Soorten sterven uit, nou en? Bouwplannen bedreigen IJmeer Lobbyisten gevaar voor Europa?

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 38– nr 5 – mei 2009 – prijs € 3,60

Filoso of Bas Haring

“Soorten sterven uit, nou en?” Bouwplannen bedreigen IJmeer – Lobbyisten gevaar voor Europa?

Milieudefensie Magazine nummer 5 mei 2009.

6 Bas Haring

Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Joanne Alting, Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, Jaap Dirkmaat, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Stevenhagen Cover: Uitgeverij Houtekiet Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 32,50 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

Volgens de filosoof Bas Haring maken milieuorganisaties zich druk over de verkeerde dingen. Ten koste van thematiek die er wel toe doet.

1 2 Ve r e n i g i n g s ‑ d e m o c r at i e Algemene Ledenvergadering of Ledenraad, wie bepaalt voortaan het beleid van de vereniging Milieudefensie?

1 4 Wo n e n i n h e t IJmeer Almere wil duizenden woningen bouwen in het IJmeer. Milieuen natuurorganisaties reageren verdeeld.

2

milieudefensie magazine 5 – 2009

Zonnekoning

2 4 L o b b y i n E u r o pa In Europa zijn duizenden lobbyisten actief. Een ramp of een zegen voor de democratie?

Ve r d e r 5 C a m pa g n e f o u t e s o ja h e rvat 10 S chone lucht? No g even niet 1 8 Ku n s t : Z a d e n va n k l e i 2 8 O p i n i e : G e e n e c o t e c h , m a a r l ow t e c h

Rubrieken 4 Berichten 11 Column Bijlo 20 Consument - recept 2 3 C o l u m n D i r k m a at 27 Lokaal: Leusden wint k l i m a at s t r a at f e e s t 30 Media 3 1 R e c e n s i e - p u b l i c at i e s 3 2 B r i e v e n - S t e v e n h ag e n 3 3 O p r o e p e n e n ag e n da 34 Afdelingen colofon

Tijdens het bewind van koningin Beatrix zijn de Koninginnedagen bijna vier graden warmer en zonniger geworden, meldde Weerman Jordi Bloem van Meteo Consul onlangs. Of het aan Beatrix ligt of aan het broeikaseffect kon niet met zekerheid worden vastgesteld. Maar Beatrix kennende lijkt het laatste me het meest waarschijnlijk. Voor Koning Willem zal het een koud (sic) kunstje zijn om zijn moeder in deze te overtreffen. Bijna negen op de tien klimaatwetenschappers is ervan overtuigd dat het op aarde tegen het einde van deze eeuw minstens 2 graden warmer zal zijn, zo bleek tijdens de wetenschappelijke klimaattop in Kopenhagen in maart van dit jaar. Daar werden verschillende studies besproken die bevestigen dat de opwarming van de aarde sneller en ernstiger is dan tot nog toe werd aangenomen.

commentaar Velen betwijfelen zelfs of het beperken van de opwarming van de aarde tot 2 graden, waarbij de gevolgen van klimaatverandering nog enigszins behapbaar zijn, wel haalbaar is. Een stijging van 4 tot 5 graden is volgens de meeste wetenschappers waarschijnlijker. Dit zal grote gevolgen hebben voor de water- en voedselvoorziening in de wereld. Een dergelijke stijging zou ook het einde betekenen voor duizenden planten- en diersoorten, de zeespiegel enorm doen stijgen en honderden miljoenen mensen dakloos maken. Nederland zal de dans niet ontspringen. Uit de ‘Staat van het Klimaat 2008’ blijkt namelijk dat de opwarming in Nederland nog eens twee keer zo hoog is als de gemiddelde opwarming wereldwijd. De kans dat de kabinetten-Balkenende IV tot en met X erin zullen slagen de uitstoot van CO2 te beperken is, gezien de daadkracht van deze premier, gering. Tijdens Balkenende’s bewind steeg de CO2-concentratie in de atmosfeer maar liefst 33 procent sneller dan in de twintig jaar daarvoor. Prins Willem heeft daarom terecht nu al aangekondigd dat hij zich tijdens zijn koningschap niet wil beperken tot het doorknippen van lintjes en bezoeken van zieken en jarigen. Willem weet immers alles van water en dijken en is dus de aangewezen man om ons kikkerlandje tegen de stijgende zeespiegel te beschermen. Zijn familiekapitaal kan dan eindelijk nuttig worden gebruikt voor de bouw van een metershoge dijk langs de gehele Noordzeekust. En als hij echt slim is koopt hij evenals president Nasheed van de Maldiven nu alvast een stuk land voor zijn onderdanen in een hoger gelegen gebied van Europa of elders op de wereld. Zoals het een echte koning betaamt. Freek Kallenberg

3 5 H a rt e n Z i e l : Yb y P o t l ac h


3

Palmoliestook te einde

Jaarlijks overlijden ongeveer 39 duizend Europeanen vroegtijdig als gevolg van de uitstoot van astmaen kankerverwekkende stoffen door zeeschepen. Dit blijkt uit een recent onderzoek van de universiteit van Stockholm. Vooral de inwoners van de Britse eilanden en Ierland, met hun lange kustlijn en drukke vaarroutes voor de kust, zijn het slachtoffer. Volgens Europese en Amerikaanse wetenschappers worden de schadelijke gevolgen van zeescheepvaart al jaren onderschat. Een reuze zeecontainerschip stoot bijna evenveel astmaen kankerverwekkende stoffen uit als 50 miljoen auto’s. Vijftien van de wereld grootste zeeschepen stoten zelfs evenveel vervuilende stoffen uit als alle 760 miljoen auto’s van de wereld bij elkaar. Zeeschepen hebben niet alleen enorme motoren, maar de gebruikte dieselolie bevat vaak tweeduizend maal zoveel zwavel en zware metalen als de diesel waarop auto’s rijden. Terwijl autodiesel onder druk van Europese regelgeving steeds schoner wordt, weigert Europa de normen voor zeeschepen aan te scherpen. (bron: The Guardian)

4

‘Eet kangoeroe'

Wie het milieu een warm hart toedraagt, moet meer kangoeroevlees eten en minder schapenvlees. Dat zeggen onderzoekers van de Universiteit van Sydney in Australië. De kangoeroes hebben volgens de wetenschappers veel minder invloed op hun leefomgeving dan schapen. Kangoeroes

hard gestreden tegen de inzet van palmolie voor energieopwekking bij deze centrale van Essent. In de juridische strijd gaf uiteindelijk de Europese IPPC-richtlijn de doorslag. Deze richtlijn heeft als doel preventie en bestrijding van milieuverontreiniging geïntegreerd aan te pakken. De nieuwe milieuvergunningen van

drinken maar anderhalve liter water per dag, tegen schapen twaalf liter. Kangoeroes eten bovendien maar een derde van wat een schaap eet. In Australië zijn ongeveer 100 miljoen schapen tegenover ongeveer twintig miljoen mensen. Schapenvlees is in Australië een van de meest gegeten vleessoorten.

de provincie Limburg voor de bestaande installaties van Essent staan alleen nog het gebruik van gas toe. De milieuorganisaties roepen Essent op definitief af te zien van het gebruik van palmolie en andere eetbare oliën, zoals soja, voor elektriciteitsopwekking, ook in een mogelijk nog te bouwen nieuwe eenheid.

Australiërs eten zo’n elf kilo schaap en lam per persoon per jaar. Dit is ongeveer vier keer zo veel als in West-Europa. Via scheten en boeren stoten de Australische schapen enorme hoeveelheden CO2 uit, waardoor Australië een van de meest vervuilende landen ter wereld is. (bron: ANP)

ZAK

Zeescheepvaart ongezond

De Clauscentrale in Maasbracht stookt niet langer op palmolie of andere bio-olie. Dat meldt de provincie Limburg in een brief aan milieuorganisaties. Samen met Natuur en Milieu, Mobilisation for the Environment en Milieufederatie Limburg heeft Milieudefensie sinds 2006 met acties, gesprekken en procedures


Einde fout hout dichterbij Het Europees Parlement stemde onlangs in grote meerderheid in met strenge wetgeving die de handel in illegaal gekapt hout moet verbieden. Zo wordt het verboden om onrechtmatig gekapt hout te verhandelen en moeten vanaf nu álle bedrijven in de keten die in het hout handelen op de Europese markt voldoen aan de wetgeving. Europese houtfirma’s moeten voortaan harde bewijzen op tafel leggen om aan te tonen dat zij geen illegaal gekapt hout, of producten die daarvan gemaakt zijn, importeren of verhandelen. Ook worden veel meer milieuen sociale eisen opgenomen. Maatregelen die ondernemingen moeten nemen om illegale kap uit te bannen en de straffen op overtreding worden duidelijker omschreven. Milieudefensie en het WNF roepen de Landbouwraad van de EU op om nu haast te maken en vóór de Europese verkiezingen van juni de voorstellen van het Europees Parlement over te nemen. De nieuwe wetgeving wordt dan vanaf 2010 van kracht. Eenvijfde van het hout dat in de Europese Unie wordt geïmporteerd is illegaal gekapt of van verdachte herkomst. Illegale houtkap veroorzaakt ontbossing en bosdegradatie, verantwoordelijk voor tot 20 procent van de wereldwijde CO₂-uitstoot.

Verbod op genmais Duitsland heeft aan het begin van het landbouwseizoen de verbouw van genetisch gemodificeerde mais verboden. Volgens Landbouwminister Aigner (CSU) levert de door de Europese Unie goedgekeurde genmais MON 810 van het Amerikaanse concern Monsanto gevaar op voor het milieu. Het is onder ander schadelijk voor lieveheersbeestjes. Ook in vijf andere EU-landen, waaronder Frankrijk en Oostenrijk, is de teelt van deze mais om politieke of milieuredenenen verboden. Om het verbouwen van genmais in zijn geheel te stoppen

is al eerder in Duitsland de ‘Bantam Mais’ actie gestart. Die stimuleert zo veel mogelijk mensen om, behalve op akkers en tuinen ook op kleine oppervlaktes zoals balkons of kleine moestuintjes, zoete mais te gaan verbouwen, waaruit zaad wordt gewonnen. Door deze zaadwinning heeft men recht op wettelijke bescherming tegen de ‘vervuiling’, bijvoorbeeld via wind, van gengewassen. Daarvoor heeft men automatisch recht om te weten waar genmais wordt verbouwd. Inmiddels zijn hierdoor al circa 50 duizend genvrije zones ontstaan.


Foute Soja vooral op haar deelname aan de Ronde Tafel voor Duurzame Soja waarin bedrijven en ngo’s normen ontwikkelen voor duurzame soja. In mei 2009 zal deze ronde tafel een lijst met criteria vaststellen waaraan de verantwoorde soja moet voldoen. Milieudefensie en andere milieuen ontwikkelingsorganisaties vinden deze criteria echter onvolledig, onduidelijk en onmeetbaar. “Daarom Vaag hebben we de supermarkt Milieudefensie startte half nogmaals gevraagd om maart de campagne over eenduidig aan te geven of ze het ‘drama achter goedkoop vlees’ gericht aan Albert Heijn bereid is om binnen maximaal vijf jaar geen fout vlees als grootste supermarkt van meer te verkopen”, zegt Van Nederland. De supermarkt dreigde na de start eerst met Eck. “Albert Heijn weigerde juridische stappen maar ging dat. Dat was voor ons reden de campagne te hervatten.” als snel met Milieudefensie om de tafel om te praten over het probleem. Resultaat was Speklapjes dat de campagne een maand Nederland is de tweede grootlang werd opgeschort. In ste importeur van soja ter die tijd wilde Albert Heijn wereld. Ruim 90 procent van kijken in hoeverre de eisen de soja die in ons land blijft, van Milieudefensie haalbaar wordt gebruikt als goedkoop zouden zijn. veevoer, vooral voor kippen De supermarktketen kreeg en varkens in de intensieve drie manieren aangedragen veehouderij. De productie om het probleem rond foute van kipfilets en speklapjes veevoersoja op te kunnen veroorzaakt zo grootschalige lossen: verschuiving van ontbossing: voor de teelt van dierlijke naar plantaardige soja worden in Zuid-Amerika producten, inzet op meer Eu- massaal bossen gekapt. ropees geproduceerd veevoer Als grootste supermarkt en steekhoudende duurzaam- heeft Albert Heijn hierin heidscriteria voor de resteeen belangrijke rol. “Hoewel rende veevoersoja. “Helaas supermarkten helemaal aan bleek na het verstrijken van het eind van de keten zitten, de overlegtermijn dat Albert hebben ze toch de meeste Heijn nog onvoldoende invloed op hoe ons eten bereid is om concrete stappen geproduceerd wordt”, zegt Van te zetten”, zegt campagneEck. “Als zij willen dat er geen leider Wouter van Eck. “Veel fout veevoer wordt gebruikt toezeggingen van het bedrijf voor ons vlees dan gebeurt dat blijven vaag of zetten geen ook niet meer.” zoden aan de dijk.” Albert Heijn beroept zich Freek Kallenberg Met een spandoekactie bij de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering van Albert Heijn heeft Milieudefensie de campagne ‘het drama achter goedkoop vlees’ hervat. Reden voor de herstart van de campagne is dat het overleg vorige maand tussen Albert Heijn en Milieudefensie onvoldoende heeft opgeleverd.

Michiel Wijnbergh

Auto sneller dan OV

5

Fil oso of Bas Haring

“Niet erg als het regenwoud verdwijnt” 6


“Waarom

zouden we ons zorgen maken over de toekomst van

de aarde? ” Volgens de filosoof Bas Haring is het antwoord op deze vraag moeilijker dan we denken. Freek Kallenberg

B o y va n D i j k

B

as Haring, bijzonder hoogleraar 'Publiek begrip van de wetenschap' aan de Universiteit Leiden, filosofeert graag voor een groot publiek. In zijn columns in de Volkskrant, zijn tv-series Stof en Haring en in boeken als Kaas en de evolutietheorie en Voor een echt succesvol leven filosofeert hij op een voor iedereen begrijpelijke wijze over zowel alledaagse als complexe onderwerpen. In het voor de Maand van Filosofie geschreven essay Het aquarium van Walter Huijsmans stelt hij onze zorg voor het milieu ter discussie. Niet omdat hij een leefbare omgeving onbelangrijk vindt, maar omdat hiervoor regelmatig de verkeerde argumenten worden gebruikt. Ook door de milieubeweging. Bas Haring: “Ik word vaak een beetje bozig en nerveus als milieuorganisaties zich druk maken over de verkeerde dingen. Dat gaat namelijk ten koste van de thematiek die er wel toe doet. Het milieu, ons leefmilieu, is belangrijk voor onze gezondheid en welbevinden. We leefden een tijd terug in een wereld die heel ongezond was. Er was bijvoorbeeld geen riolering. Dat we nu een infrastructuur hebben die afvalwater afvoert, is een gigantische verbetering van ons leefmilieu. Zo is het ook verstandig om in Lekkerkerk geen giftige rotzooi in de grond stoppen, of te zorgen dat de oliepijpleidingen in Siberië en Nigeria geen olie meer lekken. Maar milieuorganisaties maken zich ook heel sterk voor het behoud van de biodiversiteit, de Waddenzee en het regenwoud. Maar die zijn helemaal niet noodzakelijk voor een leefbaar milieu.”

hebben koolstof nodig om te groeien. In de lucht zit koolstofdioxide en planten halen daar koolstof uit. Wat overblijft is dioxide, zuurstof. Dus de planten in het regenwoud produceren als ze groeien zuurstof, net zoals alle planten. Maar als planten worden opgegeten of verteren wordt de koolstof met de zuurstof in de lucht omgezet in koolstofdioxide en zijn we weer terug bij af. Omdat er in het regenwoud zoveel dieren, insecten, schimmels en andere organismen leven dat alle planten volledig worden verteerd, wordt er hierbij altijd evenveel zuurstof verbruikt als is vrijgekomen tijdens het le-

Maar regenwouden zorgen toch voor de noodzakelijke zuurstof, we noemen ze niet voor niets de longen van de aarde? “Nee, die veronderstelling klopt niet. Allereerst is het een vreemde vergelijking omdat onze longen geen zuurstof produceren, maar opnemen. Bovendien produceert het regenwoud geen zuurstof. Het regenwoud bestaat uit planten en die

Voor de diersoort zelf is het niet prettig om uit te sterven. “Voor de soort maakt het niets uit. Het zal de haring worst wezen dat hij als soort uitsterft.”


“We moeten niet bang zijn om te sleutelen aan DNA” ven van de planten. Netto levert het regenwoud dus helemaal geen zuurstof op. Bomen en planten elders produceren wel zuurstof, maar het regenwoud niet. Vanuit milieuoogpunt is het dus niet noodzakelijk dat het regenwoud bestaat. We kunnen hoogstens zeggen dat we het leuk vinden dat het regenwoud er is. Het is het mooiste en gaafste wat de natuur te bieden heeft. Het zou schrijnend zijn als dat zou verdwijnen, maar het is niet noodzakelijk voor ons overleven. Net zo min is het erg als soorten uitsterven. Voor de leefbaarheid van deze planeet en ons milieu maakt het weinig uit dat er af en toe een diersoort uitsterft.”

Maar de individuele haring die verstrikt in een net zijn einde nadert is daar niet blij mee, lijkt me?

