Slachtoffervoorzieningen in geval van huiselijk geweld

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2014-2015

Slachtoffervoorzieningen in geval van huiselijk geweld Een toetsing aan het Verdrag van Istanbul

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Emilie Lingier Studentennummer: 01004000

Promotor: Prof dr. Gert Vermeulen Commissaris: Prof dr. Brice De Ruyver

Voorwoord Al sinds mijn kindertijd ben ik geïnteresseerd in allerlei strafrechtelijke, criminologische en psychologische thema’s. Ik was helemaal verslingerd aan misdaadseries en thriller- en horrorboeken. Toen al was ik geboeid door de aparte wereld van misdrijven en de menselijke wreedheid. In de lagere school had ik de ambitie om wetsdokter te worden, maar toen had ik nog niet zo goed begrepen dat deze arts enkel het medische aspect op zich neemt. Doorheen de jaren werden mijn dromen gelukkig volwassener en zag ik mezelf eerder in een toga dan in een doktersjas. Mijn studiekeuze was dan ook relatief snel gemaakt. Vandaag zijn mijn interesses grotendeels dezelfde gebleven. Natuurlijk in een meer mature versie en met meer realiteitsbesef. Voor mij was het dan ook logisch om een onderwerp te kiezen dat aansluit bij de materie waardoor ik het meest ben gepassioneerd: het strafrecht. Via professor Dr. Gert Vermeulen kreeg ik dit interessante onderwerp toegewezen. Ik wil hem dan ook graag uitdrukkelijk bedanken. Vervolgens wil ik ook mevrouw Marijke Weewauters bedanken. Deze mevrouw is adviseur bij het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en is diensthoofd van het Federaal steunpunt geweld op vrouwen. Zij is steeds nauw betrokken bij het opstellen en het onderhandelen van Nationale Actieplannen. Zij heeft mij enorm geholpen met mijn derde luik doordat zij op dat vlak enorm veel expertise heeft. Door het interview met haar heb ik actuele informatie verkregen en werd bepaalde informatie uit mijn eigen onderzoek bevestigd. Ook mevrouw Vicky De Souter verdient een woord van dank. Zij is juriste bij de FOD Justitie en verscheen als spreker op de dag van het slachtoffer op 24 februari 2015. Daar gaf ze samen met mevrouw Weewauters een presentatie over het Verdrag van Istanbul. Bij e-mail nam ik een klein schriftelijk interview van haar af waardoor op een aantal vlakken duidelijkheid werd verschaft. Bovendien ben ik Veronique Guyonnaud, Substituut-procureur des Konings op het parket te Brugge, ook erg dankbaar. Zij kon me wat extra informatie verschaffen inzake de uithuisplaatsing waardoor deze thesis nader kon ingaan op een aantal praktijkproblemen. Ten laatste wil ik ook mijn ouders, vrienden en vooral mijn vriend bedanken voor de onvoorwaardelijke steun, het verdragen van mijn gezeur en het vele nalezen.

Inhoudstafel Inleiding .............................................................................................................................................................. 1 I.

Algemeen ............................................................................................................................................... 4 1.

2.

3.

4. II.

Onderzoeksvragen en methodologie ......................................................................................................4 1.1.

Onderzoeksvragen ................................................................................................................................4

1.2.

Methodologie ..........................................................................................................................................4

1.3.

Structuur ...................................................................................................................................................5

Definiëring .........................................................................................................................................................6 2.1.

Slachtoffervoorzieningen...................................................................................................................6

2.2.

Huiselijk geweld en consorten.........................................................................................................6

2.2.1.

Huiselijk geweld ...........................................................................................................................7

2.2.2.

Intrafamiliaal geweld .................................................................................................................7

2.2.3.

Partnergeweld ..............................................................................................................................8

2.2.4.

Besluitend .......................................................................................................................................8

Het fenomeen huiselijk geweld .................................................................................................................9 3.1.

Algemeen ..................................................................................................................................................9

3.2.

De geweldcyclus ....................................................................................................................................9

3.3.

Beeld slachtoffer ................................................................................................................................. 12

3.4.

Beeld dader ........................................................................................................................................... 12

3.5.

Gevolgen van huiselijk geweld ..................................................................................................... 13

Besluit ............................................................................................................................................................... 14 Supranationaal niveau............................................................................................................... 15

1.

Aanloop naar het Verdrag van Istanbul.............................................................................................. 15

2.

Stand van zaken............................................................................................................................................ 18

3.

Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens ......................................................... 18

4.

Het Verdrag van Istanbul.......................................................................................................................... 21 4.1.

Algemeen ............................................................................................................................................... 21

4.2.

Doelstelling en reikwijdte............................................................................................................... 21

4.3.

Inhoud..................................................................................................................................................... 23

4.3.1.

Beleid en gegevensverzameling ......................................................................................... 23

4.3.2.

Preventie ...................................................................................................................................... 24

4.3.3.

Bescherming en ondersteuning.......................................................................................... 25

4.3.4.

Materieel recht .......................................................................................................................... 27

4.3.5.

Onderzoek, vervolging, procesrecht en beschermende maatregelen................. 28

4.3.6.

Migratie, asiel en internationale samenwerking ......................................................... 30

4.3.7.

Toezichtsmechanisme ............................................................................................................ 30

4.3.8. 4.4. 5. III. 1.

Nationaal niveau .......................................................................................................................... 39 Beleid en gegevensverzameling............................................................................................................. 39 Beleid....................................................................................................................................................... 39

1.1.1.

Inhoudelijke bespreking ........................................................................................................ 39

1.1.2.

Toetsing aan het Verdrag van Istanbul............................................................................ 42

1.2.

Gegevensverzameling....................................................................................................................... 43

1.2.1.


1.2.2.


Preventie ......................................................................................................................................................... 45 2.1.

Bewustmakingscampagnes ............................................................................................................ 45

2.1.1.


2.1.2.


2.2.

Onderwijs .............................................................................................................................................. 47

2.2.1.


2.2.2.


2.3.

Trainen van beroepskrachten....................................................................................................... 48

2.3.1.


2.3.2.


2.4

3.

Evaluatie ................................................................................................................................................ 34

Besluit ............................................................................................................................................................... 37

1.1.

2.

Amendementen ......................................................................................................................... 34

Participatie van private sector en media.................................................................................. 50

2.4.1.


2.4.2.


Bescherming en ondersteuning ............................................................................................................. 51 3.1.

Informatie.............................................................................................................................................. 52

3.1.1.


3.1.2.


3.2.

Ondersteuningsdiensten ................................................................................................................. 53

3.2.1.


3.2.2.


3.3.

Opvangplaatsen .................................................................................................................................. 55

3.3.1.


3.3.2.


3.4.

Telefonische hulplijnen ................................................................................................................... 56

3.4.1.


3.4.2.


3.5.

Melding ................................................................................................................................................... 58

3.5.1.

Melding door getuigen ........................................................................................................... 58

3.5.1.1.

Inhoudelijke bespreking .................................................................................................. 58

3.5.1.2.

Toetsing aan het Verdrag van Istanbul ..................................................................... 59

3.5.2.

Melding door beroepsbeoefenaars ................................................................................... 59

3.5.2.1.

Inhoudelijke bespreking .................................................................................................. 59

3.5.2.2. De drie wetten inzake het spreekrecht ...................................................................... 60

4.

3.5.2.2.1.

De wet van 28 november 2000 ................................................................. 60

3.5.2.2.2.

De wet van 30 november 2011 ................................................................. 61

3.5.2.2.3.

De wet van 23 februari 2012 ..................................................................... 62

3.5.2.3.

Rechtspraak Grondwettelijk Hof.................................................................................. 63

3.5.2.4.

Toetsing aan het Verdrag van Istanbul ..................................................................... 65

Materieel recht.............................................................................................................................................. 66 4.1.

Psychologisch geweld....................................................................................................................... 67

4.1.1.


4.1.2.


4.2.

Stalking ................................................................................................................................................... 68

4.2.1.


4.2.2.


4.3.

Fysiek geweld ...................................................................................................................................... 69

4.3.1.

4.3.1.1.

De Wet van 24 november 1997 .................................................................................... 69

4.3.1.2.

De Wet van 28 januari 2003 .......................................................................................... 71

4.3.2. 4.4.

5.



Seksueel geweld, met inbegrip van verkrachting ................................................................. 72

4.4.1.


4.4.2.


Beschermende maatregelen .................................................................................................................... 74 5.1.

Risico-inventarisatie en risicobeheer ........................................................................................ 74

5.1.1.


5.1.2.


5.2.

Spoedeisende locatieverboden..................................................................................................... 76

5.2.1.

De preferentiële toewijzing van de gezinswoning...................................................... 76

5.2.2.

Het tijdelijk huisverbod ......................................................................................................... 78

5.2.2.1.

Ratio legis ............................................................................................................................... 78

5.2.2.2.

De wet van 15 mei 2012 .................................................................................................. 80

5.2.2.2.1.

De rol van de procureur des Konings ........................................................ 80

5.2.2.2.2. 5.2.2.3. 5.2.3. 6. IV. 1.

2.

3.

4.

5. V.

De rol van de familierechtbank ................................................................. 84

De wet van 15 juni 2012 .................................................................................................. 87


Besluit en aanbevelingen .......................................................................................................................... 92 Rechtsvergelijkend luik ............................................................................................................ 94 De telefonische hulplijn Veilig Thuis ................................................................................................... 94 1.1.

Inhoudelijke bespreking ................................................................................................................. 94

1.2.

Vergelijking met België .................................................................................................................... 95

1.3.

Toetsing aan het Verdrag van Istanbul ..................................................................................... 95

De Wet verplichte Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling ................................ 96 2.1.

Inhoudelijke bespreking ................................................................................................................. 96

2.2.

Vergelijking met België ................................................................................................................. 100

2.3.

Toetsing aan het Verdrag van Istanbul .................................................................................. 101

Het huisverbod .......................................................................................................................................... 101 3.1.

Aanloop ............................................................................................................................................... 101

3.2.

Inhoudelijke bespreking .............................................................................................................. 102

3.3.


3.4.

Toetsing aan het Verdrag van Istanbul .................................................................................. 111

Rol van de gemeenten ............................................................................................................................. 112 4.1.

Inhoudelijke bespreking .............................................................................................................. 112

4.2.


Besluit ............................................................................................................................................................ 113 Besluit ............................................................................................................................................116

Bibliografie ....................................................................................................................................................118 Bijlage I: interview met Marijke WEEWAUTERS (IGVM) – gestelde vragen.............................130 Bijlage II: interview met Véronique GUYONNAUD (parket) – gestelde vragen ......................132 Bijlage III: interview met Vicky DE SOUTER (FOD Justitie) – gestelde vragen ......................133

Inleiding Artikel 213 BW stelt dat echtgenoten elkaar getrouwheid, hulp en bijstand verschuldigd zijn. Bijstand houdt in dat men elkaar eerbied en affectie toont. Bovendien moeten echtgenoten alles doen wat mogelijk is om elkaars welzijn te garanderen. In de realiteit nemen vele echtgenoten het echter niet zo nauw met deze plichten en is geweld tijdens het huwelijk, of meer algemeen in gezinsverband, lang geen alleenstaand geval.1 Gedurende lange tijd werd elke vorm van huiselijk geweld als het ware onder de deurmat geveegd. Publieke instanties beschouwden deze vorm van geweld als een louter privéprobleem. Het werd dus beschouwd als een probleem waar niemand zich mee te moeien had en dat bijgevolg louter diende te worden opgelost binnen het gezin.2 Nochtans is de relevantie voor onze maatschappij niet min, gezien de frequentie en verspreiding ervan. Huiselijk geweld komt immers geregeld voor en dit binnen alle lagen van de bevolking en binnen alle culturen en samenlevingen. Het is een verschijnsel van alle tijden. Het doet dus niet ter zake of iemand arm of rijk, jong of oud of hoogof laagopgeleid is.3 Geweld in de privékring is daarenboven niet enkel een nationaal probleem, maar ook een mondiaal probleem. In bepaalde culturen is het huiselijk geweld meer aanwezig dan in anderen.4 Huiselijk geweld is de meest omvangrijke vorm van geweld in onze samenleving.5 Uit een studie van Amnesty International blijkt dat één op de drie Belgische huishoudens een ernstig geval kent van huiselijk geweld in hun nabije omgeving. Naar schatting één op vijf vrouwen in Europa kwam ooit al eens in aanraking met huiselijk geweld. Partnergeweld is de meest voorkomende vorm van huiselijk geweld. Zo wordt, volgens een onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie ongeveer zeventig procent van de vrouwelijke moordslachtoffers om het leven gebracht door hun eigen partner. Ook zou één op vier vrouwen minstens eenmaal in hun leven geconfronteerd P. PAUWELS, Rechten en plichten van gehuwden, Leuven, Acco, 1980, 116 en C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997 ertoe strekkende het geweld tussen partners tegen te gaan: een schoolvoorbeeld van hedendaagse wetgeving?”, RW 1998-99, 1059. (Hierna: C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”) 2 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten ter bestrijding van huiselijk geweld: het huisverbod en het spreekrecht voor hulpverleners”, RW 2012-13, 1402 (Hierna: B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”). 3 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid”, Orde dag 2008, afl. 43, 3 (Hierna: W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”); B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1402; C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1059 en AMNESTY INTERNATIONAL, folder huiselijk geweld, s.d., www.aivl.be/sites/default/files/bijlagen/FolderHuiselijkGeweld09.pdf, 1 (Hierna: AI, folder huiselijk geweld). 4 O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence across the lifespan: An introduction, Thousand Oaks (California), Sage, 2005, 13-14 (Hierna: O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence). 5 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3 en DIENST VOOR HET STRAFRECHTELIJK BELEID, Intrafamiliaal geweld, www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&lang=nl&id=58. 1

1

worden met seksueel geweld door hun partner.6 In maart 2014 verscheen er tevens een rapport van de Fundamental Rights Agency over geweld tegen vrouwen.7 Deze studie onthult eveneens opvallende resultaten. Nog steeds wordt er te weinig aangifte gedaan bij de politie en/of een slachtofferorganisatie. Er mogen dan nog goede voorzieningen zijn in de nationale rechtstelsels, als men niet om hulp durft te vragen, kan er ook niet veel veranderen. De hardnekkige taboesfeer die aan dit fenomeen blijft kleven, is één van de voornaamste redenen waarom het fenomeen niet altijd goed aangepakt kan worden.8 Dankzij de verschillende studies verkreeg huiselijk geweld in al haar aspecten steeds meer beleidsaandacht en ontstond er zowel op supranationaal als op nationaal vlak een sterke gedrevenheid om de strijd tegen huiselijk geweld aan te gaan. Feiten van intrafamiliaal geweld werden niet langer beschouwd als een privéaangelegenheid, maar het bestrijden ervan werd gezien als een publieke en beleidsmatige verantwoordelijkheid.9 Als gevolg daarvan kwam er een grote aandacht voor slachtoffervoorzieningen. Op supranationaal niveau werden reeds een aantal initiatieven genomen. De Raad van Europa bekommert zich enorm om deze kwestie en heeft een verdrag opgesteld omtrent geweld in de huiselijke sfeer, namelijk het Verdrag inzake de preventie en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (ook wel het Verdrag van Istanbul genoemd).10 De Raad van Europa is niet de enige Europese instantie die in deze materie actief is. Ook de Europese Unie spant zich al jaren in op dit vlak. Het Verdrag van Lissabon riep een expliciete rechtsgrondslag in het leven om minimumnormen inzake de rechten van slachtoffers van misdrijven vast te kunnen leggen.11 Ook de instellingen van de Europese Unie hebben een aantal initiatieven ter zake genomen. In 2009 werd door de Raad van de Europese Unie het ‘Stockholmprogramma (2010-2014)’ aangenomen. Dit programma bevestigde de nood om nieuwe instrumenten inzake de bescherming van slachtoffers aan te nemen en de bestaande instrumenten te evalueren en aan te passen. Met bestaande instrumenten werd onder andere het kaderbesluit met betrekking tot de

W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3; AMNESTY INTERNATIONAL, Huiselijk geweld, www.aivl.be/subthema/huiselijk-geweld/10597 en AI, Folder huiselijk geweld, supra noot 3, 1. 7 EUROPEAN UNION AGENCY FOR FUNDAMENTAL RIGHTS, Violence against women: an EU-wide survey, http://fra.europa.eu/en/publication/2014/vaw-survey-main-results. 8 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1402 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39. 9 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1402. 10 Verdrag van de Raad van Europa van 11 mei 2011 inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. (= Verdrag van Istanbul) 11 Artikel 82, lid 2, sub c VWEU en HvJ 15 september 2011, gevoegde zaken C-483/09 en C-1/10, Magatte Gueye/Valentín Salmerón Sánchez, SEW 2012, afl. 4, 159, noot C. JANSSENS. 6

2

status van het slachtoffer in de strafprocedure bedoeld.12 Het programma van Stockholm strekt meer specifiek ten strijde tegen geweld tegen vrouwen en kinderen, met inbegrip van huiselijk geweld en vrouwelijke genitale verminking. De Europese slachtofferrichtlijn van 25 oktober 2012 vervangt het kaderbesluit en verwijst in een aantal artikelen specifiek naar slachtoffers van geweld binnen relaties. Ook de Europese Commissie ondernam al actie inzake geweld tegen vrouwen in de “Strategy for Equality between Women and Men 2010-2015”. Bovendien werden door het Europees Parlement verschillende resoluties aangenomen over de strijd tegen geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld.13 Op nationaal niveau is eind de jaren 1990 verandering gekomen in de passieve houding die de Belgische overheid kenmerkte. In 1997 ziet de eerste specifieke wet die betrekking heeft op partnergeweld het levenslicht.14 Dit is tevens het startschot voor bijkomende wetgevende en andere initiatieven. België heeft het Verdrag van Istanbul ondertekend op 11 september 2012, maar heeft het tot op vandaag niet geratificeerd.15 Het is dus de bedoeling dat in België de door het verdrag vereiste slachtoffervoorzieningen worden gewaarborgd. Binnen dit kader wordt in deze masterproef onderzocht welke slachtoffervoorzieningen worden vooropgesteld door het Verdrag van Istanbul en in welke mate België hier al aan tegemoet is gekomen. Bovendien worden ook een aantal slachtoffervoorzieningen uit Nederland onder de loep genomen en onderzocht op hun verschillen met de Belgische voorzieningen en op hun conformiteit met het verdrag. Het moet benadrukt worden dat het niet de bedoeling is om te onderzoeken of élke voorziening uit het verdrag reeds werd voorzien in het Belgisch recht, dit zou deze scriptie immers te omvangrijk maken.

Kaderbesluit 2001/220/JBZ van de Raad van 15 maart 2001 inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure, Pb. EU 22 maart 2001, L 82, 1-4. 13 Strategische Adviesraad Internationaal Vlaanderen (SARiV) en de Strategische adviesraad voor het Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid (SAR WGG), advies betreffende het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, 8 maart 2007, www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/advies-bestrijden-geweld-tegen-vrouwen-en-huiselijk-geweld, 3 (Hierna: SARiV en SAR WGG, advies). 14 Wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, BS 6 februari 1998. Voordien kon wel steeds een beroep worden gedaan op de art. 398 e.v. Sw. 15 COUNCIL OF EUROPE, Chart of signatures and ratifications, http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=210&CM=1&DF=&CL=ENG. 12

3

I.

Algemeen

Dit deel schetst de algemene context van het te behandelen onderzoeksthema. Vooraleer in te gaan op wat huiselijk geweld precies is, zal eerst even worden stilgestaan bij de onderzoeksvragen, de gehanteerde methodologie en de structuur van deze scriptie. Daarna worden de begrippen ‘slachtoffervoorzieningen’ en ‘huiselijk geweld’ gedefinieerd. Deze begrippen staan immers centraal in deze scriptie waardoor een goed begrip ervan noodzakelijk is. Daarenboven worden de begrippen huiselijk geweld, intrafamiliaal geweld en partnergeweld van elkaar onderscheiden. Als laatste wordt het fenomeen huiselijk geweld kort inhoudelijk besproken. 1. Onderzoeksvragen en methodologie 1.1. Onderzoeksvragen Alvorens mijn onderzoek aan te vatten, is het belangrijk om het doel van mijn masterproef uiteen te zetten. In deze scriptie wordt het Verdrag van de Raad van Europa van 11 mei 2011 inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld bestudeerd en ontleed. Daarna worden de huidige voorzieningen voor slachtoffers van huiselijk geweld in het Belgisch recht in kaart gebracht en deze worden vervolgens getoetst aan de verdragsrechtelijke regels. Daarnaast zal met betrekking tot bepaalde voorzieningen een rechtsvergelijkend onderzoek worden gevoerd. Er werd geopteerd voor het buurland Nederland. Daarbij zullen eventuele hiaten aan het licht komen, zowel in de Belgische als in de Nederlandse weten regelgeving. Qua praktische

relevantie

zal

mijn

onderzoek

inzicht

opleveren

in

de

verschillende

slachtoffervoorzieningen en aantonen op welke vlakken België nog actie moet ondernemen. Als dit nodig blijkt, kunnen een aantal aanbevelingen worden geformuleerd naar België toe. Eventueel kan een voorbeeld worden genomen aan de Nederlandse slachtoffervoorzieningen. Deze doelstelling wil ik bereiken aan de hand van enkele onderzoeksvragen. Mijn masterproef zal daarom trachten een antwoord te bieden op de volgende onderzoeksvragen: 

Hoe zien de voorzieningen eruit zoals vooropgesteld door de Raad van Europa?



Hoe zien de Belgische voorzieningen eruit en voldoen deze aan de standaarden vooropgesteld door de Raad van Europa?



Hoe zien de Nederlandse voorzieningen eruit en voldoen deze aan de standaarden vooropgesteld door de Raad van Europa?

1.2. Methodologie Allereerst werd een korte literatuurstudie betreffende het fenomeen huiselijk geweld uitgevoerd. Vervolgens werd het Verdrag van Istanbul onder de loep genomen samen met een aantal bijhorende documenten. Daarna werden de Belgische wetgevende en andere maatregelen

4

bestudeerd en deze werden naast de artikelen uit het verdrag geplaatst om een oordeel te vormen over de huidige stand van zaken in ons land. Bij dit alles was de rechtsleer die kon worden gevonden met behulp van de databanken Jura, Jurisquare en Kluwer Navigator een godsgeschenk. Aan de klassieke bronnen had dit onderzoek niet voldoende en daarom moest vaak een beroep worden gedaan op het internet om langs deze weg een antwoord op bepaalde vragen te vinden. Voor het rechtsvergelijkend luik moet gekeken worden naar de slachtoffervoorzieningen in een andere lidstaat van de Raad van Europa. De keuze voor Nederland was snel gemaakt omdat de taalbarrière ontbreekt en zo een veel grondigere vergelijking tot stand kon komen. Dit kan de kwaliteit van het werk enkel maar ten goede komen. Bovendien zijn onze progressieve noorderburen ons vaak een stapje voor op het vlak van strafrecht. Het zou daarom leerrijk kunnen zijn om te zien hoe zij de slachtoffervoorzieningen precies regelen en welke verschillen er zijn met België. 1.3. Structuur Het eerste luik geeft een algemene uiteenzetting over huiselijk geweld. Daarbij wordt ten eerste stilgestaan bij de exacte draagwijdte van het begrip door middel van een definiëring, ten tweede wordt het begrip onderscheiden van gelijkaardige begrippen en uiteindelijk wordt een korte algemene uitleg gegeven over het fenomeen huiselijk geweld. Het tweede luik bespreekt het Verdrag van Istanbul op omstandige wijze. Een analyse van dit verdrag zou een duidelijk beeld moeten scheppen omtrent welke slachtoffervoorzieningen de Raad van Europa noodzakelijk acht in de strijd tegen huiselijk geweld. Het derde luik gaat na hoe de Belgische weten regelgeving en beleid er vandaag uitzien. De laatste jaren zijn er immers heel wat nieuwigheden in het leven geroepen. Er zal worden nagegaan of deze conform zijn aan het Verdrag van Istanbul. Het vierde luik besteedt aandacht aan een rechtsvergelijkend onderzoek. Concreet zullen een aantal Nederlandse voorzieningen voor slachtoffers van huiselijk geweld worden bestudeerd. De Nederlandse regeling zal op zijn beurt worden getoetst aan het Verdrag van Istanbul. Er wordt gepeild

of

Nederland

in

vergelijking

met

België

meer

of

net

minder

goede

slachtoffervoorzieningen heeft.

5

2. Definiëring Voor een goed begrip bij het lezen van deze scriptie worden een aantal begrippen op een rijtje gezet. 2.1. Slachtoffervoorzieningen Volgens de brochure van het Nationaal Forum voor Slachtofferbeleid16 is een slachtoffer: “Iedere persoon, en zijn na(ast)bestaanden, die materiële, lichamelijke en/of morele schade hebben geleden door een handeling (of verzuim17) die strafbaar is gesteld door de strafwetgeving.” Op Europees niveau wordt de volgende definitie gehanteerd in de slachtofferrichtlijn van 2012: “Een slachtoffer is een natuurlijk persoon die als rechtstreeks gevolg van een strafbaar feit schade, met inbegrip van lichamelijke, geestelijke of emotionele schade of economisch nadeel, heeft geleden.”18 Een voorziening is: “Een maatregel waarmee je ergens zorg voor draagt.”19 Kortom, slachtoffervoorzieningen zijn maatregelen waarmee zorg wordt gedragen voor slachtoffers. 2.2. Huiselijk geweld en consorten Het valt al wat af te leiden uit de inleiding: er bestaan meerdere woorden die ongeveer dezelfde draagwijdte hebben indien we het hebben over geweld in de intieme kring. De ene bron heeft het over partnergeweld20, de andere over intrafamiliaal geweld21 en een derde over huiselijk geweld.22 Dit kan verwarrend worden aangezien elke auteur een eigen invulling geeft aan deze Ter beschikking gelegd van slachtoffers in de rechtbanken van eerste aanleg. W. D’HAESE, “Slachtofferbejegening” in X., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2011, 1. 18 Richtlijn 2012/29/EU van het Europees parlement en de Raad van 25 oktober 2012 tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten, de ondersteuning en de bescherming van slachtoffers van strafbare feiten, en ter vervanging van Kaderbesluit 2001/220/JBZ, Pb. EU 14 november 2012, L 315. 19 ENCYCLO, Voorziening, www.encyclo.nl/begrip/voorziening. 20 Wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, BS 6 februari 1998 en Omz. nr. COL 4/2006 van 1 maart 2006 van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van beroep (Hierna: Omz. nr. COL 4/2006). 21 Omz. nr. COL 3/2006 van 1 maart 2006 van van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep. (Hierna: Omz. nr. COL 3/2006); T. DECAIGNY, “Positieve mensenrechtenverplichtingen met betrekking tot politie en justitie. Verduidelijking aan de hand van Europese rechtspraak over intrafamiliaal geweld en seksueel misbruik”, T. Strafr. 2012, afl. 1, 3-16 en F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld. Commentaar bij de wetten van 15 mei 2012 en 15 juni 2012”, T. Fam. 2013, afl. 8, 192-200 (Hierna: F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”). 22 Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld van 11 mei 2011; Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, BS 1 oktober 2012 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 15-16. 16 17

6

begrippen. Daarom zal eerst worden uiteengezet wat de concrete begrippen inhouden voor deze masterproef. Een definiëring van de relevante begrippen voor dit thema is geen kinderspel. Immers, het is van belang dat de definities enerzijds zo ruim mogelijk zijn, maar anderzijds mogen ze ook niet te breed zijn waardoor een complete heksenjacht zou worden geopend. Bovendien mag niet uit het oog worden verloren dat het hier gaat om een juridische scriptie. Een juridisch hanteerbare definitie onderscheidt zich van een definitie die hanteerbaar is in de hulpverlening. Daarvoor kan immers een meer subjectieve definiëring valabel zijn.23 Een duidelijk hanteerbare definitie is bovendien van groot belang voor een uniforme registratie van dossiers bij politie en parket en voor het uitstippelen van een coherent beleid.24 In deze masterproef zal vooral worden gewerkt met de begrippen huiselijk geweld en partnergeweld. Huiselijk geweld en intrafamiliaal geweld moeten worden onderscheiden van partnergeweld. Partnergeweld is immers een enger begrip. Om dit aan te tonen is een definiëring gepast.25 2.2.1. Huiselijk geweld Het begrip huiselijk geweld wordt gedefinieerd in het Verdrag van Istanbul. Dit verdrag staat centraal in deze scriptie. Daarom is het gepast om de definiëring van dit verdrag over te nemen.26 “Huiselijk geweld kan bestaan uit alle vormen van fysiek, seksueel, psychologisch of economisch geweld dat plaatsvindt binnen het gezin of het huishouden of tussen voormalige of huidige echtgenoten of partners, ongeacht of de dader in dezelfde woning als het slachtoffer verblijft of heeft verbleven.” De term huiselijk geweld doelt dus doorgaans op de huiselijke kring waarbinnen het geweld plaatsvindt.27 2.2.2. Intrafamiliaal geweld “Intrafamiliaal geweld betreft iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch, of economisch geweld tussen leden van een zelfde familie, ongeacht hun leeftijd.”28

W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3; R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 32-33 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1402. 24 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1402. 25 Omz. nr. COL 3/2006, supra noot 21 en Omz. nr. COL 4/2006, supra noot 20. 26 COUNCIL OF EUROPE, Chart of signatures and ratifications, www.conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=210&CM=1&DF=&CL=ENG. 27 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3. 28 Omz. nr. COL 3/2006, supra noot 21, 4. 23

7

Een werkgroep met vertegenwoordigers van het College van Procureurs-generaal, van de Dienst voor het Strafrechtelijk Beleid, van parketmagistraten van eerste aanleg en van de politiediensten zorgden voor het ontwerp van deze definitie. Het ontwerp werd op 21 april 2005 goedgekeurd door het College van Procureurs-generaal en overgenomen in de COL 3/2006.29 2.2.3. Partnergeweld Een eerste definitie van dit begrip komt naar voor in de Wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan.30 Zo moet er sprake zijn van: “Een bepaalde vorm van fysiek geweld tegen de echtgenoot of de persoon met wie men samenleeft of samengeleefd heeft.” Bovendien moet het gaan om “een duurzaam affectieve en seksuele relatie”.31 Deze definitie is echter te eng. Een tweede definitie wordt geformuleerd door de COL 4/2006 d.d. 1 maart 2006: “Partnergeweld omvat iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of economisch geweld tussen echtgenoten of personen die samenwonen of samengewoond hebben en tussen wie een duurzame affectieve en seksuele band bestaat of bestaan heeft.”32 Opvallend is dat deze definitie ruimer is en partnergeweld niet enkel beperkt tot fysieke vormen van geweld. Een partner moet dus niet langer lichamelijk gewond zijn om te kunnen spreken over partnergeweld. Deze recentere definitie is dan ook de te hanteren definitie. 2.2.4. Besluitend Het begrip slachtoffervoorzieningen is veel minder verwarrend dan de begrippen inzake geweld in de privésfeer. Partnergeweld is immers beperkter dan de begrippen huiselijk geweld en intrafamiliaal geweld. Als tijdens het literatuuronderzoek de term intrafamiliaal geweld opduikt dan zal ook die informatie worden opgenomen in deze masterproef, aangezien duidelijk is dat huiselijk en intrafamiliaal geweld als het ware synoniemen zijn.33 Kortom, deze eindverhandeling zal een onderzoek voeren naar de maatregelen waarmee zorg wordt gedragen voor slachtoffers van geweld in de privésfeer.

