SOK-congres Wat is kwaliteit in onderwijs? Vrijdag 5 december 2014, De Montil, Affligem www.onderwijskwaliteit.be
Keuzesessies REEKS 1 1. De Itinera roadmap voor ons onderwijs (Ivan Van de Cloot, Itinera) Onderwijsdebat gaat vaak over structuren, processen en middelen. Dat is begrijpelijk en belangrijk. De onderwijscel van Itinera Institute legt in zijn aanbevelingen echter de klemtoon op de pedagogische praktijk, binnen een institutioneel kader dat de autonomie en de verantwoordelijkheid van de school bevordert als hefboom voor de kwaliteit en de valorisatie van de leerkracht. De klas is ook nauw verbonden met thuis: in onze veelzijdige samenleving is de steun van de ouders des te belangrijker. 2. Een systeemvisie op kwaliteit (Gerd Van Den Eede, onderwijsinspectie) Deze bijdrage gaat niet over wat de Onderwijsinspectie verstaat onder kwaliteit. Daarvoor verwijzen we naar de kaders die genoegzaam bekend zijn en naar de evenwichtsoefening tussen respect voor de pedagogische vrijheid en de decretale opdracht van de onderwijsinspectie. Wel willen we een systemische kijk bieden op het construct kwaliteit. De benadering die we nemen is dan ook zowel economisch, statistisch en technisch als psychologisch en intuïtief. We gaan in op de betekenis en samenhang van begrippen als betrouwbaarheid, flexibiliteit, stabiliteit, efficiëntie, effectiviteit … en op wat deze betekenen in een onderwijscontext. 3. Kwaliteit in onderwijs. Zijn we het daar nog altijd niet over eens? (Paul Garré, Hogeschool-Universiteit Brussel) Uiteraard niet, want elk schoolteam definieert best zelf haar visie op de kwaliteit van haar onderwijs. Het team houdt daarbij rekening met haar eigen specifieke context, verwachtingen van vervolgopleidingen, leerlingen en ouders, overheid en maatschappij. Haar kwaliteitsbegrip moet daarenboven permanent meegroeien met de snel en soms ingrijpend wijzigende omgeving. Er zit dus niets anders op dan hierover in debat te gaan en elkaar te inspireren. Verwacht in deze workshop geen pasklare antwoorden van de spreker, wel een kans om samen te reflecteren en kennis te delen. 4. Kwaliteit vanuit het standpunt van de ouders (Veerle Vyverman, GO! ouders, ouderkoepel) Wat zijn ‘de goede dingen’ die een school moet doen volgens ouders? Leggen zij dezelfde klemtonen of hebben zij vanuit hun rol als ouder andere prioriteiten en wensen? Hoe trachten ze de kwaliteit van scholen te beoordelen bij bijvoorbeeld een schoolkeuze? En zijn er ouders die bevraagd worden naar hun wensen, perceptie en tevredenheid over de kwaliteit van de school van hun kinderen? Is dit zinvol volgens hen? GO! ouders (de ouderkoepel van het GO! onderwijs van de Vlaamse gemeenschap) bevroeg ouders over het thema kwaliteit en bekijkt in deze sessie kwaliteit door de bril van de ouders. SOK-congres 5 december 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
5. Dieperliggende lessen uit economische crisissen (Geert Janssens, VKW Metena) Hoe komt het dat economen de financiële crisis niet hebben zien aankomen? En waarom is het zo moeilijk om lessen te trekken uit het verleden? In mijn boek ‘De muizenval’ ga ik op zoek naar de dieperliggende oorzaken voor dit structureel onvermogen om crisissen te vermijden. Dat brengt mij op het kruispunt tussen economie, psychologie en biologie. De mens lijdt aan een hardnekkig onvermogen om te leren uit zijn fouten. Ondanks onze hoge scholingsgraad, gedragen we ons vaker als financiële analfabeten dan we zelf beseffen. Ook doorwinterde professionals laten zich ringeloren door hun eigen vooroordelen. Deze feitelijke mathematische en statistische ongeletterd zou ons moeten doen nadenken over de wijze waarop we jonge mensen opleiden. Meer aandacht voor de rol van psychologische en biologische drijfveren in ons beslissingscentrum lijkt alvast een goed begin. Er is wellicht ook meer nood aan kennis over de economische geschiedenis en geschiedenis in het algemeen. 