“Dat is iets anders. Begrijp me goed. Over het individuele lijden van een organisme maak ik me zorgen, dat vind ik niet goed. Maar het uitsterven van soorten gaat niet noodzakelijk gepaard met meer lijden, dat wordt intuïtief wel vaak gedacht. Ik noem in mijn essay het voorbeeld van de spreeuwen. Elke dag gaan er over de gehele wereld misschien wel duizend spreeuwen per dag dood. Dat kun je vervelend vinden, maar er zijn nu eenmaal veel spreeuwen en daarvan sterven er een heleboel per dag aan natuurlijke en andere oorzaken. Als er vandaag 999 spreeuwen sterven en één zeldzame Balispreeuw is er nog niet veel aan de hand. Maar als er op een dag 980 gewone spreeuwen sterven en twintig Balispreeuwen, en dat blijken ook nog eens de laatste twintig te zijn, dan zou er opeens iets heel ergs gebeurd zijn? Dat zie ik niet.” Het is toch wel jammer als de haring of de Balispreeuw niet meer bestaan? “Dat is iets heel anders. Het is wel jammer, maar niet erg. Het is niet iets om je zorgen over te maken. Er zijn nog meer dan genoeg soorten over. De meeste biologen vinden het pathetisch om je druk te maken over de dood en het lijden van individuele beesten en organismen. Wat verstandig is zeggen ze, is je zorgen te maken over het verdwijnen van complete diersoorten. Ik zeg precies het tegenovergestelde. Het lijden van een individueel organisme vind ik erg, maar het verdwijnen van een diersoort vind ik niet erg. Een diersoort is een concept, een door de mens verzonnen classificering van het dierenrijk. Dat er op een bepaald moment enkele van die concepten niet meer bestaan, is niet vreselijk ” We maken ons dus onterecht zorgen over het verlies aan biodiversiteit. Waarom doen we het dan toch? “Ik denk dat we bang zijn voor de invloed die we op de wereld hebben. De positieve effecten van onze invloed hebben we altijd omarmd, maar de negatieve effecten, zoals het verdwijnen van soorten, daar schrikken we van. Toch zullen we daarin moeten berusten, want het is bijna altijd zo dat als er iets gecreëerd wordt er ook iets zal moeten verdwijnen. Dit terras waar we nu zitten was er vroeger niet, het café ook niet. Er is hier dus iets verdwenen. Dat kan niet anders. ” 7

B o y va n D i j k

Dan hoeven we ons dus ook geen zorgen te maken over klimaatverandering waardoor soorten en wellicht ook mensen zullen verdwijnen?. “Jawel, klimaatverandering gaat immers over de leefomstandigheden van de mensen die na ons leven. Ik weet niet hoe erg de gevolgen van klimaatverandering zullen zijn, maar het is voor Amsterdammers onplezierig als ze binnen tien jaar naar Zwolle moeten verkassen vanwege de stijging van de zeespiegel. Dat geeft ellende, is onprettig en het is goed om je daar zorgen over te maken. Maar als we honderd jaar de tijd hebben om een verhuizing te organiseren is het al minder erg. Dan is het vooral een praktisch probleem dat we goed moeten oplossen zodat er geen oorlogen door ontstaan, want dat is wel weer erg.” In Bangladesh heeft men nu al last van overstromingen als gevolg van de klimaatverandering. “Ja, dat is het curieuze. Om de een of andere reden maken we ons in Nederland veel meer zorgen over de mensen die hier na ons leven dan over de huidige inwoners van Bangladesh. Als we ons meer zouden bekommeren om de mensen die nu leven, denk ik dat het met het milieu ook wel goed komt. De milieubeweging zou dit argument, het belang van een leefbare omgeving voor ie8

dereen, veel meer moeten gebruiken, in plaats van zich druk te maken over biodiversiteit. Wijs iedereen er op wat wij die mensen in Bangladesh aandoen. Dan heb je een verhaal.” Volgens jou is het dus niet erg dat er natuur verdwijnt. Maar binnen de milieufilosofie wordt vaak intrinsieke waarde toegekend aan de natuur. Daarom is het verdwijnen van natuur, zoals soorten en het regenwoud, erg. Ook als het niet van belang is voor de kwaliteit van ons leven. “Je moet je afvragen of iets erg kan zijn

“De natuur is niet goed” zonder voor iemand erg te zijn? Ik denk van niet. Iets is altijd erg voor iets of iemand. Dat staat tegenover het hebben van intrinsieke waarde. Dan heeft iets ‘van zichzelf ’ waarde en het verdwijnen ervan is ‘van zichzelf ’ erg. Als je zegt de koolmees heeft intrinsieke waarde, dan is het verdwijnen van de koolmees ‘van zichzelf ’ erg. Ik heb een ander uitgangspunt, ik stel dat dingen pas erg kunnen zijn, als ze voor iets of iemand erg zijn. Dat is een keuze.”

Het is toch vervelend voor de mensen na ons als het regenwoud niet meer bestaat, als er allemaal mooie diersoorten verdwenen zijn? “Dat weet ik niet. Het is zeer de vraag of de mensen die leven in een wereld zonder regenwoud, het niet hebben van een regenwoud als een gemis ervaren. Dat meen ik serieus. Jonge Turken en Marokkanen in Nederland vinden bijvoorbeeld de polders van Waterland, waar ik een tijd heb gewoond, lelijk. Daar vinden ze niks aan. De stedelijke omgeving vinden ze veel leuker. Ik kan daar met m’n pet niet bij, ik vind die polders prachtig. Maar het is heel wel denkbaar dat de mensen over vijftig jaar de polders en het regenwoud wel leuk vinden, maar het niet erg vinden dat de polders zijn verdwenen of dat het regenwoud veel kleiner is dan het nu nog is.” Bestaat er nog wel een argument om natuur te behouden? “Jawel. Ten eerste is er een zekere noodzakelijkheid van de natuur. Er is een zekere diversiteit aan leven nodig om de totaliteit van al het leven voort te laten bestaan. Je kunt niet af met dertien soorten. Er moet een veelheid aan soorten, wormpjes, schimmels en wat al niet meer bestaan, wil de natuur voortbestaan. Maar niet alle soorten hoeven altijd te blijven bestaan. Dat is onzin. milieudefensie magazine 5 – 2009

Ten tweede heb je altijd een tijdelijk argument. Ik vind een wereld met natuur leuker en mooier dan een wereld zonder natuur. Daarom wil ik hem zoveel mogelijk bewaren. Maar dit argument is tijdelijk want als het regenwoud verdwijnt en wordt vervangen door maïsvelden of aangeplante productiebossen, dan zullen de mensen in de toekomst daar niet echt ongelukkig van worden. In het ergste geval wordt de hele wereld zoals Hong Kong: mensen die dicht op elkaar wonen in een omgeving met slechte luchtkwaliteit. Dat zou voor toekomstige generaties wel eens de uitgangssituatie kunnen zijn. Toch denk ik niet dat ze er onder zullen lijden. Ze zullen heel andere dingen mooi vinden.” Zoals je de schoonheid van een elektriciteitsmast kan leren inzien door je er in te verdiepen, zoals je in je essay beschrijft. Maar in een boom hoef ik me niet te verdiepen om deze mooi te vinden. Die vind ik eigenlijk altijd mooi, elektriciteitsmasten niet. “Wij leven al duizend jaar in een wereld met bomen, en daardoor heb je biologisch en cultureel geleerd bomen mooi te vinden. Net zoals mensen groene weiden en vijvers vaak mooi vinden. Misschien vinden we daarom de komende duizenden jaren nog steeds bomen mooi. Maar het is niet ondenkbaar dat de mensen van straks de schoonheid gaan zien in de dingen die voor hen beschikbaar zijn. We moeten niet denken dat de bomen er speciaal voor ons zijn om door ons mooi gevonden te worden. Dat is niet zo, die bomen zijn er gewoon.” We moeten dus minder bang zijn dat de

“Het zal de haring worst wezen dat hij als soort uitsterft” wereld door ons handelen ingrijpend kan veranderen? “Nee, ingrijpen in de natuur doen we al heel lang en daar zouden we niet bang voor moeten zijn. We moeten dus ook niet bang zijn om in te grijpen in DNA. Ik begrijp niet waarom de milieubeweging zich zo fel keert tegen genetische gemodificeerde gewassen. Wij sleutelen al eeuwen aan organismen. De koe die wij nu hebben, geeft veel meer melk dan vroeger. Of het plezierig is voor die koe, is een tweede. Maar het is onzin dat we niet zouden mogen ingrijpen in de natuur. We doen al eeuwen niet anders. We moeten het wel verstandig doen en zorgen dat het geen vervelende gevolgen heeft. Voor ons of andere levende organismen. Maar vooralsnog zijn er geen vervelende gevolgen van de verbouw van genetische gemodificeerde gewassen bekend.” Een belangrijk argument tegen genetische gemanipuleerde gewassen is dat het de macht van grote bedrijven versterkt. “Ja, dat is een goed argument. Het is bezwaarlijk dat deze zaden auteursrechtelijk beschermd zijn en bedrijven als Monsanto steriele zaden produceren zodat de boer elk jaar weer bij hen zaaigoed moet kopen. De politieke invulling van deze technologie is niet goed,

daar kun je je terecht zorgen over maken. Maar je moet niet het argument gebruiken dat de mens niet mag ingrijpen in de natuur. Want onderliggend aan dit argument is het idee dat de natuur goed is zoals ze is. Daarom zijn we bang om daarin in te grijpen, want dan grijpen we in in iets goeds. Maar het is een illusie te denken dat de natuur goed is. Die is er gewoon en trekt zich van ons niks aan.” Er is volgens jou eigenlijk maar een bevredigend antwoord op de vraag waarom we ons zorgen moeten maken over de toekomst van de aarde. Namelijk dat we aardig moeten zijn tegen vreemdelingen en hen dus niet met een onleefbare wereld moeten opzadelen. Waarom eigenlijk niet? “Dat weet ik niet zo goed. Het is voor mij een soort bottom-line. Je moet vreemdelingen geen kwaad doen. Klaar. Je moet geen kwaad willen doen aan mensen die nu in Almelo, Twente, Afrika of Bangladesh wonen. Je moet ook beesten geen kwaad doen zoals in de bio-industrie. Daarin wordt beesten fundamenteel kwaad gedaan. Je moet ook geen zeehondjes doodknuppelen. Het is goed als de milieubeweging zich daar tegen verzet. Het is verstandig je te richten tegen het lijden van mensen en organismen. Maar het is onzin om je druk te maken over het uitsterven van diersoorten. Het is ook riskant omdat mensen op een gegeven moment zullen inzien dat die agenda niet klopt en dan vinden ze alle goede dingen waarmee milieuorganisaties zich bezighouden ook niet meer goed. Dat moeten we voorkomen.” n www.basharing.com

A dv e rt e n t i e

Tentoonstelling / Open Dag: Zo 31 mei

Kortenhoevendijk 1A 4128 LZ Lexmond 0347-341216 www.kunst-en-houtwerk.nl milieudefensie magazine 5 – 2009

Ma 1 juni 11-16:30 uur

heet nu:

Kunst- en Houtwerk.nl 9

Lucht langer vies Nederland hoeft van de Europese Commissie pas in 2012 aan de luchtkwaliteitsnormen te voldoen. Milieudefensie gaat tegen dit besluit in beroep. T j i s t s k e Yp m a

D

e Europese Commissie heeft vorige maand het Nederlandse verzoek om uitstel voor de luchtkwaliteitsnormen goedgekeurd. Ons land krijgt nu tot 2012 de tijd om aan de fijnstof normen (PM10) te voldoen. De normen voor stikstofdioxide (Nox) hoeven pas in 2015 gehaald te worden. Dit was in eerste instantie zeven (PM10) en vijf (NOx) jaar eerder. De fijnstofnormen worden dus al geruime tijd overschreden. Niet vreemd, want Nederland is één van de vuilste regio’s van Europa.

Aflaat

Voor het verkrijgen van uitstel was een luchtkwaliteitsplan nodig dat ervoor zorgt dat de lucht na het verstrijken van de termijn wél aan de eisen voldoet. Milieuminister Cramer beweert dat het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NDL) hier aan voldoet. Milieudefensie deelt die mening niet. “Het NSL is een samenraapsel van landelijke en lokale goede voornemens waarvan nu al duidelijk is dat een groot deel van de plannen zal sneuvelen, later wordt ingevoerd en minder effectief is dan gehoopt”, zegt campagneleider Verkeer Meta Meijer. “Anderzijds bevat het NSL tal van projecten die de luchtkwaliteit verslechteren, maar die door hun vermelding in het plan alvast een 10

aflaat voor hun overschrijding hebben gekregen.” Een van de belangrijkste pijlers onder het NSL was de kilometerheffing. Deze zal echter op z’n vroegst ná het verstrijken van de uitsteltermijn in werking treden. Ook Natuur en Milieu directeur Mirjam de Rijk ziet “er aan de onderkant al maatregelen uitvallen nu het uitstel binnen is.”

Niet-ontvankelijk

Milieudefensie gaat Europa vragen het besluit, op basis van het Verdrag van Aarhus, te herzien. In deze procedure kan nieuwe informatie worden meegenomen, zoals het uitstellen van de kilometerheffing en het recente rapport van de Algemene Rekenkamer dat de vloer aanveegde met het huidige luchtkwaliteitsbeleid. Volgens advocaat Phon van den Biesen stemt de ervaring met het verdrag van Aarhus bij de Europese Commissie echter niet positief. Tot nu toe zijn verzoeken tot herziening van besluiten alleen nog maar niet-ontvankelijk verklaard. Enkele daarvan liggen nu bij de Europese rechter in Luxemburg. Het is de vraag hoe dat afloopt.” Als het verzoek wel wordt behandeld en de Europese Commissie een nieuw besluit moet nemen, ziet Van den Biesen wel kans dat het uitstel wordt vernietigd. Dat geeft milieuorganisaties een handvat om de overheid nu al tot maatre-

Leerling

gelen te dwingen. Als het uitstel toch blijft gelden, zijn die mogelijkheden er pas vanaf 2012. De Nederlandse overheid moet dan echter evengoed nu ook aan de slag, want het uitstel is maar eenmalig en de normen worden nog lang niet gehaald. Daarbij komt dat de normen waarschijnlijk alleen maar strenger en uitgebreider worden. Volgens recent TNO-onderzoek moet de luchtkwaliteit namelijk niet alleen gemeten worden aan de hand van het gehalte aan fijnstof en stikstofdioxide, maar ook aan de hand van het gehalte ultrafijnstof. Dit wordt uitgestoten door auto’s en is zeer schadelijk voor de gezondheid. n

Om leerlingen te beschermen tegen luchtvervuiling mogen nieuwe scholen niet te dicht langs wegen worden gebouwd. Maar wie doet er iets voor leerlingen in bestaande scholen? Adelei va n d e r Ve l d e n

O

m leerlingen te beschermen tegen luchtvervuiling bepaalde minister Cramer dat een nieuwe school niet binnen 300 meter van een snelweg mag gebouwd of binnen 50 meter van een


basisscholen in vieze lucht te staan. Uit eigen onderzoek, aan de hand van de vestigingsgegevens van de scholen en de leerlingenaantallen van de Onderwijsinspectie, blijkt dat er in het middelbaar onderwijs 218 scholen binnen de aangegeven afstanden liggen van snelwegen, provinciewegen en vieze stadsstraten. Deze scholen worden bezocht door 126.295 leerlingen. In totaal staan er in basis- en middelbaar onderwijs 582 schoolgebouwen met 209.863 leerlingen te dicht bij de weg.

provincieweg. Deze maatregel geldt alleen voor nieuwbouw, maar uit berekeningen van het CBS bleek dat 347 bestaande basischolen met zo’n 77 duizend leerlingen langs een drukke weg liggen. Hoe de situatie in het voortgezet onderwijs is, werd niet onderzocht. Ook geldt het besluit van Cramer niet voor drukke stadsroutes, terwijl de vervuiling hier vaak niet minder is dan langs snelwegen of provinciale routes. De Top 400 Vieze Stadsstraten van Milieudefensie en gemeentelijke rapporten over luchtkwaliteit noemen deze straten wel. Uitgaande van een afstand van vijftig meter blijken nog eens 47

Hollandse Hoogte

Ventilatie

De sectororganisatie van het voortgezet onderwijs heeft geen inzicht in aantallen. “Het is geen onderwerp waar we ons heel specifiek mee bezig houden.” Basisscholen zien het binnenmilieu als een groter probleem. De Raad van Primair Onderwijs: “Op het moment dat je goede ventilatie in je school hebt, los je al een deel op van het probleem dat veroorzaakt wordt door het buitenprobleem.” Cramer stelde de Vereniging van Nederlandse Gemeenten al in een vroeg stadium gerust dat haar beleid niet zou leiden tot verplaatsing van scholen of andere saneringsmaatregelen. Volgens de minister is de maatregel voor gevoelige bestemmingen namelijk tijdelijk, aangezien “het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit gericht is op het op afzienbare termijn realiseren van de geldende grenswaarden”. Leerlingen op bestaande scholen in vervuilde lucht vallen vooralsnog buiten ieders blikveld. n


land leven we eigenlijk als halfleeg je je levenis.als stoel niet meer Tetafel veelof enthousiH abent? n vaHet n gaat d e hier Wi eom l eenvoor zeker zeer de kwetsbare groep. Het asme kabinetsplannen meeste illegale hout treft men aandone, in dealvorm vankritiek tuinmeubelen, is not te veel heteder staatjaar dus rond buiten. PrinsjesWe krijgen betekent telefoontjes dat ze niet vanlanger huilende mensen die dag vertellen worstelen dat hun natuurhout serieuze om en vier uurmilieuorganisaties ‘s ochtends zonder pardon metgespreksheten met geweld van het terras gelicht partners is. Zelfszijn. de houtbezitters werd niet de De tijdmeeste gegund om op een respectvolle manier kiezen vanvoor hun dierbare meubels afscheid de te nemen. gulden Waarom is nu opeens het illegale hout middenweg: de zondebok? Jarenlang hebben we het er zitten gedoogd, het illegale hout is tenslotte een beslist aardige stevige pijler onder onze economie. Alsin elementen

I

michiel wijnbergh

en onbeschermd

Reageren op de plannen van Prinsjesdag is als Illegaal Hout vanouds De Immigratieen Nationalisatiedienst (IND) is begonnen met een dilemma voor natuurhet uitzetten van illegaal hout. De Koepel van Nederlandse Tuinen milieuorganisaties. Is centra (Konetu) is woedend. Ik sprak met woordvoerder Dirk Te het glas half vol of half Gras. “Iedereen hier bij de Konetu is verbijsterd, In wat dilemma of hetgeschokt. glas halfvol of voor leeg? Een overzicht.

vincent bijlo de IND lang doorgaat met deze meubelrazzia’s zal de economische crisis veel dieper worden dan wij nu denken. Zonder illegaal hout stort het hele bouwwerk van onze economie in elkaar. En daarbij, het is zo ontzettend laf om dat hout zo aan te pakken. Deze tafels en stoelen kunnen zich niet verweren. Verweren, dat kunnen ze wel, hoewel dat bij illegaal hout erg meevalt, maar zich verweren dat kunnen ze niet. Deze hele toestand is ontstaan doordat ze geen asielzoekers meer durven uit te zetten, omdat die zich wel verzetten. Dan maar het hout, heeft men toen bedacht. Het is houtonwaardig en in strijd met het Verdrag voor de Rechten van het Hout. Bovendien, het lost niets op. Het hout moet terug naar het land van herkomst, dat is de regel, en als het land van herkomst niet te traceren is moet het terug naar het land waar het het laatste doorheen kwam voordat het hier arriveerde. Ga maar eens kijken bij de grensovergangen. We kunnen Duitsland en België niet meer in, alle grensovergangen zijn geblokkeerd. Je ziet nu wel dat er een stroom tuineigenaren op gang komt om de tafels een nieuw tehuis te geven. Dat waarderen wij zeer. Maar als de landen van herkomst wel zijn te traceren, dient het volgende probleem zich alweer aan. Zij zitten daar echt niet te wachten op illegaal hout. Meestal weigeren ze het, waardoor het vliegtuig met de hele vracht onverichterzake terugkeert naar Schiphol. Daar verdwijnt het in de opslag, maar die begint vol te raken. Ze kunnen er nergens mee naartoe. Verbranden mag niet, omdat dan de broeikasgassenquota worden overschreden. Als de landen van herkomst het hout wel opnemen, vindt het vaak een gruwelijk einde op de vuurplaats of het wordt gebruikt bij de vervaardiging van allerlei primitief wapentuig. En daarom roep ik de Tweede Kamer op om snel actie te ondernemen. Want wie van hout houdt, laat hout met rust. Ik schaam me tegenover alle bomen voor mijn land.”