Omz. nr. COL 3/2006, supra noot 21, 3. BS 6 februari 1998 31 Art. 2 Wet strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan en C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1061. 32 Omz. nr. COL 4/2006, supra noot 20, 3. 33 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3. 29 30

8

3. Het fenomeen huiselijk geweld In dit onderdeel wordt wat meer uitleg gegeven over het fenomeen huiselijk geweld. 3.1. Algemeen Bij familie zou men zich steeds veilig en geborgen moeten voelen. Men zou altijd moeten ‘thuis’ komen bij familie. Warmte, liefde, steun, rust en zorg zouden de eerste woorden moeten zijn die in mensen opkomt wanneer ze denken aan hun familie. De realiteit wijkt echter vaak af van dit ideaalbeeld, waarbij in de ergste gevallen familie een bron is van mishandeling en geweld.34 Huiselijk geweld kan verschillende vormen aannemen: psychologisch, economisch, fysiek en seksueel. (Ex-)partnergeweld is de meest voorkomende vorm van intrafamiliaal geweld, maar lang niet de enige. Ook kinderen, ouders, andere gezinsleden, familie- en huisvrienden worden soms mishandeld. Het slachtoffer is meestal een vrouw. 35 De locatie waar de gewelddaden zich voordoen, is meestal privé, maar kan soms ook publiek zijn. In tegenstelling tot de meeste gewelddaden is huiselijk geweld in regel niet zichtbaar. Alles speelt zich af achter gesloten deuren waardoor het buiten de sociale controle valt.36 Dit kan problemen opleveren met betrekking tot het bewijs: het is namelijk vaak woord tegen woord.37 Huiselijk geweld wordt steeds gekenmerkt door een verschil in machtspositie. Er is een sterke misbruiker die een zwakker slachtoffer slecht behandeld: bv. ouder-kind, jongere-oudere, sterke (ex-)partner-zwakkere (ex-)partner.38 3.2. De geweldcyclus Soms is het moeilijk om te weten wanneer een feit al dan niet huiselijk geweld uitmaakt. In elk gezin zijn er wel eens spanningen en hoogoplopende ruzies waarbij er sprake is van verbaal geweld. Het is eigen aan de mens om eens zijn geduld te verliezen en hierbij agressief uit de hoek te komen. Huiselijk geweld gaat echter verder dan dat. Dit wil niet zeggen dat huiselijk geweld niet kan beginnen met een incident dat onschuldig lijkt.39 Een feit van huiselijk geweld is meestal geen alleenstaande, geïsoleerde gebeurtenis. Meestal is het een daad waaraan bepaalde voortekens zijn vooraf gegaan en die een bepaald repetitief karakter heeft. Er wordt daarom gesproken van een geweldcyclus. De theorie over de

O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence, supra noot 4, 2. W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3. 36 W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 3 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 38 37 C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1060. 38 R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 37 en AI, folder huiselijk geweld, supra noot 3. 39 O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence, supra noot 4, 4 en AI, folder huiselijk geweld, supra noot 3. 34 35

9

geweldcyclus werd op het einde van de jaren 1970 ontwikkeld door L. WALKER en verschaft inzicht in het fenomeen. Deze theorie is het best toepasbaar op partnergeweld. L. WALKER baseerde zich op de getuigenissen van 1500 mishandelde vrouwen. Zijn geweldcyclus bestaat uit vier fasen die elk op een verschillende manier worden ervaren door dader en slachtoffer.40 Fase 1: spanning Deze fase wordt gekenmerkt door ergernis en frustratie bij de toekomstige dader. Hij zal ook vaak bezitterig of jaloers zijn. Hij ziet alles negatief en bekritiseert, bedreigt, isoleert, denigreert of controleert zijn slachtoffer. Het slachtoffer probeert als reactie hierop elk conflict te vermijden en stelt zich onderdanig op. Zo ontstaat er een verschil in machtspositie waarbij de dader duidelijk de bovenhand heeft.41 Fase 2: de daad De frustratiebom ontploft en uit zich in vernedering, verbaal geweld en geweld tegen goederen. Daar blijft het echter niet bij. Ook fysiek of seksueel geweld behoren tot de mogelijkheden. Het slachtoffer voelt dat het echt in gevaar is en ondergaat het machtsmisbruik. In deze fase maakt het slachtoffer vaak spontaan de stap naar de hulpverlening of naar de politie om een klacht neer te leggen omdat het een onleefbare situatie is geworden.42 Fase 3: neutralisering van het misbruik In deze fase begrijpt de dader dat hij fout zat en over de schreef is gegaan. Daarom onderneemt hij een toenaderingspoging en verontschuldigt hij zich bij het slachtoffer. Vaak doet de dader ook beloften in de trant van: “Ik zal het nooit meer doen… Sorry schat, echt, ik weet niet wat me bezielde. Ik zie u graag.” Het kan echter ook zijn dat de dader de feiten minimaliseert bij confrontatie met (de gevolgen van) zijn daden. Dikwijls wordt het gedrag toegeschreven aan externe oorzaken zoals stress, werkloosheid of het gebruik van verdovende middelen. In bepaalde gevallen gaat de dader nog verder en wordt de schuld bij het slachtoffer gelegd. Op deze manier schuift de dader zijn verantwoordelijk volledig af op de ander. Het slachtoffer bevindt zich nog steeds in een emotioneel zwakke positie en is erg vatbaar voor valse beloftes en excuses. Het Bijlage 2: “Voorstelling van het fenomeen ‘partnergeweld’ en uitleg over het gedrag van daders en slachtoffers- de cyclus van geweld” bij omz. nr. COL 4/2006, 3 (Hierna: Bijlage 2 bij omz. nr. COL 4/2006); W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld” in H. BERKMOES, W. BRUGGEMAN, I. DELBROUCK, D. DEWANDELEER, F. DESTERBECK, H. FRANSEN, P. HERBOTS, A. MARUT, Ch. NUYTS, E. VAN DEN HEUVEL et al., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2009, I 65/12-I 65/13 (Hierna: W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”) en W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 4. 41 Bijlage 2 bij omz. nr. COL 4/2006, supra noot 40, 3 en W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/13. 42 Bijlage 2 bij omz. nr. COL 4/2006, supra noot 40, 4; W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/13- I 65/14 en AI, folder huiselijk geweld, supra noot 3. 40

10

gebeurt ook dat het slachtoffer de schuld bij zichzelf legt en/of de ernst van de daad minimaliseert. Dit is de fase van vergeving. Kenmerkend aan deze fase is dat het slachtoffer de eventueel neergelegde klacht bij de politie weer gaat intrekken.43 Fase 4: nieuwe wittebroodsweken In deze fase is er geen vuiltje meer aan de lucht. De dader werd vergeven door het slachtoffer en is daarvoor enorm dankbaar. De partner wordt als een exemplaar uit de duizenden gezien en zorgt voor een gevoel van opluchting en geluk bij de dader. Ook het slachtoffer ziet in de ander weer een ideale partner die slechts één (of een paar) keer de controle over zichzelf is verloren, maar dit zal voortaan niet meer gebeuren. Dit ligt nu achter hen. De dader heeft het slachtoffer het gevoel onvervangbaar te zijn en ze geloven weer in hun toekomst als koppel.44 Bij sommige koppels blijven de geweldsfeiten beperkt, daar waar dit geweld bij anderen alleen maar toeneemt met de dagen, maanden of jaren. Benadrukt moet worden dat de cyclus meestal dynamisch is en dus steeds terugkeert. Er ontstaat een echte spiraal van geweld. Bij elke nieuwe spanningsperiode kan het geweld erger worden en uiteindelijk escaleren. Bv. alles begint met psychisch geweld (af en toe een venijnige, denigrerende opmerking), gevolgd door verbaal geweld en het vernielen van spullen. Vervolgens begint het lichamelijk geweld (het slaan van de partner, duwen, aan de haren trekken, krabben,…). Uiteindelijk kan het geweld zelfs leiden tot seksueel geweld, moord of zelfmoord. Opdat deze cyclus niet zou evolueren naar één van de eindfasen is het belangrijk dat de cyclus wordt doorbroken. Dit gebeurt uitzonderlijk door spontane bewustwording, maar meestal is een duw(tje) in de rug nodig.45 Daarom wordt in de navolgende luiken bekeken wat er concreet ondernomen is op (supra)nationaal vlak betreffende de slachtoffervoorzieningen in geval van huiselijk geweld.

43 Bijlage

2 bij omz. nr. COL 4/2006, supra noot 40, 4; W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/14; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39 en AI, folder huiselijk geweld, supra noot 3. 44 Bijlage 2 bij omz. nr. COL 4/2006, supra noot 40, 5 en W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/15. 45 Bijlage 2 bij omz. nr. COL 4/2006, supra noot 40, 5; W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/15; W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 4 en AI, folder huiselijk geweld, supra noot 3.

11

3.3. Beeld slachtoffer De leeftijd van het slachtoffer doet niet ter zake: zowel bij jonge als bij oudere mensen komt geweld voor.46 Lagere opleiding en werkloosheid staan niet altijd in rechtstreeks verband met geweld. Uit studies blijkt dat deze variabelen geen voorspellende waarde hebben.47 Vaak is er enige vorm van afhankelijkheid van de dader, dit kan financieel zijn, maar ook psychisch.48 Meestal is het slachtoffer een vrouw of een kind. Dit is logisch aangezien een kind steeds afhankelijk is van zijn ouders. Ook de grotere afhankelijkheid van de vrouw is in de huidige samenleving nog steeds geen zeldzaamheid, aangezien de vrouw meestal degene is die wat minder verdient dan de man. Bovendien zal een vrouw haar carrière eerder opofferen voor de kinderen.49 Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen heeft een zogenaamd “risicoprofiel” uitgewerkt. Dit profiel zou een voorspellende waarde hebben: mensen die aan dit profiel beantwoorden, lopen de meeste kans om slachtoffer te worden van partnergeweld. Het doel van dit profiel is om de hulpverleners te wijzen op de gevallen waarin extra waakzaamheid geboden is. Het gaat over sociaal geïsoleerde individuen die een relatie hebben waarvan de kwaliteit laag is en waarvan de partner ook buitenshuis agressief durft te zijn. Het zijn dus mensen die geen of weinig contact hebben met hun familie en/of vrienden en die dus erg afhankelijk zijn van hun partner.50 Kinderen zijn vaak passieve slachtoffers van huiselijk geweld, in de zin dat ze vaak getuige zijn van de gewelddadige gebeurtenissen. Dit kan belangrijke gevolgen hebben voor hun visie op relaties.51 3.4. Beeld dader De dader is meestal van het mannelijke geslacht.52 De misbruiker heeft vaak last van stress (bv. door werkloosheid of geldproblemen), is depressief, is verslaafd aan alcohol of aan andere

J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld. Brussel: Instituut voor gelijkheid van vrouwen en mannen, 74 (Hierna: J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld) en AI, folder huiselijk geweld, supra noot 3. 47 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 117. 48 R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 18. 49 O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence, supra noot 4, 2-4 en J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 91. 50 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 129132. 51 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 152. 52 R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 42. 46

12

roesmiddelen.53 Meestal gaat het om een partner of ex-partner. Dit bevestigt dus wat hierboven reeds aan bod kwam: de meest voorkomende vorm van huiselijk geweld is partnergeweld. Uit de studie van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen blijkt dat geweld vanwege andere leden van de familie of uit de nabije omgeving eerder een zeldzaamheid is. Als het al voorkomt, doen zich het meest problemen voor met de (schoon)vader/partner van moeder, (schoon)moeder/partner van vader, (schoon)broer/zus of een andere man uit de familie.54 3.5. Gevolgen van huiselijk geweld Huiselijk geweld kan verschillende negatieve gevolgen met zich meebrengen. Twee voor de hand liggende gevolgen zijn materiële vernielingen en lichamelijke verwondingen. Vrouwen zullen sneller last hebben van deze verwondingen aangezien ze fysiek meestal minder sterk zijn. Het meemaken van huiselijk geweld is erg ingrijpend omdat dit geweld steeds uitgeoefend wordt door iemand die men vertrouwt en van wie men veiligheid en geborgenheid verlangt. Daarom kent intrafamiliaal geweld ook heel wat psychologische gevolgen: het slachtoffer gaat zich minder zelfzeker, waardeloos, hulpeloos voelen en zich schamen over hetgeen is gebeurd. Dit zorgt er dan weer voor dat men last heeft van slapeloosheid, agressie, angst, depressies en stress. Daardoor grijpt men naar slaapmiddelen en antidepressiva. Vrouwen hebben meer last van deze psychologische gevolgen dan mannen.55 Huiselijk geweld kan tevens zorgen voor een verwrongen beeld op relaties.56 In extreme gevallen vermoorden slachtoffers hun misbruiker. Ze zien het als de enige oplossing. De bekende Amerikaanse zaak Francine Hughes illustreert deze problematiek treffend.57 Vrouwen zoeken in geval van huiselijk geweld vaker hulp dan mannen. Er is een significant verschil tussen beiden.58 In de meeste gevallen wordt teruggevallen op de informele sfeer. Men gaat dus meestal een luisterend oor zoeken bij vrienden, familie of collega’s.59 Sommigen maken

R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 44-48. 54 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 138139. 55 Zo is er in de literatuur sprake van een vorm van posttraumatisch stresssyndroom: battered woman syndrome. O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence, supra noot 4, 293 en R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 48. 56 O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence, supra noot 4, 286-295; R. CHALK en P.A. KING, Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 48 en J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 63-66. 57 O. BARNETT, C.L. MILLER-PERRIN en R.D. PERRIN, Family violence, supra noot 4, 291-293 en X., “Nederlandse vermoordt man met bijl in Frankrijk”, De Morgen 11 augustus 2013, www.demorgen.be/buitenland/nederlandse-vermoordt-man-met-bijl-in-frankrijk-a1685097. 58 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 91. 59 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 9293. 53

13

de stap naar psychologische en medische hulp. Te denken valt aan de hulp door dokters, psychologen en andere hulpverleners. Opvallend is dat mannen dit haast nooit doen.60 De juridische sfeer is bij beide geslachten de minst favoriete categorie om hulp in te zoeken.61 4. Besluit Gezien de frequentie, verspreiding en de vele sporen die huiselijk geweld nalaat, is het van groot belang dat er voldoende middelen worden ingezet voor de preventie en bestrijding van huiselijk geweld. Daarnaast moeten de slachtoffers steeds voldoende worden ondersteund en geholpen om te vermijden dat ze voor een tweede maal slachtoffer zouden worden. De Raad van Europa heeft met het Verdrag van Istanbul een aantal voorzieningen voor slachtoffers van huiselijk geweld uitgewerkt waaraan de verdragstaten moeten tegemoetkomen. Wat deze voorzieningen precies inhouden, komt de lezer te weten in het volgende luik van deze masterproef.

J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 93. J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 9798. 60 61

14

II.

Supranationaal niveau

Huiselijk geweld laat de supranationale instellingen niet onberoerd. Zo zijn onder meer de instellingen van de Europese Unie en de Raad van Europa actief in deze materie. In deze scriptie werd ervoor gekozen om enkel het Verdrag van Istanbul diepgaand te bespreken omwille van zijn specificiteit en actuele karakter. 1. Aanloop naar het Verdrag van Istanbul Als belangrijkste Europese organisatie op het vlak van mensenrechten houdt de Raad van Europa zich sinds de jaren 1990 intensief bezig met initiatieven ter bescherming van vrouwen tegen geweld. Dit mondde uit in heel wat niet bindende instrumenten, zoals actieplannen, resoluties en aanbevelingen.62 Vooral ‘the Committee for Equality between Women and Men’ zorgde in de jaren 1990 voor een aantal maatregelen. In 1993 werd de derde Europese Ministeriële Conferentie voor Gelijkheid tussen Vrouwen en Mannen gewijd aan het bedenken en bespreken van een aantal strategieën om geweld tegen vrouwen uit te roeien. Niet veel later kwam het ook tot een actieplan dat een alomvattend beleidskader schiep voor de nationale administraties. Bovendien werden deze initiatieven opgevolgd door de aanbeveling aan de staten van het Comité van Ministers van de Raad van Europa inzake de bescherming van vrouwen tegen geweld van 2002. Dit document vormde de meest belangrijke referentietekst voor de lidstaten inzake de bestrijding van geweld tegen vrouwen. De tekst zorgde voor een alomvattende strategie voor de preventie van geweld tegen vrouwen en de bescherming van slachtoffers in alle lidstaten van de Raad van Europa.63 Op 16 en 17 mei 2005 werd tijdens de derde top van staatshoofden en regeringsleiders van de Raad van Europa te Warschau de nood erkend aan een sterkere inzet door de Raad van Europa om geweld tegen vrouwen te voorkomen en te bestrijden. Dit voornemen werd tijdens de top opgenomen in een actieplan. Er werd ook besloten om een grootschalige campagne te voeren omtrent geweld tegen vrouwen.64

SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 2 en COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: historical background, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/background_en.asp. 63 Aanbeveling (2002)5 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa aan de lidstaten over de bescherming van vrouwen tegen geweld, aangenomen op 30 april 2002; Explanatory report to Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence, 2011, www.conventions.coe.int/Treaty/EN/Reports/Html/210.htm, 2 (Hierna: Explanatory Report); R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Council of Europe Convention on Violence against Women hold as regards domestic violence”, The International Journal of Human Rights 2012, afl. 7, 949 (Hierna: R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”); SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 2; COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: historical background, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/background_en.asp en ROSA, Geweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/geweld. 64 Explanatory Report, supra noot 63, 2 en Interim Report of the Ad Hoc Committee on Preventing and Combating Violence Against Women and Domestic Violence (CAHVIO), Strasbourg, 2009, 62

15

Tijdens de periode 2006-2008 werd door de Raad van Europa een campagne gevoerd ter bestrijding van geweld tegen vrouwen, met inbegrip van huiselijk geweld. De campagne werd door ‘The Council of Europe Task Force to Combat Violence against Women, including Domestic Violence’ bedacht en nauwgezet opgevolgd. Ook de Parlementaire Vergadering speelde een grote rol in de campagne. Deze campagne maakte duidelijk dat er nood was aan een wettelijk bindend instrument om geweld tegen vrouwen te voorkomen, slachtoffers van zo’n geweld te beschermen en geweldplegers te bestraffen. De campagne toonde namelijk aan dat de bescherming van land tot land binnen Europa enorm kon verschillen. Daarom formuleerde ‘The Task Force’ in haar eindrapport de aanbeveling om een verdrag in het leven te roepen. Dit voorstel werd gesteund door de Parlementaire Vergadering en het Congres van Lokale en Regionale Overheden van de Raad van Europa.65 De Europese Ministers van Justitie beslisten tijdens hun 27ste Conferentie van 12 en 13 oktober 2006 in Armenië om de nood aan een bindend wettelijk instrument ter bescherming tegen geweld tussen partners, afkomstig van de Raad van Europa, te beoordelen. Daarom werd een onderzoek gevoerd naar de haalbaarheid. Uiteindelijk concludeerde het Europees Comité voor criminaliteitsproblemen (CDPC) dat geharmoniseerde wettelijke standaarden wenselijk zijn opdat in alle verdragsstaten eenzelfde niveau van bescherming zou bestaan. Bijgevolg werd het ontwerpen van een bindend instrument noodzakelijk bevonden.66 In december 2008 werd een ad hoc Comité inzake de voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (CAHVIO) in het leven geroepen door het Comité van Ministers. Het comité bestaat uit vertegenwoordigers van de lidstaten van de Raad van Europa, observanten, NGO’s en experten. De afgevaardigden van de ministers stelden op hun 1044ste bijeenkomst op 10 december 2008 de opdracht van dit comité vast. Ze bepaalden bovendien dat het comité tegen 30 juni 2009 een tussentijds rapport moest kunnen voorleggen over hun ingenomen standpunten, de inhoud van de voorgestelde instrumenten en hun werkwijze. Er moest ook gezorgd worden

www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/CAHVIO/CAHVIO_2009_4%20FIN_en%20_2.pdf, 5 (Hierna: Interim Report of CAHVIO) 65 Explanatory Report, supra noot 63, 2; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 5; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 949 en COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: Historical background, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/background_en.asp. 66 Explanatory Report, supra noot 63, 2; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 5; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 949 en COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: Historical background, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/background_en.asp.

16

voor een planning die duidelijk maakt hoeveel tijd ze nodig hebben om een kladversie van het verdrag uit te werken.67 Het multidisciplinaire comité kreeg de opdracht om een wettelijk bindend instrument uit te werken. Dit instrument moest enerzijds bepalingen voorzien omtrent het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld en anderzijds betreffende de bescherming en ondersteuning van slachtoffers en het vervolgen van daders. Men wil ook hier, net zoals bij andere verdragen van de Raad van Europa68, “het systeem van de drie P’s” hanteren: ‘Prevention’, ‘Protection’ en ‘Prosecution’. Voor dit verdrag werd er echter nog een vierde P aan toegevoegd: ‘Integrated Policies’.69 De eerste bijeenkomst van het ad hoc Comité vond plaats van 6 tot 8 april 2009. Op 27 mei 2009 verscheen een tussentijds rapport over hun werkzaamheden waarin CAHVIO benadrukte dat het verdrag moet inzetten op de eliminatie van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Op 1 juli 2009 namen de afgevaardigden van de ministers kennis van dit rapport en spoorden ze het comité aan om haar werkzaamheden verder te zetten. Na twee jaar werken voltooide en aanvaardde het ad hoc comité in december 2010 de ontwerptekst waarna deze tekst voor commentaar werd overgestuurd naar de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa. Op 7 april 2011 nam het Comité van Ministers de uiteindelijke verdragstekst aan. Het werk van het CAHVIO resulteerde zo in het Verdrag van 11 mei 2011. Vanaf deze datum kon het verdrag ondertekend worden te Istanbul door lidstaten van de Raad van Europa, niet-lidstaten die hebben deelgenomen aan de totstandkoming van het verdrag en door de Europese Unie. Het verdrag is ook toegankelijk voor andere niet-lidstaten.70 In het explanatory report bij het verdrag staat te lezen dat men zich voor de opstelling van het verdrag heeft laten inspireren door de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de

Explanatory Report, supra noot 63, 3; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 5; COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: historical background, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/background_en.asp en WOMEN AGAINST VIOLENCE EUROPE, Cahvio, http://wavenetwork.org/content/cahvio-ad-hoc-committee-preventing-and-combating-violence-against-women-anddomestic. 68 Bv. Verdrag van de Raad van Europa van 25 oktober 2007 over de bescherming van kinderen tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik en het Verdrag van de Raad van Europa van 16 mei 2005 inzake de bestrijding van mensenhandel. 69 Explanatory Report, supra noot 63, 3 en 9; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 5; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 949; WOMEN AGAINST VIOLENCE EUROPE, Cahvio, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/CAHVIO/CAHVIO_2009_4%20FIN_en%20_2.pd f en SARiV en SAR WGG, supra noot 13, 2. 70 Art. 75 (1) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 2. 67

17

Mens (EHRM) en van het VN-comité inzake de uitbanning van discriminatie van vrouwen (CEDAW committee).71 2. Stand van zaken Het verdrag is van kracht sinds 1 augustus 2014 na ratificatie door Andorra. Voor de inwerkingtreding waren immers 10 ratificaties nodig waarbij minstens acht ratificerende landen lidstaten van de Raad van Europa moesten zijn.72 Tot nu toe is het verdrag ondertekend door 37 landen, waarvan 18 landen het ook effectief hebben geratificeerd. België heeft het verdrag ondertekend op 11 september 2012, maar heeft het tot op vandaag nog steeds niet geratificeerd. Het verdrag betreft een gemengd verdrag waardoor het moet worden geratificeerd door alle bevoegde regeringen, zowel federaal als deelstatelijk. Pas dan kan het verdrag juridisch gevolg hebben.73 Momenteel is de procedure lopende op federaal vlak. Er werden al meerdere parlementaire vragen gesteld inzake de reden van niet-ratificatie.74 M. WEEWAUTERS meent dat de ratificatie niet lang meer op zich zal laten wachten. Volgens haar heeft de ratificatie vertraging opgelopen door de regeringswissel eind 2014. Binnen enkele weken zou de ratificatie een feit moeten zijn. 3. Rechtspraak Europees Hof voor de Rechten van de Mens Vermits CAHVIO zich voor het opstellen van de ontwerptekst van het verdrag onder meer heeft laten leiden door de rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens, moet ook enige aandacht worden besteed aan deze rechtspraak.

Explanatory Report, supra noot 63, 7 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 949. 72 Art. 7 (3) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 3; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 5; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 949; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39; SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 2-3; COUNCIL OF EUROPE, Chart of signatures and ratifications, http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=210&CM=1&DF=&CL=ENG; COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: Historical background, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/background_en.asp en WOMEN AGAINST VIOLENCE EUROPE, Cahvio, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/CAHVIO/CAHVIO_2009_4%20FIN_en%20_2.pd f. 73 Vr. en Antw. Senaat, 4 februari 2014, (Vr. nr. 5-10888 R. MILLER ) en COUNCIL OF EUROPE, Chart of signatures and ratifications, http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=210&CM=1&DF=&CL=ENG (laatst geconsulteerd op 11 mei 2015) 74 Vr. en Antw. Kamer, 8 december 2014, nr. 54/003, 138-139, (Vr. nr. 26 V. CAPRASSE) en Vraag om uitleg van mevrouw An Capoen tot de heer Didier Reynders betreffende de ratificatie van het Verdrag van de Raad van Europa inzake het Voorkomen en Bestrijden van Geweld tegen Vrouwen en Huiselijk Geweld, Kamer 2014-15, 18 maart 2015, nr. 3276. 71

18

Het EVRM bevat geen bepalingen inzake rechten voor slachtoffers van strafbare feiten, maar in de jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens werd wel aandacht besteed aan deze thematiek. Gedurende lange tijd heeft het EHRM zich niet rechtstreeks uitgesproken over feiten van huiselijk geweld. Vanaf 2007 kwam hier echter – eindelijk – verandering in door de volgende zaken: Kontrova tegen Slowakije, Bevacqua en S. tegen Bulgarije75, Opuz tegen Turkije, Branko Tomašić e.a. tegen Kroatië, E.S. e.a. tegen Slowakije, A. tegen Kroatië, Kalucza tegen Hongarije, Eremia e.a. tegen de republiek Moldavië, … 76 In al deze zaken besliste het Hof dat er sprake was van een schending van de mensenrechten. Er was sprake van een schending van de volgende rechten: artikel 2 (het recht op leven), artikel 3 (het verbod van foltering en van onmenselijke en vernederende behandeling), artikel 8 (het recht op eerbieding van privé-, familie- en gezinsleven) of artikel 14 EVRM (verbod van discriminatie). Een aantal van deze zaken waren van grote waarde voor de totstandkoming van het verdrag. Ze maken bovendien duidelijk dat feiten van huiselijk geweld de mensenrechten schenden en dus geenszins tot de privésfeer behoren.77 Er moet nog even worden stilgestaan bij het arrest Opuz tegen Turkije d.d. 9 juni 2009, omdat dit een belangrijk doorbraakarrest vormt in deze materie. In dit arrest is het Hof zeer streng geweest voor elke vorm van tolerantie vanwege de overheid ten aanzien van huiselijk geweld. 78 De feiten betreffen de volgende: mevrouw Opuz en haar echtgenoot kennen een turbulente relatie die van kwaad naar erger gaat. Uiteindelijk wordt mevrouw Opuz herhaaldelijk het slachtoffer van partnergeweld en belandt ze meerdere malen in het ziekenhuis met zware verwondingen. Ook haar moeder werd het slachtoffer van de terreur van haar schoonzoon. Beide vrouwen legden herhaaldelijk klacht neer tegen de man, maar de Turkse autoriteiten ondernamen niets omdat ze meenden dat er sprake was van een gebrek aan bewijs of omdat de vrouwen hun klacht hadden ingetrokken (dit deden ze uit angst nàdat de politie de geweldpleger

Illustreert dat feiten van huiselijk geweld een schending kunnen uitmaken van art. 8 EVRM. De overheid faalde er immers in om bescherming te bieden tegen dergelijk geweld. EHRM, Bevacqua & S./Bulgarije, www.hudoc.echr.coe.int, § 83 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 15. 76 EHRM, Fact Sheet – Domestic Violence, 2006, 12 p., www.echr.coe.int/Documents/FS_Domestic_violence_ENG.pdf. 77 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 949-950 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 15-16. 78 EHRM, Opuz/Turkije, www.hudoc.echr.coe.int.; E. BREMS, “Heil uit Genève? De bijdrage van een internationaal klachtenmechanisme aan de bescherming van vrouwenrechten” in M. DEMOOR, L. VANDENBUSSCHE en G. VANDERMASSEN (eds.), Verslagen van het Centrum voor Genderstudies nr. 19, Gent, Academia Press, 2010, 43-45 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 15-16. 75

19

had vrijgelaten). Indien er toch eens werd opgetreden door de autoriteiten werd de uitgesproken gevangenisstraf omgezet in een lichte geldboete (ongeveer 385 euro). Ook de vraag naar specifieke beschermingsmaatregelen werd telkens afgewezen. Uiteindelijk heeft de echtgenoot zijn schoonmoeder in 2001 neergeschoten na haar herhaaldelijk te hebben bedreigd met de dood. Hij deed dit naar eigen zeggen omdat zijn eer op het spel stond. Zijn vrouw en haar moeder wilden immers verhuizen naar een andere stad om van hem weg te zijn. Een aantal jaar later werd de man voor deze feiten veroordeeld tot levenslange opsluiting. De straf werd echter afgezwakt tot vijftien jaar en tien maanden omdat de rechter meende dat er sprake was van uitlokking door een schending van de familie-eer. Op de koop toe werd hij snel vrijgelaten doordat hij reeds een aantal jaar in voorhechtenis had doorgebracht. Hij had zijn lesje echter niet geleerd en begon meteen na zijn vrijlating opnieuw met het bedreigen van zijn echtgenote en haar nieuwe partner.79 In dit arrest maakt het Hof duidelijk dat ze huiselijk geweld zeer ernstig neemt, zeker omwille van de grote verspreiding van deze problematiek. Ze besliste dan ook tot een schending van de artikelen 2, 3 en 14 EVRM op grond van de redenering dat huiselijk geweld het openbaar belang raakt en daarom door de overheid actief dient te worden bestreden. Ze stelt dat er op de overheid ook een verplichting kan rusten om klachten inzake intrafamiliaal geweld te behandelen, zelfs indien de klacht nadien werd ingetrokken. Slachtoffers gaan immers vaak over tot het intrekken van hun verklaringen omdat ze daartoe rechtstreeks of onrechtstreeks door hun partners worden gedwongen. Het Hof stelt dat op de overheid enerzijds de positieve verplichting rust om slachtoffers

van

huiselijk

geweld

te

beschermen

en

te

voorzien

in

voldoende

beveiligingsmaatregelen (bv. contact-, huis-, of straatverbod). Anderzijds meent ze dat de overheid er ook moet voor zorgen dat daders op een passende manier worden bestraft. Het Hof haalt scherp uit naar de Turkse overheid door te zeggen dat ze een algemene en discriminerende gerechtelijk passiviteit hebben gehanteerd bij het behandelen van de klachten van mevrouw Opuz en haar moeder. Door deze gedragswijze heeft de overheid bijgedragen tot het ontstaan van een klimaat waarin huiselijk geweld wordt bevorderd.80 Het is duidelijk dat dit arrest een grote rol heeft gespeeld in de totstandkoming van het verdrag, zeker wat betreft artikel 4 (benadrukken van het belang van gendergelijkheid en het principe van anti-discriminatie) en 5 (inzake de positieve en negatieve verplichtingen van de staten). Maar ook

EHRM, Fact Sheet – Domestic Violence, 2006, www.echr.coe.int/Documents/FS_Domestic_violence_ENG.pdf, 9 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 15. 80 EHRM, Fact Sheet – Domestic Violence, 2006, www.echr.coe.int/Documents/FS_Domestic_violence_ENG.pdf, 9-10; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 950 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2,16. 79

20

bv. artikel 41 van het verdrag (de eer mag nooit als excuus worden gebruikt). In dit arrest werd door mevrouw Opuz immers ook aangehaald dat vrouwen gediscrimineerd werden omdat uit Turkse statistieken bleek dat vooral vrouwen het slachtoffer werden van huiselijk geweld. Het Hof volgde haar hierin, niet omwille van een wettelijke discriminatie, maar omwille van het klimaat dat de Turkse overheid heeft gecreëerd door haar gerechtelijke passiviteit en door het afdoen van huiselijk geweld als een privéprobleem dat maar binnenshuis moest opgelost worden. Op basis van de VN-Conventie betreffende de eliminatie van alle vormen van discriminatie tegen vrouwen oordeelt het Hof dat geweld tegen vrouwen gelijk staat aan discriminatie tegen vrouwen. Door het Turkse klimaat werden vrouwen niet werkelijk en doeltreffend beschermd tegen feiten van huiselijk geweld en daarom meent het Hof dat er inderdaad sprake is van een discriminatie van vrouwen. 81 Toch maakt het Hof duidelijk dat huiselijk geweld niet alleen vrouwen treft, maar ook mannen en kinderen.82 De invloed van deze uitspraak is terug te vinden in de preambule. 4.

Het Verdrag van Istanbul

4.1. Algemeen Het Verdrag van Istanbul is het eerste bindende instrument dat een wettelijk kader biedt om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld te voorkomen, de slachtoffers ervan te beschermen en de daders te bestraffen.83 Het verdrag telt 12 hoofdstukken en 81 artikelen. Tijdens de bespreking van het Verdrag zullen de artikelen met betrekking tot geweld tegen vrouwen in het algemeen grotendeels achterwege worden gelaten, aangezien deze scriptie focust op huiselijk geweld. 4.2. Doelstelling en reikwijdte Het verdrag kent vijf concrete doelstellingen. Men wil:84 

Huiselijk geweld voorkomen, vervolgen en uitbannen.

