soort modellen. Zeker als we in aanmerking nemen dat de signaalbewerking niet analoog maar digitaal plaatsvindt. Al met al staat er een prachtig apparaat en hoeven we het alleen nog maar te hebben over de weergavekwaliteiten. Die zijn op hoog niveau. SCHOON GELUID Het eerste dat opvalt, is hoe schoon het geluid is, vrij van artefacten en heerlijk neutraal. Nooit storend met drukkend laag of jankend hoog. Terwijl ook niets ontbreekt in de weergave. Het stereobeeld is met elke muziek erg fraai, diep, hoog, iets minder breed, steeds intiem. Stem en solo-instrumenten vaak meer naar voren neergezet. De puntigheid in de weergave haalt niet de topsnelheid van een goede buizenversterker, voor de rest doet de C 390DD mij daar vaker aan denken dan menige andere transistorbak, inclusief echte klasse A ontwerpen. Uren met plezier naar elke soort muziek luisteren is geen probleem met deze NAD. Sterker nog, het is een groot genoegen. In een tijd dat iedereen steeds vaker te maken zal krijgen met digitale bronnen en het streamen van muziek meer en meer een vlucht gaat nemen is de C 390DD een aanwinst, omdat hij van voor tot achter digitaal is, waardoor de omzetting naar analoog pas hoeft plaats te vinden na de allerlaatste versterkertrap. Dat gegeven, opgeteld bij de flexibiliteit van de C 390DD, maakt hem tot een bijzondere versterker die alle aandacht verdient en net als zijn grote voorbeeld de M2 vooroordelen verpulvert.
OVER HIFI.NL A/V platform voor de Benelux Jaarlijks wordt HiFi.nl 4.4 miljoen keer bezocht door in totaal 1.6 miljoen verschillende mensen. www.hifi.nl
© 2012 Xingo / HiFi.nl
6