11

Een breder draagvlak mogelijk historische koerswijziging. Maakt de Algemene Ledenvergadering plaats voor een gekozen ledenraad? D i rk Ja n s se n

M

ilieudefensie is een vereniging met leden, maar de participatie van leden in de besluitvorming is al jaren erg laag. “Als er maar veertig leden aanwezig zijn bij een Algemene Ledenvergadering (ALV) heeft die nauwelijks nog een klankbordfunctie”, zegt Milieudefensie-directeur Frank Köhler. “Je loopt het risico dat een klein groepje leden de koers van de hele organisatie kan bepalen. Het alternatief is een organisatie zonder leden met alleen donateurs. Dat moet je ook niet willen. Dan worden we een zelfbesturend kantoor waar iedereen op basis van zijn eigen hobby’s zijn gang kan gaan. Milieudefensie is uniek omdat we onze koers laten bepalen door een brede groep leden. Daarom moeten we de verenigingsdemocratie verbreden.”

November 2007 besloot de ALV dat een Commissie Structuur moest onderzoeken hoe die verbreding het beste vorm kon krijgen. Deze commissie heeft gekeken naar de structuur van andere verenigingen plus de voor- en nadelen van verschillende modellen en kwam uiteindelijk met een voorstel voor een ledenraad . Commissielid Han Horstink geeft de essentie weer: “Deze ledenraad bestaat uit gekozen leden en controleert het beleid van de organisatie. De ledenraad komt vaker bij elkaar dan de ALV, is permanent aanspreekbaar, beter op de hoogte van wat er in de organisatie speelt en vertegenwoordigt duidelijk een groter deel van de leden.” Volgens Horstink is betrokkenheid van de leden niet meer vrijblijvend en is het ook duidelijk dat besluiten van de ledenraad een breed

draagvlak hebben, iets waarvoor bij de ALV onvoldoende garantie bestond.

Bezwaar

Niet iedereen is blij met het voorstel. Vier actieve leden, Johan ten Hoven, Rix Kijne, Jan Willem van Leenhof en Bob Peeters, roepen de leden op massaal tegen te stemmen. Ze zijn bang dat met het verdwijnen van de ALV de hele interne democratie van Milieudefensie wordt afgeschaft. Volgens hen is er te weinig gekeken naar direct democratische alternatieven voor de huidige ALV. “De huidige ALV’s zijn gewoon verschrikkelijk saai”, licht Rix Kijne toe. “Het gaat meestal over enorm bureaucratische onderwerpen, er is nauwelijks discussie, niet echt een inspirerende gebeurtenis. Als je daar het nieuwe voorstel tegenover zet is het misschien een verbetering, maar dan leg je de lat niet erg hoog.” Kijne ziet meer in een congres-achtige opzet voor de ALV, waarin leden bij elkaar komen om lezingen bij te wonen, discussie te voeren, te netwerken, elkaar te inspireren en in een korte plenaire sessie begrotingen en dergelijken goedkeuren.

ALV in bijeen in Amersfoort, 2005

12


Michiel Wijnbergh

Vereniging Milieudefensie staat aan de vooravond van een

Als voorbeeld geeft ze de Vereniging Natuurmonumenten die elk jaar in elk district een ledendag organiseert. Afgevaardigden in de ledenraad komen daar in contact met de leden uit hun district en er is een plezierig programma. “Dat lijkt mij beter passen bij het verenigingskarakter van Milieudefensie en beter geschikt om leden te betrekken bij en te enthousiasmeren voor de organisatie dan een ledenraad die je misschien wel nooit ziet. Maar de Commissie Structuur is er al bij voorbaat vanuit gegaan dat een ledenraad de beste oplossing was.” Han Horstink beaamt dat. “Onze commissie heeft inderdaad vooral gekeken naar de mogelijkheid van een ledenraad, maar wel in diverse varianten. Diverse pogingen om de ALV aantrekkelijker te maken, hebben niet gewerkt. Daarom beschouwde de ALV dat als een gepasseerd station. En niemand heeft in de afgelopen twee jaar alternatieven voor een ledenraad bij ons aangedragen, dus ik vind het raar dat we nu dit verwijt krijgen.” Volgens Horstink is het niet erg makkelijk om de ALV aantrekkelijk te maken. “Een jaarbegroting is nou eenmaal niet het meest sexy onderwerp. Ik ben er absoluut niet tegen om met de hele vereniging bij elkaar te komen, maar ik betwijfel of de ALV daar nu het meest geschikte moment voor is. De praktijk wijst in ieder geval uit van niet. Maar als dit voorstel het niet haalt, mag het wat mij betreft op de agenda.” In het huidige voorstel blijft overigens de mogelijkheid bestaan om alsnog een ALV bijeen te roepen. Daarvoor moeten leden 250 handtekeningen verzamelen. Rix Kijne: “Hoe kan dat als we geen toegang hebben tot de ledenlijst?” Volgens Han Horstink kunnen leden een oproep plaatsen op de website van Milieudefensie of in het ledenbulletin: “1100 leden lezen dat bulletin regelmatig, dus dat lijkt me geen probleem.”

Zoekcommissie

Volgens het voorstel van de commissie gaat een zoekcommissie actief op zoek naar geschikte kandidaten voor de ledenraad. Deze komt, als alles volgens plan verloopt, met minimaal veertig kandidaten waaruit de leden er dertig kiezen. Daarnaast kunnen leden zich, mits ondersteund door vijf handtekeningen van leden, kandidaat stellen voor de ledenraad. Ook hierop is kritiek. “Als de zoekcommissie maar dertig kandidaten vindt, kunmilieudefensie magazine 5 – 2009

Huidige situatie met ALV • De ALV is het hoogste orgaan in de vereniging; alle leden kunnen de ALV bezoeken en hebben stemrecht • De ALV komt tweemaal per jaar bij elkaar • De ALV besluit over meerjarenbeleid, jaarplannen, beleidsstukken, financiën, jaarverslagen en benoemingen in verenigingsorganen • Leden kunnen agendapunten, moties en amendementen indienen voor de ALV

Voorstel voor ledenraad .

• Een gekozen ledenraad met 30 zetels vervangt de ALV als hoogste orgaan in de vereniging; alle leden kunnen hun stem uitbrengen op afgevaardigden

leden

• Een zoekcommissie zorgt voor voldoende kandidaten uit alle geledingen; daarnaast kunnen leden zichzelf kandideren m.b.v. 5 handtekeningen van leden • De ledenraad heeft dezelfde beslisbevoegdheden als de ALV, maar komt minimaal één keer vaker per jaar bij elkaar en heeft daardoor meer ruimte voor discussie en verdieping • Leden kunnen een ALV aanvragen met 250 handtekeningen, die ALV kan de ledenraad corrigeren • Leden hebben recht op inspraak tijdens de vergaderingen van de ledenraad • Leden kunnen agendapunten en voorstellen indienen voor de ledenraad

ALV

leden

ALV op aanvraag

bestuur

gekozen leden

ledenraad

werk organisatie

Huidige situatie: vereniging met ALV

nen we eigelijk alleen maar ja knikken”, zegt Rix Kijne. “Leden mogen zichzelf als kandidaat melden, maar de zoekcommissie bepaalt of je wel of niet geschikt bent voor de ledenraad. De kandidaten zijn dus gekozen door de zoekcommissie en niet door de leden.” Volgens Han Horstink berust dit op een misverstand: ”De zoekcommissie is er alleen maar om voldoende geschikte kandidaten met voldoende diversiteit te vinden en te zorgen dat de leden een afgewogen keuze kunnen maken. Leden kunnen zich ook buiten de commissie om kandidaat stellen voor de ledenraad.” Alles bij elkaar vinden de bezwaarmakers dat het voorstel voor een ledenraad onvoldoende garantie biedt dat de leden nu wel bij de organisatie worden betrokken. “Wie zegt dat de leden zich vertegenwoordigd zullen voelen door de ledenraad? Er is geen enkel moment dat die verantwoording aflegt aan de leden. Voor hetzelfde

bestuur werk organisatie

Voorstel nieuwe situatie: vereniging met ledenraad + ALV op aanvraag geld zie je de ledenraad nooit.” Han Horstink vindt het allemaal ver gezocht. “Bij andere verenigingen zijn er ook geen bijzondere verantwoordingen. Leden van de ledenraad zijn permanent aanspreekbaar en kunnen weggestemd worden. Bovendien kunnen leden agendapunten inbrengen en van hun inspreekrecht gebruik maken. Dat lijkt mij afdoende. Als de vereniging door invoering van de ledenraad beter gaat functioneren, kan dat juist positief uitwerken op de betrokkenheid van leden bij de vereniging.” Over een ding zijn Kijne en Horstink het wel eens: wat er ook gebeurt met dit voorstel, het besluit moet breed gedragen worden door de vereniging. Die vereniging velt haar oordeel op 13 juni: de eerstvolgende - en misschien wel de laatste Algemene Ledenvergadering. n Meld je aan voor de ALV: zie Agenda op pagina 33. 13

Hernieuwde strijd om het IJmeer De gemeente Almere wil het IJmeer bebouwen. Bewoners van de westoever en recreanten zijn uitgesproken tegenstanders. Natuur- en milieuorganisaties reageren verdeeld. A l e x va n Ve e n

“W

e maken ons druk om de regenwouden, maar niet om onze eigen natuur. Ik snap niet waarom het zo stil blijft rondom het IJmeer!”, aldus burgemeester Ed Jongmans (CDA) van de gemeente Waterland tijdens een debat over de plannen van Almere om 15 duizend woningen te bouwen in het IJmeer. 14

Zijn uitspraak oogstte applaus onder de bezoekers van een door Milieudefensie in april georganiseerd debat in de Opstandingskerk van Monnickendam. Op een drietal na, bleken de aanwezigen fel tegenstander van bouwen in het IJmeer. Voornaamste bezwaar is de aantasting van de horizon: bebouwing buitendijks bij Almere zal het, als gevolg van het indertijd aangelegde Flevoland, toch al

smalle meer nog verder verkleinen. Ook de bouw van een brug tussen Almere en Amsterdam wordt alom gevreesd.

Schaalsprong Almere

Om aan de woningopgave te kunnen voldoen en het Groene Hart te ontzien, heeft de overheid Almere verzocht 60 duizend woningen te bouwen. Voor deze stad in Flevoland, waar momenteel 186 duizend mensen wonen, een uitgelezen mogelijkheid om in 2030 de vijfde stad van Nederland te worden. Met het creëren van 100 duizend te verwachten extra arbeidsplaatsen zal de economische concurrentiepositie van Almere ten opzichte van de Randstad eveneens worden versterkt, zo luidt het credo. Wethouder Adri Duivesteijn (PvdA) van milieudefensie magazine 5 – 2009

B r e n da P o pp e n k

Milieudefensie en De Kwade Zwaan onthullen een protestbord.

Almere is er eens goed voor gaan zitten, en presenteerde vorig jaar pretentieuze plannen in het rapport Schaalsprong Almere 2030, opgesteld door de gemeenten Almere, Zeewolde en Amsterdam, de provincies Flevoland en Utrecht, de rijksoverheid en Waterschap Zuiderzeeland. Hierin staan drie bouwvarianten. De Almeerse gemeenteraad stemde in maart unaniem in met Waterstad-plus als beste variant voor de schaalsprong. Hierin wordt uitgegaan van de bouw van 15 duizend woningen in het IJmeer richting Amsterdam, waardoor er een ‘dubbelstad’ ontstaat. Het plan behelst verder nieuwbouw van 45 duizend woningen in het oosten van de stad, en de voorwaarde van een extra verbinding met Amsterdam voor openbaar vervoer en mogelijk wegverkeer. Bij voorkeur middels een tunnel onder het IJmeer. Ook de GroenLinks-fractie van Almere heeft ingestemd met het voorkeursbesluit, al is het schoorvoetend. De fractieleden voelen zich “gevangenen van de schaalsprong”, zegt fractievoorzitter Ruud Pet. “Zonder uitbreiding komen we nooit in aanmerking voor hoger onderwijs en cultuur. We moeten een volwaardige stad worden, met uitstraling.” Voorwaarden van bouw in het IJmeer zijn voor de fractie een goede ov-verbinding met Amsterdam, en een verbetering van de ecologie van het IJmeer.

Beschermd natuurgebied

Klaas Breunissen, campagneleider Ruimte en Landschap van Milieudefensie en coördinator van de campagne Houd het IJmeer open!, is het oneens met Ruud Pet. “Ook Milieudefensie vindt het belangrijk dat Almere een complete stad wordt, met een meer diverse samenstelling van de bevolking, die nu vooral uit gezinnen bestaat. Ik bestrijd alleen dat je daarvoor het IJmeer, een Europees beschermd natuurgebied, moet aantasten.” Hij is teleurgesteld over het feit dat geen enkele partij in Almere belang hecht aan het waardevolle karakter van het IJmeer, als landschap en recreatiegebied. Hij begrijpt wel waarom de raad nu een uitspraak heeft gedaan. “De raad spreekt hiermee een politieke voorkeur uit voor buitendijkse bebouwing. Hiermee geeft milieudefensie magazine 5 – 2009

de gemeenteraad een voorzet aan het kabinet.” Wat Milieudefensie betreft, worden alle 60 duizend woningen binnendijks gebouwd, ten oosten van de stad. “Doordat de raad van Almere de voorkeur uitspreekt voor de optie dubbelstad, en een directe verbinding met Amsterdam, maakt zij zich erg afhankelijk van de hoofdstad. Mensen die buitendijks gaan wonen, richten zich met de rug naar Almere, een slechte ontwikkeling. Die gaan ook stappen in Amsterdam, in plaats van Almere Centrum.” Naar verwachting stuurt het kabinet in oktober haar standpunten in een brief aan de Tweede Kamer. Breunissen is hierover niet optimistisch gestemd. “Minister Cramer van ruimte en milieu stelt zich in lijn op met haar partijgenoot Duivesteijn. Vorig jaar tijdens de presentatie van de drie varianten, sprak zij lovend over ‘het Dubai van Nederland’, wat met zoveel woorden betekent: eilandjes opspuiten voor de dijk.” Milieudefensie wil het IJmeer openhouden vanwege de weidsheid. “Het is voor de Waterlander en stadsbewoner belangrijk dat zij kunnen genieten van het meer zoals het is. Het Groene Hart, Waterland en het IJmeer zijn hartstikke belangrijk voor Amsterdam, verkwansel dat dan ook niet. Een unique selling point. Belangrijk voor het welzijn, de economie en voor de natuur.”