81 EHRM 9 juni 2009, nr. 33401/02, Opuz t. Turkije, § 192-202; Explanatory Report,

supra noot 63, 7; EHRM, Fact Sheet – Domestic Violence, 2006, www.echr.coe.int/Documents/FS_Domestic_violence_ENG.pdf, 10; E. BREMS, “Heil uit Genève? De bijdrage van een internationaal klachtenmechanisme aan de bescherming van vrouwenrechten” in M. DEMOOR, L. VANDENBUSSCHE en G. VANDERMASSEN (eds.), Verslagen van het Centrum voor Genderstudies nr. 19, Gent, Academia Press, 2010, 45; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 950 en P. VANDEN HEEDE, “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 16. 82 EHRM 9 juni 2009, nr. 33401/02, Opuz/Turkije, § 132. 83 Explanatory Report, supra noot 63, 3; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 947 en SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 3. 84 Art. 1 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 5 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 950.

21



Een allesomvattend kader opzetten inzake beleid en maatregelen ter bescherming en ondersteuning van slachtoffers van huiselijk geweld.



Internationale samenwerking bevorderen om huiselijk geweld terug te schroeven.



Ondersteuning en bijstand bieden aan organisaties en rechtshandhavende instanties met als doel effectief samen te werken om te komen tot een integrale aanpak.

Teneinde deze doelen te bereiken, wordt een specifiek toezichtmechanisme ingesteld.85 Het verdrag hanteert in artikel 3 (b) de volgende definitie voor het begrip ‘huiselijk geweld’: “Domestic violence shall mean all acts of physical, sexual, psychological or economic violence that occur within the family or domestic unit or between former or current spouses or partners, whether or not the perpetrator shares or has shared the same residence with the victim.” Er werd dus voor een ruime definitie geopteerd. Er werd bepaald dat dader en slachtoffer niet in dezelfde woning moeten verblijven omdat het geweld zich vaak verderzet na het beëindigen van een relatie.86 Dit verdrag focust vooral op het vrouwelijke slachtoffer van geweld, maar sluit mannen niet uit van het toepassingsgebied. Dit blijkt onder meer uit de genderneutrale definitie in artikel 3(b) van het verdrag, maar het wordt ook expliciet vermeld in artikel 2 (2). Het verdrag zegt letterlijk dat het de partijen aanmoedigt om de inhoud toe te passen op alle slachtoffers van geweld. Men benadrukt enkel dat bijzondere aandacht moet worden geschonken aan vrouwen. Het verdrag is naast genderneutraal, dus ook gendersensitief. Het kan immers niet worden ontkend dat vrouwen, veel meer dan mannen, het slachtoffer van geweld zijn. Dit is te wijten aan de historisch gegroeide genderongelijkheid, wat leidde tot discriminatie van vrouwen en de mannelijke dominantie over vrouwen. Het realiseren van een de facto en de iure gendergelijkheid is dan ook de sleutel tot het oplossen van geweld tegen vrouwen. 87 Partijen moeten dan ook alle maatregelen nemen om discriminatie te voorkomen en het gelijkheidsbeginsel wettelijk te verankeren.88 De aandacht moet worden gevestigd op de door de Raad van Europa gekozen terminologie. Het nemen van de door het verdrag gestelde maatregelen ten aanzien van mannelijke slachtoffers

85 Art.

1 Verdrag van Istanbul. Explanatory Report, supra noot 63, 6 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 948. 87 Art. 2 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 4; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 6 en 8 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 948. 88 Art. 4 Verdrag van Istanbul. 86

22

wordt immers louter ‘aangemoedigd’.89 De verdragsstaten worden daartoe dus geenszins verplicht. 4.3. Inhoud Allereerst legt het verdrag op algemene wijze bepaalde verplichtingen op aan de toetredende lidstaten. De lidstaten moeten alle nodige wetgevende en andere maatregelen nemen ter bevordering en bescherming van het recht van elk individu om gevrijwaard te worden van geweld. De partijen moeten dit zowel garanderen in de publieke als in de privésfeer.90 Vervolgens benadrukt het verdrag dat de lidstaten zich moeten onthouden van elke betrokkenheid bij geweld tegen vrouwen en er moeten op toezien dat ook anderen zich daar aan houden. Eveneens moeten de lidstaten alle nodige wetgevende en andere maatregelen voorzien opdat geweld zorgvuldig kan voorkomen, onderzocht en bestraft worden. Tevens moeten deze maatregelen herstel na geweld bewerkstelligen. Dit betreft een middelenverbintenis.91 In wat volgt, worden de verschillende hoofdstukken van het verdrag kort besproken aan de hand van de bepalingen die er in terug te vinden zijn. Af en toe wordt een bepaling weggelaten of slechts kort vermeld omwille van de beperkte relevantie voor deze masterproef. 4.3.1. Beleid en gegevensverzameling Het verdrag bevat een aantal bepalingen waarbij de partijen verplicht worden om een nationaal allesomvattend en gecoördineerd beleid uit te stippelen en uit te voeren waarbij de vereisten uit dit verdrag worden gerespecteerd. Dit beleid moet een holistisch antwoord geven op geweld tegen vrouwen. Hiertoe moet een coördinerend orgaan worden aangeduid.92 Art 8 van het verdrag vereist van de verdragsstaten dat ze de nodige financiële middelen en personeel toewijzen om dit beleid adequaat te kunnen implementeren. Bovendien vereist artikel 9 dat de verdragsstaten de werkzaamheden van de betrokken NGO’s en het maatschappelijk middenveld erkennen, stimuleren en ondersteunen. Ze moeten met hen een effectieve samenwerking opzetten. Ook wat betreft gegevensverzameling en onderzoek stelt het verdrag een aantal vereisten. Zo moeten de verdragsstaten o.a. op regelmatige basis statistische gegevens verzamelen. Ook in de voorbereidende werken werd het belang van de gegevensverzameling beklemtoond door CAHVIO. Ze merkten ook op dat het invoeren van gemeenschappelijke criteria voor het verzamelen van data het overwegen waard zijn. Op die manier zou men de resultaten beter kunnen vergelijken tussen de verschillende lidstaten en kan beter worden beoordeeld of de

R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 948. 90 Art. 4 (1) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 7. 91 Art. 5 (1) en (2) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 8 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 12. 92 Art. 7 en 10 Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 9-10. 89

23

bestaande initiatieven al volstaan in de strijd tegen huiselijk geweld of dat bepaalde maatregelen nodig zijn.93 4.3.2. Preventie De artikelen 12 t.e.m. 17 van het Verdrag wijzen de toetredende staten op hun verplichtingen inzake preventie. Het inzetten op preventie is één van de belangrijkste doelen van het verdrag. De staten moeten het uitbannen van foute gedragspatronen en hardnekkige genderstereotypen tot hun ultieme doel maken.94 Hiertoe moeten ze wetgevende en andere maatregelen aanwenden en steeds respect hebben voor de mensenrechten. Het verdrag bepaalt geen specifieke maatregelen en laat aldus de invulling van de maatregelen over aan de verdragsstaten.95 Aangezien geweld het meest uitgaat van een man en gericht wordt ten aanzien van een vrouw moeten vooral mannen gestimuleerd worden tot het voorkomen en uitroeien van geweld tegen vrouwen.96 Bepaalde waarden en normen (bv. de gendergelijkheid, respect voor leden van het andere geslacht) moeten reeds van jongs af aan worden bijgebracht en daartoe kan het onderwijs97 bijdragen. Zo kan een fout gedragspatroon op latere leeftijd vermeden worden. Mannen moeten als het ware worden aangemoedigd om als rolmodel voor andere mannen te fungeren wat betreft hun visie en handelen ten aanzien van vrouwen.98 Niet enkel de leden van het mannelijk geslacht, maar daarnaast ook de ganse bevolking moet worden gesensibiliseerd aangaande de geweldproblematiek. Om dit te bewerkstelligen moeten partijen in samenwerking met nationale mensenrechtenorganisaties bewustmakingscampagnes voeren of programma’s bevorderen. Zo kan de aandacht van het grote publiek worden gevestigd op de problematiek van huiselijk geweld, maar ook op de oorzaken en schadelijke gevolgen ervan voor de slachtoffers en de maatschappij. In deze campagnes moet benadrukt worden dat huiselijk geweld geen privéaangelegenheid uitmaakt en moet duidelijk worden gemaakt dat het zelfs een schending is van de mensenrechten. Op die manier zullen mensen uit de nabije omgeving van het

Art. 11 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 11-13 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 18. 94 Art. 12 (1) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 13; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 9 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 952. 95 Art. 12 (2) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 12. 96 Art. 12 (4) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 12 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 10. 97 Niet enkel onderwijs in de beperkte zin van het woord. Bovendien worden ook faciliteiten voor sport, cultuur, recreatie en media genoemd. 98 Art. 14 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 13-14 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 8-9. 93

24

slachtoffer beter weten hoe te handelen en hoe hulp in te schakelen.99 Ook voor de media is een belangrijke bewustmakingsrol weggelegd.100 Voor slachtoffers moet voorzien worden in een aantal programma’s en activiteiten onder begeleiding van professionele beroepskrachten.101 Aan deze professionelen moet de gepaste kennis worden bijgebracht zodat ze gevallen van huiselijk geweld kunnen herkennen in een vroeg stadium en er met kennis van zaken kunnen tegen optreden. Ze moeten bv. voldoende kennis bezitten over de gespecialiseerde hulpdiensten waartoe slachtoffers zich kunnen richten. Daartoe moet dus de nodige vorming en training worden voorzien.102 Ook de daders mogen niet in de kou blijven staan. De staten krijgen wat hen betreft de verplichting om aan interventie te doen aan de hand van bepaalde behandelprogramma’s. Door middel van deze programma’s kan aan de daders niet-gewelddadig gedrag worden aangeleerd zodat hun agressief gedragspatroon kan doorbroken worden. De ondersteuning, mensenrechten en veiligheid van slachtoffers van huiselijk geweld moet wel steeds primeren.103 Het verdrag wil ook dat de verdragsstaten de private sector en de media trachten warm te maken om deel te nemen aan het ontwikkelen en uitvoeren van het beleid. Het verdrag wil dat ook zij actie ondernemen tegen huiselijk geweld en dus meewerken aan de tenuitvoerlegging van de verdragsbepalingen.104 4.3.3. Bescherming en ondersteuning De Raad van Europa benadrukt in het verdrag tevens de nood aan een goede bescherming en ondersteuning van de slachtoffers van huiselijk geweld opdat deze mensen hun leven weer zouden kunnen opnemen. Hiertoe moeten opnieuw de nodige wetgevende en andere maatregelen worden getroffen door de toetredende staten.105 Deze maatregelen moeten onder andere een goede samenwerking garanderen tussen de verschillende actoren en organen.106 Al het nodige moet worden gedaan opdat het slachtoffer niet opnieuw slachtoffer zou worden (= secundaire Art. 13 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 14; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 8-9 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 952. 100 Art. 17 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 15; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 9 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 952. 101 Te denken valt aan: agenten, rechters, leerkrachten, advocaten, sociaal werkers, medici,… 102 Art. 15 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 15 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 8-9 en 12. 103 Art. 16 (1-3) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 15-16; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 10 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 952. 104 Art. 17 Verdrag van de Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 16. 105 Art. 18 (1) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 17 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 952. 106 Art. 18 (2) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 17 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 11. 99

25

victimisatie). Slachtoffers moeten geholpen worden in het sterker worden en in het economisch onafhankelijk

worden.

Het

verdrag

vraagt

dat

waar

mogelijk

beschermings-

en

ondersteuningsdiensten worden ingericht op dezelfde plaats.107 Deze dienstverlening mag niet afhankelijk worden gesteld van de aangiftebereidheid van het slachtoffer.108 Artikel 19 benadrukt het belang van het tijdig ontvangen van adequate informatie. Het slachtoffer moet de nodige informatie verkrijgen in een voor hem/haar begrijpbare taal. Het verdrag laat toe dat de staten zich concentreren op de meest frequent gesproken talen. Zo moet het slachtoffer bijvoorbeeld op de hoogte worden gesteld van de naam van de hulporganisatie waarbij ze terecht kan, maar moet ze ook informatie kunnen krijgen over de openingsuren en de contactgegevens.109 De partijen moeten tevens verzekeren dat de slachtoffers zich kunnen wenden tot algemene en gespecialiseerde ondersteuningsdiensten. Deze diensten kunnen het slachtoffer helpen bij het herstelproces. De aangeboden diensten kunnen zeer ruim zijn: zorgen voor huisvesting, ondersteuning bij het zoeken van werk, advisering op juridisch of psychologisch vlak, financiële ondersteuning,… Bovendien moeten slachtoffers toegang hebben tot de maatschappelijke hulpverlening en gezondheidszorg.110 Voor kinderen die getuige en/of slachtoffer zijn, moet een op leeftijd toegesneden hulpverlening beschikbaar zijn.111 Er moet tevens worden voorzien in voldoende opvangplaatsen voor slachtoffers die zich thuis niet meer veilig voelen. Algemene opvangplaatsen die vooral bedoeld zijn voor daklozen of het verschaffen van een tijdelijke verblijfplaats zijn niet voldoende. Er moet voorzien worden in een voldoende aantal gespecialiseerde vrouwenopvangplaatsen zodat de mishandelde vrouwen ook effectief kunnen worden begeleid, naast het verschaffen van een veilige omgeving.112 Slachtoffers moeten geïnformeerd worden over de mogelijkheden om een klacht in te dienen en effectief toegang hebben tot de internationale en regionale klachtinstanties. Ook moeten ze op de hoogte worden gebracht van de procedurele vereisten. Het verdrag moedigt de staten aan om slachtoffers bij te staan bij de indiening van hun klacht.113 In elke verdragsstaat moeten telefonische hulplijnen georganiseerd worden die 24 uur op 24 en zeven dagen op zeven gratis bereikbaar zijn. Zo kunnen slachtoffers, maar ook mensen uit hun

Art. 18 (3) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 17 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 11. 108 Art. 18 (4) Verdrag van Istanbul en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 12. 109 Explanatory Report, supra noot 63, 18. 110 Art. 20 (1-2) juncto art. 22 en art. 25 Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 18-19. 111 Art. 26 Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 17 en 21. 112 Art. 23 en 26 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 19; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 11 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953. 113 Art. 21 Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 19-20. 107

26

nabije

omgeving

steeds

gratis

advies

verkrijgen

met

de

garantie

van

volledige

vertrouwelijkheid.114 Ten slotte voorzien de artikelen 27 en 28 van het verdrag nog in een aantal waarborgen om een geval van huiselijk geweld te melden. Iedereen die getuige (buren, vrienden, familie,…) is van geweldsdaden moet worden gestimuleerd om daarvan melding te maken bij de bevoegde autoriteiten. Belangrijk is dat er op nationaal vlak ook moet worden voorzien in een meldingsrecht voor beroepsbeoefenaars in geval van ernstige vermoedens of kennis van huiselijk geweld en waarbij het gevaar voor de fysieke integriteit van het slachtoffer blijft bestaan. Dit betreft een uitzondering op hun beroepsgeheim. De nationale staten bepalen om welke beroepsbeoefenaars en situaties het precies gaat.115 4.3.4. Materieel recht De artikelen 29 t.e.m. 48 van het verdrag sommen een aantal vereisten op met betrekking tot het materieel recht. Er moet voorzien worden in passende civiele rechtsmiddelen tegen de dader. Daartoe moeten de gepaste wetgevende of andere maatregelen worden genomen. Tevens moeten de slachtoffers beschikken over de nodige rechtsmiddelen tegen de autoriteiten die hebben verzuimd deze maatregelen te treffen.116 Bovendien moet het recht van het slachtoffer om schadevergoeding te vragen van de dader worden gewaarborgd. Kortom, er moeten voldoende civiele mogelijkheden zijn voor het slachtoffer om compensatie en rechtvaardigheid te vinden.117 De artikelen 33 t.e.m. 41 van het verdrag voorzien in een ganse reeks strafbaarstellingen. De toetredende staten moeten ervoor zorgen dat deze strafbaarstellingen worden overgenomen in het nationale recht. Voor deze scriptie zijn de volgende strafbaarstellingen van belang118: psychologisch geweld (artikel 33), stalking (artikel 34), fysiek geweld (artikel 35) en seksueel geweld inclusief verkrachting (artikel 36). De strafbaarstellingen moeten op een genderneutrale wijze worden geformuleerd zodat het geslacht in principe geen constitutief element van het misdrijf uitmaakt. Deze misdrijven moeten worden bestraft met evenredige, doeltreffende en afschrikkende straffen.119 Tevens werd voorzien in een aantal verplichte verzwarende

Art. 24 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 20; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 11 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953. 115 Explanatory Report, supra noot 63, 21-22. 116 Art. 29 (1-2) Verdrag van Istanbul en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953. 117 Art 30 (1) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 22-24 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 14. 118 Er wordt ook voorzien in een strafbaarstelling van gedwongen huwelijk (art. 37), vrouwelijke genitale verminking (art. 38), gedwongen abortus en sterilisatie (art. 39), seksuele intimidatie (art. 40) en onaanvaardbare rechtvaardiging van misdrijven gepleegd in het kader van de ‘eer’ (art. 42). 119 Art. 45 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 22 en 24-29 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 13-14 en 19-20. 114

27

omstandigheden.120 CAHVIO haalt in het tussentijds rapport aan dat het wenselijk zou zijn dat de overheden van de lidstaten zouden kunnen overgaan tot de vervolging en bestraffing van daders zonder dat daarvoor een klacht van het slachtoffer vereist is.121 Belangrijk is ook dat partijen worden gestimuleerd om op te treden tegen mensen die hun misdrijven proberen te rechtvaardigen aan de hand van ‘de eer’. Ook cultuur, gewoonte, religie en traditie zullen nooit als excuus kunnen worden gebruikt voor gevallen van huiselijk geweld.122 4.3.5. Onderzoek, vervolging, procesrecht en beschermende maatregelen De bepalingen omtrent onderzoek, vervolging en procesrecht worden achterwege gelaten. Dit zou te ver leiden in het kader van deze thesis. Er moet enkel worden benadrukt dat het procesrecht rekening moet houden met de bijzondere kwetsbaarheid van slachtoffers, maar tevens de principes van de rechten van de verdediging en van het eerlijk proces ex artikel 6 EVRM niet uit het oog mag verliezen.123 Bij een aantal beschermende maatregelen zal wel worden stilgestaan. Er moet immers steeds adequaat en onmiddellijk worden opgetreden wanneer een slachtoffer om hulp of bescherming verzoekt.124 Zeer belangrijk is het artikel 52 van het verdrag. Dit artikel voorziet in een ‘spoedeisend locatieverbod’. Dit houdt in dat de bevoegde autoriteiten ervoor kunnen zorgen dat een pleger van huiselijk geweld de woning moet verlaten wanneer het slachtoffer onmiddellijk gevaar loopt. De pleger wordt gedurende een bepaalde periode verboden de woning opnieuw te betreden of nog contact op te nemen met het slachtoffer. De veiligheid van de slachtoffers moet te allen tijde prioritair zijn. Met deze maatregel kan worden vermeden dat een slachtoffer voor onbepaalde tijd onderdak moet zoeken in een vluchthuis met afhankelijke kinderen en weinig bezittingen. Ook het bijhorende stigma kan zo worden ontlopen. Het verdrag bepaalt dat de staten zelf kiezen voor welke periode dit verbod zal gelden en welke autoriteit bevoegd is.125 Daarnaast moeten volgens artikel 53 nationale maatregelen worden getroffen waardoor gebiedsof contactverboden en beschermingsmaatregelen genomen kunnen worden. Deze kunnen in combinatie met het locatieverbod worden opgelegd. Het is duidelijk dat deze maatregelen zijn bedoeld om een slachtoffer snel in veiligheid te brengen. De verdragsstaat mag zelf bepalen in welke rechtstak ze deze maatregelen voorziet: het administratief recht, het burgerlijk recht of strafrecht. De maatregelen moeten wel onmiddellijk kunnen worden opgelegd en dit zonder

Art. 46 Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 31-32. Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 17 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953. 122 Art. 42 (1) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 29. 123 Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 15. 124 Art. 50 (1) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 34. 125 Explanatory Report, supra noot 63, 35. 120 121

28

onnodige financiële en administratieve lasten voor het slachtoffer. Het verkrijgen van deze maatregelen moet losstaan van het instellen van een strafprocedure of echtscheidingsprocedure door het slachtoffer. Het feit dat al een straf- of burgerlijke procedure aanhangig is omtrent dezelfde feiten voorkomt niet dat deze maatregelen worden genomen. De maatregelen mogen niet van onbeperkte duur zijn omwille van het rechtszekerheidsprincipe. Op het overtreden van de maatregelen moeten proportionele, effectieve en afschrikwekkende straffen staan. Artikel 6 EVRM is van toepassing, waardoor de geweldpleger steeds beroep kan aantekenen.126 Artikel 55 (1) bepaalt dat de verdragsstaten de nodige wetgevende of andere maatregelen moeten nemen om te waarborgen dat onderzoek naar of vervolging van feiten van huiselijk geweld niet ‘volledig afhankelijk’127 is van een melding of een aangifte door het slachtoffer. Het moet mogelijk zijn om de procedure te kunnen verderzetten indien het slachtoffer zijn of haar verklaring of klacht intrekt. De beslissing om al dan niet verder te gaan in zo’n geval is voor praktijkmensen steeds een moeilijke afweging. Het verdrag verplicht staten daarom niet om steeds de procedures verder te zetten bij een intrekking, maar bepaalt enkel dat het mogelijk moet zijn.128 Tevens moeten maatregelen worden genomen als waarborg

dat overheidsinstanties,

non-

gouvernementele organisaties en hulpverleners slachtoffers van huiselijk geweld op hun verzoek kunnen bijstaan en/of ondersteunen tijdens het onderzoek en de gerechtelijke procedures.129 Artikel 56 (1) geeft een opsomming omtrent de beschermingsmaatregelen in de strafprocedure. Zo moeten slachtoffers steeds worden geïnformeerd over hun rechten, de gevolgen van hun aangifte, het verloop van de procedure en soms ook over de dader. Ze moeten ook de gelegenheid krijgen om te worden gehoord, bewijzen aan te dragen en hun bezorgheden te laten blijken. Tevens moeten de nodige maatregelen worden genomen om de privacy en veiligheid van het slachtoffer te garanderen en moet bv. een getuigenverklaring mogelijk zijn zonder fysiek aanwezig te zijn. Partijen worden aangemoedigd om een bepaalde indeling van rechtbanken en hoven na te streven waardoor slachtoffer en dader zo min mogelijk met elkaar in contact komen. Ook hier weer moeten, waar nodig, bijzondere maatregelen worden genomen als het slachtoffer een kind betreft.130

Art. 53 (1) en 56 (1) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 35-36; Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 14 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953. 127 Er werd geopteerd voor deze terminologie omwille van verschillen tussen de lidstaten. 128 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953-954. 129 Art. 55 (2) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 37. 130 Art. 56 (2) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 37-39 en R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 954. 126

29

Artikel 57 verplicht de partijen om te voorzien in legal aid zodat ook slachtoffers met weinig financiële middelen niet worden afgeremd om een klacht neer te leggen. De partijen mogen zelf bepalen wanneer een slachtoffer recht heeft op bijstand.131 4.3.6. Migratie, asiel en internationale samenwerking Deze hoofdstukken uit het verdrag zijn minder relevant in het kader van deze masterproef en worden bijgevolg niet behandeld. 4.3.7. Toezichtsmechanisme CAHVIO haalde in het tussentijds rapport reeds aan dat er nood was aan een sterk, onafhankelijk en adequaat toezichtsmechanisme opdat kan worden nagegaan of staten hun verdragsrechtelijke verplichtingen nakomen.132 Het uiteindelijke Verdrag van Istanbul voorziet daarom in de oprichting van zo’n eigen toezichtsmechanisme, nl. een ‘Group of Experts on action against violence against women and domestic violence’ of kortweg GREVIO.133 Deze groep van deskundigen zal eerst uit tien en vervolgens uit vijftien leden bestaan, naargelang van het aantal landen dat tot het verdrag toetreedt, waarbij rekening moet worden gehouden met zowel een evenwicht tussen vrouwen en mannen als met de geografische spreiding en deskundigheid van deze personen. Men wil deze deskundigengroep tot een multidisciplinair orgaan maken inzake mensenrechten, gendergelijkheid en geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld.134 Op 19 november 2014 werd door het Comité van Ministers een resolutie135 aangenomen waarin de regels worden opgenomen inzake de verkiezingsprocedure voor leden van het GREVIO. De leden bekleden een vierjarig mandaat en worden aangewezen door het Comité van de Partijen.136 Dit is een politiek orgaan. Het comité bestaat uit vertegenwoordigers van de partijen bij het verdrag. Zij kunnen echter niet eender wie aanduiden: de partijen stellen eigen onderdanen voor als kandidaten.137 Deze moesten tegen 2 maart 2015 worden doorgegeven aan de SecretarisGeneraal van de Raad van Europa. Op 4 mei werden de eerste tien GREVIO-leden verkozen door

Explanatory Report, supra noot 63, 39. Report, supra noot 63, 46 en Interim Report of CAHVIO, supra noot 64, 18. 133 Art. 66 (1) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 46; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 954; COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/DGHL/standardsetting/convention-violence/GREVIO_en.asp en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 134 Art. 66 (2) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 46; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 954 en COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/GREVIO_en.asp. 135 Resolution CM/Res(2014)43 adopted by the Committee of Ministers on 19 November 2014 on rules of the election procedure of the members of GREVIO; Explanatory Report, supra noot 63, 46 en COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/GREVIO_en.asp. 136 Art. 11 en 14 Resolution CM/Res(2014)43 adopted by the Committee of Ministers on 19 November 2014 on rules of the election procedure of the members of GREVIO. 137 Art. 9 Resolution CM/Res(2014)43 GREVIO en Explanatory Report, supra noot 63, 47. 131

132 Explanatory

30

het Comité van de Partijen. Dit gebeurde op haar eerste bijeenkomst. Ook de voorzitter en vicevoorzitter werden benoemd. In de herfst staat de eerste bijeenkomst gepland.138 De bijkomende vijf leden zullen pas verkozen worden na de 25ste bekrachtiging of toetreding.139 Het is dus de bedoeling dat GREVIO nog dit jaar operationeel wordt zodat het toezichtsproces kan beginnen.140 Het verkiezingsproces moet rekening houden met een aantal door het verdrag aangehaalde principes:141 

De procedure betreft een transparante procedure waarbij enkel mensen worden verkozen met onberispelijk gedrag en van wie de bekwaamheid of beroepservaring op het gebied van gendergelijkheid, mensenrechten, huiselijk geweld, geweld tegen vrouwen of hulp aan de bescherming van slachtoffers algemeen bekend staat.142



Per staat mag er slechts één onderdaan worden aangeduid.143



De verkozen personen moeten de voornaamste rechtstelsels vertegenwoordigen.144



De verkozen personen moeten de relevante actoren en instanties omtrent geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld vertegenwoordigen.145



De verkozenen zijn onafhankelijk en onpartijdig bij het uitvoeren van hun taken en zijn voldoende beschikbaar. Ze nemen persoonlijk deel aan de zitting. 146 Ze moeten ook de nodige talenkennis bezitten om te kunnen functioneren binnen een orgaan van de Raad van Europa. Dit betekent dat ze een goede kennis zullen moeten hebben van het Frans en/of Engels.147

COUNCIL OF EUROPE, Headlines: First meeting of the Committee of the Parties to the Istanbul Convention held - Members of GREVIO elected, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/default_en.asp. 139 Art. 66 (2-3) en 67 Verdrag van Istanbul; Art. 6 Resolution CM/Res(2014)43 adopted by the Committee of Ministers on 19 November 2014 on rules of the election procedure of the members of GREVIO; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 953-954; COUNCIL OF EUROPE, About the Committee of the Parties, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/Committee_of_the_Parties_en.asp en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 140 Explanatory Report, supra noot 63, 46 en COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/GREVIO_en.asp. 141 Art. 66 (4) Verdrag van Istanbul; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 954; COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/GREVIO_en.asp en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 142 Art. 2 Resolution CM/Res(2014)43. 143 Art. 5 en 8 Resolution CM/Res(2014)43 . 144 Art. 7 Resolution CM/Res(2014)43. 145 Art. 7 Resolution CM/Res(2014)43. 146 Art. 3 Resolution CM/Res(2014)43. 147 Art. 4 Resolution CM/Res(2014)43 adopted by the Committee of Ministers on 19 November 2014 on rules of the election procedure of the members of GREVIO. 138

31

De overige regels omtrent de verkiezing van de GREVIO-leden zullen binnen zes maanden na inwerkingtreding van het verdrag worden vastgesteld door het Comité van de Partijen.148 Daarnaast stelt GREVIO zelf haar eigen reglement van orde op.149 Het Verdrag van Istanbul voert dus een tweepijlersysteem in door enerzijds te voorzien in de oprichting van GREVIO en anderzijds in de oprichting van het Comité van de Partijen. De bedoeling van dit toezichtsmechanisme is het beoordelen en verbeteren van de implementatie van het verdrag. Het GREVIO moet toezien op de implementatie door de verdragsstaten en kan de nodige algemene aanbevelingen uitvaardigen inzake huiselijk geweld. Het Comité van de Partijen zal de rapporten en conclusies van het GREVIO opvolgen en aanbevelingen richten aan de partijen. 150 Het Istanbulverdrag heeft twee toezichtsprocedures ingesteld: een ‘country-by-country evaluation procedure’ en een ‘special inquiry procedure’.151 Bij de ‘country-by-country evaluation procedure’ oefent GREVIO haar toezichtsfunctie uit door middel van een vragenlijstsysteem. Dit toezichtsmechanisme is sterk gelijkend op de rapportageprocedure

bij

VN-mensenrechtenverdragen

(bv.

