SOCIAL-PROFIT IN CIJFERS

Kapucijnenvoer 35 3000 Leuven +32(0)16 33 69 10 fax: +32(0)16 33 69 22 www.kuleuven.ac.be/lucas

www.kuleuven.ac.be/lucas

SOCIAL-PROFIT IN CIJFERS HET AANBOD 'GEWIKT EN GEWOGEN'

MIRIAM BECK ANNE VAN MEERBEECK

Onderzoek in opdracht van het Vlaamse Confederatie van SocialProfit Ondernemingen (VCSPO), in het kader van het project 'Gewikt en Gewogen'

Leuven November 2004

Colofon

Opdrachtgever - subsidiënt Vlaamse Confederatie van Social-Profit Ondernemingen (VCSPO)

Onderzoeksleiding Dr. Anne Van Meerbeeck Projectleider LUCAS

Onderzoeker Miriam Beck Wetenschappelijk medewerker LUCAS

Leuven, november 2004

Inhoud

Inleiding

1

Deel I Nulmeting

3

Hoofdstuk 1 Socio-demografische achtergrondgegevens

5

1

Inleiding

5

2

Bevolkingsaantal, leeftijdsverdeling, aantal geboorten en levensverwachting

5

3

Aantal personen met een handicap

11

4

Psychische gezondheid

17

5

Sociale gezondheid

18

6

Financiële armoede

19

Hoofdstuk 2 Zorg voor kinderen 1

Inleiding

21 21

2

Kinderopvang 2.1 Overzicht 2.2 Kinderdagverblijven 2.3 Opvanggezinnen 2.4 Erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang 2.5 Buitenschoolse opvang georganiseerd door kinderdagverblijven 2.6 Mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven 2.7 Zelfstandige onthaalouders

22 22 24 26 28 29 31 33

3

Algemene preventieve zorgvoorzieningen 3.1 Regiohuizen 3.2 INLOOP-teams 3.3 Infoavonden voor aanstaande ouders 3.4 Pre- en postnatale consultatiebureaus 3.5 Kraambezoeken 3.6 Gezinsbezoeken 3.7 Consultatiebureaus voor het jonge kind 3.8 Medische zittingen in de kinderopvang

35 35 35 36 38 40 41 44 45

4

Bijzondere zorg en hulpverlening 4.1 Hulpverlening aan kinderen in probleem- of crisissituaties 4.2 Vertrouwenscentra kindermishandeling 4.3 Adoptie

47 47 50 50

Hoofdstuk 3 Bijzondere jeugdbijstand 1 2

53

Inleiding

53

Private voorzieningen 2.1 Begeleidingstehuizen 2.2 Gezinstehuizen 2.3 Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra 2.4 Dagcentra 2.5 Thuisbegeleidingsdiensten 2.6 Diensten voor begeleid zelfstandig wonen 2.7 Diensten voor pleegzorg

53 53 55 57 59 61 62 64

3

Gemeenschapsinstellingen

65

4

Centra voor integrale gezinszorg

68

Hoofdstuk 4 Zorg voor ouderen 1

71

Inleiding

71

2

Residentiële dienstverlening en voorzieningen 2.1 Rusthuizen 2.2 RVT-bedden in ziekenhuizen en rusthuizen 2.3 Serviceflats 2.4 Centra voor kortverblijf

72 72 78 81 88

3

Ambulante dienstverlening en voorzieningen 3.1 Dagverzorgingscentra 3.2 Lokale dienstencentra 3.3 Regionale dienstencentra 3.4 Diensten voor oppashulp 3.5 Diensten voor gezinszorg 3.6 Samenwerkingsinitiatieven thuiszorg en geïntegreerde diensten voor thuisverzorging 3.7 Thuisverpleging 3.8 Maaltijdbedeling 3.9 Diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg

89 89 90 91 92 93

Hoofdstuk 5 Algemeen welzijnswerk

94 95 97 97 99

1

Inleiding

99

2

De autonome centra voor algemeen welzijnswerk

99

3

De centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen

125

4

Teleonthaal

128

II

Hoofdstuk 6 Geestelijke gezondheidszorg

129

1

Inleiding

129

2

Psychiatrische ziekenhuizen

129

3

Psychiatrische afdeling in een algemeen ziekenhuis

131

4

Psychiatrische verzorgingstehuizen

133

5

Beschut wonen voor psychiatrische patiënten

135

6

Centra voor geestelijke gezondheidszorg

137

Hoofdstuk 7 Zorg voor personen met een handicap en gepaste tewerkstelling 1 2

Inleiding

139 139

Zorgvoorzieningen 2.1 Ambulante diensten 2.2 Semi-residentiële opvang 2.3 Residentiële opvang 2.4 Opmerking in verband met logeerdagen en deeltijds verblijf in zorgvoorzieningen 2.5 Revalidatiecentra

141 141 145 146 150 151

3

Individuele materiële bijstand

154

4

Het persoonlijke-assistentiebudget

157

5

Ondersteuning bij opleiding en tewerkstelling

158

6

Gepaste tewerkstelling 6.1 Beschutte werkplaatsen 6.2 Sociale werkplaatsen

165 165 166

Deel II Draaiboek

169

Leidraad voor een herhaling van de meting

171

1

Inleiding

171

2

Zorg voor kinderen

172

3

Bijzondere jeugdbijstand

177

4

Zorg voor ouderen

180

5

Algemeen welzijnswerk

185

6

Geestelijke gezondheidszorg

193

7

Zorg voor personen met een handicap en gepaste tewerkstelling

196

III

Inleiding

Voorliggend rapport vormt de neerslag van een onderzoek dat LUCAS uitvoerde in opdracht van de Vlaamse Confederatie van Social-Profit Ondernemingen (VCSPO). Meer bepaald gaat het om een deelonderzoek in het kader van VCSPO’s overkoepelende onderzoeksproject 'Gewikt en Gewogen'. 'Gewikt en Gewogen' wil op een wetenschappelijk onderbouwde wijze de meerwaarde afbakenen die de social-profitsector oplevert voor de bevolking, de bevoegde overheden en andere externe stakeholders. Om tot een objectieve beschrijving en analyse van de socialprofitsector en zijn meerwaarde te komen, belicht het VCSPO-onderzoek drie verschillende dimensies: de 'output', de 'middelen' en de 'effecten'. Dit rapport geeft de resultaten weer van het deelonderzoek over de 'output' van de socialprofitsector. In de beginfase van het onderzoek werd afgesproken dat er zou worden uitgegaan van het aanbod, niet van het gebruik. Met de term 'output' doelen we in dit document dus op de diensten en voorzieningen die de social-profit aanbiedt. De opzet van dit deelonderzoek is om de verscheidene diensten en voorzieningen van een aantal socialprofitdomeinen in Vlaanderen meetbaar in kaart te brengen. De sectoren die onder de loep worden genomen, zijn (1) de dienstverlening door Kind en Gezin, (2) de bijzondere jeugdbijstand, (3) de ouderenzorg, (4) het algemeen welzijnswerk, (5) de geestelijke gezondheidszorg, (6) de zorg voor personen met een handicap en de gepaste tewerkstelling. Om de 'output' van de genoemde sectoren op een meetbare en overzichtelijke manier weer te geven, hebben we gezocht naar relevante en jaarlijks beschikbare indicatoren. Onder 'indicatoren' wordt verstaan (volgens een algemeen-sociologische invulling van het begrip): een meetbare operationalisering van een meer abstract, niet-rechtstreeks waarneembaar concept (hier = 'output'). Indicatoren zijn dus meetbare gegevens die een beeld geven van wat men in kaart wil brengen, in dit geval van de aangeboden diensten en voorzieningen. Over het algemeen bleken de meest relevante indicatoren het aantal bestaande voorzieningen en hun capaciteit (bijvoorbeeld het aantal opvangplaatsen) te zijn. Onze opdracht kwam in de praktijk dan ook in grote lijnen neer op het weergeven van (1) een overzicht van alle bestaande diensten en voorzieningen per sector, en van (2) accurate, jaarlijks beschikbare cijfergegevens over hun aantal en over hun dienstverleningsvermogen.

Door het samenbrengen van jaarlijks opvraagbare cijfergegevens, creëerden we een 'nulmeting' van de output van de behandelde social-profitdomeinen. Het verzamelde materiaal vormt met andere woorden niet alleen een momentopname die de huidige output van de besproken deelsectoren weergeeft, maar is ook de basis van wat in de volgende jaren een meetbare tijdreeks over de output van de social-profit kan worden. Het voordeel van het werken met jaarlijks verkrijgbare, meetbare indicatoren is immers dat men de sectoren op een objectieve wijze kan volgen over de jaren heen. Op die manier wordt het mogelijk om evoluties vast te stellen, te analyseren, te interpreteren en eventueel bij te sturen. Inhoudelijk heeft het rapport twee luiken: de 'nulmeting' en het 'draaiboek'. De hoofdstukken 2 tot 7 van het eerste luik beschrijven telkens één van de socialprofitdomeinen. Elk hoofdstuk biedt een overzicht van de bestaande hulp- en dienstverlening in de besproken sector en geeft de relevante cijfers weer. Steeds worden de meest recente cijfers opgenomen (2003 of 2004). Waar mogelijk geven we ook cijfers vanaf het jaar 2000 weer, zodat reeds het begin van een tijdreeks wordt gevormd. Om het cijfermateriaal over het aanbod in de social-profitsectoren te kunnen kaderen, voegden we aan de nulmeting een hoofdstuk toe met socio-demografische achtergrondgegevens. Hoofdstuk 1 geeft onder meer cijfers over de bevolkingsaantallen, de leeftijdsverdeling en een aantal gezondheidsaspecten in Vlaanderen. Die cijfers stellen de lezer in staat het cijfermateriaal over het aanbod in de social-profit af te wegen en te plaatsen in de ruimere maatschappelijke context. Het tweede luik van het rapport is een leidraad voor een eventuele herhaling van de meting tijdens de volgende jaren. Het is een 'draaiboek' waarin we voor elke deelsector aangeven welke 'bronnen' of 'leveranciers' men kan aanspreken om in de toekomst vergelijkbare cijfers te bekomen.

Deel I Nulmeting

Hoofdstuk 1 Socio-demografische achtergrondgegevens

1

Inleiding

In dit hoofdstuk geven we een aantal cijfers mee over de socio-demografische achtergrond in Vlaanderen. Op die manier kan de lezer zich een beeld vormen van het grotere geheel waarin de cijfers uit de volgende hoofdstukken moeten worden gekaderd. Het spreekt voor zich dat het niet de bedoeling is om hier een exhaustieve beschrijving te geven van de socio-demografische kenmerken van Vlaanderen. Wel willen we enkele cijfergegevens noemen die relevant zijn voor de interpretatie van de output van de social-profitsector. Voorbeelden van belangrijke achtergrondfactoren zijn het bevolkingsaantal en de leeftijdsverdeling van de Vlaamse bevolking. Om de cijfers in verband met kinderopvang, bijzondere jeugdbijstand en ouderenzorg goed te kunnen interpreteren bijvoorbeeld, is het aangewezen een zicht te hebben over hoe groot de betreffende bevolkingsgroepen zijn. Voor de ouderenzorg is ook de leeftijdsverwachting van belang. Om de cijfers over de zorg voor personen met een handicap te kunnen plaatsen, zou het goed zijn te weten hoeveel Vlamingen een handicap hebben. In verband met de sector van de geestelijke gezondheid is het als achtergrond interessant te weten hoeveel personen er met psychische problemen kampen. Enzovoort. In de volgende paragrafen geven we een bondig overzicht van de meest relevante cijfers, voor zover die voorhanden zijn.

2

Bevolkingsaantal, leeftijdsverdeling, aantal geboorten en levensverwachting

2.1 Inleiding In deze paragraaf geven we cijfergegevens over de grootte en de leeftijdsverdeling van de Vlaamse bevolking. We beginnen met een overzichtstabel met het aantal mannen en vrouwen in de Vlaamse bevolking. Omdat het cijfermateriaal in de volgende hoofdstukken niet alleen de huidige situatie weergeeft, maar waar mogelijk ook een zicht biedt op de afgelopen jaren, tonen we de bevolkingscijfers vanaf het jaar 2000.

6

Hoofdstuk 1

Na de weergave van het totale bevolkingsaantal, gaan we verder met cijfers over de verdeling van de Vlaamse bevolking over verschillende leeftijdscategorieën. Die laten toe de gegevens in verband met de kinderopvang, de bijzondere jeugdbijstand en de ouderenzorg te kaderen. Tot slot vermelden we cijfers over de levensverwachting van de Vlaming.

2.2 Aantal inwoners in Vlaanderen In tabel 1.1 geven we weer hoeveel inwoners Vlaanderen heeft en in de afgelopen jaren had. Bij het interpreteren van de trends in het algemene zorgaanbod is het zinvol die cijfers in het achterhoofd te houden. Uit de tabel blijkt bijvoorbeeld dat het totale aantal inwoners in het Vlaamse Gewest de laatste jaren licht is gestegen. De verhouding tussen mannen en vrouwen is in dezelfde periode nagenoeg gelijk gebleven. Tabel 1.1:

Aantal inwoners naar geslacht, Vlaams Gewest, 2000-2004 Aantal inwoners van het Vlaams Gewest naar geslacht Mannen

Vrouwen Totaal

Aantal

%

Aantal

%

2000

2.929.510

49,316

3.010.741

50,684

5.940.251

2001

2.934.940

49,306

3.017.612

50,694

5.952.552

2002

2.945.066

49,308

3.027.715

50,692

5.972.781

2003

2.956.558

49,313

3.038.995

50,687

5.995.553

2004

2.966.640

49,312

3.049.384

50,688

6.016.024

Bron: Ecodata, NIS, Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie, (website: http://ecodata.mineco.fgov.be).

Tabel 1.2 toont de spreiding van de bevolking over de verschillende Vlaamse provincies. Die gegevens maken het geïnteresseerden mogelijk het aanbod van de social-profitsector in de verschillende provincies te 'wikken en wegen'.

Socio-demografische achtergrondgegevens

Tabel 1.2:

7

Aantal inwoners per provincie, Vlaams Gewest, 2000-2004 Aantal inwoners van de Vlaamse provincies 2000

2001

2002

2003

2004

1.643.972

1.645.652

1.652.450

1.661.119

1.668.812

791.178

794.785

798.583

802.528

805.786

Oost-Vlaanderen

1.361.623

1.363.672

1.366.652

1.370.136

1.373.720

Vlaams-Brabant

1.014.704

1.018.403

1.022.821

1.027.839

1.031.904

West-Vlaanderen

1.128.774

1.130.040

1.132.275

1.133.931

1.135.802

Totaal Vlaanderen

5.940.251

5.952.552

5.972.781

5.995.553

6.016.024

Antwerpen Limburg

Bron: Ecodata, NIS, Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie, (website: http://ecodata.mineco.fgov.be)

2.3 Leeftijdsverdeling van de Vlaamse bevolking Met betrekking tot de hoofdstukken over kinderen, jongeren en ouderen, is het relevant een zicht te hebben op de leeftijdsverdeling van de Vlaamse bevolking. Tabel 1.3 geeft het aantal inwoners van Vlaanderen weer per leeftijdscategorie. Om voldoende specifieke achtergrondinformatie te leveren voor de hoofdstukken over kinderopvang en bijzondere jeugdbijstand, geven we voor personen tot en met 19 jaar de cijfers in categorieën van 1 levensjaar mee. Vanaf de leeftijd van 20 jaar stappen we over op leeftijdscategorieën van 5 levensjaren (20-24 jaar, 25-29 jaar, ...). Cijfers in verband met de leeftijdsstructuur van de bevolking in Vlaanderen kunnen worden opgezocht via de link naar een Cognos-databank op de website van het Centrum voor Bevolkings- en Gezinsstudie (CBGS): www.cbgs.be 1. Die databank heeft het voordeel de gegevens per afzonderlijk leeftijdsjaar ter beschikking te stellen. Ook via de website van Ecodata 2 kunnen makkelijk bevolkingsgegevens worden opgevraagd, maar alleen met leeftijdscategorieën van 5 jaar. De brongegevens waarop de beide websites steunen, worden door het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS) geleverd.

1

2

Op het webadres www.cbgs.be de link naar 'Databanken' volgen, waarna men automatisch bij de 'dynamische bevraging van databanken' komt. Door onderaan te klikken op 'Aantal inwoners naar woonplaats, leeftijd, geslacht, nationaliteit en huishoudgrootte' komt men bij een databank waar men de gezochte gegevens kan opvragen en zelf de gewenste outputtabel kan samenstellen. Ecodata, NIS, Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie, website: http://ecodata.mineco.fgov.be

8

Hoofdstuk 1

Tabel 1.3:

Aantal inwoners naar leeftijd, Vlaams Gewest, periode 2000-2004 Inwoners van het Vlaams Gewest naar leeftijd van 0 tot 4 jaar 0 jaar

1 jaar

2 jaar

3 jaar

4 jaar

Totaal 0-4

2000

61.685

63.190

64.950

65.295

65.562

320.682

2001

61.672

62.117

63.437

65.129

65.393

317.748

2002

60.160

62.147

62.448

63.764

65.542

314.061

2003

59.739

60.792

62.572

62.862

64.108

310.073

2004

60.021

60.331

61.222

63.107

63.233

307.914

Inwoners van het Vlaams Gewest naar leeftijd van 5 tot 9 jaar 5 jaar

6 jaar

7 jaar

8 jaar

9 jaar

Totaal 5-9

2000

66.236

69.517

71.745

72.439

71.808

351.745

2001

65.660

66.327

69.581

71.818

72.501

345.887

2002

65.719

65.907

66.657

69.891

72.047

340.221

2003

65.862

66.023

66.237

66.978

70.166

335.266

2004

64.535

66.212

66.354

66.579

67.313

330.993


11 jaar

12 jaar

13 jaar

14 jaar

Totaal 10-14

2000

69.493

68.841

67.825

67.827

66.354

340.340

2001

71.887

69.566

68.903

67.898

67.931

346.185

2002

72.790

72.129

69.769

69.136

68.120

351.944

2003

72.353

73.126

72.435

69.984

69.392

357.290

2004

70.486

72.652

73.443

72.753

70.261

359.595


16 jaar

17 jaar

18 jaar

19 jaar

Totaal 15-19

2000

67.792

69.803

71.300

73.758

73.844

356.497

2001

66.407

67.851

69.985

71.538

73.946

349.727

2002

68.084

66.620

68.135

70.312

71.909

345.060

2003

68.423

68.417

67.018

68.575

70.623

343.056

2004

69.650

68.715

68.812

67.517

68.941

343.635


9

Inwoners van het Vlaams Gewest naar leeftijd van 20 tot 44 jaar 20-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

40-44 jaar

2000

359.554

391.552

443.457

482.064

458.576

2001

365.545

376.736

434.613

482.270

463.457

2002

370.482

366.693

427.156

479.090

469.981

2003

371.917

362.813

420.382

472.684

475.640

2004

370.346

363.036

411.308

462.785

480.972

Inwoners van het Vlaams Gewest naar leeftijd van 45 tot 69 jaar 45-49 jaar

50-54 jaar

55-59 jaar

60-64 jaar

65-69 jaar

2000

414.262

391.148

313.607

322.951

313.903

2001

422.368

397.625

323.763

317.744

310.069

2002

431.591

396.388

348.453

307.008

306.210

2003

439.354

400.251

366.201

300.072

304.015

2004

448.541

403.847

376.579

299.499

305.905

Inwoners van het Vlaams Gewest naar leeftijd, personen vanaf 70 jaar 70-74 jaar

75-79 jaar

80-84 jaar

85-89 jaar

90+ jaar

2000

264.867

213.162

96.763

73.158

31.963

2001

270.147

216.393

107.478

71.783

33.014

2002

276.090

218.981

121.516

67.699

34.157

2003

282.309

221.068

136.229

61.805

35.128

2004

285.075

222.703

151.168

56.311

35.812

Bronnen: (1) cijfers 2000-2003: Cognos-databank via de website van het CBGS: www.cbgs.be (2) cijfers 2004 in categorieën van 5 jaar: Ecodata, via de webite http://ecodata.mineco.fgov.be (3) cijfers 2004 per afzonderlijk leeftijdsjaar: NIS

Tabel 1.4 geeft een zicht op de leeftijdsverdeling binnen de afzonderlijke Vlaamse provincies. We onderscheiden drie leeftijdscategorieën: 0-19 jaar, 20-64 jaar en 65 jaar of ouder.

10

Hoofdstuk 1

Tabel 1.4:

Aantal inwoners per provincie, naar leeftijdscategorie, Vlaams Gewest, 20002004 Leeftijdsverdeling van de bevolking per Vlaamse provincie

Antwerpen

Limburg

OostVlaanderen

VlaamsBrabant

WestVlaanderen

Totaal Vlaanderen

Leeftijd

2000

2001

2002

2003

2004

0-19

381.114

378.595

377.054

376.709

376.590

20-64

984.944

985.669

990.285

995.941

999.729

65+

277.914

281.388

285.111

288.469

292.493

0-19

189.512

187.331

184.762

183.034

181.493

20-64

492.202

494.793

497.979

500.341

501.976

65+

109.464

112.661

115.842

119.153

122.317

0-19

305.626

303.618

301.591

300.198

299.733

20-64

823.523

824.772

826.640

828.415

829.383

65+

232.474

235.282

238.421

241.523

244.604

0-19

232.577

232.110

232.361

232.703

233.632

20-64

612.106

614.091

616.074

618.452

619.584

65+

170.021

172.202

174.386

176.684

178.688

0-19

260.435

257.893

255.518

253.041

250.689

20-64

664.396

664.796

665.864

666.165

666.241

65+

203.943

207.351

210.893

214.725

218.872

0-19

1.369.264

1.359.547

1.351.286

1.345.685

1.342.137

20-64

3.577.171

3.584.121

3.596.842

3.609.314

3.616.913

993.816

1.008.884

1.024.653

1.040.554

1.056.974

65+

Bron: Ecodata, NIS, Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie, (website: http://ecodata.mineco.fgov.be)

2.4 Levensverwachting Een laatste demografisch kenmerk komt aan bod in tabel 1.5. Die tabel bevat cijfers in verband met de levensverwachting in Vlaanderen. De stijgende levensverwachting is immers een belangrijk gegeven in het decor van het toekomstige zorgaanbod.


Tabel 1.5:

11

Levensverwachting naar geslacht, Vlaams Gewest, 2000-2002 Levensverwachting in het Vlaams Gewest naar geslacht Mannen Bij geboorte

Vrouwen Op 65 jaar

Bij geboorte

Op 65 jaar

2000

76,10

16,32

81,93

20,37

2001

76,44

16,65

82,30

20,59

2002

76,60

NB

82,26

NB

NB = niet bekend, niet weergegeven in bron Bronnen: cijfers 2000-2001 – http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_gezondheid.htm, webstek van het Kenniscentrum Statistiek (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Planning en Statistiek); cijfers 2002 – http://statbel.fgov.be/figures/d23_nl.asp#6, webstek van het NIS.

3

Aantal personen met een handicap

Om cijfergegevens in verband met het aanbod voor personen met een handicap in hun juiste context te kunnen plaatsen, zou het goed zijn te weten hoeveel Vlamingen een 'handicap' of een 'beperking' hebben. Een antwoord geven op die vraag is evenwel moeilijker dan het op het eerste gezicht lijkt. Het is om te beginnen niet eenvoudig om eenduidig af te bakenen wat precies als een handicap moet worden beschouwd en wat niet. In welke mate moet een persoon beperkt zijn in haar/zijn dagelijks functioneren voor men van een handicap spreekt? Rekent men, naast personen met een fysieke of een verstandelijke handicap, ook alle personen met een beperkende chronische ziekte of een psychische aandoening tot de categorie van personen met een handicap of niet? Of wat met leeftijd? Rekenen we een negentigjarige die sinds kort nagenoeg blind is tot de personen met een handicap of tot de ouderen? Zo zijn er nog tientallen vragen bedenkbaar waarvan het antwoord minstens bediscussieerbaar is. Ook als men tot een eenduidige definitie komt over wat men als een handicap beschouwt en wat niet, is het niet eenvoudig om cijfers te vinden over het aantal personen dat aan de definitie voldoet. Men zou zijn toevlucht kunnen zoeken tot cijfers over het aantal personen dat ingeschreven is bij het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH of kortweg Vlaams Fonds) en dus door die instantie erkend is als persoon met een handicap. Zo eenvoudig is het evenwel niet. Het Vlaams Fonds hanteert bijvoorbeeld een leeftijdsgrens van 65 jaar voor nieuwe inschrijvingen, waardoor men geen zicht heeft op personen die op latere leeftijd met een handicap te kampen krijgen. Bovendien is zeker niet elke persoon met een handicap ingeschreven bij het Vlaams Fonds. Mensen die geen

12

Hoofdstuk 1

aanspraak kunnen of willen maken op de dienstverlening van het Vlaams Fonds bijvoorbeeld, hebben weinig redenen om zich in te schrijven. Om het nog ingewikkelder te maken, is het zelfs niet duidelijk hoeveel mensen er ingeschreven zijn bij het Vlaams Fonds. Een deel aangeslotenen zijn ten tijde van de oprichting van het Vlaams Fonds automatisch overgenomen vanuit vroegere overheidsinstanties (Fonds 81 bijvoorbeeld), wat het raadplegen van hun (niet-geïnformatiseerde) registratiegegevens sterk bemoeilijkt. Daarnaast wordt het Fonds niet altijd op de hoogte gebracht wanneer ingeschreven personen overlijden. Vooral van personen die geen rechtstreekse ondersteuning krijgen vanuit het Vlaams Fonds, wordt het overlijden vaak niet gemeld. Onder meer om die redenen is het niet mogelijk om bij het Vlaams Fonds het accurate aantal ingeschreven personen met een handicap te bekomen. Een andere poging om het aantal personen met een handicap te benaderen, is het optellen van het aantal personen dat tegemoetkomingen in het kader van de sociale zekerheid ontvangt om reden van een handicap. Daarbij zou men kunnen starten met de personen die een 'inkomensvervangende tegemoetkoming' voor personen met een handicap krijgen. In januari 2003 waren er in Vlaanderen 33.655 gerechtigden 3. Dat cijfer en ook de cijfers over de aantallen personen die een integratietegemoetkoming of een tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden ontvangen, geven evenwel een zeer partieel beeld van het reële aantal personen met een handicap in Vlaanderen. Zo zijn er ten eerste inkomensvoorwaarden verbonden aan het krijgen van een tegemoetkoming, waardoor een aantal personen met een handicap niet in aanmerking komt. De cijfers geven daarnaast ook helemaal geen zicht op de minderjarigen met een handicap. Ook de grote categorie van personen met een handicap die een inkomen hebben in het kader van de ziekteverzekering, eventueel aangevuld met een tegemoetkoming voor hulp van derden, ontvangen geen tegemoetkoming voor gehandicapten. Er zijn ook personen met een handicap die als huisvrouw of –man leven en bijgevolg geen uitkering ontvangen. Nog een mogelijke invalshoek om het aantal personen met beperkingen in te schatten, zijn de cijfers over het aantal invaliden erkend door de Geneeskundige Raad voor Invaliditeit van het RIZIV. Die cijfers gaan over de personen die al langer dan een jaar als arbeidsongeschikt worden beschouwd. In 2001 waren er dat in België 204.475: 143.307 arbeiders, 45.210 bedienden en 15.958 zelfstandigen (of meewerkende echtgenoten) 4.

3

4

Bron: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_gezondheid.htm (website Administratie Planning en Statistiek); de brongegevens waarop wordt gesteund, worden geleverd door de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid en Openbare instellingen van sociale zekerheid. Bron: RIZIV, Dienst Uitkeringen, Directie Financiën en Statistieken.


13

Samoy noemt een cijfer voor Vlaanderen: op 30 juni 2002 waren 110.825 Vlamingen erkend als 'invaliden' 5. Een vraag die hierbij evenwel kan worden gesteld is of alle mensen die een dergelijke uitkering ontvangen ook als personen met een handicap moeten worden gezien. Is een leerkracht die sinds meer dan een jaar met ziekteverlof is omwille van een burn-out, een persoon met een handicap? Een andere opmerking is dat heel wat personen met een handicap niet leven van een invaliditeitsuitkering van de ziekteverzekering. Behalve cijfers over het aantal personen met een invaliditeitsuitkering of met een tegemoetkoming voor personen met een handicap, zijn er ook cijfers die een benaderend idee geven van het aantal mensen dat leeft van een uitkering op basis van een arbeidsongeval of een beroepsziekte. Ruim geschat zou het om een groep van 50.000 personen gaan 6. Voorts zijn er ook om en bij de 20.000 werkzoekende arbeidsgehandicapten en zijn er ongeveer 20.000 personen aan de slag in een beschutte werkplaats of via een loonkostensubsidie en/of een arbeidspostaanpassing 7. Men zou kunnen redeneren dat het aantal personen met een handicap kan worden geschat door alle genoemde categorieën bij elkaar op te tellen. Toch blijft ook op die manier een belangrijk deel van de personen met een handicap buiten het gezichtsveld. Personen met een handicap die huisvrouw of –man zijn, beroepsactief zijn (zonder financiële of andere ondersteuning), een pensioen op basis van arbeid of een leefloon ontvangen bijvoorbeeld, behoren tot geen enkele van de vermelde categorieën. Van hen hebben we helemaal geen accurate cijfers. Een andere manier om het aantal personen met een handicap te proberen schatten, is afgaan op de resultaten van grootschalige nationale enquêtes die peilen naar het aantal personen met een handicap – zoals de Gezondheidsenquête. Een groot nadeel van die enquêtes is evenwel dat de steekproeven getrokken worden op basis van 'niet-collectieve' huishoudens. De Belgische Gezondheidsenquête maakt een uitzondering voor personen die verblijven in rustoorden voor bejaarden of in rusten verzorgingstehuizen, maar niet voor andere 'collectieve huishoudens', zoals psychiatrische verzorgingstehuizen, tehuizen voor niet-werkenden, enzovoort. Personen die wonen in zorgvoorzieningen die specifiek gericht zijn op personen met een handicap, komen met andere woorden sowieso niet aan bod bij die enquêtes. Bijgevolg kunnen de cijfergegevens uit die grootschalige enquêtes nooit een accuraat beeld geven van de proportie personen met een handicap in de bevolking.

5 6 7

Erik Samoy, 2004. Handicap en arbeid. Overzicht van de ontwikkelingen (1991-2004). Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Brussel, p.66. Ibid., p.17. Ibid., p.17.

14

Hoofdstuk 1

We moeten dan ook concluderen dat geen enkele instantie – met inbegrip van het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap – een eenduidig antwoord kan geven op de vraag hoeveel personen met een handicap er in Vlaanderen leven. Hoe dan toch proberen een raming te maken van het aantal personen met een handicap? Hoger gaven we reeds cijfers over het aantal personen met een uitkering om reden van een langdurige ziekte of een handicap. Hieronder tonen we cijfers over een aantal verschillende indicatoren afkomstig uit de Belgische Gezondheidsenquête van 2001. Het is duidelijk dat geen enkele van alle vermelde indicatoren een goede benadering geeft van het aantal personen met een handicap. De cijfers geven de lezer evenwel een vage schets, wat we verkiezen boven het volledig openlaten van de vraag naar het aantal personen met een handicap. Zoals hierboven aangegeven, hebben de cijfers uit de Gezondheidsenquête geen betrekking op personen met een handicap die in een 'collectief huishouden' wonen – behalve zij die wonen in een rustoord voor bejaarden of in een rusten verzorgingstehuis. De cijfers gelden dus enkel voor personen die in een 'niet-collectief' huishouden leven, hetzij als alleenstaande, hetzij als lid van een groter gezin. De weergegeven cijfers gelden telkens voor het Vlaams Gewest. Tabel 1.6:

Percentage personen dat zegt een officieel erkende invaliditeit of handicap te hebben, naar geslacht en leeftijd, Vlaams Gewest, enquêtegegevens 2001 Officieel erkend (%)

Aanvraag lopend (%)

Geen aanvraag ingediend (%)

Geen handicap (%)

Aantal respondenten

Geslacht Man

6,6

0,5

2,6

90,3

2.015

Vrouw

4,5

0,7

2,4

92,4

1.997

0-14

0,5

0,4

0,7

98,4

585

15-24

1,9

0,2

1,4

96,5

449

25-34

3,6

0,3

1,6

94,5

561

35-44

4,3

1,1

2,2

92,4

645

45-54

8,0

0,7

2,2

89,0

579

55-64

9,7

0,1

2,1

88,0

516

65-74

10,8

0,0

5,3

83,9

413

75+

11,8

2,4

7,9

77,9

264

5,5

0,6

2,5

91,4

4.012

Leeftijd

Totaal

Bron: Belgische Gezondheidsenquête 2001.


15

Tabel 1.6 toont de antwoorden die de respondenten van de gezondheidsenquête gaven op de vraag "Heeft u een invaliditeit of handicap die officieel erkend werd of waarvoor u een aanvraag voor officiële erkenning heeft ingediend?" Als volgende richtingaanwijzer voor het aantal personen met een handicap, geven we in tabel 1.7 het aantal dat zegt te lijden aan een of meer langdurige ziektes, langdurige aandoeningen of handicaps. Ook geven we de antwoordscores weer op de vraag of ze door die langdurige ziekte(s), aandoening(en) of handicap(s) belemmerd zijn in hun dagelijkse bezigheden. Tabel 1.7:

Percentage personen dat zegt last te hebben van een of meer langdurige ziektes, langdurige aandoeningen of handicaps, naar geslacht en leeftijd, Vlaams Gewest, enquêtegegevens 2001

Personen die last hebben van langdurige ziekte(s), aandoening(en) of handicap(s) Personen Aantal met last (%) respondenten Geslacht

Personen die daardoor beperkt zijn in hun dagelijkse bezigheden Voortdurend Af en toe Aantal beperkt (%) beperkt (%) respond.

Man

25,0

2.048

7,5

7,2

2.031

Vrouwen

23,7

2.033

9,1

7,6

2.026

0-14

8,0

598

1,1

1,9

595

15-24

12,3

455

1,9

3,6

453

25-34

14,1

574

3,1

5,2

571

35-44

20,5

654

4,9

8,9

646

45-54

27,0

593

8,5

9,6

588

55-64

32,6

519

11,2

8,9

520

65-74

46,2

422

20,0

11,8

420

75+

56,0

266

33,2

15,1

264

24,3

4.081

8,3

7,4

4.057

Leeftijd

Totaal


We vermelden tot slot nog een derde indicator die we terugvinden in de Gezondheidsenquête. Hij peilt naar beperkte mogelijkheden met betrekking tot tien dagdagelijkse functies: transfer in en uit bed, in en uit zetel, aan- en uitkleden, wassen van aangezicht en handen, zelfstandig eten, zelfstandig naar toilet gaan, urinaire incontinentie, mobiliteit, zicht en gehoor. De vraag werd enkel gesteld aan personen van 15 jaar en ouder. Op basis van hun antwoorden worden de respondenten ingedeeld in de categorieën 'geen beperking', 'matige beperking' (wanneer men voor minstens één item matig beperkt is en voor geen enkel item ernstig beperkt) en 'ernstige beperking' (een categorie voorbehouden

16

Hoofdstuk 1

voor personen die op minstens een item antwoorden er erg in beperkt te zijn). De resultaten van deze indicator zijn opgenomen in tabel 1.8. Tabel 1.8:

Percentage personen dat zegt al dan niet functioneel beperkt te zijn, naar geslacht en leeftijd, Vlaams Gewest, enquêtegegevens 2001 Geen beperking (%)

Matige beperking (%)

Ernstige beperking (%)

Aantal respondenten

Geslacht Man

83,1

11,8

5,1

1.634

Vrouwen

78,5

13,5

8,0

1.634

15-24

97,0

2,2

0,8

438

25-34

92,7

4,9

2,4

558

35-44

92,0

6,3

1,8

615

45-54

85,1

11,8

3,1

561

55-64

73,8

19,2

6,9

459

65-74

60,8

26,7

12,5

379

75+

33,8

34,2

32,0

258

80,7

12,7

6,6

3.268

Leeftijd

Totaal


De tot nog toe weergegeven indicatoren bieden in de eerste plaats een – zij het zeer beperkt – zicht op het aantal volwassen personen met een handicap. We voegen daarom nog een indicator toe over het aantal kinderen en jongeren met een handicap, met name het aantal kinderen in het buitengewoon onderwijs. Tabel 1.9:

Aantal kinderen in het Buitengewoon Onderwijs, Vlaams Gewest, schooljaar 2002-2003 Kleuteronderwijs

Aantal kinderen in het buitengewoon onderwijs

1.726

Lagere school 26.901

Bron: http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/zakboek.htm.

Secundair onderwijs 16.402

Totaal 45.029


4

17

Psychische gezondheid

De psychische gezondheid van de Vlaming is vanzelfsprekend een belangrijk achtergrondgegeven voor de sector van de geestelijke gezondheidszorg. Maar ook in het kader van de algemene welzijnszorg is het interessant na te gaan hoe het gesteld is met het psychisch welzijn van de bevolking. Een goed beeld krijgen op de psychische gezondheid in Vlaanderen is een moeilijke opdracht. In de eerste plaats speelt ook hier een definitieprobleem: wanneer is iemand psychisch gezond en wanneer niet? Het is onmogelijk hierop een kant-en-klaar antwoord te geven. Om toch enige achtergrondcijfers mee te geven, tonen we hieronder de incidentiecijfers van de meest voorkomende psychische moeilijkheden: depressie en angstproblemen. Tabel 1.10: Percentage personen dat zegt te lijden aan psychische problemen, naar geslacht en leeftijd, Vlaams Gewest, enquêtegegevens 2001 % personen met typische somatische symptomen, depressie-, angst- of slaapproblemen

Somatisch

Depressie

Angst

Slaap

# Respondenten

Geslacht Man Vrouw

5,4 9,6

6,4 9,6

4,3 6,6

16,8 23,6

1.644 1.655

4,9 4,0 4,8 8,7 7,3 12,4 17,8

6,9 7,6 5,0 9,5 6,9 12,1 11,9

4,6 4,6 3,0 8,1 5,9 7,0 6,5

10,7 14,0 15,0 25,1 22,3 32,2 34,4

430 558 636 558 493 396 228

7,5

8,1

5,5

20,3

3.299

Leeftijd 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 75+ Totaal


De cijfers zijn afkomstig uit de Gezondheidsenquête van 2001 en zijn gebaseerd op de scores die de respondenten geven op een batterij van vragen over depressieve en angstsymptomen. Behalve cijfers voor (1) angst en (2) depressie, geeft de gezondheidsenquête ook informatie over het vóórkomen in de bevolking van (3) slaapproblemen en (4) somatische symptomen die gekend staan als vaak gelinkt met psychisch onwelzijn. Al die cijfers zijn opgenomen in tabel 1.10. De vragen werden alleen

18

Hoofdstuk 1

gesteld aan personen van 15 jaar of ouder. We willen eraan herinneren dat de gezondheidsenquête geen rekening houdt met personen die in een 'collectief huishouden' wonen, zoals psychiatrische verzorgingstehuizen.

5

Sociale gezondheid

Als achtergrondinformatie bij de hoofdstukken over algemeen welzijnswerk en geestelijke gezondheid geven we hier ook enkele cijfers in verband met het sociaal welbevinden van de Vlamingen. De bron van het cijfermateriaal is opnieuw de Gezondheidsenquête van 2001. Tabel 1.11 geeft weer hoeveel personen zeggen (on)tevreden te zijn met hun sociale relaties. Tabel 1.11: Tevredenheid met de eigen sociale relaties, naar geslacht en leeftijd, Vlaams Gewest, enquêtegegevens 2001 Personen (in %) volgens hun appreciatie van hun sociale relaties

Ontevreden met sociale relaties

Tevreden met sociale Aantal relaties respondenten

Geslacht Man

6,4

93,6

1.642

Vrouwen

7,0

93,0

1.663

15-24

2,0

98,0

428

25-34

6,0

94,0

556

35-44

6,7

93,3

633

45-54

7,9

92,1

558

55-64

7,0

93,0

494

65-74

9,0

91,0

404

10,3

89,7

232

6,7

93,3

3.305

Leeftijd

75+ Totaal Bron: Belgische Gezondheidsenquête 2001.

Voor de informatie in de volgende tabel, over de ondersteuning die mensen kunnen krijgen in geval van een probleem, werden de antwoorden gebruikt die de respondenten gaven op drie vragen. De eerste vraag is: "Zou u op buren, vrienden of familie kunnen rekenen als u onverwachts hulp zou nodig hebben?". De tweede is: "Is er in uw omgeving of in uw


19

familie iemand die u in vertrouwen kan nemen, met wie u vrijuit over uw problemen kan praten?". En de derde vraag luidt: "Is er in uw omgeving of uw familie iemand die u kan helpen, als u een probleem heeft". Respondenten die op elk van deze drie vragen antwoordden met "ja", werden ondergebracht in de categorie 'sterke sociale ondersteuning', de respondenten die op minstens één van de drie vragen met "neen" antwoorden, worden beschouwd als personen met een 'zwakke sociale ondersteuning'. Tabel 1.12: Mate van ervaren sociale ondersteuning, naar geslacht en leeftijd, Vlaams Gewest, enquêtegegevens 2001 Personen (in %) volgens de mate van sociale ondersteuning die ze krijgen

Zwakke sociale ondersteuning

Sterke sociale ondersteuning

Aantal respondenten

Geslacht Man

12,1

87,9

1.629

Vrouwen

10,2

89,8

1.660

15-24

5,4

94,6

429

25-34

5,8

94,2

555

35-44

10,4

89,6

631

45-54

16,1

83,9

557

55-64

14,3

85,7

489

65-74

13,8

86,2

398

75+

15,5

84,5

230

11,1

88,9

3.289

Leeftijd

Totaal Bron: Belgische Gezondheidsenquête 2001.