Strijdbijl begraven

Natuurmonumenten, in 1997 voortrekker van de campagne tegen de aanleg van IJburg in het IJmeer bij Amsterdam, heeft daarentegen de strijdbijl begraven tegen de plannen voor Waterstad-Plus. Directeur Jan Jaap de Graeff zegt geleerd te hebben van het verzet tegen IJburg. “Achteraf gezien zijn wij met lege handen blijven zitten. IJburg is er gekomen, maar met slechts een bescheiden investeringspakket voor de natuur”, zegt De Graeff. Eens, maar nooit meer, zo luidde het devies. In 2006 nam Natuurmonumenten daarom deel aan het formuleren van een toekomstvisie voor IJmeer-Markermeer, samen met de gemeenten Almere en Amsterdam, de provincies Flevoland en Noord-Holland, de ANWB en Staatsbosbeheer. In die visie is vastgelegd dat er een combinatie mogelijk is van meer woningbouw, meer infrastructuur en meer en betere natuur en landschap. “Wij staan niet achter een bebouwing van het IJmeer, maar sluiten het ook niet op voorhand uit”, zegt De Graeff. “Voor

ons is het heel erg belangrijk dat er een goed groen investeringspakket komt, waarbij we de zekerheid hebben dat de investeringen in groen vooruit lopen op de kosten voor de infrastructuur en woningbouw.” Met de ecologie van het IJmeer-Markermeer is het sinds de aanleg van de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad slecht gesteld. De natuur in het gebied staat onder druk. Vogels en vissen hebben het moeilijk. Om de ecologie te verbeteren is volgens de provincies Flevoland en Noord-Holland een bedrag van 500 miljoen euro nodig. De Graeff vreest dat zonder bebouwing van het IJmeer, de overheid geen geld beschikbaar stelt voor verbetering van de ecologie. “Onzin”, reageert CDA-raadslid Simon Verbeek van de gemeente Waterland, wiens fractie samen met de CDA-provinciebestuurders fel tegenstander is van verdere aantasting van het IJmeer-Markermeer. “Ik snap de argumentatie van Natuurmonumenten wel, maar het rijk is eigenaar van het gebied en waterbeheerder. Het dient zijn verantwoordelijkheid niet te ontlopen, net zoals elk andere beheerder in dit land.” In de jaren ‘70 voerde Verbeek “als jong broekie” actie tegen de aanleg van de Markerwaard, waarmee het huidige Markermeer zou verworden tot een vijver. Het omstreden project werd door het verzet afgeblazen. Verbeek vreest nu, samen met vele omwonenden aan de west-

Burgerinitiatief Stichting De Kwade Zwaan is een handtekeningenactie gestart voor de aanvraag van het burgerinitiatief ‘Hou het IJmeer open’. Een burgerinitiatief is een voorstel dat een kiesgerechtigde, met ondersteuning van 40 duizend handtekeningen, kan indienen om een bepaald onderwerp op de agenda van de Tweede Kamer te laten plaatsen. Indien het voorstel aan de vereisten voldoet, komt het onderwerp op de Kameragenda. De Kwade Zwaan had halverwege de maand april al meer dan 10 duizend handtekeningen verzameld. Ondertekening van de petitie kan onder meer op de website van Milieudefensie: www.milieudefensie. nl/ruimte/activiteiten/ijmeer

15

UNIEKE KAMPEERVAKANTIE IN DE SPAANSE PYRENEEËN

Op ons landgoed gelegen in de uitlopers van de Spaanse Pyreneeën (tussen het meer van Bañolas en Olot) vindt U geen modern hotel of verwarmd zwembad. Wel bieden wij een aantal cabañas en bungalows aan buiten gezichtsafstand van overige gasten, geplaatst op ons landgoed Manso Coguleras. Ook een eigen tent is een goede mogelijkheid. Alles in de ongerepte natuur, omgeven door bloemen, kruiden, vlinders en vogels kunt U helemaal Uzelf zijn, zonder taalproblemen. Een eigen zwembad hoog in de bergen, een wandeling, een rit te paard en de mogelijkheid om te blijven eten maken een verder verblijf tot een unieke belevenis Vanaf 410€ voor een cabaña (5pers)p.w. of een bungalow 595€ (6pers)p.w. of 480€ voor en kleine bungalow (2pers) p.w. bent U onze gast. Een plaats voor eigen tent 220€ p.w. Mei, juni en eerste week juli plus september, 40% korting. Voor meer informatie bel: 0204634085, u wordt gratis doorverbonden met Spanje. Of schrijf: Familie Visser; Manso Coguleras; 17854 Sant Jaume de Llierca 17854 (Gerona) Spanje. Tel 0034972195109 (tussen 17 en 22 uur) of www.mansocoguleras.com of [email protected]

Onafhankelijk financieel advies voor hypotheken, verzekeringen, sparen, beleggen en pensioenen. Voor onze werkwijze geldt: • gedegen en 100% eerlijk advies; • volledig klantgericht advies, afgestemd op uw persoonlijke situatie en wensen; • aandacht voor duurzaam en maatschappelijk verantwoord omgaan met geld; • gericht op een langetermijnrelatie met de cliënt; • afspraak op uw woonadres. Bel of e-mail: 030 - 2434318 of [email protected]

BERNHAGEN BOUW

Nu in Driebergen: duurzame keukens, kasten en tafels op maat. Plus een fraaie selectie houten vloeren en bamboe vloeren. Natuurlijk afgewerkt met de biologische producten van Auro. Traay 196-198, 3971 GV Driebergen-Rijsenburg [email protected] www.natuurkeukens.nl

… NATUURLIJK MOOI

kant van het meer, dat met de buitendijkse plannen van Almere het meer alsnog fase-gewijs wordt volgebouwd.

Investeren in toekomst

Evenals Verbeek vindt Fred Wouters, directeur van de Vogelbescherming, de investering van een half miljard, waarmee het Markermeer en IJmeer gered worden, een meer dan waardevolle investering in de toekomst van het land. Al vraagt ook hij zich af of de overheid een dergelijk bedrag er voor over heeft. “Als er een bankinstelling omvalt, zijn we er als de kippen bij. Maar als de natuur sterft en ons eigen leefmilieu ter discussie staat, doen we net alsof we gek zijn. Het is een politieke keuze.” Het standpunt van Natuurmonumenten om buitendijks te bouwen op voorwaarde dat er eerst geïnvesteerd wordt in de natuur, leidt volgens Wouters tot een uiterst onzeker proces. “Op voorhand ben ik er niet van overtuigd dat huizenbouw in het meer voldoende geld genereert om de ecologie te herstellen. Het zou beter zijn om te bouwen op het land bij Almere, dat is ook goedkoper. Probeer dáár dan winst te maken voor het herstel van het Markermeer en IJmeer.” Bij Natuur en Milieu Flevoland daarentegen is men er van overtuigd dat de overheid bereid is fors te investeren in de verbetering van het IJmeer-Markermeer, zonder buitendijkse bebouwing als voorwaarde te stellen. “Vandaag de dag is er veel meer aandacht voor de waterkwaliteit”, zegt beleidsmedewerker Robert Atkins. “Ook de Provinciale Staten van Noord-Holland vindt een ecologische impuls nu noodzakelijk.” Samen met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Milieucentrum Amsterdam en Milieufederatie Noord-Holland neemt Natuur en Milieu Flevoland deel aan de Toekomstagenda Markermeer IJmeer, kortweg TMIJ. Vanuit dit samenwerkingsverband is een alternatief inrichtingsplan samengesteld om de 60 duizend nieuwe woningen te kunnen bouwen, waarbij uitgegaan wordt van binnendijkse bebouwing. Atkins zegt daarnaast zeer gecharmeerd te zijn van het alternatieve maar kostbare inrichtingsplan Lely’s Water, dat een integrale gebiedsontwikkeling behelst, waarbij niet buitendijks wordt gebouwd maar het water naar binnen wordt gehaald. Het plan is opgesteld door een consortium van DN Urbland landschapsarchimilieudefensie magazine 5 – 2009

Almere wil 30 duizend woningen bouwen aan de westkant van de stad te bouwen (Almere Pampus), zowel binnendijks als buitendijks in het IJmeer (rode cirkel). Ook wil ze een nieuwe vervoersverbinding tussen Almere en Amsterdam door het IJmeer (rode streep). tecten, Ymere, Ballast Nedam en Rabo Bouwfonds. “Ook Lely’s Water biedt grote voordelen voor Almere”, zegt Atkins. “De gemeente wil spannende watergebonden woonmilieus creëren waarvoor buitendijks gebouwd moet worden, zo denkt men. Wij vinden dat niet slim, niet goed voor de ecologie. Het gaat niet alleen ten koste van het open karakter van het IJmeer, het zal tevens tot een jarenlange juridische strijd leiden. Binnendijks bebouwen kost bovendien een fractie van buitendijkse aanleg.” Of deze en andere alternatieve binnendijkse uitbreidingsplannen voor Almere de lokale en landelijke politiek op tijd zullen bereiken, is vooralsnog de vraag. Volgens Atkins is het echter een kwestie van tijd dat ook grotere partijen gaan inzien dat bebouwing van het meer in tegenspraak is met de ecologische schaalsprong. Wethouder Duivesteijn ligt echter op ramkoers en heeft zich al laten ontvallen zich enorm te ergeren aan het verzet van enkele milieuorganisaties tegen de plannen om buitendijks te bouwen. Hij wil niet met de pers praten totdat WaterstadPlus definitief in kaart is gebracht, waarschijnlijk in juni.

Reuring

Milieudefensie acht het daarom van groot belang dat er maatschappelijke reuring ontstaat rondom de plannen voor het IJmeer. Belangengroepen, milieuorganisaties en burgers dienen de komende maanden hun stem te verheffen. Voor de inwoners van Waterland en Muiden, waar

Tegenstanders van bebouwing van het IJmeer willen de meeste woningen bouwen in de bestaande stad en aan de oostkant van de stad (groene cirkels) en een nieuwe openbaarvervoerverbinding tussen Almere en Utrecht via de Stichtse Brug (groene streep). Milieudefensie zich tot nu toe op heeft gericht, is dat geen probleem. Die voelen zich van oudsher sterk betrokken bij het IJmeer, en tillen zwaar aan het uitzicht. “Als we nu aan de dijk staan, zien we in de verte de lichtkoepel die het huidige Almere veroorzaakt. Als er in het IJmeer gebouwd wordt, valt er voor ons nog maar weinig te genieten”, zei een geëmotioneerde bewoonster tijdens het debat in Monnickendam. Zeilvereniging Muiderhaven in Muiden is ook tegen bebou-

“Focus op Amsterdam is slecht voor Almere” wing, evenals watersportvereniging Flevomare uit Almere. De recreanten zijn bang dat hun meer hen wordt afgepakt. Inwoners van IJburg vrezen verkeersoverlast indien er een brugverbinding wordt aangelegd. Om ook de inwoners van Almere bij de planvorming te betrekken, liet Milieudefensie eind vorige maand 62 duizend enquêteformulieren huis-aan-huis verspreiden, gekoppeld aan een debat in deze stad. Op 20 juni volgt er een grote actie: samen met de Watersportverbond roept Milieudefensie botenbezitters op om die dag massaal rond Pampus te varen. Milieu-, natuur- en recreatieorganisaties ondertekenen het Pamflet van Pampus, dat die dag aan de landelijke politiek wordt overhandigd. n 17

Zaden van klei

Foto's: Liesbeth Sluiter

Manipulatie

Lot Brandt en haar kunstwerk 'Overleven' “Eigenlijk is het van de gekke dat een organisatie als Milieudefensie nodig is. Dat natuur en milieu een politiek item kunnen zijn in verkiezingen. Het is de basis van alles, we zouden daar als vanzelfsprekend rekening mee moeten houden. In plaats daarvan eten we bedreigde zwaardvis van tafels van illegaal gekapt hardhout en worden mensen die daar tegen zijn gezien als schimmige idealisten.” Lot Brandt (46) ging in 1999 op zoek naar de natuur in zichzelf, naar een band met die natuur waarvan ze wist dat 18

Detail uit Manipulatie

Lot Brandt ging op zoek naar de natuur in zichzelf. Sindsdien kneedt ze zaden van klei. Liesbeth Sluyter die ergens verstopt zat onder lagen opvoeding, stadsleven, materialisme en andere cul‑ turele aangroeisels. “Ik wilde weer leren kijken met de ogen van een kind. De afstand die ontstaan is tussen mijzelf en de natuur ervaar ik als een groot verlies. Ik denk dat die er ook voor zorgt dat we de natuur zo makkelijk vernieti‑ gen. Ik wilde weten waarom ik daar zelf aan meewerkte.”

Omdat ze, met ouders die beide keramist waren, van jongs af aan gewend was zich uit te drukken in klei, begonnen haar handen een serie vormen te kneden. “Ze kwamen uit een oud gebied in mezelf, een gebied zonder woorden. Toen ik in de biblio‑ theek een flora opensloeg en daarin bladzijden vol zaadjes tegenkwam, schrok ik bijna van de overeenkomsten. Mijn

Stadia vormen waren zaad, en tege‑ lijk extreem vrouwelijk. Ik heb er vijftig gemaakt. Ze gaan ook over pijn, ik heb ze doorstoken en daarna weer vertroeteld met mooie draden van koper en fosforbrons. Ze kregen allemaal een eigen plek, in doosjes met de kleur van de lucht. Een zaadje kan al een hele boom bevatten, dat vliegt zomaar langs je heen door de lucht.” Dit werk, dat ‘Manipulatie’ ging heten, werd het begin van de collectie Zaad, waar Lot Brandt zeven jaar aan werkte. Een verzameling keramiek die tegelijk natuur en emotie

Zoeker

Onder druk

Gebrek aan licht is, universeel en persoonlijk, esthetisch en rauw. “Ik wilde dit onderwerp per se uitdie‑ pen”, zegt ze. “Ik heb tussen‑ door andere dingen gemaakt voor het geld, en vakanties overgeslagen om materiaal te kunnen kopen.”

Onder druk

Ze laat een serie ronde vor‑ men zien, ingesnoerd door touw. Je ziet de druk toene‑ men, er ontstaan scheuren, en uit de laatste bol barst een fel‑ groen stekelig iets. “Een soort omgekeerde kastanje”, zegt ze. “Er wordt iets uitgebroed, onder druk. Dat moet eruit.”

Druk is een terugkerend thema. In ‘Bij gebrek aan licht’ wringt een rits embry‑ onale vormpjes, beklemd in een lange donkere gleuf, zich in allerlei bochten. In ‘Onder druk’ worden zaad‑ doosjes onder spanning gezet door dwars erdoorheen gedraaide schroeven. In ‘Expansieve kracht’ bedwingt een strakke koperen kubus een sinistere heksenketel waarin penis-achtige vor‑ men – gemodelleerd naar een microscopische foto van paddenstoelsporen – de kijker naar binnen lijken te zuigen. “Het gaat over druk

in de natuur, maar ook over de druk van de mens op de natuur. Wat gebeurt er als die te groot wordt?” Ze wijst op een vitrine met een soort gekiemde boon erin. Mooi, maar ook zielig: “Dit is een theatraal stukje werk, een beetje zoals vroeger een rariteitenkabinet. Die boon heeft geen plek meer om te wortelen, het is een vis op het droge. De wereld is te krap geworden.” Bert Tijnagel verzorgde veel van het constructiewerk rond de keramiek van Lot Brandt. www.lotbrandt.nl

Detail uit Manipulatie

19

de consument

Wasmagneet getest

Duurzaam Kamperen De zon laat zich weer zien, korte broeken en rokjes kunnen uit de kast, terrassen stromen vol en menigeen blikt vooruit naar de vakantie. Ondanks de recessie groeit de vraag naar duurzame reizen en daar spelen de Stichting Natuurkampeerterreinen en de ANWB mooi op in. De organisaties gaan samenwerken om duurzaam kamperen écht op de kaart te zetten en om mensen te inspireren tot een groene manier van vakantie vieren. Uit onderzoek is gebleken dat kampeer- fiets- en wandelvakanties in eigen land zelfs een lagere milieubelasting opleveren dan thuisblijven. Veel merken, stichtingen en overheden werkten al afzonderlijk van elkaar aan duurzaam recreëren. Onder het motto ‘Echte kampeerders doen het duurzaam’ zijn deze nu, op initiatief van Stichting Natuurkampeerterreinen en de ANWB, gebundeld. Om deze nieuwe samenwerking extra kracht bij zetten is de nieuwe website www.duurzaamkamperen.nl in ontwikkeling. Hierop staan allerlei mogelijkheden om je vakantie duurzaam door te brengen. Het aanbod loopt uiteen van mobiele led-verlichting tot rugzakken met zonnepanelen en van natuureducatie tot milieuvriendelijke kampeerterreinen. www.duurzaam-kamperen.nl

20

Vanaf nu doen magnetische bollen de was. Weg wasmiddel, weg wasverzachter. Dat scheelt in de portemonnee én is goed voor het milieu. Klem twee geplastificeerde magneten aan de binnenkant van de wastrommel en vlekken verdwijnen als sneeuw voor de zon. Op www.megatopper. nl worden ze aangeboden: wasmagneten onder de naam Waswonder. Yeah right... Een magneet die mijn was moet schoonmaken? Ruikt mijn was dan straks naar metaal? Opeens blijk ik behoorlijk fan te zijn van schuimend wasmiddel waardoor mijn bijkeuken naar lavendel geurt.

Wateroppervlakte

Mijn scepsis neemt toe als de importeur (Sapro Holland) niet bereikbaar is. “Dit nummer is niet in gebruik. Hoe succesvol is het dan? Oplichterij? Op internet wisselen de ervaringen met de wasmagneten. De een lacht erom, de ander zweert erbij. De Belgische krant Het Laatse Nieuws schreef in 2006 over de magnetische bollen. Daarin komt importeur Herman van Winden van Sapro wel aan het woord. Hij legt de werking van het fenomeen uit en diezelfde uitleg geeft ook megatopper.nl. De magneten veranderen de moleculaire structuur van het water, waardoor dit gemakkelijker het vuil uit de kleren kan halen. Dat beaamt de Universiteit Leuven in datzelfde artikel. “Het klopt gewoon. Een klassiek wasmiddel werkt niet op de kleren, maar op het water. Het maakt bubbels: het verveelvoudigt de wateroppervlakte, waardoor de binding met het weefsel groter wordt en

het vuil gemakkelijker kan worden verwijderd. Die twee magneten doen hetzelfde.”

