Softwarerecht
Bescherming en gebruik van computerprogrammatuur onder auteursrecht en octrooirecht
mr. H. Struik advocaat te Utrecht, raadsheer-plaatsvervanger in het Gerechtshof 's-Hertogenbosch mr. P.C. van Schelven juridisch adviseur te Woerden en mr. W.A.J. Hoorneman advocaat te Utrecht
TWEEDE, GEHEEL HERZIENE DRUK
Kluwer - Deventer - 2010
Inhoudsopgave
LUST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN LIJST VERKORT AANGEHAALDE LITERATUUR EN DOCUMENTEN INLEIDING
XV XLX XXVII
HOOFDSTUKKEN AUTEURSRECHT HOOFDSTUK 1. SOFTWARERICHTLIJN: WORDING EN WERKING
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 1.10
Inleiding Wetsvoorstel 19 921 Groenboek Voorstel Softwarerichtlijn Verdere totstandkomingsgeschiedenis Harmonisatie Implementatietermijn Uitleg en doorwerking Softwarerichtlijn Europese Economische Ruimte De evaluatie van de Softwarerichtlijn
3
3 6 7 9 11 13 16 16 18 19
HOOFDSTUK 2. PROGRAMMATUUR ALS OBJECT VAN BESCHERMING
23
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10
23 27 31 31 36 42 43 47 47 49
Soorten van programmatuur Broncode en objectcode Duurzaamheid van de vastlegging Vormgeving en functionaliteit Definitie computerprogramma Standaard- en maatwerksoftware Data en databestanden Ingebouwde software Software-interfaces als object van bescherming Voorbereidend ontwerpmateriaal
V
Inhoudsopgave
2.11 2.12 2.13
Software: een letterkundig werk? Echtheidscertificaten voor software Open source software
54 55 56
HOOFDSTUK 3. BESCHERMINGSMAATSTAF
67
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9
67 68 70 71 73 75 75 78 89
Eén criterium Nederlandse situatie Software als auteursrechtelijk werk Tweeërlei beschermingsmaatstaf? Niet-oorspronkelijke geschriften Voorbereidend materiaal Bewijs Toepassing beschermingsmaatstaf in de rechtspraak Beschermingsmaatstaf en beschermingsomvang
HOOFDSTUK 4. MAKERSCHAP
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9
Feitelijke en fictieve makers Maken onder leiding Maken in dienstverband Detacheringsverhoudingen Opdrachtgever/rechtspersoon als maker Programmatuur maken met programmatuur Gezamenlijk makerschap Wie kan een beroep doen op bescherming? Overdracht van auteursrecht op software
91
91 92 93 96 98 100 101 103 104
HOOFDSTUK 5. INHOUD VAN HET RECHT
109
5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9
109 110 117 121 122 130 134 135 137
VI
Softwarerichtlijn: exclusieve rechten Het recht van reproductie Het recht van vertaling, bewerking en modificatie Beoordeling verveelvoudiging in gewijzigde vorm Rechtspraak over verveelvoudiging in gewijzigde vorm Het recht van openbaarmaking Recht van verhuur en uitleen PersoonlijkheidsrechtBeschermingsduur
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 6. UITPUTTING
139
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6
139 140 142 146 147 149
Beginsel Exemplaren Inhoud van de uitputtingsregel Leasing en uitputting Europese uitputting Richtlijn Verhuur- en Leenrecht
HOOFDSTUK 7. GEBRUIKERSBEVOEGDHEDEN
153
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 7.16
153 153 155 159 160 161 162 163 164 166 168 172 175 176 180 180
Gebruik Toegestaan gebruik Rechtmatige verkrijger Exemplaar Online verkrijging Exemplaar: geen illegale kopie Overdracht gebruiksrecht 'Tenzij anders overeengekomen' Welke personen mogen gebruiken? Beoogd gebruik Invulling beoogd gebruik Reservekopie Observeren, bestuderen en testen Converteren, porteren Overige gebraikersbevoegdheden Overige beperkingen auteursrecht
HOOFDSTUK 8. ONDERHOUD VAN PROGRAMMATUUR
8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7
Wat is onderhoud? Onderhoud, eigen gebruik en persoonlijkheidsrechten Auteursrechtelijke aspecten van onderhoud van software Wat zijn softwarefouten? Contractuele aspecten van softwarefouten Afgifte en gebruik van de broncode voor softwareonderhoud Onderhoud van open source software
183
183 189 191 194 196 198 208
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 9. INTEROPERABILITEIT EN REVERSE ENGINEERING
211
