Slecht nieuws goed communiceren

Slecht nieuws goed communiceren MANU KEIRSE FACULTEIT GENEESKUNDE, KU LEUVEN

Waarheid is een van de meest krachtige medicamenten waarover men beschikt, maar men moet nog de klinische farmacologie ervan

op punt stellen en de optimale timing en dosering leren kennen.

Diversiteit van slecht-nieuwssituaties(1)  Inhoud 

Plots overlijden



Diagnose van chronische ziekte



Diagnose van fatale aandoening

Diversiteit van slecht-nieuwssituaties(2)  Persoon  De patiënt  Naastbestaanden  Verwachte of onverwachte situatie

 Betrokkene is goed gekend, weinig gekend of niet

gekend door arts

Elke situatie stelt andere problemen, maar gemeenschappelijk is:  Dat slecht nieuws meedelen een moeilijke

aangelegenheid is  Die best met competentie en gepaste feeling wordt benaderd  Dat het moment door de betrokkene vaak levenslang wordt onthouden  Dat inadequaat meedelen de verwerking bemoeilijkt

Steeds met twee gegevens rekening houden

 De medische feiten

 De emotionele reacties op die feiten

Een goede handleiding

 Moeilijk om met empathie te reageren zonder

richtlijnen  Is ook zo bij om het even welke medische

vaardigheid (bv een heelkundige ingreep)

Soorten slecht nieuws 1.

Gebeuren reeds voltrokken

2.

Gebeuren doet zich nu voor

3.

Consequenties pas duidelijk in de toekomst

Verschillende benadering  Bij 1 en 2:

slecht nieuws onmiddellijk meedelen, ongeacht de omstandigheden  Bij 3:  kiezen van geschikt moment  kiezen van gepaste setting  kiezen van juiste aanwezigen  rekening houden met draagkracht

Twee modellen  MENS-model

- een model om de mens te bereiken

 CLEMENS-model

- “clemens” betekent zachtmoedig - “clé” betekent sleutel: een sleutel om de mens te bereiken

MENS-model M

Meedelen van het slechte nieuws

E

Emoties laten ventileren

N

Nazorg

S

Strategie en Samenvatting

CLEMENS-model C L E

M E N

S

Context voorbereiden Luisteren Evalueren en in schatten Meedelen Emoties laten ventileren Nazorg Strategie en Samenvatting

M

Meedelen: adequate reacties

 Onmiddellijk meedelen  Kort  Warme en meelevende toon

 Oogcontact  Korte motivering nadien

Te verwachten reacties na mededeling  Ontkenning  Opstandigheid en agressie  Shock

 Stereotiep gedrag

E

Emoties ventileren: adequate reacties

 Luisteren  Oogcontact onderhouden  Stiltes respecteren

 Verwoorden van gevoelens bevorderen  Niet directieve houding  Op vraag korte uitleg

 Spiegelen

N

Nazorg: adequate reacties

 Luisteren naar inbreng van ontvanger  Open vragen  Erkennen van onderliggende gevoelens

 Adviezen aanreiken

S

Strategie en samenvatting: adequate reacties

 Inschatten waar betrokkene nu staat  Nagaan hoe thuis te geraken  Volgende afspraak regelen

 Afspraken samenvatten en herhalen  Kaart met naam en beschikbaarheid

Waarheidsmededeling bij infauste prognose

Houding hiertegenover verandert doorheen de tijd 

Vroeger: een minderheid vond bespreekbaarheid wenselijk



Momenteel: toenemende tendens tot bespreekbaarheid



Wet patiëntenrechten beschrijft het als recht



Wet spreekt echter ook over “het recht niet te willen weten”

CLEMENS-model  Bevat 3 stappen vooraf aan MENS model

1. Context voorbereiden 2. Luisteren

3. Evalueren en inschatten

C

Context: adequate reacties

 Plaats en tijdstip bepalen  Zorgen voor ongestoorde tijd  Informatie vooraf ordenen

 Voorbereiden op emoties

L Luisteren: adequate reacties  Vragen vooraleer te vertellen  Nagaan wat is begrepen  Vocabularium van de patiënt beluisteren

