KMSKB Brussel
Spannend symbolisme
De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel brengen het inheemse symbolisme van kop tot teen. Weinig stromingen waren zo multidisciplinair. Brussel was een ontmoetingsplaats: onder anderen Charles Baudelaire ( 1821-1867), richtinggevend dichter, verbleef er een tijdje.
DE SYMBOLISTISCHE ESTHETICA
Daarbij komt nog dat de symbolist in metafysica, of een
Het symbolisme werd voortgestuwd door de dicht
werkelijkheid boven de dagelijkse realiteit, gelooft. De
kunst, maar manifesteerde zich ook in de beeldende
realiteit achter de zintuiglijke werkelijkheid wordt via
kunsten, de muziek en het theater. Denk maar aan het
symbolen onthuld: zij zijn de neerslag van de subjec
theater van Maurice Maeterlinck (1862-1949), onze
tieve esthetische ervaring van de kunstenaar. Hij heeft
enige Nobelprijswinnaar literatuur, ook al is zijn oeu
dus toegang tot een hogere werkelijkheid, ook hier
vre goeddeels in de vergetelheid geraakt. Zijn Pelléas
schemert het romantische genie door. Een citaat van de
et Mélisande uit 1892 is nochtans een ijkpunt voor het
grote Franse symbolistische schilder Gustave Moreau
symbolisme. We zouden de stroming kunnen opvatten
(1826-1898) legt dit bevattelijk uit: "Gelooft u in God ?
als een vertakking van de robuuste stam van de uiterst
Ik geloof alleen in hem. Ik geloof niet in wat ik aanraak,
invloedrijke romantiek. Belangrijke kenmerken van
noch in wat ik zie. Ik geloof enkel in wat ik niet zie en in
de romantiek betreffen de cultus van het genie, het ir
wat ik voel. Mijn hersenen, mijn verstand zijn vluchtig
rationele en de smart. Tegenover de berekening en de
en van een twijfelachtige realiteit. Enkel mijn innerlijk
voorgeschreven regels van het neoclassicisme plaatsten
gevoel lijkt me eeuwig en ontegensprekelijk zeker."
romantici de emotie als richtingaanwijzer. Dus: weg
De gemakkelijkste kunststroming is het niet, maar het
marcherend van een realistische tendens.
gaat evenmin om gratuite gekunsteldheid. Een uit
Halverwege de negentiende eeuw ontwikkelde het
spraak van symbolistisch dichter Stéphane Mallarmé
symbolisme zich langzamerhand. Van een conventio
(1842-1898) legt de syntaxis helder uit: "Wanneer je een object benoemt, supprimeer je drie vierde van het
nele stijlperiode kunnen we eigenlijk niet gewagen, het was eerder een visie op de kunst. Vanzelfsprekend is
genot van het gedicht, dat je beetje bij beetje moet kun
het gebruik van symbolen, zowel literair als visueel,
nen ontdekken. Suggereren, dat is de droom. Het sym
van primordiaal belang. Ook al is de stroming zeer
bool past perfecte bij dit mysterie: stukje voor stukje
verscheiden, een combinatie van symbooltaal en het
een object evoceren om een geestesgesteldheid op te
hoogstpersoonlijke keert altijd terug. Symbolen houden
roepen of, omgekeerd, een object uitkiezen en een gees
De verzoeking van de Heilige
verband met de innerlijke toestand van de kunstenaar:
tesgesteldheid onthullen via een serie codes." De sug
Antonius, I 878, kleurpotlood
als Charles Baudelaire over lege straten dicht, dan dui
gestie is poëtisch en maakt nieuwsgierig. Die prikkeling
den die op eenzaamheid.
ontbeert men vaak in realistische strekkingen.
op papier, 73,8 x 54,3
cm
KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË, PRENTENKABINET, BRUSSEL
• • •
20
Félicien Rops,
KMSKB Brussel Constant Montald, De bron der inspiratie, 1907, olieverf op doek, 535 x 525 cm (originele afmetingen), 395 x 490 cm (zonder kader) KONINKUJKE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN VAN BELGit, BRUSSEL
DE LA MUSIQUE AVANT TOUTE CHOSE
Als we de majesteitelijk ogende centrale hal van het Brusselse museum aan de Koningstraat betreden, dan krijgen we een gemengde voorproef van wat de collecties herbergen. Schilderijen en sculpturen hangen en staan verspreid. Een van de grootste doeken is De bron der inspiratie, een zachtaardige reus van vier bij vijf meter
van Gentenaar Constant Montald (1862-1944). Blauwe,
]
grijze en gouden pastelkleuren waaien ons zachtjes toe als een symbolistische symfonie. "De la musique avant
�
..
Art poétique.
l !