6

Financiële armoede

Via de website http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm van de Administratie Planning en Statistiek kan men cijfers raadplegen in verband met financiële armoede in Vlaanderen. De onderstaande tabel geeft het risico op financiële armoede weer naar leeftijd en geslacht. Als 'personen in financiële armoede' beschouwt men alle personen met een netto-inkomen dat lager ligt dan 60% van het mediaan equivalent inkomen in Vlaanderen. Het 'equivalent inkomen' is een maat die rekening houdt met het aantal

20

Hoofdstuk 1

gezinsleden, zodat de netto-inkomens van gezinnen van verschillende groottes vergelijkbaar worden. De cijfers gelden voor het jaar 2001. Tabel 1.13: Percentage personen in financiële armoede, naar leeftijd en geslacht, Vlaams Gewest, 2001 Personen (in %) in financiële armoede Mannen

Vrouwen

Totaal

0-15 jaar

14

11

13

16-24 jaar

9

8

8

25-49 jaar

9

9

9

50-64 jaar

11

13

12

65+

29

28

28

Totaal

13

13

13

Bron: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/welzijn/armoede/armoederisicogesllft.xls.

Hoofdstuk 2 Zorg voor kinderen

1

Inleiding

In dit hoofdstuk komt de dienstverlening van Kind en Gezin aan bod. We geven met name een overzicht van het aanbod van diensten en voorzieningen uit de twee grote beleidsdomeinen waarop Kind en Gezin actief is: kinderopvang en preventieve gezinsondersteuning. Wat de kinderopvang betreft, beschrijven we de volgende opvangsoorten (paragraaf 2): • kinderdagverblijven; • (diensten voor) opvanggezinnen; • initiatieven voor buitenschoolse opvang; • buitenschoolse opvang verbonden aan een kinderdagverblijf; • mini-crèches; • zelfstandige kinderdagverblijven; • zelfstandige onthaalouders. De afdeling preventieve gezinsondersteuning binnen Kind en Gezin heeft tot doel preventief en ondersteunend op te treden met het oog op een volwaardige ontplooiing van het kind en op het voorkómen van ernstige problemen. Bij de bespreking maken we een onderscheid tussen de algemene preventieve zorgvoorzieningen en de bijzondere voorzieningen waarop men een beroep kan doen bij probleem- of crisissituaties, bij kindermishandeling en bij adoptie. Achtereenvolgens belichten we de volgende voorzieningen: ¾ Algemene preventieve zorg (paragraaf 3) • regiohuizen; • INLOOP-teams; • infoavonden voor aanstaande ouders; • pre- en postnatale consultatiebureaus; • kraambezoeken; • gezinsbezoeken; • consultatiebureaus voor het jonge kind; • medische zittingen in de kinderopvang.

22

Hoofdstuk 2

¾ Bijzondere zorg en hulpverlening (paragraaf 4) • hulpverlening aan kinderen in probleem- of crisissituaties, onder meer centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning en diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg; • vertrouwenscentra kindermishandeling; • adoptie.

2

Kinderopvang

2.1 Overzicht 2.1.1 Wat? Een van de grote taken van Kind en Gezin betreft kinderopvang. Kind en Gezin organiseert zelf geen kinderopvang, maar ondersteunt en begeleidt verschillende opvangsoorten. De inspectie van Kind en Gezin controleert alle opvangvoorzieningen die bij Kind en Gezin een attest van toezicht of een erkenning hebben. Vele bestaande opvanginitiatieven worden ook gesubsidieerd. Wat de verschillende vormen van kinderopvang precies inhouden, komt aan bod bij de gedetailleerde bespreking van elke opvangvorm. 2.1.2 Cijfermateriaal Tabel 2.1 geeft voor verschillende vormen van kinderopvang het aantal voorzieningen weer met een attest van toezicht van Kind en Gezin of door Kind en Gezin erkend. Behalve het aantal opvangvoorzieningen, is het ook belangrijk na te gaan hoeveel opvangplaatsen die voorzieningen bieden. Die gegevens zijn opgenomen in tabel 2.2. Tabel 2.1:

Opvangvoorzieningen Kind en Gezin – aantal voorzieningen per type opvang

Soort opvangvoorziening

2000

2001

2002

2003

Kinderdagverblijven

316

323

326

329

Diensten voor opvanggezinnen Buitenschoolse opvang georganiseerd door een kinderdagverblijf Initiatieven voor buitenschoolse opvang

206

199

200

197

32

31

33

33

166

179

206

215

Erkend door Kind en Gezin

Zorg voor kinderen


2000

2001

2002

2003

706

696

743

780

23

Met attest van toezicht van Kind en Gezin Mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven (totaal) •

Mini-crèches

NB

590

632

669

•

Zelfstandige kinderdagverblijven

NB

106

111

111

1.551

1.559

1.435

1.332

Zelfstandige onthaalouders

NB = niet bekend Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

Tabel 2.2:

Opvangvoorzieningen Kind en Gezin – aantal plaatsen per type opvang


2000

2001

2002

2003

Kinderdagverblijven

13.511

13.827

14.035

14.154

Diensten voor opvanggezinnen

28.740

29.300

29.580

29.720

947

954

999

1.023

15.233

17.144

19.865

20.735

58.671

61.225

64.479

65.632

11.449

12.953

13.693

14.554

Erkend door Kind en Gezin

Buitenschoolse opvang georganiseerd door een kinderdagverblijf Initiatieven voor buitenschoolse opvang Totaal erkend door Kind en Gezin Met attest van toezicht van Kind en Gezin Mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven (totaal) •

Mini-crèches

NB

8.697

9.434

10.223

•

Zelfstandige kinderdagverblijven

NB

4.256

4.259

4.331

7.453

7.748

7.253

7.119

Totaal met attest van toezicht Kind en Gezin

18.902

20.701

20.946

21.673

Algemeen totaal

77.573

81.926

85.425

87.305

Zelfstandige onthaalouders

Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003 en (gewone) jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

Er zijn ook meer gedetailleerde gegevens (per provincie) beschikbaar over het aantal voorzieningen in de kinderopvang en over het aantal plaatsen dat ze bieden. Die gegevens

24

Hoofdstuk 2

komen in de volgende paragrafen aan bod. We geven telkens de cijfers weer voor 2000, 2001, 2002 en 2003.

2.2 Kinderdagverblijven 2.2.1 Wat? Erkende kinderdagverblijven zijn grotere opvangvoorzieningen die in de eerste plaats baby’s en peuters opvangen. De kleinste erkende kinderdagverblijven hebben plaats voor 23 kinderen, de grootste voor meer dan 100. Het speelgoed, de infrastructuur en de activiteiten zijn afgestemd op de leeftijd en de interesses van de kinderen. Elke leefgroep heeft vaste begeleiders, opgeleid voor hun functie. De prijs van opvang in een erkend kinderdagverblijf is wettelijk geregeld en hangt af van het inkomen van de ouder(s). 2.2.2 Cijfermateriaal De onderstaande tabellen bevatten cijfers voor 2000, 2001, 2002 en 2003 over het aantal erkende kinderdagverblijven en het aantal plaatsen dat ze bieden, per provincie. Het onderscheid tussen crèches en peutertuinen dat in de statistische jaarverslagen van Kind en Gezin wordt gemaakt, wordt aangehouden in de tabellen. Tabel 2.3:

Aantal kinderdagverblijven (crèches en peutertuinen) en aantal plaatsen in kinderdagverblijven, per provincie, 2000 Crèches

2000

Totaal kinderdagverblijven

Peutertuinen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Antwerpen

65

2.897

15

320

80

3.217

Limburg

19

1.118

0

0

19

1.118

54

2.450

8

190

62

2.640

66

3.085

0

0

66

3.085

36

1.530

3

70

39

1.600

240

11.080

26

580

266

11.660

49

1.831

1

20

50

1.851

OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

Bron: Kind en Gezin, Statistisch jaarverslag 2000.

Zorg voor kinderen

Tabel 2.4:


2001


Peutertuinen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Antwerpen

68

3.042

15

320

83

3.362

Limburg

19

1.122

0

0

19

1.122

56

2.510

8

190

64

2.700

67

3.127

0

0

67

3.127

37

1.583

3

70

40

1.653

247

11.384

26

580

273

11.964

49

1.843

1

20

50

1.863


25


Tabel 2.5:


2002


Peutertuinen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Antwerpen

70

3.093

14

300

84

3.393

Limburg

20

1.153

0

0

20

1.153

57

2.540

7

170

64

2.710

67

3.192

0

0

67

3.192

38

1.627

3

70

41

1.697

252

11.605

24

54

276

12.145

49

1.870

1

20

50

1.890



26

Hoofdstuk 2

Tabel 2.6:


2003


Peutertuinen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Aantal voorzien.

Aantal plaatsen

Antwerpen

71

3.125

14

300

85

3.425

Limburg

21

1.176

0

0

21

1.176

57

2.581

7

170

64

2.751

67

3.191

0

0

67

3.191

39

1.649

3

70

42

1.719

255

11.722

24

540

279

12.262

49

1.872

1

20

50

1.892



2.3 Opvanggezinnen 2.3.1 Wat? Een volgende opvangvorm onder de bevoegdheid van Kind en Gezin is de opvang in opvanggezinnen. Het gaat om opvang bij onthaalouders die aangesloten zijn bij een erkende dienst voor opvanggezinnen. De onthaalouder vangt de kinderen bij haar of hem thuis op. Er worden nooit meer dan 8 kinderen gelijktijdig opgevangen (de eventuele eigen kinderen van de onthaalouder inbegrepen). De onthaalouder wordt begeleid door medewerkers van een door Kind en Gezin erkende dienst voor opvanggezinnen. De eerste contacten hebben de ouders met een medewerker van een dienst, die hen daarna voorstelt aan onthaalouders die bij de dienst zijn aangesloten. De ouders betalen voor de opvang aan de dienst voor opvanggezinnen, die op zijn beurt de onthaalouder vergoedt. De prijs van opvang bij een onthaalouder die aangesloten is bij een erkende dienst voor opvanggezinnen is wettelijk geregeld en afhankelijk van het inkomen. 2.3.2 Cijfermateriaal We geven hieronder cijfers weer over het aantal diensten voor opvanggezinnen en het aantal opvanggezinnen zelf, en dit voor de periode 2000-2003.

Zorg voor kinderen

Tabel 2.7:

27

Aantal diensten voor opvanggezinnen en aantal opvanggezinnen, per provincie, 2000-2001 Diensten voor opvanggezinnen 2000

2001

Aantal diensten voor opvanggez.

Aantal opvanggezinnen



Antwerpen

53

2.149

53

2.163

Limburg

19

1.106

19

1.113

53

1.666

53

1.715

37

1.059

33

1.057

41

1.217

39

1.239

203

7.197

197

7.287

Brussels Gewest

2

20

1

10

BSD

1

28

1

28

OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen

BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2000 en 2001.

Tabel 2.8:

Aantal diensten voor opvanggezinnen en aantal opvanggezinnen, per provincie, 2002-2003 Diensten voor opvanggezinnen 2002

2003





Antwerpen

53

2.177

53

2.191

Limburg

19

1.134

19

1.134

52

1.729

52

1.736

33

1.064

33

1.064

41

1.302

39

1.295

198

7.406

196

7.420

Brussels Gewest

1

10

1

10

BSD

1

28

0

0

OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen

BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2002 en 2003.

28

Hoofdstuk 2

2.4 Erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang

2.4.1 Wat? In de erkende 'initiatieven voor buitenschoolse opvang' worden kinderen die naar de kleuterschool of de lagere school gaan, voor en na de schooluren en op vakantiedagen opgevangen. Er is 1 begeleider voor 14 kinderen. Alle begeleiders zijn opgeleid voor hun functie. Een initiatief voor buitenschoolse opvang heeft meestal meer vestigingen per gemeente zodat de afstand naar de school niet te groot is. Veel initiatieven voor buitenschoolse opvang hebben een samenwerking met andere initiatieven in de gemeente, zoals grabbelpasactiviteiten of speelpleinwerking. De prijs van de opvang door een erkend initiatief voor buitenschoolse opvang is wettelijk geregeld: er zijn minima en maxima vastgelegd waarbinnen de bijdrage die de ouders betalen moet vallen. 2.4.2 Cijfermateriaal Cijfergegevens over het aantal erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang en over het aantal opvangplaatsen binnen die initiatieven zijn opgenomen in de tabellen 2.9 en 2.10. De cijfers hebben betrekking op de periode 2000-2003 en zijn opgesplitst per provincie. Tabel 2.9:

Aantal erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang en aantal opvangplaatsen, per provincie, 2000-2001 Erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang 2000 Aantal initiatieven

Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

2001

Aantal opvangplaatsen

Aantal initiatieven


32

3.330

37

3.879

0

0

37

3.522

36

3.244

34

3.952

37

2.880

31

2.638

32

3.409

39

3.123

137

12.863

178

17.114

29

2.370

1

30

Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2000 en 2001.

Zorg voor kinderen

29

Tabel 2.10: Aantal erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang en aantal opvangplaatsen, per provincie, 2002-2003 Erkende initiatieven voor buitenschoolse opvang 2002 Aantal initiatieven

2003


Aantal initiatieven


Antwerpen

50

4.476

54

4.933

Limburg

39

3.956

40

4.163

37

4.500

37

4.684

32

2.972

35

3.060

44

3.757

45

3.691

202

19.661

211

20.531

4

204

4

204



2.5 Buitenschoolse opvang georganiseerd door kinderdagverblijven 2.5.1 Wat? Ook sommige erkende kinderdagverblijven vangen kleuters en lagere schoolkinderen op voor en na de schooluren, op woensdagmiddagen, vakantiedagen en schoolvrije dagen. Erkende kinderdagverblijven die buitenschoolse opvang organiseren, starten voor de schooluren om 7 uur en stoppen na de schooluren om 18 uur. Sommige kinderdagverblijven vangen kinderen op voor enkele uren per week of op bijzondere uren (vroeg, laat of tijdens het weekend). De prijs van opvang in een erkend kinderdagverblijf is wettelijk geregeld, maar, wanneer de buitenschoolse opvang door het kinderdagverblijf in aparte lokalen wordt georganiseerd (dus niet samen met de baby’s en de peuters), dan is de prijs niet wettelijk geregeld. 2.5.2 Cijfermateriaal Hieronder geven we de cijfers over de buitenschoolse opvang door kinderdagverblijven weer voor de periode 2000-2003, telkens per provincie.

30

Hoofdstuk 2

Tabel 2.11: Aantal diensten voor buitenschoolse opvang verbonden aan kinderdagverblijven en aantal opvangplaatsen, per provincie, 2000-2001 Buitenschoolse opvang verbonden aan kinderdagverblijven 2000 Aantal voorzieningen

2001


Aantal voorzieningen


Antwerpen

1

16

1

16

Limburg

5

269

5

283

12

262

11

230

5

146

5

146

9

254

9

279

32

947

31

954

0

0

0

0



Tabel 2.12: Aantal diensten voor buitenschoolse opvang verbonden aan kinderdagverblijven en aantal opvangplaatsen, per provincie, 2002-2003 Buitenschoolse opvang verbonden aan kinderdagverblijven 2002 Aantal voorzieningen

2003




Antwerpen

2

30

2

53

Limburg

5

283

5

283

12

249

12

250

5

146

5

146

9

291

9

291

33

999

33

1.023

0

0

0

0



Zorg voor kinderen

31

2.6 Mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven 2.6.1 Wat? Mini-crèches zijn kleinschalige zelfstandige opvangvoorzieningen, waar kinderen in groepsverband worden opgevangen. De kleinste crèches hebben plaats voor 8 kinderen, de grootste kunnen 22 kinderen opvangen. Om reden van de kleinschaligheid is er in een mini-crèche maar een beperkt aantal begeleiders. Een mini-crèche werkt zelfstandig en beslist zelf welke kinderen er worden opgevangen. Ze bepaalt ook zelf wat de opvangprijs is en welke bijkomende kosten er zijn. Zelfstandige kinderdagverblijven zijn grotere opvangvoorzieningen. De kleinste hebben plaats voor 23 kinderen. Ook een zelfstandig kinderdagverblijf werkt autonoom en bepaalt zelf welke kinderen worden opgevangen, alsook de opvangprijs en de bijkomende kosten. 2.6.2 Cijfermateriaal De statistische jaarverslagen maken vanaf 2001 een onderscheid tussen mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven. In het statistisch jaarverslag van 2000 zijn beide categorieën nog samen behandeld onder de noemer 'particuliere opvanginstellingen'. In de onderstaande tabellen zijn de cijfers dan ook uitgesplitst per jaar voor de periode 20002003. Tabel 2.13: Aantal particuliere opvanginstellingen en aantal plaatsen, per provincie, 2000 2000

Aantal particuliere opvanginstellingen

Aantal plaatsen

127

2.233

23

362

Oost-Vlaanderen

195

2.854

Vlaams-Brabant

99

1.609

West-Vlaanderen

160

2.229

Totaal Vlaanderen

604

9.287

Brussels Gewest

101

2.137

1

25

Antwerpen Limburg

BSD BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin, Statistisch jaarverslag 2000.

32

Hoofdstuk 2

Tabel 2.14: Aantal mini-crèches en zelfstandige kinderdagverblijven en aantal plaatsen, per provincie, 2001 Zelfstandige kinderdagverblijven

Mini-crèches 2001 Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest BSD


Aantal plaatsen


Aantal plaatsen

115

1.737

17

674

24

362

3

93

161

2.290

22

668

84

1.230

20

590

137

2.013

5

158

521

7.632

67

2.183

69

1.065

38

2.048

0

0

1

25

BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin, Statistisch jaarverslag 2001.


Mini-crèches 2002 Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest BSD


Aantal plaatsen


Aantal plaatsen

133

2.002

20

737

27

390

3

93

160

2.323

18

542

95

1.459

24

644

149

2.222

3

88

564

8.396

68

2.104

68

1.038

42

2.130

0

0

1

25


Zorg voor kinderen

33


Mini-crèches 2003


Antwerpen

Aantal plaatsen


Aantal plaatsen

141

2.197

17

627

27

398

3

93

154

2.283

19

566

113

1.767

24

684

155

2.369

5

158

590

9.014

68

2.128

79

1.209

43

2.203

Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest


2.7 Zelfstandige onthaalouders 2.7.1 Wat? Een zelfstandige onthaalouder vangt bij hem of haar thuis kinderen op. Typisch voor deze opvangsoort is de huiselijke sfeer: er worden nooit meer dan zeven kinderen gelijktijdig opgevangen, de eigen kleine kinderen van de onthaalouder inbegrepen. De onthaalouder werkt zelfstandig en beslist zelf welke kinderen opgevangen worden. De ouders regelen de opvang rechtstreeks met de zelfstandige onthaalouder. De zelfstandige onthaalouder bepaalt ook zelf de opvangprijs en welke bijkomende kosten er zijn. 2.7.2 Cijfermateriaal De tabellen 2.17 en 2.18 bevatten cijfers over het aantal zelfstandige onthaalgezinnen en het aantal opvangplaatsen waarin ze voorzien. Ook hier worden de gegevens per provincie opgesplitst voor de periode 2000-2003.

34

Hoofdstuk 2

Tabel 2.17: Aantal zelfstandige onthaalouders en aantal plaatsen, per provincie, 20002001 Zelfstandige onthaalouders 2000 Aantal onthaalouders Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

2001

Aantal plaatsen

Aantal onthaalouders

Aantal plaatsen

183

840

187

920

40

186

42

204

372

1.690

388

1.854

273

1.264

269

1.274

658

3.353

640

3.324

1.526

7.333

1.526

7.576

25

120

33

172


Tabel 2.18: Aantal zelfstandige onthaalouders en aantal plaatsen, per provincie, 20022003 Zelfstandige onthaalouders 2002 Aantal onthaalouders Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

2003

Aantal plaatsen

Aantal onthaalouders

Aantal plaatsen

171

861

170

893

40

192

33

181

342

1.662

325

1.700

253

1.223

235

1.198

596

3.144

540

2.992

1.402

7.082

1.303

6.964

33

171

29

155


Zorg voor kinderen

3

35

Algemene preventieve zorgvoorzieningen

3.1 Regiohuizen 3.1.1 Wat? Het regiohuis is het centrale punt van de dienstverlening van Kind en Gezin in een streek. De Vlaamse provincies werden ingedeeld in regio’s, die elk een regiohuis hebben. Bij het regiohuis kan men terecht voor informatie of om een afspraak te maken voor een consult of een huisbezoek. 3.1.2 Cijfermateriaal Op de website van Kind en Gezin zijn de adressen beschikbaar van alle regiohuizen. De onderstaande tabel geeft het aantal regiohuizen per provincie weer. Tabel 2.19: Regiohuizen: aantal per provincie, 2004 Aantal regiohuizen Antwerpen Limburg

17 8

Oost-Vlaanderen

14

Vlaams-Brabant

9

West-Vlaanderen

10

Totaal Vlaanderen

58

Brussels Gewest

3

Bron: webstek Kind en Gezin (www.kindengezin.be).

3.2 INLOOP-teams 3.2.1 Wat? INLOOP-team staat voor ‘integraal laagdrempelig opvoedingsondersteuningspunt’. Ouders kunnen er terecht met vragen rond de opvoeding en de zorg voor hun kind. Er worden ook opvoedingsondersteunende activiteiten georganiseerd, gericht op aanstaande ouders en ouders met kinderen tussen 0 en 3 jaar. Voorbeelden van dergelijke activiteiten zijn: een gespreksnamiddag, een demonstratie van een badje, uitwisselen van ervaringen, enzovoort. De INLOOP-teams zijn vooral gelegen in kansarme buurten.

36

Hoofdstuk 2

3.2.2 Cijfermateriaal De website van Kind en Gezin geeft de adressen van alle INLOOP-teams. De onderstaande tabel toont op basis van die informatie hoeveel teams er per provincie zijn. Tabel 2.20: INLOOP-teams: aantal per provincie, 2004 Aantal INLOOP-teams Antwerpen

4

Limburg

0

O-Vlaanderen

4

Vl-Brabant

0

W-Vlaanderen

2

Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

10 1

Bron: webstek Kind en Gezin (www.kindengezin.be).

3.3 Infoavonden voor aanstaande ouders 3.3.1 Wat? De infoavonden ‘Kind op komst’ willen tegemoetkomen aan de vragen van aanstaande ouders over het verloop van de zwangerschap en de bevalling. Kind en Gezin organiseert deze infoavonden in samenwerking met de kraamklinieken. Er wordt informatie gegeven over de ontwikkeling van het ongeboren kind, de begeleiding en de onderzoeken tijdens de zwangerschap, de ongemakken, het verloop van de bevalling, de onderzoeken bij en de behoeften van de pasgeborene, de baby-uitzet en ook over sociale rechten en plichten tijdens de zwangerschap. 3.3.2 Cijfermateriaal Informatie over het aantal plaatsen waar de avonden plaatsvinden en het aantal vergaderingen dat werd georganiseerd in elke provincie, is opgenomen in de tabellen 2.19 en 2.20.

Zorg voor kinderen

37

Tabel 2.21: Aantal infoavonden voor aanstaande ouders en aantal plaatsen waar er infoavonden werden gehouden, per provincie, 2000-2001 Infoavonden 'Kind op komst' 2000 Aantal plaatsen Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

2001 Aantal infoavonden

Aantal plaatsen

Aantal infoavonden

17

209

17

216

6

74

7

94

14

184

15

289

2

24

2

24

13

143

9

144

52

634

50

767

1

18

1

47


Tabel 2.22: Aantal infoavonden voor aanstaande ouders en aantal plaatsen waar er infoavonden werden gehouden, per provincie, 2002-2003 Infoavonden 'Kind op komst' 2002 Aantal plaatsen Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

2003 Aantal infoavonden

Aantal plaatsen

Aantal infoavonden

17

221

17

208

7

91

7

82

15

295

15

288

2

24

2

23

13

221

13

220

54

852

54

821

1

47

1

49


38

Hoofdstuk 2

3.4 Pre- en postnatale consultatiebureaus 3.4.1 Wat? Op een beperkt aantal plaatsen kunnen aanstaande ouders gratis terecht op een prenataal consultatiebureau dat erkend is door Kind en Gezin. Die consultatiebureaus worden sedert oktober 1998 enkel nog georganiseerd in gebieden met een hoge concentratie van kansarme gezinnen. Er wordt samengewerkt met kraamklinieken en waar aangewezen ook met wijkgezondheidscentra. De aanstaande ouders worden er begeleid door een gynaecoloog of huisarts en een regioverpleegkundige of vroedvrouw. Er kan ook een beroep worden gedaan op interculturele medewerkers of een ervaringsdeskundige in de kansarmoede. 3.4.2 Cijfermateriaal In de statistische jaarverslagen die Kind en Gezin op de website ter beschikking stelt, zijn gedetailleerde cijfers opgenomen over de pre- en postnatale consultatiebureaus. Per provincie zijn het aantal bureaus, het aantal door de bureaus georganiseerde zittingen en het aantal pre- en postnatale onderzoeken vermeld. Er zijn ook gegevens over het aantal aanstaande moeders onder toezicht, dat is het aantal vrouwen die ten minste eenmaal een prenataal consultatiebureau bezochten. We geven hieronder de gegevens voor de jaren 2000 tot en met 2003. Tabel 2.23: Aantal pre- en postnatale consultatiebureaus, aantal zittingen, aantal aanstaande moeders onder toezicht en aantal onderzoeken, per provincie, 2000 2000

Aantal Aantal consultatiezittingen bureaus

Aantal aanst. Aantal onderzoeken moeders onder toezicht Prenataal Postnataal

Antwerpen

4

237

632

1.650

583

Limburg

2

74

98

471

17

OostVlaanderen

4

273

630

1.488

519

Vlaams-Brabant

1

64

116

452

40

1

47

39

137

8

12

695

1.515

4.198

1.167

Brussels Gewest

2

253

926

2.640

782

BSD

1

22

17

62

5

WestVlaanderen Totaal Vlaanderen


Zorg voor kinderen

39

Tabel 2.24: Aantal pre- en postnatale consultatiebureaus, aantal zittingen, aantal aanstaande moeders onder toezicht en aantal onderzoeken, per provincie, 2001 2001



Antwerpen

4

244

694

1.817

687

Limburg

0

0

0

0

0

OostVlaanderen

4

263

553

1.485

435

Vlaams-Brabant

1

50

78

347

25

1

110

31

110

8

10

667

1.356

3.759

1.155

Brussels Gewest

2

305

1.040

1.940

2.133

BSD

1

22

17

57

8






Antwerpen

4

251

674

1.941

784

Limburg

0

0

0

0

0

OostVlaanderen

4

241

535

1.328

425

Vlaams-Brabant

1

32

45

188

19

1

19

15

45

2

10

543

1.269

3.502

1.230

Brussels Gewest

2

322

1.441

2.445

1.881

BSD

1

22

12

61

6



40

Hoofdstuk 2




Antwerpen

4

272

882

2.495

1.080

Limburg

0

0

0

0

0

OostVlaanderen

2

183

398

1.213

183

Vlaams-Brabant

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

6

455

1.280

3.708

1.263

2

320

1.457

2.564

1.676

WestVlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest


3.5 Kraambezoeken 3.5.1 Wat? Tijdens hun verblijf in de kraamkliniek worden pasbevallen vrouwen bezocht door een regioverpleegkundige van Kind en Gezin. Zij/hij stelt de dienstverlening voor en gaat, wanneer de ouders dat wensen, dieper in op hun vragen. 3.5.2 Cijfermateriaal Tabel 2.27 bevat data over het aantal kraambezoeken gebracht aan kinderen geboren in het betreffende jaar (per provincie, van 2000 tot 2003).

Zorg voor kinderen

41

Tabel 2.27: Aantal kraambezoeken door Kind en Gezin, per provincie, 2000-2003 Aantal kinderen dat werd bezocht in de kraamklinieken 2000

2001

2002

2003

16.428

15.896

16.026

16.046

7.145

7.100

7.124

6.934

Oost-Vlaanderen

13.640

13.253

12.933

12.916

Vlaams-Brabant

8.192

8.070

8.306

7.748

West-Vlaanderen

10.558

10.351

10.142

9.945

Totaal Vlaanderen

55.963

54.670

54.531

53.589

1.091

1.064

1.037

1.254

1

1

1

0

Antwerpen Limburg

Brussels Gewest BSD

BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

3.6 Gezinsbezoeken 3.6.1 Wat? Een groot deel van de activiteiten van Kind en Gezin bestaat in de individuele begeleiding van ouders met jonge kinderen. Dat gebeurt tijdens gezinsbezoeken aan huis, hoofdzakelijk in de neonatale periode (0 tot 15 weken na de geboorte). 3.6.2 Cijfermateriaal Cijfermateriaal over het aantal volbrachte gezinsbezoeken is opgenomen in de tabellen 2.28 tot en met 2.31 die betrekking hebben op de periode 2000-2003.

42

Hoofdstuk 2

Tabel 2.28: Aantal gezinsbezoeken door Kind en Gezin, per provincie, 2000 Aantal gezinsbezoeken 2000

Aan zwangeren

Aan gezinnen met jonge kinderen

340

57.726

189

58.255

59

29.810

49

29.918

Oost-Vlaanderen

340

50.376

453

51.169

Vlaams-Brabant

287

38.045

685

39.017

West-Vlaanderen

159

46.223

1.001

47.383

1.185

222.180

2.377

225.742

121

5.338

15

5.474

17

255

0

272

Antwerpen Limburg

Totaal Vlaanderen Brussels Gewest BSD

Aan particuliere opvangvoorzien.

Totaal



Aan zwangeren


191

53.203

183

53.577

45

26.572

55

26.672

Oost-Vlaanderen

305

48.073

481

48.859

Vlaams-Brabant

164

34.632

558

35.354

West-Vlaanderen

156

44.325

737

45.218

Totaal Vlaanderen

861

206.805

2.014

209.680

49

4.765

20

4.834

0

113

0

113

Antwerpen Limburg

Brussels Gewest BSD



Totaal

Zorg voor kinderen

43


Aan zwangeren


134

51.563

144

51.841

53

26.415

39

26.507

Oost-Vlaanderen

368

47.745

420

48.533

Vlaams-Brabant

84

35.078

545

35.707

West-Vlaanderen

125

43.438

685

44.248

Totaal Vlaanderen

764

204.239

1.833

206.836

Brussels Gewest

233

5.190

34

5.457

1

92

1

94

Antwerpen Limburg

BSD


Totaal



Aan zwangeren



172

45.697

95

45.964

61

25.376

46

25.483

Oost-Vlaanderen

307

45.662

369

46.338

Vlaams-Brabant

145

33.195

409

33.749

West-Vlaanderen

174

39.869

539

40.582

Totaal Vlaanderen

859

189.799

1.458

192.116

Brussels Gewest

212

5.247

15

5.474

Antwerpen Limburg


Totaal

44

Hoofdstuk 2

3.7 Consultatiebureaus voor het jonge kind 3.7.1 Wat? De consultatiebureaus van Kind en Gezin zijn gericht op preventief medisch en psychosociaal toezicht voor jonge kinderen en hun gezinnen. Alle ouders met kinderen onder de drie jaar kunnen daarvoor gratis terecht op een consultatiebureau. Op het consultatiebureau worden de kinderen gemeten en gewogen. De regioverpleegkundige bespreekt met de ouders de verzorging, de voeding, de veiligheid en de opvoeding van het kind. De arts onderzoekt de ontwikkeling en de klinische toestand van de baby/het kind en dient vaccinaties toe. Op de consultatiebureaus worden ook folders en brochures met informatie verspreid. Behalve voor vaccins worden op een consultatiebureau geen voorschriften verstrekt; de consultatiebureaus vormen ook geen vervanging voor de huisarts wanneer een kind ziek is. 3.7.2 Cijfermateriaal Hieronder geven we cijfers over het aantal servicepunten van de consultatiebureaus voor het jonge kind en over het aantal zittingen dat er werd gehouden. Tabel 2.32: Consultatiebureaus voor het jonge kind: aantal servicepunten en aantal zittingen, per provincie, 2000-2001 Consultatiebureaus voor het jonge kind 2000

2001

Aantal servicepunten

Aantal zittingen


Aantal zittingen

Antwerpen

89

11.358

89

11.584

Limburg

45

5.435

45

5.523

Oost-Vlaanderen

71

8.093

72

8.228

Vlaams-Brabant

49

5.141

49

5.339

West-Vlaanderen

60

6.409

60

6.552

314

36.436

315

37.226

21

978

21

1.013

4

55

4

48


BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin: Statistische jaarverslagen 2000 en 2001.

Zorg voor kinderen

45

Tabel 2.33: Consultatiebureaus voor het jonge kind: aantal servicepunten en aantal zittingen, per provincie, 2002-2003 Consultatiebureaus voor het jonge kind 2002 Aantal servicepunten

2003

Aantal zittingen


Aantal zittingen

Antwerpen

89

11.783

90

11.759

Limburg

45

5.785

46

5.818

Oost-Vlaanderen

72

8.481

72

8.532

Vlaams-Brabant

49

5.487

49

5.513

West-Vlaanderen

60

6.813

60

6.886

315

38.349

317

38.508

21

1.047

21

1.027

4

40

0

0


BSD = Belgische soldaten in Duitsland Bron: Kind en Gezin: Statistische jaarverslagen 2002 en 2003.

3.8 Medische zittingen in de kinderopvang

3.8.1 Wat? In het kader van haar preventieve opdracht, houdt Kind en Gezin ook medische zittingen in kinderdagverblijven. 3.8.2 Cijfermateriaal Om een beeld te geven van het aanbod van Kind en Gezin op het vlak van medische zittingen, wordt in tabel 2.34 het aantal medische zittingen in kinderdagverblijven genoemd voor 2000 tot en met 2003. Vanaf het jaar 2001 geven de statistische jaarverslagen van Kind en Gezin ook het aantal medische zittingen in zelfstandige kinderdagverblijven (en mini-crèches) weer. De cijfers in kwestie voor 2001, 2002 en 2003 zijn opgenomen in tabel 2.35.

46

Hoofdstuk 2

Tabel 2.34: Aantal medische zittingen in kinderdagverblijven, per provincie, 2000-2003 Medische zittingen in kinderdagverblijven 2000

2001

2002

2003

2.559

2.566

2.533

1.994

685

638

638

551

Oost-Vlaanderen

2.158

2.284

2.256

2.486

Vlaams-Brabant

2.070

2.020

2.031

1.782

West-Vlaanderen

1.054

1.042

1.007

1.146

Totaal Vlaanderen

8.526

8.550

8.465

7.959

Brussels Gewest

1.375

1.198

1.111

952

Antwerpen Limburg

Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

Tabel 2.35: Aantal zelfstandige kinderdagverblijven met medische zittingen en aantal gehouden zittingen, per provincie, 2001-2003 Aantal zelfstandige kinderdagverblijven met medische zittingen 2001 2002 2003

Aantal zittingen 2001

2002

2003

Antwerpen

1

0

0

10

0

0

Limburg

0

0

0

0

0

0

Oost-Vlaanderen

7

7

5

86

76

52

Vlaams-Brabant

2

2

2

22

21

22

West-Vlaanderen

2

1

0

23

12

0

12

10

7

141

109

74

1

1

1

12

11

7


Bron: Kind en Gezin, Statistische jaarverslagen 2001, 2002 en 2003.

Zorg voor kinderen

4

47

Bijzondere zorg en hulpverlening

4.1 Hulpverlening aan kinderen in probleem- of crisissituaties 4.1.1 Wat? Ouders kunnen bij probleem- of crisissituaties met jonge kinderen een beroep doen op een aantal voorzieningen die door Kind en Gezin erkend en gesubsidieerd worden. Zo bieden de centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning (CKG's) aan gezinnen met jonge kinderen een tijdelijke ondersteuning om een moeilijke periode door te komen. Hun aanbod omvat niet alleen dagen nachtopvang, maar ook de begeleiding van gezinnen thuis. In 2002 werd een nieuwe profilering van de CKG's uitgewerkt, waarbij het preventieve mandaat werd beklemtoond. In het jaarverslag 2003 (p. 20) wordt de doelgroep als volgt omschreven, in een poging om tot een sterkere afgrenzing ten opzichte van de Bijzondere Jeugdbijstand en het Vlaams Fonds te komen: "Er werd gefocust op de gezinnen waarbij voornamelijk sociale factoren de opvoeding van de kinderen belemmeren en eventueel leiden tot lichte gedrags- of emotionele problemen bij het kind. Belangrijk is dat de situatie van die aard is dat ze nog kan worden gekeerd door een vroegtijdig inwerken op de problemen en dat de gezinnen zelf, eventueel met hulp van een andere hulpverlener, de stap zetten om op deze hulpverlening een beroep te doen. Ook acute crisissituaties waar onmiddellijk een oplossing gevonden moet worden, behoren tot de indicaties."

Bij een probleem- of crisissituatie is, op verzoek van de ouder(s) (of plaatsvervanger), ook kortstondige opvang mogelijk in een opvanggezin dat is aangesloten bij een dienst voor private gezinsplaatsing. Zowel de gezinnen als de opvanggezinnen worden professioneel ondersteund door de diensten. In het kader van een aangepaste profilering in 2003, kregen die diensten een andere naam: 'diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg'. Die naam moet beter hun preventieve opdracht verwoorden. In het nieuwe concept van gezinsondersteunende pleegzorg is er meer ruimte voor steungezinnen en pleegzorg binnen de eigen netwerken van gezinnen. De jaarverslagen van Kind en Gezin vermelden ten slotte nog twee soorten voorzieningen of diensten voor kinderen in probleem- of crisissituaties. Het gaat om een 'kinderopvangcentrum voor gehandicapten' met 60 erkende plaatsen en om drie 'projecten met een semiresidentieel of ambulant aanbod, waarbij in 2003 49 gezinnen met kinderen werden begeleid (Jaarverslag 2003, p. 21). 4.1.2 Cijfermateriaal Cijfers over de centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning, meer bepaald over het aantal centra, het aantal plaatsen en het aantal medische zittingen in die centra, staan in de

48

Hoofdstuk 2

tabellen 2.36 en 2.37. De tabellen 2.38 en 2.39 bevatten informatie over het aantal diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg en het aantal 'pleeggezinnen' dat kinderen opving. Tabel 2.36: Centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning – aantal centra, aantal plaatsen en aantal medische zittingen, per provincie, 2000-2001 Centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning 2000

2001

Aantal centra

Aantal plaatsen

Aantal medische zittingen

Aantal centra

Aantal plaatsen


10

603

142

10

638

150

Limburg

3

185

14

3

185

17

Oost-Vlaanderen

5

297

259

5

307

256

Vlaams-Brabant

1

50

0

1

80

0

West-Vlaanderen

2

120

44

3

180

41

21

1.255

459

22

1.390

464

1

60

48

1

60

50

Antwerpen


Bron: Kind en Gezin, statistische jaarverslagen 2000 en 2001.

Tabel 2.37: Centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning – aantal centra, aantal plaatsen en aantal medische zittingen, per provincie, 2002-2003 Centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning 2002

2003

Aantal centra

Aantal plaatsen


Aantal centra

Aantal plaatsen


10

638

144

10

638

125

Limburg

3

185

11

3

185

17

Oost-Vlaanderen

5

307

261

5

307

237

Vlaams-Brabant

1

80

0

1

80

0

West-Vlaanderen

3

180

37

3

180

35

22

1390

453

22

1390

414

1

60

49

1

60

43

Antwerpen



Zorg voor kinderen

49

Tabel 2.38: Aantal diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg (voorheen 'diensten voor private gezinsplaatsing') en aantal gezinnen die kinderen opvingen, per provincie, 2000-2001 Diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg 2000 Aantal diensten

2001

Aantal gezinnen die kinderen opvingen

Aantal diensten


Antwerpen

1

32

1

47

Limburg

0

0

0

0

Oost-Vlaanderen

2

92

2

93

Vlaams-Brabant

0

0

0

0

West-Vlaanderen

0

0

0

0

Totaal Vlaanderen

3

124

3

140

Brussels Gewest

1

34

1

28


Tabel 2.39: Aantal diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg (voorheen 'diensten voor private gezinsplaatsing') en aantal gezinnen die kinderen opvingen, per provincie, 2002-2003 Diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg 2002 Aantal diensten

2003


Aantal diensten


Antwerpen

1

33

1

29

Limburg

0

0

0

0

Oost-Vlaanderen

2

92

2

77

Vlaams-Brabant

0

0

0

0

West-Vlaanderen

0

0

0

0

Totaal Vlaanderen

3

125

3

106

Brussels Gewest

1

36

1

38


50

Hoofdstuk 2

4.2 Vertrouwenscentra kindermishandeling 4.2.1 Wat? De activiteiten van Kind en Gezin inzake kindermishandeling liggen zowel op het vlak van preventie als van beleidsontwikkeling. Kind en Gezin vervult ook een aantal taken op beleidsuitvoerend niveau, waaronder de erkenning en de subsidiëring van de vertrouwenscentra kindermishandeling. Al wie een situatie van kindermishandeling kent of er een vermoeden van heeft, kan terecht bij die centra. Zij zorgen voor de eerste opvang, voor de doorverwijzing en voor het coördineren en opvolgen van de hulpverlening. 4.2.2 Cijfermateriaal In elke Vlaamse provincie en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is er één vertrouwenscentrum voor kindermishandeling. Op het Vlaams grondgebied zijn er dus vijf vertrouwenscentra.

4.3 Adoptie 4.3.1 Wat? Kind en Gezin begeleidt, in samenwerking met diverse erkende diensten, binnenlandse en buitenlandse adoptie in Vlaanderen. Kind en Gezin heeft hierin een adviserende taak (advies bij de erkenning) en staat ook in voor de begeleiding van voorbereidingscentra, evaluatieteams en adoptiediensten. 4.3.2 Cijfermateriaal Enkele cijfers in verband met de activiteiten inzake adoptie zijn opgenomen in tabel 2.40. Het gaat in de eerste plaats om het aantal kandidaat-adoptanten en het aantal voorbereidingen (via voorbereidingscentra) en evaluaties (via centra voor algemeen welzijnswerk) van die kandidaat-adoptanten. De tabel bevat daarnaast ook gegevens over het aantal uitgereikte beginseltoestemmingen en over het aantal voor adoptie geplaatste kinderen.