6. Een beleid voor meer kwaliteit in het onderwijs is soms bedreigend voor de onderwijskwaliteit. (Ludo Sannen, gewezen Vlaams volksvertegenwoordiger en senator) Kwaliteit in het onderwijs is zowel een bekommernis van de leerkracht, de school als de overheid. Allen proberen ze hiervoor hun verantwoordelijkheid op te nemen maar hun beleid of aanpak is soms een grotere bedreiging voor de kwaliteit in het onderwijs dan een hulp. Dikwijls leidt dit tot meer uniformiteit in het onderwijs terwijl pluriformiteit juist een voorwaarde is voor kwaliteit. Het laat ruimte voor creativiteit en echte verantwoordelijkheid, essentieel voor een leerkracht om zijn of haar kracht tot leren (onderwijzen) tot zijn recht te laten komen. REEKS 2 7. Kwaliteit, dat ben je zelf (Luc Stevens, Nivoz, Nederland) In de nieuwe orthodoxie in onderwijs spreken sommigen graag over producten van onderwijs en stellen indicatoren vast om de kwaliteit daarvan te meten. Meestal wordt kwaliteit dan kwantiteit. Deze omkering vervreemdt leraren van hun intenties. In die intenties ligt verscholen wat we kwaliteit noemen: het beste dat wij te bieden hebben. En dit laat zich in een pedagogische context zoals de klas en de school in de eerste plaats herkennen in de sfeer en de kleur van de interacties. Heeft iedereen daar het gevoel tot zijn recht te komen? Hoe open zijn de interacties, hoe luisterend, hoe geduldig, hoe responsief of passend, hoe pedagogisch? Daar ligt de basis voor vruchtbaar leren en onderwijzen. Daar wordt mogelijk wat wij professioneel handelen noemen. Dat krijgt dan die kwaliteit, het beste dat je te bieden hebt. 8. Onderwijs, wake up! De verwachtingen van scholieren over onderwijs, nu en in de toekomst. (Anneleen Vermeire en leerlingen, Vlaamse Scholierenkoepel) Wie scholieren vraagt wat onderwijs kwaliteitsvol maakt, krijgt ongetwijfeld een straf en overtuigd antwoord: sterke leerkrachten, zinvolle leerstof, een school waar je ook graag bent … Maar daar stopt het niet. Scholen, leerkrachten en onderwijsmensen mogen niet op hun lauweren rusten. Kwaliteit stopt niet. Kwaliteit bieden en mee zijn met wat er in de wereld beweegt, is een continu proces en vergt daadkracht en durf. De verwachtingen van scholieren zijn alvast hooggespannen. 9. Sociaal-emotioneel leren? Het gaat toch over kwaliteit?! (Kees Van Overveld, www.keesvanoverveld.nl, Nederland) In het onderwijs ligt de nadruk op de schoolse vakken. Als we de kennis van deze vakinhouden maar gedegen en veelvuldig toetsen dan is er sprake van kwaliteit. Toch … ? Leerlingen die ongemotiveerd, lastig, druk, brutaal, teruggetrokken, angstig, agressief gedrag vertonen; dat heeft niets met de disbalans tussen leren en gedrag te maken. Toch …? SOK-congres 5 december 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
In deze presentatie wordt een lans gebroken voor een betere balans tussen gedrag en leren. Vanuit een preventieve visie wordt gepleit voor planmatige aandacht voor sociaal-emotioneel leren. Want een leerling die lekker in zijn vel steekt, leert beter. Toch …? 10. Een blik op kwaliteitsvol onderwijs door de ogen van de leerkracht (David Evenepoel en Evi Geeroms, leraren Koninklijk Atheneum Etterbeek) Neem een kijk door de bril van actieve leerkrachten en ontdek hun visie op kwaliteitsvol onderwijs. Zowel de lerarenopleiding, de rol van de leerkracht, evaluatie en feedback, professionalisering van leerkrachten, de taken van een school, als tal van andere aspecten zullen aangekaart worden. 