CEDAW-verdrag).152

De

verdragsstaten kunnen geen voorbehoud formuleren op dit vlak.153 De verdragspartijen dienen een rapport in bij de Secretaris-Generaal van de Raad van Europa met betrekking tot de door hen genomen wetgevende en andere maatregelen ter uitvoering van het verdrag.154 De rapporten worden gebaseerd op vragenlijsten die door GREVIO worden opgesteld. Deze rapporten worden vervolgens bestudeerd door GREVIO samen met een aantal vertegenwoordigers van de partij in kwestie.155 Nadien vinden, op basis van de rapporten156 van de partijen, evaluatieprocedures plaats. Dit kan worden verspreid over verschillende rondes. Per ronde doet GREVIO een vragenlijst uitgaan.157 GREVIO kan ook rekening houden met informatie verzameld via verschillende kanalen zoals via non-gouvernementele organisaties, nationale instellingen die zich inzitten voor de mensenrechten, Commissaris voor de Rechten van de Mens, Parlementaire

Art. 66 (5) Verdrag Istanbul. Art. 66 (6) Verdrag van Istanbul. 150 COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/AboutMonitoring_en.asp. 151 COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/AboutMonitoring_en.asp. 152 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 954-955; SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 4 en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp 153 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 955-956. 154 Art. 68 (1) Verdrag van Istanbul. 155 Art. 68 (2) Verdrag van Istanbul. 156 In de rapporten wordt geantwoord op de vragen uit de vragenlijsten of op gestelde vragen. 157 Art. 68 (3) Verdrag van Istanbul en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 148 149

32

Vergadering en de gespecialiseerde organisaties van de Raad van Europa.158 Aanvullend kan de GREVIO steeds landen bezoeken indien de ontvangen informatie niet volstaat of indien zij een bezoek nodig acht op basis van de door haar ontvangen informatie. Tijdens deze bezoeken is steeds bijstand mogelijk door specialisten159 en genieten de leden van bepaalde voorrechten en immuniteiten.160 Na een dialoogfase met de autoriteiten in kwestie stelt het deskundigenorgaan vervolgens een eindrapport op waarin de door partijen genomen maatregelen worden geanalyseerd en een aantal suggesties worden gegeven omtrent de mogelijke oplossing voor een aantal problemen. Dit rapport wordt overgemaakt aan de verdragsstaat die het rapport dan van haar commentaar kan voorzien. GREVIO neemt deze opmerkingen in acht en stuurt haar rapport en de partijconclusies door naar het Comité van Partijen en naar de verdragsstaat in kwestie. De GREVIO-rapporten, conclusies en de opmerkingen van de staten worden vervolgens gepubliceerd.161 Het Comité kan op haar beurt, op basis van de rapporten en conclusies van GREVIO, aan de partij gerichte aanbevelingen doen omtrent de door de staat te nemen maatregelen. De partij overlegt het rapport aan het nationaal parlement. De nationale parlementen nemen dus deel aan het toezichtsproces en zullen vaak wijzigingen moeten aanbrengen aan de nationale wetgeving. 162 Voor de eerste keer is er voor de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa een grote rol weggelegd. Ze kan immers op regelmatige tijdstippen deelnemen aan de implementatie van het verdrag. Deze rol heeft de Parlementaire Vergadering verdiend, aangezien ze ervoor heeft gezorgd dat het thema op de politieke agenda van de Raad van Europa en lidstaten kwam te staan.163 Wanneer zich problemen manifesteren die een onmiddellijk ingrijpen vereisen teneinde ernstige schendingen van het verdrag te voorkomen of de frequentie of schaal van deze schendingen te beperken, zal de ‘special inquiry procedure’ op gang worden gebracht. In dit geval kan GREVIO een speciaal, dringend rapport vragen van de verdragspartij in kwestie waarbij de getroffen

Art. 68 (5-8) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 47; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 955 en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 159 Art. 68 (9) en (14) Verdrag van Istanbul. 160 Art. 66 (7) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 47 en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 161 Art. 68 (10-11) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 47; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 955 en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 162 Art. 70 (2) Verdrag van Istanbul en Explanatory Report, supra noot 63, 48. 163 Art. 70 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 48 en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 158

33

maatregelen worden uiteengezet.164 Het toezichtsorgaan kan aan één of meerdere van haar leden vragen om een onderzoek uit te voeren en er over te rapporteren. GREVIO kan in zo’n situatie, met toestemming van de verdragsstaat, een bezoek brengen aan het land in kwestie. De bevindingen van dit onderzoek, de aanbevelingen en de commentaar er op zullen worden overgestuurd naar de betrokken verdragspartij en waar passend naar het Comité van de Partijen en het Comité van Ministers.165 GREVIO kan ook algemene aanbevelingen formuleren voor de uitvoering van het verdrag. Deze aanbevelingen gelden voor alle verdragsstaten. Ze zijn nooit specifiek gericht tot één land. Ze zijn niet bindend, maar hebben toch een grote waarde doordat ze onder meer bijdragen tot een beter begrip van het verdrag.166 4.3.8. Amendementen Aan het verdrag werden tevens een aantal amendementen toegevoegd. Hierbij is vooral artikel 78 inzake de voorbehouden van belang. In dit artikel legt men uit dat voorbehouden in principe niet zijn toegelaten. Er gelden echter beperkte uitzonderingen op dit principe, deze worden opgesomd in paragraaf twee en drie. Door in een uitzondering te voorzien, trekken minder landen zich terug van de ondertekening van het verdrag. In paragraaf twee werden een aantal uitzonderingen opgenomen omdat op die vlakken geen overeenstemming kon worden bereikt. Paragraaf drie formuleert een uitzondering omtrent de incriminatie van stalking en psychologisch geweld. Voor deze misdrijven kunnen lidstaten ook voorzien in een niet-strafrechtelijke sanctie. De geformuleerde voorbehouden kunnen op elk moment ongedaan worden gemaakt.167 Artikel 79 van het verdrag bepaalt bovendien dat deze voorbehouden slechts geldig zijn voor vijf jaar, tenzij ze uitdrukkelijk worden vernieuwd.168 4.4. Evaluatie In België werd met betrekking tot dit verdrag advies169 ingewonnen van de Strategische Adviesraad internationaal Vlaanderen en van de Strategische Adviesraad voor het Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid. Deze raden hebben een aantal opmerkingen geformuleerd bij het verdrag. Hierbij volgen ze grotendeels de uiteenzetting van R.J.A. MCQUIGG, doctor in de rechten Art. 68 (14) Verdrag van Istanbul; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 955; COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convetion-violence/GREVIO_en.asp en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp. 165 Art. 68 (13-15) Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 47-48 en COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/AboutMonitoring_en.asp 166 Art. 69 Verdrag van Istanbul; Explanatory Report, supra noot 63, 48; R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 956 en COUNCIL OF EUROPE, About GREVIO, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convetion-violence/GREVIO_en.asp. 167 Explanatory Report, supra noot 63, 50-51. 168 Explanatory Report, supra noot 63, 51. 169 SARiV en SAR WGG, supra noot 13. 164

34

aan de universiteit van Belfast en gespecialiseerd in internationale mensenrechten in combinatie met geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld.170 Ook mijn mening sluit zich aan bij deze van dr. MCQUIGG. Algemeen zijn zowel MCQUIGG als de adviesraden van mening dat het verdrag een belangrijke stap vooruit betekent inzake de strijd tegen huiselijk geweld. Ten eerste heeft het verdrag een grote symbolische waarde, benadrukt het de nood aan actie tegen huiselijk geweld en toont het aan hoe serieus de Raad van Europa deze problematiek opvat. Ten tweede is dit verdrag het eerste rechtens bindende instrument dat een wettelijk kader biedt om huiselijk geweld te voorkomen, de slachtoffers te beschermen en de daders te vervolgen. Het verdrag is uitermate interessant omdat zowel aandacht wordt besteed aan gedetailleerde strafrechtelijke maatregelen als aan maatschappelijke bewustwording en sociale voorzieningen en hulpverlening. In de rechtspraak van het EHRM werd daarentegen onvoldoende aandacht besteed aan de positieve verplichtingen die op de staten rusten inzake het nemen van maatregelen van hulpverlening aan en ondersteuning van slachtoffers (bv. opvang). 171 Ten derde laat men zich ook over het toezichtsmechanisme positief uit. Er werd namelijk voorzien in een onafhankelijk toezichtsorgaan GREVIO. Voortaan wordt de problematiek in kaart gebracht via vragenlijsten en rapportering. Vroeger gebeurde dit enkel via de rechtspraak van het EHRM. Bovendien kan het toezichtsmechanisme GREVIO ruimere en meer gedetailleerde aanbevelingen doen aan de partijen dan via de rechtspraak mogelijk zou zijn. De rechter moet zich immers beperken tot een concreet probleem in een bepaalde zaak.172 Een ander voordeel van het achterwege laten van het rechtbankmodel is dat zo wordt tegemoetgekomen aan de problematiek inzake de aangifte: slachtoffers wensen vaak geen aangifte te doen uit angst en schaamte. Slachtoffers brengen een zaak om die redenen dikwijls niet graag voor de rechtbank. Door dit mechanisme zijn ze daar niet tot verplicht.173 Ten vierde werd door het verdrag ook voorzien in een strikt regime inzake het formuleren van een voorbehoud. Het principe is dat een voorbehoud niet wordt toegelaten, uitgezonderd van een aantal zeer beperkte afwijkingen. Door het nemen van deze maatregel is de effectiviteit van het

QUEEN’S UNIVERSITY BELFAST, Dr. Ronagh McQuigg, www.law.qub.ac.uk/schools/SchoolofLaw/Staff/DrRonaghMcQuigg/ 171 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 947 en 956-957. 172 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 957 en SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 4. 173 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 957. 170

35

verdrag meer gewaarborgd. Bij het CEDAW-verdrag waren immers heel wat voorbehouden geformuleerd door de verdragsstaten en dit is verre van wenselijk.174 Ondanks de algemene positiviteit, worden toch een aantal negatieve punten aangehaald. Vele bepalingen zouden niet zo vernieuwend zijn en werden reeds eerder geformuleerd door verschillende organen van de Verenigde Naties, zoals door de VN speciale rapporteur voor geweld tegen vrouwen175 en het CEDAW-comité. De documenten inzake huiselijk geweld van deze organen waren echter niet bindend, waardoor het verdrag toch een grote stap vooruit betekent.176 Een tweede negatief punt betreft de afdwingbaarheid van de verdragsbepalingen. Volgens de adviesraden zal dit geen sinecure worden. Het rapporteringsmechanisme is immers gebaseerd op het systeem dat de Verenigde Naties gehanteerd heeft in een aantal van zijn mensenrechtenverdragen, zoals het CEDAW, en daar zijn reeds problemen gerezen. Het is in het internationaal recht steeds moeilijk om de staten hun verplichtingen effectief te laten nakomen.177 De rapportageprocedure behelst bovendien immers niet enkel voordelen. Er moet worden vermeden dat de procedure resulteert in een tijdrovende en logge procedure. De adviesraden stellen wel dat dit hier mogelijks werd voorkomen door te opteren voor specifieke vragenlijsten. Zo kan de administratieve last van het rapporteren worden gedrukt.178 Mijns inziens hebben MCQUIGG en de adviesraden het bij het rechte eind en moet de procedure in de gaten worden gehouden, want zonder een goede werking ervan dreigt het verdrag een lege doos te worden en zal er van de stap vooruit niet veel overblijven. Een derde negatief punt is volgens mij het gebrek aan een verplichting voor verdragsstaten tot het nemen van beschermingsmaatregelen voor mannelijke slachtoffers. Het verdrag maakt duidelijk dat inspanningen enkel moeten worden ‘aangemoedigd’ ter bescherming van mannen.179 Het is waar dat vrouwen meestal het slachtoffer zijn van huiselijk geweld, maar dat doet in mijn opinie niet af aan het belang van de bescherming van mannen. Het is niet omdat ze de minderheid vormen dat ze daarom niet evenveel aandacht en bescherming verdienen.

R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 959. 175 VERENIGDE NATIES, Report of the Special Rapporteur on Violence against Women, its Causes and Consequences - A Framework for Model Legislation on Domestic Violence, Genève, 1996, 14 p., http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G96/104/75/PDF/G9610475.pdf?OpenElement 176 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 956 en SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 4. 177 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 958-959 en SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 4. 178 SARiV en SAR WGG, advies, supra noot 13, 5. 179 R.J.A. MCQUIGG, “What potential does the Convention hold as regards domestic violence”, supra noot 63, 948. 174

36

5. Besluit Als belangrijkste Europese organisatie op het vlak van mensenrechten houdt de Raad van Europa zich sinds de jaren 1990 intensief bezig met initiatieven ter bescherming van vrouwen tegen geweld. Dit mondde eerst uit in heel wat niet bindende instrumenten, zoals actieplannen, resoluties en aanbevelingen. Met het Verdrag van Istanbul kwam hier echter verandering in. Ten gevolge van de Conferentie van de Europese Ministers van Justitie in 2006 en het haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd door CDPC werd de nood aan een bindend wettelijk instrument ter bescherming tegen huiselijk geweld duidelijk. Daarom werd in 2008 een ad hoc Comité inzake de voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (CAHVIO) in het leven geroepen. Het multidisciplinaire comité kreeg de opdracht om een wettelijk bindend instrument uit te werken. Dit instrument moest enerzijds bepalingen voorzien omtrent het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld en anderzijds betreffende de bescherming en ondersteuning van slachtoffers en het vervolgen van daders. Na enkele jaren onderhandelen, werd op 7 april 2011 de uiteindelijke verdragstekst aangenomen door het Comité van Ministers. Het werk van het ad hoc Comité resulteerde zo in het Verdrag van 11 mei 2011. Vanaf deze datum kon het verdrag worden ondertekend te Istanbul. Het verdrag is van kracht sinds 1 augustus 2014 na ratificatie door Andorra. België heeft het verdrag reeds ondertekend op 11 september 2012, maar heeft het tot op vandaag nog steeds niet geratificeerd. In het explanatory report bij het verdrag staat te lezen dat men zich voor de opstelling van het verdrag heeft laten inspireren door de rechtspraak van het EHRM en van het VN-comité inzake de uitbanning van discriminatie van vrouwen (CEDAW-committee). Vooral de zaak Opuz tegen Turkije zorgde voor een doorbraak in de materie van het huiselijk geweld. In dit arrest is het Hof zeer streng geweest voor elke vorm van tolerantie vanwege de overheid ten aanzien van huiselijk geweld. Uit deze en andere zaken blijkt tevens dat huiselijk geweld een schending van de mensenrechten kan uitmaken. Feiten van huiselijk geweld behoren geenszins enkel tot de privésfeer. Het verdrag telt 12 hoofdstukken en 81 artikelen. In deze thesis werd achtereenvolgens stilgestaan bij de bepalingen inzake het beleid en verzamelen van gegevens, preventie, bescherming en ondersteuning, het materieel recht, onderzoek, vervolging, procesrecht en beschermende maatregelen, migratie, het toezichtsmechanisme en de amendementen. Het Verdrag van Istanbul betekent een grote stap vooruit voor de aanpak van huiselijk geweld. Ten eerste heeft het verdrag een grote symbolische waarde, het benadrukt de nood aan actie tegen huiselijk geweld en het toont aan hoe serieus de Raad van Europa deze problematiek opvat. Ten 37

tweede is dit verdrag het eerste rechtens bindende instrument dat een wettelijk kader biedt om huiselijk geweld te voorkomen, de slachtoffers te beschermen en de daders te vervolgen. Ten derde werd door het verdrag voorzien in het onafhankelijk toezichtsorgaan GREVIO. Dit orgaan kan de problematiek van huiselijk geweld duidelijk in kaart brengen en ruimere en meer gedetailleerde aanbevelingen doen aan de partijen dan via de rechtspraak mogelijk zou zijn. Ten vierde werd door het verdrag ook voorzien in een strikt regime inzake het formuleren van een voorbehoud. Door het nemen van deze maatregel is de effectiviteit van het verdrag meer gewaarborgd. Ondanks alle goede aspecten, is dit verdrag niet volmaakt. Het grootste gebrek van het Verdrag is volgens mij de afwezigheid van een verplichting voor verdragsstaten tot het nemen van beschermingsmaatregelen voor mannelijke slachtoffers. Verdragsstaten worden daartoe enkel ‘aangemoedigd’. Daarnaast zijn vele bepalingen niet vernieuwend en kunnen er problemen rijzen bij de afdwingbaarheid ervan. De procedure moet daarom nauwkeurig in de gaten worden gehouden, want zonder een goede werking ervan dreigt het verdrag een lege doos te worden en zal deze stap vooruit een stap voor niets blijken te zijn.

38

III.

Nationaal niveau

In dit hoofdstuk zal worden nagegaan welke initiatieven reeds zijn genomen op nationaal vlak en of deze een toetsing kunnen doorstaan aan het Verdrag van Istanbul. Daarbij wordt vooral gefocust op de recente ontwikkelingen inzake huiselijk geweld. Er zal niet worden getoetst aan de verdragsrechtelijke regels die betrekking hebben op geweld tegen vrouwen in het algemeen. Hoewel genitale verminking van vrouwen, eer- gerelateerd geweld en gedwongen huwelijken ook onder de noemer van huiselijk geweld kunnen vallen, zal toch niet worden stilgestaan bij de voorzieningen op dit vlak. Daarenboven wordt niet diep ingegaan op de initiatieven die door de Belgische wetgever werden genomen op het vlak van hulpverlening omdat dit eerder kadert in een thesis van een sociale opleiding. Komen in dit hoofdstuk achtereenvolgens aan bod: het beleid en de gegevensverzameling, de preventie, de bescherming en ondersteuning, het materieel recht en de beschermende maatregelen. 1. Beleid en gegevensverzameling 1.1.

Beleid

1.1.1. Inhoudelijke bespreking Wat betreft het beleid zijn in de context van huiselijk geweld twee omzendbrieven van bijzonder belang, nl. de COL 3/2006 en de COL 4/2006. In deze omzendbrieven worden definities, registratiewijzen, doelstellingen, en beleidsmatige opdrachten voor parketten, politie en hulpverlening uitgewerkt. Vooral de afstemming tussen politionele en gerechtelijke actoren op het vlak van partnergeweld staat in de COL 4/2006 centraal.180 Deze omzendbrief focust op een multidisciplinaire aanpak waarbij naast de politionele en justitiële actoren, ook de medische, psychologische en sociale actoren worden ingezet. Daarnaast plant de omzendbrief ook een periodieke evaluatie door het College van Procureurs-generaal ondersteund door de Dienst voor het Strafrechtelijk Beleid. 181 In de update van het Nationaal actieplan 2010-2014 staat te lezen dat de aanpassing van de COL 4/2006 aan de gang is en dat een werkgroep zich bezighoudt met het bespreken van eventueel aan te brengen wijzigingen. Deze zijn immers nodig om de

180 Nationaal actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld 2010-

2014, http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/101123-PAN%20NL_tcm336-113077.pdf, 3 (Hierna: NAP 2010-2014); W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/9-I 65/10; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403 en DIENST VOOR HET STRAFRECHTELIJK BELEID, Intrafamiliaal geweld, www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&lang=nl&id=58. 181 Omz. nr. COL 3/2006, supra noot 21, 1 en 21 en K. BERTELOOT, S. SIVRI, M.-R. BROUCKER, D. REYNDERS en F. GAZAN (2009). Analyse van de vragenlijsten met betrekking tot de gemeenschappelijke omzendbrief COL 4/2006 van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-generaal betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld. Brussel: Dienst voor Strafrechtelijk beleid, www.dsbspc.be/doc/pdf/RAP_COL4_analyse_091209_def.pdf, 4.

39

strafrechtelijke aanpak van partnergeweld te verbeteren.182 Volledigheidshalve moeten ook de COL 10/2005 inzake de Seksuele Agressie Set en de COL 18/2012 inzake het huisverbod vermeld worden.183 Bovendien zou er een nieuwe COL voor magistraten in verband met partnergeweld afgewerkt zijn. Deze kan dus binnenkort verwacht worden.184 Daarnaast wordt er sinds 2001 regelmatig voorzien in een nationaal actieplan185 dat maatregelen bevat ter indijking van geweld. Het eerste Nationaal actieplan verzette zich tegen het geweld op vrouwen. Door dit actieplan vond er voor het eerst een coördinatie van alle acties inzake de strijd tegen geweld op vrouwen en een gezamenlijk overleg plaats. In het Nationaal Actieplan Partnergeweld 2004-2007 werd vooral gefocust op de strijd tegen (ex-) partnergeweld. De beleidsmakers wilden ten strijde trekken tegen (ex-)partnergeweld aan de hand van sensibilisering, opleiding en vorming, preventie, opvang en bescherming van slachtoffers, repressieve en andere maatregelen, registratie en evaluatie. In 2006 werd tijdens de interministeriële conferentie van 8 februari beslist dit nationaal actieplan uit te breiden met acties van de gemeenschappen en gewesten. Op een volgende conferentie werd het plan tevens geactualiseerd.186 Het Nationaal Actieplan 2008-2009 ter bestrijding van partnergeweld zette in op de versterking van de doeltreffendheid en coherentie van de acties. Dit gebeurde door middel van een goede coördinatie van de betrokken instanties en structuren, het duurzaam maken van de bestaande acties en de uitbreiding van de proefprojecten over het hele grondgebied (zowel voor de aanpak van daders als voor de opvang en ondersteuning van slachtoffers). Bovendien werd ingezet op de ontwikkeling van instrumenten voor professionals (bv. door bijscholing) en op het sensibiliseren en informeren van de bevolking met als doel een betere preventie, detectie en informatie.187 De ministers van alle regeringen die betrokken zijn bij de strijd tegen partnergeweld keurden op de interministeriële conferentie ‘Integratie in de maatschappij’ van 23 november 2010 het Nationaal actieplan ter bestrijding van partnergeweld 2010-2014 goed. In dit plan blijft de bestrijding van partnergeweld prioritair, maar wordt ook bijzondere aandacht besteed aan

182 Update

2012-2013 van het Nationaal actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld 2010-2014,http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/Update%20NAP%2020102014_tcm336-227028.pdf, 5 en 43 (Hierna: Update NAP 2010-2014). 183 Interview met V. DE SOUTER. 184 Interview met M. WEEWAUTERS. 185 W. BRUGGEMAN, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 40, I 65/01; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403 en DIENST VOOR HET STRAFRECHTELIJK BELEID, Intrafamiliaal geweld, www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&lang=nl&id=58. 186 NAP 2010-2014, supra noot 180, 1. 187 NAP 2010-2014, supra noot 180, 2; J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 12 en DIENST VOOR HET STRAFRECHTELIJK BELEID, Intrafamiliaal geweld, www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&lang=nl&id=58.

40

andere specifieke vormen van geweld tegen vrouwen.188 In 2012 werd vervolgens een evaluatie van de genomen maatregelen opgesteld en een lijst opgemaakt met een aantal mogelijke verbeteringen op het vlak van de bestrijding van geweld.189 Het voorlopig laatste actieplan betreft de in 2013 geüpdatete versie van het Nationaal actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld 2010-2014. Deze update kwam tot stand op basis van de rapporten van 2012.190 Er werd ook al stevig doorgewerkt aan het nieuwe NAP 2015-2019. Dit plan heeft het interkabinettenoverleg overleefd en moet enkel nog worden goedgekeurd door een interministeriële conferentie. M. WEEWAUTERS hoopt dat dit tegen juli 2015 (of toch ten laatste tegen september 2015) voor elkaar komt. De Kadernota Integrale Veiligheid 2004-2007 beschouwt intrafamiliaal geweld als één van de criminele fenomenen waarvoor men permanent aandacht moet hebben.191 Deze kadernota maakt de basis uit voor een overkoepelend, federaal veiligheidsbeleid en maakt een belangrijk referentiekader uit voor de opmaak van het Nationaal Veiligheidsplan en de zonale veiligheidsplannen.192 Ook in de nationale veiligheidsplannen wordt bijgevolg geregeld aandacht besteed aan huiselijk geweld. In het Nationaal Veiligheidsplan 2012-2015 vormen huishoudelijk geweld en geweld tegen vrouwen zelfs prioritaire criminaliteitsfenomenen.193 Hierdoor wordt ook in de zonale veiligheidsplannen veel aandacht besteed aan huishoudelijk geweld en konden de politiezones een deel van hun werking toespitsen op de aanpak van huiselijk geweld.194 M. WEEWAUTERS signaleert echter een ongewenste ontwikkeling. Momenteel ziet het er immers niet naar uit dat huiselijk geweld of partnergeweld nog als een prioritair criminaliteitsfenomeen zal worden opgenomen in het nieuwe veiligheidsplan 2016-2020. Dit zou betekenen dat de politie de rol gaat lossen, net nu de aanpak is verbeterd.195 V. GUYONNAUD meent dat het niet als prioriteit

B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403 en J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 12. 189 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 1. 190 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 1. 191 Kadernota Integrale Veiligheid van 30-31 maart 2004, www.dsb-spc.be/doc/pdf/kiv2004NL.pdf, 8. 192 K. BERTELOOT, S. SIVRI, M.-R. BROUCKER, D. REYNDERS en F. GAZAN (2009). Analyse van de vragenlijsten met betrekking tot de gemeenschappelijke omzendbrief COL 4/2006 van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-generaal betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld. Brussel: Dienst voor Strafrechtelijk beleid, www.dsb-spc.be/doc/pdf/RAP_COL4_analyse_091209_def.pdf, 7-8. 193 Nationaal Veiligheidsplan 2012-2015, www.lokalepolitie.be/sites/5390/images/stories/Politiewerking/Nationaal_Veiligheidsplan/nationaal_ve iligheidsplan_2012_2015.pdf, 14-15 en Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 5. 194 X., “Meer slachtoffers zullen niet meer weten waar ze terechtkunnen”, De Standaard 30 april 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150430_01657226. 195 Laatst geraadpleegde informatie dateert van 11 mei 2015. S. DEGRAEVE, “Partnergeweld moet prioriteit zijn in nationaal veiligheidsplan”, De Wereld Morgen 30 april 2015, www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/04/30/partnergeweld-moet-prioriteit-zijn-in-nationaalveiligheidsplan; N. VANHECKE, “Partnergeweld geen prioriteit meer voor politie”, De Standaard 1 mei 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150429_01656866 en X., “Jambon: ‘Nog geen beslissing over prioriteit partnergeweld”, De Standaard 1 mei 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150430_01657839. 188

41

opnemen in het nieuwe veiligheidsplan tot gevolg kan hebben dat huiselijk geweld in bepaalde gevallen weer onder de deurmat zal verdwijnen. Het federaal regeerakkoord besteedt ook aandacht aan intrafamiliaal geweld. De regering heeft zich voorgenomen om tijdens deze legislatuur de ontwikkeling van het nultolerantiebeleid verder te zetten. Daarvoor gaat men de bestaande actieplannen actualiseren.196 Het voornemen om partnergeweld niet meer op te nemen in het nieuwe nationaal veiligheidsplan lijkt tegen deze bepaling in te druisen. Bovendien wordt elk jaar aandacht besteed aan de problematiek van huiselijk geweld in het beleid van de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. 197 1.1.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 7 van het verdrag vereist van de toetredende lidstaten de uitwerking en uitvoering van een effectief, alomvattend en gecoördineerd beleid dat alle relevante maatregelen omvat ter voorkoming en bestrijding van huiselijk geweld. Dit beleid moet een holistisch antwoord geven op geweld tegen vrouwen. Mijns inziens voldoet België aan deze bepaling omwille van de omzendbrieven, de regelmatig vernieuwde actieplannen en de beleidsnota’s. Dit geldt des te meer nu er een nieuw actieplan en een COL voor magistraten op tafel ligt.198 Om tot dat alomvattend, gecoördineerd beleid te komen, vereist artikel 10 van het verdrag tevens een coördinerend orgaan. De verdragsstaten moeten aldus voorzien in een officieel orgaan dat verantwoordelijk is voor de coördinatie, implementatie, toezicht op en toetsing van het beleid en de maatregelen ter voorkoming en bestrijding van huiselijk geweld. Ze coördineren bovendien het verzamelen van gegevens en analyseren en verspreiden de resultaten ervan. In België verzekert het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen sinds verschillende jaren de coördinatie van de nationale actieplannen waarbij alle betrokken actoren en autoriteiten worden betrokken. In mijn opinie is bijgevolg duidelijk voldaan aan deze bepaling.199

Regeerakkoord van 9 oktober 2014: “Een economisch engagement, een sociaal project”, www.premier.be/sites/default/files/articles/Accord_de_Gouvernement_-_Regeerakkoord.pdf, 225 en S. DEGRAEVE, “Partnergeweld moet prioriteit zijn in nationaal veiligheidsplan”, De Wereld Morgen 30 april 2015, www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/04/30/partnergeweld-moet-prioriteit-zijn-in-nationaalveiligheidsplan. 197 J. VANDEURZEN, “Beleidsnota 2014-2019 Welzijn, Volksgezondheid en Gezin”, Afdeling Communicatie van het Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, 2014, www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-welzijn-volksgezondheid-en-gezin, 40. 198 Interview met M. WEEWAUTERS. 199 Interview met V. DE SOUTER en M. WEEWAUTERS. 196

42

1.2.

Gegevensverzameling

1.2.1. Inhoudelijke bespreking De politie, het parket en de FOD Justitie/Dienst Strafrechtelijk Beleid zorgen geregeld voor relevant cijfermateriaal. De cijfers van de politie over geweld tegen personen kunnen op drie plaatsen worden teruggevonden: (1) in de Algemene Nationale Gegevensbank van de federale politie, (2) in de expertendatabank met betrekking tot zedenmisdrijven, (3) in de politiële criminaliteitsstatistieken. Cijfers

betreffende

partnergeweld zijn opgesplitst naar

de

geweldsvorm: fysiek, seksueel, psychisch of economisch.200 Daarnaast wordt ook door de parketten aan registratie gedaan van misdrijven tegen de lichamelijke integriteit. De statistisch analisten van het Openbaar Ministerie zijn verantwoordelijk voor de statistische gegevens. Zij gaan te werk op basis van de gegevens in de nationale databank van het College van Procureurs-generaal. In de jaarstatistieken kan de instroom en uitstroom van zaken (per jaar en per type van tenlastelegging) worden geraadpleegd.201 Ten slotte wordt het aantal veroordelingen bijgehouden door de FOD Justitie/Dienst Strafrechtelijk beleid.202 Ons land telt tot nu toe drie omvangrijke onderzoeken die relevant zijn voor het in kaart brengen van huiselijk geweld. Het eerste onderzoek dateert van 1988 en beoordeelde de ervaringen van vrouwen met fysiek en seksueel geweld. In 1998 verscheen er een tweede grootschalig onderzoek betreffende geweld.203 Het derde onderzoek ‘Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld’ ging uit van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen. Dit onderzoek bevat cijfers t.e.m. 2009. Er bestaat ook nog een tweede onderzoek van hun hand, nl. ‘Mannen en vrouwen in België. Genderstatistieken en –indicatoren’ van 2011.204 Dit onderzoek bevat een hoofdstuk omtrent partnergeweld, maar behandelt

200 NAP 2010-2014, supra noot 180, 4 en VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP Partnergeweld en andere

vormen van intrafamiliaal geweld 2010-2014: een blik op de toekomst, 2012, www.vrouwenraad.be/media/docs/pdf/2012/evaluatie_NAP_partner_intrafamiliaalgeweld_2012.pdf, 11(Hierna: VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014). 201 NAP 2010-2014, supra noot 180, 4; Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 7; OPENBAAR MINISTERIE, Statistieken van het OM, www.om-mp.be/page/152/1/statistieken_van_het_om.html en VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 12. 202 VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 12. 203 R. BRUYNOOGHE, S. NOELANDERS en S. OPDEBEECK (1998). Geweld ondervinden, gebruiken en voorkomen. Brussel: Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijkekansenbeleid, 153 p. en R. VANDEWEGE, R. BRUYNOOGHE, en S. OPDEBEECK, (1988). Ervaringen van vrouwen met Fysiek en Seksueel Geweld: Prevalentie en Gevolgen. Diepenbeek: LUC. Departement mensen maatschappijwetenschappen, 176 p. 204 H. VAN HOVE, G. REYMENANTS, N. BAILLY, en J. DECUYPER (2011). Mannen en vrouwen in België. Genderstatistieken en –indicatoren. Brussel: Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, 399 p.

43

daarnaast allerlei onderwerpen waarbij gender centraal staat. Dit is dus een minder specifiek onderzoek naar huiselijk geweld.205 Bovendien zijn er ook regionale onderzoeken terug te vinden. Te denken valt aan het onderzoek naar geweld in liefdesrelaties van jongeren in de Franse gemeenschap.206 Als laatste moet worden verduidelijkt dat andere sectoren evenzeer gevallen van huiselijk geweld registreren. Hierbij kan gedacht worden aan de registratie door ziekenhuizen. Ook door de CAW’s, het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg worden cijfers bijgehouden i.v.m. het verblijf in vluchthuizen, onthaal, meldpunten,…207 1.2.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 11 van het Verdrag van Istanbul vereist dat België regelmatig relevante statische gegevens verzamelt over de omvang van huiselijk geweld en deze voor het publiek toegankelijk stelt. Hierbij moeten de relevante statische gegevens beschikbaar zijn per geslacht. Bovendien moeten ze onderzoek dat op het gebied van huiselijk geweld wordt gevoerd, ondersteunen. Het voeren van onderzoek is essentieel om de problematiek van huiselijk geweld in kaart te brengen en om het beleid daarop aan te passen.208 Naar mijn mening doet België voldoende inspanningen om relevante cijfers te verzamelen. Ook in de evaluatie van het NAP 2010-2014 van 2012 kwam men tot de conclusie dat betrouwbare kwantitatieve gegevens werden verzameld door politie en justitie.209 M. WEEWAUTERS meent dat de registratie van feiten van huiselijk geweld bij politie en parket systematisch gebeurt sinds de COL’s 3/2006 en 4/2006. Voorheen bleek dit vaak problematisch te zijn. Er wordt notie genomen van elk incident door het opstellen van een procesverbaal. Telkens wordt de relatie tussen de dader en het slachtoffer en de vermelding ‘intrafamiliaal geweld binnen het koppel/tegen descendenten/tegen andere leden’ opgegeven.210 Toch is er nog verbetering mogelijk op een aantal vlakken. Met betrekking tot de instroomcijfers van het parket wordt bijvoorbeeld geen onderverdeling gemaakt naar de verschillende vormen van huiselijk geweld, maar wel naar soort tenlastelegging zoals persoonsdelicten, familie en publieke moraal, openbare veiligheid en openbare trouw en eigendomsdelicten. Hoewel de indeling volgens tenlastelegging al vaak een idee kan geven over het soort geweld, draagt het toch de voorkeur om naar de toekomst toe wel een onderverdeling te maken naargelang het een geval betreft van fysiek, psychisch, seksueel of economisch huiselijk geweld.211

ROSA, Partnergeweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/partnergeweld. B. RYS, “Geweld in liefdesrelaties van jongeren”, Rosa uitgelezen 2008, nr. 1 en ROSA, Partnergeweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/partnergeweld. 207 VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 13. 208 NAP 2010-2014, supra noot 180, 3. 209 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 2. 210 Omz. nr. COL 3/2006, supra noot 21, 7-8 en NAP 2010-2014, supra noot 180, 4. 211 VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 12-13. 205 206

44

Bovendien moet ook het gebruik van de bestaande politie-en parketstatistieken geoptimaliseerd worden en moet in de toekomst voorzien worden in naar geslacht opgesplitste statistieken betreffende partnergeweld.212 Ook het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen vraagt hier al jaren naar. Bovendien maken naar geslacht opgesplitste statistieken zelfs een verplichting uit sinds de gendermainstreamingwet van 2007. Volgens M. WEEWAUTERS onderschrijft de politie deze noodzaak en onderzoeken zij de technische mogelijkheid ervan. 2. Preventie 2.1.