Zorg voor kinderen

51

Tabel 2.40: Aantal aanmeldingen, voorbereidingen en evaluaties van kandidaatadoptanten, aantal beginseltoestemmingen en aantal voor adoptie geplaatste kinderen, Vlaanderen, 2000-2003 2000 Aanmeldingen kandidaat-adoptanten Voorbereidingen van kandidaatadoptanten (via voorbereidingscentra) Evaluaties van kandidaat-adoptanten (via centra voor alg. welzijnswerk) Aantal uitgereikte beginseltoestemmingen Aantal voor adoptie geplaatste kinderen

2001

2002

2003

244

314

345

320

169

146

198

184

286

227

188

210

238

238

198

249

245

202

219

186

Bron: Kind en Gezin, jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

Hoofdstuk 3 Bijzondere jeugdbijstand

1

Inleiding

Binnen de voorzieningen die de sector bijzondere jeugdbijstand (BJB) biedt, maakt men een onderscheid tussen de private voorzieningen en de gemeenschapsinstellingen. De erkende private voorzieningen binnen de BJB worden ingedeeld in: • Begeleidingstehuizen; • Gezinstehuizen; • Opvang-, oriëntatie en observatiecentra; • Dagcentra; • Thuisbegeleidingsdiensten; • Diensten voor begeleid zelfstandig wonen; • Diensten voor pleegzorg. De gemeenschapsinstellingen zijn de vroegere 'rijksopvoedingsgestichten'. Ze hebben de decretale opdracht om de functies van 'gesloten opvoeding, opvang en observatie' in te vullen. Behalve de voorzieningen in de sector van de bijzondere jeugdbijstand sensu stricto nemen we in dit hoofdstuk ook de Centra voor Integrale Gezinszorg (CIG) op. Hoewel die centra bestuursmatig onder de afdeling welzijnszorg vallen, sluiten ze inhoudelijk immers het meest aan bij de sector van de bijzondere jeugdbijstand.

2

Private voorzieningen

2.1 Begeleidingstehuizen 2.1.1 Wat? Begeleidingstehuizen zijn voorzieningen die uitsluitend minderjarigen opnemen in residentieel verband. De doelgroep van de begeleidingstehuizen zijn minderjarigen in problematische opvoedingssituaties en hun gezin. Het perspectief van de begeleiding is een

54

Hoofdstuk 3

mogelijke terugkeer naar huis, het optimaliseren van de pedagogische relatie tussen jongeren en ouders of het uitbouwen van een eigen zelfstandig bestaan voor de jongere. Meestal hebben de begeleidingstehuizen één of meer leefgroepen. De capaciteit van een begeleidingstehuis is minimum tien, maximum negentig plaatsen. De kinderen leven met maximum veertien andere kinderen samen in een leefgroep en gaan naar scholen in de omgeving. De doorverwijzing naar een begeleidingstehuis gebeurt door de jeugdrechter, door de consulent van de sociale dienst van de jeugdrechtbank of de consulent van het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg. Binnen de begeleiding ligt de nadruk steeds vaker op 'gezinsgericht werken'. Men tracht de ouders te betrekken bij de werking en hen te ondersteunen in de momenten dat ze met hun kinderen samen zijn 8. 2.1.2 Cijfermateriaal Het ministerieel besluit van 11 februari 2004 (tot erkenning en wijziging van erkenning van de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand) bevat als bijlage een lijst met de voorzieningen die van 1 januari tot 31 december 2004 erkend zijn als voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand. Uit die lijst konden we cijfers afleiden over het aantal begeleidingstehuizen per provincie en over hun opvangcapaciteit (het aantal kinderen en jongeren dat er kan worden opgevangen en begeleid). In tabel 3.1 geven we die cijfers voor het jaar 2004. Over de capaciteit van de begeleidingstehuizen ontvingen we van de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap ook cijfermateriaal met betrekking tot de periode 20002003. Tabel 3.2 toont die gegevens per provincie. De cijfers gelden telkens voor de eerste dag van het vermelde jaar. Cijfergegevens over het aantal begeleidingstehuizen dat er in 2000, 2001, 2002 en 2003 was, kon de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand niet ter beschikking stellen, aangezien die niet systematisch werden bewaard. In de nabije toekomst zou het evenwel op elk ogenblik mogelijk worden om bij de afdeling geactualiseerde erkenningslijsten te verkrijgen.

8

Bron: SOKA Gids (Sociale Kaart van Vlaanderen en Brussel) 2004.3, Mechelen, Kluwer.


Tabel 3.1:

55

Begeleidingstehuizen – aantal voorzieningen en toegekende capaciteit, per provincie, 2004 Aantal begeleidingstehuizen

Toegekende capaciteit

Antwerpen

23

709 *

Limburg

11

334

Oost-Vlaanderen

25

770

Vlaams-Brabant

8

West-Vlaanderen

22

744

Totaal Vlaanderen

89

2.828

4

60

Brussels Gewest

271 **

Bron: Ministerieel besluit van 11 februari 2004 tot erkenning en wijziging van erkenning van de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand. * Dit getal omvat ook de capaciteit (10) van een afdeling van een Oost-Vlaamse voorziening, gelegen in de provincie Antwerpen. ** Dit getal omvat ook de capaciteit (34) van drie afdelingen van een Limburgse voorziening, gelegen in de provincie Vlaams-Brabant.

Tabel 3.2:

Aantal plaatsen in begeleidingstehuizen, per provincie, 2000-2003 Aantal plaatsen in begeleidingstehuizen 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

642

659

662

662

Limburg

329

329

329

329

Oost-Vlaanderen

782

765

765

770

Vlaams-Brabant

266

266

266

266

West-Vlaanderen

759

753

753

754

2.778

2.772

2.775

2.781

29

30

30

60


Bron: Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

2.2 Gezinstehuizen 2.2.1 Wat? Gezinstehuizen bieden residentiële opvang aan minderjarigen in een omgeving die zeer nauw aansluit bij een gezinssfeer. De verantwoordelijke van het tehuis woont ook werkelijk in het gezinstehuis. Het zijn meestal huizen in de rij en ze worden dikwijls

56

Hoofdstuk 3

gerund door een gezin dat ook eigen inwonende kinderen heeft. De minimumcapaciteit van een gezinstehuis is vijf en de maximumcapaciteit tien kinderen of jongeren, verminderd met het aantal eigen kinderen. De doelgroep van gezinstehuizen zijn minderjarigen in problematische opvoedingssituaties en hun gezin. Het perspectief van de begeleiding is een mogelijke terugkeer naar huis, het optimaliseren van de pedagogische relatie tussen jongeren en ouders of van een eigen zelfstandig bestaan voor de jongeren. Een opname in een gezinstehuis gebeurt steeds via doorverwijzing van het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg of de jeugdrechtbank 9. 2.2.2 Cijfermateriaal Uit de lijst van voorzieningen bij het ministerieel besluit van 11 februari 2004 konden we cijfers afleiden over het aantal gezinstehuizen per provincie en hun opvangcapaciteit. De cijfers worden weergegeven in tabel 3.3. Ook voor de gezinstehuizen was het niet mogelijk om via de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn cijfers te verkrijgen over het aantal tehuizen in de afgelopen jaren. Cijfers in verband met de capaciteit van de gezinstehuizen in de periode 2000-2003 waren wel beschikbaar. Tabel 3.4 biedt een overzicht van de opvangcapaciteit in die periode; de cijfers hebben betrekking op 1 januari van elk weergegeven jaar. Tabel 3.3 : Gezinstehuizen – aantal voorzieningen en toegekende capaciteit, per provincie, 2004 Aantal gezinstehuizen


Antwerpen

6

45

Limburg

0

0

Oost-Vlaanderen

1

5

Vlaams-Brabant

2

15

West-Vlaanderen

1

10

Totaal Vlaanderen

10

75

Bron: Ministerieel besluit van 11 februari 2004 tot erkenning en wijziging van erkenning van de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand.

9



Tabel 3.4:

57

Aantal erkende plaatsen in gezinstehuizen, per provincie, 2000-2003 Aantal erkende plaatsen in gezinstehuizen 2000

2001

2002

2003

53

53

53

53

Limburg

0

0

0

0

Oost-Vlaanderen

5

5

5

5

Vlaams-Brabant

15

18

18

18

West-Vlaanderen

20

10

10

10

Totaal Vlaanderen

93

86

86

86

Antwerpen


2.3 Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra 2.3.1 Wat? Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra (OOOC) hebben de opdracht een passende oriëntatie te zoeken voor minderjarigen in problematische opvoedingssituaties. Voor een deel van hun capaciteit nemen zij minderjarigen op voor observatie. Het overige gedeelte van hun capaciteit is bestemd voor het voorlopig en voor een korte termijn opnemen van minderjarigen (1) die door de politie zijn aangehouden en niet onmiddellijk kunnen worden teruggebracht naar de personen die hen onder hun bewaring hebben, noch onmiddellijk naar het parket kunnen worden overgebracht, (2) voor wie naar gepaste hulp en bijstand wordt gezocht of (3) die niet onmiddellijk door het parket naar de jeugdrechtbank kunnen worden verwezen. De opname van die minderjarigen kan op alle uren van de dag en de nacht gebeuren. De minimumcapaciteit van een OOOC is acht plaatsen en de maximumcapaciteit vierentwintig. Een doorverwijzing naar een OOOC gebeurt door het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg of door de jeugdrechtbank. Als de minderjarige onder begeleiding wordt geplaatst voor onthaal en oriëntatie, duurt de opvangperiode maximum 30 dagen. In geval van een observatie is de opvangperiode maximaal 60 dagen. In beide gevallen is die periode verlengbaar met eenzelfde maximumperiode. Oriëntaties en observaties kunnen zowel residentieel als ambulant worden uitgevoerd 10.

10


58

Hoofdstuk 3

2.3.2 Cijfermateriaal Tabel 3.5 geeft cijfers weer over het aantal onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra per provincie en over hun capaciteit. De tabel is gebaseerd op eigen berekeningen uitgaand van het ministerieel besluit van 11 februari 2004. Data over de capaciteit van de OOOC's in de periode 2000-2003, verkregen via de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, zijn opgenomen in tabel 3.6. Die cijfers hebben telkens betrekking op de situatie op 1 januari van het vermelde jaar. Cijfers voor die jaren over het aantal OOOC's kon de afdeling ons niet bezorgen, maar in de toekomst zou men de lijsten wel bijhouden en regelmatig actualiseren. Tabel 3.5:

Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra (OOOC) – aantal voorzieningen en toegekende capaciteit, per provincie, 2004 Aantal OOOC


Antwerpen

7

116

Limburg

3

30

Oost-Vlaanderen

5

72

Vlaams-Brabant

2

27

West-Vlaanderen

3

41

Totaal Vlaanderen

21

286

1

11

Brussels Gewest



Tabel 3.6:

59

Aantal erkende plaatsen in onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra (OOOC), per provincie, 2000-2003

Aantal erkende plaatsen in onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

90

113

113

113

Limburg

30

30

30

30

Oost-Vlaanderen

62

72

72

72

Vlaams-Brabant

27

27

27

27

West-Vlaanderen

41

41

41

41

Totaal Vlaanderen

250

283

283

283

11

11

11

11

Brussels Gewest


2.4 Dagcentra 2.4.1 Wat? Ook de dagcentra binnen de bijzondere jeugdbijstand hebben als doelgroep minderjarigen in problematische gezinssituaties en hun gezinnen. Hun doel is de opvoedingslast van de gezinnen te verminderen. Dat doen ze door de minderjarigen gedurende bepaalde momenten van de dag op te vangen en door het gezin ambulant te begeleiden met het oog op een verbetering van het gezinsfunctioneren. Concreet voorziet men voor de minderjarigen opvang en begeleiding tijdens de middagpauze en na schooltijd tot minstens 19 uur op schooldagen en van 9 tot 17 uur tijdens de schoolvakanties. Daarnaast worden er vanuit het dagcentrum regelmatig gesprekken gevoerd bij de gezinnen thuis. Veel aandacht gaat ook naar het activeren van een netwerk van hulpbronnen in en rond het gezin 11. 2.4.2 Cijfermateriaal Cijfergegevens over het aantal dagcentra in 2004 en het aantal plaatsen dat ze aanbieden, hebben we afgeleid uit het ministerieel besluit van 11 februari 2004. Tabel 3.7 geeft de data weer.

11


60

Hoofdstuk 3

Gegevens over de capaciteit van de dagcentra in de periode 2000-2003 verkregen we van de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand. Tabel 3.8 toont de cijfers geldend voor 1 januari van elk jaar. De afdeling had geen cijfers ter beschikking over het aantal dagcentra in elk van de afgelopen jaren. Tabel 3.7:

Dagcentra – aantal voorzieningen en toegekende capaciteit, per provincie, 2004 Aantal dagcentra


10

170

9

92

Oost-Vlaanderen

10

125

Vlaams-Brabant

6

74 *

West-Vlaanderen

13

170

Totaal Vlaanderen

48

631

1

20

Antwerpen Limburg

Brussels Gewest

* Dit getal omvat ook de capaciteit (10) van een afdeling van een Brusselse voorziening, gelegen in de provincie Vlaams-Brabant. Bron: Ministerieel besluit van 11 februari 2004 tot erkenning en wijziging van erkenning van de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand.

Tabel 3.8:

Aantal erkende plaatsen in dagcentra, per provincie, 2000-2003 Aantal erkende plaatsen in dagcentra 2000

2001

2002

2003

162

170

170

170

Vlaams-Brabant

54

74

74

74

Limburg

72

92

92

92

Oost-Vlaanderen

124

125

125

125

West-Vlaanderen

160

160

160

160

Totaal Vlaanderen

572

621

621

621

20

20

20

20

Antwerpen

Brussels Gewest



61

2.5 Thuisbegeleidingsdiensten 2.5.1 Wat? Thuisbegeleidingsdiensten bieden begeleiding aan huis voor minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie en hun ouders. Het doel is om door regelmatig mee te functioneren in het gezin, een zicht te krijgen op de problematiek. In de praktijk is de begeleidingsfrequentie één huisbezoek per week. Er wordt geprobeerd om, rekening houdend met de gezinssituatie, de opvoedingsvraag van de minderjarige en het opvoedend handelen van de ouders zo optimaal mogelijk op elkaar af te stemmen. Thuisbegeleiding is een ambulante vorm van dienstverlening: de minderjarigen blijven thuis wonen en de ouders blijven volledig verantwoordelijk voor de opvoeding. Bij de begeleiding wordt veel belang gehecht aan overleg en samenwerking met andere diensten: het bekendmaken en op elkaar afstemmen van de beschikbare diensten en het hulpaanbod, het doorgeven van informatie, enzovoort 12. 2.5.2 Cijfermateriaal In tabel 3.9 is cijfermateriaal opgenomen over het aantal en de capaciteit van de thuisbegeleidingsdiensten per Vlaamse provincie. Het gaat om de situatie van 2004, zoals weergegeven in het ministerieel besluit van 11 februari 2004. De Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap leverde ons cijfers over de capaciteit van de thuisbegeleidingsdiensten in de periode 20002003. Het gaat telkens over de situatie op 1 januari van het vermelde jaar. Er zijn voor deze periode evenwel geen data te verkrijgen over het aantal thuisbegeleidingsdiensten. In de toekomst zal de afdeling wel jaarlijks die cijfers ter beschikking kunnen stellen.

12


62

Hoofdstuk 3

Tabel 3.9:

Thuisbegeleidingsdiensten – aantal voorzieningen en toegekende capaciteit, per provincie, 2004 Aantal thuisbegeleidingsdiensten


11

320

Limburg

4

104

Oost-Vlaanderen

9

262

Vlaams-Brabant

5

126 *

West-Vlaanderen

11

222

Totaal Vlaanderen

40

1.034

2

26

Antwerpen

Brussels Gewest

* Dit getal omvat ook de capaciteit (26) van afdelingen van twee Brusselse voorzieningen, gelegen in de provincie Vlaams-Brabant. Bron: Ministerieel besluit van 11 februari 2004 tot erkenning en wijziging van erkenning van de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand.

Tabel 3.10: Aantal erkende 'plaatsen' bij thuisbegeleidingsdiensten, per provincie, 20002003 Aantal erkende 'plaatsen' bij thuisbegeleidingsdiensten 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

264

288

288

288

Vlaams-Brabant

126

126

135

126

96

104

104

104

Oost-Vlaanderen

210

246

246

246

West-Vlaanderen

192

222

222

222

Totaal Vlaanderen

888

986

995

986

26

26

17

26

Limburg

Brussels Gewest


2.6 Diensten voor begeleid zelfstandig wonen 2.6.1 Wat? De diensten voor begeleid zelfstandig wonen bieden een intensief ambulant begeleidingsaanbod aan jongeren tussen 17 en 21 jaar die zelfstandig willen wonen maar dit nog niet kunnen zonder hulp. Iedere jongere heeft een professionele begeleider die hem vanaf de


63

intake tot de nazorg begeleidt. Mogelijke begeleidingsdomeinen zijn: (1) praktisch, administratief of financieel functioneren (huisvesting, huishouden, gezondheid, budgetbeheer, ...), (2) sociaal-maatschappelijk functioneren (schoolopvolging, vrije tijd, tewerkstelling, ...) en (3) psychologisch-relationeel functioneren (emotioneel welzijn, persoonlijke relaties, ...). De begeleiding gebeurt zoveel mogelijk in de reële leefomgeving van de jongere die zelfstandig woont. De jongeren komen bij de dienst voor begeleid zelfstandig wonen terecht via een doorverwijzing vanuit het Comité voor Bijzondere Jeugdzorg of de jeugdrechtbank. Om in aanmerking te komen moet de jongere beschikken over een eigen inkomen (loon, werkloosheid, OCMW, bijdrage ouders of financiële bijstand van het Bestuur Bijzondere Jeugdbijstand). De maximale begeleidingstermijn bedraagt één jaar, maar kan verlengd worden met nog een jaar 13. 2.6.2 Cijfermateriaal Tabel 3.11 laat zien hoeveel jongeren konden worden begeleid door de diensten voor begeleid zelfstandig wonen in het jaar 2004. Ook wordt het aantal diensten voor begeleid zelfstandig wonen weergegeven. In tabel 3.12 staan cijfers over de capaciteit van de diensten voor begeleid zelfstandig wonen in de periode 2000-2003, die we verkregen via de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Het gaat telkens om cijfers voor de eerste dag van het jaar. Cijfers over het aantal diensten voor begeleid zelfstandig wonen in de afgelopen jaren kon de afdeling ons niet bezorgen. Tabel 3.11: Diensten voor begeleid zelfstandig wonen – aantal voorzieningen en toegekende capaciteit, per provincie, 2004 Aantal diensten


Antwerpen

6

128

Limburg

3

48

Oost-Vlaanderen

3

64

Vlaams-Brabant

2

48

West-Vlaanderen

4

64

Totaal Vlaanderen

18

352


13


64

Hoofdstuk 3

Tabel 3.12: Aantal erkende plaatsen bij de diensten voor begeleid zelfstandig wonen, per provincie, 2000-2003 Aantal erkende plaatsen bij diensten voor begeleid zelfstandig wonen 2000

2001

2002

2003

100

128

128

128

Limburg

25

48

48

48

Oost-Vlaanderen

32

48

48

48

Vlaams-Brabant

32

48

48

39

West-Vlaanderen

48

64

64

64

Totaal Vlaanderen

237

336

336

336

0

0

0

9

Antwerpen

Brussels Gewest


2.7 Diensten voor pleegzorg 2.7.1 Wat? Een plaatsing in een pleeggezin heeft tot doel een aangepaste tijdelijke opvang te zijn voor kinderen en jongeren die wegens een problematische opvoedingssituatie niet langer in hun eigen milieu kunnen verblijven. De diensten voor pleegzorg zorgen voor de selectie van pleeggezinnen en staan in voor hun begeleiding en vorming. Vanuit de diensten wordt regelmatig (minimum eenmaal per trimester) contact gehouden met het pleegkind of de pleegjongere, de pleegouders en, voorzover mogelijk, de ouders. Deze contacten zijn intensiever bij het begin van de plaatsing of bij crisissituaties. Pleegzorg kadert binnen de zorg aan het oorspronkelijke gezin. Daar waar mogelijk is het behouden of heropbouwen van de band tussen het kind en de ouders een onderdeel van de begeleiding 14. 2.7.2 Cijfermateriaal De Afdeling Bijzondere Jeugdzorg van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn bezorgde cijfers over het gemiddeld aantal pleegkinderen dat per dag werd opgevangen in pleeggezinnen binnen de bijzondere jeugdbijstand in de periode 2000-2003.

14



65

We presenteren die gegevens in tabel 3.13, samen met cijfers voor 2004 die een raming zijn van het gemiddeld aantal kinderen dat per dag zal opgenomen zijn in de loop van 2004. De verdeling naar provincies gebeurde op basis van de vestigingsplaats (hoofdzetel) van de dienst voor pleegzorg. Het is evenwel mogelijk dat een dienst gevestigd in een bepaalde provincie ook werkt met pleeggezinnen uit andere provincies. Hiermee moet worden rekening gehouden bij de interpretatie van de gegevens. Tabel 3.13: Aantal diensten voor pleegzorg en het aantal begeleide pleegkinderen (gemiddeld aantal per dag), per provincie, 2000-2004 Aantal diensten voor pleegzorg (PZ) en gemiddeld aantal pleegkinderen per dag Aantal diensten voor pleegzorg 2004 (idem in 2000 - 2003)

Gemiddeld aantal pleegkinderen per dag

2000

2001

2002

2003

2004 *

Antwerpen

4

889

905

940

990

1.090

Limburg

2

270

300

310

304

320

Oost-Vlaanderen

4

670

704

804

804

839

Vlaams-Brabant

2

178

185

220

226

265

West-Vlaanderen

2

345

365

387

385

406

Totaal Vlaanderen

14

2.152

2.459

2.661

2.709

2.920

2

90

91

89

91

80

Brussels Gewest

* De cijfers voor 2004 zijn een raming van het gemiddeld aantal kinderen per dag dat in 2004 in pleeggezinnen wordt opgevangen. Bron: Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

3 3.1

Gemeenschapsinstellingen Wat?

De gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand vormen een aanvulling op de privé-initiatieven voor jongerenopvang. Zij nemen echter een specifieke plaats in, onder meer wegens hun opnameplicht. Na de staatshervormingen eind jaren '80 kwamen de Rijksopvoedingsgestichten in het Vlaamse landsgedeelte onder Vlaams Bestuur, waarna ze werden herdoopt tot 'gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand'. Die instellingen hebben de decretale opdracht om de functies van gesloten opvoeding, open opvoeding, eerste onthaal en

66

Hoofdstuk 3

observatie in te vullen. Omdat ze ook werken met een gesloten regime, wordt er niet alleen aandacht gegeven aan de voorbereiding op de resocialisatie, maar ook aan de bescherming van de maatschappij. In de gemeenschapsinstellingen worden jongeren met een maximale leeftijd van 20 jaar opgenomen die door de jeugdrechter geplaatst zijn voor het plegen van een als misdrijf omschreven feit (MOF). Tegelijk bieden de instellingen ook opvang voor minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie (POS). Er verblijven overwegend jongeren die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd of ernstig vluchtgedrag vertonen. Binnen de centra onderscheidt men verschillende pedagogische regimes. Het 'eerste onthaal' betreft een opname, voor een beperkte periode, van jongeren die wachten op een overplaatsing naar een andere instelling, die voor een korte tijd uit hun milieu weggehouden moeten worden, voor wie een opvoedende oriëntatie gezocht wordt door de bevoegde overheid of die door de politieoverheid zijn aangehouden en niet teruggebracht kunnen worden bij de personen die hen onder bewaring hebben, noch onmiddellijk voor de overheid gebracht kunnen worden die bevoegd is om een beslissing tot plaatsing te nemen. Onder 'observatie' worden jongeren multidisciplinair onderzocht. Men leert hun persoonlijkheid, belangstellingen en capaciteiten kennen met het oog op een verdere oriëntatie. Ten slotte kunnen jongeren in de gemeenschapsinstellingen worden opgenomen voor 'opvoeding en behandeling'. Ze worden dan ondergebracht in leefgroepen met een open, een halfopen of een gesloten regime. De Afdeling Gemeenschapsinstellingen van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn coördineert de huidige gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand. Het gaat in de eerste plaats om de gemeenschapsinstellingen 'De Kempen' en 'De Zande' die beide twee afdelingen hebben. De gemeenschapsinstelling 'De Kempen' (in Mol) zorgt voor de opvang, oriëntatie, observatie, opvoeding en begeleiding van de twee eerder genoemde doelgroepen: enerzijds, jongens tot de leeftijd van 20 jaar die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd en, anderzijds, minderjarigen die zich in een problematische opvoedingssituatie bevinden. De afdeling 'De Markt' is een halfopen instelling. De afdeling 'De Hutten' is een gesloten afdeling. De gemeenschapsinstelling 'De Zande' zorgt voor de opvang, oriëntatie en begeleiding van de twee genoemde doelgroepen. Ze heeft een afdeling in Ruiselede, met open en gesloten plaatsen voor jongens, en een afdeling in Beernem met gesloten plaatsen voor meisjes. Nog een derde instelling valt (deels) onder de bevoegdheid van de Afdeling Gemeenschapsinstellingen: het centrum 'De Grubbe' in Everberg. Dat is eigenlijk een federale


67

instelling, waarbij de federale overheid zorgt voor het veiligheidsaspect en de gemeenschappen zorgen voor de observatie en begeleiding van jongens van 14 tot 18 jaar. Die jongeren worden door jeugdrechters in het gesloten centrum van Everberg geplaatst nadat ze verdacht werden van het plegen van een als misdrijf omschreven feit. Ze worden er voorlopig geplaatst (alvorens een vonnis ten gronde is uitgesproken door de jeugdrechter). Als ze kunnen worden doorverwezen naar een gemeenschapsinstelling of naar een andere privé-instelling, moet dat ook gebeuren. De gesloten instelling 'De Grubbe', door sommigen een eerste vorm van 'jeugdgevangenis' genoemd, werd opgericht door de federale regering in 2002 tijdens een periode waarin de jeugdrechters vele signalen gaven over het tekort aan plaatsen in een gesloten instelling. In dezelfde lijn ligt het besluit van de Vlaamse regering van 7 november 2003 om in de gemeenschapsinstelling 'De Kempen' een bijkomende opvoedingsafdeling op te richten. Het is de bedoeling dat die nieuwe afdeling zal starten met een capaciteit van 20 plaatsen en op langere termijn kan uitgroeien tot een zelfstandige instelling met 50 plaatsen 15. Het besluit is gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, maar de bevoegde minister heeft nog niet bepaald wanneer het in werking zal treden. 3.2

Cijfermateriaal

In tabel 3.14 wordt het aantal plaatsen weergegeven per instelling, met een onderscheid tussen open en gesloten plaatsen en plaatsen voor jongens en meisjes. De getoonde cijfers gelden telkens voor de situatie op de eerste dag van elk vermeld jaar. De cijfers omtrent de erkende plaatsen in 'De Grubbe' hebben enkel betrekking op de plaatsen die bestemd zijn voor jongeren uit de Vlaamse Gemeenschap 16.

15 16

Bron: VRIND 2003, p. 237. Zie artikel 4 van het Samenwerkingsakkoord van 30 april 2002 tussen de Federale Staat, de Duitstalige Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschap betreffende het gesloten centrum voor voorlopige plaatsing van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd (Belgisch Staatsblad, 11 september 2002): er zijn ook 24 plaatsen bestemd voor jongeren uit de Franse Gemeenschap en 2 plaatsen voor jongeren uit de Duitstalige Gemeenschap.

68

Hoofdstuk 3

Tabel 3.14: Gemeenschapsinstellingen en gesloten instelling 'De Grubbe' – opvangcapaciteit in aantal erkende plaatsen, 2000-2004

De Kempen

De Zande

Mol – De Hutten Mol – De Markt Beernem Ruiselede Ruiselede

De Grubbe

(Everberg)

Gesloten – jongens Open – jongens Gesloten – meisjes Gesloten – jongens Open – jongens Gesloten

Totaal

2000

2001

2002

2003

2004

30

30

40

40

40

62

62

62

62

62

40

40

40

40

40

0

0

0

26

26

64

76

76

54

54

0

0

0

24

24

196

208

218

246

246


4

Centra voor integrale gezinszorg

4.1 Wat? In 1995 werden de toenmalige 'tehuizen voor moeder en kind' (Kind en Gezin) via een besluit van de Vlaamse regering omgevormd tot de huidige centra voor integrale jeugdzorg (CIG). De centra vallen niet meer onder de bevoegdheid van Kind en Gezin, maar onder die van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn. Een centrum voor integrale gezinszorg is een voorziening die zorgt voor de ambulante begeleiding of de residentiële of semi-residentiële opvang en begeleiding van ouders en hun kinderen en van aanstaande ouders. Een CIG biedt opname en begeleiding aan gezinnen waarvan het gezinsfunctioneren zo diepgaand problematisch is geworden dat gezinsdesintegratie een werkelijke dreiging vormt. De opvang of de begeleiding zijn gericht op het voorkomen van gezinsdesintegratie, op het verhogen van de draagkracht en het verminderen van de draaglast van de gezinsleden, op relatiebekwaamheid, emancipatie


69

en maatschappelijke integratie. De door een CIG geboden opvang of begeleiding is altijd tijdelijk van aard en duurt gemiddeld niet meer dan negen maanden 17.

4.2 Cijfermateriaal Voor cijfermateriaal in verband met de centra voor integrale gezinszorg konden we terecht bij het Team Algemeen Welzijnswerk van de Afdeling Welzijnszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Tabel 3.15 toont per centrum voor integrale gezinszorg de erkende capaciteit aan residentiële, semi-residentiële en ambulante plaatsen. De erkenningscijfers zijn dezelfde gebleven in de periode 2000-2004. Tabel 3.15: De centra voor integrale gezinszorg – vestigingsplaats en capaciteit aan residentiële, semi-residentiële en ambulante plaatsen, 2000-2004 Vestigingsplaats

Tamar

Lommel

20

0

10

30

Huis Ter Leye

Kortrijk

23

0

11

34

Ten Anker

Klemskerke (De Haan)

31

1

6

38

De Merode

Kasterlee

41

0

17

58

De Stobbe

Antwerpen

44

10

8

62

159

11

52

222

20

6

4

30

Totaal Vlaanderen Vogelzang

Sint-Pieters-Woluwe (Brussels Gewest)

Residentieel

Semiresidentieel

Naam instelling

Ambulant

Totaal

Bron: Team Algemeen Welzijnswerk, Afdeling Welzijnszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Met ingang van 1 januari 2005 is er een wijziging in de verdeling van de plaatsen voor 'De Merode' en 'De Stobbe' 18. 'De Merode' zal dan 32 residentiële en 26 ambulante plaatsen hebben, De Stobbe 54 residentiële en 8 ambulante. Hun totale aantal plaatsen blijft dus gelijk, met name 58 plaatsen in Merode en 62 in De Stobbe.

17 18

Besluit van de Vlaamse regering van 24 juli 1997 tot regeling van de erkenning en de subsidiëring van de centra voor integrale gezinszorg (Belgisch Staatsblad, 27 november 1997). Bij besluit van de Vlaamse minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen van 30 juni 2004 (Belgisch Staatsblad, 31 augustus 2004).

Hoofdstuk 4 Zorg voor ouderen

1

Inleiding

De sector van de ouderenzorg is breed en moeilijk af te bakenen. Verscheidene diensten en voorzieningen ten behoeve van oudere mensen zijn immers niet uitsluitend bedoeld voor ouderen, maar richten zich tot verschillende groepen zorgbehoevende personen. Aangezien de voornaamste gebruikersgroepen van die diensten bestaan uit oudere mensen, worden ze toch in dit hoofdstuk besproken. Bij het beschrijven van het social-profitaanbod inzake zorg voor ouderen, maken we een onderscheid tussen de residentiële voorzieningen en de ambulante dienstverlening. In dit hoofdstuk komen eerst de volgende residentiële voorzieningen aan bod: • Rusthuizen; • RVT-bedden in ziekenhuizen en rusthuizen; • Serviceflats; • Centra voor kortverblijf. Vervolgens wordt aandacht besteed aan de ambulante dienstverlening en voorzieningen: • Dagverzorgingscentra; • Lokale dienstencentra; • Regionale dienstencentra; • Diensten voor oppashulp; • Diensten voor gezinszorg; • Samenwerkingsinitiatieven thuiszorg en geïntegreerde diensten voor thuisverzorging; • Teams voor thuisverpleging; • Maaltijdbedeling aan huis; • Diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg.

72

Hoofdstuk 4

2

Residentiële dienstverlening en voorzieningen

2.1 Rusthuizen 2.1.1 Wat? Een rusthuis is een collectieve woonvorm waar men aan ouderen huisvesting biedt en ook de mogelijkheid om (gedeeltelijk) gebruik te maken van gezins- en huishoudelijke verzorging. De bedden die een rusthuis ter beschikking stelt aan haar bewoners zijn ROBbedden (ROB = rustoord voor bejaarden). ROB-bedden zijn bedoeld voor ouderen vanaf zestig jaar. Een rusthuis kan voor een deel van zijn ROB-woongelegenheden een erkenning van rusten verzorgingstehuis (RVT) hebben. Een gedeelte van de ROB-bedden heeft dan tegelijk ook het statuut van RVT-bed. Dat laatste betekent dat ze voorzien zijn voor de opvang van zwaar verzorgingsbehoevende ouderen die wegens een langdurige aandoening minder zelfredzaam zijn en gespecialiseerde opvang en verzorging nodig hebben 19. Een rusthuis dat (gedeeltelijk) ook een erkenning krijgt als rusten verzorgingstehuis (RVT), ontvangt extra (federale) middelen wegens de hogere zorgbehoevendheid van de doelgroep. In paragraaf 2.1.2 komen cijfers aan bod over de rusthuizen en het aantal ROB-bedden dat ze aanbieden. Hoeveel van deze bedden tegelijk ook het statuut van RVT-bed hebben, komt verder in dit hoofdstuk aan bod, in paragraaf 2.2 over de RVT-bedden. 2.1.2 Cijfermateriaal Uitgebreid cijfermateriaal in verband met de rusthuizen en de ROB-bedden die ze ter beschikking stellen, is verkrijgbaar bij het Team Ouderenvoorzieningen van de Afdeling Welzijnszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Tabel 4.1 is een overzichtstabel die voor de jaren 2000 tot 2004 weergeeft hoeveel erkende rusthuizen er waren in Vlaanderen (en het Brussels Gewest). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen rusthuizen uit de openbare sector, de privé-rusthuizen en rusthuizen met een VZW-statuut. De weergegeven cijfers gelden telkens voor de eerste dag van het jaar. In de tabellen 4.2

19

RVT-bedden komen overigens niet alleen in rusthuizen voor: ook sommige ziekenhuizen hebben een aantal erkende RVT-bedden. De RVT-bedden in de ziekenhuizen zijn evenwel niet specifiek voor ouderen voorzien. Ze hebben dan ook niet tegelijk het statuut van ROB-bed.

Zorg voor ouderen

73

tot en met 4.6 geven we de verdeling van de erkende rusthuizen per afzonderlijk jaar en per provincie. Tabel 4.1:

Aantal erkende rusthuizen, met onderscheid tussen openbare rusthuizen, VZW's en privé-rusthuizen, 2000-2004

Aantal erkende rusthuizen in Vlaanderen (en het Brussels Gewest) Totaal 2000 2001 2002 2003 2004

Openbaar

VZW

Privé

768

244

322

202

764

240

321

203

769

241

326

202

761

240

328

193

753

243

340

170

Bron: Team Ouderenvoorzieningen, Afdeling Welzijnszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Tabel 4.2:

Aantal erkende rusthuizen, met onderscheid tussen openbare rusthuizen, VZW's en privé-rusthuizen, per provincie, 2000 Aantal erkende rusthuizen op 1/1/2000 Totaal

Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

197

57

90

50

Limburg

72

21

26

25

Oost-Vlaanderen

202

72

86

44

Vlaams-Brabant

129

32

39

58

West-Vlaanderen

167

62

81

24

Totaal Vlaanderen

767

244

322

201

1

0

0

1

Brussels Gewest


74

Hoofdstuk 4

Tabel 4.3:


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

197

55

91

51

Limburg

73

22

26

25

Oost-Vlaanderen

201

72

84

45

Vlaams-Brabant

126

29

40

57

West-Vlaanderen

166

62

80

24

Totaal Vlaanderen

763

240

321

202

1

0

0

1

Brussels Gewest


Tabel 4.4:


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

199

56

94

49

Limburg

75

22

26

27

Oost-Vlaanderen

201

73

85

43

Vlaams-Brabant

126

29

40

57

West-Vlaanderen

167

61

81

25

Totaal Vlaanderen

768

241

326

201

1

0

0

1

Brussels Gewest


Zorg voor ouderen

Tabel 4.5:

75


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

196

55

94

47

Limburg

73

22

28

23

Oost-Vlaanderen

200

73

84

43

Vlaams-Brabant

123

29

40

54

West-Vlaanderen

168

61

82

25

Totaal Vlaanderen

760

240

328

192

1

0

0

1

Brussels Gewest


Tabel 4.6:


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

194

55

99

40

Limburg

73

22

29

22

Oost-Vlaanderen

200

75

87

38

Vlaams-Brabant

117

30

41

46

West-Vlaanderen

166

61

83

22

Totaal Vlaanderen

750

243

339

168

3

0

1

2

Brussels Gewest


Het Team Ouderenvoorzieningen van de Afdeling Welzijnszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap verzamelt ook cijfers over het aantal plaatsen (ROB-bedden) in de rusthuizen. Ook hier geven we eerst in tabel 4.7 voor de periode 2000-2004 het aantal erkende plaatsen in Vlaanderen (en het Brussels Gewest), om vervolgens meer gedetailleerde informatie te geven met betrekking tot de provincies in de tabellen 4.8 tot en met 4.12. Telkens wordt een onderscheid gemaakt tussen plaatsen in rusthuizen uit de openbare sector, plaatsen in privé-rusthuizen en in rusthuizen met een VZW-statuut.

76

Hoofdstuk 4

Tabel 4.7:

Aantal ROB-bedden, met onderscheid tussen openbare rusthuizen, VZW's en privé-rusthuizen, 2000-2004

Aantal plaatsen in rusthuizen (ROB-bedden) in Vlaanderen (en het Brus. Gewest) Totaal

Openbaar

VZW

Privé

2000

58.134

22.841

26.959

8.334

2001

58.814

22.865

27.389

8.560

2002

59.650

23.155

27.889

8.606

2003

59.811

23.072

28.002

8.737

2004

61.127

23.733

29.623

7.771


Tabel 4.8:

Aantal ROB-bedden met onderscheid tussen bedden in openbare rusthuizen, VZW's en privé-rusthuizen, per provincie, 2000 Aantal plaatsen in rusthuizen (ROB-bedden) op 1/1/2000 Totaal

Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

16.384

6.326

7.840

2.218

Limburg

4.432

2.038

1.716

678

Oost-Vlaanderen

15.822

6.670

7.305

1.847

Vlaams-Brabant

8.514

2.423

3.494

2.597

West-Vlaanderen

12.909

5.384

6.604

921

Totaal Vlaanderen

58.061

22.841

26.959

8.261

73

0

0

73

Brussels Gewest


Zorg voor ouderen

Tabel 4.9:

77

Aantal ROB-bedden, met onderscheid tussen bedden in openbare rusthuizen, VZW's en privé-rusthuizen, per provincie, 2001 Aantal plaatsen in rusthuizen (ROB-bedden) op 1/1/2001 Totaal

Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

16.591

6.326

7.985

2.280

Limburg

4.500

2.094

1.713

693

Oost-Vlaanderen

16.048

6.676

7.432

1.940

Vlaams-Brabant

8.539

2.400

3.555

2.584

West-Vlaanderen

13.063

5.369

6.704

990

Totaal Vlaanderen

58.741

22.865

27.389

8.487

73

0

0

73

Brussels Gewest


Tabel 4.10: Aantal ROB-bedden, met onderscheid tussen bedden in openbare rusthuizen, VZW's en privé-rusthuizen, per provincie, 2002 Aantal plaatsen in rusthuizen (ROB-bedden) op 1/1/2002 Totaal

Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

16.844

6.491

8.101

2.252

Limburg

4.680

2.094

1.745

841

Oost-Vlaanderen

16.045

6.725

7.551

1.769

Vlaams-Brabant

8.657

2.400

3.601

2.656

West-Vlaanderen

13.351

5.445

6.891

1.015

Totaal Vlaanderen

59.577

23.155

27.889

8.533

73

0

0

73

Brussels Gewest


78

Hoofdstuk 4


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

16.727

6.411

8.048

2.268

Limburg

4.701

2.094

1.773

834

Oost-Vlaanderen

16.046

6.661

7.566

1.819

Vlaams-Brabant

8.751

2.400

3.652

2.699

West-Vlaanderen

13.513

5.506

6.963

1.044

Totaal Vlaanderen

59.738

23.072

28.002

8.664

73

0

0

73

Brussels Gewest



Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

16.918

6.411

8.596

1.911

Limburg

4.876

2.091

1.986

799

Oost-Vlaanderen

16.389

6.912

7.814

1.663

Vlaams-Brabant

9.039

2.696

3.983

2.360

West-Vlaanderen

13.670

5.623

7.200

847

Totaal

60.892

23.733

29.579

7.580

235

0

44

191

Brussels Gewest


2.2 RVT-bedden in ziekenhuizen en rusthuizen 2.2.1 Wat? De rusten verzorgingstehuizen (RVT-'s) zijn ontstaan in 1982 toen de ziekenhuisdiensten voor langdurig verblijf werden gesloten en omgebouwd tot RVT's. Er zijn, enerzijds, rusthuizen die voor een deel van hun woongelegenheden een RVT-erkenning kregen of

Zorg voor ouderen

79

kunnen krijgen en, anderzijds, enkele ziekenhuizen die hun dienst voor langdurig verblijf hebben omgevormd tot een RVT-dienst die losstaat van de ziekenhuiswerking. In de tabellen die volgen, maken we dan ook een onderscheid tussen RVT-bedden in rusthuizen en RVT-bedden in ziekenhuizen. In een RVT wonen zwaar zorgbehoevende personen die kampen met een langdurige aandoening en intensieve verpleegkundige en paramedische zorg nodig hebben. Om hun zorgbehoefte te bepalen, wordt gebruik gemaakt van de Katz-schaal (die recent werd gewijzigd). RVT-bedden zijn er niet alleen voor ouderen, maar ook voor jongere zorgbehoevende personen. 2.2.2 Cijfermateriaal Cijfergegevens over het aantal voorzieningen (ziekenhuizen en rusthuizen) waar RVTbedden aangeboden worden en over het aantal RVT-bedden waarover ze beschikken, zijn opgenomen in de tabellen 4.13 tot en met 4.17. Belangrijk om weten bij de lezing van deze tabellen is dat de RVT-bedden in rusthuizen tegelijk ook ROB-bedden zijn. De cijfers in de kolom met het aantal RVT-bedden in rusthuizen (dat is de derde kolom in elke tabel) overlappen dus met de cijfers over de bedden in rusthuizen (ROB) uit paragraaf 2.1. De RVT-bedden in ziekenhuizen zijn evenwel geen ROB-bedden. De cijfers daarover overlappen dus niet met die in de paragraaf over rusthuizen. Tabel 4.13: Aantal rusthuizen en ziekenhuizen met RVT-bedden en aantal RVT-bedden, per provincie, 2000 RVT-bedden in rusthuizen

RVT-bedden in ziekenhuizen

Totaal RVT-bedden

aantal RVTbedden

aantal ziekenhuizen

aantal RVTbedden

149

5.221

12

692

161

5.913

47

1.616

4

199

51

1.815

Oost-Vlaanderen

142

4.241

13

779

155

5.020

Vlaams-Brabant (en Brus. Gew.)