11. Strategisch quality management: definiëren van ‘wat is kwaliteit’? Standaardisatie en/of professionele autonomie: een te leiden of te lijden paradox. (Bart Derre, Hogeschool Gent) Food for thought is de doelstelling van deze lezing. Theoretische onderbouw met praktische ‘real life’ cases uit gezondheidszorg, productie & onderwijs over hoe strategisch quality management de noodzakelijke voorwaarde is om te komen tot effectieve kwaliteitsverbetering. De ontwikkeling van ‘lean six sigma’ en ‘the balanced scorecard’ zorgden voor een paradigmashift binnen de wereld van quality management. Niet het operationele, verbeteren van processen, was het startpunt, maar wel de vraagstelling & operationalisering van de vraag: ‘wat is kwaliteit?’ Zonder het duidelijk formuleren en operationaliseren van de ‘Voice of the Customer (VoC)’ geen procesverbetering met toegevoegde waarde. Het beantwoorden van de vraag ‘wat is kwaliteit’ is een opdracht toevertrouwd aan het hoogste beleidsorgaan binnen een school, de Raad van Bestuur en directie. Heel wat technieken kunnen een valide en betrouwbaar beantwoorden en operationaliseren van deze vraag faciliteren. Tijdens de lezing overlopen we de belangrijkste aan de hand van praktische voorbeelden. REEKS 3 12. Kijken naar kwaliteit van onderwijs vanuit een talentgericht perspectief (Luk Dewulf, Kessels & Smit) In zijn bijdrage kijkt Luk Dewulf naar de kwaliteit van onderwijs vanuit de bril van talent. Stel je een school voor waar zowel directie, leraren als leerlingen helemaal vanuit hun talent worden aangesproken en waar tegelijk uitstekende onderwijsresultaten worden gerealiseerd. Wat zegt dit dan over kwaliteit? Wat zijn de parameters die zich het beste lenen voor het meten van de kwaliteit van talent-gericht onderwijs. En wat betekent dat voor de toekomst van het onderwijs? Daarnaast kan je je afvragen of sturen op kwaliteit voldoende ruimte laat voor individueel talent van leraren. In het boek „Mijn baas kiest voor mijn talent” maken Luk Dewulf en Peter Beschuyt een onderscheid tussen sturen op het WAT en sturen op het HOE? Kan je tegelijk sturen op kwaliteit én op resultaat? Of leidt sturen op kwaliteit naar zoveel normen op HOE mensen het werk organiseren dat alle ruimte voor individueel talent, authenticiteit en afwijken van de norm verdwijnt? 13. Werken aan de kwaliteit van het onderwijs met kernkwaliteiten (Peter Ruit, Driestar Educatief, Nederland) Hoe staat het met de kwaliteit van uw onderwijs op uw school? In het huidige onderwijs ligt een sterke nadruk op cognitieve prestaties, wat wel de cognitieve blikversmalling wordt genoemd. De toegenomen nadruk in het onderwijs op het meten van cognitieve vaardigheden vormt een voortdurende bedreiging van bredere vorming van de leerling. Heeft het onderwijs niet de opdracht om de leerlingen meer te bieden dan hoge scores? In ons SOK-congres 5 december 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
onderzoek wilden we een tegenwicht bieden aan die cognitieve blikversmalling door ons te richten op de vraag hoe het basisonderwijs kan bijdragen aan het versterken van het welbevinden en het zelfbeeld van leerlingen. Wij baseren ons op de positieve psychologie. Dit is een stroming die sinds eind jaren negentig van de vorige eeuw is opgekomen, die aandacht vraagt voor de kracht van mensen ofwel hun kernkwaliteiten. Uit ons onderzoek naar het bewust worden en gebruiken van kernkwaliteiten (zoals dapperheid, optimisme of behulpzaamheid) bij leerlingen in het basisonderwijs, blijkt dit een positief effect te hebben op het welbevinden van leerlingen, hun zelfbeeld en de behoeftevervulling van de basisbehoefte autonomie. Enkele mooie uitspraken van leerlingen die meededen aan dit onderzoek en bewust hun kernkwaliteit gebruikten, zijn: “Mijn oma was er en ik wou met Noah spelen, maar ik heb het niet gedaan. Ik ben naar huis gegaan voor mijn moeder en mijn oma (liefde).” “Er stond iets op het bord wat wij niet leuk vonden en toen zei ik het rustig dat wij het niet leuk vonden (zelfbeheersing).” 