9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7
211 215 221 223 227 229 229
Ontstaansgeschiedenis Wat is reverse engineering? Interoperabiliteit Voorwaarden voor reverse engineering Beschikbaarheid van interface-specificatie Artikel 9 Berner Conventie Europese Commissie versus Microsoft
HOOFDSTUK 10. CONSEQUENTIES VOOR CONTRACTEN; OVERGANGSRECHT
237
10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6
237 239 239 240 241 241
Regelend en dwingend recht Contract en wettelijke gebruikersbevoegdheden Nietig of vernietigbaar? Nadere condities bij wettelijke gebruikersbevoegdheden Contract en overige bevoegdheden Overgangsrecht
HOOFDSTUK 11. OPTREDEN TEGEN INBREUK
11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8 11.9
11.10 11.11 11.12 11.13
vin
Auteursrecht verbodsrecht Handhaving en Softwarerichtlijn Richtlijn Handhaving F act finding vooraf Verbod en dwangsom Auteursrechtelijk beslag, sequestratie Declaratoir Schadevergoeding en winstafdracht Nevenvorderingen a. Afgifte, vernietiging b. Recall en afgifte controlelijst c. Rectificatie en publicatie vonnis d. Informatie over de inbreuk Handhaving en informatiediensten Proceskosten Voorlopige maatregelen en bodemprocedure Alternatieve geschillenbeslechting
243
243 244 244 245 247 249 252 253 254 255 255 256 256 257 259 259 260
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK 12. STRAFRECHTELIJKE HANDHAVING VAN AUTEURSRECHT OP SOFTWARE
263
12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7
263 266 268 273 279 279 280
Inleiding Software en het commune strafrecht Strafbepalingen in de Auteurswet De anti-kraakbepaling Criminele organisaties en softwarepiraterij Strafrechtelijk beslag Ontneming van voordeel
HOOFDSTUK 13. TECHNISCHE BESCHERMINGSVOORZIENINGEN
13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 13.8 13.9 13.10 13.11 13.12 13.13 13.14 13.15 13.16
Technische bescherming, betrokken belangen Strafrechtelijk regime WIPO Copyright Treaty Richtlijn Auteursrecht toepasselijk? Softwarerichtlijn 'onverlet' Implementatie: artikel 29a Aw Doeltreffende technische voorzieningen Object van de technische bescherming: een werk Software en de wettelijke bescherming van technische voorzieningen Omzeilen Omzeilingsverbod en consument Wetenschap en voorbereidingshandelingen Productie en exploitatie van kraakmiddelen; dienstverlening Wie kan een beroep doen op bescherming? Sancties Open source software
283
283 284 285 287 290 294 295 298 299 305 306 306 307 308 309 310
HOOFDSTUKKEN OCTROOIRECHT HOOFDSTUK I. REGELGEVING
315
1.1 1.2 1.3 1.4 1.5
315 316 319 320 323
Inleiding Rijksoctrooiwet 1995 (ROW 1995) Europees Octrooiverdrag Overige internationale regelgeving Toekomst
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK II. VEREISTEN VOOR OCTROOIERING
n.i n.2 n.3 II.4
n.5 II.6 II.7 II.8
Inleiding Wat is een uitvinding? Technisch karakter Nieuwheid Inventiviteit Industriële toepasbaarheid Nawerkbaarheid Uitzonderingen
HOOFDSTUK UI. SOFTWARE ALS OBJECT VAN OCTROOIBESCHERMING
III.l ni.2 111.3 111.4
m.5
ni.6
in.7 X
Software als zodanig Softwaregerelateerde uitvinding Software en technisch karakter Jurisprudentie Nederland IIIAa Telefooncentrale (1970) m.4.b Röntgenstraling (1983) IIIAc Schakelnetwerk (1985) IIIAd Streepjescode (1987) IIIAe Betekenis rechtspraak Octrooiraad IIIAf Conclusie Softwarebescherming volgens het EOV III.5.a Vicom (1986) JJI.5.b IBM Tekstverwerking (1988-1989) ÏÏI.5.C Sohei (1994) m.5.d IBM I en II (1998-1999) III.5.e Pension Benefits System (2000) m.5.f Auction method Hitachi (2004) III.5.g Clipboard formats I/Microsoft (2006) HI.5.h Voorlopige conclusie III.5.1 Referral G 3/08 (12 mei 2010) (i) Vraagstelling (ü) Uitspraak (iii) Conclusie Softwareoctrooi in de VS III.6.a Alappat (1994) III.6.b State Street Bank (1998) m.6.c AT&T/Excel (1999) IILÓ.d Bilski (2010) III.6.e Conclusie Eigen standpunt
327
327 328 329 334 338 344 349 351
353
353 354 356 358 359 360 360 361 363 364 364 366 368 370 371 374 380 380 381 382 382 388 392 394 397 398 399 401 404 405