75

2.650

7

543

82

3.193

West-Vlaanderen

141

4.001

14

718

155

4.719

Totaal

554

17.729

50

2.931

604

20.660

2000 Antwerpen Limburg

aantal rusthuizen

aantal zieken- of rusthuizen

Bron: Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

aantal RVTbedden

80

Hoofdstuk 4

Tabel 4.14: Aantal rusthuizen en ziekenhuizen met RVT-bedden en aantal RVT-bedden, per provincie, 2001 RVT-bedden in rusthuizen


Totaal RVT-bedden

aantal RVTbedden

aantal ziekenhuizen

aantal RVTbedden

150

6.211

10

561

160

6.775

48

1.847

3

171

51

2.018

Oost-Vlaanderen

145

5.132

9

567

154

5.699


72

3.069

7

543

79

3.612

West-Vlaanderen

142

4.611

12

590

154

5.201

Totaal

557

20.870

41

2.432

598

23.302


aantal rusthuizen


aantal RVTbedden




Totaal RVT-bedden

aantal RVTbedden

aantal ziekenhuizen

aantal RVTbedden

152

7.181

7

501

159

7.682

48

2.049

3

171

51

2.220

Oost-Vlaanderen

146

5.924

6

472

152

6.396


74

3.530

7

543

81

4.073

West-Vlaanderen

143

5.332

9

415

152

5.747

Totaal

563

24.016

32

2.102

595

26.118


aantal rusthuizen



aantal RVTbedden

Zorg voor ouderen

81



Totaal RVT-bedden

aantal RVTbedden

aantal ziekenhuizen

aantal RVTbedden

159

7.887

5

379

164

8.266

54

2.501

1

41

55

2.542

Oost-Vlaanderen

153

6.533

3

269

156

6.802


80

4.230

3

147

83

4.377

West-Vlaanderen

143

6.055

7

265

150

6.320

Totaal

589

27.206

19

1.101

608

28.307


aantal rusthuizen


aantal RVTbedden




Totaal RVT-bedden

aantal RVTbedden

aantal ziekenhuizen

aantal RVTbedden

158

7.898

5

379

163

8.277

54

2.501

1

41

55

2.542

Oost-Vlaanderen

153

6.802

0

0

153

6.802


81

4.290

2

87

83

4.377

West-Vlaanderen

143

6.085

6

235

149

6.320

Totaal

589

27.576

14

742

603

28.318


aantal rusthuizen


aantal RVTbedden


2.3 Serviceflats

2.3.1 Wat? Serviceflats zijn individuele wooneenheden waar ouderen zelfstandig kunnen wonen. Als als ze dat wensen, kunnen de bewoners een beroep doen op een aantal gemeenschappelijke

82

Hoofdstuk 4

diensten (het aanbod verschilt van serviceflatgebouw tot serviceflatgebouw). Serviceflats beschikken ook over een oproepsysteem voor dringende hulp. De doelgroep van de serviceflats zijn ouderen die, met de nodige hulp, nog in staat zijn voor zichzelf te zorgen, maar die wegens eenzaamheid, om veiligheids- of andere redenen niet langer in hun eigen woning wensen te blijven en een meer aangepaste vorm van wonen zoeken. Zowel koppels als alleenstaanden kunnen in een serviceflat terecht. 2.3.2 Cijfermateriaal Van het Team Ouderenvoorzieningen van de Afdeling Welzijnszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap ontvingen we informatie over de serviceflatgebouwen en het aantal wooneenheden dat ze ter beschikking stellen. Tabel 4.18 toont voor de periode 2000-2004 het aantal erkende serviceflatgebouwen in Vlaanderen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen serviceflats uit de openbare sector, de privé-serviceflats en die met een VZW-statuut. Tabel 4.18: Aantal erkende serviceflatgebouwen, met onderscheid tussen openbare serviceflatgebouwen, VZW's en privé-serviceflatgebouwen, 2000-2004 Aantal erkende serviceflatgebouwen in Vlaanderen (en het Brussels Gewest) Totaal

Openbaar

VZW

Privé

2000

277

130

103

44

2001

287

133

110

44

2002

308

144

117

47

2003

321

152

120

49

2004

336

159

127

50


Zoals we deden in de paragraaf over de rusthuizen, geven we ook hier in de onderstaande tabellen informatie weer per afzonderlijk jaar en per provincie.

Zorg voor ouderen

83

Tabel 4.19: Aantal erkende serviceflatgebouwen, met onderscheid tussen openbare serviceflatgebouwen, VZW's en privé-serviceflatgebouwen, per provincie, 2000 Aantal erkende serviceflatgebouwen op 1/1/2000 Totaal

Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

65

35

25

5

Limburg

27

13

10

4

Oost-Vlaanderen

73

30

25

18

Vlaams-Brabant

42

22

13

7

West-Vlaanderen

69

30

29

10

Totaal Vlaanderen

276

130

102

44

1

0

1

0

Brussels Gewest



Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

67

34

28

5

Limburg

28

14

10

4

Oost-Vlaanderen

77

32

27

18

Vlaams-Brabant

44

23

14

7

West-Vlaanderen

70

30

30

10

Totaal Vlaanderen

286

133

109

44

1

0

1

0

Brussels Gewest


84

Hoofdstuk 4


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

72

37

30

5

Limburg

28

14

10

4

Oost-Vlaanderen

83

36

28

19

Vlaams-Brabant

49

24

17

8

West-Vlaanderen

75

33

31

11

Totaal Vlaanderen

307

144

116

47

1

0

1

0

Brussels Gewest



Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

74

38

31

5

Limburg

29

15

10

4

Oost-Vlaanderen

88

38

29

21

Vlaams-Brabant

50

25

17

8

West-Vlaanderen

79

36

32

11

Totaal Vlaanderen

320

152

119

49

1

0

1

0

Brussels Gewest


Zorg voor ouderen

85


Openbaar

VZW

Privé

Antwerpen

80

44

32

4

Limburg

29

15

10

4

Oost-Vlaanderen

93

38

32

23

Vlaams-Brabant

50

25

17

8

West-Vlaanderen

83

37

35

11

Totaal Vlaanderen

335

159

126

50

1

0

1

0

Brussels Gewest


Het Team Ouderenvoorzieningen van de Afdeling Welzijnszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap verzamelt ook cijfers over het aantal wooneenheden in de serviceflatgebouwen. We geven eerst in tabel 4.24 het aantal erkende wooneenheden weer voor Vlaanderen (en het Brussels Gewest) voor de periode 2000-2004. Vervolgens stellen we meer gedetailleerde informatie per provincie voor in de tabellen 4.25 tot en met 4.29. Telkens wordt een onderscheid gemaakt tussen wooneenheden in serviceflatgebouwen uit de openbare sector, wooneenheden in privé-serviceflatgebouwen en in serviceflatgebouwen met een VZW-statuut. Tabel 4.24: Aantal wooneenheden in serviceflatgebouwen, met onderscheid tussen openbare serviceflatgebouwen, VZW's en privé-serviceflatgebouwen, 20002004 Aantal wooneenheden in serviceflatgebouwen in Vlaanderen (en het Brus. Gewest) Totaal

Openbaar

VZW

Privé

2000

9.343

4.690

3.288

1.365

2001

9.774

4.857

3.551

1.366

2002

10.347

5.135

3.789

1.423

2003

10.831

5.356

4.023

1.452

2004

11.207

5.479

4.206

1.522


86

Hoofdstuk 4

Tabel 4.25: Aantal wooneenheden in serviceflatgebouwen, met onderscheid tussen openbare serviceflatgebouwen, VZW's en privé-serviceflatgebouwen, per provincie, 2000 Aantal wooneenheden in serviceflatgebouwen op 1/1/2000 Totaal Antwerpen

Openbaar

VZW

Privé

2.648

1.642

897

109

797

376

282

139

Oost-Vlaanderen

2.313

1.089

684

540

Vlaams-Brabant

1.212

590

495

127

West-Vlaanderen

2.341

993

898

450

Totaal Vlaanderen

9.311

4.690

3.256

1.365

32

0

32

0

Limburg

Brussels Gewest



Openbaar

VZW

Privé

2.806

1.667

1.023

116

830

409

282

139

Oost-Vlaanderen

2.450

1.174

744

532

Vlaams-Brabant

1.289

614

548

127

West-Vlaanderen

2.367

993

922

452

Totaal Vlaanderen

9.742

4.857

3.519

1.366

32

0

32

0

Limburg

Brussels Gewest


Zorg voor ouderen

87


Openbaar

VZW

Privé

3.007

1.794

1.097

116

846

425

282

139

Oost-Vlaanderen

2.576

1.232

781

563

Vlaams-Brabant

1.416

629

645

142

West-Vlaanderen

2.470

1.055

952

463

Totaal Vlaanderen

10.315

5.135

3.757

1.423

32

0

32

0

Limburg

Brussels Gewest



Openbaar

VZW

Privé

3.135

1.864

1.152

119

906

456

311

139

Oost-Vlaanderen

2.784

1.282

902

600

Vlaams-Brabant

1.438

659

645

134

West-Vlaanderen

2.536

1.095

981

460

Totaal Vlaanderen

10.799

5.356

3.991

1.452

32

0

32

0

Limburg

Brussels Gewest


88

Hoofdstuk 4


Openbaar

VZW

Privé

3.229

1.951

1.165

113

906

456

311

139

Oost-Vlaanderen

2.944

1.282

986

676

Vlaams-Brabant

1.460

659

667

134

West-Vlaanderen

2.636

1.131

1.045

460

Totaal Vlaanderen

11.175

5.479

4.174

1.522

32

0

32

0

Limburg

Brussels Gewest


2.4 Centra voor kortverblijf

2.4.1 Wat? Een centrum voor kortverblijf is georganiseerd vanuit een rusthuis en heeft als doel om zorgbehoevende personen (meestal ouderen) die thuis verzorgd worden, voor een beperkte periode opvang te bieden. Op die manier kunnen de mantelzorgers die de persoon thuis verzorgen er even tussenuit, terwijl de zorgbehoevende persoon verblijf en verzorging krijgt binnen het centrum voor kortverblijf. Soms kan een opname in kortverblijf een tussenstation zijn waar de betrokkene nog verder kan herstellen terwijl alle regelingen worden getroffen om de verzorging thuis mogelijk te maken. Het decreet op de thuiszorgvoorzieningen voorziet een opname van maximum 90 dagen per jaar en een aaneensluitende opname van maximum 60 dagen. 2.4.2 Cijfermateriaal Cijfergegevens over de centra voor kortverblijf verkregen we van het Team Thuiszorg van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn. Het gaat om cijfers per provincie van het aantal erkende centra voor kortverblijf en de opvangcapaciteit die ze bieden. De cijfers weergegeven in tabel 4.30 gelden telkens voor 31 december van het vermelde jaar.

Zorg voor ouderen

89

Tabel 4.30: Aantal erkende centra voor kortverblijf en aantal plaatsen, per provincie, 2000-2003 Centra voor kortverblijf: erkende centra en aantal plaatsen 2000 Aantal centra Antwerpen Limburg OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal Vlaanderen

2001

Aantal plaatsen

Aantal centra

2002

Aantal plaatsen

Aantal centra

2003

Aantal plaatsen

Aantal centra

Aantal plaatsen

17

80

18

87

21

97

26

137

3

10

4

13

6

22

6

22

15

70

19

87

22

103

28

129

7

30

7

30

7

30

11

48

26

90

28

96

37

133

39

147

68

280

76

313

93

385

110

483

Bron: Team Thuiszorg, Afdeling Welzijnszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

3

Ambulante dienstverlening en voorzieningen

3.1 Dagverzorgingscentra 3.1.1 Wat? Een dagverzorgingscentrum is een thuiszorgvoorziening met als opdracht de gebruiker dagverzorging en de benodigde gezins- en huishoudelijke verzorging te bieden, zonder dat de gebruiker blijft overnachten. Het is met andere woorden de bedoeling om zorgbehoevende volwassen personen overdag opvang te geven, ter ondersteuning van de thuisverzorgers. Een dagverzorgingscentrum moet een functionele band hebben met een rusthuis of een RVT, maar vormt een aparte eenheid. Er verblijven gebruikers die geen intensieve medische behandeling en toezicht nodig hebben, maar wel behoefte aan activering, verpleging, verzorging, toezicht of begeleiding in de activiteiten van het dagelijkse leven. 3.1.2 Cijfermateriaal Cijfermateriaal over het aantal dagverzorgingscentra en het aantal plaatsen dat ze ter beschikking stellen, is opgenomen in tabel 4.31.

90

Hoofdstuk 4

Tabel 4.31: Aantal erkende dagverzorgingscentra en aantal plaatsen, per provincie, 2000-2003 Dagverzorgingscentra: erkende centra en aantal plaatsen 2000 Aantal centra

2001

Aantal plaatsen

Aantal centra

2002

Aantal plaatsen

Aantal centra

2003

Aantal plaatsen

Aantal centra

Aantal plaatsen

15

220

16

228

17

235

18

248

VlaamsBrabant

5

49

4

48

6

78

7

88

Limburg

7

83

9

97

11

127

11

138

9

125

10

135

11

150

14

195

18

260

22

310

24

335

29

420

54

737

61

818

69

925

79

1.089

Antwerpen

OostVlaanderen WestVlaanderen Totaal Vlaanderen


3.2 Lokale dienstencentra

3.2.1 Wat? Een lokaal dienstencentrum organiseert voor de buurtbewoners een ruim aanbod van informatieve, vormende en recreatieve activiteiten. Het biedt ook een pakket aan van ADLondersteunende diensten (bijvoorbeeld mogelijkheid een bad te nemen, warme maaltijden, buurtdiensten) zodat de buurtbewoners zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving kunnen wonen. Een lokaal dienstencentrum is een laagdrempelige, in de buurt verankerde vorm van dienstverlening met als hoofddoel het ondersteunen van het sociale netwerk van de bezoeker. De doelgroep van de lokale dienstencentra zijn de bewoners uit de buurt, zonder leeftijdsgrens. Vanuit de historische achtergrond van de dienstencentra zijn het vooral senioren die van de dienstverlening gebruik maken 20. In de toekomst zullen de lokale dienstencentra mogelijk ook de activiteiten van de regionale dienstencentra (zie paragraaf 3.3) overnemen.

20


Zorg voor ouderen

91

3.2.2 Cijfermateriaal Tabel 4.32 geeft voor de voorbije jaren het aantal erkende lokale dienstencentra weer. De informatie werd ons bezorgd door het team Thuiszorg binnen de afdeling Welzijnszorg van de Vlaamse Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn. De cijfers gelden telkens voor 31 december van het weergegeven jaartal. Tabel 4.32: Aantal erkende lokale dienstencentra, per provincie, 2000-2003 Lokale dienstencentra: aantal erkende centra 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

52

52

51

50

Limburg

13

14

14

17

Oost-Vlaanderen

19

19

18

20

Vlaams-Brabant

12

12

14

16

West-Vlaanderen

25

26

27

28

Totaal Vlaanderen

121

123

124

131

10

10

10

11

Brussels Gewest


3.3 Regionale dienstencentra 3.3.1 Wat? De opdracht van de regionale dienstencentra bestaat erin om aan gebruikers van thuiszorg, mantelzorgers en vrijwilligers informatie en advies te verstrekken over voorzieningen in de regio, over sociale tegemoetkomingen en over materiële en immateriële hulp- en dienstverlening. Daarnaast moeten de regionale dienstencentra ook enkele vormen van materiële en immateriële hulp- en dienstverlening bieden, bijvoorbeeld het uitlenen van hulpmiddelen of het verlenen van advies over de aanpassing van een woning. 3.3.2 Cijfermateriaal Tabel 4.34 bevat informatie over het aantal erkende regionale dienstencentra in de verschillende provincies op de laatste dag van de jaren 2000 tot 2003.

92

Hoofdstuk 4

Tabel 4.33: Aantal erkende regionale dienstencentra, per provincie, 2000-2003 Regionale dienstencentra: aantal erkende centra 2000

2001

2002

2003

11

11

11

11

7

7

7

7

Oost-Vlaanderen

13

13

13

13

Vlaams-Brabant

9

9

8

7

West-Vlaanderen

11

11

11

11

Totaal Vlaanderen

51

51

50

49

2

2

1

1

Antwerpen Limburg

Brussels Gewest


3.4 Diensten voor oppashulp 3.4.1 Wat? Oppashulp is de hulp en de bijstand die bestaat uit gezelschap en toezicht bij zorgbehoevende volwassenen en kinderen die thuis worden verzorgd. Het is de bedoeling dat de mantelzorgers op die manier tijdelijk vervangen kunnen worden wanneer ze er even tussenuit willen. Oppashulp is met andere woorden een vorm van thuiszorgondersteunende dienstverlening. De oppassers zijn vaak vrijwilligers. De dienst voor oppashulp verzorgt de coördinatie tussen de vragende families en de vrijwillige oppassers. Ze staat ook in voor de opleiding van de oppassers. Sommige oppasdiensten bieden ook 's nachts oppashulp aan, waarbij de oppasser dan blijft slapen bij de gebruiker. Oppassers bieden geen hulp in het huishouden 21. 3.4.2 Cijfermateriaal Ook in verband met de diensten voor oppashulp kregen we cijfers van het Team Thuiszorg van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn. De cijfers gelden voor 31 december van elk weergegeven jaartal.

21


Zorg voor ouderen

93

Tabel 4.34: Aantal erkende diensten voor oppashulp, per provincie, 2000-2003 Diensten voor oppashulp: aantal erkende centra 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

7

7

7

7

Limburg

8

8

8

8

Oost-Vlaanderen

11

11

11

11

Vlaams-Brabant

4

5

6

6

West-Vlaanderen

11

11

11

11

Totaal Vlaanderen

41

42

43

43

2

2

2

2

Brussels Gewest


3.5 Diensten voor gezinszorg 3.5.1 Wat? De diensten voor gezinszorg zijn de vroegere 'diensten voor gezins- en bejaardenhulp'. Hun opdracht is het aanbieden van persoonsverzorging, huishoudelijke hulp en schoonmaakhulp en de algemene psychosociale en pedagogische ondersteuning en begeleiding die hiermee verband houden. Gezinszorg is een dienstverlening die niet alleen voor ouderen openstaat, maar wel hoofdzakelijk door hen wordt gebruikt. Geschat wordt dat gezinnen van ouderen ongeveer 80 % van de geholpen gezinnen uitmaken 22. 3.5.2 Cijfermateriaal Het Team Thuiszorg van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn heeft informatie over het maximaal subsidieerbare en werkelijk gepresteerde aantal uren gezinshulp, het aantal erkende diensten voor gezinszorg en het aantal cliënten. We geven in tabel 4.35 de cijfers weer vanaf 2000. Ze gelden steeds voor de situatie op 1 januari van het weergegeven jaar. Het team Thuiszorg bezorgde ons geen cijfers per provincie, aangezien de diensten voor gezinszorg vaak over de provinciale grenzen heen werken.

22

http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/welzijn/ouderen/Welzoude006.xls.

94

Hoofdstuk 4

Tabel 4.35: Erkende diensten voor gezinszorg: aantal diensten, capaciteit, gepresteerde uren en aantal cliënten, 2000-2004 Diensten voor gezinszorg 2000 Aantal erkende diensten* Capaciteit in aantal uren Aantal gepresteerde uren Aantal cliënten

2001

2002

2003

2004

151

150

146

128

126

13.364.589

13.604.589

13.811.737

13.962.156

14.102.156

13.001.851

13.288.574

13.479.586

NB

NB

61.765

63.220

65.854

67.005

NB

NB: nog niet gekend * De daling van het aantal diensten voor gezinszorg is het gevolg van fusies van openbare diensten. Bron: Team Thuiszorg, Afdeling Welzijnszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

3.6 Samenwerkingsinitiatieven thuiszorg en geïntegreerde diensten voor thuisverzorging 3.6.1 Wat? De samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg (SIT's) zijn interdisciplinair samengestelde teams bestaande uit erkende teams voor thuisverpleging, één of meer vertegenwoordigers van voor de regio representatieve huisartsenkringen of wachtdiensten, erkende diensten voor gezinszorg, OCMW's en vertegenwoordigers van medische of paramedische beroepsverenigingen of van zorg- of hulpverlenende instanties. De doelgroep van de SIT's zijn thuiszorgpatiënten, zoals hoogbejaarden, chronisch zieken of personen met een handicap. Het doel van de SIT's is het vormen van een overlegplatform, dat de zorgen hulpverlening rond de patiënt coördineert en ondersteunt. Naast de samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg (SIT), die onder Vlaamse bevoegdheid vallen, zijn er geïntegreerde diensten voor thuisverzorging (GDT), in het leven geroepen door de federale regering. De GDT's werden opgericht aan het einde van het jaar 2002 en hun opdrachten zijn zowat dezelfde als die van de SIT's. Een GDT wordt daarnaast ook beschouwd als een zorgverstrekker. Via de GDT's kunnen niet-zorgverstrekkers ook een vergoeding krijgen als ze deelnemen aan overleg. De eerste erkenning voor GDT's werd afgeleverd op 15 oktober 2002. In Vlaanderen is het zo dat de lijst met erkende GDT's gelijk is aan de lijst met erkende SIT's. De overheid heeft alle Vlaamse SIT's erkend als GDT en al sinds 15 oktober 2002 loopt de situatie inzake de erkenningen van de SIT's en de GDT gelijk in Vlaanderen.

Zorg voor ouderen

95

In de toekomst zal men bovendien wellicht niet meer van "SIT's" spreken, maar wel van "SEL's": samenwerkingsinitiatieven eerstelijnsgezondheidszorg. Die werden opgericht met het decreet van 3 maart 2004 betreffende de eerstelijnsgezondheidszorg en de samenwerking tussen de zorgaanbieders. De facto vallen de SEL's samen met de GDT's en zij nemen ook de activiteiten van de SIT's over. 3.6.2 Cijfermateriaal Van de Administratie Gezondheidszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap kregen we cijfergegevens over het aantal samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg. Concreet gaat het om het aantal erkende SIT's per jaar en per provincie, alsook over het aantal deelwerkingen waaruit de SIT's bestaan. Tabel 4.36 bevat die informatie. Aangezien de erkende GDT's samenvallen met de erkende SIT's, geven we slechts één tabel. Tabel 4.36: Aantal erkende samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg (en deelwerkingen) en aantal erkende geïntegreerde diensten voor thuisverzorging, per provincie, 2000-2004 Samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg (SIT) / geïntegreerde diensten voor thuisverzorging (GDT) 2000 (idem in 2001 en 2002)

2004* (idem in 2003)

Aantal SIT's / GDT's

Aantal deelSIT's

Aantal SIT's / GDT's

Aantal deelSIT's

Antwerpen

6

6

5

5

Limburg

2

16

2

16

Oost-Vlaanderen

1

26

1

26

Vlaams-Brabant

4

20

4

20

West-Vlaanderen

9

9

9

9

Totaal Vlaanderen

22

77

21

76

1

1

1

1

Brussels Gewest

* Eén erkenningsaanvraag nog niet afgehandeld in september 2004. Bron: Afdeling Preventieve en Sociale Gezondheidszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

3.7 Thuisverpleging

3.7.1 Wat? Thuisverpleging houdt in dat er verpleegkundige hulp aan huis wordt geboden. De hulp kan gaan van preventie tot het uitvoeren van zeer specifieke verzorgingen. Enkele

96

Hoofdstuk 4

voorbeelden zijn hygiënische verzorging, inspuitingen, wondverzorging, palliatieve zorg, zorg na ontslag uit het ziekenhuis, enzovoort. Tot de doelgroep van thuisverpleging behoort iedereen die verpleegkundige zorg nodig heeft: acute en chronische zieken, personen met een handicap, hulpbehoevende ouderen en palliatieve patiënten. Verpleegkundigen die in de thuisverpleging werken, kunnen dat op zelfstandige basis of in dienstverband doen 23. 3.7.2 Cijfermateriaal Het is niet evident om een alomvattend beeld van de sector van de thuisverpleging te geven. Het is immers zo dat een groot deel van de thuisverpleging wordt uitgevoerd door zelfstandige verpleegkundigen (waarvan niet iedereen is aangesloten bij de Vlaamse Beroepsvereniging voor Zelfstandige Verpleegkundigen (V.B.Z.V.)), terwijl een ander deel wordt uitgevoerd door verpleegkundigen werkend voor verscheidene organisaties, zoals het Wit-Gele Kruis, Sovervlag, Solidariteit voor het Gezin, enzovoort. Er is geen instantie bij de overheid die gegevens van alle thuisverpleegkundigen verzamelt. Ook is het niet verplicht voor de (teams van) thuisverpleegkundigen om aangesloten te zijn bij een van de hoger genoemde verenigingen. Wel bestaat er een 'erkenning' die de overheid toekent aan 'teams voor thuisverpleging' op voorwaarde dat zij een dergelijke erkenning aanvragen en goedgekeurd worden door de inspectiedienst van de overheid. Die erkenning door de overheid houdt een soort kwaliteitslabel in, een garantie dat het team voor thuisverpleging voldoet aan bepaalde kwaliteitsnormen. Veel teams voor thuisverpleging hechten belang aan zo een kwaliteitslabel, maar het is zeker geen voorwaarde om te kunnen werken. Bij de Administratie Gezondheidszorg worden gegevens bijgehouden in verband met de erkende teams voor thuisverpleging. Zij konden ons cijfermateriaal doorgeven vanaf 2001 tot 2003. Die gegevens zijn opgenomen in tabel 4.37. Ook voor 2004 zijn er reeds cijfers beschikbaar, maar die zijn nog onvolledig en worden daarom in dit rapport niet vermeld. Wij willen nogmaals benadrukken dat de weergegeven cijfers alleen betrekking hebben op de erkende teams voor thuisverpleging, die slechts een beperkt deel uitmaken van het Vlaamse landschap inzake thuisverpleging.

23


Zorg voor ouderen

97

Tabel 4.37: Aantal erkende teams voor thuisverpleging, per provincie, 2000-2003 Aantal erkende teams voor thuisverpleging 2001

2002

2003

Antwerpen

37

36

36

Limburg

40

40

40

O-Vlaanderen

74

74

76

Vl-Brabant

32

33

33

W-Vlaanderen

38

37

37

221

220

222

2

1

1


Bron: Afdeling Preventieve en Sociale Gezondheidszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

3.8 Maaltijdbedeling 3.8.1 Wat? Ouderen, personen met een handicap en zieken die het moeilijk hebben om zelf eten te bereiden, kunnen maaltijden thuis laten bezorgen. Maaltijdbedeling wordt grotendeels – maar niet altijd – georganiseerd vanuit OCMW's. Ook een aantal lokale dienstencentra en rust-en verzorgingstehuizen, bijvoorbeeld, leveren maaltijden aan huis. 3.8.2 Cijfermateriaal De overheid verzamelt geen informatie over het aantal diensten voor maaltijdbedeling. Er zijn voor Vlaanderen dan ook geen gecentraliseerde gegevens beschikbaar.

3.9 Diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg 3.9.1 Wat? De sector van de logistieke hulp en aanvullende thuiszorg werd opgericht in 2001 in het kader van het Vlaams intersectoraal akkoord voor de social-profitsector 2000-2005 en meer bepaald in het kader van de maatregel DAC-regularisatie. De sector logistieke hulp en aanvullende thuiszorg bestaat uitsluitend uit diensten die DAC'ers in dienst hadden (voormalige poets-, klusjes-, en oppasdiensten) en nu geregulariseerd zijn.

98

Hoofdstuk 4

3.9.2 Cijfermateriaal In tabel 4.38 zijn cijfers opgenomen over (1) het totale aantal erkende diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg in Vlaanderen (en het Brussels Gewest) en (2) per afzonderlijke provincie het aantal VZW's – behorend tot de diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg – waarop in die provincie een beroep kan worden gedaan. De cijfergegevens werden ons bezorgd door het Team Thuiszorg van de Afdeling Welzijnszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Tabel 4.38: Aantal erkende diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg in Vlaanderen (en het Brussels Gewest) en het aantal VZW's dat er deel dat er deel van uitmaakt per provincie, 2000-2003 Diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg Aantal erkende diensten 2001 Vlaanderen (en het Brussels Gewest)

2002 24

2003 21

2004 21

20

Aantal VZW's werkzaam in de afzonderlijke provincies 2001

2002

2003

2004

13

13

13

12

9

8

8

7

Oost-Vlaanderen

11

11

11

11

Vlaams-Brabant

10

9

9

9

West-Vlaanderen

9

7

7

7

Brussels Gewest

6

6

6

6

Antwerpen Limburg


Hoofdstuk 5 Algemeen welzijnswerk

1

Inleiding

In het kader van het Algemeen Welzijnswerk worden drie types van voorzieningen onderkend, met name: • de autonome centra voor algemeen welzijnswerk; • de centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen; • de centra voor teleonthaal. In dit hoofdstuk bespreken we die drie types afzonderlijk. We geven telkens een omschrijving van de taken van de voorzieningen en brengen cijfermateriaal bij elkaar omtrent de hulp- en dienstverlening die ze bieden.

2

De autonome centra voor algemeen welzijnswerk

2.1 Wat? De kerntaken van de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) zijn 24: • Via diverse aanspreekpunten mensen met vragen en problemen onthalen met het oog op een vraagverduidelijking, informatie, advies en oriëntatie naar eventuele verdere hulp, ook in crisissituaties; • Psychosociale begeleiding aanbieden, die erop gericht is de mensen vaardiger te maken in het opnemen van hun rollen in de samenleving en het functioneren in het gewone dagelijkse leven; • Vanuit de concrete hulpverleningspraktijk een bijdrage leveren tot het voorkomen van problemen door preventieve acties op te zetten en aan beleidssignalering doen

24

Bronnen: SOKA Gids (Sociale Kaart van Vlaanderen en Brussel) 2004.3, Mechelen, Kluwer; Steunpunt Algemeen Welzijnswerk.

100

Hoofdstuk 5

ten aanzien van andere sectoren, instanties en overheden, met het oog op een structurele verbetering van de positie van de hulpvragers. De kernopdrachten van het algemeen welzijnswerk kristalliseren zich rond vier grote clusters: • Het realiseren van een bereikbaar en toegankelijk onthaal, met inbegrip van informatie- en adviesverstrekking, eerste opvang, vraagverduidelijking; • Het toeleiden naar de maatschappelijke voorzieningen en door middel van structurele en preventieve acties wijzen op de eventuele tekorten in het functioneren van deze voorzieningen; • Het aanbieden van de nodige hulpverlening en begeleiding met de gepaste werkvormen en methodieken; • Het oriënteren en verwijzen naar de gepaste zorgsectoren en zo nodig wijzen op de eventuele functionele tekorten in deze voorzieningen of sectoren. Het algemeen welzijnswerk onderscheidt zich van andere welzijnssectoren door zijn gerichtheid op het brede publiek (in principe de gehele bevolking) en op een ruim gamma van maatschappelijke problemen. In die zin is het een algemene vorm van welzijnswerk, in tegenstelling tot meer categoriale welzijnssectoren die alleen voor bepaalde bevolkingsgroepen toegankelijk zijn of zich beperken tot specifieke problematieken. Behalve hun algemene opdracht, nemen de centra voor algemeen welzijnswerk ook 'bijkomende taken' op zich. Dat gebeurt ten eerste in het kader van de samenwerkingsakkoorden tussen de federale overheid (Justitie en Binnenlandse Zaken) en de Vlaamse Gemeenschap. Ten tweede vloeien de bijkomende taken voort uit het 'strategisch plan gedetineerden', gecoördineerd door de cel Welzijn en Justitie van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. De voornaamste bijkomende taken zijn: • De sociale hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en hun naastbestaanden met het oog op hun sociale reïntegratie; • De hulp- en dienstverlening aan slachtoffers van misdrijven; • De hulpverlening aan seksuele delinquenten; • De selectie van kandidaat-adoptanten, gezinsrapportering en adviesverstrekking in het kader van een interlandelijke optie; • De bezoekruimte; • Alternatieve gerechtelijke maatregelen. Wat doen de CAW's concreet? De meeste CAW's hebben één of meer algemene laagdrempelige aanspreekpunten met een zeer generalistisch aanbod, vooral gericht op de meest kwetsbare bevolkingsgroepen, met een basisaanbod van maatschappelijk werk en relationele begeleiding. Daarnaast zijn er meestal een aantal specifieke deelwerkingen,


101

gericht op een bepaalde afgelijnde problematiek. De verschillende vormen van hulp- en dienstverlening die door de CAW's worden aangeboden, komen gedetailleerd aan bod in het vervolg van dit hoofdstuk. We geven per werkvorm een woordje uitleg over het precieze doel en de beoogde doelgroepen. Een groot deel van deze informatie is ook terug te vinden op de webstek van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk: www.caw.be.

2.2 Cijfermateriaal 2.2.1 Centra voor algemeen welzijnswerk Vlaanderen telt momenteel 25 centra voor algemeen welzijnswerk, Brussel heeft er 2. De verdeling van de centra over de provincies, nu en in de afgelopen jaren, wordt weergegeven in tabel 5.1. Tabel 5.1:

Aantal autonome centra voor algemeen welzijnswerk, per provincie, 20002004 Aantal centra voor algemeen welzijnswerk 2000

2001

2002

2003

2004

Antwerpen

6

6

6

5

5

Limburg

3

3

3

2

2

Oost-Vlaanderen

6

6

6

6

6

Vlaams-Brabant

5

5

5

5

5

West-Vlaanderen

7

7

7

7

7

Totaal Vlaanderen

27

27

27

25

25

2

2

2

2

2

Brussels Gewest


Binnen elk CAW worden verschillende vormen van hulp- en dienstverlening aangeboden. In de volgende paragrafen besteden we aandacht aan die verschillende werkvormen binnen de CAW's. Graag hadden we daarbij, naar analogie met de andere hoofdstukken, relevant cijfermateriaal weergegeven over de verschillende afgelopen jaren. Dit bleek evenwel niet mogelijk. De reden hiervoor zijn de grote veranderingen die in de sector van het algemeen welzijnswerk plaatsvonden in de afgelopen periode. Een klein woordje uitleg is hier op zijn plaats. Vóór 1997 was de sector van de welzijnsvoorzieningen in Vlaanderen erg versnipperd. Er bestonden zeer vele afzonderlijke organisaties, vaak gegroeid vanuit vrijwilligers-

102

Hoofdstuk 5

werkingen, met elk hun achtergrond, tradities, werkdoelstellingen en visie. In 1997 besloot de overheid die uiteenlopende welzijnsorganisaties bij elkaar te brengen in een beperkt aantal centra voor algemeen welzijnswerk. Dit betekende een grondige herstructurering en een grote organisatorische omschakeling 25. Het gevolg was dat de aandacht een tijdlang voornamelijk was gericht op het uitwerken van de nieuwe organisatiestructuur en de dagelijkse werking, en in mindere mate op het concretiseren van een nieuwe manier van registreren en cijferverzameling. Hierdoor was er gedurende enkele jaren een lacune in de dataverzameling. Het was voor ons daardoor niet mogelijk om voldoende eenduidige cijfers te bekomen voor de afgelopen jaren. Waar we voor de andere hoofdstukken bijna overal cijfers weergeven vanaf het jaar 2000, worden in dit hoofdstuk alleen cijfers voor 2003 weergegeven (voor meer details hierover verwijzen we naar het draaiboek in het tweede deel van dit rapport). Er is nog een tweede belangrijke opmerking bij de cijfergegevens in de volgende paragrafen. Die opmerking heeft te maken met een evolutie in de werking van de CAW's sinds hun oprichting aan het einde van de jaren negentig. Aanvankelijk kenden de meeste CAW's erg veel verschillende deelwerkingen, met elk een eigen specifieke functie. Dit was, gezien de historische context waaruit de CAW's ontstonden, ook logisch. In de loop der jaren streefde men evenwel meer en meer naar het tegelijk aanbieden van een ruim aanbod van hulpverlening, gecentraliseerd in enkele laagdrempelige aanspreekpunten. Tegenwoordig bieden algemene ambulante werkingen van verscheidene CAW's bijvoorbeeld ook werkvormen aan zoals ambulante crisisopvang, gezins- en relatiebegeleiding, enzovoort. De afzonderlijke diensten met een zeer specifiek hulpverleningsaanbod verdwijnen stilaan als autonome werking en worden meer en meer opgenomen in algemene aanspreekpunten. Men werkt ook steeds vaker met een 'type-aanbod'. Dat betekent dat men meerdere vormen van hulp- en dienstverlening samen aanbiedt in functie van een bepaald cliëntprofiel. Die evolutie ziet men goed bij de Jongerenadviescentra (JAC), die tegenwoordig naast advies vaak ook begeleid wonen voor jongeren en ambulante crisisopvang voor jongeren aanbieden. Dat alles heeft gevolgen voor de cijfergegevens die wij in dit hoofdstuk weergeven. De indicatoren waarover wij konden beschikken, geven namelijk voor elke werkvorm aan door hoeveel CAW's de werkvorm als een afzonderlijke dienstverlening wordt aangeboden, in een speciaal daarop gerichte afzonderlijke dienst. Wanneer de werkvorm alleen binnen een algemenere werkvorm (bijvoorbeeld algemeen

25

De periode van reorganisatie en schaalvergroting van een gamma van welzijnssectoren tot het 'algemeen welzijnswerk' kende zijn voorlopig einde met het decreet van 19 december 1999 betreffende het algemeen welzijnswerk (Belgisch Staatsblad, 17 februari 1998), gevolgd door het uitvoeringsbesluit van de Vlaamse Regering van 28 april 1998 (Belgisch Staatsblad, 12 juni 1998).


103

ambulant welzijnswerk) wordt aangeboden en niet als afzonderlijke specifieke eenheid, is die werkvorm ook niet in onze tabellen (over de specifieke werkvorm) terug te vinden. Concreet: als een CAW ambulante crisishulp aanbiedt in een afzonderlijke organisatorische eenheid, dan wordt ambulante crisishulp in de tabel opgenomen als een werkvorm van de CAW. Als een CAW ambulante crisishulp aanbiedt binnen het kader van het algemeen ambulant welzijnswerk en niet als afzonderlijke eenheid, dan is dat in de tabellen genoteerd als zou de CAW geen ambulante crisishulp aanbieden. Het nadeel hiervan is dat de tabellen slechts een partieel beeld geven van de werkvormen die de CAW's in werkelijkheid aanbieden. Dit moet worden in rekening gebracht bij het interpreteren van de cijfergegevens in dit hoofdstuk. Tot slot is het belangrijk te vermelden dat er momenteel soms verwarring bestaat omtrent de cijfergegevens over de autonome centra voor algemeen welzijnswerk. De verklaring hiervoor is dat het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk enerzijds en het Team Algemeen Welzijnswerk van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap anderzijds, werken met verschillende categorieën, indelingen en accenten. Dat maakt dat de cijfers uit beide bronnen – hoewel afkomstig uit dezelfde databank – niet altijd vergelijkbaar zijn en soms zelfs tegenstrijdig lijken. Achter die (schijnbare) tegenstrijdigheden liggen steevast verschillen in indelingen, definities en benadering. Dit euvel zal worden opgeklaard wanneer het Steunpunt en de administratie hun definities, indelingen en toepassingen op elkaar afstemmen. 2.2.2 Ambulante dienstverlening 2.2.2.1 Algemeen ambulant welzijnswerk Wat? Met algemeen ambulant welzijnswerk verwijst men naar een algemeen ambulant aanspreekpunt voor volwassenen met kleine en grote hulpverleningsvragen. Naast een eerste opvang in het kader van een ruime onthaalfunctie (informatie, advies, praktische hulp, vraagverduidelijking, ...) biedt de werking, doorgaans na een intake, ook systematische begeleidingen aan of zorgt men voor een doorverwijzing naar de juiste dienst. Een waaier van problematieken kan aan bod komen: relaties, sociale administratie, financiën, zingeving, werk, huisvesting, vrije tijd, gezondheid, verslaving, .... Meestal wordt gewerkt met spreekuren zonder afspraak. Doorgaans wordt veel belang gehecht aan een integrale aanpak.