Thuistest

Milieu Centraal erkent de positieve verhalen die op internet circuleren, maar geeft aan dat er geen onderzoeken bij haar bekend zijn die de werking van de magneten aantonen. Wageningen Universiteit vindt het onzin, lees ik op intermediair.nl. Sterker nog: omdat een deel van de chemie in wasmiddelen is bedoeld om wasgoed te beschermen tegen bijvoorbeeld kalkaanslag, zou het gebruik van wasmagneten juist slecht uit kunnen pakken voor het wasgoed. Er zit maar één ding op: zelf proberen! Voor 39,95 euro bestel ik Waswonder bij megatopper.nl, exclusief 6,75 euro aan verzendkosten. Het is wat mij betreft de moeite waard als ik de rest van mijn leven geen wasmiddel meer hoef te kopen. Drie dagen later krijg ik ze binnen en even later kleven ze in mijn wastrommel met wasgoed. Groot is mijn verbazing als de was er echt schoon uitkomt. Mascaravlekken in de handoek: weg. Zakdoeken van een chronisch verkouden man: krakend wit. De geur: echt fris! Na een enkel wasje valt weinig te zeggen over negatieve effecten op het wasgoed, maar vooralsnog kleven de magneten in mijn wastrommel! n Ronella Bleijenburg


de consument Eetbaar hout Eetbare paddenstoelen als oesterzwammen en shii-take groeien van nature op hout in het bos. Het bedrijf Groene Takken uit Bennekom verkoopt boomstammetjes waarop deze eetbare paddenstoelen geënt zijn, zodat deze op een natuurlijke en veilige manier in de eigen tuin gekweekt worden. Je kunt er diverse oesterzwamstammen en shii-takestammen bestellen, zoals bijvoorbeeld een één maaltijdstam, een standaardstam of een familiestam. Plaats de paddenstoelstammen in een schaduwrijke omgeving, zoals onder een boom of struik, naast een muur, op balkon in de schaduw en uit de wind. www.groenetakken.nl

Red de vogels

Veel vogels vliegen zich dood tegen ruiten. Door de spiegeling van de ruit is de barrière namelijk niet zichtbaar voor vogels, waardoor ze al snel een dodelijke klap maken. Vogelbescherming Nederland schat dat er wereldwijd dagelijks zo’n 270 duizend vogels in botsing komen met een raam, waarvan maar weinig deze klap overleven. Door anti-vogelstickers op je raam te plakken, kan je zo’n botsing voorkomen, weet Vogelbescherming Nederland. De organisaties biedt deze stickers in de vorm van een buizerd te koop aan op haar webwinkel. Raamstickers om ruiten zichtbaar te maken voor vogels bestaan al langere tijd. Een alternatief is het plakken van huishoudfolie aan de binnenkant van het raam. Hierdoor wordt de weerspiegeling beperkt en kan de vogel het raam beter zien. In echte panieksituaties werken de stickers niet, zegt de Vogelbescherming. Als een vogel wordt achternagezeten door een kat of ander gevaar, let hij nergens anders meer op en kunnen ook de stickers niet voorkomen dat de vogel tegen een raam vliegt. www.vogelbescherming.nl milieudefensie magazine 5 – 2009

Biologisch cabaret Congressen zijn saai en vervelend en dienen vermeden te woorden. Maar het scheelt al stukken als er op een prachtige lentedag onder eeuwenoude bomen uitbundig en goed gegeten en gedronken wordt, het laatste programmaonderdeel massaal wordt genegeerd ten gunste van het bier uit de tuintap en professor Heertje een van de sprekers is. Zoals onlangs op het jaarlijkse Biocongres van tout biologisch Nederland op landgoed Rhederoord. De speech van de emeritus hoogleraar economie was een langgerekt stuk cabaret met de boodschap “het biologische product heeft te maken met de existentie van de mensheid.” In de loop van zijn met krakend bulderend volume en veel armgezwaai gebrachte verhaal, viel plotseling zijn oog op Katrine Milman van de Deense supermaktketen Coop. Die had daarvoor in haar Engelstalige verhaal uitgelegd hoe het gelukt was om biologisch zo populair te krijgen, met in Europa het grootste percentage eko in de Coop-schappen. “Ik realiseer me ineens dat u niks snapt van mijn Nederlandstalige verhaal en denkt: ‘wat is dat voor idioot?’”, zo wendde Heertje zich tot de dame en hij vervolgde: “You are right. I am mad and you are allowed to say so in Denmark.” Heertje zal door het gros van de Nederlandse economen en beleidsmakers ook als zodanig worden weggezet. Hij noemt namelijk de economische recessie een zegen, vindt dat het ‘consumentenvertrouwen’ niet laag

genoeg kan zijn en dat marktaandeel en concurrentie geen dingen zijn waar de biologische landbouw zich mee bezig moet houden. “Biologische landbouw moet zich niet laten verleiden om zich te vergelijken met de gangbare economische processen en termen van concurrentie.” Kwaliteit valt nu eenmaal niet te meten en is juist de kracht van biologische landbouw. De gangbare economie suggereert dat alles om kwantiteit draait en dat zal - als dat zo doorgaat tot de ondergang van de wereld leiden. Maar tussen woorden en daden staat soms iets in de weg. Heertje had de dag van tevoren gevraagd of zijn vrouw, die blijkbaar de huiselijke boodschappen verzorgt, wel eens iets biologisch koopt: “Soms wel eens een komkommer.” Toch maar een Deens recept dus, ter ere van het biomarktaandeel aldaar. Gehaktballetjes met dilleyoghurtsaus. Bak een gesnipperd uitje in wat boter. Meng de uitjes door een pond gehakt, samen met een ei, twee eetlepels dillezaadjes, snufje nootmuskaat, peper en zout. Kneed goed, maak er balletjes van en bak die bruin. Schenk er 2 deciliter bouillon bij en laat de balletjes in zo’n tien minuten zachtjes gaar worden. Roer 2 eetlepels maïzena door een kwart liter yoghurt, giet dat roerend op een wat hoger vuur bij de gehaktballetjes, totdat de saus licht gebonden is. Niet te meten lekker. n Michiel Bussink www.michielbussink.nl

21

de consument Groen gehost

Vaatje boerenmelk

Internet biedt de luxe van razendsnelle wereldwijde verbindingen, maar tegelijkertijd is de hoeveelheid energie die nodig is om miljoenen websites, servers en datacenters in de lucht te houden, enorm. Alle Nederlandse datacentra bij elkaar verbruiken net zoveel energie als 500 duizend huishoudens, vooral door koeling van de apparaten. Er zijn zelfs schattingen dat internet wereldwijd meer verbruikt dan de luchtvaartindustrie. En met de sterk aanhoudende groei van aantallen gebruikers en gebruik wordt de milieubelasting dagelijks groter. Op verschillende manieren kun je een website milieuvriendelijker maken. Wie het grondig wil aanpakken, maakt gebruik van een groene webhost welke de site op een webserver plaatst. Diverse webhosts laten deze server draaien op groene energie, waardoor ze geen CO2 uitstoten. Er is al een aantal duurzame datacentra in Nederland. Een hiervan is Evoswitch in Haarlem. Die maakt voor de koeling gebruik van aangezogen buitenlucht om de servers te koelen. Dit kan zolang de buitentemperatuur lager is dan dertig graden. De groene webhosts Duurzaam Webdesign, Groene Hosting en Greenhost zijn bij EvoSwitch ondergebracht. Op haar website bespreekt Evoswitch uitgebreid de genomen groene maatregelen. Een andere mogelijkheid is CO2-compensatie. Cleanbits is een organisatie die “streeft naar een zinvolle bijdrage aan het creëren van een duurzamer, milieuvriendelijk internet”. In samenwerking met de KlimaatNeutraal Groep plant Cleanbits bomen om sites CO2 neutraal te maken. Deelnemers aan het Cleanbits-netwerk kunnen door plaatsing van het Cleanbits-logo op hun site aangeven dat ze zelf een CO2-neutrale plaats op het internet innemen en dat ze het streven naar een duurzaam wereldwijd web ondersteunen. www.evoswitch.com, www.cleanbits.net

Waar melk vandaan komt? “Uit de supermarkt!” Het is een bekende grap over de voedingskennis van stadskinderen. Voor iedereen die twijfelt over de herkomst, of gewoon gek is op de witte motor: maak kennis met de melkdrive. Een tap met verse melk, rechtstreeks van de boerderij. Er zijn inmiddels enkele tientallen boerenbedrijven in Nederland die in een tuinhuisje langs de weg een melkdrive of melktap hebben staan. Voor een paar eurocent kun je met een druk op de knop een glaasje verse boerenmelk tappen. Aangezien boerderijen vaak op recreatieve routes liggen,

is dit een ideale dorstlesser voor fietsers of wandelaars. De melk komt rechtstreeks van de koeien en is dus onbewerkt. Je vindt boerderijen met melkdrive door het hele land.  Een glas melk rechtstreeks van de boerderij is niet alleen erg gezond, maar ook goed voor het milieu. Er worden geen conserveermiddelen aan de melk toegevoegd en je bespaart op de verpakking en transportkosten naar de fabriek en supermarkt. Daarnaast help je boeren om wat extra geld te verdienen.  Sommige boerderijen verkopen flesjes om de melk in te doen, maar het is verstandig zelf een verpakking mee te nemen. Dat scheelt weer afval.

H’eerlijke ijsjes Een ijsje mag natuurlijk niet ontbreken in de aanloop naar de zomer.

22

Ook biologisch ijs is steeds vaker te vinden: gemaakt van biologische melk en onbespoten fruit. Het is soms even zoeken naar een biologisch ijsje. Supermarkten en ijssalons bieden het (nog) niet in overdaad aan. Toch is er, als je een beetje je best doet, genoeg smaakvariatie te vinden.  Ook in ons koude kikkerlandje wordt verantwoord ijs gemaakt. Zo gebruikt IJs & Zopie 100 procent

natuurlijke ingrediënten, biologische melk, OKE sinaasappelen en eerlijke cacao. “Op weg naar h’eerlijk noemen we dat.” Enkele supermarkten hebben een biologische variant van het huismerk en bij de natuurwinkels koop je soja ijs van de Ice Cream Factory. Ook hebben zij onder de noemer ‘Taste of Nature’ diverse biologische en natuurproducten. Ben & Jerry’s is naar eigen zeggen de producent van het eerste klimaatneutrale ijs ter

wereld. Vanaf 2007 zijn alle smaken klimaatneutraal: van koehoorn tot ijshoorn. Ben & Jerry’s beperkt de uitstoot van schadelijke stoffen, doet aan CO2-compensatie en legt zich, conform de richtlijnen van HIER, toe op tal van projecten: van de reductie van methaangassen geproduceerd door koeien tot de bouw van meer windmolenparken. www.benjerry.nl www.vanscheijndel.nl www.ijsenzopie.nl


Nu te koop in de Milieudefensie winkel

Vrouw mouwloos stretch, roze ‘Lief voor bomen’ Maten: S, M, L Prijs:  12,50

Kinder T-shirt, groen ‘Happy little tree’ Maten: 86/92, 98/104, 110/116, 122/128 Prijs:  12,50

Man, zwart ‘Gek op bomen’ Maten: S, M, L Prijs:  12,50

Schepping of evolutie Wat een geruzie in het Darwin jaar. Wel opvallend, nee een openbaring, dat zelfs bij de EO schepping en evolutie naast elkaar mogen bestaan. Ons kabinet, de regering, doet er op dit onderwerp het zwijgen toe, en dat terwijl de overgrote meerderheid van christelijke signatuur is. Nou zal het mij om het even zijn wat men aanhangt. Alleen zou je kunnen denken dat iets wat toevallig zo is ontstaan en niets gekost heeft, automatisch minder gekoesterd en beschermd wordt als iets wat met goddelijk bloed, zweet en tranen is gemaakt en gezegend. En in zulk een onvoorstelbare mate, dat het opperwezen aan het eind van elke scheppingsdag vaststelde dat ‘het goed was’. Wat nu weer jammer is aan deze God, is dat hij het einde der tijden - waarmee niet alleen wordt afgerekend met zondaars, maar met de aarde en het universum - in het vooruitzicht stelt, in ruil voor een nieuwe hemel en aarde.

jaap dirkmaat

Wilt u T-shirts of iets anders bestellen? Dat kan! - via onze webwinkel: www.milieudefensie.nl/winkel - via onze Servicelijn: 020 6262 620 of mail uw bestelling, naam, adres en eventuele maat naar [email protected] Rapporten kunt u ook gratis downloaden via www.milieudefensie.nl

Hoe dan ook, zoals gezegd is het mij om het even, maar christenen zijn mensen die een leer hebben. En mensen die een leer of statuur hebben, waarachter ze zich verenigen, mag je daar op aanspreken. Nou, dan denk ik: hoezo crisis? De economie is weer eens in de problemen, waardoor we straks het welvaartspeil krijgen van 2007. Tjonge, wat een ramp zeg… Nee, die economie die zich al die tijd onder christelijke ogen buiten proportie heeft mogen ontwikkelen, ten kostte van Gods schepping, die krijgt nu steun. Vliegtax - die al niet veel deed voor het milieu - onmiddellijk op de helling. Je krijgt alleen geld voor je oude vervuilende auto, als je een nieuwe vervuilende auto koopt. Oh ja, en verder veel asfalt draaien. Verder zouden er ook nog miljarden zijn voor huizenisolatie tot 2020; maar die zijn er alleen volgens de minister van milieu en Diederik Samson. De overige kabinetsleden zwakken dat bij herhaling af, of kunnen het zich niet zo goed meer herinneren. Nee, rentmeesterschap over de Schepping is ver te zoeken in het crisisplan… Geen cent meer voor de natuur of het landschap, zelfs minder! Zouden ze bij het CDA en de ChristenUnie denken dat ze moeten helpen bij het nader brengen van de grote dag des oordeels? Ik schreef deze column op palmpaaszondag en een week voor dat wrede kruis werd bedacht. Er waren er toen die niet wisten wat ze deden. Ach, die kun het je wellicht vergeven. Maar zij die weten en er niets tegen doen en zelfs meehelpen: nou daar zwaait nog wat voor!!

www.milieudefensie.nl/winkel

Jaap Dirkmaat, Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

Vrouw, groen ‘Lief voor bomen’ Maten: S, M, L Prijs:  12,50 Per bestelling  2,– verzendkosten

Rapporten (gratis te bestellen)

• • • • • • •

Groente & Fruit Wijzer - januari 2008 Aandelen in klimaatverandering - november 2008 Aan de slag met effectief klimaatbeleid - 2008 Biobrandstofproductie in Nederland - oktober 2008 Deur dicht voor illegaal gekapt merbau! - december 2008 Recycle de Ruimte - 2008 Week van de Vooruitgang - 2009

onderkant pagina


23

Lobbyen moet je doen In de Europese Unie zijn duizenden lobbyisten actief. Een bewijs dat bedrijfsleven en belangengroepen in Europa de dienst uitmaken? Of het summum van een open democratie? H a n va n d e Wi e l

L

obby in de Europese Unie. Deze vijf woorden hebben op sommigen hetzelfde effect als een rode lap op een stier. Voor hen is lobby het ultieme bewijs dat ‘Europa’ niet deugt. Zij zien overal duistere achterkamertjes waar heikele kwesties worden besproken die het daglicht niet kunnen verdragen. 24

Mensen die zich ‘bezondigen’ aan lobbyen, of object van die lobby zijn, bekijken het genuanceerder. In het ongunstigste geval vinden ze dat de lobby veel transparanter moet om een einde te maken aan belangenverstrengelingen en (vermeende) dominantie van het bedrijfsleven in de lobby. Zo wijst Paul de Clerck van Friends of the Earth Euro-

pe, zelf niet vies van lobbywerk, erop dat het Europees Parlement sinds enige tijd weliswaar een register kent met geaccrediteerde lobbyisten, maar dat registratie vrijwillig is. Op de lijst staan de namen van bijna 2900 lobbyisten die toegang hebben tot het parlement en meer dan 1200 met een tijdelijke toegangspas. Het totale aantal lobbyisten weet niemand. Cijfers in de media variëren van 15 tot 20 duizend, maar het zouden er ook veel meer kunnen zijn. De Clerck: “De meeste staan dus niet op de lijst. Waarschijnlijk degenen die iets te verbergen hebben.” Veel hangt overigens af van de definitie van lobbyist: reken je alleen de in Brussel gevestigde fulltimers mee of ook alle parttimers en milieudefensie magazine 5 – 2009

Protestactie in maart 2009. Milieudefensie en Stichting Natuur en Milieu roepen Brusselse besluitvormers op om niet te bezwijken onder de druk van de elektronicaproducenten.

op en neer reizende lobbyisten?

L o d e S a i da n e

Extraverte beleidscultuur

In het gunstigste geval vinden de lobbyisten en de ‘belobbieden’ de Brusselse lobbycultuur juist een van de succesfactoren van de Europese besluitvorming. De Europese Commissie, de instelling die alle Europese wetgeving in gang zet, telt zó weinig ambtenaren – 23 duizend (inclusief tolken/vertalers, secretarieel en technisch personeel) tegenover 120 duizend rijksambtenaren alleen al in Den Haag – dat ze wel gedwongen is de kennis van buiten op te zuigen. En dat werkt uitstekend, zegt Rinus van Schendelen, hoogleraar politicologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en auteur van het standaardwerk Machiavelli in Brussels, over de Europese lobby. “Dat blijkt uit het nagenoeg ontbreken van protestgedrag aan de ‘achterkant’ van het wetgevingsproces, dus als een richtlijn is aangenomen. Door de kennis van buiten te benutten is de legitimiteit in de Europese wetgeving ingebakken, dat is een heel sterk punt van de EU.” Dat de lobby in Brussel in een slecht daglicht staat, herkent Van Schendelen niet. “Lobby is het oudste, of het op een na oudste beroep ter wereld. Onderhandelen zit in onze genen.” In plaats van de lobby te bekritiseren of te ijveren voor verboden, moet je er juist je voordeel mee doen. Van Schendelen: “Ga zelf beter lobbyen! De Europese Unie is een klassiek voorbeeld van een functionele democratie, die er alle belang bij heeft het systeem open te houden voor een grote variëteit van belangengroepen. Brussel benut de expertise van het veld. Het is een fantastisch mooie extraverte beleidscultuur, die je in Den Haag niet ziet: daar heersen de regenten.”