Inhoudsopgave
HOOFDSTUK IV. ONTSTAAN EN EINDE VAN HET OCTROOI
409
IV. 1 IV.2 IV.3 IV.4 IV. 5 IV.6 IV.7 IV. 8 IV.9
409 409 414 417 420 421 422 426 428
Formaliteiten ontstaansvereiste Octrooiaanvrage: vorm en inhoud Nationale verleningsprocedure Europese verleningsprocedure Van Europees naar Nederlands octrooi Europese oppositieprocedure Internationale aanvraagprocedure Inroepen prioriteit Einde octrooi
HOOFDSTUK V. RECHTHEBBENDE OP OCTROOI
433
V.l V.2 V.3 V.4 V.5 V.6 V.7 V.8 V.9 V.10 V.ll
433 434 435 436 438 440 440 442 443 443 444
De uitvinder Ontlening Uitvinding in dienstverband Opleiding en wetenschappelijk onderzoek Verhouding opdrachtgever en opdrachtnemer Billijke vergoeding Gezamenlijke uitvinding Opeisingsacties Recht op naamsvermelding Rechthebbende op Europees octrooi Rechthebbende op octrooi in de VS
HOOFDSTUK VI. INHOUD VAN HET RECHT
445
VI. 1 VI.2 VI.3 VI.4 VI.5 VI.6 VI.7 VI. 8
445 447 450 451 456 459 461 463
Uitsluitend recht Voorbehouden handelingen voortbrengsel Voorbehouden handelingen werkwijze Beschermingsomvang: equivalentie Beschermingsomvang: enkele verschillen met auteursrecht Beschermingsomvang: verschil met chipsbescherming Uitputting Uitputting: relatie tot auteursrecht
HOOFDSTUK VII. BEPERKINGEN, GEBRUIKERSRECHTEN
467
VII. 1 VII.2
467 468
Onderzoeksexceptie Recht op voorgebruik
XI
Inhoudsopgave
VII.3 Vn.4 VII.5
VII.6
Onderhoud Reverse engineering Overige gebruikersbevoegdheden a. Normaal gebruik b. Reservekopie c. Waarnemen, bestuderen en testen Vervaardiging of exploitatie door derden vóór octrooiverlening
470 472 474 474 474 475 475
HOOFDSTUK VUL OCTROOILICENTIE
477
VIII. 1 VIII.2 VIJI.3 VIII.4 VTII.5 VHI.6
477 479 481 483 487 491
Licentieverlening Rechten van licentienemer Kwalificatie van de octrooilicentie Licentie en Europees mededingingsrecht Dwanglicenties Octrooirechtelijke aspecten van open source software
HOOFDSTUK IX. RECHTSHANDHAVING
LX.1 LX.2 LX.3
Handhaving: civiel recht en strafrecht Verbod en dwangsom Nevenvorderingen a. Informatie over de inbreuk b. Afgifte inbreukmakende zaken en hulpmiddelen c. Recall en afgifte controlelijst d. Publicatie en rectificatie e. Beschermen bewijsmateriaal IX.4 Schadevergoeding, winstafdracht en redelijke vergoeding LX.5 Inbreukprocedure IX.6 Nieuwheidsrapport en vertaling IX.7 Schorsing en octrooi-advies LX. 8 Nietigheidsverweren LX.9 Bewijslastverdeling LX. 10 Proceskosten LX. 11 Indirecte octrooi-inbreuk IX. 12 Informele handhaving LX.13 Grensoverschrijdend verbod? LX. 14 Samenloop octrooirecht-auteursrecht a. Verschillende rechten op één rechtsobject b. Verschillende rechthebbenden c. Samenloopaspecten binnen het octrooirecht IX. 15 Strafrechtelijke handhaving
XII
497
497 498 500 500 501 501 502 502 506 509 511 512 513 514 515 516 519 520 523 523 526 528 529
Inhoudsopgave BIJLAGEN AUTEURSRECHT BIJLAGE A.
Voorbeelden verschijningsvormen programmatuur
533
A.l A.2 A.3 A.4 A.5 A.6 A.7 A.8 A.9 A.10
533 533 536 541 546 547 549 552 552 553
Inleiding Programma in C++; broncode Objectcode Executable code Schematisch overzicht programma in C++ Broncode in C# Intermediate Language Code Executable code/native code Schematisch overzicht programma in C# Gelijke functionaliteit in verschillende broncodes in C#
BDLAGE B .
Tekst van de Softwarerichtlijn
555
BIJLAGE C.
Tekst van de Softwarerichtlijn — Engelse versie
563
BIJLAGE D .
Tekst van de Softwarewet
571
BIJLAGE E.
Tekst van de Auteurswet per 1 augustus 2010
575
BIJLAGE F.
Transponeringstabellen Softwarerichtlijn-Auteurswet
609
BIJLAGE G.
Open source licentie GNU-GPL
611
BHLAGEN OCTROOIRECHT BIJLAGE H. Rijkoctrooiwet 1995 (uittreksel) BDLAGE I. Europees Octrooiverdrag (uittreksel) en Protocol inzake artikel 69 BIJLAGE J. Uitvoeringsreglement EOV (uittreksel)
625 647
667
Xffl
Inhoudsopgave
BIJLAGE K.
Guidelines EOB softwaregerelateerde uitvindingen
671
BIJLAGE L.
Voorbeeld octrooischrift software
677
REGISTERS REGISTER VAN WETSARTIKELEN RECHTSPRAAKREGISTER TREFWOORDENREGISTER
XIV
693 703 717