104

Hoofdstuk 5

Waar? Tabel 5.2 geeft per jaar en per provincie weer hoeveel CAW's er algemeen ambulant welzijnswerk aanbieden. De cijfers zijn afkomstig van het Team Algemeen Welzijnswerk van de Afdeling Welzijnszorg van de Vlaamse administratie 26. We verkregen ze via het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk. Tabel 5.2:

Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor algemeen ambulant welzijnswerk, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

5

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

4

Vlaams-Brabant

5

West-Vlaanderen

6

Totaal Vlaanderen

22

Brussels Gewest

2

Bron: Team Algemeen Welzijnswerk, Afdeling Welzijnszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

2.2.2.2 Gezins- en relationeel welzijnswerk Wat? Gezins- en relationeel welzijnswerk staat voor ambulante begeleiding inzake gezin, persoon en relaties. De doelgroep zijn personen met bedreigde welzijnskansen ten gevolge van persoonlijke, relationele, gezins- of maatschappelijke factoren. Gezins- en relationeel welzijnswerk zorgt voor de begeleiding van mensen op verschillende vlakken, onder meer: (1) psychische moeilijkheden, zoals traumaverwerking, depressies, zelfmoord, eenzaamheid, identiteit, rouwverwerking, zelfbeeld, psychosomatische klachten, angst, ...; (2) relationele problemen, zoals problemen in verband met partnerkeuze en -relatie, partnergeweld, ouder-kind relatie, opvoedingsproblemen, problemen in verband met de seksuele geaardheid, ...; (3) gezinsproblemen zoals problemen in multiproblemgezinnen of opvoedingsproblemen; (4) echtscheiding en scheidingsproblemen, met thema's als verwerking van scheiding, beslissing rond scheiding, scheidingsbemiddeling, ouderschapsbemiddeling; (5) zingevingsvragen.

26

De Afdeling Welzijnszorg behoort tot het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.


105

Waar? In tabel 5.3 zijn gegevens opgenomen over het aantal CAW's dat gezins- en relationeel welzijnswerk aanbiedt aan haar cliënten in een speciaal daartoe voorziene organisatorische eenheid. Tabel 5.3:

Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor gezins- en relationeel welzijnswerk, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

4

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

5

Vlaams-Brabant

5

West-Vlaanderen

6

Totaal Vlaanderen

22

Brussels Gewest

2


2.2.2.3 Centra voor levens- en gezinsvragen Wat? Bij de begeleiding in de centra voor levens- en gezinsvragen kunnen de volgende thema's aan bod komen: seksuele identiteit, seksueel functioneren, seksueel geweld, gezinsplanning, vruchtbaarheid, kinderloosheid, begeleiding van al dan niet gewenste zwangerschappen, verwerking van abortus. Waar? Tabel 5.4:

Aantal CAW's met een afzonderlijk centrum voor levens- en gezinsvragen, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

1

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

3

Vlaams-Brabant

4

West-Vlaanderen

3

Totaal Vlaanderen

12

Brussels Gewest

1


106

Hoofdstuk 5

2.2.2.4 Scheidingsbemiddeling Wat? De scheidings- en ouderschapsbemiddelaar helpt mensen ethisch en efficiënt te onderhandelen over meningsverschillen of conflicten in een scheiding, opdat zij zelf tot een overeenkomst kunnen komen. De bemiddeling is een inspanningsverbintenis en geen resultaatsverbintenis. De bemiddelaar kan niet garanderen dat de bemiddeling leidt tot een schriftelijke overeenkomst. Waar? Tabel 5.5:

Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor scheidingsbemiddeling, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

1

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

5

Vlaams-Brabant

1

West-Vlaanderen

3

Totaal Brussels Gewest

12 1


2.2.2.5 Ambulante crisishulp Wat? Ambulante crisishulpverlening staat voor kortstondige ambulante hulpverlening aan volwassenen in crisissituaties. Er wordt gezocht naar het beheersbaar maken van de crisis en gestreefd naar een geschikte oplossing van de hulpvraag. Die oplossing kan onder meer een opname in een onthaalcentrum inhouden, verdere ambulante begeleiding, begeleid wonen, .... Bij vele CAW's is de functie van ambulante crisishulp inmiddels vervat in de werkvorm algemeen ambulant welzijnswerk en bestaat de werkvorm niet meer als afzonderlijke organisatorische eenheid.


107

Waar? Tabel 5.6:

Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor ambulante crisishulp, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

0

Limburg

0

Oost-Vlaanderen

3

Vlaams-Brabant

4

West-Vlaanderen

5

Totaal Vlaanderen

12

Brussels Gewest

1


2.2.2.6 Jongerenadviescentra Wat? Een jongerenadviescentrum (JAC) zorgt voor een laagdrempelig ambulant aanspreekpunt voor minderjarige en meerderjarige jongeren, waar ze met alle vragen terechtkunnen en waar ze eventueel begeleid kunnen worden. De JAC's zijn er voor alle jongeren tussen 12 en 25 jaar. Verscheidene JAC's bieden inmiddels ook begeleid wonen voor jongeren of ambulante crisisopvang voor jongeren aan. Waar? Tabel 5.7:

Aantal CAW's met een afzonderlijk jongerenadviescentrum, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

3

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

5

Vlaams-Brabant

4

West-Vlaanderen

7

Totaal Vlaanderen

20

Brussels Gewest

1


108

Hoofdstuk 5

2.2.2.7 Schuldbemiddeling Wat? Schuldbemiddeling houdt in dat er voor cliënten met overmatige schulden mondeling of schriftelijk bemiddeld wordt bij de schuldeisers met als doel te komen tot een afbetalingsplan of schuldvermindering. Doorgaans is schuldbemiddeling ook gekoppeld aan budgetbegeleiding of budgetbeheer. Waar? Tabel 5.8:

Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor schuldbemiddeling, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

1

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

5

Vlaams-Brabant

2

West-Vlaanderen

3

Totaal Vlaanderen

12

Brussels Gewest

1


2.2.2.8 Ambulante hulp bij intrafamiliaal geweld Wat? De werkingen of projecten 'intrafamiliaal geweld' bieden onthaal en begeleiding aan personen, kinderen of gezinsleden die slachtoffer zijn van geweld tussen de partners of van ouder(s) naar kinderen. Doorgaans zijn de werkingen 'intrafamiliaal geweld' ingebed in het algemeen ambulant welzijnswerk.


109

Waar? Tabel 5.9:

Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor ambulante hulp bij intrafamiliaal geweld, per provincie, 2003 2003

Antwerpen

1

Limburg

0

Oost-Vlaanderen

3

Vlaams-Brabant

1

West-Vlaanderen

1

Totaal Vlaanderen

6

Brussels Gewest

0


2.2.2.9 Arbeidszorg Wat? Arbeidszorg is geen reguliere taak van het algemeen welzijnswerk maar wordt wel opgenomen door een aantal CAW's vanuit veeleer historische achtergronden of de lokale context van de samenwerking. Arbeidszorg zijn projecten die tewerkstelling en opleiding bieden aan personen die weinig of geen kansen hebben om nog werk te vinden op de reguliere arbeidsmarkt. Waar? Tabel 5.10: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor arbeidszorg, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

1

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

2

Vlaams-Brabant

0

West-Vlaanderen

2

Totaal

6

Brussels Gewest

1


110

Hoofdstuk 5

2.2.2.10 Rechtshulp Wat? Een aantal CAW's hebben een specifieke dienst die juridische hulpverlening biedt. Vaak beperkt het advies zich tot één rechtstak, wat toelaat dat de jurist die de rechtshulp biedt zich sterk in de materie specialiseert. Typische domeinen zijn: echtscheiding, schulden, detentie, asielrecht, huisvesting, de wetgeving in verband met OCMW's en de wetgeving omtrent wat men kan doen als slachtoffer van een misdrijf. Waar? Tabel 5.11: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor rechtshulp, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

1

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

0

Vlaams-Brabant

5

West-Vlaanderen

0

Totaal

8

Brussels Gewest

1


2.2.2.11 Etnisch-culturele minderheden Wat? In hoofdzaak kiezen de CAW's voor een inclusieve benadering van de doelgroepen allochtonen, vluchtelingen en asielzoekers, mensen zonder papieren en woonwagenbewoners. De genoemde doelgroepen zijn met andere woorden in meer of mindere mate te vinden in bijna alle werkvormen. Er bestaan evenwel ook werkvormen die zich specialiseren in hulpverlening gekoppeld aan het vreemdelingenrecht. Ook bestaan er samenwerkingsverbanden van CAW's met Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Caritas Internationaal Hulpbetoon en met enkele OCMW's (in verband met de verwezenlijking van Lokale Opvanginitiatieven). Hier worden asielzoekers ambulant of residentieel begeleid tijdens de asielprocedure. In Oost-Vlaanderen, Brussel en Antwerpen wordt vanuit de CAW's ook een beperkt aanbod gedaan voor mensen zonder papieren.


111

Naast de negen exclusieve werkingen (zie tabel) zijn er ook 41 projecten voor hulp en begeleiding van etnisch-culturele minderheden, die ingebed zijn in andere werkingen. Waar? Tabel 5.12: Aantal CAW's met een afzonderlijke werking voor etnisch-culturele minderheden, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

3

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

2

Vlaams-Brabant

1

West-Vlaanderen

2

Totaal Vlaanderen

9

Brussels Gewest

0


2.2.2.12 Slachtoffers mensenhandel Wat? De hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel gebeurt binnen het kader van een speciale procedure. Het slachtoffer dat medewerking verleent aan een gerechtelijk onderzoek kan een tijdelijk verblijfsrecht bekomen dat in een latere fase kan resulteren in een regularisatie van het verblijf. In de loop van de procedure is de begeleiding door een gespecialiseerd onthaalcentrum verplicht. Er zijn drie gespecialiseerde onthaalcentra. Aangezien de hulpverlening aan slachtoffers op het raakvlak tussen federale, gemeenschaps- en gewestelijke bevoegdheden ligt, heeft niet elk onthaalcentrum eenzelfde statuut en bevoegde overheid. Eén van de centra maakt deel uit van een CAW.

112

Hoofdstuk 5

Waar? Tabel 5.13: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel, per provincie, 2003 2003 1 0 0 0 0 1 0

Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest


2.2.2.13 Vindplaatsgericht werken met thuislozen Wat? Bij vindplaatsgericht werken met thuislozen werkt de hulpverlener ambulant/mobiel op de plaats waar het probleem zich stelt, poogt ter plaatse het probleem op te lossen en verwijst eventueel door naar meer geëigende hulpverleningskanalen. Een van de doelstellingen van vindplaatsgericht werken is het vermijden van onnodige opnames. Waar? Tabel 5.14: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor vindingsplaatsgericht werken met thuislozen, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

1

Limburg

0

Oost-Vlaanderen

1

Vlaams-Brabant

0

West-Vlaanderen

0

Totaal Vlaanderen

2

Brussels Gewest

1



113

2.2.2.14 Teledienst Wat? Telediensten bieden materiële of praktische dienstverlening aan mensen in nood. Het kan gaan om meubelvoorziening, voedsel, hulp bij verhuizing, hulp bij boodschappen en klusjes, vervoer, .... Telediensten bieden geen begeleiding. Waar? Tabel 5.15: Aantal CAW's met een teledienst, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

0

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

3

Vlaams-Brabant

2

West-Vlaanderen

2

Totaal

8

Brussels Gewest

0


2.2.2.15 Inloopcentra Wat? Inloopcentra bieden dagopvang aan thuislozen en andere achtergestelde groepen. Men kan er terecht voor materiële dienstverlening (bv wasgelegenhied, eten, ...), toeleiding naar hulpverlening (doelgroepgericht onthaal), ontmoeting en ontspanning, maar niet voor begeleiding. Waar? Tabel 5.16: Aantal CAW's met een inloopcentrum, per provincie, 2003 2003 Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

2 2 3 3 3 13 0


114

Hoofdstuk 5

2.2.2.16 Begeleid wonen Wat? Begeleid wonen is een ambulante vorm van begeleiding, bedoeld voor volwassenen – vaak thuislozen – die niet zelfstandig kunnen wonen. Veel aandacht gaat naar het ondersteunen en ontwikkelen van sociale vaardigheden in verband met financies, administratie, werk, relaties, .... De ondersteuning of begeleiding is niet tijdsgebonden. Sommige diensten voor begeleid wonen richten zich tot specifieke doelgroepen, zoals ex-gedetineerden of asielzoekers. Waar? Tabel 5.17: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor begeleid wonen, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

4

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

5

Vlaams-Brabant

2

West-Vlaanderen

5

Totaal Vlaanderen

18

Brussels Gewest

1


2.2.2.17 Begeleid zelfstandig wonen voor jongvolwassenen Wat? Begeleid wonen voor jongeren is een ambulante vorm van begeleiding voor thuisloze jongvolwassenen van 18 tot 25 jaar, waarbij vooral het ontwikkelen van vaardigheden in functie van zelfstandig wonen – zoals relaties, werk, financies, administratie, wonen – centraal staan. De jongere huurt zelf een kamer.


115

Waar? Tabel 5.18: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor begeleid zelfstandig wonen voor jongvolwassenen, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

4

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

3

Vlaams-Brabant

2

West-Vlaanderen

3

Totaal Vlaanderen

14

Brussels Gewest

1


2.2.2.18 Zorgwonen Wat? Het zorgwonen wil een concreet antwoord geven op de vergrijzing van het thuislozenpubliek binnen het Beschut Wonen. Het zorgwonen wil de oudere en eventueel zieke bewoner toch laten verder leven in zijn vertrouwde milieu. Bovenop de reeds bestaande hulpverlening hebben de gasten nood aan extra hulp van externe diensten (thuisverpleging, huisarts, gezinszorg, …). Specifiek is dat zij kunnen terugvallen op de ondersteuning van medebewoners, die mee het (beperkte) sociale netwerk van de bewoner vormt. Waar? Tabel 5.19: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor zorgwonen, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

1

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

5

Vlaams-Brabant

0

West-Vlaanderen

3

Totaal Vlaanderen

10

Brussels Gewest

1


116

Hoofdstuk 5

2.2.2.19 Selectie interlandelijke adoptie Wat? Kandidaat-adoptanten worden beoordeeld op hun bekwaamheid of geschiktheid tot adopteren. De dienst voor interlandelijke adoptie geeft hierover een advies aan Kind en Gezin. Waar? Tabel 5.20: Aantal CAW's met een dienst die advies geeft in verband met interlandelijke adoptie, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

1

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

1

Vlaams-Brabant

0

West-Vlaanderen

1

Totaal Vlaanderen

4

Brussels Gewest

1


2.2.2.20 Bezoekruimte Wat? In de bezoekruimte (voorheen 'neutrale ontmoetingsruimte') wordt gespecialiseerde begeleiding en ondersteuning geboden bij het herstel of behoud van ouder-kind relaties in conflictueuze situaties na scheidingen. Een afzonderlijke ruimte is hiervoor voorzien. Waar? Tabel 5.21: Aantal CAW's met een bezoekruimte, per provincie, 2003 2003 Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

3 1 3 2 3 12 0



117

2.2.2.21 Slachtofferhulp Wat? Slachtofferhulp richt zich tot alle slachtoffers van misdrijven, nabestaanden van zelfdoding en nabestaanden van dodelijke verkeersslachtoffers, zowel tot volwassenen als tot kinderen. Ook na rampen kunnen slachtoffers er terecht bij voor ondersteuning. Slachtofferhulp doet geen crisisopvang. Slachtoffers komen bij slachtofferhulp terecht op eigen initiatief of na doorverwijzing (door politie, ziekenhuizen, ...). Er wordt individuele begeleiding geboden rond de effecten van het slachtofferschap: praktisch (bijvoorbeeld schadefondsdossier), juridisch, emotioneel, relationeel en soms groepsopvang. Waar? Tabel 5.22: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor slachtofferhulp, per provincie, 2003 2003 Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Totaal Vlaanderen Brussels Gewest

3 1 3 1 3 11 1


2.2.2.22 Justitieel welzijnswerk Wat? De centra voor justitieel welzijnswerk 27 bieden vroeghulp, detentiebegeleiding en reclasseringshulp aan het justitiecliënteel en hun naasten. De hulp- en dienstverlening is erop gericht cliënten te helpen en te motiveren om gebruik te maken van de maatschappelijke voorzieningen op het vlak van welzijn, gezondheid, sociale zekerheid, huisvesting, onderwijs en vorming, tewerkstelling en opleiding, cultuur en vrije tijd. Een groot deel van de activiteiten speelt zich af in de gevangenis. Het toegankelijk maken van maatschappelijke voorzieningen voor gedetineerden veronderstelt een eigensoortige aanpak.

27

Het werkterrein van de diensten voor justitieel welzijnswerk is het gerechtelijk arrondissement, terwijl in het algemeen voor de CAW's de CAW-regio's het werkterrein vormen.

118

Hoofdstuk 5

Waar? Tabel 5.23: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor justitieel welzijnswerk, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

3

Limburg

2

Oost-Vlaanderen

3

Vlaams-Brabant

1

West-Vlaanderen

3

Totaal Vlaanderen

12 1

Brussels Gewest


2.2.2.23 Hulpverlening aan seksuele delinquenten Wat? Hulpverlening aan seksuele delinquenten (HSD) houdt, zoals het woord zegt, hulp- en dienstverlening in aan daders van seksueel misbruik. Het gaat erom de persoonlijke, relationele en maatschappelijke ontwikkeling van daders van seksueel misbruik te begeleiden en hun reïntegratie in de maatschappij te bevorderen – met als mogelijk effect het voorkomen van recidivisme. De HSD-teams werken zowel met doorverwijzingen vanuit justitie als met vrijwillige aanmeldingen. Waar? Tabel 5.24: Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor hulpverlening aan seksuele delinquenten, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

1

Limburg

1

Oost-Vlaanderen

1

Vlaams-Brabant

0

West-Vlaanderen

1

Totaal Vlaanderen

4

Brussels Gewest

1*

* De deelwerking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die aan HSD doet, is tegelijk ook werkzaam in Vlaams-Brabant. Bron: Team Algemeen Welzijnswerk, Afdeling Welzijnszorg, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.


119

2.2.2.24 Alternatieve gerechtelijke maatregelen en straffen Wat? Alternatieve gerechtelijke maatregelen en straffen (AGMS) zijn gericht op herstel of op preventie en worden toegepast in de fase van de straftoemeting, als alternatief voor de vrijheidsberoving (en de geldboete). Door het inschakelen van de AGMS wil justitie, naast reïntegratie en resocialisatie, als secundair effect een vermindering van de criminaliteit bereiken. Waar? Tabel 5.25: Aantal CAW's met een afzonderlijke werking voor alternatieve gerechtelijke maatregelen en straffen, per provincie, 2003 2003 Antwerpen

0

Limburg

0

Oost-Vlaanderen

2

Vlaams-Brabant

0

West-Vlaanderen

1

Totaal Vlaanderen

3

Brussels Gewest

0


2.2.3 Residentiële hulpverlening 2.2.3.1 Crisisopvang Wat? Residentiële crisisopvang verzorgt kortdurende opvang (met verblijf) en ambulante hulpverlening aan personen in crisissituaties. In de eerste plaats is het de bedoeling om de crisis te beheersen. Daarna zal men eventueel doorverwijzen naar ambulante hulpverlening, de cliënt begeleiden naar een meer langdurige opvang (zoals een opvangcentrum), helpen bij het zelfstandig gaan wonen, enzovoort.

120

Hoofdstuk 5

Waar? Tabel 5.26: Aantal CAW's dat crisisopvang biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

3

47

Limburg

2

40

Oost-Vlaanderen

4

16

Vlaams-Brabant

1

14

West-Vlaanderen

4

27

Totaal Vlaanderen

14

144

0

0

Brussels Gewest


2.2.3.2 Opvang voor jongvolwassenen Wat? Opvangcentra voor jongvolwassenen richten zich tot personen van 18 jaar tot 25 jaar. De duur van het verblijf is beperkt, bijvoorbeeld tot 6 maanden. Tijdens de opvang werkt men samen met de jongvolwassene aan zelfstandigheid. Het is de bedoeling dat zij of hij na het verblijf op eigen benen kan staan. De hulpverlening is gericht op doorstroming. Waar? Tabel 5.27: Aantal CAW's dat opvang voor jongvolwassenen biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

3

28

Limburg

2

23

Oost-Vlaanderen

3

26

Vlaams-Brabant

2

7

West-Vlaanderen

4

40

Totaal Vlaanderen

14

124

1

7

Brussels Gewest



121

2.2.3.3 Gemengde opvangcentra / koppelopvang Wat? Gemengde opvangcentra verzorgen opvang met verblijf van thuisloze koppels en gezinnen, gericht op doorstroming. Om te vermijden dat gezinnen uiteengerukt worden, wordt het gezin (ook met kinderen) in zijn geheel opgevangen. Cliënten worden begeleid om zo snel mogelijk terug op eigen benen te staan. Waar? Tabel 5.28: Aantal CAW's dat gemengde opvangcentra of koppelopvang biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

1

11

Limburg

1

14

Oost-Vlaanderen

4

88

Vlaams-Brabant

1

6

West-Vlaanderen

2

20

Totaal Vlaanderen

9

139

Brussels Gewest

1

30


2.2.3.4 Opvangcentra voor mannen Wat? Algemene opvangcentra voor mannen staan in voor de opvang (met verblijf) en nazorg voor mannen vanaf 18 jaar. Tijdens het verblijf van beperkte duur streeft men ernaar om de cliënt opnieuw voldoende zelfstandigheid bij te brengen om op eigen benen te kunnen staan. Onder de opvangcentra voor mannen is er één specifiek gericht op asielzoekers (6 plaatsen).

122

Hoofdstuk 5

Waar? Tabel 5.29: Aantal CAW's dat opvang voor mannen biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

5

199

Limburg

2

83

Oost-Vlaanderen

5

99

Vlaams-Brabant

0

0

West-Vlaanderen

5

110

Totaal Vlaanderen

17

491

1

103

Brussels Gewest


2.2.3.5 Opvangcentra voor vrouwen Wat? Opvangcentra voor vrouwen bieden opvang met verblijf voor vrouwen vanaf 18 jaar en hun kinderen. Vaak kampen de vrouwen met problemen rond partnergeweld en mishandeling. De opvang van kinderen legt eigen accenten in de werking. Het adres van de opvang is bekend. Cliënten worden begeleid om zo snel mogelijk terug op eigen benen te staan. Waar? Tabel 5.30: Aantal CAW's dat opvang voor vrouwen biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

3

67

Limburg

2

28

Oost-Vlaanderen

5

75

Vlaams-Brabant

0

0

West-Vlaanderen

4

75

Totaal Vlaanderen

15

245

1

5

Brussels Gewest



123

2.2.3.6 Vluchthuizen Wat? Vluchthuizen hebben een werking die vergelijkbaar is met een opvangcentrum voor vrouwen, maar leggen eigen accenten door zich specifiek op mishandelde vrouwen te richten. Er is sprake van bedreiging (fysiek, psychisch of seksueel). Het onderduiken staat centraal. Het adres is geheim. Waar? Tabel 5.31: Aantal CAW's dat een vluchthuis heeft en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

2

27

Limburg

1

16

Oost-Vlaanderen

1

15

Vlaams-Brabant

1

28

West-Vlaanderen

1

14

Totaal Vlaanderen

6

100

Brussels Gewest

0

0


2.2.3.7 Opvang voor slachtoffers van mensenhandel Wat? Sommige CAW's voorzien specifieke residentiële opvang voor slachtoffers van mensenhandel. De doelgroep heeft een specifiek verblijfsstatuut in het kader van de procedure mensenhandel. De doelstelling is te vermijden dat mensen terechtkomen in allerlei situaties van misbruik.

124

Hoofdstuk 5

Waar? Tabel 5.32: Aantal CAW's dat opvang voor slachtoffers van mensenhandel biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

1

10

Limburg

0

0

Oost-Vlaanderen

0

0

Vlaams-Brabant

0

0

West-Vlaanderen

0

0

Totaal Vlaanderen

1

10

Brussels Gewest

0

0


2.2.3.8 Nachtopvang Wat? Nachtopvangcentra hebben tot doel een overnachtingsmogelijkheid te bieden aan thuislozen die geen sociale begeleiding wensen. De doelgroep zijn thuislozen die op straat leven, chronisch thuislozen. Naast bed, bad en brood is geen verdere begeleiding voorzien. Waar? Tabel 5.33: Aantal CAW's dat nachtopvang biedt en hun opvangcapaciteit in aantal bedden, per provincie, 2003 2003

Aantal CAW's

Aantal bedden

Antwerpen

1

32

Limburg

0

0

Oost-Vlaanderen

2

16

Vlaams-Brabant

0

0

West-Vlaanderen

0

0

Totaal Vlaanderen

3

48

Brussels Gewest

0

0



3

125

De centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen

3.1 Wat? De grote ziekenfondsen startten na de Tweede Wereldoorlog met beperkte sociale diensten. Deze werden in de jaren '80 erkend als centra voor algemeen welzijnswerk. De centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen worden afgekort ook wel de 'ingebouwde CAW's' genoemd (iCAW). Organisatorisch maken de centra deel uit van de ziekenfondsen of kunnen ze door hun werking als dusdanig worden beschouwd. In principe staan de iCAW's open voor iedereen, maar ze richten zich voornamelijk naar de leden van het ziekenfonds en zijn specifiek gericht op personen die door ouderdom, ziekte of handicap blijvend of tijdelijk problemen ondervinden. Meestal zijn gezondheidsproblemen een eerste aanknopingspunt om aan te kloppen bij een iCAW. De hulpverlening bestaat hoofdzakelijk uit kortlopende, administratieve contacten. Er kunnen drie hoofdtaken onderscheiden worden: • Een eerste opvang bieden aan de cliënten, hen informeren en adviseren omtrent alle diensten, voorzieningen en tegemoetkomingen waarop zij een beroep kunnen doen (Voorbeelden zijn informatie en advies over tegemoetkomingen aan gehandicapten, advies in verband met thuiszorg en begeleiding bij de verwerking van de ziekte); • Overleg met andere diensten zoals ziekenhuizen, thuiszorg, samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg, thuisverpleging, enzovoort; • Eerstelijnshulp en administratieve hulpverlening inzake materies als sociale zekerheid, werking van de ziekenfondsdiensten, ziekte- en invaliditeitsverzekering, arbeidsongevallen, enzovoort. Het is met andere woorden een belangrijke doelstelling van de iCAW's om de tegemoetkomingen en voorzieningen op het vlak van gezondheidszorg, ouderenzorg en de zorg voor personen met een handicap, toegankelijk te maken voor hun cliënten en ervoor te zorgen dat zij hun rechten op die terreinen optimaal kunnen benutten. Wanneer CAW's in het kader van de ziekenfondsen geconfronteerd worden met vragen in verband met persoonlijke, gezins- en relationele problemen, financiële moeilijkheden, slachtofferhulp, zorg voor daklozen, enzovoort, verwijzen de betrokken centra meestal door naar de autonome CAW's of tweede- en derdelijnsdiensten, tenzij de oorzaak van de problematiek bijvoorbeeld gebaseerd is op een langdurige ziekte of handicap 28.

28

Informatie van de Afdeling Welzijnszorg van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn.

126

Hoofdstuk 5

3.2 Cijfermateriaal Bij het Team Algemeen Welzijnswerk van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn verkregen we informatie over het aantal ingebouwde CAW's (iCAW) per provincie en per ziekenfonds waaronder ze thuishoren. We stellen de gegevens over de periode 2000-2004 voor in de tabellen 5.34 tot en met 5.36. Het aantal ingebouwde centra voor algemeen welzijnswerk is over de jaren heen afgenomen. Dit is in de eerste plaats het gevolg van samensmeltingen. Het is mogelijk dat één iCAW meerdere aanspreekpunten heeft waar mensen terechtkunnen. Het kleinere aantal iCAW's betekent dus niet automatisch dat er minder dienstverlening is noch dat er per definitie een vermindering is van het aantal aanspreekpunten. Over het aantal vestigingsplaatsen of aanspreekpunten zijn er evenwel geen gecentraliseerde gegevens beschikbaar. Tabel 5.34: Aantal centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen (iCAW), per ziekenfonds, per provincie, 2000-2002 Aantal iCAW's in 2000-2002 CM

Soc. Mut.

Lib. Mut.

Neutr. ZF

Onaf. ZF

Totaal

Antwerpen

3

3

1

0

2

9

Limburg

1

1

1

0

0

3

Oost-Vlaanderen

6

3

1

1

1

12

Vlaams-Brabant

2

2

1

0

0

5

West-Vlaanderen

6

2

1

0

1

10

Totaal Vlaanderen

18

11

5

1

4

39

1

0

0

0

0

1

Brussels Gewest



127

Tabel 5.35: Aantal centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen (iCAW), per ziekenfonds, per provincie, 2003 Aantal iCAW's in 2003 CM

Soc. Mut.

Lib. Mut.

Neutr. ZF

Onaf. ZF

Totaal

Antwerpen

3

3

1

0

2

9

Limburg

1

1

1

0

0

3

Oost-Vlaanderen

6

4

1

1

1

13

Vlaams-Brabant

2

2

1

0

0

5

West-Vlaanderen

6

1

1

0

1

9

Totaal Vlaanderen

18

10

5

1

4

39

1

0

0

0

0

1

Brussels Gewest


Tabel 5.36: Aantal centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen (iCAW), per ziekenfonds, per provincie, 2004 Aantal iCAW's in 2004 CM

Soc. Mut.

Lib. Mut.

Neutr. ZF

Onaf. ZF

Totaal

Antwerpen

3

1

1

1

1

7

Limburg

1

1

1

0

1

4

Oost-Vlaanderen

2

3

1

1

1

8

Vlaams-Brabant

2

2

1

0

1

6

West-Vlaanderen

4

1

1

0

1

7

Totaal Vlaanderen

12

8

5

2

5

32

1

0

1

0

1

3

Brussels Gewest


128

4

Hoofdstuk 5

Teleonthaal

4.1 Wat? De centra voor teleonthaal bieden telefonische opvang en hulpverlening aan mensen met vragen en psycho-sociale problemen. Doelgroep van de dienst zijn alle mensen die een gesprekspartner zoeken voor vragen en problemen allerhande. Zo nodig is er een oriëntatie of verwijzing naar specifieke hulpverlening in de regio. Er wordt ook informatie gegeven over alle mogelijke voorzieningen. De centra voor teleonthaal zijn dag en nacht bereikbaar via het telefoonnummer 106.

4.2 Cijfermateriaal Er zijn vijf VZW's die instaan voor teleonthaal, namelijk één voor elke Vlaamse provincie. De VZW teleonthaal Vlaams-Brabant heeft als enige twee diensten voor teleonthaal onder haar bevoegdheid: een voor de regio Leuven en een voor Brussel. In elk andere provincie is er één dienst voor teleonthaal. Het aantal diensten voor teleonthaal en hun spreiding zijn gelijk gebleven in de periode 2000-2004. Tabel 5.37 geeft per dienst voor teleonthaal weer hoeveel oproepen er jaarlijks waren. Tabel 5.37: Aantal oproepen bij de afzonderlijke diensten voor teleonthaal, 2000-2003 Aantal oproepen per teleonthaaldienst per jaar 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

34.118

36.321

35.510

34.497

Vlaams-Brabant dienst Brussel

13.663

9.921

9.637

9.243

Vlaams-Brabant dienst Leuven

13.327

9.546

10.300

10.509

Limburg

16.224

18.386

15.035

13.414

Oost-Vlaanderen

20.775

25.196

23.196

24.117

West-Vlaanderen

23.401

26.780

26.218

24.166

121.508

126.150

119.896

115.946

Totaal Bron: Federatie Tele-onthaal.

Hoofdstuk 6 Geestelijke gezondheidszorg

1

Inleiding

In de sector van de geestelijke gezondheidszorg kunnen we vijf deeldomeinen of 'pijlers' onderscheiden, die elk instaan voor een eigen aanbod: • Psychiatrische ziekenhuizen; • Psychiatrische afdelingen binnen algemene ziekenhuizen; • Psychiatrische verzorgingstehuizen; • Voorzieningen voor beschut wonen; • Centra voor geestelijke gezondheidszorg. In dit hoofdstuk komen de opgesomde deelsectoren afzonderlijk aan bod. Telkens wordt een korte omschrijving gegeven van de taak die ze op zich nemen, gevolgd door cijfergegevens over het aantal voorzieningen en de opvangcapaciteit die ze bieden.

2

Psychiatrische ziekenhuizen

2.1 Wat? Psychiatrische ziekenhuizen (PZ) verzorgen uitsluitend psychiatrische patiënten. Ze bieden een gezondheidszorg waarbij op elk ogenblik geëigende medisch-specialistische onderzoeken of behandelingen in pluridisciplinair verband kunnen worden verstrekt binnen een gepast medisch, medisch-technisch, verpleegkundig, paramedisch en logistiek kader. De doelgroep van de psychiatrische ziekenhuizen wordt gevormd door personen van wie de mentale gezondheidstoestand zorgen vereist. Het doel van de behandeling in een

130

Hoofdstuk 6

psychiatrisch ziekenhuis is de ziekte te bestrijden of te verlichten, de gezondheidstoestand te herstellen of te verbeteren of de letsels te stabiliseren 29.

2.2 Cijfermateriaal Het team Psychiatrie van de afdeling Verzorgingsvoorzieningen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap beschikt over gegevens over het aantal psychiatrische ziekenhuizen in Vlaanderen en over de opvangcapaciteit waarover ze beschikken. De tabellen 6.1 en 6.2 tonen per provincie hoeveel psychiatrische ziekenhuizen er zijn en hoeveel erkende plaatsen ze hebben. De cijfers gelden telkens voor de laatste dag van het vermelde jaartal, behalve voor 2004, waar de cijfers slaan op de toestand op 1 juli. Tabel 6.1:

Aantal psychiatrische ziekenhuizen en hun opvangcapaciteit, per provincie, 2000-2002* Aantal psychiatrische ziekenhuizen (PZ) en aantal erkende plaatsen 2000 Aantal PZ

2001

Aantal plaatsen

Aantal PZ

2002

Aantal plaatsen

Aantal PZ

Aantal plaatsen

Antwerpen

7

3.082

7

2.968

6

2.921

Limburg

4

1.292

4

1.273

6

1.269

Oost-Vlaanderen

12

2.574

12

2.521

12

2.494

Vlaams-Brabant

9

1.643

9

1.629

9

1.659

West-Vlaanderen

7

1.874

7

1.856

7

1.856

Totaal Vlaanderen

39

10.465

39

10.247

40

10.199

1

44

1

44

1

44

Brussels Gewest

* Cijfers onder voorbehoud van de correcte en volledige invulling van Dolfijn-psychiatrie. Bron: Team Psychiatrie, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

29



Tabel 6.2:

131

Aantal psychiatrische ziekenhuizen en hun opvangcapaciteit, per provincie, 2003-2004* Aantal psychiatrische ziekenhuizen (PZ) en aantal erkende plaatsen 2003 Aantal PZ

2004

Aantal plaatsen

Aantal PZ

Aantal plaatsen

Antwerpen

6

2.991

6

2.931

Limburg

6

1.269

5

1.249

Oost-Vlaanderen

12

2.494

12

2.494

Vlaams-Brabant

9

1.659

9

1.659

West-Vlaanderen

7

1.856

7

1.856

Totaal Vlaanderen

40

10.269

39

10.189

1

44

1

44

Brussels Gewest

* Cijfers onder voorbehoud van de correcte en volledige invulling van Dolfijn-psychiatrie en van retroactieve erkenningen na 1/7/2004. Bron: Team Psychiatrie, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

3

Psychiatrische afdeling in een algemeen ziekenhuis

3.1 Wat? Een psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis (PAAZ) richt zich tot personen (vanaf 15 jaar) in medische psychosociale crisistoestanden. Een PAAZ biedt dringende hulp ingeval van een crisistoestand, observatie of actieve behandeling van de patiënten en dit zowel dag als nacht. De psychiatrische afdeling is gescheiden van de andere ziekenhuisdiensten maar moet er wel een beroep kunnen op doen 30.

3.2 Cijfermateriaal Cijfermateriaal over het aantal algemene ziekenhuizen met een PAAZ-afdeling is beschikbaar bij het team Algemene Ziekenhuizen van de afdeling Verzorgings-

30


132

Hoofdstuk 6

voorzieningen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. De tabellen 6.3 en 6.4 tonen het aantal ziekenhuizen met een PAAZ-afdeling en het aantal bedden dat de PAAZafdelingen samen bieden. De informatie geldt telkens voor de laatste dag van het jaar in de periode 2000-2003. Tabel 6.3:

Aantal algemene ziekenhuizen met een psychiatrische afdeling en de capaciteit van de psychiatrische afdelingen, per provincie, 2000-2001. Aantal algemene ziekenhuizen met een psychiatrische afdeling (PAAZ) en aantal erkende plaatsen in de PAAZ 2000

2001

Aantal PAAZ

Aantal plaatsen

Aantal PAAZ

Aantal plaatsen

Antwerpen

9

357

9

362

Vlaams-Brabant

5

160

4

130

Limburg

4

142

4

142

Oost-Vlaanderen

5

206

5

236

West-Vlaanderen

10

441

10

441

Totaal Vlaanderen

33

1.306

32

1.311

1

30

1

30

Brussels Gewest

Bron: Team Psychiatrie, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Tabel 6.4:

Aantal algemene ziekenhuizen met een psychiatrische afdeling en de capaciteit van de psychiatrische afdelingen, per provincie, 2002-2003. Aantal algemene ziekenhuizen met een psychiatrische afdeling (PAAZ) en aantal erkende plaatsen in de PAAZ 2002

2003

Aantal PAAZ

Aantal plaatsen

Aantal PAAZ

Aantal plaatsen

Antwerpen

9

362

9

362

Vlaams-Brabant

4

130

4

130

Limburg

4

142

4

162

Oost-Vlaanderen

5

236

5

236

West-Vlaanderen

10

441

10

441

Totaal Vlaanderen

32

1.311

32

1.331

1

30

1

30

Brussels Gewest

Bron: Team Psychiatrie, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.


4

133

Psychiatrische verzorgingstehuizen

4.1 Wat? Bestaande psychiatrische ziekenhuizen kunnen een bijzondere erkenning krijgen als psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) voor de opvang van personen met een gestabiliseerde langdurige psychische stoornis en voor personen met een verstandelijke handicap. Voorwaarden voor de personen met een psychische stoornis zijn dat ze geen medische behandeling of ononderbroken psychiatrisch toezicht nodig hebben, niet in aanmerking komen voor opname in een rusten verzorgingstehuis of in beschut wonen. Voor de personen met een verstandelijke handicap moet gelden dat ze geen medische behandeling in een ziekenhuis of ononderbroken psychiatrisch toezicht nodig hebben, noch continue begeleiding, en dat ze niet in aanmerking komen voor een medisch-pedagogische instelling of beschut wonen 31.

4.2 Cijfermateriaal Informatie over de psychiatrische verzorgingstehuizen en hun capaciteit wordt, net als die over de psychiatrische ziekenhuizen, bijgehouden door het team Psychiatrie van de afdeling Verzorgingsvoorzieningen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. De tabellen 6.5 en 6.6 bevatten cijfers per provincie over het aantal voorzieningen en hun opvangcapaciteit. Er moet evenwel een belangrijke kanttekening worden gemaakt bij de tabel. Voor de jaren 2000 en 2001 zijn de cijfers voor de psychiatrische verzorgingstehuizen in Mortsel, Ziekeren, Geel en Eeklo onvolledig. Die verzorgingstehuizen samen staan in voor ongeveer een zesde van de totale capaciteit van de psychiatrische verzorgingstehuizen. De onvolledigheid in de gegevens voor 2000 en 2001 zorgt dus voor een niet onbelangrijke vertekening van de gegevens. Hiermee moet rekening worden gehouden bij de interpretatie. De cijfers voor de periode 2000-2003 geven telkens de situatie weer op de laatste dag van het jaar. Voor 2004 beschrijft het cijfermateriaal de toestand op 1 juli.

31

Bron: Vicca, Cl., Schalenbourg, B., Rochtus, K., Casier, H. & Van Hauwermeiren, M., Sociale Landkaart 2004, Brugge, Uitgeverij Vanden Broele.

134

Hoofdstuk 6

Tabel 6.5:

Aantal psychiatrische verzorgingstehuizen en hun opvangcapaciteit, per provincie, 2000-2002* Aantal psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT) en aantal erkende plaatsen 2000**

2001**

2002

Aantal PVT’s

Aantal plaatsen

Aantal PVT’s

Aantal plaatsen

Aantal PVT’s

Aantal plaatsen

Antwerpen

5

272

5

312

5

450

Limburg

3

455

3

492

3

492

Oost-Vlaanderen

10

1.001

10

1.001

10

974

Vlaams-Brabant

3

142

3

142

3

157

West-Vlaanderen

3

342

3

352

3

352

Totaal Vlaanderen

24

2.212

24

2.299

24

2.425

* Cijfers onder voorbehoud van de correcte en volledige invulling van Dolfijn-psychiatrie. ** De cijfers voor de psychiatrische verzorgingstehuizen in Mortsel, Ziekeren, Geel en Eeklo zijn onvolledig. Bron: Team Psychiatrie, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Tabel 6.6:

Aantal psychiatrische verzorgingstehuizen en hun opvangcapaciteit, per provincie, 2003-2004* Aantal psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT) en aantal erkende plaatsen 2003 Aantal PVT’s

2004

Aantal plaatsen

Aantal PVT’s

Aantal plaatsen

Antwerpen

5

450

6

465

Limburg

3

492

3

428

Oost-Vlaanderen

10

935

11

958

Vlaams-Brabant

3

166

3

150

West-Vlaanderen

3

352

3

352

Totaal Vlaanderen

24

2.395

24

2.353



5

135

Beschut wonen voor psychiatrische patiënten

5.1 Wat? Het hoofddoel van beschut wonen (BW) voor psychiatrische patiënten is een woonplaats te bieden aan mensen die ten gevolge van psychosociale problemen tijdelijk niet in staat zijn een zelfstandig leven te leiden. Er wordt gestreefd naar een maximale zelfstandigheid van de bewoners. Tegelijk wordt de veiligheid en de zekerheid van een thuis geboden. Zowel op psychosociaal vlak als op praktisch organisatorisch vlak wordt er gezorgd voor een begeleidingsklimaat waarbij basisveiligheid een belangrijk uitgangspunt is. Stap voor stap wordt een zo groot mogelijke integratie in het maatschappelijk leven nagestreefd. Bij beschut wonen gaat het om samenwerkingsverbanden tussen een psychiatrisch ziekenhuis of een algemeen ziekenhuis met een PAAZ-afdeling en een welzijnsdienst (meestal een Dienst Geestelijke Gezondheidszorg). De doelgroep van de samenwerkingsverbanden voor beschut wonen zijn personen met een gestabiliseerde chronische psychiatrische problematiek die behoefte hebben aan een ondersteunende begeleiding in hun leef- en woonsituatie, gericht op een zo maximaal mogelijke maatschappelijke reïntegratie. Meer bepaald richt beschut wonen zich tot chronische ex-psychiatrische patiënten die zich met een beperkte ondersteuning kunnen handhaven en maatschappelijk kwetsbaren met psychische problemen die niet terechtkunnen in andere reguliere voorzieningen van de gezondheidszorg 32.