Rapporteurs

Ook Hans Blokland ziet geen kwaad in het Brusselse lobbycircuit. Blokland is een doorgewinterde Europarlementariër voor de ChristenUnie. De afgelopen vier milieudefensie magazine 5 – 2009

jaar was hij de invloedrijke vice-voorzitter van de Milieucommissie in het parlement. “Er wordt wel gezegd dat er twintig lobbyisten zijn op ieder van de 785 Europarlementariërs, maar dat zegt niet zoveel. Ik praat nooit met mensen die hun opdrachten van anderen krijgen, alleen met mensen die vanuit hun eigen belang iets willen vertellen. Dus vertegenwoordigers van grote advocatenkantoren als DLA Piper of Burson Martseller (een wereldwijd opererend pr- en communicatiebureau; red.) komen er bij mij niet in. Wel vertegenwoordigers van bedrijven als Dow, Corus en milieuorganisaties.” Zo gaan de meeste parlementariërs te werk, weet Blokland. Maar nog belangrijker is volgens hem dat het helemaal geen zin heeft alle parlementsleden te bestoken met informatie. “Mensen die dat doen, hebben geen benul hoe het parlement werkt. Het volstaat om de rapporteur en de schaduwrapporteurs te spre-

“Straatarme organisaties met hersens kunnen heel veel bereiken” ken.” Een rapporteur is een lid van het Europees Parlement dat verantwoordelijk is voor het inhoudelijk behandelen van een wetsvoorstel van de Europese Commissie. Blokland was deze zittingsperiode voor veertien wetsvoorstellen rapporteur. De batterijlobby was de felste die Blokland heeft meegemaakt. “Ik maakte me als rapporteur sterk voor een verbod op nikkel en cadmium in batterijen. De lobby zat er bovenop, en slaagde er in de Commissie te overtuigen. Maar ik bleef me verzetten, waarop de lobby mij door middel van een comic belachelijk ging maken. Voor mijn collega’s was toen de maat vol. De batterijlobby had zijn hand overspeeld en verloor uiteindelijk de zaak.” Blokland erkent dat het met enige regelmaat voorkomt dat parlementariërs amendementen letterlijk overschrijven van lobbyisten. “Maar vergeet niet dat we hier te maken hebben met heel ingewikkelde wetgeving. Soms tref je heel des-

kundige lobbyisten. Het kost dágen om hun informatie te checken bij de Europese Commissie. Dan denk je wel eens: dát ziet er deskundig uit, dat neem ik over. Dat doe ik ook wel eens.”

Bedrijfsbelangen

Het meest toegankelijk voor lobby is het Europees Parlement, zegt Van Schendelen, die regelmatig organisaties traint in het lobbyhandwerk en een enkele keer zelf op de lobbytoer gaat. Op de tweede plaats staat de Commissie. Van Schendelen: “Het is eigenlijk verbazingwekkend hoe toegankelijk die is.” De ‘oester van Brussel’ is de Raad van Ministers, waarin alle 27 lidstaten direct vertegenwoordigd zijn. “Daar kom je slecht binnen. Het is achteraf ook nooit duidelijk welke minister wat heeft gezegd. Veel lidstaten, waaronder Nederland, zijn tegen openheid.” Wat relevantie betreft staat de Commissie bij Van Schendelen bovenaan. “Dáár moet je zijn. Bij voorkeur bij de chef de dossier, de middelhoge ambtenaar die zogezegd een blanco A4’tje moet volschrijven over een nieuw beleidsonderwerp. Hij zal onmiddellijk erkennen dat hij weinig van dit terrein weet en gaat dus de kennis van buiten halen. Dat begint nu vaak met een call of interest op internet, waar iedereen op kan reageren. Als je inhoudelijk wat te melden hebt, kun je erbij komen. Zo ontstaat een groep van experts vanuit diverse belangen. Dus de ambtenaar vult dat A4’tje niet zelf, hij láát het vullen. Het is een dialectisch en zeer intelligent systeem.” Uitgerekend op die circa 2000 Expert Groups richten zich de pijlen van Paul de Clerck. “Een groot aantal van de Expert Groups wordt gedomineerd door het bedrijfsleven.” De Clerck baseert zich op het rapport Secrecy and corporate dominance (maart 2008), waarin ALTER-EU, een alliantie die zich hard maakt voor transparantie en ethische regels voor lobbypraktijken in de EU, de samenstelling van een steekproef van 44 Expert Groups analyseert. Volgens dit rapport wordt een kwart van de Expert Groups gedomineerd door bedrijfsbelangen, omdat meer dan de helft van hun leden bestaat uit vertegenwoordigers uit de industrie. In tweederde van de Expert Groups lijken bedrijfsbelangen oververtegenwoordigd te zijn, omdat vertegenwoordigers van de industrie meer dan de helft uitmaken van de niet-Commissie- en niet-regeringsleden. Een derde van de 25

groepen is in balans en in één geval domineren ngo’s. ALTER-EU maakt zich op grond van deze bevindingen “serieuze zorgen over de democratische kwaliteit van de besluitvorming in de Europese Commissie. Bij een aantal belangrijke politieke onderwerpen (...) formuleert de Commissie zijn beleid bijna uitsluitend op basis van het advies van belanghebbenden met een direct commercieel belang (...).” Van Schendelen vindt dat ‘dit onderzoekje’ te vergaande conclusies trekt over veel te weinig materiaal. “In feite bekritiseert De Clerck circa tien comités uit de populatie van tweeduizend. In die tien worden alle bedrijfsmensen bij elkaar opgeteld, alsof tussen hen niet enorme meningsverschillen kunnen bestaan. Sommige bedrijven zijn, bijvoorbeeld pro milieu, andere contra.”

Uitleenambtenaren

ALTER-EU heeft ook voorbeelden verzameld van draaideurambtenaren, die eerst voor de Commissie werkten en na hun ontslag zonder veel scrupules direct in dienst traden bij een lobbykantoor en vervolgens verzeild raakten in een Expert Group. In Duitsland ontstond vorig jaar veel commotie over Leihbeamte, uitleenambtenaren. Ze zijn in dienst van grote bedrijven maar schrijven in de Duitse ministeries mee aan wetgeving. Diverse uitleenambtenaren belanden in Expert Groups. Twee journalisten van het ARDprogramma Monitor beschrijven in het boek Der Gekaufte Staat een BASF-medewerker die in Brussel, zogenaamd als Duitse ambtenaar, ‘meewerkte’ aan het EU-stoffenbeleid REACH, dat grote gevolgen heeft voor bedrijven. Alle Duitse

“Veel lidstaten, waaronder Nederland, zijn tegen openheid” partijen, van links tot rechts, stonden op hun achterste benen over de uitholling van de democratie. Van Schendelen weet niet of dit fenomeen van de uitleenambtenaren ook voor Nederland geldt. De mensen van Philips of Greenpeace die als expert aanschuiven bij de Brusselse comités doen dat volgens hem “keurig onder eigen vlag” en niet onder de valse van een binnenlandse overheid. “Er zitten ongeveer 100 duizend experts in die Expert Groups. Lidstaten hebben daarnaast vaste contingenten voor gedetacheerde ambtenaren, die volledig onder gezag van de Commissie staan. Nederland heeft zo’n tachtig plaatsen, maar onder Haagse ambtenaren is er heel weinig animo om daarvan gebruik te maken: Den Haag fixeert zich van oudsher namelijk op de besluitvorming in de Raad van Ministers. Heel dom, want dan zit je in de eindfase. De permanente vertegenwoordiger van Nederland in Brussel, Frank Mollen, heeft me laten weten dat hij vanwege dit geringe animo graag bereid zou zijn werknemers van bedrijven, ngo’s en instellingen ‘om te katten’ tot ambtenaren en hun beloning netjes te regelen.”

Contraproductief

Bang dat bedrijven de wetgeving in de EU domineren is Van Schendelen niet.

“In mijn vakgebied proberen we te verklaren waarom de een meer wint dan de ander. Het is waar dat bedrijven meer geld en connecties hebben, maar die blijken niet de doorslag te geven: het gaat om de brains. Kleine, straatarme organisaties met hersens kunnen heel veel bereiken.” Kijk naar de Brent Spar-affaire, zegt Van Schendelen. “Die case is goed onderzocht en wat blijkt: Shell is wel een van de rijkste ondernemingen ter wereld, maar hun budget voor public affairs en lobby is relatief klein. Greenpeace kan als het ware de hele organisatie in dienst van een actie zetten en kan in een mum van tijd honderd mensen op straat krijgen. Shell niet.” In de EU, zegt Van Schendelen, is het contraproductief om de enige winnaar te zijn. “Alleen freaks gaan voor korte-termijn-successen. Het is veel beter steeds een klein winstje te behalen dan in één keer alles. Want dan pakken de anderen je die winst geheid af.” REACH, het stoffenbeleid van de EU, is een mooi voorbeeld, zegt Van Schendelen. Het wetsvoorstel van de Europese Commissie was voorgekookt door de milieubeweging. “Maar toen de ‘duikboot’ REACH boven water kwam, en iedereen kon zien wat het voorstel was, kwam de industrie meteen in het geweer, en werd het voorstel weer uitgekleed.” Insiders als Van Schendelen, die de krochten van Brussel kennen, genieten van de ontelbare lobbymogelijkheden. “Een zaak is nooit verloren”, zegt Van Schendelen. Outsiders als De Clerck wijzen lobby niet principieel af, maar eisen transparantie en regels. Dat kan geen kwaad, maar lobby ondertussen gewoon door voor de beste milieuwetten. n

A dv e rt e n t i e

VIERDIMENSIONAAL EIGENTIJDS NETWERK met inspirerende ontmoetingsplaatsen

www.eigentijdsnetwerk.nl 26


L okale actie

Leusden wint klimaatstraatfeest

E-team

Ruim vijfhonderd acties vonden plaats in de Gironde, vertelt Nathalie Swinkels, bewoonster en initiatiefneemster van de actiedeelname. Sommige klein zoals het gebruik van spaarlampen of het uitlaten van buitenverlichting. Andere juist weer groot: ongeveer zestig huishoudens lieten dubbelglas plaatsen en een groot aantal huishoudens heeft zich ingeschreven op subsidie voor zonnepanelen. Buren vergeleken hun energiestanden en deelden besparingservaringen. Het energieteam (E-team) dat al sinds anderhalf jaar in de wijk actief is, maakte infraroodfoto’s in de huizen om energieverlies zichtbaar te maken. Op basis daarvan werd de ‘ladder van Cramer’ opgesteld met energiebesparende tips. Ook doet het E-team onderzoek naar de beste HR-ketels. Op eigen initiatief stelden de kinderen een kindercomité op,

Een straatfeest winnen door energie te besparen. Duizenden straten in Nederland deden mee. De Gironde in Leusden werd de winnaar. Ronella Bleijenburg hielden een warme truiendag op school, haalden lege batterijen op en schreven een artikel in de schoolkrant over het klimaatstraatfeest. Op 21 maart organiseerde de wijk een klimaatmanifestatie voor vier á vijfhonderd buurtbewoners waar zelfs milieuminister Cramer op af kwam. Uiteindelijk scoorde de Gironde ruim 481 duizend klimaatpunten, twintigduizend meer dan de nummer 2. “We sprongen letterlijk en figuurlijk een gat in de lucht.”

Springplank

In de wijk waar de Gironde deel van uitmaakt, is het buurtgevoel sowieso groot. Alle bewoners van de twaalf pleinen maken deel uit van

een stichting en elk plein heeft een eigen vertegenwoordiger. Het groen in de wijk wordt gezamenlijk beheerd en er is dus een energieteam om buurtbewoners te adviseren over energieverbruik. Toen Swinkels, werkzaam bij Natuurmonumenten, hoorde van het klimaatstraatfeest was ze direct enthousiast om mee te doen. “Juist ook vanwege het wedstrijdelement. Dat het niet goed gaat met het klimaat, weet iedereen. Maar die boodschap is zo negatief. Door middel van het puntensysteem en het te winnen feest, hou je het leuk.” In de Gironde heeft 93 procent van de huishoudens meegedaan en in de gehele wijk zijn 250 van de 470 huishoudens aangemeld. “Doordat

we al een behoorlijk georganiseerde wijk zijn, was het misschien makkelijker om de kar te trekken, maar het blijft lastig te zorgen dat men daadwerkelijk meedoet. De één gaat voor het milieu, de ander voor kostenbesparing en weer een ander voor het te winnen feest. De reden maakt niet uit, als ze maar in beweging komen.” Door het Klimaatstraatfeest zijn meer mensen bij het Eteam aangehaakt. “Het was een leuke en bijzondere springplank naar een breder publiek. Wel zullen we de punten missen: dat beloningselement werkt stimulerend. Maar wat ons echt heel veel goed heeft gedaan zijn de gerealiseerde besparingen en de inzet en de waardering van onze buren. ‘Energie besparen is leuk voor jong en oud’ is ons motto en dat hebben we meer dan waargemaakt.” n www.klimaatstraatfeest.nl

Minister Cramer op bezoek in Leusden

Willem Eelman

T

ussen oktober 2008 en maart 2009 deden 3.287 Nederlandse straten actief mee aan het Klimaatstraatfeest, een initiatief van de klimaatcampagne HIER. Door gezamenlijk of individueel energiebesparende maatregelen te nemen konden bewoners klimaatpunten verzamelen en daarmee een straatfeest winnen op 16 mei. De Gironde in Leusden, een straat met veertig woningen, bespaarde de meeste energie en krijgt het Superstraatfeest met een live optreden van Nick en Simon.

opinie

Een spaarlamp minder graag! In de strijd tegen klimaatverandering en het dreigende energietekort zijn niet meer, maar minder technische snufjes noodzakelijk, zo stelt: Kris de Decker

I

n de strijd tegen de klimaatverandering, het dreigende energietekort en de economische crisis worden spaarlampen, elektrische auto’s, windmolens, zonnepanelen, groene gadgets en hogesnelheidstreinen ingezet. Door het ontwerpen van zuiniger technologie zouden we geld, energie en CO2 kunnen besparen. Het te verwachten succes van die aanpak is twijfelachtig. Ecotechnologie is duur en dus op de korte termijn niet voor iedereen weggelegd. Pas op de langere termijn wordt er geld bespaard. Een ledlamp mag dan over dertig jaar bekeken energie en geld besparen, je legt er nu wel een flinke cent voor op tafel. Zonnepanelen of een warmtepomp vragen een grote investering, ondanks de subsidies. Een ritje met de hogesnelheidstrein kost vier keer meer dan dezelfde reis per vliegtuig.

Meer, niet minder

Daarbij kost de fabricatie van ecotechnologie ook energie en grondstoffen. Zo bleek al dat er in de stad zo weinig wind is dat een kleine windmolen op je dak of in de tuin tijdens zijn levensduur minder energie oplevert dan de energie om de machine zelf te maken. Het resultaat is meer energieverbruik, niet minder. Gadgets die zelf energie opwekken via een ingebouwd zonnepaneeltje worden enthousiast onthaald, maar een zonnecel op een snel verouderend apparaat zoals een mobiele telefoon zal nooit de energie terugwinnen die de productie ervan 28

vroeg. Tien jaar lang dezelfde telefoon gebruiken richt aanzienlijk minder schade aan dan elke drie jaar een nieuw ecotech mobieltje aanschaffen. Oude huizen worden steeds vaker afgebroken met het argument dat nieuwe woningen veel beter geïsoleerd zijn en dus minder energie verbruiken. Maar de afbraak van het oude gebouw en de constructie van het nieuwe gebouw vragen zoveel energie dat het vele decennia duurt voordat een nieuw huis een milieuvoordeel oplevert. Elektrische auto’s worden als “groen” beschouwd, maar niemand praat over de energie die nodig is om de batterijen te produceren en de oplaadinfrastructuur uit te bouwen. Ecotech mag dan misschien op langere termijn milieuvoordelen opleveren, op korte termijn doet het juist het tegenovergestelde – het energieverbruik en de CO2-uitstoot gaan er door omhoog.

Hogesnelheidstrein

Een andere misvatting is dat energiezuinige technologie per definitie energiebesparing als gevolg heeft. Dat kan wel eens gebeuren, maar meestal is dat niet zo. Computers, televisies en automotoren zijn de afgelopen decennia veel efficiënter geworden. Toch neemt het energieverbruik van die machines nog altijd toe, door de nog steeds groeiende behoefte aan capaciteit, vernuft en snelheid. Energiezuinige motoren resulteerden niet in zuiniger auto’s, maar vooral in zwaardere en snel-

lere auto’s. De efficiënte lcd-technologie bracht geen zuiniger televisies, maar grotere beeldschermen. Gekleurde ledlampen worden als decoratie met tienduizenden tegelijk op de gevels van wolkenkrabbers gekleefd; die vervangen geen gloeilampen, maar introduceren verlichting waar voorheen geen verlichting was. Een hogesnelheidstrein is zuiniger dan een vliegtuig. Maar een hogesnelheidstrein verbruikt wel meer energie dan een ‘trage’ trein. Als een passagier een snelle trein verkiest boven een vliegtuig, dan wordt er inderdaad energie bespaard. Maar als een passagier die normaal gezien een trage trein zou nemen, nu overstapt op een snelle trein, dan is het resultaat wel degelijk meer energieverbruik. Deze tweede mogelijkheid wordt echter compleet genegeerd in de milieuscore van de hogesnelheidstrein. terwijl op steeds meer trajecten (Brussel- Parijs bijvoorbeeld) de ‘trage’ trein wordt afgeschaft. Er worden recordaantallen windmolens en zonnepanelen neergezet, maar ook dat zet weinig zoden aan de dijk. Die vangen enkel het extra verbruik op dat bijvoorbeeld door breedbeeldtelevisies wordt geïntroduceerd. Het beste wat we op deze manier kunnen bereiken is een status quo. Even belangrijk als het plaatsen van zonnepanelen en windmolens is dus geen gas- of steenkoolcentrales meer bouwen, en bestaande energiecentrales sluiten.