Bewustmakingscampagnes

2.1.1. Inhoudelijke bespreking Het belang van het voeren van bewustmakingscampagnes mag niet worden onderschat. De campagnes overtuigen slachtoffers er immers van dat ze geweld niet moeten tolereren. Ze wijzen daders op het afkeurenswaardig karakter van hun gedraging, maar informeren hen ook over de mogelijkheid van gespecialiseerde hulpverlening. Bovendien zetten ze getuigen aan tot actie bij geweld in de privésfeer. De campagnes herinneren de bevolking er steeds aan dat huiselijk geweld au sérieux wordt genomen en dat het kan leiden tot een veroordeling.213 In België houdt het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen zich bezig met voeren van bewustmakingscampagnes. Hiermee willen ze de bevolking duidelijk maken dat huiselijk geweld nooit te rechtvaardigen valt. Men wil met deze campagnes bereiken dat:214 

Mensen een diepgewortelde afkeer krijgen van geweld binnen de familie en in de toekomst volmondig ‘neen’ zeggen tegen dit geweld.



Mensen een dader van huiselijk geweld aanspreken op zijn of haar gedrag en die persoon er op attent maken dat geweld niet door de beugel kan. Deze doelstelling maken ze duidelijk met de volgende zin: “Verandert uwe maat snel in een lul die slaat? Grijp op tijd in en praat!”215

De laatste nationale campagne “Schelden of slaan, het komt even hard aan” dateert van 25 november 2014 en gebeurde in samenwerking met de vzw Beweging tegen Geweld. Deze campagne kwam er ter gelegenheid van de internationale dag tegen het geweld op vrouwen. 216 Met behulp van deze campagne wil het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen duidelijk maken dat verbaal geweld niet minder ernstig is dan fysiek geweld. Naast affiches

Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 8. NAP 2010-2014, supra noot 180, 6. 214 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN MANNEN EN VROUWEN, iefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/campagne_25_november/. 215 Dit stond te lezen op bierkaartjes. 216 NAP 2010-2014, supra noot 180, 7. 212 213

Campagnes,

http://igvm-

45

werden ook nog andere sensibiliseringsmiddelen aangewend zoals speelkaarten en bierkaartjes217.218 Door deze campagnes kwamen de verschillende geweldsvormen in de kijker.219 Daarnaast wordt ook door de vrouwenorganisaties zij-kant en Viva-SVV al jarenlang sensibiliseringscampagnes gevoerd tegen partnergeweld.220 Eveneens door de mensen achter de hulplijn 1712 worden heel wat affiches verspreid om mensen aan te moedigen om contact op te nemen met hen van zodra zij het kleinste vermoeden hebben van huiselijk geweld (bv. in huisartsenpraktijken en ziekenhuizen).221 Door de Franse gemeenschap worden eveneens inspanningen verricht op dit vlak. Het Franstalige écoute violences conjugales voert geregeld campagne. De filmpjes over Fred en Marie zijn hiervan een voorbeeld. Er werd ook een campagne gevoerd omtrent geweld in liefdesrelaties. Met deze campagne wou men zich vooral richten tot adolescenten. 222 Ook de verschillende professionals worden geregeld gesensibiliseerd. Te denken valt aan leerkrachten, CLB-medewerkers, opvoedend en administratief personeel.223 Maar ook in de medische

sector,

zoals

bij

huisartsen

en

ziekenhuispersoneel,

worden

geregeld

sensibilisatieacties gevoerd.224 Uit de politiële criminaliteitsstatistieken blijkt dat er de laatste jaren veel meer aangiftes gebeuren van huiselijk geweld. De bewustmakingscampagnes lijken dus hun doel niet te missen. Op de site van de federale politie wordt gesteld dat er tijdens het eerste semester van 2012 een stijging van 40% op te merken was ten opzichte van het aantal registraties in 2006.225 Deze tendens had zich al drie jaar eerder veruiterlijkt in de statistieken en het aantal aangiftes bleef sindsdien ongeveer gelijk.226

Deze werden verdeeld over zo’n 400-tal cafés over het ganse land. INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Campagnes, http://igvmiefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/campagne_25_november/. 219 NAP 2010-2014, supra noot 180, 6. 220 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier: blijf niet ijskoud voor partnergeweld, www.horenzienenpraten.be/wpcontent/uploads/2013/10/Persdossier-blijf-niet-ijskoud-voor-partnergeweld3.pdf, 6-7 (Hierna: VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier). 221 Bv. 1712, Campagne 2013-Als hij me dwingt, is dat dan ook verkrachting?, https://1712.be/leesmeer/campagne-2013-als-hij-me-dwingt-is-dat-dan-ook-verkrachting en 1712, Campagne 2013- Elke dag uitgescholden worden, is dat ook partnergeweld?, https://1712.be/lees-meer/campagne-2013-elke-daguitgescholden-worden-is-dat-ook-partnergeweld. 222 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 11 en 15 en ECOUTE VIOLENCES CONJUGALES, Publicités pour la ligne et articles de presse sur la violence conjugale, www.ecouteviolencesconjugales.be/presse.php. 223 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 61. 224 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 26 en 61. 225 Dit is het jaar van de twee omzendbrieven van het College van Procureurs-generaal. Met deze omzendbrieven werd duidelijk gemaakt dat justitie van huiselijk geweld een prioriteit maakte. 226 FEDERALE POLITIE, De politionele criminaliteitsstatistieken: een broodnodig instrument in het veiligheidsbeleid, www.polfed-fedpol.be/presse/presse_detail_nl.php?recordID=2575. 217 218

46

2.1.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 13 vereist dat de partijen regelmatig en op alle niveaus bewustwordingscampagnes of programma’s voeren of bevorderen om de bewustwording en kennis onder het publiek te bevorderen van het fenomeen, de gevolgen ervan en het belang van preventie. Uit bovenstaande bespreking blijkt mijns inziens dat zo goed als voldaan is aan de vereisten uit artikel 13. Toch zou volgens M. WEEWAUTERS meer moeten worden ingezet op de sensibilisering van getuigen. 2.2.

Onderwijs

2.2.1. Inhoudelijke bespreking In november 2011 stond het thema ‘geweld binnen het gezin’ centraal in alle tijdschriften van Klasse. Deze informatie was geschikt voor alle doelgroepen aangezien Klasse verschillende tijdschriften aanbiedt: Klasse voor leraren, Klasse voor ouders, Maks! (voor leerlingen van het secundair onderwijs) en Yeti (vijfde en zesde leerjaar). In het maandblad Klasse voor leraren werd zelfs een ‘eerstelijnsdossier partnergeweld’ uitgebracht. Dit dossier bestond onder meer uit educatief materiaal en suggesties voor implementatie in het schoolmanagement.227 Los van deze acties bestaat er in het onderwijs echter zeer weinig waardoor kinderen over het aangaan van relaties worden geïnformeerd.228 2.2.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 14 van het verdrag schrijft voor dat de partijen de passende maatregelen nemen om onderwijsmateriaal in te voeren over kwesties als de gelijkheid van vrouwen en mannen, nietstereotype genderrollen, wederzijds respect, het geweldloos oplossen van conflicten in interpersoonlijke betrekkingen, gendergerelateerd geweld tegen vrouwen en recht op persoonlijke integriteit, aangepast aan het ontwikkelingsniveau van de leerlingen en op alle onderwijsniveaus. In het kader van deze thesis werd enkel toegespitst op voorlichting met betrekking tot huiselijk geweld. In mijn opinie werd door Klasse in 2011 een lovenswaardige stap in de goede richting genomen. Deze aanpak zou verder moeten worden uitgebouwd. Spijtig genoeg zal dit initiatief wellicht niet van Klasse komen omdat sinds 1 januari 2015 forse besparingen zijn ingevoerd bij hun redactie.229 Er is dus dringend nood aan nieuwe initiatieven. Bovendien moet ook gewerkt worden aan een verplichte integratie van voorlichting over huiselijk geweld in de eindtermen.230 Volgens M. WEEWAUTERS zou dit het best worden ingekaderd in lessen over het aangaan van relaties. Hierbij kan dan aandacht worden besteed aan het topic ‘ruzie maken’ en hoe een ruzie of discussie op een verantwoorde manier verloopt. Naar mijn mening NAP 2010-2014, supra noot 180, 8 en Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 3. Interview M. WEEWAUTERS. 229 KLASSE, Klasse moet tijdschriften en merken stopzetten, www.klasse.be/ouders/39569/klasse-moettijdschriften-en-merken-stopzetten/. 230 NAP 2010-2014, supra noot 180, 8. 227 228

47

worden dit soort lessen het best geïntegreerd in het lessenpakket van zowel het lager als het secundair onderwijs. 2.3.

Trainen van beroepskrachten

2.3.1. Inhoudelijke bespreking Het is uitermate belangrijk dat huiselijk geweld zo vroeg mogelijk wordt opgespoord. Indien er een bepaalde tijd overgaat, is het risico op escalatie van de geweldsfeiten immers reëel. Professionelen kunnen op dit vlak een sleutelrol spelen. Daarom is het noodzakelijk dat ze een opleiding krijgen inzake het herkennen van signalen van huiselijk geweld. Evenzeer moet hen het belang van ingrijpen worden bijgebracht en moet hen worden aangeleerd hoe ze gepast reageren in een situatie van geweld in de privésfeer.231 Het Justitieel Opleidingsinstituut heeft een aantal Belgische magistraten ondertussen opgeleid over geweld tegen vrouwen en geweld binnen het koppel. Ook de politieagenten genoten een basisopleiding inzake de opvang van slachtoffers van partnergeweld. Trainingen in verband met geweld tussen partners staan ook nog ingepland.232 Ook huisartsen, gynaecologen en ziekenhuispersoneel233 kregen ondertussen hier en daar al wat training. Zij worden immers tijdens lokale bijeenkomsten getraind om zich te bekwamen in het herkennen, benoemen en aanpakken van intrafamiliaal geweld. De training zou in de toekomst ook worden aangeboden aan huisartsen in opleiding.234 De update van het NAP 2010-2014 voorziet de ontwikkeling en het aanbod van een voortgezette opleiding voor huisartsen met betrekking tot kindermishandeling, ouderenmishandeling en partnergeweld.235 Om professionelen te helpen werd het ‘Handboek intrafamiliaal geweld: screening en integrale aanpak’ ontwikkeld door het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk. Dit handboek bevat screeningsinstrumenten om de verschillende vormen van huiselijk geweld te herkennen. Daarnaast is in het handboek ook een draaiboek terug te vinden zodat huiselijk geweld optimaal kan worden aangepakt.236

NAP 2010-2014, supra noot 180, 11. Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 2. 233 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 26 en 61 en S. VANDEKERCKHOVE, “Tool in ontwikkeling om partnergeweld aan te pakken”, De Morgen 4 augustus 2012, www.demorgen.be/binnenland/tool-inontwikkeling-om-partnergeweld-aan-te-pakken-a1480682/. 234 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 2 en L. TILLEY en A. THOEN, “Huisartsen moeten het taboe rond huiselijk geweld bespreekbaar maken”, De Morgen 28 januari 2015, www.demorgen.be/opinie/huisartsenmoeten-het-taboe-rond-huiselijk-geweld-bespreekbaar-maken-a2196879/. 235 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 26. 236 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 33. 231 232

48

Volgens M. WEEWAUTERS wordt binnen de opleiding van (tand)artsen237, verpleegkundigen, leerkrachten, politieagenten238 en magistraten toch nog veel te weinig gefocust op huiselijk geweld. Hierdoor herkennen weinig beroepsbeoefenaars de signalen van huiselijk geweld. Moesten ze toch het één en ander herkennen dan weten ze spijtig genoeg dikwijls niet hoe er mee om te gaan waardoor ze niet tot een melding overgaan.239 Sinds enkele jaren staat ook het realiseren van een dvd omtrent partnergeweld ingepland in het NAP. Deze dvd zou kunnen worden gebruikt tijdens de opleiding en vorming van magistraten, politiemensen,… Evenzeer zou deze dvd kunnen dienen om studenten, daders en de medische wereld te sensibiliseren. Er zijn echter een aantal moeilijkheden opgedoken in de realisatie ervan.240 De vrouwenraad pleit voor de integratie van het vak ‘geweld voorkomen en bestrijden’ in het leerprogramma van studierichtingen en opleidingen die voorbereiden op beroepen die later met de problematiek van partnergeweld in aanraking kunnen komen. Hiermee worden o.a. leerkrachten, artsen, psychologen en maatschappelijk werkers bedoeld. Daarnaast is ze van mening dat er nood is aan opleidingen voor professionals in de eerstelijnshulpverlening en aan een verbetering van deze voor politie en magistratuur.241 2.3.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 15 vereist dat België passende trainingen voor beroepskrachten aanbiedt in verband met slachtoffers of plegers van huiselijk geweld. De beroepskrachten moeten tevens worden getraind in een gecoördineerde samenwerking tussen de verschillende instanties zodat de doorverwijzing bij gevallen van huiselijk geweld alomvattend is en adequaat verloopt. Er kan mijns inziens worden geconcludeerd dat België op dit vlak nog heel wat inspanningen zal moeten leveren. Er is dringend nood aan meer verplichte opleidingen zodat er effectief volk komt opdagen om te worden bijgeschoold. M. WEEWAUTERS haalt immers aan dat de opleidingen voor magistraten dunbevolkt waren. Ze beklemtoont bovendien het belang van een goede opleiding van tandartsen, huisartsen en gynaecologen. In de update van het NAP 2010-2014 worden heel

Er is nood aan sensibiliseringscampagnes en opleidingen voor professionals in de eerstelijnshulpverlening zodat ze geweld zo vroeg mogelijk kunnen opsporen (met inbegrip van personeelsleden in ziekenhuizen). De opleidingen voor politie kan verbeterd worden, dit geldt ook voor referentiemagistraten en betrokken rechters. 238 Ook de vrouwenraad meent dat aan politiemensen ondervragingstechnieken moeten worden aangeleerd via trainingsprogramma’s. Zo kan de ondervraging van een verdachte van seksueel partnergeweld grondiger gebeuren. Zie hier voor: VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 16. 239 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 9-10. Zie infra: III.3.5.2. 240 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 35. 241 VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 28. 237

49

wat geplande maatregelen opgesomd inzake de opleiding van professionals en ook in het nieuwe NAP 2015-2018 zal deze problematiek zeker niet worden genegeerd.242 2.4

Participatie van private sector en media

2.4.1. Inhoudelijke bespreking Doorheen de jaren werden in Vlaanderen weinig audio- en televisiespots uitgewerkt om de bevolking te sensibiliseren rond huiselijk geweld. Tijdens het onderzoek werd één Vlaamse TVspot teruggevonden in het kader van de sensibiliseringscampagne rond het meldpunt 1712. Aan de andere kant van de taalgrens doen ze het aanzienlijk beter. Er werd immers een bepaling opgenomen in het beheerscontract van de RTBF zodat het grote publiek ook via deze weg wordt gesensibiliseerd inzake huiselijk geweld. Door het invoegen van deze bepaling waren reeds diverse spotjes over partnergeweld tijdens de reclameblokken te zien.243 In die spotjes staat telkens hetzelfde koppel centraal: Fred en Marie. Ook op de radio waren er spotjes te horen. Wat betreft de participatie van de private sector is het zo mogelijk nog triester gesteld. België heeft op dit vlak nog geen enkele stap ondernomen, maar zal daartoe wel verplicht zijn indien zij tot ratificatie van het verdrag overgaat. M. WEEWAUTERS pleit voor meer aandacht voor partnergeweld op het werk. Buitenlands wetenschappelijk onderzoek244 heeft immers aangetoond dat partnergeweld werkgevers jaarlijks handenvol geld kost doordat hun werknemers-slachtoffers last hebben van vermoeidheid, verlaagde concentratie, depressie, angst, … Ook komen werknemers die in een gewelddadige relatie zitten vaak te laat of verzuimen ze om naar het werk te gaan. Bovendien komt het voor dat slachtoffers ook op het werk (fysiek) worden lastig gevallen door hun (ex-)partner. Onderzoek toont eveneens aan dat ook daders ongeconcentreerd, opgejaagd tot zelfs agressief zijn op het werk en het werkmateriaal gebruiken om hun partner te stalken. Dit alles kan ertoe leiden dat ook de collega’s nadelen ondervinden van deze problematische thuissituatie.245 M. WEEWAUTERS wil daarom dat elke werkplaats, groot of klein, het personeel helpt in het tot uitdrukking brengen van hun persoonlijke problemen. De werkplaats moet in staat zijn om de personen die hulp wensen door te verwijzen naar professionele hulpverlening.246 Om dit te bereiken doet M. WEEWAUTERS een aantal aanbevelingen. Eerst en vooral bepleit ze het voeren van

Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 26-36. Interview met M. MEEWAUTERS. 244 Belgische cijfers zijn niet voor handen wegens een gebrek aan onderzoek naar de specifieke relatie tussen partnergeweld en de werkplaats. X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 17. 245 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 11-13. 246 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 24-26. 242 243

50

een Belgisch onderzoek.247 Ten tweede wil ze een algemene sensibilisering binnen werkplaatsen.248 Ten derde wil ze dat het personeel zich kan richten tot een vertrouwenspersoon binnen het bedrijf. Dit zou kunnen worden verwezenlijkt door de taken van de reeds bestaande personen die instaan voor het welzijn op het werk249 uit te breiden. Bijhorende extra opleidingen voor deze personen zijn dan ook onmisbaar.250 Ten vierde meent ze dat bedrijven aandacht moeten hebben voor zowel slachtoffers als daders. Dit is nodig om constructieve effecten te genereren. Ten laatste moet het behoud van werk zowel voor slachtoffers als voor daders worden gewaarborgd.251 De werkgevers zijn echter niet te vinden voor dit ganse idee. M. WEEWAUTERS hoopt dat de sector van private ondernemingen haar deel van het noodzakelijke engagement op termijn toch wil opnemen. Zij meent immers dat partnergeweld een sociale kwestie is die zowel structurele als politieke aandacht verdient.252 2.4.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 17 van het verdrag stelt dat de partijen zich moeten inspannen om de private sector en de media aan te moedigen om deel te nemen aan het ontwikkelen en uitvoeren van het beleid. Naar mijn mening is het duidelijk dat Vlaanderen op dit vlak nog tekort schiet aangezien er weinig tot geen spotjes in de media kwamen. Elk jaar zouden er, op het ogenblik van de andere publiciteitsacties, bijhorende spots op radio en TV moeten komen. Dit zou immers meer opvallen dan het louter uithangen van affiches. Een opname van een sensibiliseringsbepaling in een beheerscontract aan Vlaamse zijde (bv. in het beheerscontract van de VRT) zou deze doelstelling kunnen verwezenlijken. Ook qua participatie van de privésector staat België nog in kinderschoenen. Er is gewoonweg nog geen interesse op politiek en beleidsniveau.253 Het idee van M. WEEWAUTERS voor meer aandacht voor partnergeweld op het werk is naar mijn mening dan ook het proberen waard. Een pilootproject254 verdient zeker een kans. 3. Bescherming en ondersteuning Wat betreft de ondersteuning en begeleiding van slachtoffers zal deze thesis op bepaalde vlakken kort zijn omdat dit beter past in het kader van een thesis binnen een sociale opleiding.

X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 25. X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 26. 249 Te denken valt aan: preventieadviseurs, bedrijfsartsen, vertrouwenspersonen, vakbondsafgevaardigden en de sociale diensten. 250 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 27. 251 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 29. 252 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 5. 253 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 17. 254 X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 32. 247 248

51

3.1.

Informatie

3.1.1. Inhoudelijke bespreking Wat betreft de verspreiding van informatie werd ten eerste een brochure “Geweld. Wat nu?” ontwikkeld.255 Deze brochure richt zich niet alleen tot slachtoffers, maar ook tot iedereen die rechtstreeks of onrechtstreeks met geweld te maken krijgt. In deze brochures worden verschillende vormen van geweld geduid en worden een aantal tips meegegeven. Bovendien werd ook een adressenlijst opgenomen in deze brochures waardoor slachtoffers goed geïnformeerd zijn over de hulpverleningsinstanties waartoe ze zich kunnen wenden.256 Ten tweede werd een folder257 “Breek de stilte voor je zelf gebroken bent” opgesteld om slachtoffers van partnergeweld te informeren over hun mogelijkheden tot ondersteuning en gerechtelijk stappen. Deze brochure werd vertaald in zeventien talen zodat elk slachtoffer kan worden bereikt, ongeacht zijn of haar moedertaal. Aan deze brochure werd twee jaar lang gewerkt omdat het vertalen niet altijd even vlot bleek te verlopen. Dezelfde boodschap overbrengen in een andere taal lag niet altijd voor de hand.258 Met deze brochure wou men duidelijk ook allochtone slachtoffers bereiken. De ratio hier achter betreft het feit dat migranten vaak kwetsbaarder zijn voor partnergeweld aangezien er een taalbarrière is en er bijgevolg een groter risico is op isolement en een moeilijkere toegang tot de verschillende hulpverleningsdiensten. Daarom wordt deze folder verspreid op verschillende plaatsen waar ook allochtone slachtoffers hulp komen zoeken, bv. bij OCMW’s, CAW’s en interculturele bemiddelaars. Toch blijft het voor allochtone slachtoffers moeilijk om de weg te vinden naar de hulpverlening en ditzelfde geldt ook in de omgekeerde richting.259 Ten derde kunnen slachtoffers ook de nodige informatie (bv. adressen) zelf opzoeken op de websites www.partnergeweld.be of www.violenceconjugales.be.260

INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld. Wat nu?, 2008, 68 p., http://igvmiefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-NL-2008_tcm336-40124.pdf. 256 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Partnergeweld, http://igvmiefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/partnergeweld/. 257 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Breek de stilte voor je zelf gebroken bent, s.d. , 2 p., http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/nederlands_tcm336-117221.pdf. 258 Interview met M. WEEWAUTERS. 259 NAP 2010-2014, supra noot 180, 7; Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 2; INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Partnergeweld, http://igvmiefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/partnergeweld/ en interview met M. WEEWAUTERS. 260 NAP 2010-2014, supra noot 180, 8; Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 2-3 en INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Partnergeweld, http://igvmiefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/partnergeweld/. 255

52

Ten laatste kan een slachtoffer zich ook steeds wenden tot de Nederlandstalige hulplijn 1712 of de Franstalige écoute violences conjugales.261 3.1.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 19 van het Verdrag van Istanbul verplicht de partijen om de nodige wetgevende of andere maatregelen te nemen waardoor slachtoffers van huiselijk geweld tijdig adequate informatie ontvangen in een voor hen begrijpbare taal. Deze informatie moet gaan over de beschikbare vormen van ondersteuning en de mogelijke wettelijke maatregelen. Naar mijn mening is door het ontwikkelen van de bovenstaande instrumenten voldaan aan deze bepaling. 3.2.

Ondersteuningsdiensten

3.2.1. Inhoudelijke bespreking In België kunnen slachtoffers van huiselijk geweld bij verschillende diensten terecht om bijstand te krijgen bij het indienen van klachten en hun herstel na gewelddaden te vergemakkelijken. Te denken valt aan de dienst slachtofferbejegening262 van de politie, de dienst slachtofferonthaal263 binnen de parketten en de diensten voor slachtofferhulp264 binnen de CAW’s. Deze centra bieden zowel ambulante als residentiële hulpverlening aan. Indien dit nodig wordt geacht, zullen deze centra een doorverwijzing uitvoeren naar een andere afdeling binnen het CAW of naar gespecialiseerde diensten buiten het CAW.265 Ook de centra voor geestelijke gezondheidszorg kunnen slachtoffers de nodige ondersteuning bieden.266 Wat wel nog even moet worden vermeld, is het initiatief ‘Family Justice Centers (FJC)’. De oprichting van deze centra is een initiatief van Movisie.267 Dit Nederlandse expertisecentrum diende met succes een Europees voorstel in voor de implementatie van Family Justice Centers in Europa. Het project wordt gefinancierd door de Europese Commissie.268

Zie infra 3.4.1. INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Partnergeweld, http://igvmiefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/partnergeweld/. 262 Zie hier voor: W. D’HAESE, “Slachtofferbejegening” in H. BERKMOES, W. BRUGGEMAN, I. DELBROUCK, D. DEWANDELEER, F. DESTERBECK, H. FRANSEN, P. HERBOTS, A. MARUT et al., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2011, S 45/01-S 45/13 en INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld. Wat nu?, 2008, http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-NL-2008_tcm33640124.pdf, 57. 263 OPENBAAR MINISTERIE, Slachtofferonthaal, www.om-mp.be/page/2352/1/slachtofferonthaal.html. 264 X., Slachtofferhulp, www.vlaanderen.be/nl/gezin-welzijn-en-gezondheid/hulp-zoeken/slachtofferhulp. 265 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld. Wat nu?, 2008, http://igvmiefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-NL-2008_tcm336-40124.pdf, 46. 266 INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld. Wat nu?, 2008, http://igvmiefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-NL-2008_tcm336-40124.pdf, 49. 267 Dit is het Nederlandse landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, sociale zorg en sociale veiligheid. 268 FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, About FJC, www.familyjusticecenterseurope.org/about-us. 261

53

FJC wil het centrum zijn waar alle voorzieningen voor slachtoffers van huiselijk of seksueel geweld en hun kinderen onder één dak zitten (= one stop shop).269 Op die manier wordt de toegang tot de dienstverlening laagdrempeliger. Nu moeten slachtoffers immers steeds van locatie veranderen en telkens opnieuw hun verhaal vertellen. Bovendien is de huidige multi-agency approach te complex: slachtoffers weten vaak niet tot welke ondersteuningsdienst ze zich moeten richten en worden zo constant doorgestuurd. In 2013 zijn zes pilootprojecten van start gegaan, waarvan één in Antwerpen.270 In de provincie Antwerpen heeft men het CO3-project aangevat. Het Antwerpse CO3-pilootproject is gebaseerd op het Nederlandse systeem van de Veiligheidshuizen.271 Dit zijn “netwerksamenwerkingsverbanden” waardoor de gemeentelijke partners en het bestuur worden verbonden met de partners uit de straf- en zorgketen teneinde samen tot een integrale aanpak te komen van onder meer huiselijk geweld. De afstemming van strafrecht op zorg staat centraal.272 CO3 staat voor cliëntcentrale organisatie met drie partners. De cliënt of het gezin staat met andere woorden centraal en het project bestaat uit een samenwerking tussen drie partners (politie en justitie, de hulpverlenings- en zorgsector en de lokale besturen). Het project liep tot eind 2014. Dit project wil men vervolgens laten evolueren naar een FJC.273 M. WEEWAUTERS meent dat CO3 zeer goed is verlopen en dat de FJC’s er in de toekomst zullen komen. Ze merkt echter op dat een FJC voor haar slechts een tussenstap is. Binnen een FJC geldt immers nog geen verplichting tot samenwerking, terwijl zij dit wel essentieel vindt. Alle relevante actoren onder één dak brengen, volstaat volgens haar niet. 3.2.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Of het Belgisch recht met deze voorzieningen een toetsing aan de artikelen 18 t.e.m. 23 van het Verdrag van Istanbul doorstaat, zal uitgebreid moeten worden bekeken in een ander onderzoek. In artikel 18 (3), vijfde streepje van het verdrag is impliciet aandacht geschonken aan de oprichting van initiatieven zoals de Family Justice Centers. Dit artikel bepaalt immers dat de verdragsstaten,

waar

mogelijk,

ruimte

laten

voor

een

reeks

beschermings-

en

ondersteuningsdiensten op dezelfde plaats. Moesten deze Family Justice Centers er effectief komen, dan zou dit een enorme stap vooruit betekenen voor de slachtoffers van huiselijk geweld. Mijns inziens neemt België de hulpverlening aan slachtoffers van huiselijk geweld zeer serieus,

FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, About FJC, www.familyjusticecenterseurope.org/about-us. FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, Downloads: presentation FJC Brussels, www.familyjusticecenterseurope.org/doc/presentation-family-justice-centers-brussels.pdf en FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, Pilots, www.familyjusticecenterseurope.org/pilots. 271 Interview met V. DE SOUTER. 272 VEILIGHEIDSHUIZEN, Achtergrond, www.veiligheidshuizen.nl/achtergrond#.VT4KpmccSHs. 273 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 23 en PROVINCIE ANTWERPEN, Geweld- en slachtofferbeleid: CO3project, www.provincieantwerpen.be/aanbod/dwep/dwg/geweld--en-slachtofferbeleid/CO3project.html. 269 270

54

maar zijn er nog wat inspanningen nodig om alles op punt te stellen. Deze masterproef kan hier echter niet dieper op ingaan. 3.3.

Opvangplaatsen

3.3.1. Inhoudelijke bespreking België telt ook een aantal vluchthuizen voor slachtoffers van huiselijk geweld.274 Deze vluchthuizen vallen onder de verantwoordelijkheid van de CAW’s. Vluchthuizen zijn anonieme huizen waarvan het adres geheim is en die de nodige bescherming, rust en veiligheid kunnen bieden. De vluchthuizen laten enkel vrouwen (en hun kinderen) toe die zijn mishandeld of bedreigd door hun partner. Ze focussen vooral op het herwinnen van zelfvertrouwen en zelfredzaamheid van de slachtoffers.275 Vroeger konden deze vluchthuizen een uitweg bieden indien werd verzocht om voorlopige maatregelen. Deze werden na aanvraag immers niet meteen opgelegd en de geweldpleger werd vaak niet aangehouden. De veiligheid van het slachtoffer werd dan gegarandeerd door middel van een verblijf in een vluchthuis.276 In 2012 is aan dit probleem tegemoetgekomen door de wet inzake de uithuisplaatsing.277 Dit huisverbod blijkt in de praktijk echter niet goed te werken waardoor een beroep op deze vluchthuizen nog steeds noodzakelijk kan zijn. In maart 2015 opende in de regio Mechelen een eerste vluchthuis voor mannen, een primeur voor ons land. Er bestonden wel al lang traditionele opvangtehuizen, maar deze zijn bedoeld voor daklozen. Dit vluchthuis zal veiligheid bieden aan slachtoffers en werken aan de geweldsproblematiek.278 3.3.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Deze vluchthuizen lijken op zich te voldoen aan de vereiste van opvangplaatsen ex artikel 23 van het Verdrag van Istanbul. Het artikel bepaalt immers dat de verdragsstaten de nodige maatregelen moeten nemen voor het opzetten van passende, gemakkelijk bereikbare opvangplaatsen in voldoende aantallen teneinde veilig onderdak te bieden aan slachtoffers, in het bijzonder vrouwen en hun kinderen, en hen proactief te bereiken. De vereiste van voldoende aantallen zal echter wel In Vlaanderen zijn er zeven echte vluchthuizen. Ook kan steeds worden teruggevallen op vrouwenopvanghuizen, maar die zijn minder specifiek bedoeld voor slachtoffers van huiselijk geweld. B. RYS, “Vluchthuizen: vroeger en nu”, Rosa Fact Sheet 2003, nr. 24, 3 en CAW, Een veilig onderkomen, www.caw.be/opvang. 275 B. RYS, “Vluchthuizen: vroeger en nu”, Rosa Fact Sheet 2003, nr. 24, 3; INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld. Wat nu?, 2008, http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-NL2008_tcm336-40124.pdf, 54 en ROSA, Partnergeweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/partnergeweld. 276 E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 64. 277 Zie infra III.5.2.2. 278 A. FLUIT, “Eerste vluchthuis voor mannen”, De Morgen 26 februari 2015, www.demorgen.be/binnenland/eerste-vluchthuis-voor-mannen-a2232414/ en M. TORFS, België krijgt eerste vluchthuis voor mannen, http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2251518. 274

55

een probleem vormen: er is immers een tekort aan residentiële opvangplaatsen omdat vrouwen te lang in deze centra verblijven. Hiervoor moet een structurele oplossing worden gezocht.279 3.4.