5.2 Cijfermateriaal Voor cijfergegevens over het aantal voorzieningen in het kader van beschut wonen en over de opvangcapaciteit, konden we opnieuw terecht bij het team Psychiatrie van de afdeling Verzorgingsvoorzieningen. De tabellen 6.7 en 6.8 geven een overzicht. Een belangrijke opmerking is dat de gegevens voor het jaar 2000 onvolledig zijn voor de volgende voorzieningen beschut wonen: Oostkust, Walden, Schuilplaats, Melle, Munsterbilzen, Lede, Morstel, BW Antwerpen en IPSO Gent. Samen staan zij in voor ongeveer een zesde van de totale opvangcapaciteit in het kader van beschut wonen. De onvolledige gegevens betekenen wellicht een niet onbelangrijke vertekening van de cijfergegevens voor 2000.

32


136

Hoofdstuk 6

Ook hier hebben de cijfers voor de periode 2000-2003 betrekking op de situatie op 31 december en de cijfers voor 2004 op de toestand op 1 juli. Tabel 6.7:

Aantal voorzieningen voor beschut wonen en hun opvangcapaciteit, per provincie, 2000-2002* Aantal voorzieningen voor beschut wonen (BW) en aantal erkende plaatsen 2000** 2001 2002 Aantal BW 8

Aantal plaatsen 389

Aantal BW 8

Aantal plaatsen 429

Aantal BW 8

Aantal plaatsen 470

6

363

6

363

6

364

Oost-Vlaanderen

11

671

11

671

11

680

Vlaams-Brabant

7

340

7

338

7

356

West-Vlaanderen

9

524

10

547

10

553

Totaal Vlaanderen

41

2.287

42

2.348

42

2.423

2

33

2

33

2

33

Antwerpen Limburg

Brussels Gewest

* Cijfers onder voorbehoud van de correcte en volledige invulling van Dolfijn-psychiatrie. ** Cijfers voor 2000 over Beschut Wonen in Walden, Oostkust, Schuilplaats, Melle, Munsterbilzen, Lede, Mortsel, BW Antwerpen en IPSO Gent zijn onvolledig. Bron: Team Psychiatrie, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Tabel 6.8:

Aantal voorzieningen voor beschut wonen en hun opvangcapaciteit, per provincie, 2003-2004* Aantal voorzieningen voor beschut wonen (BW) en aantal erkende plaatsen 2003 2004 Aantal BW

Aantal plaatsen

Aantal BW

Aantal plaatsen

Antwerpen

8

480

8

478

Limburg

6

371

6

384

Oost-Vlaanderen

11

697

11

685

Vlaams-Brabant

7

360

7

325

West-Vlaanderen

10

575

10

575

Totaal Vlaanderen

42

2.483

42

2.447

2

33

2

33

Brussels Gewest



6

137

Centra voor geestelijke gezondheidszorg

6.1 Wat? De centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG) zorgen voor diagnosestelling en behandeling van personen met psychische en psychiatrische problematieken. Ze beogen daarbij het herstel van het psychische evenwicht of het draaglijk maken van de psychische stoornis. De CGG’s richten zich tot kinderen, volwassenen en ouderen met ernstige relationele, psychische of psychiatrische problemen, alsook tot hun leefomgeving 33.

6.2 Cijfergegevens Vlaanderen heeft 21 centra voor geestelijke gezondheidszorg. De CGG’s kunnen elk op zich werken op verschillende vestigingsplaatsen. In tabel 6.9 worden cijfers weergegeven over het aantal CGG’s en het aantal vestigingsplaatsen per provincie. De cijfers ontvingen we van het team Centra geestelijke gezondheidszorg van de Afdeling Verzorgingsvoorzieningen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Tabel 6.9:

Aantal centra voor geestelijke gezondheidszorg en aantal vestigingsplaatsen, per provincie, 2000-2004 Aantal centra voor geestelijke gezondheidszorg en aantal vestigingsplaatsen 2000 (idem in 2001 en 2002) 2004 (idem in 2003) Aantal CGG’s

Aantal vestig.

Aantal CGG’s

Aantal vestig.

Antwerpen

5

21

5

21

Limburg

3

13

3

13

Oost-Vlaanderen

5

21

5

21

Vlaams-Brabant

3

12

3

12

West-Vlaanderen

4

16

4

15

Totaal Vlaanderen

22

83

22

82

1

7

1

7

Brussels Gewest

Bron: Team Centra Geestelijke Gezondheidszorg, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

33


Hoofdstuk 7 Zorg voor personen met een handicap en gepaste tewerkstelling

1

Inleiding

In dit hoofdstuk komt de hulp- en dienstverlening aan personen met een handicap aan bod. Tot 1980 was dat een federale aangelegenheid, die hoofdzakelijk werd gecoördineerd door drie publiekrechtelijke instellingen: de Dienst voor tegemoetkomingen aan gehandicapten (Ministerie van Sociale Zaken), het Rijksfonds voor sociale reclassering van de mindervaliden en het Fonds voor medische, sociale en pedagogische zorg voor gehandicapten (het zogenaamde Fonds 81). Met de staatshervormingen van de jaren '80 werden de meeste bevoegdheden op dit vlak toevertrouwd aan de gemeenschappen. De tegemoetkomingen aan personen met een handicap bleven wel een federale materie. Wat de Vlaamse Gemeenschap betreft, werden de bevoegdheden inzake gehandicaptenzorg pas in 1993 toevertrouwd aan het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap (verder afgekort als 'Vlaams Fonds'; opgericht bij decreet van 27 juni 1990). De functionele revalidatieverstrekkingen werden vanaf 1991 in handen van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) gegeven. Vermelden we ten slotte nog dat in het kader van de operatie Beter Bestuurlijk Beleid van de Vlaamse overheid, besloten is om alle beleidsitems in verband met tewerkstelling en werkgelegenheid te groeperen in het beleidsdomein Economie, Werkgelegenheid en Toerisme. Het Vlaams Fonds zal dus wellicht zijn bevoegdheden in verband met het werk en de beroepsopleidingen voor personen met een handicap moeten overdragen. De meeste opdrachten van het Vlaams Fonds (naast bijvoorbeeld voorlichting, documentatie, onderzoek, enzovoort) worden concreet vertaald in diverse vormen van individuele dienstverlening en de uitbouw van voorzieningen. Het Vlaams Fonds beschikt evenwel niet over eigen collectieve voorzieningen, maar erkent en subsidieert voorzieningen die opgericht werden door het privé-initiatief of de lokale overheid. In paragraaf 2 van dit hoofdstuk komen de collectieve voorzieningen uit de zorgsector (opvang, behandeling en begeleiding) aan bod. Achtereenvolgens wordt het aanbod van ambulante, semi-residentiële en residentiële diensten en voorzieningen behandeld. Ambulante diensten begeleiden personen met een handicap (en/of hun naaste omgeving) binnen hun eigen leef- en woonsituatie, of binnen een meer geïntegreerde woonvorm, om hen in

140

Hoofdstuk 7

staat te stellen optimaal in hun thuisomgeving te functioneren. De semi-residentiële voorzieningen richten zich tot personen met een handicap die overdag worden opgevangen door een begeleidingsdienst en 's avonds, 's nachts en in de weekends thuis verblijven. Residentiële opvang is bedoeld voor personen met een handicap die niet meer worden opgevangen in de thuisomgeving. Zij kunnen deeltijds of permanent in een voorziening verblijven. In paragraaf 2 wordt tot slot ook het aanbod van de revalidatiecentra belicht. In de twee daaropvolgende paragrafen wordt aandacht besteed aan twee vormen van individueel gerichte prestaties of tussenkomsten, met name de individuele materiële bijstand (IMB) en het persoonlijke-assistentiebudget (PAB). De IMB omvat voornamelijk tussenkomsten in de kosten voor aanpassingen en hulpmiddelen die personen met een handicap nodig hebben om thuis te kunnen blijven wonen of om hun sociale of professionele integratie te bevorderen. Het gaat bijvoorbeeld om kosten voor de aanpassing van een woning of auto. Het PAB, dat sinds 2001 bestaat, is een budget dat wordt toegekend aan personen met een handicap die in hun thuissituatie willen blijven (of willen gaan) wonen. Met het budget kunnen die personen zèlf hun assistentie organiseren en financieren. Verschillende individuele en collectieve diensten en voorzieningen gericht op de professionele integratie van personen met een handicap worden besproken in paragraaf 5. Het gaat zowel om diensten ter ondersteuning van de opleiding en de beroepsoriëntatie als om tussenkomsten die de integratie in het normale economische circuit bevorderen. Op twee vormen van betaalde gepaste tewerkstelling buiten het reguliere arbeidscircuit, die openstaan voor personen met een handicap, wordt ingegaan in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk: de beschutte en de sociale werkplaatsen. Ze worden in een aparte paragraaf over gepaste tewerkstelling behandeld om recht te doen aan het feit dat de sociale werkplaatsen niet echt tot de gehandicaptensector kunnen worden gerekend. In het vervolg van dit hoofdstuk komen dus de verschillende diensten en zorgvoorzieningen voor personen met een handicap en de gepaste opleiding en tewerkstelling aan bod. Voor elke soort voorziening of dienstverlening wordt kort uitgelegd wat de doelstelling ervan is en worden cijfergegevens voorgesteld over het aantal voorzieningen en, waar mogelijk, over de capaciteit van de hulp- en dienstverlening. Wat het cijfermateriaal in dit hoofdstuk betreft, is het belangrijk te weten dat het Vlaams Fonds in haar jaarverslagen geen afzonderlijke cijfers weergeeft voor de voorzieningen die ze erkent op Brussels grondgebied. De cijfers in verband met voorzieningen erkend op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn meegeteld bij die van Vlaams-Brabant. Overal waar de jaarverslagen van het Vlaams Fonds de bron vormen van de weergegeven cijfers, zijn de Brusselse voorzieningen dus mee opgenomen in de categorie 'Vlaams-Brabant' (tenzij anders vermeld).


2

141

Zorgvoorzieningen

2.1 Ambulante diensten 2.1.1 Diensten voor thuisbegeleiding De diensten voor thuisbegeleiding bieden pedagogische en psychologische ondersteuning aan ouders die instaan voor de zorg voor een kind met een motorische, verstandelijke, visuele, auditieve of autistische handicap. Ook wanneer iemand op latere leeftijd een handicap krijgt, kan men een beroep doen op die diensten, op voorwaarde dat de persoon met een handicap bij mensen verblijft die het ouderlijk gezag over hem of haar uitoefenen. De begeleiding gebeurt door professionele gezinsbegeleid(st)ers in nauw overleg met de ouders. Ze is gericht op het stimuleren van de ontwikkeling van het kind en op het ondersteunen van de ouders in alledaagse opvoedingssituaties. Het aanvaarden van de handicap en het samen bekijken van de toekomst van het kind zijn daarbij twee belangrijke onderwerpen 34. De diensten voor thuisbegeleiding worden gesubsidieerd voor de bezoeken die ze aan de gezinnen brengen. Tabel 7.1 bevat cijfers over het aantal erkende diensten voor thuisbegeleiding en over het maximale aantal thuisbegeleidingen (bezoeken) waarvoor de diensten subsidies konden ontvangen. De bronnen voor deze cijfers zijn de jaarverslagen van het Vlaams Fonds. Er zijn geen cijfers per provincie beschikbaar. Tabel 7.1:

Diensten voor thuisbegeleiding – aantal en capaciteit, 2000-2003

Diensten voor thuisbegeleiding Aantal erkende diensten Max. aantal thuisbegeleidingen

2000

2001

2002

2003

18

20

20

20

40.405

47.077

48.828

57.674

Bron: Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

2.1.2 Diensten voor begeleid wonen De diensten voor begeleid wonen richten zich tot volwassen personen, met een lichte tot matige verstandelijke, motorische of sensoriële handicap, die zelfstandig kunnen wonen, maar gedurende een beperkt aantal uren per week nood hebben aan ondersteuning op

34

Bron: webstek Vlaams Fonds (http://www.vlafo.be/nederlands/wonen/wonen.html).

142

Hoofdstuk 7

psycho-sociaal vlak en bij dagelijkse activiteiten. De noodzakelijke begeleiding wordt aangeboden door de dienst, eventueel samen met vrijwilligers ondersteund door een dienst. In tabel 7.2 geven we cijfers over het aantal erkende diensten voor begeleid wonen en over het maximum aantal personen dat ze kunnen begeleiden. Er zijn geen cijfers per provincie beschikbaar. Tabel 7.2:

Diensten voor begeleid wonen – aantal en capaciteit, 2000-2003

Diensten voor begeleid wonen

2000

2001

2002

2003

Aantal erkende diensten

40

40

39

39

Aantal erkende plaatsen

1.440

1.540

1.660

1.955


2.1.3 Diensten voor zelfstandig wonen De diensten voor zelfstandig wonen richten zich tot meerderjarige personen met een fysieke handicap. De diensten bieden 24 uur op 24 assistentie bij activiteiten van het dagelijks leven (ADL), weliswaar met een maximale begeleiding van 30 uur per week. De personen met een handicap wonen dan in aangepaste woningen, verspreid in een gewone woonwijk, waar ze zo zelfstandig mogelijk wonen en via een oproepsysteem een beroep kunnen doen op ADL-assistentie. De hulp wordt gegeven bij praktische zaken waarbij men moeilijkheden ondervindt, zoals bijvoorbeeld opstaan, zich aankleden, zich wassen,... Cijfers over het aantal erkende diensten voor zelfstandig wonen en hun erkende capaciteit zijn opgenomen in tabel 7.3. Tabel 7.3:

Diensten voor zelfstandig wonen – aantal en capaciteit, 2000-2003

Diensten voor zelfstandig wonen

2000

2001

2002

2003

Aantal erkende diensten

15

15

15

16


204

211

211

223


2.1.4 Diensten voor beschermd wonen De diensten voor beschermd wonen zijn een tussenvorm tussen de residentiële opvang (tehuizen voor niet-werkenden) en de ambulante leefvormen. Ze richten zich tot personen met een handicap die wel over een zorgtoewijzing in een tehuis beschikken, maar wegens


143

hun mogelijkheden in een minder intensieve zorgvorm kunnen worden opgenomen en behandeld. Bij beschermd wonen gaat het om geïntegreerde woningen in de nabijheid van een instelling, waar maximaal vijf personen samenwonen. De bewoners kunnen naast de woonbegeleiding ook een beroep doen op de dagbesteding die door de voorziening wordt georganiseerd. De gebruikers van deze woonvorm staan, net als bij het begeleid wonen, zèlf in voor hun woon- en leefkosten. Met betrekking tot beschermd wonen zijn cijfers beschikbaar over het aantal initiatiefnemers en over de totale erkende capaciteit. Cijfers per afzonderlijke provincie zijn er niet. Tabel 7.4:

Diensten voor beschermd wonen – aantal en capaciteit, 2000-2003

Diensten voor beschermd wonen Aantal erkende initiatiefnemers Aantal erkende plaatsen

2000

2001

2002

2003

67

67

71

78

370

370

451

582


2.1.5 Opvang in een pleeggezin Het Vlaams Fonds erkent en subsidieert diensten voor pleegzorg (voorheen 'diensten voor plaatsing in gezinnen') die de tijdelijke of permanente opvang van personen met een handicap in pleeggezinnen organiseren en begeleiden. De opgevangen personen zijn zowel minderjarigen ('pleegkinderen') als meerderjarigen ('pleeggasten'). De pleeggezinnen zijn klassieke gezinnen, samengestelde gezinnen, alleenstaanden, leefgemeenschappen, enzovoort. De opdracht van de diensten omvat het werven, selecteren en voorbereiden van gezinnen en vrijwilligers, het behandelen van aanvragen voor pleegzorg, het 'matchen' van kandidaat-pleegkinderen en -gasten met kandidaatgezinnen en het begeleiden van pleeggezinnen en –gasten. De diensten voor pleegzorg richten hun aanbod niet rechtstreeks tot de personen met een handicap, maar verlenen op een indirecte manier hulp via het vinden en het begeleiden van vrijwilligers. Dat in hoofdzaak mediërende karakter van hun zorgaanbod onderscheidt hen van andere woon- en begeleidingsvormen voor personen met een handicap. In de praktijk staat 'pleegzorg', net als in de sectoren van de bijzondere jeugdbijstand en van Kind en Gezin, voor een waaier van opvangmogelijkheden. Om gesubsidieerd te worden, moeten de pleegzorgvormen echter onder één van de twee door het Vlaams Fonds erkende stelsels vallen: het gewone stelsel van pleegzorg (plaatsing in een gezin) en het zogenaamde 'wonen onder begeleiding van een particulier' of 'WOP'. WOP is een flexibele zorgvariant waarbij een volwassen persoon met een handicap volledig zelfstandig woont,

144

Hoofdstuk 7

maar wordt ondersteund door een niet-professionele hulpverlener die in de buurt woont en op zijn beurt wordt begeleid vanuit een dienst voor pleegzorg. De vrijwilliger of steunfiguur is dus een familielid, vriend, kennis of buur, in tegenstelling tot begeleid en beschermd wonen waar een professionele kracht (eventueel samen met vrijwilligers) instaat voor de begeleiding. Tabel 7.5 geeft cijfers weer over het aantal erkende diensten voor pleegzorg, dat in de periode 2000-2003 niet is gewijzigd. De cijfers worden gegeven per provincie, waarbij enkel rekening wordt gehouden met de vestigingsplaats van de hoofdzetel van de pleegzorgdienst. Hun werkingsgebied kan delen van andere provincies omvatten. Ook cijfers over het aantal erkende 'plaatsingen in gezinnen' (gewone pleegzorgsituaties) en WOPsituaties waarvoor de diensten de begeleiding verzorgen, zijn in de tabel opgenomen. Een belangrijke opmerking bij de tabel betreft het feit dat niet alle diensten voor pleegzorg erkende WOP-plaatsen hebben. Voor 2002 bijvoorbeeld hadden 9 van de 12 diensten erkende WOP-plaatsen 35. Tabel 7.5:

Diensten voor pleegzorg in gezinnen – aantal diensten en aantal erkende pleegzorgplaatsen (gewone pleegzorg (gPZ) en WOP), per provincie, 20002003

Diensten voor pleegzorg

Aantal diensten voor pleegzorg


2000

2001

2002

2003

(20002003)

gPZ

WOP

gPZ

WOP

gPZ

WOP

gPZ

WOP

Antwerpen

2

125

20

120

28

120

28

123

30

Limburg

2

57

3

57

3

57

3

58

4

Oost-Vlaanderen

1

85

15

81

22

81

22

81

25

Vlaams-Brabant

4

422

44

405

72

405

72

405

72

West-Vlaanderen

3

136

18

136

18

136

18

138

23

12

825

100

799

143

799

143

805

154

Totaal


35

Bron: enquête bij de diensten voor pleegzorg, beschreven in Van Houdt, S. & Van Meerbeeck, A., 2002, Pleegzorg voor personen met een handicap: een doorlichting, Leuven, LUCAS.


145

2.2 Semi-residentiële opvang 2.2.1 Opvang in een semi-internaat Minderjarige personen met een handicap (zowel schoolgaanden als niet-schoolgaanden tot 21 jaar) kunnen gebruik maken van semi-internaten. Die voorzieningen zijn open van 8 tot 18 uur en zijn meestal verbonden aan een onderwijsinstelling die in buitengewoon onderwijs voorziet. Voorzieningen met semi-internaatstelsel vervullen veeleer een gezinsondersteunende en gezinsaanvullende functie. In bepaalde situaties zijn zij preventief ten aanzien van een internaatplaatsing. Tabel 7.6 bevat cijfermateriaal over het aantal semi-internaten en het aantal plaatsen dat zij bieden, per provincie. Tabel 7.6:

Semi-internaten – aantal en capaciteit, per provincie, 2000-2003

Semiinternaten (SI)

2000

2001

Aantal Aantal SI plaatsen

Aantal SI

2002

Aantal plaatsen

Aantal SI

2003

Aantal Aantal Aantal plaatsen SI plaatsen

16

1.070

16

1.070

16

1.070

16

1.087

9

439

9

439

9

439

9

456

12

889

12

889

12

889

12

902

8

202

8

202

8

218

8

249

WestVlaanderen

15

972

15

972

15

972

16

980

Totaal

60

3.572

60

3.572

60

3.588

61

3.674

Antwerpen Limburg OostVlaanderen Vlaams-Brabant


2.2.2 Opvang in een dagcentrum De dagcentra richten zich tot meerderjarige personen met een handicap die niet kunnen worden tewerkgesteld, ook niet in beschutte werkplaatsen. Zij bieden arbeidsvervangende activiteiten aan en beogen het onderhouden en het aanleren van diverse vaardigheden volgens ieders mogelijkheden. Tot het aanbod horen: kiné, logopedie, ergotherapie, zelfredzaamheidstraining, sociale-vaardigheidstraining, ontwikkeling van arbeidsgerichte vaardigheden, emotionele ondersteuning, enzovoort. Net als semi-internaten, zijn dagcentra open van 8 tot 18 uur en ze vervullen een gezinsondersteunende en gezinsaanvullende functie.

146

Hoofdstuk 7

Cijfers over het aantal erkende dagcentra en hun capaciteit zijn opgenomen in tabel 7.7. Tabel 7.7:

Dagcentra – aantal en capaciteit, per provincie, 2000-2003

Dagcentra (DC)

2000 Aantal DC

2001

Aantal plaatsen

Aantal DC

2002

2003

Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal plaatsen DC plaatsen DC plaatsen

Antwerpen

35

880

36

889

36

899

37

942

Limburg

14

407

20

547

20

551

21

590

OostVlaanderen

20

532

18

688

19

693

22

748

Vlaams-Brabant

17

640

16

426

16

426

17

444

WestVlaanderen

27

634

28

673

28

668

28

728

113

3.093

118

3.223

119

3.237

125

3.452

Totaal


2.3 Residentiële opvang 2.3.1 Opvang in een internaat Internaten bieden minderjarige personen met een handicap 24 uur op 24 opvang en begeleiding. Schoolbekwame minderjarigen die in een voorziening met internaatstelsel verblijven, voldoen meestal aan de leerplicht in een school voor buitengewoon onderwijs, hetzij verbonden aan het internaat, hetzij extern. De anderen kunnen voor schoolvervangende activiteiten, verzorging en begeleiding een beroep doen op het internaat. In sommige gevallen vervullen internaten een gezinsvervangende functie (bijvoorbeeld bij een plaatsing via Jeugdbescherming), in andere gevallen een gezinsondersteunende. In tabel 7.8 staan cijfers over het aantal internaten voor minderjarige personen met een handicap en over het aantal erkende plaatsen die ze bieden.


Tabel 7.8:

147

Internaten – aantal en capaciteit, per provincie, 2000-2003 2000

Internaten

2001

2002

2003

Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal intern. plaatsen intern. plaatsen intern. plaatsen intern. plaatsen 13

915

13

915

13

915

13

926

9

800

9

800

9

800

10

808

OostVlaanderen

14

1.205

14

1.190

14

1.190

14

1.199

Vlaams-Brabant

10

893

10

893

10

888

11

890

WestVlaanderen

11

991

11

981

11

981

11

998

Totaal

57

4.804

57

4.779

57

4.774

59

4.821

Antwerpen Limburg

Bron: Vlaams Fonds voor Soc. Integr. van Pers. met een Hand., Jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

2.3.2 Opvang in een tehuis voor werkenden Tehuizen voor werkenden bieden een permanente opvang en begeleiding aan volwassen personen met een handicap die overdag tewerkgesteld zijn (doorgaans in beschutte werkplaatsen). Deze tehuizen zijn bedoeld voor alleenstaanden die zich niet op eigen kracht in het sociaal leven kunnen inschakelen en waarbij een opname in een beschermd milieu nodig is voor een onafhankelijk bestaan. In die zin vervullen zij een gezinsvervangende functie. Tabel 7.9 laat zien hoeveel tehuizen voor werkenden er waren in de periode 2000-2003 en voor hoeveel erkende plaatsen zij stonden. Tabel 7.9:

Tehuizen voor werkenden – aantal en capaciteit, per provincie, 2000-2003

Tehuizen voor werkenden (TW)

2000

2001

2002

2003

Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal TW plaatsen TW plaatsen TW plaatsen TW plaatsen 14

299

14

299

14

299

15

323

5

113

5

113

5

113

5

116

OostVlaanderen

11

232

11

232

11

232

11

229

Vlaams-Brabant

12

242

12

242

12

241

12

241

WestVlaanderen

12

254

12

254

12

254

13

261

Totaal

54

1.140

54

1.140

54

1.139

56

1.170

Antwerpen Limburg

Bron: Vlaams Fonds voor Soc. Integr. van Pers. met een Hand., Jaarverslagen 2000, 2001, 2002 en 2003.

148

Hoofdstuk 7

2.3.3 Opvang in een tehuis voor niet-werkenden Bij tehuizen voor niet-werkenden maakt men een onderscheid tussen bezigheidstehuizen en nursingtehuizen. Bezigheidstehuizen richten zich tot volwassen personen met een ernstige handicap, die niet beschikken over arbeidsvaardigheden. Zij verschaffen op permanente wijze een aangepaste opvang, begeleiding, (para)medische behandeling en verzorging. Arbeidsvervangende activiteiten en het aanleren en onderhouden van diverse vaardigheden worden er aangeboden volgens ieders mogelijkheden. Onder nursingtehuis wordt verstaan een bezigheidstehuis waarvan meer dan 40 % van de bewoners bedlegerig is of een rolstoel gebruikt of zwaar verstandelijk-visueel gehandicapt is. In nursingtehuizen ligt het begeleidingsaccent iets meer op verzorging en (para)medische behandeling. Beide werkvormen van de tehuizen voor niet-werkenden vervullen in de eerste plaats een gezinsvervangende functie. Tabel 7.10 geeft weer hoeveel tehuizen voor niet-werkenden er zijn en over hoeveel erkende plaatsen die tehuizen beschikken. Deze gegevens zijn overgenomen uit de jaarverslagen van het Vlaams Fonds, waar geen aparte aantallen worden gepresenteerd voor bezigheids- en nursingtehuizen. Alleen het totale aantal nursingbedden wordt er gegeven (zie onderaan tabel 7.10). Uit de adreslijsten van erkende voorzieningen op de webstek van het Vlaams Fonds kan evenwel worden afgeleid dat er momenteel (november 2004) 137 tehuizen voor niet-werkenden van het type 'bezigheid' en 24 tehuizen voor niet-werkenden van het type 'nursing' zijn erkend. Tabel 7.10: Tehuizen voor niet-werkenden – aantal en capaciteit, per provincie, 20002003 Tehuizen nietwerkenden (TNW)

2000

2001

2002

2003

Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal TNW plaatsen TNW plaatsen TNW plaatsen TNW plaatsen

Antwerpen

45

1.856

47

1.908

47

1.908

53

2.105

Limburg

19

1.096

19

1.101

19

1.118

21

1.175

OostVlaanderen

27

1.812

27

1.827

28

1.834

31

1.899

Vlaams-Brabant

25

1.142

25

1.148

25

1.156

26

1.224

WestVlaanderen

26

1.736

27

1.771

27

1.776

30

1.859

142

7.642

145

7.755

146

7.792

161

8.262

waarvan nursingbedden

4.013

Totaal

4.062

4.077

4.290



149

2.3.4 Opvang in een tehuis voor kortverblijf Wanneer een gezin gedurende korte tijd, door welke omstandigheden ook, niet voor zijn kind met een handicap (minderjarig of meerderjarig) kan zorgen, is dagen nachtopvang mogelijk in een tehuis voor kortverblijf. In principe kan men er per 5 jaar maximum 92 kortverblijfdagen benutten (maar afwijkingen zijn mogelijk). Een aantal instellingen is uitsluitend gericht op kortverblijf; een aantal andere instellingen organiseert eveneens een opvang voor kortverblijf, maar is tegelijk erkend als tehuis voor werkenden of voor nietwerkenden. Tabel 7.11 bevat gegevens over het aantal tehuizen voor kortverblijf en het aantal erkende plaatsen dat zij kunnen bieden. Tabel 7.11: Tehuizen voor kortverblijf – aantal en capaciteit, per provincie, 2000-2003 Tehuizen voor kortverblijf (TKV)

2000 Aantal TKV

2001

Aantal plaatsen

Aantal TKV

2002

2003

Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal plaatsen TKV plaatsen TKV plaatsen

Antwerpen

3

27

3

27

3

27

4

29

Limburg

3

9

3

9

3

9

4

13

2

16

2

16

2

16

3

17

1

10

4

21

4

25

4

27

2

14

2

14

2

14

4

26

11

76

14

87

14

91

19

112

OostVlaanderen VlaamsBrabant WestVlaanderen Totaal


2.3.5 Opvang in een centrum voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling Centra voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling – ook wel kortweg 'observatiecentra' genoemd – zijn er uitsluitend voor minderjarigen (met een karakteriële of verstandelijke handicap). Men kan er terecht wanneer er (nog) geen duidelijkheid bestaat over de precieze aard van de handicap. Een observatiecentrum verricht een multidisciplinair onderzoek over de neuropsychiatrische, psychopedagogische en sociale aspecten van de handicap. Het stelt een verslag op over de te volgen behandeling, de pedagogische aanpak en een eventuele opname in een gespecialiseerde inrichting. De verblijfsduur in een observatiecentrum is in principe beperkt (maximaal 16 maanden), maar verlenging wordt toegestaan. De ouders worden gedurende

150

Hoofdstuk 7

het verblijf van hun kind nauw betrokken bij de diagnosestelling en de behandeling, alsook bij een eventuele doorverwijzing. Cijfers over het aantal centra voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling en over hun erkende opvangcapaciteit, zijn opgenomen in tabel 7.12. Tabel 7.12: Centra voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling – aantal en capaciteit, per provincie, 2000-2003 2000 Observatiecentra Aantal Aantal (OC) OC

plaatsen

2001

2002

2003

Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal Aantal OC plaatsen OC plaatsen OC plaatsen

Antwerpen

2

140

2

140

2

140

2

140

Limburg

1

65

1

65

1

65

1

65

Oost-Vlaanderen

1

32

1

32

1

32

1

35

Vlaams-Brabant

1

30

1

30

1

30

1

31

West-Vlaanderen

1

60

1

60

1

60

1

60

Totaal

6

327

6

327

6

327

6

331


2.4 Opmerking in verband met logeerdagen en deeltijds verblijf in zorgvoorzieningen Sommige personen met een handicap doen deeltijds een beroep op opvang in een zorgvoorziening, dat is één tot vier dagen per kalenderweek. Ook zijn er personen met een handicap die thuis verblijven, maar die tijdelijk (gedurende een bepaalde periode) toch opgevangen worden in een zorgvoorziening, bijvoorbeeld om de mantelzorger(s) de kans te geven rust te nemen of met vakantie te gaan. De overheid voorziet hiervoor een aantal 'logeerdagen' in zorgvoorzieningen die daarvoor erkende plaatsen hebben. Het valt buiten het opzet van dit rapport om hier specifiek cijfermateriaal weer te geven over hoeveel personen deeltijds gebruik maken van de zorgvoorzieningen of hoeveel logeerdagen er worden opgenomen. Het is evenwel belangrijk op te merken dat de cijfers die in de paragraaf over de zorgvoorzieningen zijn vermeld, reeds rekening houden met logeerdagen. De logeerdagen zijn met andere woorden reeds inbegrepen in de weergegeven cijfers. Daarnaast is het zo dat de aantallen erkende plaatsen die in de tabellen worden vermeld, voltijdse equivalenten zijn. Het is dus mogelijk dat een plaats in de praktijk gebruikt wordt door twee personen met een handicap die elk halftijds de plaats innemen.


151

2.5 Revalidatiecentra Personen met chronische beperkingen ten gevolge van een stoornis kunnen, eventueel na een acute medische behandeling, terecht in een revalidatiecentrum waar ze door therapeutische en andere maatregelen in de voor hen optimale lichamelijke, geestelijke of maatschappelijke omstandigheden worden gebracht. Hierdoor kunnen ze een zo volwaardig mogelijke plaats in de maatschappij innemen, en wordt de kans op een handicap tot een minimum herleid. Soms wordt een volledig herstel bereikt, maar meestal moet gewerkt worden aan strategieën om het functioneel verlies te compenseren. In een volwaardig revalidatiecentrum beschikt men, naast de aangepaste infrastructuur en uitrusting, over een revalidatieteam waarin meerdere disciplines vertegenwoordigd zijn: revalidatieartsen, logopedisten, kinesisten, ergotherapeuten, psychologen, orthopedagogen en sociaal assistenten 36. De revalidatiecentra lopen bij het Vlaams Fonds minder in de kijker dan de andere erkende voorzieningen. De hoofdreden daarvoor is de overname van de revalidatiekosten door het RIZIV (bij de afschaffing van het Rijksfonds; zie paragraaf 1). Het gevolg is dat de financiële betrokkenheid van het Vlaams Fonds in deze diensten en centra niet zo groot is als die van het Rijksfonds vroeger. Nochtans blijft het Vlaams Fonds toezicht houden op de erkenning van al de ex-Rijksfondscentra, zowel op de intramurale (verbonden aan een ziekenhuis) als op de extramurale of autonome centra. Eind 2002 waren er 142 door het Vlaams Fonds erkende revalidatiecentra: 63 extramurale en 79 intramurale 37. Tabel 7.13: Aantal extramurale revalidatiecentra erkend door het Vlaams Fonds, per provincie, 2000-2004 2000

2001

2002

2003

2004

Antwerpen

5

6

6

6

6

Limburg

9

9

9

9

9

25

25

25

25

25

8

10

10

10

9

West-Vlaanderen

13

13

13

13

13

Totaal

60

63

63

63

62

Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant / Brussel

Bron: Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap.

36 37

Bron: Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Jaarverslag 2003, p. 65. Bron: Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Jaarverslag 2003, p. 65.

152

Hoofdstuk 7

Van het Vlaams Fonds verkregen we cijfers over het aantal extramurale revalidatiecentra met een erkenning (van het Vlaams Fonds), per provincie. We geven de informatie in tabel 7.13. Die cijfers zijn niet opgenomen in de jaarverslagen van het Vlaams Fonds. De revalidatiecentra die met een erkenning van het Vlaams Fonds werken, vormen slechts een gedeelte van het totale landschap van alle revalidatievoorzieningen in Vlaanderen. Bij het RIZIV verkregen we cijfers over de verdeling van alle revalidatiecentra per provincie. Tabel 7.14 geeft die cijfers weer. Ze gelden voor 2004 en worden weergegeven per soort revalidatiecentrum. Ook de revalidatiecentra erkend door het Vlaams Fonds zijn mee in de tabel opgenomen. De door het Vlaams Fonds erkende extramurale centra vallen allemaal onder de oude Rijksfonds-categorieën van 'NOK-centra', 'PSY-centra' en 'Psychosociale centra'. NOK staat daarbij voor 'neus, oren en keel'; het gaat om centra die tegenwoordig zijn opgenomen onder de categorie van 'inrichtingen voor gehoor- en spraakrevalidatie'. 'PSY-centra' zijn inrichtingen voor psychische revalidatie van kinderen en 'Psychosociale centra' zijn psychosociale revalidatie-inrichtingen voor volwassenen of revalidatie-inrichtingen voor verslaafden. Het RIZIV kon ons meedelen dat de 62 extramurale revalidatie die het Vlaams Fonds erkende in 2004 vermoedelijk 28 NOK-centra, 25 Psy-centra en 9 Psychosociale centra zijn. Tabel 7.14 geeft alleen de cijfers weer voor de soorten revalidatiecentra die op het Vlaams grondgebied voorkomen. Er zijn nog andere soorten revalidatiecentra, die alleen in Wallonië en/of het Brussels Gewest voorkomen. Tabel 7.14: Aantal revalidatiecentra (al dan niet erkend door het Vlaams Fonds), per soort en per provincie, 2004 Soorten revalidatiecentra Motorische revalidatie-inrichtingen Psychosociale revalidatie-inrichtingen voor volwassenen Revalidatie-inrichtingen voor verslaafden Psychosociale revalidatie-inrichtingen voor kinderen en adolescenten met ernstige psychische aandoeningen Revalidatie-inrichtingen voor medicopsycho-sociale revalidatie Revalidatie-inrichtingen voor kinderen met respiratoire aandoeningen Diensten voor pneumologie die zuurstoftherapie thuis organiseren

A

L

O-Vl

Vl-B

W-Vl

Tot. Vl.

Brus.

0

0

1

1

0

2

2

2

2

0

0

1

5

8

3

2

4

2

3

14

6

0

1

1

0

1

3

3

1

0

1

1

0

3

4

1

0

0

0

1

2

0

17

7

18

5

19

66

16


Revalidatieovereenkomst betref. ernstige chronische ademhalingsstoornissen Cardiale revalidatie-inrichtingen Revalidatie-inrichtingen betref. medisch-psycho-sociale begeleiding bij ongewenste zwangerschap Diensten voor pediatrie die cardiorespiratorisch toezicht thuis op door wiegendood bedreigde zuigelingen organiseren Diensten die chronische mechanische ademhalingstherapie thuis organiseren Diensten die zelfcontrole thuis van de glycemie bij een bepaalde populatie van diabetespatiënten organiseren Diensten die continue infusietherapie thuis met behulp van een draagbare insulinepomp organiseren Diensten die zelfregulatie van diabetes mellitus bij kinderen en adolescenten organiseren Revalidatie-instellingen in ziekenhuizen waar men hartdefibben inplant Revalidatie van patiënten met een zeldzame monogenisch erfelijke metabole ziekte Referentiecentra van patiënten met mucoviscidose Referentiecentra van patiënten met neuromusculaire ziekten Referentiecentra van patiënten met refractaire epilepsie Revalidatie-inrichtingen voor patiënten met chronisch vermoeidheidssyndroom Cerebral Palsy-referentiecentra Inrichtingen voor locomotorische revalidatie Inrichtingen voor gehoor- en spraakrevalidatie Inrichtingen voor psychische revalidatie bij kinderen Medisch pediatrische centra Multidisciplinaire begeleidingsequipes voor palliatieve patiënten Palliatieve dagcentra Revalidatieprogramma's voor patiënten met ernstige visuele stoornissen

153

0

0

1

1

0

2

0

5

3

5

1

5

19

5

1

1

1

0

1

4

16

2

1

1

1

1

6

3

7

4

8

2

8

29

9

20

8

10

5

17

60

14

6

3

7

2

7

25

4

2

1

1

1

1

6

3

2

2

3

1

2

10

3

1

0

1

1

0

3

2

1

0

1

1

0

3

3

1

0

1

1

0

3

2

1

0

1

1

0

3

2

1

0

1

1

0

3

2

1

0

1

1

0

3

1

6

3

6

3

10

28

5

3

3

10

3

9

28

7

4

0

14

3

3

24

5

0

0

0

0

1

1

0

4

1

4

2

4

15

3

3

0

0

0

2

5

2

2

0

1

1

0

4

1

'A' = Antwerpen, 'L' = Limburg, 'O-Vl' = Oost-Vlaanderen, 'Vl-B' = Vlaams-Brabant, 'W-Vl' = WestVlaanderen, 'Tot. Vl.' = Totaal Vlaanderen en 'Brus.' = Brussels Gewest. Bron: Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV).

154

Hoofdstuk 7

Wij hadden naast de cijfergegevens over het aantal revalidatiecentra ook graag cijfers getoond over de capaciteit van de centra. Dit is evenwel niet mogelijk omdat het RIZIV werkt met cijfergegevens over het aantal verstrekkingen of prestaties, niet over het aantal behandelde patiënten of het aantal beschikbare bedden. Uit de cijfers over het aantal prestaties kan men niet afleiden om hoeveel patiënten het gaat. Bovendien werkt men met maximale aantallen prestaties waarvoor er een tussenkomst is. Dat is echter geen goede aanwijzing van de capaciteit, aangezien er nadat het maximum is bereikt, nog steeds revalidatieprestaties mogen worden verricht (maar zonder tussenkomst van het RIZIV).