 Ontkenning registreren

E

Evalueren: adequate reacties

 Juiste toonaard voor mededeling inschatten  Gewenste dosering van informatie nagaan  Angst inschatten

Na de stappen C L E

volgt men de stappen van het MENS-model

Aandachtspunten (1)  Slecht nieuws blijft slecht nieuws, hoe goed ook

gebracht  Tijd nemen om patiënt de overgang te laten maken

van gezond naar zich realiseren van ongeneeslijke ziekte  Luisteren vaak belangrijker dan spreken

Aandachtspunten (2)  Bij infauste prognose is de fundamentele vraag niet

« waarheid zeggen of niet »,

maar: Hoe zal ik samen met de patiënt de uitgesproken waarheid dragen zolang deze nog te dragen is? »  Zeggen van waarheid : vertrekt uit de bekommernis van

de arts  Samen dragen: bekommernis meer gericht op de zieke

Knelpunten (1)  Informeren betekent nog niet dat men geïnformeerd

is (patiënt en arts in verschillende straten)

 Sterke aandacht op diagnose en minder op prognose

 Snelle verschuiving van aandacht van fatale diagnose

naar wat er aan te doen is

Knelpunten (2)  Nadruk op korte termijn perspectief in plaats van het

lange termijn perspectief

 Onbewust dubbelzinnig taalgebruik

 Te veel nadruk op de communicatie door één

persoon

Knelpunten (3)  Sommige patiënten hebben andere nood dan

openheid.

 Doe geen te concrete voorspellingen over de tijd die

nog rest. Vragen naar “hoe lang nog” hebben te maken met “wat heb ik nog te verwachten”.

Ontkenning  Niet doorbreken, niet stimuleren  Angst verkennen  Aangeven dat men steeds bereid is op vragen in te

gaan  Ontkenning gunnen, want kan adequate reactie zijn

De familie vraagt niets te zeggen  1. Begin met een uitdrukking van respect  2. Verken waarom men die vraag stelt  3. Verken wat de familie denkt over visie van de  

 

patiënt 4. Beschrijf eigen opvattingen en waarden 5. Stel een onderhandelde aanpak voor 6. Zet de basisregel uiteen 7. Praat met de patiënt

Slecht nieuws aan de telefoon  Vermijden als dit kan  Zich duidelijk kenbaar maken  Eerder meedelen dan vaagheid  Vergewissen of men kan zorgen dat betrokkene niet alleen      

thuis is Traag en duidelijk spreken Informatie herhalen Betrokkene laten herhalen Nagaan of men weet met wie men gesproken heeft Aangeven hoe men te bereiken is Na enige tijd terugbellen

Kinderen in gezin met fatale ziekte  Plots wegvallen van veiligheid.  Kankerervaring breidt uit naar ganse gezin.  Gesprekken één meter boven hun hoofd.

 Ouderschap kan niet wachten – slechts één

kindertijd  Niet alleen kijken naar overleven van de zieke, maar ook naar overleven van de kinderen.

Kinderen in gezin met fatale zieke  Zorg dat ze betrokken worden.  Geef concrete hulp aan ouders.  Informatie nodig van zodra thuis iets verandert.  Informeren is moeilijk voor artsen, des te meer voor de

ouders.

 Informatie helpt tot gezonde interpretatie en adequaat

gedrag.

Wat vertellen aan kinderen?  Ernstig ziek  Naam van de ziekte  Wat zal thuis veranderen

 Hoe zal voor hen worden gezorgd  Niet besmettelijk  Niemand heeft schuld

 Nadruk op positieve werking van therapie, en niet

enkel op nevenwerkingen

Wat kan men nog beloven?  1. Een goede medische behandeling  2. Nooit overweldigd door symptomen  3. Continuïteit en coördinatie

 4. Goede voorbereiding en geen verrassingen  5. Zorg opmaat zoals de patiënt dit verkiest  6. Rekening houden met de mogelijkheden van

patiënt en familie  7. Het beste maken van elke dag

Vaardigheid die men kan leren  Minder opgeleid in communicatie dan in de

somatische aspecten van aandoeningen.  Heel moeilijk om empathie op te brengen als men

geen concreet model heeft.  Een goed model kan nooit in de plaats komen van

een grondhouding van fundamenteel respect voor de patiënt en zijn rechten.