Telefonische hulplijnen

3.4.1. Inhoudelijke bespreking In maart 2012 werd het meldpunt 1712, ook wel meldpunt geweld, misbruik en kindermishandeling genoemd, in het leven geroepen. Dit meldpunt omvat de onthaal-, aanspreeken contactpunten van de vertrouwenscentra Kindermishandeling en het CAW. Het meldpunt wil iedere burger die met geweld, misbruik of kindermishandeling in aanraking komt de juiste weg wijzen. Elke burger die met vragen zit omtrent deze onderwerpen of gewoon iets kwijt wil hierover kan dit nummer bellen om in contact te komen met ervaren hulpverleners. Die professionelen geven bellers de nodige informatie over geweld en misbruik, maar ook over de werking van de hulpverlening en justitie. De bellers worden ingelicht over hoe ze het best reageren op geweld of over wat hun rechten en mogelijkheden zijn bij een concreet probleem. De hulpverleners geven advies of verwijzen de beller door naar meer gespecialiseerde hulp- en dienstverlening.280 Ze schatten samen met de beller alle risico’s in van een bepaalde situatie en overlopen de acties die de beller kan ondernemen. De beller blijft zelf verantwoordelijk om actie te ondernemen, tenzij de hulpverlener merkt dat de beller in ernstig en onmiddellijk gevaar verkeert.281 Meldpunt 1712 is er niet alleen voor slachtoffers van geweld en misbruik, maar ook voor mensen die een vermoeden hebben of weten dat iemand in hun omgeving het slachtoffer wordt van dit soort misdrijven. Bovendien kunnen ook geweldplegers terecht bij deze hulplijn. Bellen naar 1712 kan gratis van 9 tot 17 uur en dit op elke werkdag. De hulplijn waarborgt de nodige discretie: de oproep verschijnt niet op de telefoonrekening en mensen moeten hun identiteit niet kenbaar maken.282 De hulplijn blijkt een succes te zijn. In 2013 kwamen 3.248 oproepen binnen en vorig jaar zelfs 4.852. De bellers waren meestal zelf slachtoffer van geweld of verwaarlozing.283 In de update van

279 B. RYS, “Vluchthuizen: vroeger en nu”,

Rosa Fact Sheet 2003, nr. 24, 6 en 8 en VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 14-15. 280 Bv. Een CAW, een vertrouwenscentrum kindermishandeling of een andere dienst. 281 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 2 en 9; X., “Helft meer oproepen voor meldpunt 1712”, De Standaard 1 maart 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150301_01554924 en 1712, Over 1712, https://1712.be/over-1712. 282 X., “Helft meer oproepen voor meldpunt 1712”, De Standaard 1 maart 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150301_01554924 en 1712, Over 1712, https://1712.be/over-1712. 283 X., “Helft meer oproepen voor meldpunt 1712”, De Standaard 1 maart 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150301_01554924.

56

het NAP 2010-2014 staat dat in de toekomst moet worden gestreefd naar een optimalisering van dit registratie-instrument en dat er jaarlijks een analyse van de gegevens moet plaatsvinden.284 In Franstalig België bestaat een equivalent van meldpunt 1712: ‘écoute violences conjugales’. Op 25 november 2009 werd deze telefoonhulplijn gelanceerd. Deze hulplijn is echter specifieker dan 1712, aangezien naar deze lijn enkel kan worden gebeld met vragen inzake huiselijk geweld. De beller kan een gesprek aangaan door te bellen naar het gratis nummer 0800/30.030. Net zoals de hulplijn 1712 is deze hulplijn niet bereikbaar op zon- en feestdagen en ook niet 24 uur op 24 (van 9 tot 19 uur). Deze hulplijn heeft dezelfde taken als hulplijn 1712: luisteren, informatie geven en de oriëntering van slachtoffers naar andere hulpverleningsinstanties. Ook deze hulpverleners staan niet enkel klaar voor slachtoffers, maar ook voor daders, getuigen en professionelen. Bovendien is bij deze hulplijn de confidentialiteit gewaarborgd.285 3.4.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul In artikel 24 van het verdrag wordt van België geëist dat het voorziet in één telefonische hulplijn voor het ganse land. Deze moet 24 uur per dag gratis bereikbaar zijn voor advies aan bellers. Deze hulplijn moet de vertrouwelijkheid respecteren of met voldoende waarborgen voor anonimiteit handelen. Spijtig genoeg werd aan de vereisten uit dit artikel niet voldaan: beide hulplijnen zijn niet 24 uur op 24 beschikbaar en vallen ook niet te raadplegen buiten de werkdagen. Voor dit probleem kan in Vlaanderen wel worden teruggevallen op een andere hulplijn nl. Tele-onthaal of telefoonnummer 106. Ook hier kunnen mensen anoniem hun verhaal doen. Voor Tele-onthaal worden echter louter opgeleide vrijwilligers ingezet. Deze hulplijn is wel 24 uur op 24 en elke dag bereikbaar.286 België is op dit punt in overeenstemming met het verdrag doordat Tele-onthaal kan dienen als lapmiddel. Toch is het in mijn opinie wenselijk dat de twee besproken meldpunten ook 24 uur per dag bereikbaar zijn. Als iemand naar deze hulplijnen belt dan krijgt de beller immers een hulpverlener aan de lijn. Deze professionele hulpverlener kan beter advies en hulp geven dan een opgeleide vrijwilliger. België voldoet echter niet aan het artikel wat betreft “één telefonische hulplijn voor het ganse land” aangezien er aan de ene kant van de taalgrens een Nederlandstalige en aan de andere kant van de taalgrens een Franstalige hulplijn bestaat. België zal volgens M. WEEWAUTERS nooit aan die vereiste kunnen voldoen.

Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 9. Wetsvoorstel (E. THIÉBAUT, W. DEMEYER en N. BEN HAMOU) betreffende de terbeschikkingstelling van noodmobieltjes aan de slachtoffers van partnergeweld, Parl. St. Kamer 2014-15, nr. 0227/001, 5 en ECOUTE VIOLENCES CONJUGALES, A votre écoute, www.ecouteviolencesconjugales.be/a-votre-ecoute.php. 286 ROSA, Partnergeweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/partnergeweld en TELEONTHAAL, Tele-onthaal. Praten is de eerste stap, www.tele-onthaal.be. 284 285

57

3.5. Melding De opsporing van huiselijk geweld loopt niet steeds van een leien dakje. Dit hoeft niet te verwonderen aangezien dit soort geweld zich quasi steeds binnenskamers afspeelt. Daarom is het, zonder een aangifte afkomstig van het slachtoffer, voor politie en parket bijna onmogelijk om iets tegen deze gewelddaden te ondernemen. In deze aangifte schuilt echter het probleem. De slachtoffers voelen zich vaak niet geroepen om hun partner aan te geven bij de politie. Dikwijls blijft het bij erover praten met vrienden, familieleden, hulpverleners, artsen of advocaten, maar een officiële aangifte vinden velen nog steeds een brug te ver. Om tegemoet te komen aan de gebrekkige mondigheid van het slachtoffer is het van belang dat zowel getuigen als beroepsbeoefenaars tot melding kunnen overgaan. 287 3.5.1. Melding door getuigen 3.5.1.1. Inhoudelijke bespreking Uit cijfers blijkt dat in 23% van de gevallen een persoon uit de naaste omgeving getuige is van een geval van partnergeweld.288 Daarnaast nemen slachtoffers ook vaak iemand uit de nabije omgeving in vertrouwen. 54% van de mensen die iemand in vertrouwen neemt, richt zich namelijk tot buren, collega’s, vrienden of familieleden.289 Uit deze cijfers komt de cruciale rol van getuigen naar voor: deze mensen zien of horen dat er ernstige feiten aan de gang zijn en moeten worden gestimuleerd om met deze kennis iets te ondernemen. Hierboven werden de gevoerde overheidscampagnes reeds uitvoerig besproken. Deze campagnes focussen echter te weinig op de stimulering van getuigen tot het ondernemen van actie tegen huiselijk geweld. Een campagne van de vrouwenorganisaties Viva-SVV en zij-kant richtte zich in het najaar van 2013 specifiek tot getuigen van huiselijk geweld. Men wou getuigen sensibiliseren door middel van de campagne ‘Blijf niet ijskoud voor partnergeweld’. In november 2013 heeft men zelfs ijsjes uitgedeeld om de bevolking eraan te herinneren dat men nooit ‘ijskoud’ mag blijven voor partnergeweld.290 Daarmee wou men getuigen duidelijk maken dat slachtoffers enkel geholpen worden door iets te ondernemen. Getuigen worden aangemoedigd om het slachtoffer aan te spreken over het probleem en bij vragen 1712 te bellen.291 De twee vrouwenorganisaties doen in hun persdossier een voorstel tot oprichting van een Vertrouwenscentrum voor volwassenen. Dit naar het voorbeeld van het reeds bestaande

B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410. J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 149. 289 J. PIETERS, P. ITALIANO, A.-M. OFFERMANS en S. HELLEMANS (2010). Ervaringen met geweld, supra noot 46, 93. 290 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 2. 291 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 5-6 en 1712, Downloads: hulp bieden bij partnergeweld, https://1712.be/lees-meer/hulp-bieden-bij-partnergeweld. 287 288

58

Vertrouwenscentrum voor kindermishandeling.292 Getuigen zouden zo de mogelijkheid krijgen om op een laagdrempelige wijze over te gaan tot een melding aan professionele hulpverleners. Het centrum zou dan in alle discretie de melding onderzoeken zonder aangifte te doen bij de politie. Natuurlijk zou bij een ernstig en onmiddellijk gevaar toch kunnen worden beslist om de politie in te schakelen.293 M. WEEWAUTERS meent dat de haalbaarheid en effectiviteit van dit voorstel eerst moet worden onderzocht. 3.5.1.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 27 van het verdrag wil dat in de lidstaten de nodige maatregelen worden genomen om iedereen die getuige is van het plegen van daden van geweld of die gegronde reden heeft om aan te nemen dat dergelijke daden zijn gepleegd of waarbij verdere gewelddaden kunnen worden verwacht, te stimuleren om hiervan melding te maken bij de bevoegde organisaties of autoriteiten. Mijns inziens is de bewustmakingscampagne van Viva-SVV en zij-kant een stap in de goede richting om de toetsing aan artikel 27 van het verdrag te doorstaan. De overheden zullen echter meer bewustmakingscampagnes moeten ontwikkelen naar getuigen toe. Vandaag wordt in campagnes immers nog te weinig gefocust op getuigen en dit brengt met zich mee dat getuigen te vaak afzijdig blijven omdat ze zich niet willen moeien met ‘zaken uit de privésfeer’ of niet weten hoe ze moeten handelen.294 De oprichting van een Vertrouwenscentrum voor volwassen ter oplossing van dit probleem lijkt mij dan ook interessante onderzoekspiste. 3.5.2. Melding door beroepsbeoefenaars 3.5.2.1. Inhoudelijke bespreking Onze hulpverleners, artsen en advocaten zijn gehouden tot het beroepsgeheim ex artikel 458 Sw. Door dit artikel wordt het aan dragers van een beroepsgeheim verboden feiten bekend te maken die onder het beroepsgeheim vallen, tenzij wanneer zij geroepen worden om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie te getuigen, of wanneer de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken. Door deze bepaling kunnen houders van het beroepsgeheim niet gemakkelijk aangifte doen van feiten waarvan ze op de hoogte werden gesteld door het slachtoffer. De enige mogelijkheid die ze hadden was: zich beroepen op de noodtoestand. Deze figuur heeft echter een jurisprudentieel karakter en kent een casuïstische invulling waardoor er een gebrek aan rechtszekerheid bestond. 295

K. DE GROOF en H. BLOW, Beleidsdossier: “Klopt dit nu? 6 jaar werken rond familiaal geweld”, 2011, www.steunpunt.be/library/48, 29. 293 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 8-9. 294 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 8 en interview met M. WEEWAUTERS. 295 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en J. STEVENS, “Deontologie en beroepsgeheim van advocaat en arts” in J. BOGAERTS, N. CALUWÉ en A. DE NAUW, Jongeren & Drugs, Antwerpen, Intersentia, 2005, 74-84. 292

59

Omdat de wetgever zich bewust was van dit probleem, werd een wettelijk spreekrecht (artikel 458bis Sw.) ingevoerd voor de houders van het beroepsgeheim.296 Toch blijft er in de praktijk enige ambiguïteit bestaan door de vage bewoordingen van het artikel. De professioneel zal steeds een zorgvuldige belangenafweging moeten maken alvorens tot de melding over te gaan.297 Het dient echter onder de aandacht te worden gebracht dat, indien geen beroep kan worden gedaan op de rechtvaardigingsgrond uit artikel 458bis Sw. nog steeds kan worden teruggegrepen naar de noodtoestand. De aangifte van strafbare feiten kan op deze manier straffeloos blijven, tenminste indien voldaan is aan de toepassingsvoorwaarden van de noodtoestand.298 3.5.2.2. De drie wetten inzake het spreekrecht 3.5.2.2.1. De wet van 28 november 2000 In 2000 voegt de wetgever artikel 458bis Sw. toe aan het reeds bestaande artikel 458 Sw. In het oorspronkelijke artikel 458bis Sw. is bepaald dat het beroepsgeheim voor bepaalde misdrijven kan worden opgeheven als tegelijk aan drie voorwaarden is voldaan. Deze voorwaarden lijken sterk op deze van de noodtoestand:299 

De hulpverlener moet het slachtoffer persoonlijk hebben onderzocht of werd door het slachtoffer in vertrouwen genomen. Het volstaat dus niet dat hij het misdrijf vernomen heeft via geruchten of via een derde.300



Er bestaat een ernstig en dreigend gevaar voor de psychische of fysieke integriteit van de betrokkene.



De hulpverlener is niet in staat om overeenkomstig artikel 422bis Sw. de integriteit van de minderjarige zelf of met behulp van anderen te beschermen.

Indien aan deze voorwaarden voldaan is en er sprake is van één van de misdrijven zoals omschreven in het artikel, kan een beroepsbeoefenaar het misdrijf ter kennis brengen van de procureur des Konings zonder zijn beroepsgeheim te schenden. Het artikel formuleert een

B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410; A. DIERICKX, “Misdrijven gepleegd ten aanzien van een minderjarig of kwetsbaar persoon. Een commentaar bij de wet van 30 november 2011, NC 2013, afl. 1, 34 (Hierna: A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”) en G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 124. 297 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 37. 298 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 38; M. RODRIGUEZ, “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 26 september 2013), NJW 2014, afl. 298, 217 en P. TRAEST, “Enkele aspecten van schuldig verzuim”, TORB 2011-12, 88. 299 Art. 33 Wet betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 33. 300 G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 133. 296

60

rechtvaardigingsgrond zodat de gedraging niet langer wederrechtelijk is.301 De voorwaarden zijn echter nogal strikt zodat een beroepsbeoefenaar nauwelijks gebruik kan maken van deze mogelijkheid.302 Dit artikel voorziet niet in de mogelijkheid van preventief optreden. Er moet immers sprake zijn van ‘een misdrijf gepleegd op een minderjarige’, met andere woorden een misdrijf dat al heeft plaatsgevonden.303 Door de invoering van dit artikel wordt het algemeen principe van het respecteren van het beroepsgeheim behouden, maar biedt men beroepsbeoefenaars bijkomend de mogelijkheid aan om ervan af te wijken indien zij onder bepaalde omstandigheden worden geconfronteerd met een misdrijf gepleegd op een minderjarige. Artikel 458bis Sw. voegt met andere woorden enkel een spreekrecht in en geen spreekplicht.304 3.5.2.2.2. De wet van 30 november 2011 Deze wet wijzigt de voorwaarden van het spreekrecht. De eerste voorwaarde wordt namelijk opgeheven.305 Daarnaast wordt het toepassingsgebied van de artikelen ook verruimd. Artikel 458bis Sw. voorziet voortaan dat de melding van misdrijven gepleegd ten nadele van personen die kwetsbaar zijn ten gevolge van hun leeftijd, zwangerschap, ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid aan de procureur des Konings ook kan worden gelegitimeerd.306 De houder van het beroepsgeheim kan voortaan tot melding over gaan in de volgende twee gevallen:307

A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 299; V. DE SOUTER, “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Een nadere analyse van het artikel 458bis van het strafwetboek”, TJK 2001, 191 en A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 37-38. 302 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 133. 303 G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 133. 304 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 132-133. 305 Dit gebeurde door art. 6 van de wet van 30 november 2011 tot wijziging van de wetgeving wat de verbetering van de aanpak van seksueel misbruik en feiten van pedofilie binnen een gezagsrelatie betreft. B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 36. 306 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 33. 307 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1411 en A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 37. 301

61



Wanneer er een ernstig en dreigend gevaar bestaat voor de fysieke of psychische integriteit van de minderjarige of kwetsbare persoon en hij deze integriteit niet zelf of met hulp van anderen kan beschermen.



Wanneer er aanwijzingen zijn van een gewichtig en reëel gevaar dat andere minderjarigen of bedoelde kwetsbare personen het slachtoffer worden van de in artikel 458bis Sw. bedoelde misdrijven en hij deze integriteit niet zelf of met hulp van anderen kan beschermen.

3.5.2.2.3. De wet van 23 februari 2012 De derde en voorlopig laatste wijziging van artikel 458bis Sw. vond plaats in 2012. Door deze wijziging is het spreekrecht uitgebreid tot slachtoffers van huiselijk geweld. De lijst van strafbare feiten werd aldus uitgebreid.308 In de wettekst wordt vanaf 2012 het woord ‘partnergeweld’ opgenomen, terwijl in de titel van de wet ‘huiselijk geweld’ staat. ‘Huiselijk geweld’ betreft een ruimere term en zou mijns inziens beter ook in het artikel zelf vermeld staan. Naar mijn mening bedoelde de wetgever huiselijk geweld, maar is men hier inconsequent geweest. Het Wetsvoorstel van 16 augustus 2010 droeg immers nog als titel “Wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de bestrijding van ‘partnergeweld’”309. N. LIJNEN en M. TAELMAN waren in 2011 van mening dat het opschrift moest worden vervangen in ‘huiselijk geweld’.310 Dit is duidelijk gebeurd. Door het door elkaar gebruiken van de twee termen sticht de wetgever verwarring. Deze scriptie gaat er vanuit dat de wetgever het spreekrecht wel degelijk wou verruimen voor alle gevallen van huiselijk geweld. Sinds 1 maart 2013 mogen houders van het beroepsgeheim311 bij het verkrijgen van vertrouwelijke informatie inzake huiselijk geweld steeds de procureur des Konings inlichten. De nieuwe versie van artikel 458bis Sw. laat een afwijking van het beroepsgeheim dus toe in dat geval. Met deze wet wil men het aantal feiten van huiselijk geweld terugdringen door ervoor te zorgen dat deze feiten niet langer worden toegedekt door het beroepsgeheim.312 Er dient te worden benadrukt dat er tot op de dag van vandaag nog steeds sprake is van een spreekrecht en geenszins van een spreekplicht. De houders van het beroepsgeheim moeten in principe nooit verplicht melding maken van de door hen gekende strafbare feiten, maar kunnen dit wel indien ze dit noodzakelijk achten. Er geldt echter een uitzondering waarbij er wel sprake 308 Deze

5.

maken sindsdien ook deel uit van de kwetsbare personen. Update NAP 2010-2014, supra noot 182,

Toelichting (N. LIJNEN en B. TOMMELEIN) bij Wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de bestrijding van het partnergeweld, Parl. St. Senaat 2010, nr. 5-30/1. 310 Amendement nr. 10 (N. LIJNEN en M. TAELMAN) bij wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de bestrijding van het partnergeweld, Parl. St. Senaat 2010-2011, nr. 5-30/3. 311 Bv. (huis- of tand-)artsen, agenten, advocaten,… 312 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 34. 309

62

is van een spreekplicht: de drager van het beroepsgeheim zal wel tot melding moeten overgaan indien hij zich door te zwijgen schuldig zou maken aan schuldig hulpverzuim ex artikel 422bis Sw. Een houder van het beroepsgeheim die weet dat iemand thuis het slachtoffer wordt van ernstig geweld en bijgevolg in groot gevaar verkeert, maar doelbewust geen bijstand verleent, maakt zich schuldig aan schuldig hulpverzuim indien de aangifte het enige middel is om het gevaar af te wenden.313 De toelating om de procureur des Konings te verwittigen, ontheft de houder van het beroepsgeheim geenszins van zijn plicht (ex artikel 422bis Sw.) om een persoon die in groot gevaar verkeert, te helpen. De aangifte van de misdrijven betreft een ultimum remedium: slechts indien de beroepsbeoefenaar de persoon in kwestie zelf of met behulp van derden niet kan helpen, kan hij tot legitieme melding overgaan. Het is geenszins de bedoeling dat artikel 458bis Sw. wordt misbruikt om elke verantwoordelijkheid van zich af te schuiven.314 Deze uitbreidingen van 2011 en 2012 waren nodig omdat het beroepsgeheim te vaak werd ingeroepen om af zien van de aangifte van de strafbare feiten aan de procureur des Konings. Dit gebeurde vooral in de gevallen die niet expliciet door het artikel 458bis Sw. waren voorzien. Seksueel misbruik en huiselijk geweld wou de wetgever niet langer zien worden toegedekt door middel van het beroepsgeheim.315 Deze uitbreidingen bleven niet vrij van kritiek. Zo zouden ze ervoor kunnen zorgen dat de drempel om naar hulpverleners, artsen en advocaten te stappen bijna even hoog wordt dan deze om naar de politie te stappen. Mensen zullen immers beseffen dat deze houder van het beroepsgeheim veel soepeler van zijn beroepsgeheim kan afstappen in vergelijking met vroeger. Zo zal een vrouw bv. minder snel haar hart luchten bij haar raadsman omwille van haar vrees dat hij dit zal melden en dit tot de arrestatie van haar man zal leiden, terwijl ze enkel wil dat het geweld ophoudt.316 3.5.2.3. Rechtspraak Grondwettelijk Hof De tendens van de laatste jaren om steeds meer en meer te beknibbelen op het beroepsgeheim, wordt echter niet gesmaakt door de Orde van advocaten en het Grondwettelijk Hof is hen daar al

B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1411; A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 34 en 36 en J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Mechelen, Kluwer, 2004, 1-33. 314 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 36 en G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 133. 315 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 34. 316 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 34. 313

63

meermaals in bijgetreden.317 Voor het beroepsgeheim zijn twee arresten van het Grondwettelijk Hof van belang, nl. het arrest van 26 september 2013 en het arrest van 5 december 2013. Deze arresten maken duidelijk dat het beroepsgeheim van de advocaat een bijzonder karakter heeft, zeker in strafzaken omwille van de nood aan effectieve rechten van verdediging. 318 Wat betreft het spreekrecht mogen advocaten niet op een gelijke manier worden behandeld als andere houders van het beroepsgeheim omdat ze zich in een wezenlijk verschillende situatie bevinden. Dit zou anders een onevenredige beperking van het beroepsgeheim inhouden en een schending uitmaken van de artikelen 10 en 11 van de Grondwet. 319 Het Grondwettelijk Hof heeft in zijn arrest van 26 september 2013 artikel 6 van de wet van 30 november 2011320 vernietigd in zoverre het van toepassing is op de advocaat die houder is van vertrouwelijke informatie afkomstig van zijn cliënt, dader van het misdrijf dat gepleegd is in de zin van dat artikel, wanneer die informatie mogelijks incriminerend is voor die cliënt.321 Het arrest van 5 december 2013 is eigenlijk een bevestiging van het vorige arrest. Niettemin was dit arrest nodig omdat partnergeweld als grond van kwetsbaarheid nog niet in artikel 458bis Sw. opgenomen was ten tijde van het instellen van het vernietigingsberoep tegen artikel 6 van de wet van 30 november 2011 door de Orde van Vlaamse Balies. Bijgevolg viel partnergeweld niet onder de vernietiging uit het vorige arrest. De Orde van Vlaamse Balies vroeg wederom de vernietiging, ditmaal van artikel 2 van de wet van 23 februari 2012 tot wijziging van artikel 458bis teneinde het spreekrecht uit te breiden voor gevallen van huiselijk geweld.322 Ook hier oordeelde het Hof dat de toepassing van het artikel op de advocaat die houder is van vertrouwelijke informatie van zijn cliënt, dader van het misdrijf dat is gepleegd in de zin van dat artikel, wanneer die informatie mogelijkerwijs incriminerend is voor die cliënt de artikelen 10 en 11 van de Grondwet in samenhang gelezen met artikel 6 van het EVRM schendt.323 Dit arrest heeft in de praktijk voor gevolg dat advocaten nog steeds een beroep kunnen doen op hun spreekrecht indien ze worden benaderd door het slachtoffer van huiselijk geweld en indien Ook eerder besloot het Grondwettelijk Hof de wetgever niet bij te treden in verband met de witwaswetgeving en de collectieve schuldenregeling. E. BREWAEYS, “Grondwettelijk Hof waarborgt beroepsgeheim advocaat”, Juristenkrant, afl. 276, 23 oktober 2013, 1. 318 GwH 26 september 2013, nr. 127/2013, B.29.2. 319 GwH 26 september 2013, nr. 127/2013, B.30 en GwH 5 december 2013, nr. 163/2013, B.23. 320 Dit artikel had tot gevolg dat de uitzonderingen ex art. 458bis Sw. werden uitgebreid. Deze uitbreiding had ook betrekking op advocaten. 321 E. BREWAEYS, “Grondwettelijk Hof waarborgt beroepsgeheim advocaat”, Juristenkrant, afl. 276, 23 oktober 2013, 1-3 en M. RODRIGUEZ, “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 26 september 2013), NJW 2014, afl. 298, 218. 322 M. RODRIGUEZ, “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 5 december 2013), NJW 2014, afl. 299, 269. 323 GwH 5 december 2013, nr. 163/2013, B.23 en M. RODRIGUEZ, “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 5 december 2013), NJW 2014, afl. 299, 269. 317

64

voldaan is aan de voorwaarden die artikel 458bis Sw. stipuleert. Ze kunnen echter geen melding doen aan de procureur des Konings over bepaalde strafbare feiten, zonder hun beroepsgeheim te schenden, indien de dader van huiselijk geweld als cliënt bij hen komt en een aantal openbaringen doet die voor hem mogelijks incriminerend zijn. De noodtoestand kan hier wel een uitweg bieden. 324

3.5.2.4. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Het Verdrag van Istanbul eist in artikel 28 dat België de nodige maatregelen neemt zodat de nationale regels die de vertrouwelijkheid opleggen voor bepaalde beroepsbeoefenaars kunnen wijken om onder passende voorwaarden de nodige meldingen te maken bij de bevoegde organisaties of autoriteiten. Men moet tot melding kunnen overgaan indien er gegronde redenen bestaan om aan te nemen dat ernstige daden van huiselijk geweld zijn gepleegd en indien kan worden verwacht dat er meer ernstige daden zullen volgen. Het door de wet gewijzigde artikel 458bis Sw. voldoet hier prima facie aan. Toch wordt er volgens Viva-SVV en zij-kant tot op vandaag nog teveel gezwegen door de houders van het beroepsgeheim. Ook V. GUYONNAUD kan dit bevestigen. De beroepskrachten zijn vaak nog te weinig op de hoogte van de in 2012 ingevoerde versoepeling van het spreekrecht. Ook halen deze vrouwenorganisaties in hun persdossier aan dat de huidige regeling te complex is.325 Dit maakt de afweging om al dan niet over te gaan tot een melding voor beroepsbeoefenaars extra moeilijk. Mijns inziens schiet België dan ook op dit vlak te kort. Zeker als de Belgische regeling wordt vergelijken met de Nederlandse regeling van verplichte meldcodes die professionelen helpt om gepast te reageren in geval van het bemerken van signalen van huiselijk geweld (zie infra IV.2). Ook in ons land zouden een aantal criteria of stappen moeten worden ontwikkeld opdat de beroepsbeoefenaars behoorlijk kunnen inschatten hoe gevaarlijk de situatie precies is en of ze al dan niet moeten overgaan tot een melding aan de procureur des Konings. M. WEEWAUTERS en V. GUYONNAUD dragen dit idee evenzeer een warm hart toe. Dit idee werd eind april 2015 ook bepleit door senator Ann BRUSSEEL van de Open Vld. Een snelle invoering van een meldcode voor hulpverleners zou hen helpen bij het al dan niet doorbreken van hun beroepsgeheim in geval van huiselijk geweld. Reeds eerder werd door mevrouw Brusseel een parlementaire vraag gesteld hieromtrent. Hierop gaf de Minister van Justitie, Koen Geens, echter een teleurstellend antwoord. Geens maakte immers duidelijk dat er geen concrete cijfers worden bijgehouden door de parketten inzake het aantal gevallen van huiselijk geweld die aan het licht komen doordat een hulpverlener beslist om gebruik te maken van het spreekrecht. Om deze reden M. RODRIGUEZ, “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 5 december 2013), NJW 2014, afl. 299, 269. 325 VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 9-10 en VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP 2010-2014, supra noot 200, 10. 324

65

bepleit mevrouw BRUSSEEL eveneens de invoering van een aparte codering voor gevallen van huiselijk geweld die worden aangebracht door een melding van hulpverleners. Ze vraagt dan ook aan de Minister van Justitie om een richtlijn te geven aan het College van Procureurs-generaal daaromtrent. Op die manier zullen correcte cijfers voor handen zijn.326 In mijn opinie zou Minister Geens er goed aan doen om dit voorstel te verwezenlijken in de praktijk, want dit zou anders een gemiste kans uitmaken in de strijd tegen huiselijk geweld. Ann BRUSSEEL deed zelf wel navraag op het terrein waardoor het haar snel duidelijk werd dat België met een probleem kampt. Uit dat onderzoek bleek immers dat huisartsen zelden naar het parket stappen. Ook in het begin van 2015 bleek tijdens hoorzittingen in de Senaat dat hulpverleners en huisartsen haast nooit tot een melding overgaan bij de procureur des Konings. Nochtans worden deze mensen wel degelijk in vertrouwen genomen door slachtoffers. Zeker huisartsen zijn de vertrouwenspersoon bij uitstek. 327 Het is dus duidelijk dat er nood is aan een leidraad voor hulpverleners zodat zij worden begeleid in hun beslissing om al dan niet hun beroepsgeheim te doorbreken. Uit een eerder proefproject met gynaecologen is reeds gebleken dat de aanpak met meldcodes werkt. Ook in Nederland heeft onderzoek uitgewezen dat het aantal aangiftes door beroepsbeoefenaars sterk is toegenomen sinds het invoeren van deze meldcodes.328 4. Materieel recht In deze titel wordt enkel stilgestaan bij de relevante incriminaties inzake huiselijk geweld. De andere verdragsartikelen zouden deze thesis te procesrechtelijk en vooral te omvangrijk maken. Algemeen geldt dat België niet heeft voorzien in een specifieke strafbaarstelling van huiselijk geweld. Dit is ook niet wenselijk, noch mogelijk omdat huiselijk geweld vele vormen kan aannemen en één strafbaarstelling ervoor zou zorgen dat de specificiteit van de strafbare gedraging verloren gaat. Om die reden werkt België met het systeem van verzwarende omstandigheden.329

A. BRUSSEEL, Ann Brusseel bepleit de invoering van een meldcode voor hulpverleners bij huiselijk geweld, www.annbrusseel.be/bericht/ann-brusseel-bepleit-de-invoering-van-een-meldcode-voor-hulpverlenersbij-huiselijk-geweld. 327 A. BRUSSEEL, Ann Brusseel bepleit de invoering van een meldcode voor hulpverleners bij huiselijk geweld, www.annbrusseel.be/bericht/ann-brusseel-bepleit-de-invoering-van-een-meldcode-voor-hulpverlenersbij-huiselijk-geweld. 328 A. BRUSSEEL, Ann Brusseel bepleit de invoering van een meldcode voor hulpverleners bij huiselijk geweld, www.annbrusseel.be/bericht/ann-brusseel-bepleit-de-invoering-van-een-meldcode-voor-hulpverlenersbij-huiselijk-geweld. 329 Interview met V. DE SOUTER. 326

66

4.1.