3

Individuele materiële bijstand

Het Vlaams Fonds verleent onder bepaalde voorwaarden een financiële tegemoetkoming in de (meer)kosten van hulpmiddelen en aanpassingen die de beperkingen van een persoon met een handicap verminderen of opheffen en zo sociale integratie bevorderen. De hulpmiddelen en aanpassingen waarvoor het Vlaams Fonds een tegemoetkoming kan geven, zijn beschreven in een lijst, die men de 'refertelijst' noemt. In de refertelijst komen verschillende categorieën van individuele materiële bijstand (IMB) aan bod. De belangrijkste zijn: • Aanpassing van een woning: aanvullende uitrusting, meubilair, bouwen en ombouwen, installatie van een traplift, omschakeling van verwarmingstoestellen, automatische garagepoortopeners, tweede trapleuning,...; • Mobiliteit: rolwagens, orthopedische driewielers, aanpassing van de auto, hulpmiddelen bij verplaatsing voor personen met een visuele handicap, aanvullende rijlessen,...; • Communicatiemiddelen voor personen met een zintuiglijke handicap: doventelefoon, fax, sprekende rekenmachines, minifonatoren, TV-loep, GSM, autotelefoon,...; • Diverse hulpmiddelen: speciale bedden, anti-decubituskussens, til- en verplaatsingssystemen, WC-stoelen, douchestoelen, wegwerpluiers,.... Nadat een aanvraag werd ingediend en een adviesdossier door een gespecialiseerd multidisciplinair team inzake materiële bijstand werd opgesteld, zal de Provinciale Evaluatiecommissie (PEC) oordelen of de aanvrager een handicap heeft en het niveau van tussenkomst bepalen. Op basis van de beslissing van de PEC stelt de administratie van het


155

Vlaams Fonds een persoonlijke bijstandskorf vast: een lijst van hulpmiddelen (met telkens een richtprijs) die de aanvrager kan aankopen, huren of leasen. Na voorlegging van een factuur, betaalt het Vlaams Fonds dan telkens het bestede bedrag uit, waarbij men rekening houdt met het maximum van het refertebedrag en het nog openstaande korfsaldo 38. Tabel 7.15 geeft weer hoeveel gunstige beslissingen het Vlaams Fonds jaarlijks nam in het kader van de individuele materiële bijstand. Bij het Vlaams Fonds verkregen we ook cijfers over het aantal personen dat een tussenkomst ontving in het kader van de individuele materiële bijstand (IMB) en het gemiddelde bedrag dat het Vlaams Fonds daarvoor betaalde. Tabel 7.16 vermeldt die cijfers voor de periode 2002-2003. Cijfers over de toegekende bedragen voor de jaren voordien zijn niet ter beschikking. Omdat niet alle hulpmiddelen die personen met een handicap nodig kunnen hebben, in de refertelijst te vatten zijn, zijn twee beveiligingen ingebouwd. Er is een halfjaarlijkse herziening en aanpassing van de lijst. Bovendien evalueert de Bijzondere Bijstandscommissie (BBC) de aanvragen voor hulpmiddelen die de lijst niet vermeldt en de dossiers waarbij de tussenkomst te laag is om van een aanvaardbare oplossing te spreken. Tabel 7.17 geeft weer hoeveel bijkomende gunstige beslissingen de BBC jaarlijks nam in de periode 20002003. Tabel 7.15: Aantal gunstige beslissingen inzake individuele materiële bijstand, 2000-2003 2000

2001

2002

2003

Aanpassing woning

2.643

2.709

5.629

12.146

Mobiliteit

2.569

2.220

3.244

7.005

Communicatie

912

466

691

1.562

Hard- en software

711

814

1.110

2.138

Diverse

5.239

5.260

9.240

19.691

Totaal

12.074

11.469

19.914

42.542


38

Tot 1 juli 2004 liep de bijstandskorf over een periode van vier jaar en was er mogelijkheid om binnen de korf te schuiven. In mei 2004 heeft de Vlaamse regering de hulpmiddelenregelgeving echter ingrijpend gewijzigd. De bijstandskorf blijft bestaan, maar wordt niet langer gekoppeld aan een periode van vier jaar. Bovendien wordt de mogelijkheid tot het besteden van de korf beperkt en wordt enkel nog het factuurbedrag met als maximum het refertebedrag uitbetaald.

156

Hoofdstuk 7

Tabel 7.16: Individuele materiële bijstand – aantal personen met een toekenning of uitbreiding van de individuele bijstandskorf in het kader van de individuele materiële bijstand en gemiddeld bedrag van de tussenkomst (in euro), 2002 en 2003 Individuele materiële bijstand 2002 Aantal pers. met toekenning/uitbreiding bijstandskorf

2003 Gemiddeld bedrag per persoon

Aantal pers. met toekenning/uitbreiding bijstandskorf

Gemiddeld bedrag per persoon

Antwerpen

1.649

9.140

1.667

6.717

Vlaams-Brabant

1.014

10.125

1.342

7.430

Limburg

1.244

8.332

1.223

6.071

Oost-Vlaanderen

1.408

9.088

1.913

6.959

West-Vlaanderen

1.527

9.131

1.115

6.565

Totaal

6.842

9.126

7.260

6.780


Tabel 7.17: Aantal gunstige beslissingen genomen door de Bijzondere Bijstandscommissie, 2000-2003

Aantal gunstige beslissingen

2000

2001

2002

2003

428

541

497

395


Een andere vorm van individuele bijstand door het Vlaams Fonds zijn de tolken voor doven en slechthorenden. Het Vlaams Fonds biedt met name de mogelijkheid om een tegemoetkoming te krijgen voor het gebruik van een doventolk. De doventolk moet een door het Vlaams Fonds erkende gebarentolk zijn. Bijstand door doventolken kan zowel in privé-situaties (de zogenaamde leefsituaties) als in professionele situaties (de zogenaamde arbeidssituaties). De dienstverlening door doventolken wordt georganiseerd door het Vlaams Communicatie Assistentie Bureau (CAB). Personen met een auditieve handicap moeten zich tot het CAB


157

wenden om een beschikbare doventolk te bekomen. Voorwaarde is dat zij een gunstige beslissing hebben van het Vlaams Fonds 39. Tabel 7.18: Aantal geleverde tolkuren en aantal geholpen personen bij het Communicatie Assistentie Bureau, 2000-2003 Communicatie Assistentie Bureau 2000

2001

2002

2003

Aantal tolkuren

5.234

5.742

5.884

7.342

Aantal geholpen personen

1.071

1.167

1.242

1.309


4

Het persoonlijke-assistentiebudget

Het persoonlijke-assistentiebudget (PAB) is bedoeld voor personen met een handicap die mits redelijke assistentie in hun thuissituatie willen en kunnen verblijven. Met het toegekende budget kunnen zij hun assistentie organiseren en financieren. Met een PAB kan een persoon met een handicap persoonlijke assistenten in dienst nemen voor: • praktische, inhoudelijke en organisatorische hulp bij dagelijkse activiteiten, het huishouden, verplaatsingen, enzovoort; • pedagogische, agogische of orthopedagogische begeleiding of ondersteuning van de persoon met een handicap zelf of van zijn/haar ouders; • praktische of organisatorische hulp voor handelingen op het vlak van het dagelijkse leven binnen de school of op het werk; • gespecialiseerde kinderopvang (maximum vier uren per week). Het is de bedoeling dat de persoon met een handicap zijn assistent(en) zelf kiest. Zij of hij bepaalt dus zelf wie in dienst genomen wordt, voor welke taken, tegen welk loon en onder welke overeenkomst. Maximum vijf procent van het budget mag voor niet-personeelskosten worden gebruikt, bijvoorbeeld om het bioscoopticket van de begeleidende assistent te betalen. Het totale bedrag van het persoonlijke-assistentiebudget is afhankelijk van de zorgbehoefte die de persoon met een handicap heeft. Het minimumbedrag is 7.436,81 euro en maximaal bedraagt het PAB 34.705,09 euro 40.

39 40

Webstek van het Vlaams Fonds, http://www.vlafo.be/nederlands/imb/doventolken.html. Handigids 2004 (via http://socialsecurity.fgov.be/handicap_2004/index_nl.htm).

158

Hoofdstuk 7

In het jaar 2000 werd de wettelijke basis gelegd om het persoonlijke-assistentiebudget uit haar experimentele fase te halen en het in te voeren als een definitieve zorgvorm. 2001 was dan ook het eerste volledige kalenderjaar van het PAB. In tabel 7.19 geven we aan hoeveel personen sinds 2001 een PAB aanvroegen en hoeveel er werden toegekend. De cijfers gelden telkens voor de situatie op de laatste dag van het jaar. We vroegen de cijfers rechtstreeks aan bij het Vlaams Fonds, aangezien ze slechts gedeeltelijk zijn opgenomen in de jaarverslagen. Bij het Vlaams Fonds kon men ook melden dat er op 1 oktober 2004 682 effectieve PAB-ers waren en dat het gemiddelde toegekende bedrag per begunstigde persoon ongeveer 25.000 euro bedraagt. Tabel 7.19: Persoonlijke-assistentiebudget – aantal aanvragen, aantal toekenningen, aantal personen dat startte of stopte met het PAB, 2001-2003 Persoonlijke-assistentiebudget (PAB)

2001

2002

2003

2.388

610

643

Aantal personen dat een PAB-toekenning kreeg

327

163

285

Aantal personen dat effectieve startte met een PAB

162

242

608

19

40

-

71

38

-

Aantal personen dat een PAB aanvroeg

Aantal personen dat niet startte met PAB of intussen stopte Aantal personen dat de aanvraag stopte vóór de toekenning


5

Ondersteuning bij opleiding en tewerkstelling

5.1 Centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze De centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze (CGVB) hebben de taak personen met een handicap te adviseren bij het kiezen van een geschikte beroepsopleiding, omscholing of herscholing. De centra beschikken over personeel en middelen om een deskundige diagnose van de arbeidscompetentie te kunnen stellen en een doelmatige oriëntering naar de arbeidsmarkt te begeleiden. De CGVB's vormen een eerste stap in de arbeidstrajectbegeleiding voor personen met een handicap. In Vlaanderen zijn er zeventien centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze. Ook in de voorbije jaren was dat het geval. Tien van de zeventien centra werden pas vanaf


159

2000 erkend. Sinds dat jaar telt de provincie Antwerpen twee CGVB's, Limburg één, OostVlaanderen vier, Vlaams-Brabant (zonder Brussel) één en West-Vlaanderen zeven. In Brussel zijn er twee CGVB's gevestigd 41.

5.2 Centra voor beroepsopleiding De Centra voor beroepsopleiding (CBO) hebben tot doel maatwerk te leveren om personen met een handicap een zo goed mogelijk afgestemde beroepsopleiding te laten volgen. Voor de persoon met een handicap wordt een individueel opleidings- en begeleidingsplan opgesteld dat de einddoelstelling, de tussentijdse werkdoelen en de evaluatiemomenten vastlegt. De persoon met een handicap wordt nauw betrokken bij het opstellen van dit opleidings- en begeleidingsplan, dat resulteert in een overeenkomst die ondertekend wordt door het CBO, de persoon met een handicap en het Vlaams Fonds. Een opleiding en begeleiding kunnen maximaal 3.600 effectieve opleidingsuren beslaan, gespreid over een periode van maximaal 24 maanden 42. Vlaanderen heeft 12 centra voor beroepsopleiding en dat was ook zo in de afgelopen jaren (2000-2003). In de provincie Antwerpen is er één CBO, in Limburg vier, in OostVlaanderen twee, in Vlaams-Brabant drie en in West-Vlaanderen één. In Brussel is één CBO gevestigd 43. Tabel 7.20 geeft cijfers weer per jaar en per provincie over het aantal cursisten dat in opleiding was in de centra voor beroepsopleiding.

41 42 43

Bron: Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Jaarverslagen van 2000, 2001, 2002 en 2003. Bronnen: webstek Vlaams Fonds (www.vlafo.be) en jaarverslagen Vlaams Fonds. Bron: Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Jaarverslagen van 2000, 2001, 2002 en 2003.

160

Hoofdstuk 7

Tabel 7.20: Aantal cursisten in de centra voor beroepsopleiding, per provincie, 20002003 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

108

110

107

110

Limburg

232

209

228

223

Oost-Vlaanderen

85

111

115

114

Vlaams-Brabant

263

265

243

250

West-Vlaanderen

173

158

145

148

Totaal Vlaanderen

861

853

838

845

15

21

33

39

Brussels Gewest


5.3 Arbeidstrajectbegeleiding De diensten voor arbeidstrajectbegeleiding (ATB) zijn in het leven geroepen om een zo optimaal mogelijke begeleiding naar werk in het normale economisch circuit te verzekeren voor personen met een handicap. Met dat doel voor ogen sluiten de ATB's cliëntgerichte overeenkomsten af met partners die de oriëntering, opleiding, vorming, werkervaring, bemiddeling of begeleiding bij de tewerkstellingen van risicogroepen tot doel hebben. De ATB-methode bestaat erin de werkzoekende via een intensief, planmatig en fasegewijs traject naar een plaats op de arbeidsmarkt te begeleiden. Het traject wordt op maat van de werkzoekende uitgestippeld, rekening houdend met de individuele beperkingen en mogelijkheden. Naast de individuele begeleidingen heeft de ATB-dienst ook de opdracht te sensibiliseren, te begeleiden en te informeren over de tewerkstelling van personen met een handicap. De begeleiding door de ATB-dienst is voor de persoon met een handicap volledig kosteloos. Wanneer een persoon met een handicap een beroepsopleiding wil volgen met steun van het Vlaams Fonds, dan is de tussenkomst van de ATB-dienst verplicht. In elke provincie heeft het Vlaams Fonds één dienst voor arbeidstrajectbegeleiding erkend. Dat was ook al zo in de afgelopen jaren (2000-2003). Vanaf 2001 is de samenwerking met de VDAB en andere instanties die instaan voor de tewerkstelling van risicogroepen versterkt. Dit gebeurde door de inbedding van de ATB-diensten in de Lokale Werkwinkels. Samen met de VDAB wordt een gemeenschappelijk management gevoerd van de gehele doelgroep arbeidsgehandicapten. Concreet houdt dit in dat arbeidsgehandicapten via de basisdienstverlening van de VDAB in de lokale werkwinkels gescreend worden op hun


161

arbeidsmarktkansen en in functie daarvan en in gemeenschappelijk overleg naar een ATBof een VDAB-traject worden georiënteerd 44. Tabel 7.21 bevat cijfers over het aantal personen met een handicap dat elke ATB-dienst begeleidde. De cijfers werden ons bezorgd door het Vlaams Fonds, maar zijn niet terug te vinden in de jaarverslagen. Tabel 7.21: Aantal personen met een handicap begeleid door een dienst voor arbeidstrajectbegeleiding, 2000-2003 2000

2001

2002

2003

Antwerpen

647

705

782

807

Limburg

314

510

382

514

Oost-Vlaanderen

379

389

447

590

Vlaams-Brabant / Brussel

291

527

583

706

West-Vlaanderen

846

634

588

450

2.477

2.765

2.782

3.067

Totaal


5.4 Loonkostensubsidies In Vlaanderen zijn er twee types van loonkostensubsidies voor werkgevers die personen met een handicap in dienst nemen. Enerzijds is er de tegemoetkoming aan werkgevers in het kader van de CAO-26 die al sinds het einde van de jaren zeventig wordt toegekend; anderzijds is er de meer recente Vlaamse Inschakelingspremie (VIP). Beide zijn tegemoetkomingen in het loon en de sociale lasten, maar bij de CAO-26 is er een variabele tegemoetkoming (5 tot 50%) terwijl de VIP een vast percentage is (30%) en ook het in aanmerking genomen loon verschilt. Beide zijn enkel van toepassing op ondernemingen in de private sector. Alle tegemoetkomingen moeten worden aangevraagd bij het Vlaams Fonds. De CAO-26 tegemoetkoming wordt toegekend voor de duur van een jaar, maar kan worden verlengd; de VIP is van onbepaalde duur. De CAO-26 tegemoetkoming is bedoeld ter compensatie van de kosten die voortvloeien uit rendementsverlies; de VIP heeft tot doel de kosten te dekken die voortvloeien uit de aanpassing aan tewerkstelling op de gewone

44

Bron: Samoy, E. (2004), Arbeid en handicap. Overzicht van de ontwikkelingen 1991-2004, Brussel, Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap. De publicatie is te raadplegen via (http://www.vlafo.be/nederlands/vlaams-fonds/onderzoek/handicap_en_arbeid2004update.pdf).

162

Hoofdstuk 7

arbeidsmarkt en de integratie in die arbeidsmarkt, uit de nood aan bijkomende professionele begeleiding en uit eventueel rendementsverlies 45. In tabel 7.22 geven we een overzicht van het aantal personen dat in de afgelopen jaren werd tewerkgesteld via de CAO-26 of de VIP. De weergegeven cijfers gelden telkens voor de laatste dag van het jaar. Tabel 7.22: Aantal personen voor wie aan de werkgever een financiële tegemoetkoming in het kader van de CAO-26 of een Vlaamse Inschakelingspremie (VIP) wordt verleend, per provincie, 2000-2003 2000

2001

2002

2003

CAO 26

VIP

CAO 26

VIP

CAO 26

VIP

CAO 26

VIP

Antwerpen

706

172

711

279

710

372

703

454

Limburg

656

15

729

59

701

94

753

121

Oost-Vlaanderen

553

185

522

266

488

369

473

461

Vlaams-Brabant

521

84

551

113

563

141

580

206

West-Vlaanderen

610

210

602

315

557

427

538

529

3.046

666

3.115

1.032

3.019

1.403

3.047

1.771

Totaal


5.5 Aanpassingen van de arbeidspost en arbeidsgereedschap Voor de tewerkstelling van personen met een handicap is het soms nodig dat de arbeidspost waar ze werken, wordt aangepast (een aangepaste bedrijfswagen, aangepast sanitair, enzovoort) of dat er speciaal gereedschap (of kledij) wordt voorzien. Hiervoor kan een tussenkomst worden verkregen bij het Vlaams Fonds. Aan de werkgever kan onder bepaalde voorwaarden een tegemoetkoming in de kosten van aanpassing van een arbeidspost worden verleend. De tegemoetkoming van het Vlaams Fonds dekt alle werkelijke kosten van de aanpassing van de arbeidspost, maar wanneer de aanpassing erin bestaat materiaal aan te kopen van een model dat speciaal aan de noden van de persoon met een handicap is aangepast, dan dekt de tegemoetkoming enkel het

45

Bron: Samoy, E., ibid.


163

prijsverschil tussen dit aangepaste model en het standaardmodel. Ook wanneer de persoon met een handicap niet in loondienst is, maar als zelfstandige werkt, kan een tegemoetkoming worden verleend 46. Tabel 7.23 geeft aan hoeveel tegemoetkomingen er per jaar werden toegekend voor de aanpassing van een arbeidspost en wat de aanpassingen inhielden. Tabel 7.23: Aantal toegekende financiële tussenkomsten voor de aanpassing van een arbeidspost, per type aanpassing, 2000-2003 2000

2001

2002

2003

Aanpassing bedrijfsvoertuig

5

3

8

0

Aanpassing sanitair

3

2

2

2

Aanpassing toegang(sweg)

0

1

2

2

Plaatsing platformlift/traplift

1

2

2

1

Aanpassing bureelmeubilair

15

10

1

0

Aanpassing machines

2

6

1

0

Aanpassing bedrijfs-/kantoorruimte

8

6

1

10

Andere

2

6

15

2

Totaal

36

36

32

17


Naast de tegemoetkomingen in de kosten van aanpassingen van de arbeidspost, voorziet het Vlaams Fonds in tegemoetkomingen in de kosten van arbeidsgereedschap en –kleding. Terwijl de eerstgenoemde tegemoetkomingen aan de werkgever worden verleend, komt de tweede soort tegemoetkoming toe aan de persoon met een handicap zelf. Net als bij de arbeidspostaanpassing wordt, waar dit relevant is, alleen het prijsverschil tussen een standaardmodel en een aangepast model terugbetaald. Wanneer een hulpmiddel zowel onder de regeling 'arbeidspost' als onder die van 'arbeidsgereedschap' kan worden terugbetaald, wordt de voorkeur gegeven aan de laatste regeling, aangezien de persoon met een handicap dan de eigenaar wordt 47. In tabel 7.24 geven we cijfers over het aantal tussenkomsten voor de aanschaf van arbeidsgereedschap en –kledij. De cijfers zijn terug te vinden in de jaarverslagen van het Vlaams Fonds. Het nadeel van de gegevens in de jaarverslagen is dat de gebruikte

46 47

Bron: Samoy, E., ibid. Bron: Samoy, E., ibid.

164

Hoofdstuk 7

categorieën niet voor alle jaren overeenkomen. We geven in de tabel daarom alleen die categorieën weer die in elk van de jaarverslagen staan vermeld. De andere tegemoetkomingen voegden we samen onder de noemer 'andere'. Tabel 7.24: Aantal toegekende financiële tussenkomsten voor arbeidsgereedschap(-kledij), per type van arbeidsgereedschap(-kledij), 2000-2003 2000

2001

2002

2003

TV-leesloep

15

18

23

33

Meerkost aangepast computerscherm

10

14

15

30

Software beeldvergroting

20

10

14

22

Tekst-naar-spraak conversie

15

15

11

16

Aangepaste bureaustoel

10

7

10

12

FM-systeem

1

2

6

6

Loep met lamp

1

2

6

3

Brailleleesregel

17

12

5

6

Scanner

10

12

5

9

Software voor blinden

5

16

4

14

Braillenotitieapparaat

1

2

3

5

Andere

44

41

89

36

Totaal

149

151

191

192


5.6 Terugbetaling reiskosten Personen met een handicap die ingeschreven zijn bij het Vlaams Fonds kunnen terugbetaling krijgen van hun reiskosten (en eventueel ook van een begeleider) voor verplaatsingen naar de plaats waar een beroepsopleiding doorgaat (of een gelijkgestelde schoolopleiding) of naar hun arbeidsplaats. Sinds 1991 schommelen de jaarlijkse uitgaven voor die terugbetaling tussen 7 en 10 miljoen Belgische frank 48 (dit komt ongeveer overeen met bedragen tussen 175.000 en 250.000 euro).

48

Bron: Samoy, E., ibid.


6

165

Gepaste tewerkstelling

6.1 Beschutte werkplaatsen Beschutte werkplaatsen bieden aan meerderjarige personen met een handicap die tijdelijk of definitief niet in het gewone arbeidscircuit kunnen worden tewerkgesteld, een speciaal op hun noden afgestemd kader. De werknemers met een handicap worden er opgevangen in een aangepaste werkomgeving en ze worden er deskundig begeleid bij de uitoefening van de arbeid. Ze worden aangeworven met een arbeidsovereenkomst die hen minstens het gewaarborgd minimum-maandinkomen garandeert. De beschutte werkplaatsen zijn dus bedrijven met een bijkomende sociale dimensie. Hun rendementsverlies wordt (forfaitair) gesubsidieerd door het Vlaams Fonds, opdat ze die opdracht kunnen uitvoeren en het financiële evenwicht binnen het bedrijf kunnen behouden. Voor de erkende 'zwakke werknemers' binnen de beschutte werkplaatsen is er nog een bijkomend subsidiebedrag voorzien. Dat was in het eerste kwartaal van 2003 het geval voor 59 % van de werknemers 49. In de eerste plaats richten de beschutte werkplaatsen zich naar personen met een handicap ingeschreven bij het Vlaams Fonds voor wie het integratieprotocol een tewerkstelling in een beschutte werkplaats voorziet. Daarnaast zijn er nog een aantal groepen die in een beschutte werkplaats aan de slag mogen: personen die vallen onder de bepalingen van CAO 26 (zie paragraaf 5.4) en vijf jaar werkloos zijn (mogen er gedurende één jaar werken), personen met een handicap die erkend zijn als 'moeilijk te plaatsen werklozen' en 'progressief tewerkgestelden na ziekte' (ook "RIZIV's" genoemd). Het aantal door het Vlaams Fonds erkende beschutte werkplaatsen is tussen 2000 en eind 2003 niet gewijzigd. Van de 68 erkende werkplaatsen zijn er 23 met minder dan 100 werknemers, 19 met 100 tot 199 werknemers, 15 met 200 tot 299 werknemers en 11 met meer dan 300 werknemers 50. Het is de Vlaamse regering die de programmatie vaststelt van het maximale aantal werknemers dat binnen de Vlaamse beschutte werkplaatsen kan worden gesubsidieerd. In de programmatie bleef het maximum aantal betoelaagbare arbeidsplaatsen in de periode 2000 tot heden behouden op 13.870 VTE.

49 50

Bron: Samoy, E., ibid. Bron: Samoy, E., ibid.

166

Hoofdstuk 7

Tabel 7.25 toont het aantal gesubsidieerde werknemers in de beschutte werkplaatsen en het aantal gesubsidieerde werkuren. De cijfers zijn afkomstig uit de jaarverslagen van het Vlaams Fonds, waarin afzonderlijke gegevens per kwartaal worden gegeven. In de tabel hebben we voor elk jaar de cijfers voor het eerste kwartaal opgenomen. Tabel 7.25: Tewerkstelling in beschutte werkplaatsen: aantal gesubsidieerde werknemers (arbeiders en kaderjobs) in voltijdse equivalenten (VTE) en het aantal gesubsidieerde uren, 2000-2003 1e kwartaal 2000

1e kwartaal 2001

1e kwartaal 2002

1e kwartaal 2003

Aantal arbeiders VTE

11.824

11.906

11.779

11.944

Aantal kaderjobs VTE

1.490

1.553

1.546

1.603

13.314

13.459

13.325

13.547

5.069.529

5.026.247

4.774.245

4.928.259

Totaal VTE Totaal gesubsidieerde uren


6.2 Sociale werkplaatsen De kernopdracht van sociale tewerkstelling is het aanbieden van 'arbeid op maat'. Sociale werkplaatsen creëren werkgelegenheid waarbij de aandacht niet alleen naar productiviteit gaat, maar ook naar de specifieke noden van de werknemers. De doelgroep van de sociale werkplaatsen zijn personen die door een cumulatie van persoons- en omgevingsgebonden factoren geen arbeidsplaats binnen het normale economische circuit kunnen verwerven of behouden. Concreet werken sociale werkplaatsen met mensen die fysieke, psychische sociale beperkingen en moeilijkheden hebben, ingeschreven zijn bij de VDAB als nietwerkende werkzoekende (en er een begeleidingstraject volgen), minimum vijf jaar inactief zijn en laag geschoold. De zogenoemde 'doelgroepwerknemers' krijgen in de sociale werkplaatsen het statuut van contractuele werknemer. Ze worden tewerkgesteld met een contract van bepaalde of onbepaalde duur en ontvangen het minimumloon. De activiteiten van de sociale werkplaatsen kunnen sterk verschillen. Ongeveer een op drie sociale werkplaatsen is een kringloopcentrum. Een tweede grote sector is die van de natuurbeheerwerken. Een derde belangrijke sector wordt gevormd door sociale werkplaatsen die productielijnen onderhouden in ateliers. Daarnaast zijn er ook nog sociale


167

werkplaatsen die zich situeren in de biologische teelt, in de confectie, de bouwsector, de horeca of de verhuissector. Ten slotte werken sommige sociale werkplaatsen rond poetsprojecten of manège-onderhoud 51. Cijfermateriaal over de sociale werkplaatsen verkregen we bij de Afdeling Tewerkstelling van de Administratie Werkgelegenheid. Tabel 7.26 geeft het aantal sociale werkplaatsen weer per provincie. Tabel 7.27 toont de tewerkstellingscapaciteit van de sociale werkplaatsen, uitgedrukt in het aantal voltijdse equivalenten bij de doelgroepwerknemers. Tabel 7.26: Aantal sociale werkplaatsen per provincie, 2000-2004 Sociale werkplaatsen

2000

2001

2002

2003

2004

Antwerpen

26

26

33

33

31

Vlaams-Brabant

12

12

13

13

13

Limburg

23

23

24

24

23

Oost-Vlaanderen

18

18

21

22

22

West-Vlaanderen

15

15

20

21

20

Totaal Vlaanderen

94

94

111

113

109

Bron: Afdeling Tewerkstelling, Administratie Werkgelegenheid, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

Tabel 7.27: Tewerkstelling (uitgedrukt in voltijdse equivalenten = VTE) van doelgroepwerknemers in sociale werkplaatsen, per provincie, 2000-2004 VTE doelgroepwerknemers

2000

Antwerpen

432,0

546,5

592,5

603,5

587,5

Vlaams-Brabant

223,0

223,0

290,2

301,2

301,2

Limburg

358,5

358,5

399,0

390,0

390,0

Oost-Vlaanderen

288,0

407,0

475,0

523,0

523,0

West-Vlaanderen

223,0

261,0

368,7

400,7

400,7

1.524,5

1.796,0

2.125,4

2.218,4

2.202,4

Totaal Vlaanderen

2001

2002

2003

2004

Bron: Afdeling Tewerkstelling, Administratie Werkgelegenheid, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.

51

Bron: Samenwerkingsverband Sociale Tewerkstelling VZW, website (www.sst.be).

Deel II Draaiboek


1

Inleiding

Het eerste deel van dit rapport bracht het aanbod van zes social-profitsectoren in kaart aan de hand van een groot aantal cijfergegevens. De verschillende hoofdstukken uit dat deel geven een overzicht van de hulp- en dienstverlening die de sectoren bieden en in de afgelopen jaren geboden hebben. De samengebrachte, jaarlijks opvraagbare cijfergegevens vormen de basis van wat in de volgende jaren een meetbare tijdreeks over het aanbod in de beschreven social-profitsectoren kan worden. Wanneer in de komende jaren de data betreffende de verschillende indicatoren uit het eerste deel worden bijgehouden, kan men de evolutie van het aanbod in de social-profit 'meten' en analyseren. Het doel van dit tweede deel van het rapport is daarom de lezer een leidraad mee te geven voor een herhaling van de nulmeting in de toekomst. Voor elk van de sectoren geven we aan via welke bronnen of via welke instanties ('data-leveranciers') de gegevens kunnen worden verkregen. Dit draaiboek bevat daarenboven voor elke sector een overzicht van de opgenomen indicatoren, eventueel met specifieke (methodologische) opmerkingen. Hoewel de gegevens uit hoofdstuk 1 een relevant kader bieden om het aanbod in de zes social-profitsectoren af te wegen en in de maatschappelijke context te plaatsen, worden ze niet strikt tot de te herhalen meting gerekend. Niet alle aspecten van het geschetste kader zijn immers relevant om bij een volgende meting opnieuw in kaart te brengen. De bronnen waaruit werd geput om de gegevens in hoofdstuk 1 te bekomen, zijn evenwel duidelijk aangegeven in het hoofdstuk. In dit draaiboek komen enkel de indicatoren uit de hoofdstukken 2 tot en met 7 (met betrekking tot elk van de zes sectoren) aan bod. Vooraf willen we nog een opmerking formuleren bij het verzamelde cijfermateriaal. Het was de bedoeling gegevens te bundelen over het aanbod van de zes social-profitsectoren op het Vlaams grondgebied (door de Vlaamse én door de federale overheid erkende of gesubsidieerde diensten en voorzieningen). Soms bevatten de statistieken over instellingen van de Vlaamse Gemeenschap echter ook gegevens over voorzieningen uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die zijn erkend door de Vlaamse Gemeenschap. Waar mogelijk wordt dit aangegeven door het aantal voor het Brussels Gewest afzonderlijk van het totaal voor Vlaanderen te vermelden. Als we op basis van het beschikbare materiaal echter geen onderscheid kunnen maken, vermelden de tabellen 'totaal' in plaats van 'totaal Vlaanderen'.

172

2

Draaiboek

Zorg voor kinderen

2.1 Bronnen en algemene opmerkingen Het verzamelen van cijfermateriaal over de dienstverlening van Kind en Gezin inzake kinderopvang en preventieve gezinsondersteuning stelt geen problemen. In de algemene en de statistische jaarverslagen van de organisatie is een uitgebreide waaier van indicatoren en cijfergegevens opgenomen. Bovendien keren dezelfde indicatoren jaarlijks terug, waardoor het vergelijken van verschillende jaren mogelijk is. In de toekomst zou het dan ook volstaan om de jaarverslagen van Kind en Gezin grondig op te volgen als men een langetermijnperspectief wil verwerven op dit social-profitdomein. De jaarverslagen van Kind en Gezin zijn beschikbaar op het internet via de webstek: www.kindengezin.be. Een belangrijke opmerking is hier op zijn plaats. De cijfergegevens die Kind en Gezin opneemt in haar algemene jaarverslagen, zijn niet altijd helemaal gelijk aan die voor dezelfde indicatoren in de statistische jaarverslagen. Navraag bij Kind en Gezin leerde ons dat dit te maken heeft met het feit dat erkenningen en attesten van toezicht soms met terugwerkende kracht worden toegekend. Voor erkenningen kan die terugwerkende kracht gaan om een periode van verschillende maanden. De voorzieningen hebben in dat geval een principieel akkoord en starten hun werking al op. Van zodra ze helemaal in orde zijn met de reglementering kunnen zij dan worden erkend, eventueel vanaf de datum van het principieel akkoord. Het is op die manier mogelijk dat de ingangsdatum van de erkenning enkele maanden teruggaat. Aangezien het statistisch jaarverslag van Kind en Gezin later opgemaakt wordt dan het algemene jaarverslag, mogen we ervan uitgaan dat de cijfers in de statistische jaarverslagen accurater zijn. Bij de beschrijving van de nulmeting hebben we daarom waar mogelijk met de cijfergegevens uit de statistische jaarverslagen gewerkt. Ook in de toekomst is het aangewezen in de eerste plaats te kijken naar de cijfers uit de statistische jaarverslagen. Op de regel dat alle indicatoren terug te vinden zijn in de (statistische) jaarverslagen van Kind en Gezin gelden als enige uitzonderingen de INLOOP-teams en de regiohuizen, waarvoor we de gegevens over het aantal voorzieningen en de spreiding over de provincies op de website van Kind en Gezin vonden (www.kindengezin.be). Behalve in de jaarverslagen en op de webstek van Kind en Gezin, kan men ook informatie over kinderopvang vinden in overheidspublicaties zoals de jaarlijks verschijnende VRIND (Vlaamse Regionale Indicatoren) en de publicatie "Welzijn en Volksgezondheid in cijfers 2003" van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Het gaat evenwel om secundaire informatiebronnen, die handige overzichten bieden, maar niet de volledige gedetailleerde


173

informatie die in de statistische jaarverslagen van Kind en Gezin wel terug te vinden is. Beide vermelde publicaties kunnen evenwel een handig hulpmiddel zijn voor wie snel informatie zoekt over kinderopvang. De VRIND kan men opvragen via de website http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/stat_Publicaties_vrind.htm, "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" kan worden gedownload op het volgend webadres: http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/cijfers/2003/wvincijfers2003.pdf. Een andere bron van informatie in verband met kinderopvang zijn de tijdreeksen die het Kenniscentrum Statistiek (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Planning en Statistiek) aanbiedt op het internet. Daar zijn gegevens beschikbaar over de capaciteit van verschillende vormen van kinderopvang. Het gaat evenwel om cijfers over Vlaanderen als geheel. Ook zijn er gegevens over het aantal meldingen bij de vertrouwenscentra en het aantal betrokken kinderen. De website met verwijzingen naar die informatie is: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm.

2.2 Overzicht indicatoren en specifieke opmerkingen We geven een overzicht van de indicatoren in verband met de hulp- en dienstverlening van Kind en Gezin waarvoor we cijfergegevens hebben verzameld bij de nulmeting (zie hoofdstuk 2). Kinderopvang • Kinderdagverblijven 1 Aantal kinderdagverblijven – aparte aantallen voor crèches en peutertuinen; cijfers voor Vlaanderen en per provincie 2 Aantal plaatsen in kinderdagverblijven – aparte aantallen voor crèches en peutertuinen; cijfers voor Vlaanderen en per provincie • (Diensten voor) opvanggezinnen 3 Aantal diensten voor opvanggezinnen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 4 Aantal plaatsen in opvanggezinnen – cijfers voor Vlaanderen Bemerk: de cijfers over het aantal plaatsen in opvanggezinnen zijn overgenomen uit de algemene jaarverslagen, niet uit de statistische jaarverslagen. 5 Aantal opvanggezinnen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

174

Draaiboek

• Initiatieven voor buitenschoolse opvang 6 Aantal initiatieven voor buitenschoolse opvang – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 7 Aantal plaatsen in initiatieven voor buitenschoolse opvang – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Buitenschoolse opvang verbonden aan een kinderdagverblijf 8 Aantal voorzieningen voor buitenschoolse opvang verbonden aan een kinderdagverblijf – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 9 Aantal plaatsen in buitenschoolse opvang verbonden aan een kinderdagverblijf – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Mini-crèches 10 Aantal mini-crèches – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 11 Aantal plaatsen in mini-crèches – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Zelfstandige kinderdagverblijven 12 Aantal zelfstandige kinderdagverblijven – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 13 Aantal plaatsen in zelfstandige kinderdagverblijven – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Zelfstandige onthaalouders 14 Aantal zelfstandige onthaalouders – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 15 Aantal plaatsen bij zelfstandige onthaalouders – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Algemene preventieve zorg • Regiohuizen 16 Aantal regiohuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Bemerk: de bron voor deze indicator is de webstek van Kind en Gezin (www.kindengezin.be). • INLOOP-teams 17 Aantal INLOOP-teams – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Bemerk: de bron voor deze indicator is de webstek van Kind en Gezin (www.kindengezin.be).


175

• Infoavonden voor aanstaande ouders 18 Aantal infoavonden voor aanstaande ouders – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 19 Aantal plaatsen waar infoavonden voor aanstaande ouders werden gehouden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Pre- en postnatale consultatiebureaus 20 Aantal pre- en postnatale consultatiebureaus – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 21 Aantal zittingen in pre- en postnatale consultatiebureaus – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 22 Aantal aanstaande moeders onder toezicht in pre- en postnatale consultatiebureaus – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 23 Aantal prenatale onderzoeken in pre- en postnatale consultatiebureaus – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 24 Aantal postnatale onderzoeken in pre- en postnatale consultatiebureaus – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Kraambezoeken 25 Aantal kinderen dat werd bezocht in de kraamkliniek – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Gezinsbezoeken 26 Aantal gezinsbezoeken aan zwangeren – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 27 Aantal gezinsbezoeken aan gezinnen met jonge kinderen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 28 Aantal gezinsbezoeken aan particuliere opvangvoorzieningen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Consultatiebureaus voor het jonge kind 29 Aantal servicepunten van consultatiebureaus voor het jonge kind – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 30 Aantal zittingen in consultatiebureaus voor het jonge kind – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Medische zittingen in de kinderopvang 31 Aantal medische zittingen in kinderdagverblijven – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 32 Aantal zelfstandige kinderdagverblijven met medische zittingen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

176

Draaiboek

33 Aantal medische zittingen in zelfstandige kinderdagverblijven – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Bijzondere zorg en hulpverlening • Centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning 34 Aantal centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 35 Aantal plaatsen in centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 36 Aantal medische zittingen in centra voor kinderzorg en gezinsondersteuning – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg 37 Aantal diensten voor gezinsondersteunende pleegzorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 38 Aantal gezinnen die kinderen opvingen in het kader van gezinsondersteunende pleegzorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Vertrouwenscentra kindermishandeling 39 Aantal vertrouwenscentra kindermishandeling – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Adoptie 40 Aantal aanmeldingen van kandidaat-adoptanten – cijfers voor Vlaanderen 41 Aantal voorbereidingen van kandidaat-adoptanten (via voorbereidingscentra) – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 42 Aantal evaluaties van kandidaat-adoptanten (via centra voor algemeen welzijnswerk) – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 43 Aantal uitgereikte beginseltoestemmingen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 44 Aantal voor adoptie geplaatste kinderen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie


3

177


3.1 Bronnen en algemene opmerkingen De cijfers die in dit hoofdstuk zijn weergegeven in verband met de capaciteit van de verschillende soorten private voorzieningen hebben we rechtstreeks gekregen van de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand van de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Wat het aantal private instellingen betreft, kon de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand ons geen cijfers geven (behalve over het aantal diensten voor pleegzorg, zie verder). Men verwees ons daarvoor naar het ministerieel besluit van 11 februari 2004 tot erkenning en wijziging van erkenning van de voorzieningen van de bijzondere jeugdbijstand (Belgisch Staatsblad, 20 april 2004). Daar vonden we de meest recente cijfers over het aantal private instellingen en hun capaciteit. Het ministerieel besluit bevat als bijlage een lijst van de erkende voorzieningen (voor de duur van 2004) en hun opvangcapaciteit. Daaruit konden we de benodigde cijfergegevens voor 2004 afleiden. Vanaf 2005 zou het volgens de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand wel mogelijk moeten zijn om bij hen (jaarlijks) bijgewerkte erkenningslijsten te verkrijgen. De cijfers over de diensten voor pleegzorg werden ons toegestuurd door de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand. Het gaat zowel om het aantal erkende diensten als om het gemiddeld aantal kinderen dat in de meewerkende pleeggezinnen wordt opgevangen. Ook de informatie over alle gemeenschapsinstellingen en hun capaciteit werd ons toegestuurd vanuit de Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand. De cijfers over de centra voor integrale gezinszorg verkregen we van het Team Algemeen Welzijnswerk van de Afdeling Welzijnszorg, dat eveneens binnen de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn valt. Tot daar voor wat de door ons gebruikte bronnen betreft. Er zijn evenwel nog andere manier om cijfergegevens over de bijzondere jeugdbijstand te verzamelen. Het Kenniscentrum Statistiek (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Planning en Statistiek) biedt op het internet een aantal tijdreeksen aan over de opvangcapaciteit van de private voorzieningen in de bijzondere jeugdbijstand. Het gaat evenwel om cijfers voor Vlaanderen als geheel en niet per afzonderlijke provincie. Toch is het een uitstekende bron voor cijfermateriaal voor wie snel accurate en overzichtelijke data over de bijzondere jeugdbijstand nodig heeft. Die informatie is beschikbaar via het webadres http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/welzijn/kinderen/Welzbijz007.xls.

178

Draaiboek

Ook secundaire bronnen zoals de VRIND en de publicatie "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" bieden informatie over de voorzieningen in de bijzondere jeugdbijstand en de opvangcapaciteit waarvoor ze instaan. Deze publicaties zijn te raadplegen op het internet. De VRIND verschijnt jaarlijks en kan worden geraadpleegd via het internet op het webadres http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/stat_Publicaties_vrind.htm. Een van de nadelen van het werken met de VRIND is dat de weergegeven indicatoren niet dezelfde zijn voor elk jaar, wat het opstellen van tijdreeksen hypothekeert. Ook "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" kan worden geraadpleegd op het internet via de link http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/cijfers/2003/wvincijfers2003.pdf. De cijfers die de VRIND weergeeft, stemmen niet altijd overeen met die van "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003".