14. Is de weg naar kwaliteit geplaveid met goede bedoelingen? (Pedro De Bruyckere, Arteveldehogeschool, Gent) Veel leerkrachten én scholen doen fantastisch werk dag in dag uit, maar zijn sommige keuzes wel de meest effectieve? Staan sommige aanpakken, hoe goedbedoeld, niet net de doelstelling van kwaliteitsvol onderwijs in de weg? En wat is dan wel kwaliteitsvol onderwijs vanuit een pedagogische blik bekeken? In deze sessie komen nieuwe inzichten over leren aan bod en zullen verschillende hardnekkige mythes sneuvelen. Wees gewaarschuwd, sommige van deze inzichten zullen pijn doen, anderen zullen gemaakte keuzes bevestigen. 15. Van Goed naar Excellent (Sjoerd Slagter, ex-voorzitter VO-raad, Nederland) Het Nederlandse onderwijs is beter dan zijn reputatie, maar blijft achter bij zijn ambitie. Wat is kwaliteit in onderwijs? Lang heeft het Nederlandse onderwijs (geldt ook voor het Vlaamse onderwijs) gemeend daar zelf een antwoord op te kunnen geven. Vandaag de dag zien we dat het met name de internationale context is die ons de definitie van kwaliteit opdringt: maximale leerprestaties, hoge PISA-scores. De snelle groei van de Aziatische landen vraagt om een nieuwe ambitie. -
Voormalige lagelonenlanden in Azië ontwikkelen zich in snel tempo tot moderne kenniseconomieën.
-
In 2020 zal twee derde van de mondiale middenklasse in Azië wonen.
-
Ze hebben sterk onderwijs: de eerste 10 plekken van de PISA ranking zijn Aziaten.
Vandaar dat de vraag naar de kwaliteit van het Nederlandse en Vlaamse onderwijs meer bezien wordt vanuit een internationaal perspectief, bijvoorbeeld de PISA- of TIMSS-of PIRLS-ranking. Het Nederlandse en Vlaamse onderwijs vanuit internationaal perspectief McKinsey heeft in een baanbrekende studie onderzoek gedaan naar de prestaties van verschillende schoolsystemen (zie hiervoor McKinsey: How the world’s most improved school systems keep getting better). Onderdeel van dit onderzoek is een speciale analyse van het Nederlandse schoolsysteem, inclusief aanbevelingen om te kunnen groeien van ‘good’ naar ‘excellent’. De Nederlandse economie vanuit internationaal perspectief SOK-congres 5 december 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
Recent heeft de WRR (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) het Nederlandse (en Europese) economisch verdienmodel bekeken vanuit de internationale arbeidsmarkt. In een omvangrijke studie - Naar een lerende economie; investeren in het verdienvermogen van Nederland – onderzoekt de Raad wat Nederland nodig heeft om ook in de toekomst de internationale concurrentie aan te kunnen en wat dat betekent voor het onderwijs. Creativiteit blijkt een belangrijke verworvenheid. 16. Kwaliteit en kwaliteitszorg in het onderwijs (Herman De Dijn, K.U.Leuven) Er was ooit het boek van Robert Pirsig, “Zen en de kunst van het motoronderhoud” (1974). Het boek ging over de notie van kwaliteit in het motoronderhoud, maar tegelijk ook over kwaliteit van leven, van menselijke relaties. De hoofdfiguur is een mislukte filosofieprofessor. Kunnen we iets leren van dat boek voor ons probleem: kwaliteit en kwaliteitszorg in het onderwijs?
SOK-congres 5 december 2014 – www.onderwijskwaliteit.be