Psychologisch geweld

4.1.1. Inhoudelijke bespreking In België bestaat er geen artikel dat expliciet psychologisch geweld strafbaar stelt. Een aantal incriminaties komen wel in de buurt: belaging (artikel 422bis Sw.), bedreigingen (artikel 327 Sw.), laster en eerroof (artikel 443 Sw.) en beledigingen (artikel 448 Sw.). Geen enkel van deze artikelen is echter geschikt voor feiten van psychologisch huiselijk geweld. Belaging is immers de juridische kwalificatie voor stalking en het Verdrag vereist hier ook een afzonderlijke strafbaarstelling voor. Bij bedreigingen vormen mondelinge bedreigingen zonder voorwaarde of bevel een probleem omdat deze niet kunnen worden bestraft. Voorbeeld: “Ik maak je kapot smerige slet” of “ik heb een nieuwe riem gekocht en vanavond mag je er eens nader mee kennismaken”.330 Net dit soort mondelinge bedreigingen komen vaak voor in geval van huiselijk geweld, waardoor dit artikel niet geschikt is. Ook laster en eerroof lenen zich niet tot het bestraffen van feiten van psychologisch geweld indien men het artikel 443 Sw. er op raadpleegt. Ten laatste vereist het misdrijf beledigingen “daden, geschriften, prenten of zinnebeelden die iemand beledigen in een van de omstandigheden in artikel 444 Sw. bepaald”. Deze omstandigheden zijn echter ook niet goed aangepast aan feiten van psychologisch huiselijk geweld aangezien ze zich ofwel moeten hebben voorgedaan op een openbare plaats ofwel in aanwezigheid van getuigen. Volgens M. WEEWAUTERS was men al snel bewust van dit probleem en werd hier lang over gediscussieerd met rechters. Uiteindelijk is men tot de conclusie gekomen dat er geen nood is aan een nieuw artikel omdat er toch een aantal nuttige artikels terug te vinden zijn in ons strafwetboek, nl. onder afdeling V ‘Foltering, onmenselijke behandeling en onterende behandeling (artikelen 417bis- 417quinquies)’ van het Hoofdstuk I ‘opzettelijk doden, opzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel, foltering, onmenselijke behandeling en onterende behandeling’ die op zijn beurt kan worden teruggevonden onder Titel VIII ‘misdaden en wanbedrijven tegen personen’. Mevrouw WEEWAUTERS wou in deze context ook benadrukken dat in geval van vervolging wegens psychologisch huiselijk geweld systematisch een psychiatrisch onderzoek moet gebeuren op de persoon van het slachtoffer. Enkel langs deze weg kan bewezen worden of de persoon in kwestie effectief een slachtoffer is van psychische kwelling. In het NAP 2015-2018 is dan ook het één en ander daaromtrent opgenomen. Wettelijk is zo’n deskundigenonderzoek immers perfect mogelijk, maar er is een gebrek aan systematische toepassing ervan. Het parket Antwerpen zou een psychiatrisch onderzoek wel al op een systematische wijze bevelen. V. GUYONNAUD heeft echter haar twijfels bij deze kwalificatie. Volgens haar zal het in sommige gevallen moeilijk worden om aan te tonen dat feiten van psychologisch geweld een mensonterende/onmenselijke behandeling of foltering uitmaken. Bijvoorbeeld wanneer het 330

B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1405.

67

geweld zeer subtiel is (zoals het louter afkraken van een persoon), maar het slachtoffer toch ernstig schaadt. 4.1.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 33 van het verdrag bepaalt dat de verdragsstaten de nodige wetgevende of andere maatregelen moeten nemen die nodig zijn om te waarborgen dat opzettelijke gedragingen die de geestelijke integriteit van een ander ernstig beschadigen strafbaar worden gesteld. In het explanatory report wordt dit artikel verder toegelicht: de inhoud van dit misdrijf betreft intentioneel gedrag dat een mens ‘ernstig’ kan schaden en kwetsen in zijn psychische integriteit. Het rapport zegt zelf dat het verdrag niet duidelijk maakt wat hiermee precies wordt bedoeld, maar dat dit ernstig schaden en kwetsen zich op verschillende manier kan uiten en dat het meestal gaat om een reeks van onrechtmatige gedragingen en niet om een alleenstaande gebeurtenis. Er wordt expliciet verwezen naar het veelvuldig voorkomen van psychologisch huiselijk geweld.331 In mijn opinie volstaan de Belgische incriminaties strikt genomen niet omdat het Verdrag een afzonderlijke strafbaarstelling vereist. M. WEEWAUTERS wist me echter te vertellen dat andere landen ook niet zo’n aparte incriminatie hebben. Volgens mij is het dan ook niet zo’n groot gebrek en is het vooral belangrijk dat er effectieve bestraffing mogelijk is aan de hand van de bovengenoemde artikelen. Het is wel belangrijk om te benadrukken dat er volgens artikel 78, lid 3 van het verdrag een voorbehoud mag worden opgeworpen zodat een staat niet moet voorzien in strafrechtelijke sancties in geval van psychologisch geweld. Niet-strafrechtelijke sancties kunnen dus ook volstaan indien deze effectief, proportioneel en ontradend zijn.332 4.2.

Stalking

4.2.1. Inhoudelijke bespreking In het Belgisch recht worden feiten van stalking sinds de wet van 30 oktober 1998 strafbaar gesteld door artikel 442bis Sw. Stalking wordt juridisch als belaging gekwalificeerd. Het artikel bepaalt het volgende: “Hij die een persoon heeft belaagd terwijl hij wist of had moeten weten dat hij door zijn gedrag de rust van die bewuste persoon ernstig zou verstoren, wordt gestraft met gevangenisstraf van vijftien dagen tot twee jaar en met geldboete van vijftig tot driehonderd euro of met een van die straffen alleen.”333

Explanatory Report, supra noot 63, 24-25. Explanatory Report, supra noot 63, 25. 333 F. DHONT, “Belaging” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2004, 2 (Hierna: F. DHONT, “Belaging”). 331 332

68

Stalking betreft een klachtmisdrijf: vervolging kan enkel indien het slachtoffer klacht beslist neer te leggen.334 Door het invoeren van dit artikel heeft onze wetgever voor de eerste maal psychisch geweld aangepakt. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de daders van stalking meestal expartners of afgewezenen zijn. De partnerband wordt echter niet in aanmerking genomen voor strafverzwaring.335 4.2.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 34 vereist dat het opzettelijk en herhaaldelijk bedreigen van een ander waardoor die persoon vreest voor zijn of haar veiligheid strafbaar moet worden gesteld. In mijn opinie volstaat het artikel 422bis Sw. om aan die vereiste te voldoen. 4.3.

Fysiek geweld

4.3.1. Inhoudelijke bespreking Inzake de bestraffing van fysiek huiselijk geweld is artikel 410 Sw. het relevante artikel. Dit artikel heeft in de loop der jaren een aantal aanpassingen ondergaan om tegemoet te komen aan gevallen van huiselijk geweld. Dit wordt duidelijk in de navolgende bespreking. 4.3.1.1. De Wet van 24 november 1997 Op 24 november 1997 zag de wet strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan het levenslicht. Dit was de eerste wet die expliciet betrekking had op partnergeweld. De wet voert een aantal aanpassingen door aan artikelen uit het strafwetboek. Bij enkelen heerste voorheen de misvatting dat partnergeweld niet strafbaar was. Niets was minder waar, aangezien op de algemene artikelen 398 e.v. Sw. betreffende opzettelijke slagen en verwondingen kon worden teruggevallen.336 De wetgeving bood verschillende mogelijkheden aan opdat zou worden opgetreden tegen geweld tussen partners, maar om verschillende redenen337 werd op deze voorzieningen onvoldoende beroep gedaan.338 De wet kwam er omdat vier senatoren de besluiten van de vierde Wereldvrouwenconferentie te Peking wilden omzetten in nationale wetgeving. Op deze conferentie hadden de deelnemende regeringen beloofd om de nodige maatregelen te nemen om geweld en discriminatie tegen vrouwen en kinderen tegen te gaan. De wet kreeg echter een ruimer toepassingsgebied: geweld

F. DHONT, “Belaging”, supra noot 333, 12. F. DHONT, “Belaging”, supra noot 333, 14 en VROUWENRAAD, Dossier geweld: wetgeving fysiek en psychisch geweld, 2004, http://vrouwenraad.be/pdf/geweld_wetgeving.pdf, 15-16 (Hierna: VROUWENRAAD, Dossier geweld). 336 C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1059 en VROUWENRAAD, Dossier geweld, supra noot 335, 7. 337 Bv. onvoldoende aangiftes door slachtoffers wegens angst voor represailles, intrekken van klachten door verzoening, buitenstaanders houden zich liever afzijdig, politie en parket zouden niet steeds correct optreden,… 338 C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1059. 334 335

69

ten aanzien van een (ex-)partner wordt uitdrukkelijk strafbaar gesteld, ongeacht het geslacht van het slachtoffer.339 De wet van 1997 had aldus vooral een symbolische waarde: duidelijk maken dat partnergeweld maatschappelijk niet wordt getolereerd. De wet wil het geweld tussen partners inperken door enerzijds de straf voor de geweldfeiten te verhogen en anderzijds een aantal procesrechtelijke veranderingen door te voeren.340.Er werden aldus zowel regels van materieel strafrecht als van strafprocesrecht341 ingevoerd.342 Artikel 410, eerste lid Sw. bepaalde toen reeds dat voor een persoon die zich schuldig maakt aan een feit ex de artikelen 398-405 tegen zijn vader, moeder of andere bloedverwanten in de rechte opgaande lijn of in de zijlijn tot de vierde graad, de minimumstraf in geval van gevangenisstraf wordt verdubbeld en in geval van opsluiting met twee jaar wordt verhoogd. Gevallen van geweld tegen bepaalde familieleden werden dus al bestraft volgens artikel 410 Sw.343 Artikel 410 Sw. werd wegens deze wet aangevuld met een extra lid (huidig lid twee):344 “Hetzelfde geldt ingeval de schuldige de misdaad of het wanbedrijf heeft gepleegd tegen zijn echtgenoot of de persoon met wie hij samenleeft of samengeleefd heeft en een duurzame affectieve en seksuele relatie heeft of gehad heeft.” Ten gevolge hiervan werd de minimumstraf gesteld op partnergeweld verhoogd: de partnerrelatie is voortaan een verzwarende omstandigheid bij opzettelijke slagen en verwondingen.345 Ook het geweld tegen kinderen werd toen reeds strafbaar gesteld. Ten tijde van de wet was dit tevens voorzien in artikel 410 Sw., maar dan in het tweede lid.346 In 2000347 werd echter een nieuw artikel opgenomen in het strafwetboek, dat werd aangevuld in 2011.348 Artikel 405ter Sw. voorziet sindsdien dat indien een gewelddaad, zoals bepaald in de artikelen 398-405bis, gepleegd is op een minderjarige of op een kwetsbare persoon door zijn ouders, andere bloedverwanten in de

P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 276. P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 276 en C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1059. 341 Het betrof enerzijds de gelijkstelling van de onderzoeksbevoegdheden met heterdaad en anderzijds de mogelijkheid voor verenigingen en instellingen van openbaar nut om in rechte op te treden. 342 P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 276. 343 P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 276 en C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1060. 344 Toen betrof dit een derde lid. 345 VROUWENRAAD, Dossier geweld, supra noot 335, 7-8. 346 Art. 410, lid 3 Sw. inzake minderjarigen werd lid 2 ingevolge de wet van 28 november 2000. Zie ook P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 276. 347 Wet van 28 november 2000, BS 17 maart 2001. 348 Wet van 26 november 2011, BS 23 januari 2012. 339 340

70

opgaande lijn, in de zijlijn tot de vierde graad, of door iemand die het gezag heeft over die persoon of ermee samenwoont de minimumstraf wordt verdubbeld in geval van gevangenisstraf en met twee jaar wordt verhoogd in geval van opsluiting.349 Sinds de Wet van 1997 wordt partnergeweld dus op gelijke voet geplaats als geweld in een relatie tot ouders, grootouders, kinderen en kleinkinderen. De drie besproken gevallen vormen allen verzwarende omstandigheden bij de opgesomde artikelen 398-405(bis)Sw.350 De slachtoffers worden allen geacht in bepaalde mate afhankelijk te zijn van de dader.351 Er werd steeds voorzien in een verhoging van de minimumstraf, terwijl aan de maximumstraf niet werd geraakt.352 Er moet ook nog worden vermeld dat de strafverminderende verschoningsgrond ex artikel 413 Sw. door deze wet werd opgeheven. Voorheen kon doodslag en opzettelijke slagen en verwondingen door één van de echtgenoten gepleegd op de andere echtgenoot en zijn ‘medeplichtige’, na ontdekking op heterdaad van overspel, worden verschoond.353 4.3.1.2. De Wet van 28 januari 2003 Artikel 410 Sw. werd vervolgens een tweede maal aangevuld door de Wet van 28 januari 2003 omdat de tot dan geldende regeling niet bleek te volstaan. De wet bepaalt dat de maximumstraf inzake partnergeweld wordt verhoogd tot een gevangenisstraf van één jaar. Deze wijziging was nodig omdat er zich een probleem stelde op het vlak van het aanhoudingsmandaat.354 Artikel 16, §1 van de Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis bepaalt immers dat de onderzoeksrechter een aanhoudingsmandaat kan verlenen voor feiten waarop minimaal een correctionele gevangenisstraf van één jaar staat. Oud artikel 410, 1ste lid juncto artikel 392 en 398 Sw. voorzag echter slechts in een gevangenisstraf van zes maanden. Sinds de verhoging van de straf in 2003 kan bijgevolg wel een aanhoudingsmandaat worden uitgevaardigd ten aanzien van de persoon die zich schuldig heeft gemaakt aan partnergeweld. Op die manier kan de geweldpleger onmiddellijk uit de gezinswoning worden verwijderd.355 4.3.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 35 beveelt dat de verdragsstaten het opzettelijk plegen van fysiek geweld tegen een derde strafbaar stellen. Mijns inziens is het duidelijk dat voldaan is aan die vereiste. De Belgische

C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1060. C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1060. 351 C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1060. 352 P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 281. 353 Art. 3 van de Wet van 24 november 1997; P. ARNOU, “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 281; L. STEVENS, “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, 22 en C. VERSCHUEREN, “De wet van 24 november 1997”, supra noot 1, 1064. 354 H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 Sw.”, EJ 2003, afl. 6, 86 (Hierna: H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003”). 355 H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003, supra noot 354, 86. 349 350

71

wetgever zorgt door middel van artikel 410 Sw. voor de bestraffing van geweld tussen (ex-) partners, geweld tegen kinderen en geweld tegen andere familieleden. 4.4.

Seksueel geweld, met inbegrip van verkrachting

4.4.1. Inhoudelijke bespreking In het Belgisch recht is ter zake het hoofdstuk V van titel VII van boek II Strafwetboek (artikelen 372-378bis Sw.) van belang. Dit betreft het hoofdstuk omtrent de strafbaarstelling van de aanranding van de eerbaarheid en de verkrachting. Het artikel 372 Sw., eerste lid bepaalt dat: “Elke aanranding van de eerbaarheid, zonder geweld of bedreiging gepleegd op de persoon of met behulp van de persoon van een kind van het mannelijke of vrouwelijke geslacht beneden de volle leeftijd van zestien jaar, wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar.” In het tweede lid wordt voorzien in een verzwarende omstandigheid voor bloedverwanten in de opgaande lijn, adoptant, broers en zussen, iedere andere persoon die een soortgelijke positie heeft in het gezin en voor elke persoon die gewoonlijk of occasioneel met het slachtoffer samenwoont en over het slachtoffer gezag heeft. Daarnaast bepaalt artikel 373 Sw. dat: “De aanranding van de eerbaarheid, met geweld of bedreiging gepleegd op personen van het mannelijke of vrouwelijke geslacht, wordt gestraft met opsluiting van zes maanden tot vijf jaar.” Lid 2 en 3 bepalen dat de straffen worden verzwaard naargelang de leeftijd van het minderjarig slachtoffer. In de artikelen die betrekking hebben op aanranding van de eerbaarheid is geen definitie terug te vinden omwille van het veranderlijk karakter ervan doorheen de tijd. De rechtspraak en rechtsleer hebben wel verduidelijkt wat hieronder dient te worden begrepen: “Een tegen het maatschappelijk eerbaarheidsgevoel indruisende (al dan niet voltrokken) gedraging, door de dader gesteld op of met behulp van een persoon, die hetzij er niet in toestemt of in normale omstandigheden er niet in zou toegestemd hebben, hetzij geacht wordt er niet in te kunnen toestemmen, waardoor hij diens fysiek seksueel zelfbeschikkingsrecht bewust, gewild of minstens onrechtmatig aantast.”356

I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2014, 3. 356

72

Ook het Hof van Cassatie gaf op haar beurt een omschrijving van dit misdrijf: “Iedere met de zeden strijdige en als dusdanig gewilde daad, welke op of met behulp van een welbepaald persoon, zonder diens geldige toestemming werd gepleegd en waarbij het algemeen eerbaarheidsgevoel werd gekrenkt. Zij vereist dat handelingen van een bepaalde ernst worden gesteld, die afbreuk doen aan de seksuele integriteit van een persoon zoals die door het collectieve bewustzijn van een bepaalde samenleving op een bepaald tijdstip wordt ervaren.”357 Verkrachting is volgens artikel 375 Sw. : “Elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt. Met opsluiting van vijf tot tien jaar wordt gestraft ieder die de misdaad van verkrachting pleegt.”358 Ook hier wordt de straf verzwaard naargelang de leeftijd van het minderjarig slachtoffer. De penetratie moet dus gebeuren op het lichaam van het slachtoffer door, hetzij de dader, hetzij het slachtoffer zelf door toedoen van de dader hetzij door een derde door toedoen van de dader. Deze derde is dan ofwel mededader ofwel een-niet strafbaar instrument.359 Vroeger viel verkrachting binnen het huwelijk niet onder het toepassingsgebied van de strafwet. Gelukkig bracht de Wet van 4 juli 1989 daar verandering in.360 In artikel 377 Sw. zijn tevens een aantal verzwarende omstandigheden terug te vinden met betrekking tot de persoon van de dader. Zo maken bepaalde relaties van bloedverwantschap in opgaande, in rechte nederdalende lijn en in de zijlijn (enkel broer of zus) een verzwarende omstandigheid uit. Dit is evenzeer het geval voor een familieband door adoptie361 en voor personen die samenwonen met het slachtoffer en over het slachtoffer gezag hebben.362 In hoofde

Cass. 24 mei 2011, NC 2012, afl. 1, 60, noot B. KETELS en I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2014, 3. 358 D. MERCKX, “Verkrachting: het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2003, 3. 359 G. MARLIER en B. SPRIET, “Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting in het begin van de 21 ste eeuw (2000-2012)” in F. VERBRUGGEN, B. SPRIET, en R. VERSTRAETEN (eds.), Straf- en strafprocesrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 107. 357

MERCKX, D., “Verkrachting: het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2003, 29-32. 361 Art. 377, lid 1, eerste streepje Sw.; I. DELBROUCK, “Verkrachting” in H. BERKMOES, W. BRUGGEMAN, I. DELBROUCK, D. DEWANDELEER, F. DESTERBECK, H. FRANSEN, P. HERBOTS, A. MARUT, Ch. NUYTS, E. VAN DEN HEUVEL et al., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2013, V 130/25-V 130/28 (Hierna: I. DELBROUCK, “Verkrachting” ) en D. MERCKX, “Verkrachting: de verzwarende omstandigheden” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2003, 3133. 362 Art. 377, lid 1, tweede streepje Sw. en I. DELBROUCK, “Verkrachting”, supra noot 361, V 130/28. 360

73

van de dader maakt het feit dat hij bij de uitvoering van de strafbare gedraging door derden werd geholpen tevens een verzwarende omstandigheid uit. Op de betrokken derden zijn de algemene regels van mededaderschap en medeplichtigheid (artikelen 66-67 Sw.) van toepassing. Indien meerdere personen de ongeoorloofde gedraging hebben uitgevoerd met elkaars hulp dan zal de verzwarende omstandigheid op elk van hen toepassing vinden.363 4.4.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 36 verplicht de partijen om de noodzakelijke maatregelen te nemen om te garanderen dat ongewenste seksuele gedragingen strafbaar worden gesteld. Het betreft de volgende gedragingen: (a) het zonder wederzijds goedvinden op seksuele wijze vaginaal, anaal of oraal met een lichaamsdeel of object binnendringen van het lichaam van een ander, (b) het zonder wederzijds goedvinden plegen van andere seksuele handelingen met een persoon en (c) het zonder wederzijds goedvinden een ander er toe bewegen seksuele handelingen te plegen met een derde. Het artikel bepaalt nadrukkelijk dat die maatregelen tevens van toepassing moeten zijn op gedragingen gericht tegen een (ex-)partner. Mijns inziens is duidelijk voldaan aan de vereisten uit dit artikel: (a) valt immers onder de strafbaarstelling van verkrachting, (b) onder de strafbaarstelling van aanranding van de eerbaarheid en (c) onder de strafbaarstelling van verkrachting364 (indien penetratie) of onder deze van aanranding van de eerbaarheid365 (indien andere seksuele handelingen). Hier zal, afhankelijk van de voorliggende feiten, ofwel de verzwarende omstandigheid ex artikel 377 Sw., eerste lid, vierde streepje ofwel de regels inzake deelneming toepassing vinden. Er is bijgevolg geen specifiek artikel vereist voor de bestraffing van seksueel huiselijk geweld. 5. Beschermende maatregelen Ook hier wordt maar bij een beperkt aantal artikelen stilgestaan omwille van de beperkte omvang van deze scriptie. 5.1.

Risico-inventarisatie en risicobeheer

5.1.1. Inhoudelijke bespreking Belgische professionelen kunnen geen beroep doen op een risicotaxatie-instrument inzake huiselijk geweld. Zo’n instrument is nochtans nuttig omdat het kan helpen bij het inschatten van de duur, het risico op herhaling en de kans op escalatie van het geweld. Onder impuls van het Art. 377, lid 1, vierde streepje Sw.; I. DELBROUCK, “Verkrachting”, supra noot 361, V 130/27 en D. MERCKX, “Verkrachting: de verzwarende omstandigheden” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2003, 28-30. 364 G. MARLIER en B. SPRIET, “Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting in het begin van de 21 ste eeuw (2000-2012)” in F. VERBRUGGEN, B. SPRIET, en R. VERSTRAETEN (eds.), Straf- en strafprocesrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 107. 365 Zie hier voor I. DELBROUCK, “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2014, 17. 363

74

Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen werd daarom aan ‘het Onderzoekscentrum Aanpak en Preventie van Agressie’ van de Thomas More Hogeschool een onderzoek gevraagd betreffende de ontwikkeling van een elektronische tool voor een multidisciplinaire screening en risico-inschatting van partnergeweld. Dit onderzoek moet resulteren in een website met een risicotaxatie-instrument voor partnergeweld.366 M. WEEWAUTERS kon uitpakken met het nieuws dat de elektronische tool afgewerkt is. Er moet enkel nog een vertaling komen naar het Frans en dan kan de site online worden gezet zodat deze beschikbaar is voor raadpleging door professionelen. Dit zou ten laatste tegen september mogelijk moeten zijn. Deze tool richt zich spijtig genoeg nog niet tot de hulpverlening. Enkel politie en justitie zullen op de tool beroep kunnen doen. Specifiek voor de sector van volksgezondheid is er een risicomanagementproject en een gevalideerd instrument in ontwikkeling.367 M. WEEWAUTERS koestert de droom om een tweede elektronische tool in de strijd tegen huiselijk geweld te ontwikkelen. Deze tool zou bestemd zijn voor iedereen die vermoedens heeft van partnergeweld, zodat ook niet-professionelen weten welk gedrag ze zich moeten aanmeten.368 5.1.2. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 51 van het verdrag inzake risico-inventarisatie en risicobeheer bepaalt dat de verdragsstaten de nodige maatregelen nemen zodat alle relevante autoriteiten het risico op de dood, de ernst van de situatie en de kans op herhaling van het geweld kunnen beoordelen teneinde de risico’s te beheersen. In mijn opinie is aan de vereisten uit dit artikel nog niet tegemoet gekomen. Er is dringend nood aan zo’n risicotaxatie-instrument.369 De nieuwe tool die er in september zou komen, kan het startschot zijn voor de ontwikkeling van bijkomende risicotaxatieinstrumenten. Ook WEEWAUTERS meent dat de risicotaxatie-instrumenten verder uitgewerkt en geofficialiseerd moeten worden.370

366 Update NAP 2010-2014, supra noot 182, 24; S. VANDEKERCKHOVE, “Tool in ontwikkeling om partnergeweld

aan te pakken”, De Morgen 4 augustus 2012, www.demorgen.be/binnenland/tool-in-ontwikkeling-ompartnergeweld-aan-te-pakken-a1480682/ en interview met V. DE SOUTER. 367 Interview met V. DE SOUTER. 368 S. VANDEKERCKHOVE, “Tool in ontwikkeling om partnergeweld aan te pakken”, De Morgen 4 augustus 2012, www.demorgen.be/binnenland/tool-in-ontwikkeling-om-partnergeweld-aan-te-pakken-a1480682/. 369 K. DE GROOF en H. BLOW, Beleidsdossier: “Klopt dit nu? 6 jaar werken rond familiaal geweld”, 2011, www.steunpunt.be/library/48, 18. 370 Interview met M. WEEWAUTERS.

75

5.2.

Spoedeisende locatieverboden

5.2.1. De preferentiële toewijzing van de gezinswoning De Wet van 28 januari 2003 voorziet in de (voorlopige of definitieve) preferentiële toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner. Door deze wet wordt een voorkeurspositie toegekend aan het slachtoffer van partnergeweld wat betreft de toewijzing van de gezinswoning. In de praktijk was immers gebleken dat het slachtoffer meestal de woning ontvluchtte. In de toekomst wil men dit door deze maatregel vermijden: voortaan moet de dader het huis uit. 371 Vóór de inwerkingtreding van de wet van 28 januari 2003 oordeelde de rechter soeverein over de toewijzing van de gezinswoning, in het kader van voorlopige maatregelen voor372 of tijdens373 een echtscheidingsprocedure of in het kader van definitieve maatregelen bij de vereffening/verdeling na echtscheiding.374 Deze beoordeling gebeurde aan de hand van verschillende criteria.375 Sindsdien is dit echter veranderd: de wet voerde immers een nieuw wettelijk en prioritair criterium in376 voor de toewijzing van het genot van de gezinswoning. Voortaan moet de echtgenoot die het slachtoffer is van huiselijk geweld, als zij/hij daarom verzoekt, het genot toegewezen krijgen, behalve bij het zich voortdoen van uitzonderlijke omstandigheden.377 Door de Wet van 28 januari 2003 kan aldus aan de echtgenoot-dader een voorlopige maatregel worden opgelegd waardoor het aan deze voorlopig wordt verboden om de echtelijke verblijfplaats te betreden. Dit geldt op straffe van uitzetting, desnoods met de openbare macht.378 Voor wettelijk samenwonenden heeft de wetgever in een spiegelbepaling voorzien. 379

E. BREMS, “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld” in A. BOAS en J. LAMBERT, La violence conjugale/Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 206. 372 Art. 223 BW juncto art. 1253ter/4 tot 1253ter/6 Ger. W. 373 Art. 1280 juncto art. 1253ter/4 tot 1253ter/6 Ger. W. 374 Art. 1447, lid 2 BW juncto art. 1446 BW. 375 H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003”, supra noot 354, 87. 376 Toen: lid 3 van artikel 223 BW. F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 192 en E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 65-66. 377 H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003”, supra noot 354, 87; E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 66 en G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 514. 378 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403 en E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 66. 379 Art. 1479 BW; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403; H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003”, supra noot 354, 88 en G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 821. 371

76

De familierechtbank380 moet het verzoek van het slachtoffer inwilligen in de volgende drie gevallen381: (1) indien zijn/haar echtgenoot zich tegenover hem/haar schuldig heeft gemaakt aan verkrachting, opzettelijke slagen en verwondingen of vergiftiging382, (2) indien zijn/haar echtgenoot gepoogd heeft hem/haar te verkrachten, doden met het oogmerk om te doden, vermoorden of vergiftigen383 en (3) indien er ernstige aanwijzingen bestaan voor dergelijke gedragingen. Het toekennen van het genot aan het slachtoffer gebeurt dus automatisch van zodra hij/zij kan bewijzen dat er sprake is van ernstige aanwijzingen.384 In geval van vereffening/verdeling na echtscheiding geldt echter een strengere bewijsregeling. 385 Indien er geen sprake is van partnergeweld, maar wel van kindermishandeling dan kan er in het kader van voorlopige maatregelen ook een toewijzing van de gezinswoning gebeuren aan de nietgewelddadige ouder. Dit gebeurt echter op niet-preferentiële wijze.386 Vaak werd de toewijzing van de gezinswoning aan het slachtoffer gecombineerd met een contactverbod voor de verdachte. Zo bestond dus de facto een huisverbod. Dit betreft echter geen crisismaatregel zoals het nu is (zie infra III.5.2.), aangezien dit contactverbod hetzij als een bijkomende sanctie uitgesproken werd door de rechter hetzij als een na te leven voorwaarde werd opgelegd bij de vrijlating onder voorwaarden door de onderzoeksrechter, de raadkamer of de kamer van inbeschuldigingstelling.387 Er zijn echter een aantal nadelen verbonden aan de preferentiële toewijzing van de gezinswoning: (1) de maatregel kan enkel worden gevorderd indien de partner het slachtoffer is (niet het kind),

380 Krachtens art. 628, 2° Ger.

W. was de vrederechter van de laatste echtelijke verblijfplaats bevoegd inzake vordering gebaseerd op artikel 223 BW, door de Wet van 8 mei 2014 werd de bevoegdheid echter overgedragen aan de familierechtbank. Zie hier voor: art. 1253ter, lid 3 Ger. W. B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403 en E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 63. 381 Art. 3, 5 en 7 van de Wet van 28 januari 2003; H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003”, supra noot 354, 87; E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 65 en G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 513-514. 382 M.a.w. een inbreuk op de artikelen 375, 398-400, 402, 403 en 405 Sw. G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 513-514. 383 M.a.w. een misdrijf ex art. 375, 393, 394 of 397 Sw. gepoogd heeft. 384 H. VANBOCKRIJCK, “De wet van 28 januari 2003”, supra noot 354, 88-89; E. VAN DEN EEDEN, “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 66 en G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 514. 385 G. VERSCHELDEN, Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 648. 386 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1403 en R. HEPS en F. SWENNEN, “Juridische mogelijkheden tot uithuisplaatsing van de geweldpleger bij kindermishandeling” in S. ANTHONI (ed.), Hulpverlening bij kindermishandeling: over individuele weerbaarheid en maatschappelijke kwetsbaarheid, Antwerpen, Garant, 2011, 17. 387 I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing als juridisch instrument in de aanpak van partnergeweld. Vergelijkende beleidsstudie. Brussel: Dienst voor Strafrechtelijk beleid, www.dsb-spc.be/doc/pdf/DSB_Eindrapport_190112.pdf, 12 (Hierna: I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie.).