3.2 Overzicht indicatoren en specifieke opmerkingen

Private voorzieningen • Begeleidingstehuizen 1 Aantal begeleidingstehuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 2 Aantal plaatsen (toegekende capaciteit) in begeleidingstehuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Gezinstehuizen 3 Aantal gezinstehuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 4 Aantal plaatsen (toegekende capaciteit) in gezinstehuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra 5 Aantal onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 6 Aantal plaatsen (toegekende capaciteit) in onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Dagcentra 7 Aantal dagcentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 8 Aantal plaatsen (toegekende capaciteit) in dagcentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie


179

• Thuisbegeleidingsdiensten 9 Aantal thuisbegeleidingsdiensten – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 10 Aantal 'plaatsen' (toegekende capaciteit) bij thuisbegeleidingsdiensten – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Diensten voor begeleid zelfstandig wonen 11 Aantal diensten voor begeleid zelfstandig wonen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 12 Aantal plaatsen (toegekende capaciteit) bij diensten voor begeleid zelfstandig wonen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Diensten voor pleegzorg 13 Aantal diensten voor pleegzorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 14 Gemiddeld aantal kinderen en jongeren (per dag) opgevangen in pleeggezinnen (begeleid door diensten voor pleegzorg) – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Gemeenschapsinstellingen 15 Aantal erkende plaatsen in elke vestigingsplaats van de gemeenschapsinstellingen (open en gesloten afdelingen voor jongens en meisjes) en in de gesloten instelling 'De Grubbe' Centra voor integrale gezinszorg 16 Aantal residentiële, semi-residentiële en ambulante plaatsen per centrum voor integrale gezinszorg

180

4

Draaiboek

Zorg voor ouderen

4.1 Bronnen en algemene opmerkingen Zoals opgemerkt in hoofdstuk 4 over de zorg voor ouderen, is de ouderenzorg een sector die moeilijk af te bakenen is. De reden daarvoor is dat verschillende diensten en voorzieningen in het kader van de zorg voor ouderen zich niet alleen richten tot oudere mensen maar voor diverse groepen van zorgbehoevende personen zijn bedoeld. Aangezien de grootste gebruikersgroepen van de besproken diensten wel bestaan uit oudere mensen, hebben we ze toch in hoofdstuk 4 belicht. Wie bondige overzichten zoekt van de belangrijkste cijfergegevens met betrekking tot de ouderenzorg, doet wellicht het best een beroep op enkele handige secundaire bronnen met cijfermateriaal, waarvan de jaarlijkse publicatie VRIND (Vlaamse Regionale Indicatoren) wellicht het meest gekend is. De VRIND geeft bondige overzichten van het aantal rusthuizen, serviceflatgebouwen, RVT-bedden, diensten voor oppashulp, gezinszorg, dagverzorgingscentra, centra voor kortverblijf, lokale en regionale dienstencentra, enzovoort. Nadelen van de informatie in de VRIND zijn dat de weergegeven indicatoren van jaar tot jaar kunnen verschillen en dat er weinig uitleg wordt gegeven bij de precieze betekenis van de cijfers. Ook geeft de VRIND geen afzonderlijke cijfers per provincie. Toch is de publicatie een handig hulpmiddel om op een snelle manier een aantal basisgegevens op te sporen. De VRIND kan op het internet gelezen en gedownload worden via de webstek http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/stat_Publicaties_vrind.htm. Een volgende secundaire bron met bondige en overzichtelijke informatie in verband met de diensten en voorzieningen binnen de ouderenzorg is de publicatie "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" van het Departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur van de Vlaamse administratie. Die publicatie kan van het internet gehaald worden via http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/cijfers/2003/wvincijfers2003.pdf. Ook langere tijdreeksen met informatie over de ouderenzorg zijn beschikbaar op het internet. De webstek http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm leidt tot verscheidene interessante indicatoren met betrekking tot de zorg voor ouderen. Voor wie snel een zicht wil krijgen op de voornaamste voorzieningen in de sector en hun capaciteit, is deze website wellicht de aangewezen bron. Het nadeel van de hierboven genoemde informatiebronnen is dat de gegevens meestal niet per provincie ter beschikking zijn en dat de weergeven cijfers niet altijd helemaal overeenstemmen. Wij hebben dat probleem proberen oplossen door de gegevens opnieuw


181

op te vragen bij de bron: de verschillende administraties en afdelingen binnen het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. We geven hieronder een overzicht over welke informatie bij welk team of op welke afdeling kan worden opgevraagd.

Dienst of voorziening Rusthuizen en serviceflats RVT-bedden Centra voor kortverblijf Dagverzorgingscentra Lokale dienstencentra Regionale dienstencentra Diensten voor oppashulp Diensten voor gezinszorg Samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg / Geïntegreerde diensten voor thuisverzorging Erkende teams vr thuisverpleging Diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg

Afdeling van Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Ouderenvoorzieningen Administratie Gezondheidszorg, Afdeling Verzorgingsvoorzieningen Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg Administratie Gezondheidszorg, Afdeling Preventieve en Sociale Gezondheidszorg Administratie Gezondheidszorg, Afdeling Preventieve en Sociale Gezondheidszorg Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Thuiszorg

Het voordeel van het werken met materiaal dat rechtstreeks vanuit de bevoegde administraties komt, is dat het een grote zekerheid biedt in verband met de correctheid van de gegevens en de uitgebreidheid van de informatie. De gegevens zijn meestal erg gedetailleerd. Het grote nadeel is evenwel de moeilijkheid om alle relevante informatie bij elkaar te brengen. Er moeten verschillende contactpersonen van verscheidene afdelingen en teams worden benaderd, waarvan velen zeer snel de meest accurate informatie doorsturen, maar waarbij enkelen zeer lang op hun antwoord laten wachten of er niet toe komen de gevraagde informatie te leveren. Voor een eventuele opvolging van de cijfergegevens in de toekomst, moet men dan ook afwegen welke werkwijze het meest geschikt is: werken met gegevens die rechtstreeks op het internet beschikbaar zijn, maar iets minder gedetailleerd en uitgebreid, of de tijdrovende taak op zich nemen om de verschillende bevoegde afdelingen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap aan te spreken om tot de meest geschikte informatie te komen. De meeste informatie die we kregen toegestuurd, kon rechtstreeks worden overgenomen in het rapport, een gedeelte

182

Draaiboek

moest evenwel worden afgeleid uit erkenningslijsten. Ook hiervoor moet dus bij een eventuele herhaling tijd worden voorzien. Tot slot nog enkele opmerkingen met betrekking tot specifieke deeldomeinen van de ouderenzorg. Een eerste belangrijke opmerking betreft de thuisverpleging. Er is geen enkele overheidsinstelling die gegevens over alle thuisverpleegkundigen inzamelt en centraliseert. Wel is er een overzicht van het aantal 'teams voor thuisverpleging' die een erkenning hebben aangevraagd en gekregen bij de overheid. Die erkenning is een soort kwaliteitslabel dat de diensten voor thuisverpleging evenwel niet nodig hebben om te kunnen of mogen werken. Het is best mogelijk dat er goede diensten voor thuisverpleging zijn die het label nooit hebben aangevraagd, bijgevolg niet erkend zijn en ook niet in de cijfers van de Afdeling Preventieve en Sociale Gezondheidszorg zijn vervat. Wel is het zo dat de grootste koepelorganisaties van teams van thuisverpleegkundigen – Wit-Gele Kruis (christelijke zuil), Sovervlag (socialistische zuil) en Solidariteit voor het Gezin (liberale zuil) – een erkenning aanvragen voor de teams die bij hen zijn aangesloten. Daarnaast zijn er ook veel teams voor thuisverpleging die niet zijn aangesloten bij een koepel, maar die wel een erkenning van de overheid hebben aangevraagd en gekregen. Samenvattend heeft dit tot gevolg dat de lijst met de door de overheid erkende teams voor thuisverpleging geen exhaustief beeld geeft van alle bestaande teams voor thuisverpleging, maar wellicht wel de beste benadering vormt waarover we kunnen beschikken. Ook in verband met diensten die maaltijden leveren aan huis, moet een belangrijke opmerking worden gemaakt, met name dat er vanuit de overheid geen centrale gegevens worden bijgehouden over de maaltijdbedelingen en de diensten die er voor instaan. Het ziet er ook niet naar uit dat dergelijke gegevens in de nabije toekomst wel beschikbaar zullen zijn. Ook op dit domein zijn er dus geen jaarlijks verzamelde cijfergegevens beschikbaar.

4.2 Overzicht indicatoren en specifieke opmerkingen

Residentiële dienstverlening en voorzieningen • Rusthuizen 1 Aantal erkende rusthuizen, met onderscheid tussen openbare, privé- en VZW-rusthuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 2 Aantal plaatsen in rusthuizen (ROB-bedden), met onderscheid tussen openbare, privé- en VZW-rusthuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie


183

• RVT-bedden 3 Aantal rusthuizen met RVT-bedden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 4 Aantal RVT-bedden in rusthuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 5 Aantal ziekenhuizen met RVT-bedden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 6 Aantal RVT-bedden in ziekenhuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Serviceflats 7 Aantal erkende serviceflatgebouwen, met onderscheid tussen openbare, privé- en VZW-serviceflatgebouwen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 8 Aantal wooneenheden in serviceflatgebouwen, met onderscheid tussen openbare, privé- en VZW-serviceflatgebouwen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Centra voor kortverblijf 9 Aantal erkende centra voor kortverblijf – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 10 Aantal plaatsen in centra voor kortverblijf – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Ambulante dienstverlening en voorzieningen • Dagverzorgingscentra 11 Aantal dagverzorgingscentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 12 Aantal plaatsen in dagverzorgingscentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Lokale dienstencentra 13 Aantal erkende lokale dienstencentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Regionale dienstencentra 14 Aantal erkende regionale dienstencentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

184

Draaiboek

• Diensten voor oppashulp 15 Aantal erkende diensten voor oppashulp – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Diensten voor gezinszorg 16 Aantal erkende diensten voor gezinszorg – cijfers voor Vlaanderen 17 Capaciteit van de diensten gezinszorg in maximaal gesubsidieerde aantal uren gezinszorg – cijfers voor Vlaanderen 18 Werkelijk gepresteerd aantal uren gezinszorg – cijfers voor Vlaanderen 19 Aantal cliënten van de diensten gezinszorg – cijfers voor Vlaanderen • Samenwerkingsinitiatieven thuiszorg en geïntegreerde diensten voor thuisverzorging 20 Aantal samenwerkingsinitiatieven in de thuiszorg en geïntegreerde diensten voor thuisverzorging – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 21 Aantal deelwerkingen van de samenwerkingsinitiatieven thuiszorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Thuisverpleging 22 Aantal erkende teams voor thuisverpleging – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Bemerk:het aantal erkende teams voor thuisverpleging is niet gelijk aan het werkelijk aantal actieve teams of diensten voor thuisverpleging • Diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg 23 Aantal erkende diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg – cijfers voor Vlaanderen 24 Aantal VZW’s behorend tot de diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg en werkzaam in de afzonderlijke provincies – cijfers voor Vlaanderen en per provincie


5

185


5.1 Bronnen en algemene opmerkingen 5.1.1 Gegevens over de autonome Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) Alle gegevens voor de nulmeting in het hoofdstuk over het algemeen welzijnswerk hebben we verkregen via het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk dat ons cijfers van het Team Algemeen Welzijnswerk van de Vlaamse administratie (Afdeling Welzijnszorg) ter beschikking stelde. Het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en het Team Algemeen Welzijnswerk zijn ook de plaatsen waar men in de komende jaren best gaat aankloppen voor cijfermateriaal in verband met de CAW's. De leidraad voor het opvolgen van de nulmeting lijkt op het eerste zicht dan ook eenvoudig. Toch is hier een woordje uitleg op zijn plaats over de registratie binnen de sector. De sector van het algemeen welzijnswerk onderging in 1997 een grondige herstructurering. De herstructurering bracht het tevoren erg versnipperde landschap van welzijnsvoorzieningen samen onder een beperkt aantal centra voor algemeen welzijnswerk (CAW's). Organisatorisch betekende dat een grote omschakeling. Het gevolg was dat de aandacht een tijd lang voornamelijk gericht was op de nieuwe organisatiestructuur en in mindere mate op het uitdenken van een nieuwe manier van registratie en cijferverzameling. Hierdoor is er voor de periode 1998-2001 een lacune in de verzameling van data omtrent de CAW's. Dat euvel werd in het begin van deze eeuw verholpen door de ontwikkeling, door het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, van een nieuw registratiesysteem "Tellus", dat in 2001 van start ging. Voor de CAW's houdt de nieuwe registratie in dat zij heel wat informatie bij elkaar moeten brengen. Het spreekt voor zich dat het enige tijd vergt voor dergelijke nieuwe registratie optimaal verloopt. Het nieuwe registratiesysteem heeft twee luiken. Enerzijds zijn er de boordtabellen, met allerhande informatie over de financiële middelen, de personeelsbezetting, de dienstverlening en de capaciteit van de verschillende CAW's; anderzijds is er het luik van de cliëntregistratie, waarin onder meer gegevens worden opgenomen over het aantal geholpen cliënten binnen elke vorm van diensten hulpverlening. Het is de bedoeling dat beide luiken van de registratie aan elkaar kunnen worden gekoppeld. De cliëntregistratie "Tellus" draaide proef in 2002. In 2003 werd het programma gebruikt door alle 27 CAW's voor circa 90% van de deelwerkingen. Het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk doet op de cliëntgegevens 2003 alleen proefanalyses op de gegevens die

186

Draaiboek

binnen de sector geëvalueerd worden. De gegevens worden door het Steunpunt nog als onvoldoende betrouwbaar beschouwd voor een externe publicatie. Daarom hebben we in dit rapport nog niet gewerkt met de gegevens uit de cliëntregistratie. Het is evenwel belangrijk die gegevens bij toekomstige metingen wel te bestuderen. Het gaat immers om een zeer belangrijke databron, die in de komende jaren wellicht volledig uitgewerkt zal worden. Vanaf 2004 is de registratie in voege in heel het autonoom algemeen welzijnswerk. De ervaring van de eerste drie registratiejaren zal leiden tot een verbeterde versie in 2006. De boordtabellen worden jaarlijks per omzendbrief opgevraagd door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Team Algemeen Welzijnswerk. Die boordtabellen bestaan uit drie luiken: een financieel luik, een gedeelte over de personeelsbezetting en gepresteerde uren per afdeling, en ten slotte een luik met prestatie-overzichten per deelwerking (bereikt cliënteel, preventie- en vormingsactiviteiten en een signalering van 'knelpunten'). Deze boordtabellen werden voor het eerst opgevraagd in 2001. Omdat de kwaliteit van de verzamelde gegevens nog onvoldoende was, werd geen verwerking van de gegevens op sectorniveau gedaan. De boordtabellen zijn immers in de eerste plaats bedoeld als een instrument om een zicht te hebben op ieder CAW afzonderlijk. In 2002 werd wel een sectoroverzicht gemaakt door het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk. Die verwerking laat zich echter niet eenvoudig herleiden tot (vestigingsplaatsen op) het provinciale niveau, dus werden de gegevens niet opgenomen in dit rapport. Voor 2003 gebeurde de complexe omzetting wel. Daarom beschouwen we 2003 als het tijdstip voor de nulmeting. De meting zou mits verdere verwerking tot 2001 kunnen worden teruggebracht, maar dat werk was te omvangrijk om uit te voeren binnen het korte tijdsbestek van dit onderzoek. De nieuwe registratie houdt in dat er vandaag en in de toekomst jaarlijks een uitgebreide reeks met telkens dezelfde indicatoren wordt verzameld. Er zijn dus in principe uitgebreide gegevens voorhanden. De verwerking van de databanken van de nieuwe registratie gebeurt enerzijds door het Team Algemeen Welzijnswerk (Afdeling Welzijnszorg, Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn) en anderzijds door het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk. Ondanks het feit dat de nieuwe databank voor 2003 goede gegevens biedt, is het bij elkaar brengen van cijfers omtrent de centra voor algemeen welzijnswerk vooralsnog een zeer moeizame opdracht. Het zicht op de data wordt namelijk vertroebeld door het feit dat het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk enerzijds en het Team Algemeen Welzijnswerk anderzijds, niet altijd dezelfde indelingen, definities en categorieën hanteren. Er zijn nog geen duidelijke afspraken gemaakt over de verwerking van het cijfermateriaal uit de nieuwe databank. De gehanteerde indelingen zijn ook niet altijd eenduidig. Dat maakt dat


187

de cijferverwerking tot op heden niet op punt staat en dat het steunpunt en de administratie soms tot tegenstrijdige bevindingen lijken te komen. Die schijnbare tegenstellingen zijn dan terug te voeren op verschillen in definities en categorisering. Het is voor de buitenstaander daardoor erg moeilijk om aan eenduidig cijfermateriaal te komen. Het zal dan ook niet evident zijn om in de toekomst cijfers te vinden die perfect overeenstemmen met de indicatoren die in onze nulmeting werden gebruikt. Aan het verzamelen van de data voor de nulmeting kwam heel wat navraag- en puzzelwerk te pas. Door de relatief prille fase waarin de registratie van de CAW's zich bevindt, zijn er momenteel nog geen jaarverslagen, noch jaarlijks aangevulde datareeksen onder de APSstatistieken op het internet. Hierin komt in de toekomst wellicht verandering, maar momenteel moet men voor uitgebreide en accurate cijfergegevens over het aanbod van de CAW's gaan aankloppen bij het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk (Diksmuidelaan 50, 2600 Berchem, 03/340.90.00) of bij het Team Algemeen Welzijnswerk van de Vlaamse administratie. We willen hier ook melden dat voor het jaar 2004 uitgebreide informatie over het aanbod en de werking van de CAW's verzameld is in het CAW-Witboek. Wie op zoek is naar informatie over de huidige stand van zaken, willen we naar die publicatie doorverwijzen. Het gaat voorlopig evenwel om een eenmalig werk. De volledige referentie luidt: "CAWWitboek 2004. Voor een sterke eerste lijn in de Vlaamse welzijnszorg", 2004, Berchem, Steunpunt voor Algemeen Welzijnswerk (voor meer informatie kan men mailen naar: [email protected]). Tot slot vermelden we nog de website www.caw.be (van de centra voor algemeen welzijnswerk), als een belangrijke algemene bron van informatie over de autonome centra voor algemeen welzijnswerk. 5.1.2 Gegevens over de Centra voor Algemeen Welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen (iCAW) Bij de Administratie Gezin en Maatschappelijk Welzijn, Afdeling Welzijnszorg, Team Algemeen Welzijnswerk, beschikt men over informatie over het aantal iCAW's in Vlaanderen, over de spreiding ervan binnen de provincies en over het ziekenfonds waaronder de iCAW's vallen. Die informatie is niet rechtstreeks raadpleegbaar op het internet, maar kan telefonisch worden opgevraagd. Meer specifieke informatie over de CAW's in het kader van de ziekenfondsen, zoals het aantal aanspreekpunten waar mensen terechtkunnen, wordt niet centraal verzameld en kan alleen bij de ziekenfondsen zelf worden opgevraagd.

188

Draaiboek

5.1.3 Gegevens over de diensten voor Teleonthaal Informatie over de diensten voor teleonthaal is onder meer beschikbaar op het internet via: en http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/gezondheid/algemeen/GEZOALGE005.xls http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/gezondheid/algemeen/GEZOALGE006.xls. Ook in de VRIND-publicaties wordt vaak informatie opgenomen over de centra voor teleonthaal. De VRIND kan eveneens geraadpleegd worden via het internet: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/stat_Publicaties_vrind.htm. De publicatie "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" vermeldt eveneens informatie over de diensten voor teleonthaal. Ook die publicatie is online beschikbaar: http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/cijfers/wvincijfers.htm. Meer gegevens over de werking van de diensten voor teleonthaal en cijfers over de bereikte doelgroep, zijn opgenomen in de jaarverslagen van de Federatie voor Teleonthaal. De jaarverslagen kunnen worden gedownload van het internet via de website van teleonthaal: http://www.teleonthaal.be. De cijfers zoals ze in het rapport worden weergegeven, dat wil zeggen per afzonderlijke teleonthaaldienst, zijn niet ter beschikking in de bovenvermelde bronnen. Ze zijn wel gekend bij de Federatie voor Teleonthaal, Roosakker 6, 9000 Gent, telefoon: 09/2208292. De federatie was onze bron voor alle cijfergegevens vermeld in de nulmeting (hoofdstuk 5).

5.2 Overzicht indicatoren en specifieke opmerkingen 5.2.1 Indicatoren over de autonome centra voor algemeen welzijnswerk (CAW) •

CAW's: algemeen totaal 1 Aantal CAW's – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

Ambulante hulp- en dienstverlening Bemerk: de cijfers die in de nulmeting worden meegegeven in verband met de verschillende ambulante werkvormen die de CAW's bieden, geven alleen het aantal CAW's aan die een afzonderlijke dienst hebben met die specifieke werkvorm als hoofddoel. Bijvoorbeeld: wanneer een CAW ambulante crisisopvang alleen aanbiedt binnen het kader van zijn algemene ambulante werking en niet in het kader van


189

een afzonderlijke dienst, dan wordt dat CAW in de tabellen niet geteld als een CAW met een dienst voor ambulante crisisopvang. • Algemeen ambulant welzijnswerk 2 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor algemeen ambulant welzijnswerk – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Gezins- en relationeel welzijnswerk 3 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor gezins- en relationeel welzijnswerk – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Centra voor levens- en gezinsvragen 4 Aantal CAW's met een centrum voor levens- en gezinsvragen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Scheidingsbemiddeling 5 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor scheidingsbemiddeling – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Ambulante crisishulp 6 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor ambulante crisishulp – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Jongerenadviescentra 7 Aantal CAW's met een jongerenadviescentrum – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Schuldbemiddeling 8 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor schuldbemiddeling – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Ambulante hulp bij intrafamiliaal geweld 9 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor ambulante hulp bij intrafamiliaal geweld – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Arbeidszorg 10 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor arbeidszorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Rechtshulp 11 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor rechtshulp – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

190

Draaiboek

• Etnisch-culturele minderheden 12 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor hulpverlening aan etnisch-culturele minderheden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Slachtoffers mensenhandel 13 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor hulpverlening aan slachtoffers van mensenhandel – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Vindplaatsgericht werken thuislozen 14 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor vindplaatsgericht werken met thuislozen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Teledienst 15 Aantal CAW's met een teledienst – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Inloopcentra 16 Aantal CAW's met een inloopcentrum – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Begeleid wonen 17 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor begeleid wonen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Begeleid zelfstandig wonen voor jongvolwassenen 18 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor begeleid zelfstandig wonen voor jongvolwassenen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Zorgwonen 19 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor zorgwonen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Selectie interlandelijke adoptie 20 Aantal CAW's met een dienst die advies geeft in verband met interlandelijke adoptie – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Bezoekruimte 21 Aantal CAW's met een bezoekruimte – cijfers voor Vlaanderen en per provincie


191

• Slachtofferhulp 22 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor slachtofferhulp – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Justitieel welzijnswerk 23 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor justitieel welzijnswerk – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Hulpverlening aan seksuele delinquenten 24 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor hulpverlening aan seksuele delinquenten – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Alternatieve gerechtelijke maatregelen en straffen 25 Aantal CAW's met een afzonderlijke dienst voor alternatieve gerechtelijke maatregelen en straffen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Residentiële hulp- en dienstverlening • Crisisopvang 26 Aantal CAW's dat crisisopvang aanbiedt – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 27 Aantal bedden in crisisopvang – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Opvang voor jongvolwassenen 28 Aantal CAW's dat opvang voor jongvolwassenen aanbiedt – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 29 Aantal bedden in opvang voor jongvolwassenen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Gemengde opvangcentra / koppelopvang 30 Aantal CAW's dat gemengde opvang of koppelopvang biedt – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 31 Aantal bedden in centra voor gemengde opvang / koppelopvang – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Opvangcentra voor mannen 32 Aantal CAW's met een opvangcentrum voor mannen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 33 Aantal bedden in opvangcentra voor mannen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

192

Draaiboek

• Opvangcentra voor vrouwen 34 Aantal CAW's met een opvangcentrum voor vrouwen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 35 Aantal bedden in opvangcentra voor vrouwen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Vluchthuizen 36 Aantal CAW's met een vluchthuis – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 37 Aantal bedden in vluchthuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Opvang voor slachtoffers van mensenhandel 38 Aantal CAW's dat opvang voor slachtoffers van mensenhandel aanbiedt – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 39 Aantal bedden in opvang voor slachtoffers van mensenhandel – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Nachtopvang 40 Aantal CAW's dat nachtopvang aanbiedt – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 41 Aantal bedden in nachtopvang – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 5.2.2 Indicatoren over de centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen 42 Aantal centra voor algemeen welzijnswerk in het kader van de ziekenfondsen, per ziekenfonds – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 5.2.3 Indicatoren over de centra voor teleonthaal 43 Aantal oproepen bij elke afzonderlijke dienst voor teleonthaal


6

193


6.1 Bronnen en algemene opmerkingen Om de informatie voor het hoofdstuk over de geestelijke gezondheidszorg bij elkaar te brengen – informatie over heden en verleden en per afzonderlijke provincie – deden we een beroep op verschillende teams van de afdeling Verzorgingsvoorzieningen van de administratie Gezondheidszorg van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Het grote voordeel van die aanpak is dat daar de meest gedetailleerde en accurate gegevens verkrijgbaar zijn over de huidige situatie en de evoluties van de afgelopen jaren. Het grote nadeel is evenwel dat men voor het doorzenden van de gegevens afhankelijk is van medewerkers van de verschillende bevoegde teams van de afdeling. Het verdient dus aanbeveling om de aanvragen van cijfermateriaal tijdig aan de verscheidene contactpersonen te richten. Het grootste deel van de cijfergegevens ontvingen we in de vorm van (adres)lijsten van voorzieningen en hun capaciteit. De cijfers in de tabellen zijn eigen berekeningen op basis van de toegestuurde lijsten. De kans is groot dat dit ook bij een herhaling van de nulmeting nodig zal zijn. Men voorziet dus best wat extra tijd voor de verwerking van de lijsten. Er is eveneens informatie over de sector van de geestelijke gezondheidszorg opgenomen in de VRIND (Vlaamse Regionale Indicatoren) en in de publicatie "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003". In beide gevallen gaat het om secundaire bronnen, te raadplegen via http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/stat_Publicaties_vrind.htm en http://www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/cijfers/2003/wvincijfers2003.pdf. Beide vormen een toegankelijke bron van concrete cijfergegevens en (beperkte) tijdreeksen over de voorzieningen in de geestelijke gezondheidszorg en de aangeboden capaciteit. Het cijfermateriaal uit beide publicaties komt evenwel niet altijd overeen. Bovendien is er geen vaste indicatorenlijst die jaarlijks wordt weergegeven. Hoewel zeer nuttig voor wie snel cijfers nodig heeft, vormen dan ook geen van beide publicaties een goede basis voor het opmaken van tijdreeksen over de geestelijke gezondheidszorg. Beter bruikbare informatie op lange termijn over het aantal psychiatrische ziekenhuizen, psychiatrische verzorgingstehuizen en voorzieningen in het kader van beschut wonen, kan men vinden op een website van het Kenniscentrum Statistiek (Administratie Planning en Statistiek van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Het webadres is: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/gezondheid/verzorgingsvoorzieningen/GEZOVO OR001.xls. Het gaat om accurate tijdreeksen die een grote periode beslaan. De website is dan ook een belangrijke bron voor wie snel informatie zoekt over deze sectoren. Er worden evenwel geen cijfers weergegeven per afzonderlijke provincie.

194

Draaiboek

Voor accurate recente informatie in verband met de PAAZ, de psychiatrische ziekenhuizen, de psychiatrische verzorgingstehuizen en beschut wonen verwijzen we naar de volgende website van de overheid: http://mis.vlaanderen.be/cognos7/cgi-bin/upfcgi.exe, waar men kan inloggen als gast om cijfers op te vragen over het aantal erkenningen en de opvangcapaciteit van de verschillende voorzieningen. Het gaat om een gedetailleerde databank, die evenwel alleen informatie geeft over de huidige toestand en niet over de situatie in voorbije jaren. Om de capaciteit van de PAAZ-afdelingen te berekenen, moet men in de capaciteitslijsten van de algemene ziekenhuizen de verschillende soorten bedden binnen de A-diensten optellen (A(d+n), a(d) en a(n)).

6.2 Overzicht indicatoren en specifieke opmerkingen We geven een overzicht van de indicatoren waarvoor we cijfergegevens hebben verzameld bij de nulmeting over het aanbod in de sector Geestelijke Gezondheidszorg (zie hoofdstuk 6). • Psychiatrische ziekenhuizen (PZ) 1 Aantal psychiatrische ziekenhuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 2 Aantal erkende plaatsen in psychiatrische ziekenhuizen - cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Psychiatrische afdelingen binnen algemene ziekenhuizen 3 Aantal algemene ziekenhuizen met een psychiatrische afdeling – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 4 Aantal erkende plaatsen in de psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Psychiatrische verzorgingstehuizen 5 Aantal psychiatrische verzorgingstehuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 6 Aantal erkende plaatsen in psychiatrische verzorgingstehuizen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Beschut wonen voor psychiatrische patiënten 7 Aantal voorzieningen voor beschut wonen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 8 Aantal erkende plaatsen in voorzieningen voor beschut wonen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie


195

• Centra voor geestelijke gezondheidszorg 9 Aantal centra voor geestelijke gezondheidszorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 10 Aantal vestigingen van de centra voor geestelijke gezondheidszorg – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

196

7

Draaiboek


7.1 Bronnen en algemene opmerkingen 7.1.1 Zorgvoorzieningen voor personen met een handicap Belangrijke cijfergegevens over het aanbod aan voorzieningen en diensten in de sector van de zorg voor personen met een handicap worden jaarlijks overzichtelijk samengebracht in de jaarverslagen van het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap. Zowel over het aantal erkende diensten en voorzieningen als over de capaciteit van het aanbod bieden de jaarverslagen uitgebreid informatie. Om in de toekomst een langetermijnperspectief te verkrijgen op het aanbod van de zorgvoorzieningen voor personen met een handicap volstaat het bijna de jaarverslagen goed op te volgen. Alleen voor de cijfergegevens omtrent de revalidatiecentra moesten we rechtstreeks bij het Vlaams Fonds en bij het RIZIV (Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering, webstek www.riziv.be) gaan aankloppen. Het Vlaams Fonds verstrekte cijfers over de door hen erkende extra-murale revalidatiecentra en bij het RIZIV konden we terecht voor een overzicht van alle revalidatiecentra (maar wel zonder info over de capaciteit). Voor meer informatie over cijferreeksen uit het verleden in verband met zorgvoorzieningen voor personen met een handicap, verwijzen we naar de gegevens van het Kenniscentrum Statistiek van de Vlaamse administratie, op het internet beschikbaar via het volgende webadres: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm. Die informatiebron is zeer nuttig voor wie snel een globaal overzicht wil hebben van de voorzieningen voor personen met een handicap en de capaciteit van de voorzieningen. Er wordt evenwel geen informatie per provincie weergegeven. Ook in overheidspublicaties zoals de VRIND (Vlaamse Regionale Indicatoren) en de publicatie "Welzijn en Volksgezondheid in cijfers 2003" van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, zijn cijfers te vinden in verband met de zorg voor personen met een handicap. Het zijn evenwel secundaire bronnen die minder uitgebreide informatie bieden dan de jaarverslagen van het Vlaams Fonds. Beide publicaties zijn op het internet te raadplegen via http://aps.vlaanderen.be/statistiek/publicaties/stat_Publicaties_vrind.htm en www.wvc.vlaanderen.be/welzijnengezondheid/cijfers/2003/wvincijfers2003.pdf. 7.1.2 Individuele materiële bijstand De cijfers die in dit rapport zijn opgenomen over de individuele materiële bijstand (IMB) door het Vlaams Fonds toegekend aan personen met een handicap, zijn grotendeels terug te


197

vinden in de jaarverslagen van het Vlaams Fonds. Met name het cijfermateriaal omtrent het aantal gunstige beslissingen per soort tussenkomst is in de jaarverslagen opgenomen. Ook cijfers over het aantal gunstige beslissingen van de bijzondere bijstandscommissie en over de gesubsidieerde doventolken van het Communicatie Assistentie Bureau zijn er terug te vinden. De cijfers over het aantal begunstigde personen in het kader van de individuele materiële bijstand en het gemiddelde toegekende bedrag verkregen we rechtstreeks van het Vlaams Fonds en zijn niet in de jaarverslagen vermeld. Voor de volledigheid vermelden we dat ook op internet cijfers over de individuele materiële bijstand te raadplegen zijn via de statistieken van het Kenniscentrum Statistiek. De website waarlangs men de informatie kan opvragen, is te vinden onder volgend adres: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm. Ook in de overzichtspublicaties de VRIND en "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" wordt informatie weergegeven omtrent IMB. 7.1.3 Persoonlijke-assistentiebudget In verband met het persoonlijke-assistentiebudget vonden we niet in alle jaarverslagen van het Vlaams Fonds dezelfde indicatoren terug. Daarom vroegen we er rechtstreeks informatie over bij het Vlaams Fonds zelf. Ook via de statistieken van het Kenniscentrum Statistiek kan men enige informatie terugvinden over het PAB, meer bepaald over het aantal aanvragen voor een PAB dat elk jaar bij het Vlaams Fonds toekomt. De informatie is terug te vinden onder volgend adres: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/welzijn/handicap/WELZHAND006.xls. De VRIND bevat summiere informatie over het persoonlijke-assistentiebudget. "Welzijn en volksgezondheid in cijfers 2003" geeft cijfers over het aantal aanvragen en het aantal toegewezen budgetten. 7.1.4 Ondersteuning bij opleiding en tewerkstelling Nagenoeg alle informatie die in dit hoofdstuk is opgenomen omtrent de ondersteuning bij opleiding en tewerkstelling, kan men terugvinden in de jaarverslagen van het Vlaams Fonds. Alleen over de arbeidstrajectbegeleidingen vroegen we extra informatie aan bij het Vlaams Fonds zelf. Ook de VRIND en de website van het Kenniscentrum Statistiek van de Vlaamse administratie (http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm) tonen informatie over de ondersteuning die het Vlaams Fonds biedt bij opleiding en tewerkstelling.

198

Draaiboek

7.1.5 Gepaste tewerkstelling De jaarverslagen van het Vlaams Fonds bevatten cijfers over de tewerkstelling in beschutte werkplaatsen. Wij raden de jaarverslagen aan als bron voor een eventuele toekomstige informatieverzameling. Daarnaast vermelden we dat er ook informatie te vinden is in de VRIND en bij het Kenniscentrum Statistiek van de Vlaamse administratie via het volgende internetadres: http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_welzijn.htm. Wat de sociale tewerkstelling aangaat, is enige informatie opgenomen op de website van het Kenniscentrum Statistiek (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap), onder de rubriek 'arbeidsmarkt': http://aps.vlaanderen.be/statistiek/cijfers/stat_cijfers_arbeidsmarkt.htm. Meer volledige informatie omtrent sociale tewerkstelling kan men verkrijgen via het Samenwerkingsverband Sociale Tewerkstelling (SST) en hun webstek www.sst.be. Wij vroegen de informatie over de sociale werkplaatsen aan bij de Vlaamse overheid, meer bepaald bij de Afdeling Tewerkstelling van de Administratie Werkgelegenheid (Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap). Die laatste bron raden we ook aan bij een herhaling van de nulmeting.

7.2 Overzicht indicatoren en specifieke opmerkingen 7.2.1 Indicatoren over zorgvoorzieningen voor personen met een handicap Ambulante zorgvoorzieningen • Diensten voor thuisbegeleiding 1 Aantal erkende diensten voor thuisbegeleiding – cijfers voor Vlaanderen 2 Maximale aantal thuisbegeleidingen waarvoor de diensten voor thuisbegeleiding subsidies ontvangen – cijfers voor Vlaanderen • Diensten voor begeleid wonen 3 Aantal erkende diensten voor begeleid wonen – cijfers voor Vlaanderen 4 Aantal erkende plaatsen in begeleid wonen – cijfers voor Vlaanderen • Diensten voor zelfstandig wonen 5 Aantal erkende diensten voor zelfstandig wonen – cijfers voor Vlaanderen 6 Aantal erkende plaatsen in zelfstandig wonen – cijfers voor Vlaanderen


199

• Diensten voor beschermd wonen 7 Aantal erkende diensten voor beschermd wonen – cijfers voor Vlaanderen 8 Aantal erkende plaatsen in beschermd wonen – cijfers voor Vlaanderen • Opvang in een pleeggezin 9 Aantal diensten voor pleegzorg (voorheen 'diensten voor plaatsing in gezinnen') – cijfers voor Vlaanderen 10 Aantal erkende (gewone) pleegzorgplaatsen (begeleid door diensten voor pleegzorg) – cijfers voor Vlaanderen • Wonen onder begeleiding van een particulier 11 Aantal erkende plaatsen voor wonen onder begeleiding van een particulier – cijfers voor Vlaanderen Semi-residentiële zorgvoorzieningen • Semi-internaten 12 Aantal erkende semi-internaten – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 13 Aantal erkende plaatsen in semi-internaten – cijfers voor Vlaanderen en provincies • Dagcentra 14 Aantal erkende dagcentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 15 Aantal erkende plaatsen in dagcentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie Residentiële zorgvoorzieningen • Internaten 16 Aantal erkende internaten – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 17 Aantal erkende plaatsen in internaten – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Tehuizen voor werkenden 18 Aantal erkende tehuizen voor werkenden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 19 Aantal erkende plaatsen in tehuizen voor werkenden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

200

Draaiboek

• Tehuizen voor niet-werkenden 20 Aantal erkende tehuizen voor niet-werkenden – cijf ers voor Vlaanderen en per provincie 21 Aantal erkende plaatsen in tehuizen voor niet-werkenden – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 22 Aantal erkende nursingbedden in tehuizen voor niet-werkenden – cijfers voor Vlaanderen • Tehuizen voor kortverblijf 23 Aantal erkende tehuizen voor kortverblijf – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 24 Aantal erkende plaatsen in tehuizen voor kortverblijf – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Centra voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling 25 Aantal erkende centra voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 26 Aantal erkende plaatsen in centra voor observatie, oriëntering en medische, psychologische en pedagogische behandeling – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Revalidatiecentra 27 Aantal door het Vlaams Fonds erkende extramurale revalidatiecentra – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 28 Totale aantal revalidatiecentra (per soort revalidatiecentrum) – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 7.2.2 Indicatoren over individuele materiële bijstand 29 Aantal gunstige beslissingen inzake individuele materiële bijstand, per categorie van besteding – cijfers voor Vlaanderen 30 Aantal personen met een toekenning of uitbreiding van de individuele bijstandskorf in het kader van de IMB – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 31 Gemiddeld bedrag per persoon van de tussenkomst inzake individuele materiële bijstand – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 32 Aantal gunstige beslissingen genomen door de Bijzondere Bijstandscommissie – cijfers voor Vlaanderen 33 Aantal tolkuren toegekend door het Communicatie Assistentie Bureau – cijfers voor Vlaanderen


201

34 Aantal door een doventolk geholpen personen – cijfers voor Vlaanderen 7.2.3 Indicatoren over het persoonlijke-assistentiebudget 35 Aantal personen dat een persoonlijke-assistentiebudget aanvroeg – cijfers voor Vlaanderen 36 Aantal personen dat een persoonlijke-assistentiebudget toegekend kreeg – cijfers voor Vlaanderen 37 Aantal personen dat effectief startte met een persoonlijke-assistentiebudget – cijfers voor Vlaanderen 38 Aantal personen dat niet startte met het persoonlijke-assistentiebudget of intussen stopte – cijfers voor Vlaanderen 39 Aantal personen dat de aanvraag van een persoonlijke-assistentiebudget stopte vóór de toekenning – cijfers voor Vlaanderen 7.2.4 Indicatoren over ondersteuning bij opleiding en tewerkstelling • Centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze 40 Aantal erkende centra voor gespecialiseerde voorlichting beroepskeuze – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

bij

• Centra voor beroepsopleiding 41 Aantal erkende centra voor beroepsopleiding – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 42 Aantal cursisten in de centra voor beroepsopleiding – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Arbeidstrajectbegeleiding 43 Aantal erkende diensten voor arbeidstrajectbegeleiding– cijfers voor Vlaanderen en per provincie 44 Aantal personen met een handicap begeleid door elke dienst voor arbeidstrajectbegeleiding – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Loonkostensubsidies 45 Aantal personen voor wie aan de werkgever een financiële tegemoetkoming in het kader van de CAO-26 wordt verleend – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 46 Aantal personen voor wie aan de werkgever een financiële tegemoetkoming in het kader van de Vlaamse inschakelingspremie (VIP) wordt verleend – cijfers voor Vlaanderen en per provincie • Aanpassingen van de arbeidspost en arbeidsgereedschap 47 Aantal toegekende financiële tussenkomsten voor de aanpassing van een arbeidspost, per type aanpassing – cijfers voor Vlaanderen

202

Draaiboek

48 Aantal toegekende financiële tussenkomsten voor arbeidsgereedschap (of -kledij), per type van arbeidsgereedschap (of -kledij) – cijfers voor Vlaanderen 7.2.5 Indicatoren over gepaste tewerkstelling • Beschutte werkplaatsen 49 Aantal erkende beschutte werkplaatsen – cijfers voor Vlaanderen 50 Maximaal aantal betoelaagbare arbeidsplaatsen in de beschutte werkplaatsen (in VTE) – cijfers voor Vlaanderen 51 Aantal gesubsidieerde arbeiders tewerkgesteld in beschutte werkplaatsen (in VTE); cijfers voor het eerste kwartaal – cijfers voor Vlaanderen 52 Aantal gesubsidieerde kaderjobs tewerkgesteld in beschutte werkplaatsen (in VTE); cijfers voor het eerste kwartaal – cijfers voor Vlaanderen 53 Aantal gesubsidieerde uren in beschutte werkplaatsen; cijfers voor het eerste kwartaal – cijfers voor Vlaanderen • Sociale werkplaatsen 54 Aantal sociale werkplaatsen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie 55 Tewerkstelling (uitgedrukt in VTE) van doelgroepwerknemers in sociale werkplaatsen – cijfers voor Vlaanderen en per provincie

SOCIAL-PROFIT IN CIJFERS

Recommend Documents