Lowtech

We kunnen veel meer bereiken zonder nieuwe technologie. Die aanpak kost nauwelijks geld, en kan al op korte termijn vruchten afwerpen. Het verlagen van de grootte, het gewicht en de snelheid van auto’s zou een veel groter effect op het energieverbruik hebben dan efficiëntere motoren, energierecuperatiesystemen of alternatieve brandstoffen. Een auto (of een trein) milieudefensie magazine 5 – 2009

s y lv i a w e v e

heeft acht keer meer motorvermogen nodig om twee keer zo snel te rijden. Combineer zo’n lowtech-maatregel met ecotechnologie en je winst wordt nog groter. Doe het met ecotechnologie alleen en er verandert niets. Het gemiddelde Nederlandse huishouden heeft volgens de beste schattingen 29 gloeilampen in huis. Uiteraard kan het energieverbruik naar beneden door die te vervangen door spaarlampen, maar het aantal gloeilampen halveren tot vijftien levert natuurlijk hetzelfde resultaat op. Iemand die elke avond een boek leest bij één gloeilamp verbruikt veel minder energie dan iemand die 29 spaarlampen heeft ingeschroefd, op twee zuinige laptops tegelijk werkt en naar een met zonne-energie opgeladen muziekspeler luistert. Een verbod op gloeilampen is dus geen garantie voor energiebesparing. Een maximum aantal gloeilampen per huishouden instellen is even onzinnig – wat we nodig hebben is een hoge belasting op fossiele brandstoffen, grondstoffen en milieudefensie magazine 5 – 2009

kernenergie. Dan zou alles vanzelf gaan.

Zuinig en licht

Het Energie Centrum Nederland berekende een goed jaar geleden dat er 10.000 gigawattuur elektriciteit per jaar kan worden bespaard als alle supermarkten in Europa simpelweg deuren op hun koelen vrieskasten zouden schroeven. Tienduizend gigawattuur staat gelijk aan het continu doen branden van 19 miljard gloeilampen van 60 watt. Daar kan geen ecotech tegenop. Er wordt tot vervelends toe gehamerd op het belang van goede isolatie en zuinige verwarmingsapparatuur, maar ondertussen verlangt iedereen een binnentemperatuur van 21 graden of meer, ook als buiten de stenen uit de grond vriezen. De binnentemperatuur verlagen en je lichaam isoleren door middel van warme kleding is een milieuvriendelijkere en goedkopere oplossing dan in t-shirt rondlopen in een goed geïsoleerd huis. Opnieuw: combineer lowtech en ecotech en je winst wordt nog groter.

Duizenden kleine apparaten die op batterijen of op elektriciteit werken, zouden ook kunnen worden aangedreven met een kleine krachtinspanning. Voor de jongsten onder ons: een fietslicht werd niet altijd gevoed met batterijen, maar via een dynamo. Hebben we die automatische blikopener echt nodig? Kunnen we de raampjes van onze auto echt niet manueel opendraaien? We automatiseren zelfs de kleinste fysieke handelingen, terwijl we ondertussen roepen dat het energieverbruik omlaag moet. Als we afstand nemen van het high techfetisjisme kan de ontwikkeling van de technologie eindelijk de juiste kant opgaan: naar extreem zuinige en lichtere apparaten en machines die lang meegaan, makkelijk te herstellen zijn, en met zo weinig mogelijk energie en grondstoffen geproduceerd kunnen worden. Minder spullen, maar wel betere spullen. n Kris de Decker is oprichter van Lowtech Magazine www.lowtechmagazine.be

29

media

Internet Big Broeder

Ook wel eens uren tevergeefs zitten turen naar een vogelnestje in de hoop de nieuwbakken bewoners te zien uitvliegen? Met een webcam wordt niet alleen dat moment suprême vastgelegd, er kan ook dichter op de huid gegluurd worden. Nu de lente is aangebroken en er volop wordt gebroed, draaien de webcams overuren. Veel live-streams zijn

online, vaak met een selectie van de hoogtepunten. De Vroege Vogelssite heeft een heleboel links naar op dieren gerichte webcams verzameld: van een reservaat in Zuid-Afrika tot grizzlyberen in Alaska en kerkuilen in Noord-Holland.

Internet Eerlijke, groene wereld in 60 sec. De afgelopen maanden deden 41 filmpjes mee aan Milieudefensie’s 60 SEC. Filmcompetitie. De opdracht: leg in 60 seconden je visie op een groene, eerlijke wereld vast. Inmiddels zijn de winnaars bekend. Steven Wouterlood kreeg de Juryprijs voor de film 10 seconden. Onschuldige kinderen spelen verstoppertje onder een prachtige oude boom. Terwijl zij tot tien tellen komen steeds flitsen van het kappen van regenwoud voorbij: iedere tien seconden verdwijnt een stuk woud ter grootte van een voetbalveld. Wouterlood mag een item voor Vroege Vogels-tv maken. De Publieksprijs is voor Mijn groene, eerlijke wereld verdwijnt van Hennie Tuithof. Ook rondom een kind en bomen. Ditmaal over bomen die ziek worden van elektromagnetische velden. Alle filmpjes zijn te zien op http://60sec.milieudefen-

http://vroegevogels.vara.nl/Big-

sie.nl

Broeder.278.0.html

F i l m f e s t i va l Klimaatneutraal filmfestival Vorig jaar ging het Utrechtse Latin American Film Festival (LAFF)voor het eerst klimaatneutraal. Het komende festival zoekt in een workshop met vertegenwoordigers van Utrechtse festivals naar de

kansen en mogelijkheden beste Latijns- Amerikaanse om culturele festivals te films van het afgelopen jaar. vergroenen. Erg leuk is dat LAFF met CosyMo’s Solar LAFF is van 7 t/m 15 mei in Cinema, Nederlands eerste Utrecht. Meer info over het reimobiele openluchtbioscoop zende programma van CosyMo’s op zonne-energie, het land Solar Cinema via www.laff.nl in trekt en trakteert op de

Dvd Natuurschoon rond Tsjernobyl

Is de aanwezigheid van de moderne mens destructiever dan een kernramp? Ja, lijkt de zure conclusie van Chernobyl Reclaimed, An Animal Takeover, een documentaire over de florerende fauna in de veiligheidszone rondom Tsjernobyl. Voor mensen is het verboden binnen een straal van 30 kilometer rond de in 1986 gesmolten kernreactor te komen. Dieren houden zich niet aan die grenzen. Bovendien leven er nazaten van de dierlijke inwoners van toen. En achtergelaten huisdieren,

30

FILMCOMPETITIE MILIEUDEFENSIE

Wat is jouw groene, eerlijke wereld? Maak een film van maximaal 60 seconden over jouw groene én rechtvaardige wereld. Zend ’m in voor 14 februari 2009 en maak kans op een vertoning op het Movies that Matter Festival - 2 tot en met 8 april 2009 in het Filmhuis in Den Haag.

in samenwerking met

Mede gefinancierd door de Europese Unie

zoals de kattenfamilie waaraan de dramatische verhaallijn is opgehangen. Hoewel het een manier is om andere goed gedijende dieren te laten zien bruine beren, everzwijnen, een uil - komt het wat kunstmatig over. Jammer ook dat de verteller maar zelden de beelden hun werk laat doen: de van gezondheid blakende natuur en haar bewoners zijn bijna te mooi om waar te zijn. Mutaties en gezwellen komen nauwelijks voor en zijn afwezig in de film. Net als de effecten van de Milieudefensie 60secs poster J.indd 1

straling kort na de ramp - die waren wel degelijk vernietigend. Wel biedt de film unieke beelden en interessante informatie over hoe radioactiviteit zich ophoopt in de voedselketen, wordt verspreid door natuurlijk gedrag van de beesten of door regen en wind. Het einde biedt stof tot nadenken: de in het wild opgegroeide moederpoes verlaat de veiligheidszone en vindt daar een baasje... 20-11-2008 15.32.46

Chernobyl Reclaimed, An Animal Takeover, adviesprijs: € 14,95.


recensie

Vegetariërs aller landen Voor het eerst is de opkomst van vegetarisme in Nederland uitvoerig te boek gesteld. Schrijver Dirk-Jan Verdonk - vegetariër sinds zijn twaalfde - promoveerde op dit onderwerp in Utrecht. Uit zijn leesbare dissertatie Het Dierloze Gerecht, dat als boek in de winkel ligt, blijkt dat vegetarisme in ons land begon rond 1880 met de Groningse socialistenleider Domela Nieuwenhuis. Deze at geen vlees, niet uit solidariteit met het karige menu van de arbeiders, maar uit overtuiging. In een rechtvaardige samenleving heeft de mens niet het recht het dier te onderdrukken, vond de van zijn geloof gevallen dominee. Die opvatting stond destijds haaks op de leer van het christendom. Christenen verheffen immers de mens boven het dier. Na de zondvloed stelt God dieren ter beschikking aan de mens als voedsel, zo lezen we in de bijbel. Maar eind 19e eeuw komt deze visie onder vuur van de wetenschap, met Charles Darwin voorop. Volgens zijn evolutieleer is de mens slechts één levensvorm op aarde en staat die op gelijke voet met andere dieren. Ook binnen de kerk ontstaan andere geluiden. Verdonk noemt Felix Ortt. Deze blijft wel van mening dat de mens boven het dier staat, maar die positie brengt volgens hem juist een grote verantwoordelijkheid mee. Lagere medeschepselen moet je respecteren. En dat respect botst met dieren ombrengen om de eigen maag te vullen. Eind 19e eeuw verenigen vegetariërs zich, ook internationaal. In 1898 opent het eerste vegetarische restaurant in Nederland. Sindsdien zijn er overal in het land vega-restaurants ontstaan. milieudefensie magazine 5 – 2009

Die eerste beweging van mensen die vlees laten staan wordt door de Tweede Wereldoorlog grotendeels weggevaagd. Een vleesloos dieet werd met de oorlog geassocieerd en vleesconsumptie werd een belangrijk symbool van de wederopbouw. Eind jaren zestig kwam er een tweede golf op gang door de kabouterbeweging en de hippies. Zij wilden de maatschappij veranderen en daar hoorde een andere omgang met dieren bij. Verdonk legt in zijn boek een link tussen de opening van het Flevohof in 1971 en de opkomst van dierenrechtenactivisme. Daar was op een permanente tentoonstelling over nieuwe technieken in de landbouw ook een legbatterij te zien. Argeloze burgers werden voor het eerst geconfronteerd met duizenden kippen, elk in een klein hokje. De kip gereduceerd tot legmachine veroorzaakte kritiek. Een groepje vegetariërs begon het jaar daarop met Lekker Dier. Het Dierenbevrijdingsfront kwam een aantal jaren later. “De argumentatie waarom we dieren gebruiken is al lang niet meer geloofwaardig. Maar dat probleem is nog steeds niet opgelost. Door die frustratie worden dieractivisten steeds grimmiger”, concludeert Verdonk die was verbonden aan Varkens in Nood en nu werkt bij de World Society for the Protection of Animals.

C2C in praktijk Sinds het VPRO-programma Tegenlicht in november 2006 de documentaire Afval=Voedsel uitzond, vindt de Cradle to Cradle filosofie in Nederland snel ingang. Bij overheid en bedrijfsleven. Toch blijkt dit vaak moeilijker dan gedacht, een eenduidige handleiding is er namelijk niet. Elke specifieke situatie en productsector vraagt om een eigen aanpak. In Cradle to Cradle in bedrijf komt een vijftiental ondernemers en projectleiders aan het woord. Ze vertellen over hun problemen bij het toepassen van C2C maar ook over de innovaties en successen die het oplevert. Cradle to Cradle in bedrijf. Marieke van der Werf. Scriptum, 2008. Hardcover, 180 pag. ISBN 978-90-5594-623-5. Prijs: € 5,-

publicaties Klimaatdukaten In de serie ‘kettingboeken’ van uitgeverij Jan van Arkel dit keer de plannen van econoom en historicus David Flemming voor een stapsgewijze reductie van ons energieverbruik. Flemming bedacht een methode om de uitstoot van broeikasgassen systematisch te beperken en de verdeling van de uitstoot zo eerlijk mogelijk te rantsoeneren. Jaarlijks krijgt iedereen een portie klimaatdukaten op de rekening gestort en bij alles wat je koopt wordt er, afhankelijk van het product, een aantal dukaten van je rekening ingehouden. Op is op en jaarlijks ontvang je er minder zodat je vanzelf steeds minder fossiele brandstoffen verbruikt. Energieslank leven met klimaatdukaten. David Flemming. Jan van Arkel, 2009. Paperback, 60 pag. ISBN 978-90-6224480-5. Prijs: € 5,-

Groen in zelfhebeer Utrecht stimuleert het zelfbeheer van openbaar groen door buurtbewoners. Ze praten mee over de inrichting en zorgen, gesteund door de gemeente, voor het onderhoud. Hoe dit in z’n werk gaat en wat de kansen en problemen zijn van zelfbeheer lees je in het boekje Groen moet je doen!. Met interviews met buurtbewoners, foto’s van zelfbeheerprojecten, hoofdstukken over kinderen, dieren, kunst en praktische tips. Groen moet je doen! Eddy Steenvoorden en Pank Gerarts.

Peter de Jaeger

Wijkraad Utrecht Noordoost, 2008. Paperback, 96 pag. ISBN 90-90233130-0. Prijs: € 10,-. Bestellen: gmjdjoycep@

Het dierloze gerecht. Dirk-Jan Verdonk. Boom

gmail.com

Uitgeverij, Amsterdam. Prijs € 29,50. ISBN 9789085067115.

31

Brieven

niemand het. En nog belangrijker, als we de problemen niet noemen, kunnen we ook de lastige keuzes waar De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren de maatschappij voor staat, kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus niet uitleggen. Dan blijven we een zeurclubje dat zeurt 19199, 1000 GD, Amsterdam. over alles, zonder duidelijk te maken wat het werkelijke campagnes gebruik van probleem is en welke oplosWaarheen wil Milieudefensie? argumenten die makkelijk singen er zijn. Fundamentele discussies De discussie die de afgelopen zijn uit te leggen. We benaderen mensen vooral met aanzwengelen is niet eenmaanden is gevoerd in het Magazine, wekt de indruk milieuproblemen die hen voudig, maar toch moeten het meest direct raken. En we ook het grote verhaal dat men op het Milieudefensiekantoor de weg kwijt we sluiten akkoorden als weer gaan vertellen. Het is de ruggengraat van ons werk, is. Wie gooit het nu op een we daarmee milieuresultaat de verbinding tussen al onze akkoordje met het grote vieze kunnen bereiken. De werkecampagnes. En alleen door havenbedrijf? Is men verlijke milieuproblemen zijn veel groter dan wat we op die lastige discussie te voeren geten waar het om gaat? Ik denk het niet. De medewerdie manier aankaarten. Maar komen de oplossingen die op kers van Milieudefensie doen juist die mondiale problemen de langere termijn werken dichterbij. Ik hoop dat nog steeds hun best voor een schreeuwen om een oplosMilieudefensie binnenkort duurzame en solidaire wereld sing. Het is tijd om onze idealen onder het stof van de weer de vereniging is die de en een mooi en gezond praktijk van alledag vandaan grote milieuproblemen durft Nederland. te koppelen aan politieke Er is een ander probleem. te halen. Als wij de fundamentele keuzes in Den Haag en in het Onze idealen zijn er nog leven van alledag. wel, maar ze raken bedolven milieu-economische problemen niet onder de aandacht Evert Hassink, lid en medeonder tal van pragmatische werker van Milieudefensie afwegingen. We maken in durven te brengen, doet

S t evenha g en

32

Nieuwe koers

De Verklaring van Tilburg is een schitterende concept voor een duurzame economie en een kans voor Milieudefensie om haar koers te verleggen van niet alleen symptoombestrijding naar een aanpak van de basis, namelijk het omvormen van een graai en groei-economie naar een duurzame samenleving. Daadwerkelijk starten met het bewerkstelligen van een kleinere ecologische voetafdruk en het bespreekbaar maken van de enorme toename van de wereldbevolking. Heel logisch om dan samen te gaan werken met ontwikkelingsorganisaties. De schrijvers van het pleidooi voor een discussie over economische groei (MDM #4) staan niet alleen. De Club van Boedapest, de Club van Rome, Jane Goodall, professor Heertje. Ook zij zien in dat milieubescherming samen moet gaan met het bestrijden van armoede. Zeer goed om hierover te praten en de beleidsvisie van Milieudefensie bij te stellen in deze richting. Freek Kallenberg merkte in zijn commentaar op dat het onbegrijpelijk is dat milieuorganisaties erg lauw reageren op de kabinetsplannen ten aanzien van duurzaamheid. En terecht. Ongelooflijk dom en onbewust van ons kabinet om te blijven inzetten op de oude economie. Hier past geen lauwe reactie. De tijd dringt. Qua duurzaamheid zijn we een ontwikkelingsland geworden. Wat mij betreft mag Milieudefensie deze nieuwe koers voor gaan liggen en regelmatig laten weten dat het haar ernst is: actie voeren dus! Steven van Schendel, Sneek


oproepen & agenda JMA op tournee

In het kader van de Europese Parlementsverkiezingen van 4 juni aanstaande, toert Jongeren Milieu Actief langs universiteiten. Motto van de debatten: Kies nog Wijzer, Kies voor Klimaat. Info: www.kiesvoorklimaat.eu • Maandag 11 mei, Universiteit van Amsterdam • Woensdag 13 mei, Rijksuniversiteit Groningen • Dinsdag 19 mei, Vrije Universiteit Amsterdam • Maandag 25 mei, Universiteit van Tilburg • Dinsdag 26 mei, Radbout Universiteit Nijmegen • Woensdag 27 mei, Wageningen Universiteit • Woensdag 3 juni, Universiteit Utrecht

Gezamenlijke campagneraad

Dinsdag 12 mei, 19.00-21.30 Utrecht. Met de belangrijke internationale Klimaattop in Kopenhagen eind dit jaar in het vizier, is Milieudefensie bezig met een publicatie waarmee ze het debat op scherp wil zetten. Omdat het onderwerp alle campagnes raakt, willen we graag alle campagneraden betrekken bij de totstandkoming van dit stuk. Info: [email protected].