We zouden een associatie kunnen maken met Prélude
c"
toute chose," declameerde Paul Verlaine in zijn gedicht
à !'après midi d'un faune, het bekende muziekstuk van
Claude Debussy (1862-1918), naar een gedicht van Stéphane Mallarmé. Het is ingetogen en zorgvuldig gecom poneerd, bijna zachtjes klaterend als een beek, een soort
3 of
2
f
�;,; @
van spirituele bron. Montalds doek is een droomwereld die een afspiegeling van een ideaal bloeiende samenle ving lijkt te zijn. Debussy gaf volgende uitleg ter veran twoording van zijn opera Pelléas et Mélisande, naar het stuk van Maeterlinck: "Je voulais à la musique une li berté qu'elle contient peut-être plus que n'importe quel art, n'étant pas bornée à une reproduetion plus ou moins exacte de la nature, mais aux correspondances mysté rieuses entre la Nature et l'Imagination." Montalds verstilde figuren, schimmig en lijkwit, proeven van het bronwater. Ze worden omgeven door een won derlijke vegetatie. Het bevreemdt ons, die bedwelmende rust of roes zelfs. Die wereld onder een stolp lijkt slechts te deinen op een luie golfslag, net zoals de slaperige vio len in de prelude. Ook stilte werd door de symbolisten als essentieel ervaren. SPLEEN, SPANNING EN LUST
Naast poëtische, fantasierijke symboolbeelden loert innerlijke verscheurdheid steeds om de hoek. De lucht
[ :ll
moet tijdens het fin de siècle onophoudelijk zwanger ge- � ;,; weest zijn van ontij en verderf. Het is het mooie, het @
verderfelijke en het beangstigende gecombineerd. Les fleurs du mal van Baudelaire is daarvan de eloquentste
Jean De/vi/Ie, De dode Orpheus, /893, olieverf op doek (herdoekt), 79,3 x 99,2 cm KONINKU)KE MUSEA VOOR SCHONE KUNSTEN VAN BELGIË, BRUSSEL
evocatie. De titel vat het decadentisme beeldig samen. De belangrijkste vaststelling van het openlijk dan wel latent verglijden tussen estheticisme en het sublieme, is de spanning die erdoor veroorzaakt wordt. Er heerst spanning omwille van ambivalenties: sluimerend gevaar of het ortbegrijpelijke van beelden. Eén van de meesters
Xavier Mellery, De rondedans van de uren of De uren, 1890, olieverf op doek, 4 7 x 7 3 cm BRUSSELS GEWEST
Henry de Groux, • • •
22
De Walkurenrit, ca /890, pastel op papier, gekleefd op dik karton, 79,4 x I I 2,2 cm
U komt toch ook kijken naar onze museale Congo collectie? Natuurlijk hebben we ook andere Afrikaanse kunstvoorwerpen ...
Fernand Khnopff, In Brugge. Het minnewater,
van de suspense en de shock - ook nog een eeuw na
1904- 1905, zwart krijt,
de creatie van zijn werk - is de voortreffelijke Félicien
potlood en pastel op papier,
Raps (1833-1898). De Tij! Uilenspiegel onder de kunste naars ontmoette Baudelaire in 1866. De Fransman was
47xl0 1 cm HEARN FAMILY
TRUST
(CR392 BIS)
onder de indruk van Félicien Rops. Hij vervaardigde een frontispice voor Les Épavés, de verzamelde gedichten die niet waren opgenomen in een door de censuur ver minkte Les fleurs du mal. De zeven hoofdzonden, in de gedaante van kwaadaardige bloemen, tieren welig onder een appelboom, waarvan de stam een vilein geraamte is. Eén van die zonden heeft natuurlijk betrekking op de lust. Iets later in zijn carrière werd Rops "Handelsreiziger van de firma Satan en Co.". La tentation de Sainte An toine is een tekening in kleurpotlood uit 1878. Hij werd
op het idee gebracht door het gelijknamige prozagedicht van Gustave Flaubert en was niet de enige in dat tijdsge wricht: ook Odilon Redon, Fernand Khnopff en James Ensor zouden het thema van de verzoeking aansnijden. Zeldzaam mannelijk Luba Kasai Lutchasi masker tentoongesteld in 1969 in het
Rops toont hoe de libidineuze verlangens van de heilige,
"Carnegie Museum of Art" Pittsburgh-USA.
ontsproten aan de onderdrukking van alle lustgevoelens,
(C)2010 David Norden www.buyafricanantiques.com
een eigen leven gaan leiden zijn. Eros, een beeld van een voluptueuze vrouw, is als gekruisigde verschenen, ter wijl Jezus door een vuilbekkende satan ternauwernood
In Antwerpen
bij de scène wordt betrokken. Seksualiteit en de dood:
Tentoonstelling Symbolisme in België
is er een wonderlijke winkel
kernachtiger kan men het leven niet vatten. De duivel
waar men ettelijke kunstvoorwerpen
mag men interpreteren als een symbool van het verzet
kan ontdekken uit
van individuen tegen de gevestigde orde. De vrouw als
vreemde beschavingen
femme fatale was nog zo'n wijdverbreid thema tijdens
zondag van
het fin de siècle.
Gesloten: maandag
en uit bekende collecties en musea. Kom op ontdekkingstocht, hierbevinden zich stukken van museale kwaliteit
ductie voort. Laat ons de humor en de moraalkritiek bij
België
kunstenaars als Rops niet vergeten. De spanningsboog gaat van verstilde, spirituele uitingen naar een langou reuze of zelfs openlijk libertijnse beeldtaal. Spanning ontstaat bij onbegrip en bij ambivalentie. Niet alles
{
Regentschapstraat
3
I 000 Brussel Tel. 02 508 33 33
www.expo-symbolisme.be Duoticket met de tenaanstelling 'Gustave Van de Woestyne'
in
MSK Gent (zie blz. 8)
Matthias Depoorter
David Norden Primitieve Kunst Tel +32 (0)3 -227.35.40
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van
meer dan de grijze realiteit.
Sint Katelijnevest 27, 2000 Antwerpen
I 0 tot 17 uur
Het symbolisme bracht een rijk gefacetteerde kunstpro
hoeft een uitleg te krijgen: voor de symbolist is er veel
www.buyafricanantiques.com
Nog tot 27 juni 20 I 0 Open: dinsdag t.e.m.
•
het