Campagneraad Ruimte

Zaterdag 16 mei Utrecht, Campagneraad Ruimte en Landschap. Praat mee met de campagne Ruimte over de strategie in 2010. Ook komt “Openheid in de Nationale Landschappen” aan de orde. Welke standpunten nemen we bij het spanningsveld openheid en hoogbouw(bv. windmolens)? Daarnaast speciale gast: Roos Vermeij, Tweede Kamer-lid voor de PvdA. Informatie en aanmelding: [email protected]

Discussieer mee over Groei!

Maandag 18 mei, 19.45-22.00, Utrecht Discussieer mee over het thema ‘ongeremde economische groei’. Moet Milieudefensie meer met dit thema moet gaan doen, en zoja: hoe? Peer de Rijk (bestuurslid Milieudefensie) en Bart Snels (directeur van het wetenschappelijk bureau van GroenLinks) zullen met tegengestelde meningen de discussie starten. Frank

van Schaik is gespreksleider. Info: [email protected] of via 06-48329207.

Debatavond IJmeer

Dinsdag 19 mei, 20:00-22:00, Almere. Debatavond met lokale politici, bewoners en belanghebbenden. Laat je mening horen over de bouwplannen in het IJmeer. Aanmelding: [email protected] Oproep: Op zaterdag 20 juni vind de grootse manifestatie met boten “op” het water voor behoud van een open IJmeer plaats. Wil je meehelpen? Meld je aan bij: [email protected]

Onderzoek Fout hout

Milieudefensie gaat onderzoeken wat voor hout gemeentes en provincies in hun bouwprojecten gebruiken en welke eisen zij stellen aan de herkomst van het hout (het aanbestedingsbeleid). Daar hebben we jullie hulp voor nodig. Meld je aan en onderzoek het gebruik van hout in interessante bouwprojecten in jouw eigen gemeente of provincie, of vraag ons om meer informatie. Het is een doorlopend onderzoek, dus je kunt het doen wanneer het jou het beste uitkomt. Interesse? Meld je aan via [email protected]

Activiteiten emailnieuwsbrief

Algemene Ledenvergadering:

Beslis mee over de verenigingsdemocratie! Zaterdag 13 juni 10.30- 16.00 In de Witte Vosch, Oudegracht 49, Utrecht Op de komende ALV ligt een belangrijk besluit voor: de invoering van een ledenraad als hoogste besluitvormend orgaan. Een belang‑ rijke wijziging ten opzichte van de huidige situatie. Meer informatie op pagina 12, 13 en op www.milieudefensie.nl/organisatie/bestuur/ verenigingsstructuur Daarnaast wordt verantwoording afgelegd over het afgelopen jaar. Verder vinden er verkiezingen plaats voor vacatures in de Geschil‑ lencommissie, de redactie van het Ledenbulletin en - indien de ALV besluit om een Ledenraad in te stellen - een Zoekcommissie Kandidaten Ledenraad. Aanmelden voor de ALV, en/of opvragen van de stukken, kan via de Servicelijn: 020 6262 62 of [email protected]

Regeladvertenties Ook een regeladvertentie plaatsen? € 5,50 per regel. Uitsluitend aanleveren via de website van Milieudefensie: www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine/ regeladvertenties OBILOT NATUURTEXTIEL Sinds 1982 in Zutphen, winkel voor mode en basics van biokatoen, Demeterwol, hennep, linnen etc. Biologische babyuitzet, goed advies. Groenmarkt 1, 0575-517091 www. obilot.nl BOSHUIS ZD TWENTE Natuurgebied om de hoek en meerdere op fietsafstand 4-6 pers. Info:[email protected]

Nieuw: Een compleet en actueel overzicht van alle Milieudefensie activiteiten. Doe mee! Geef je nu op voor deze emailnieuwsbrief door een mailtje te sturen naar: [email protected] met als onderwerp: “aanmelding Activiteiten Nieuwsbrief ”

Kopenhagen Achterbandag

Zaterdag 27 juni 10:00-16:30 Amsterdam. Dit jaar is de Klimaattop in Kopenhagen een speerpunt voor Milieudefensie en JMA. Wil je meer weten over de campagne en hoe je mee kunt doen? Kom dan naar de Kopenhagen Achterbandag. Met informatie over de campagne, praktische workshops en onder voorbehoud de nieuwe klimaatfilm Age of Stupid. Opgeven met naam en adres bij kopenhagen@ milieudefensie.nl of 020 6262620.


Het drama achter goedkoop vlees

Duurzame soja?

Ahold is lid van de Ronde Tafel voor Verantwoorde Soja. Dit internationale overleg maakt criteria voor ‘duurzame’ soja. De opzet voor de criteria is helaas erg slecht. Het oerwoud en zijn bewoners worden nauwelijks beter beschermd. Schrijf een brief aan Ahold en dring aan op echte oplossingen voor de sojaproblemen. Een voor‑ beeldbrief vind je op www. milieudefensie.nl/earthalarm

Nee, Albert Heijn verkoopt geen apenvlees. Maar wel vlees van Nederlandse varkens en kippen die goedkoop sojaveevoer krijgen. Daarvoor wordt uniek oerwoud gekapt. Zo verdwijnen zeldzame dieren en planten. Dat moet anders.

Teken nu op www.stopfoutveevoer.nl 34000-207_MD-A0aff.indd 1

16-02-2009 14:40:42

33

Afdelingencolofon

Contactgegevens Milieudefensie afdelingen: DRENTHE Milieudefensie Oosterhesselen Kina Mekkes 0524 552 317 Milieudefensie Westerveld Martje Verf 0521 342 814 FLEVOLAND Milieudefensie Dronten Bram van Veelen 0321 332 108 Milieudefensie Lelystad Lucia Kreuger 0320 227 164 Milieudefensie Noordoostpolder Albert Klein-Tijssink 06 2245 2196 FRIESLAND Milieudefensie Damwoude Hanneke Scheper 058 2651 644 Milieudefensie Leeuwarden Jelly van der Meer 058 2128 874 Milieudefensie Opsterland Ammy Langenbach 0513 436 669 Milieudefensie Opsterland Zwana de Vries Milieudefensie Sneek Jildou Verhoeff www.sneek.milieudefensie.nl Milieudefensie Terschelling Fred van Elburg 0562 449 338 GELDERLAND Milieudefensie Arnhem Nicole Klein Middelink www.arnhem.milieudefensie.nl 026 3790 194 Milieudefensie Barneveld Lia Emous 0342 422 383 Milieudefensie Culemborg Han Horstink www.culemborg.milieudefensie.nl 0345 533 097 Milieudefensie Duiven Rennie en Jan Verhagen 0316 263 177 Milieudefensie Heumen Betty Jansen-Osborne 024 3580 197 Milieudefensie Nijmegen / De Broeikas Ronald Aalders www.debroeikas.nl 024 3237 544 Milieudefensie Tiel Gerard Klein Poelhuis 06 1083 1321

Milieudefensie Wageningen Lenny Putman 06 11387027

Milieudefensie Oosterhout Ronald Kalwij 0162 435 769

Milieudefensie Hardenberg Bert Bakker 0523 266 106

Milieudefensie Hellevoetsluis Andra van der Loos 0181 325 211

Milieudefensie Zutphen Rob Gort 0575 513 346

Milieudefensie Son en Breugel Karel Westerling www.dse.nl/mdson 0499 472 174

UTRECHT

Milieudefensie Hoeksewaard Ellen van der Hoek www.hetgroenecentrum.nl 0186 619 265

GRONINGEN Milieudefensie Groningen Ton Bötticher www.groningen.milieudefensie.nl 050 3144 588 Milieudefensie HoogezandSappemeer Bert Lesterhuis 0598 391 868 LIMBURG Milieudefensie Heerlen Alex Mans 045 5714 291

Milieudefensie Amersfoort Eline van der Werff 033 4721 789

Milieudefensie Vught Elly Vermaat www.nmvught.nl 073 6566 402

Milieudefensie Krimpen a/d Ijssel Ite Beerda 0180 519 335

Milieudefensie Bunnik Fekko Snater 030 6561 809

Milieudefensie Leiden Willem van Leenhoff 071 5232 596

Milieudefensie Woensdrecht Dick Maat 0164 610 599

Milieudefensie De Bilt Theo Fijn 030 2287 913

Milieudefensie Leiderdorp Edwin Brussee 071 5424 511

NOORD-HOLLAND

Milieudefensie Loenen Dennis Jannette Walen 0294 251 552

Milieudefensie Reeuwijk Mieke Groenendijk 0182 395 864

Milieudefensie Nieuwegein Rene Verbrugge 030 6031 679

Milieudefensie Rotterdam Marco van Zelderen www.rotterdam.milieudefensie.nl 010 8403 453

Milieudefensie Uden Theo van den Heuvel 0413 365 680

Milieudefensie Amstelveen Gabriël de Vré 020 6433616

Milieudefensie Maastricht Jelle Vegt www.maastricht.milieudefen sie.nl 043 3618 508

Milieudefensie AmsterdamWest F.J. Borias www.bpnee.nl

Milieudefensie Meerssen Els Derks-van der Wiel 043 3643 740

Milieudefensie Haarlem Theo Vermeij www.haarlem.milieudefensie.nl 023 5357 480

Milieudefensie Roermond Huug Stam 0475 325 816 Milieudefensie Sittard-Geleen Pascal Frissen 046 4744 175 Milieudefensie Swalmen Peter Schouten 0475 504 731 Milieudefensie Venlo Margreet van der Hel 077 3545 282 Milieudefensie Venray e.o. Paul Zwitserlood 0478 548 011 NOORD-BRABANT Bossche Milieugroep Gideon van Eggelen www.bosschemilieugroep.nl 073 6141 047 Markkant/Milieudefensie Breda-Ulvenhout Rinus Wisse 076 5613 128 Milieudefensie Bergen op Zoom Jolanda de Krom 0164 245 889 Milieudefensie Bergeyk Paula Heesterbeek 0497 575 207 Milieudefensie Geldrop-Mierlo Henk Heijns www.geldrop.milieudefensie.nl 040 2863 034

Milieudefensie Abcoude Moon Wolters 0294 285 736

Milieudefensie Haarlemmermeer Gerda Roset 023 5613 610 Milieudefensie Heemskerk Joke Hoobroeckx 0251 232 155 Milieudefensie Heerhugowaard Afra Stoop 072 5741 248 Milieudefensie Uitgeest Janet van Braam 0251 315 594 Milieudefensie Waterland Peter van der Stelt 0299 439 527 Milieudefensie Zaanstreek Hans Mandjes 06 4836 3237 Milieudefensie Zwaagdijk Theo Weppner 0229 572 529 OVERIJSSEL Milieudefensie Deventer Joke Bennink-Bosman 057 0623 436 Milieudefensie Elburg Annie Groothuis 0525 651 892 Milieudefensie Twente Marita Leeuwerink www.twente.milieudefensie.nl 053 4331 500

Milieudefensie Rijsenburg Fons Dekkers 0343 533 076 Milieudefensie Soest Bam van Bartheld-Nijst 035 6021 465 Milieudefensie Utrecht Ron Zeefat Milieudefensie Veenendaal Johan Overvest www.veenendaal.milieudefensie.nl 0318 543 186 Milieudefensie Vianen Johan Neve 06 1020 2900 ZEELAND Milieudefensie Haamstede Jozefien van Tonkeren 0111 653 854 ZUID-HOLLAND Milieudefensie Alphen a/d Rijn Wil Klaassen 0172 426 130 Milieudefensie Capelle a/d IJssel Bart van der Waal 010 4504 146 Milieudefensie Delft Marit van Lieshout 015 2569 396 Milieudefensie Den Haag Bob Molenaar 070 3621 542 Milieudefensie Dordrecht Suzan Munning 078 6170 758 Milieudefensie Gouda Wim Vasbinder www.gouda.milieudefensie.nl 0182 522823

Milieudefensie Scheveningen Ad van Hal 06 4612 1133 Milieudefensie Schiedam Fred van der Drift 010 4737 493 Milieudefensie Spijkenisse Maarten Alleblas www.milieugroepspijkenisse.nl 0181 621 084 Milieudefensie Voorschoten Gery van Nieuwkoop 071 5613 039 Milieudefensie Zoetermeer Mary Louw-Lalleman 079 3210 208 Milieudefensie Zoeterwoude Ruud Bouter www.geenzwethof.nl 071 5802 276 Milieudefensie Zwijndrecht Gerard Los 078 6192 681

Meer informatie over het oprichten van een lokale vrijwilligersgroep van Milieudefensie? Bel 020 62 62 620 of mail: [email protected]

Yby’s wereld S

ober, maar fleurrijk. Zo omschrijft de Friese kunstschilder Yby (1976) haar leefwijze. Ze woont met haar honden, katten en schilderijen in een molenaarswoning midden in de Wynserpolder in Friesland, een 100 hectare groot natuurgebied van Staatsbosbeheer. Het is, gelegen te midden van weilanden, een kleurrijke oase omgeven door bomen. Een verharde weg ernaartoe ontbreekt. Dit is de wereld van Yby, waar de natuur de baas is en waar in verbondenheid en evenwicht met planten, bomen en dieren geleefd wordt. “Hier leef ik op de manier zoals de wereld in mijn optiek zou moeten zijn.”

Natuurlijk Leven is de levensfilosofie en –wijze van kunstenares Yby Potlatch: leven met respect voor elkaar, het milieu, de natuur en dieren. Ronella Bleijenburg

die zijn aangesloten op 24 accu’s. De vloer in haar woning is van stampleem, afgewerkt met een milieuvriendelijke harder. De muren zijn een combinatie van leem en houtvezelisolatie. Het toilet is een droogtoilet dat ze leegt in de tuin. De was doet Yby in de Wonderwash; heet water en wasmiddel (ecologisch uiteraard) in de wastrommel, even draaien aan de hendel en klaar. Ze eet geen vlees, geen zuivelproducten en draagt geen leer.

Puur

Ontroerend

Het is een “zelfvoorzienend en puur” bestaan. Het water dat Yby gebruikt, is gefilterd regenwater, eventueel verwarmd door zonnecollectoren. Stroom genereert ze door de 28 zonnepanelen op het dak

AN P / K o e n S u y k

hart en ziel

De levenswijze van Yby is eigenlijk een kunstvriendelijk- en kleurrijk voorbeeldparadijs in het hart van Friesland geworden. Een project waar bezoekers rondleidingen kunnen

krijgen “om te zien en te voelen wat duurzaam leven is”. Zeker vijf dagen in de week staan er rondleidingen gepland. Soms meerdere per dag. “Het is hier een heel andere wereld dan mensen gewend zijn. Sommigen vinden het vreemd, anderen een sprookje, maar vaker ontroerd het mensen omdat ze zijn vergeten hoe mooi de natuur is en beseffen dat de mens het enige wezen op aarde is dat de wereld kapot maakt. Hier worden ze wakker geschud. Dat wil ik bereiken.”

Doeken

Sinds 2004 woont Yby in haar project. Een kunstobject, noemt ze het zelf. En het doel is bereikt. In diverse landen vindt haar project navolging door

geestverwanten. “Natuurlijk Leven zit niet alleen in mijn kop en mijn hart, maar ook in de harten van vele andere mensen. Ik ben tevreden én klaar. Het is tijd om verder te gaan en mijn filosofie vooral op mijn doeken vorm te geven. Ik wil me meer richten op mijn kunst.” Want hoe duurzaam ook, het leven in een project met dagelijkse rondleidingen in je eigen huis, hou je niet een leven lang vol. Over een eventuele opvolging is Yby nuchter: “Dat zou mooi zijn. Maar als ik weg ga, blijft het niet wat het was. Dat is niet erg, want de filosofie doet zijn werk wel. Dat hoeft niet per se vanaf één plek, dat kan ook door mijn kunst. Ik voel aan alle kanten dat het gewoon tijd is om te stoppen. Het voorbeeldparadijs eindigt dan misschien, Yby’s wereld leeft door op mijn doeken.” n www.ybypotlach.com

Sparen met Zeekracht en 4,25%* rente?

Kies dan voor het ideale spaarklimaat bij de ASN Bank. De kracht van wind en water. Wat is er mooier dan deze natuurkrachten te gebruiken voor het opwekken van schone energie? De ASN Bank werkt daarom samen met de Stichting Natuur & Milieu en Eneco aan het project Zeekracht. Waarbij windmolens in de Noordzee ons klimaat sparen. Bij de ASN Bank kunt ú bovendien proﬁteren van 4,25%* rente als u kiest voor ASN Ideaalsparen. Een vrij opneembare spaarrekening waarop u maandelijks een vast bedrag tussen de € 50,- en € 500,- spaart. En u kunt nu eenmalig tot € 10.000,- per rekeninghouder extra inleggen. De ASN Bank investeert spaargeld al bijna 50 jaar bewust met oog voor mens, dier en milieu. Als extra bieden wij u tot 1 januari 2011 een gratis lidmaatschap aan van Club Zeekracht**. Daarmee geeft u nog meer kracht aan de bouw van windmolenparken op zee. Kies daarom vandaag nog voor de grootste duurzame bank van Nederland die goed zorgt voor uw geld en voor de wereld van morgen. Meer weten? Kijk op www.asnbank.nl of bel gratis 0800-0380. *Rente per 20 maart 2009, wijzigingen voorbehouden.** Actie tot 1 juli 2009, zie voorwaarden.

De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing.

Soorten sterven uit, nou en? Bouwplannen bedreigen IJmeer Lobbyisten gevaar voor Europa?

Recommend Documents