77

(2) de maatregel kan enkel worden opgelegd in geval van fysiek geweld (niet psychisch), (3) de vraag naar de maatregel moet uitgaan van de echtgenoot of de wettelijk samenwonende (moet zelf een verzoekschrift indienden), (4) de maatregel kan niet worden gevraagd door feitelijk samenwonenden en (5) het verkrijgen van de maatregel laat te lang op zich wachten waardoor het dus geen oplossing biedt in een crisissituatie. Bovendien denken slachtoffers dikwijls onterecht dat het gaat om een onmiddellijke uithuisplaatsing.388 In de praktijk kan echter geen onmiddellijke bescherming worden geboden en het slachtoffer blijft zo geconfronteerd met de dreigende aanwezigheid van zijn/haar echtgenoot. Dit brengt het gevaar met zich mee voor nieuwe en zwaardere feiten van huiselijk geweld.389 Sinds 1 januari 2013 kan het huisverbod in zo’n situatie mogelijks een uitweg bieden. 5.2.2. Het tijdelijk huisverbod 5.2.2.1. Ratio legis De wetgever had zich met de wetten van 15 mei en 15 juni 2012 voorgenomen om een aantal gebreken van de bestaande wetgeving te bestrijden. De toenmalige wetgeving schoot immers tekort inzake het garanderen van de veiligheid van slachtoffers: het spoedig ingrijpen in crisissituaties was niet mogelijk.390 Voorheen was een preventieve aanpak immers niet voorzien, waardoor zich steeds aantoonbare strafbare feiten moesten hebben voorgedaan vooraleer politie en justitie actie konden ondernemen.391 Hierdoor leefden dader en slachtoffer vaak noodgedwongen nog enige tijd onder hetzelfde dak met als risico een escalatie van het geweld. Het was tevens mogelijk dat er wel strafbare feiten hadden plaatsgevonden, maar dat het slachtoffer weigerde om aangifte te doen.392 Ook een verzoek om voorlopige maatregelen kon hier geen oplossing bieden doordat ze niet steeds met de gepaste snelheid worden opgelegd. Men kwam daarom tot het besef dat een louter repressief beleid gekoppeld aan de klassieke bestraffing niet volstaat om de voedingsbodem van

NAP 2010-2014, supra noot 180, 19. arrestatie van de dader is wel mogelijk, maar wordt vaak niet bevolen indien het gaat om opzettelijke slagen en verwondingen zonder of met lichte arbeidsongeschiktheid. Indien de dader wel gearresteerd wordt, komt het voor dat hij onmiddellijk wordt vrijgelaten bij de voorleiding voor de onderzoeksrechter of dat voldaan is aan de vrijlating onder voorwaarden. Indien de dader toch in voorlopige hechtenis wordt genomen, blijft hij daar meestal niet lang zitten. F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 192 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1404. 390 C. FOURIE, “De rol van de vrederechter in de wet tijdelijk huisverbod”, T. Vred. 2014, afl. 1-2, 8. 391 Deze actie kan een aanhouding of strafvervolging inhouden. 392 M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing bij huiselijk geweld, http://jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=365 (Hierna: M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing); B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1405 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39. 388

389 De

78

huiselijk geweld aan te pakken. Het huisverbod zorgt voor de noodzakelijke verbetering op dit vlak. 393 Enerzijds kan het huisverbod voortaan worden opgelegd nà feiten van huiselijk geweld. Er kan dan binnen de 24 uur een uitspraak van tijdelijke uithuisplaatsing met contactverbod verkregen worden. Anderzijds wordt voorzien in de mogelijkheid om het tijdelijk huisverbod preventief op te leggen indien een acute ernstige gevaarsituatie voorhanden is, maar zich nog geen strafbare feiten hebben voorgedaan. Hiervoor zijn bedreigende feiten of omstandigheden voldoende: bv. een man die tegen zijn vrouw zegt “Ik maak je kapot, je gaat eraan”. Op die manier krijgen de betrokkenen een onmiddellijke afkoelingsperiode, wordt aan hen de mogelijkheid geboden om initiatieven te nemen op burgerlijk vlak (bv. het vragen van dringende voorlopige maatregelen zonder samen in hetzelfde huis te blijven wonen) en kan aan hen de mogelijkheid worden geboden om met passende hulpverlening te starten.394 De procureur kan naast het opleggen van het huisverbod ook nog steeds gebruik maken van de arrestatie om nadien tegen die persoon een aanhoudingsbevel te vorderen of te vorderen dat er voorwaarden moeten worden verbonden aan de vrijlating van de betrokkene. Het huisverbod is dus slechts een extra instrument waar hij een beroep kan op doen wanneer kordaat en onmiddellijk optreden is vereist.395 De wetten van 2012 zorgden echter in de praktijk voor onduidelijkheid. Daarom werd op 20 december 2012 een omzendbrief van het College van Procureurs-generaal bij de hoven van beroep uitgevaardigd. Deze heeft getracht de bestaande onzekerheden weg te werken.396

393 Verslag namens

de Commissie voor de Justitie, Parl. St. Kamer 2011-12, nr. 1994/005, 7; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 193-195 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1404. 394 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1405. 395 Zie de artikelen 16 en 35 van de Voorlopige Hechteniswet; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 140-1406 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39. 396 Omz. nr. 18/2012 van 20 december 2012 van het College van Procureurs-generaal betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, 6 (Hierna: Omz. nr. 18/2012); F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 195 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2,1402-1413.

79

5.2.2.2. De wet van 15 mei 2012 De wet voorziet in een procedure in twee stappen: eerst zal het parket een tijdelijke maatregel opleggen, waarna de familierechtbank de procedure zal verderzetten.397 5.2.2.2.1. De rol van de procureur des Konings Artikel 3 van de Wet van 15 mei 2012 stelt dat: “Indien uit de feiten of omstandigheden blijkt dat de aanwezigheid van een meerderjarige persoon in de verblijfplaats een ernstig en onmiddellijk gevaar oplevert voor de veiligheid van één of meer personen die dezelfde verblijfplaats betrekken, de procureur des Konings ten aanzien van deze persoon een huisverbod kan bevelen.”398 De procureur des Konings zal in een concreet voorliggend geval dus moeten oordelen of de tijdelijke uithuisplaatsing wenselijk is. Dit betreft een exclusieve bevoegdheid. De omzendbrief nr. 18/2012 bepaalt dat de procureur des Konings van het arrondissement waar de verblijfplaats gelegen is, territoriaal bevoegd is.399 Hij zal dus moeten uitmaken of er sprake is van een ‘ernstig en onmiddellijk gevaar’. Dit is een belangrijke, maar niet altijd eenvoudige taak. De procureur zal zich immers moeten baseren op de informatie die voorhanden is. Dit zal de informatie zijn die hij uit de processen-verbaal kan halen, opgesteld door de politie. Indien deze weinig gegevens bevatten over de feiten en eventuele antecedenten, wordt het voor de procureur des Konings een moeilijk te maken afweging.400 Van belang is dat het hier gaat om een beveiligingsmaatregel en niet om een straf. Het is als het ware een hoogdringende tijdelijke burgerlijke maatregel die losstaat van enig strafrechtelijk gevolg. Het huisverbod mag geen enkel effect hebben op een mogelijke strafprocedure. Het is geen element dat de ernst van de feiten of de zwaarte van de sanctie mee bepaalt. De maatregel kan worden opgelegd van zodra er een ernstig en onmiddellijk gevaar is.401 Het huisverbod omvat niet enkel de plicht om de gemeenschappelijke verblijfplaats onmiddellijk te verlaten en een verbod tot het betreden ervan. De uithuisgeplaatste mag zich evenmin ophouden bij of aanwezig zijn in de verblijfplaats, noch contact opnemen met de personen aangeduid in het bevel van de procureur des Konings en die samen met hem/haar dezelfde

F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 198. Art. 3, §1 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. 399 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 7-8; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406. 400 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 195 en B. DESMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406. 401 M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 397 398

80

verblijfplaats betrekken.402 Dit kan gaan om de persoon tegen wie het geweld of de bedreiging was gericht, maar evengoed om de andere inwonenden ten aanzien van wie geen dreigend gevaar aanwezig was. Stel dat er zich enkel feiten van partnergeweld hebben voorgedaan, dan kan naast een contactverbod ten aanzien van de partner ook een verbod gelden ten aanzien van de kinderen. Dit is echter niet steeds wenselijk en daarom werd voorzien dat de procureur des Konings het contactverbod kan beperken tot de personen die daadwerkelijk in gevaar verkeren.403 Ook kan een uitzondering worden toegestaan zodat de uithuisgeplaatste kleding of andere bezittingen kan ophalen. Meestal zal dit echter gebeuren door middel van een derde zoals een familielid of kennis. Kan dit niet, dan zal de uithuisgeplaatste begeleiding krijgen van de politie.404 Het huisverbod kan de procureur des Konings enkel opleggen aan een meerderjarige geweldpleger. Er moet geen familiale of relationele band bestaan tussen dader en slachtoffer. De omzendbrief bepaalt dat de wet algemeen personen die dezelfde verblijfplaats betrekken, beoogt. Er wordt enkel een bepaalde duurzaamheid inzake het samenleven vereist.405 Indien er sprake is van een minderjarige die een ernstig en onmiddellijk gevaar oplevert voor de andere bewoners dan kan de procureur hem of haar arresteren en voor de jeugdrechter brengen met het oog op dwingende maatregelen. Bij effectieve slagen en verwondingen kan het parket de jeugdrechtbank inschakelen wegens een als een misdrijf omschreven feit. Indien het bij bedreigingen bleef, kan dit ook, maar dan wegens een verontrustende opvoedingssituatie.406 Het uitzonderlijk karakter van het huisverbod moet steeds gerespecteerd worden: deze maatregel dient enkel om in acute gevarensituaties bescherming te bieden en dit enkel wanneer geen enkele andere maatregel de veiligheid kan waarborgen. Het huisverbod is immers een vrijheidsbeperkende maatregel die het recht op eerbiediging van het gezinsleven (artikel 8 EVRM) beknot. Het begrip ‘ernstig en onmiddellijk gevaar’ mag dus geen te ruime invulling krijgen.407 Voor de uithuisplaatsing zijn enkel feiten die de lichamelijke of psychische veiligheid van de medebewoners in het gedrang kunnen brengen van tel. Bedreigingen die enkel betrekking hebben op de financiële of materiële veiligheid moeten volgens de omzendbrief nr. 18/2012 niet in

Art. 3, §2 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 403 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 196. 404 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 25; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406 en A. TURTELBOOM, Nieuwe rondzendbrief verduidelijkt het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, http://annemieturtelboom.be/een-nieuwe-rondzendbrief-verduidelijkt-het-tijdelijk-huisverbodin-geval-van-huiselijk-geweld/. 405 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 8-9. 406 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1405. 407 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 10; M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406. 402

81

overweging worden genomen.408 De bevolen maatregelen moeten ook beperkt blijven tot wat strikt noodzakelijk is om de veiligheid van het gezin te waarborgen.409 De wet voorziet niet in een hoorrecht van de geweldpleger: de betrokkene moet dus niet eerst worden gehoord alvorens een verbod kan worden uitgevaardigd. De Raad van State bracht de wenselijkheid van de wettelijke verankering van dit hoorrecht onder de aandacht, maar dit advies410 werd door de wetgever naast zich neergelegd. De omzendbrief van 20 december 2012 tracht ter zake toch iets te veranderen door te bepalen dat het huisverbod ‘in principe’ pas wordt genomen na verhoor van de uit huis te plaatsen persoon. Dit hoorrecht is een belangrijke procedurele waarborg ter voorkoming van misbruiken. 411 Indien de procureur des Konings de maatregel wenselijk acht, stelt hij een bevel op schrift. Dit bevel moet verplicht een aantal vermeldingen bevatten.412 De procureur des Konings brengt vervolgens de uithuisgeplaatste en diegenen die dezelfde verblijfplaats betrekken schriftelijk op de hoogte van de inhoud van zijn bevel. Er wordt tevens een afschrift van het bevel gestuurd naar de korpschef van de lokale politie waarbinnen de verblijfplaats waarop het bevel betrekking heeft, gelegen is. Op deze manier is de lokale politie van de verblijfplaats volledig geïnformeerd en kan deze snel en met kennis van zaken beslissingen nemen indien men opgeroepen wordt door één van de beschermde bewoners.413 Bovendien wordt door de procureur contact opgenomen met de dienst slachtofferonthaal. Deze dienst kan dan zorgen voor de nodige bijstand en voorlichting van de personen die samen met de uithuisgeplaatste dezelfde verblijfplaats betrekken. De dienst kan de slachtoffers ook doorsturen naar juridische of psychosociale bijstand afhankelijk van hun behoeften. Enkel in hoogdringende situaties414 kan de beslissing mondeling worden meegedeeld

408 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 9-10 en F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot

21, 197. 409 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 7 en 13 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406. 410 Adv. RvS bij het wetsontwerp betreffende de tijdelijke uithuisplaatsing ingeval van huiselijk geweld, Parl. St. Kamer 2011-12, 50.888/2, 25. 411 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 12; M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406. 412 Art. 3, §4 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 413 A. TURTELBOOM, Nieuwe rondzendbrief verduidelijkt het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, http://annemieturtelboom.be/een-nieuwe-rondzendbrief-verduidelijkt-het-tijdelijk-huisverbod-in-gevalvan-huiselijk-geweld/. 414 Volgens het artikel: ‘een dermate spoedeisend karakter’.

82

aan de uithuisgeplaatste. In zo’n geval moet wel binnen de kortst mogelijk termijn een afschrift van het bevel aan de betrokken persoon worden gestuurd.415 De beslissing moet steeds precies worden omschreven door de procureur des Konings. Het huisverbod maakt immers een verregaande inperking uit van het recht op eerbiediging van het privé- en gezinsleven zoals geformuleerd in artikel 22 van de Grondwet en in artikel 8 EVRM. Indien de verblijfplaats van de geweldpleger tevens de plaats is waar hij zijn beroep uitoefent, moet de procureur des Konings de ruimten aanduiden waar de uithuisgeplaatste toch nog mag komen ondanks het geldende verbod.416 Denk aan een dokterspraktijk in een woning, maar die bereikbaar is via een afzonderlijke in- en uitgang. De verhindering van de uitoefening van het beroep van de uithuisgeplaatste moet in de mate van het mogelijke worden vermeden voor zover dit niet in strijd is met het opzet van bescherming van de andere bewoners.417 Binnen 24 uur na de kennisgeving van het bevel dient de uithuisgeplaatste aan de procureur des Konings mee te delen op welke plaats en op welke wijze hij bereikbaar zal zijn gedurende de duur van het verbod. Voor de miskenning van deze verplichting werd geen straf voorzien.418 De uithuisplaatsing geldt voor maximaal tien dagen te rekenen vanaf de kennisgeving ervan aan de betrokken persoon, maar kan worden verlengd door de familierechtbank met ten hoogste drie maanden.419 De maatregel kan eveneens voor de vervaldatum door de procureur des Konings worden opgeheven indien hij meent dat het gevaar is geweken. Bovendien kan ook de invulling van de maatregel worden gewijzigd420 indien de omstandigheden dit rechtvaardigen.421 De procureur des Konings kan evengoed meteen opteren voor een kortere termijn. Dit wordt echter door de omzendbrief afgeraden gelet op de strikte termijnen waaraan de familierechtbank is gehouden en omwille van het feit dat de procureur des Konings de maatregel sowieso vroegtijdig kan opheffen.422

Art. 3, §5 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 24-25 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407. 416 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 196. 417 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 17-18 en F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197. 418 Art. 3, §6 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407. 419 Art. 3, §3 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. 420 Bv. een tijdelijk contact toestaan, een uitzondering toestaan op het huisverbod om persoonlijke spullen op te halen. B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407. 421 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 27; Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl. St. Kamer 2011-12, nr. 5-539/4, 56 en F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 196. 422 C. FOURIE, “De rol van de vrederechter in de wet tijdelijk huisverbod”, T. Vred. 2014, afl. 1-2, 8 en Art. 3, §7 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. 415

83

5.2.2.2.2. De rol van de familierechtbank423 De procedure rond het huisverbod eindigt niet bij de procureur des Konings. De familierechtbank speelt op haar beurt ook een belangrijk rol inzake het huisverbod. De procureur des Konings moet het bevel tot uithuisplaatsing meedelen aan de familierechtbank. Dit moet “ten laatste op de eerste dag waarop de griffie geopend is volgend op de dag van het bevel tot huisverbod” gebeuren. De territoriaal bevoegde familierechtbank betreft deze van het arrondissement waarin de betrokken verblijfplaats is gelegen. Alle relevante stukken inzake het huisverbod worden eveneens meegedeeld aan de familierechtbank en aan de partijen van de processen-verbaal die aanleiding hebben gegeven tot het huisverbod. Zo beschikt de familierechtbank over de nodige extra informatie.424 De familierechtbank bepaalt vervolgens de dag en het uur van de zitting waarop de zaak ten gronde kan worden behandeld. Dit zal gebeuren binnen 24 uur na de mededeling van het bevel van de procureur des Konings. De zitting moet plaatsvinden binnen de periode waarvoor het huisverbod geldt. De zitting moet dus maximaal binnen tien dagen, vanaf de kennisgeving van het huisverbod aan de uithuisgeplaatste, plaatsvinden. De partijen vermeld in het huisverbod en de procureur des Konings worden door de griffier in kennis gesteld van de plaats, dag en uur van de zitting.425 Gelijktijdig met deze kennisgeving worden de in het bevel van de procureur des Konings vermelde personen bij gerechtsbrief uitgenodigd om een verzoek inzake dringende voorlopige maatregelen in te dienen.426 Bovendien kunnen partijen ook tijdens de duur van het huisverbod

Vroeger was de vrederechter ter zake bevoegd, maar de wet van 30 juli 2013 wees de bevoegdheid toe aan de nieuwe familierechtbank. De familierechtbank is exclusief bevoegd voor verzoeken i.v.m. het huisverbod in geval van huiselijk geweld. Verzoeken ingediend bij andere rechtscolleges zijn bijgevolg onontvankelijk. Buiten het geval van huiselijk geweld kan wel een ander rechtscollege bevoegd zijn, bv. in geval van belaging. B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1409. 424 Bijvoorbeeld: processen-verbaal die aanleiding hebben gegeven tot het huisverbod en/of deze waarin een inbreuk op het huisverbod werd vastgesteld, de beslissing van de procureur tot opheffing of wijziging van de invulling van het huisverbod. Het beginsel van tegenspraak eist dat de partijen in kennis worden gesteld van deze processen-verbaal. Art. 4, §1 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; Adv. RvS bij het wetsontwerp betreffende de tijdelijke uithuisplaatsing ingeval van huiselijk geweld, Parl. St. Kamer 2011-12, 50.888/2, 28; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 425 Art. 4, §2 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197-198; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 426 Art. 4, §2, lid 2 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. 423

84

een verzoek om dringende voorlopige maatregelen neerleggen bij conclusie of bij schriftelijk verzoek neergelegd of gericht aan de griffie.427 Op te merken valt dat de hier besproken termijnen zeer kort zijn. Bijgevolg vereist de figuur van het huisverbod in de praktijk een optimale organisatie van de parketten. Alle stukken en informatie zullen moeten worden gecentraliseerd.428 Deze wettelijke waarborgen inzake vorm en tijd zijn noodzakelijk omdat het huisverbod een verregaande inperking inhoudt van artikel 22 van de Grondwet en artikel 8 EVRM inzake het recht op privéleven. Dit betreft een fundamenteel recht dat niet zomaar aan de kant kan worden geschoven zonder de nodige waarborgen.429 De familierechtbank zal de zaak behandelen en de aanwezige partijen horen indien de partijen of de procureur des Konings daar schriftelijk of mondeling ter zitting om verzoeken. De uithuisgeplaatste kan het huisverbod betwisten of de inkorting van de opgelegde termijn verzoeken.430 Ze zal de zaak behandelen in raadkamer, niettemin kan ze in elke stand van het geding, ambtshalve of op vraag van de procureur of één van de partijen, de openbaarheid van de debatten bevelen.431 De familierechtbank gaat na of de voorwaarden opgesomd in de artikelen 3 en 4 van de wet werden nageleefd. Vervolgens kan zij het huisverbod opheffen432 of verlengen met ten hoogste drie maanden te rekenen vanaf het vonnis, indien zij meent dat de feiten of omstandigheden dit rechtvaardigen.433 Ze dient deze beslissing met redenen te omkleden. Haar uitspraak is uitvoerbaar bij voorraad.434 Dit heeft tot gevolg dat rechtsmiddelen geen schorsende werking hebben. In dit geval is dit alleen maar logisch, aangezien anders het nut van deze maatregel teniet zou worden gedaan van zodra een rechtsmiddel wordt aangewend. Dit levert geen probleem op

Art. 5, §6 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1408 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 428 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 198. 429 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197. 430 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 198. 431 Art. 5, §1 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. 432 De opheffing kan bevolen worden met onmiddellijke uitwerking, maar kan evengoed slechts gelden vanaf een bepaalde datum. In dit laatste geval is er in principe sprake van een inkorting van de opgelegde termijn. 433 Ze zal van mening moeten zijn dat er nog steeds sprake is van een ‘ernstig en onmiddellijk gevaar’. 434 Art. 5, §2 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 198 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407. 427

85

inzake de rechten van verdediging omwille van de korte termijnen gecombineerd met de rechterlijke controle.435 De griffier zal de partijen bij gerechtsbrief in kennis stellen van het vonnis en de door hen mogelijk aan te wenden rechtsmiddelen. Ook de procureur des Konings wordt van het vonnis op de hoogte gebracht.436 De uithuisgeplaatste en de andere bij het contactverbod betrokken personen kunnen hoger beroep aantekenen tegen de beslissing tot het opleggen, afzwakken of intrekken van het huisverbod. Dit is afhankelijk van hun belang. Ook verzet behoort tot de mogelijkheden.437 De familierechtbank kan de invulling van het door de procureur bevolen huisverbod wijzigen of het huisverbod opheffen indien de omstandigheden dit vereisen. Dit kan te allen tijde na een verzoek van een van de partijen of door de procureur des Konings en mits dit gebeurt bij een met redenen omkleed vonnis. Er kan gedacht worden aan het geval waarbij een verlenging werd uitgesproken, maar waar de geweldpleger enige versoepeling vraagt. Zo kan hij vragen om het contactverbod enkel te laten gelden ten aanzien van zijn partner en niet ten aanzien van zijn kinderen. Ook kan worden verzocht om het huisverbod slechts toepassing te laten vinden tussen bepaalde uren, bv. tussen 18 uur ’s avonds en 7 uur ’s morgens. In dit laatste geval is het aangewezen dat daarvoor een bijzondere dwingende reden voorhanden is. Te denken valt aan het geval waar de verblijfplaats tevens de plaats is waar de uithuisgeplaatste zijn beroep uitoefent.438 De zaak blijft tevens ingeschreven op de rol van de familierechtbank totdat het huisverbod eindigt. Er is met andere woorden sprake van blijvende saisine. Zo kan de zaak in geval van nieuwe elementen eenvoudiger opnieuw voor de familierechtbank worden gebracht. Dit kan door middel van conclusie of bij schriftelijk verzoek dat wordt neergelegd of gericht is aan de griffie. Er moet dus niet steeds een nieuwe procedure worden ingeleid waardoor kosten kunnen worden bespaard. De ambtshalve weglating van de rol geformuleerd in artikel 730, §2, a) Ger. W. krijgt geen uitwerking in deze materie.439

Wetsvoorstel (S. DE BETHUNE en C. FRANSSEN) tot wijziging van de artikelen 223, 1447 en 1479 van het Burgerlijk Wetboek en van de artikelen 587, 594 en 1280 van het Gerechtelijk Wetboek inzake preventieve uithuisplaatsing en houdende andere maatregelen ter opvolging en beteugeling van partnergeweld, Parl. St. Senaat 2010-11, nr. 5-539/1, 5 en F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 198. 436 Art. 5, §3 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. 437 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 198 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten“, supra noot 2, 1408. 438 Art. 5, §4 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 18; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1408 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 439 Art. 5, §5 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1408 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 435

86

Het huisverbod vervalt in twee gevallen. Ten eerste komt het verbod te vervallen indien de rechter er niet in slaagt om binnen de maximumperiode van tien dagen een beslissing te nemen. Ten tweede vervalt het verbod indien er een rechterlijke beslissing werd genomen die verband houdt met de gemeenschappelijke verblijfplaats. Deze laatste zin doelt dus op de voorlopige maatregelen ex artikel 223 BW, artikel 1479 BW en artikel 1280 Ger. W. De wet regelt niets inzake de kennisgeving van deze beslissing aan politie of justitie. De betrokkene zal dus zelf het bewijs van het bestaan van deze beslissing moeten aanleveren.440 Het huisverbod komt ook ten einde indien de familierechter vaststelt dat het huisverbod niet wettelijk of niet langer opportuun is.441 5.2.2.3. De wet van 15 juni 2012 De wet van 15 juni 2012 betreft de wet tot bestraffing van de niet-naleving van het tijdelijk huisverbod en tot wijziging van de artikelen 594 en 627 van het Gerechtelijk Wetboek. Artikel 2 van de wet bepaalt dat indien de uithuisgeplaatste het huisverbod opgelegd door de procureur des Konings overtreedt, dit zal resulteren in een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en/of een geldboete van 26 tot 100 euro. Deze overtreding kan bestaan uit het betreden van de woning, het rondhangen in de buurt ervan of het niet respecteren van het contactverbod. Het betreft met andere woorden een autonoom misdrijf. Een algemeen opzet volstaat.442 Het gegeven dat de medebewoners ondanks het verbod toch toestemming geven tot het betreden van de woning, doet niets af aan het strafbaar karakter.443 De wijziging aan het artikel 594 Ger. W. is thans niet meer relevant, aangezien zij betrekking had op de bevoegdheid van de vrederechter inzake het huisverbod. Deze bevoegdheid werd echter bij wet van 30 juli 2013 overgeheveld naar de familierechtbank.444 Ook de toenmalige wijziging van artikel 627 Gerechtelijk wetboek heeft vandaag zijn nut verloren. Het artikel werd ondertussen opnieuw aangepast door de wet van 30 juli 2013.445 5.2.3. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 52 van het verdrag meent dat de partijen de nodige wetgevende of andere maatregelen moeten nemen om te waarborgen dat de bevoegde autoriteiten worden gerechtigd om Art. 5, §7 van de Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld; M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 199 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1407. 441 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 34-35. 442 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 36-37. 443 M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1409 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 444 Art. 594, 22° Gerechtelijk Wetboek werd met ingang van 1 januari 2013 opgeheven door art. 134, 7° van de wet van 30 juli 2013. 445 Ar. 627, 18° Gerechtelijk Wetboek werd gewijzigd bij art. 138, b) van de wet van 30 juli 2013, dit artikel werd op zijn beurt vervangen met ingang van 1 september 2014 door art. 60 van de wet 8 mei 2014. (coördinatie- en wijzigingswet die wijzigingen aanbracht aan de wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank). 440

87

spoedeisende locatieverboden op te leggen. Dit houdt in dat de autoriteiten bij onmiddellijk gevaar een pleger van huiselijk geweld kunnen bevelen om onverwijld de woning van het slachtoffer of van de persoon die gevaar loopt gedurende een toereikende periode te verlaten en de pleger te verbieden deze woning te betreden of contact op te nemen met het slachtoffer of de persoon die gevaar loopt. De veiligheid van de slachtoffers of personen die gevaar lopen moet hierbij steeds prioritair zijn. Prima facie leek de Belgische Wet van 15 mei 2012 inzake het huisverbod aan de verplichtingen uit dit artikel te voldoen. Door deze wet is de procureur des Konings immers gerechtigd om een pleger van huiselijk geweld uit zijn huis te plaatsen, een huisverbod en een contactverbod op te leggen. Dit kan zowel bij reeds voorgedane geweldfeiten als bij loutere bedreigingen. Het enige criterium betreft het ‘ernstig en onmiddellijk in gevaar verkeren’. Ook het artikel 52 meent dat zo’n huisverbod reeds moet kunnen indien een persoon ‘onmiddellijk gevaar loopt’ zonder reeds slachtoffer te zijn. Na grondiger onderzoek werd echter duidelijk dat deze uithuizeplaatsingsmaatregel op heel wat vlakken toch nog verbetering behoeft. Ten eerste moet het gebrek aan een risicotaxatie-instrument worden aangekaart. Het is immers niet geheel duidelijk wanneer de procureur des Konings precies gerechtvaardigd en proportioneel tot uitvaardiging van het huisverbod kan overgaan.446 De procureur staat er in zijn beslissing alleen voor aangezien de wet enkel spreekt over ‘een ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid’ waarbij loutere bedreigingen reeds volstaan. Het begrip wordt echter nergens in de wet gedefinieerd. Dit kan leiden tot territoriale verschillen, waarbij men in het ene gerechtelijk arrondissement in vergelijking met een ander sneller overgaat tot het opleggen van een huisverbod.447 Een risicotaxatie-instrument zoals in Nederland zou hiervoor een oplossing kunnen bieden.448 Volgens de Dienst van het strafrechtelijk beleid: “Zou het opzetten van een evaluatiesysteem van het risico een waardevol instrument zijn en de basis vormen voor een gesystematiseerde analyse van de crisis, een objectieve en volledige registratie ervan en een homogene toepassing van de praktijken.”449

446 S. VANDEKERCKHOVE, “Tool in ontwikkeling om partnergeweld aan te pakken”,

De Morgen 4 augustus 2012, www.demorgen.be/binnenland/tool-in-ontwikkeling-om-partnergeweld-aan-te-pakken-a1480682/. 447 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 200. 448 Zie infra IV.3.2. 449 I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 122.

88

Ook de vrouwenorganisaties Viva-SVV en Zij-kant menen dat er een lijst met criteria moet worden ontwikkeld zodat kan worden ingeschat hoe gevaarlijk een situatie is. Door de afwezigheid van zo’n instrument aarzelen politie en parket om de wet op de uithuisplaatsing toe te passen.450 De recent ontwikkelde tool inzake partnergeweld zal hier binnenkort een mouw aan passen.451 Toch meent V. GUYONNAUD dat het belang van zo’n instrument moet worden gerelativeerd, aangezien beslissingen inzake huiselijk geweld vaak nattevingerwerk zijn. Een risicotaxatie-instrument vormt bijgevolg geen garantie voor een goede beslissing. Ten tweede bestaat er een gevaar voor misbruik. Het kan zijn dat iemand het slachtoffer wordt van leugens en zo het genot van bepaalde grondrechten verliest. Zo kan een vrouw haar man onterecht beschuldigen van slagen en verwondingen ten aanzien van haarzelf en de kinderen omdat hun relatie afstevent op een echtscheiding en zij zo meent meer kans te hebben om de exclusieve uitoefening van het ouderlijk gezag te verkrijgen. Voor zo’n geval werd door de wet in geen enkele specifieke schadeloosstelling voorzien. Dit betekent dat de uithuisgeplaatste beroep zal moeten doen op artikel 1382 BW uit het gemeen recht. Dit artikel brengt echter een zware bewijslast met zich mee: fout, schade en causaal verband zullen moeten worden bewezen door de uithuisgeplaatste.452 Ten derde is de strafdrempel voorzien door de wetgever naar mijn mening niet hoog genoeg en zorgt dit zo voor problemen in de praktijk. Bij miskenning van het huisverbod kan hierdoor geen aanhoudingsbevel worden uitgevaardigd. Zoals hierboven reeds werd aangehaald kan de onderzoeksrechter pas de voorlopige hechtenis bevelen voor strafbare feiten waarvoor een gevangenisstraf voorzien is van één jaar of meer.453 Dit werd zo geregeld zodat de voorlopige hechtenis pas zou worden aangewend indien het echt nodig is en niet van zijn doel zou worden afgewend. Het betreft immers een ingrijpende maatregel. In geval van huiselijk geweld is de voorlopige hechtenis echter soms noodzakelijk indien geweldplegers niet uit de buurt van hun huisgenoten kunnen blijven en alle verboden aan hun laars lappen. In zo’n geval is het in hechtenis nemen van de persoon noodzakelijk om de veiligheid van de medebewoners te garanderen. In de praktijk kan dit probleem soms worden opgelost door gebruik te maken van het misdrijf belaging uit artikel 442bis Sw. Op basis van dit misdrijf kan de betrokkene worden voorgeleid voor de onderzoeksrechter en deze kan vervolgens beslissen om de persoon in voorlopige hechtenis te nemen. De wetgever heeft op dit strafbaar feit immers een zwaardere gevangenisstraf

VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier, supra noot 220, 10. Zie supra III.5.1.1. 452 F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197 en interview met V. GUYONNAUD. 453 Art. 16 Voorlopige hechteniswet; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 36-37; M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en interview met V. GUYONNAUD. 450 451

89

gesteld tot twee jaar. Als voorwaarde voor belaging wordt vereist dat de overtreder van het huisverbod wist of had moeten weten dat de rust van het slachtoffer ernstig en effectief werd verstoord door zijn gedrag.454 Spijtig genoeg is deze oplossing ook niet waterdicht aangezien belaging een klachtmisdrijf is. Men kan enkel tot de aanhouding van de persoon overgaan indien het slachtoffer uitdrukkelijk en ondubbelzinnig om de instelling van de strafvordering heeft verzocht. Hierbij is een enkele aangifte niet voldoende. De aangifte maakt volgens het Hof van Cassatie geen klacht uit als bedoeld in artikel 442bis, tweede lid Sw.455 Indien het slachtoffer weigert om zelf actie te ondernemen uit angst voor een verdere escalatie van het geweld of omdat het bang is voor de gevolgen van zo’n verzoek dan staan politie en justitie opnieuw met de rug tegen de muur. Naar mijn mening is de verhoging van de strafsanctie tot een gevangenisstraf van één jaar, bij niet-naleving van het bevel van de procureur des Konings, dan ook de gepaste oplossing om een einde te maken aan deze problematiek. Ten vierde geldt de strafbaarstelling van de miskenning van het huisverbod enkel voor het huisverbod bevolen door de procureur des Konings. Indien de familierechtbank heeft besloten tot een verlenging en de betrokkene respecteert dit bevel niet dan stelt hij zich in principe niet bloot aan enige straf. Mijns inziens is dit onlogisch en dient de straf voorgeschreven bij niet-naleving van het bevel van de procureur des Konings hier van overeenkomstige toepassing te zijn. Bovendien werd de toepassing van de strafbaarstelling uit artikel 2 nergens doorgetrokken naar andere burgerlijke geschillen over de gemeenschappelijke woning. Indien bij wijze van voorlopige maatregelen een verbod wordt opgelegd om elkaars verblijfplaats te betreden, kan de miskenning van dit verbod geen aanleiding geven tot de strafsanctie voorzien in artikel 2. Meer algemeen kan dus worden gesteld dat het aangewezen is om de strafbaarstelling te verruimen voor alle vormen van huisverbod opgelegd door een burgerlijke rechter.456 Ten vijfde staat de hulpverlening nog lang niet op punt. Artikel 3, §5, tweede lid Wet tijdelijk huisverbod bepaalt ter zake het volgende: “De procureur des Konings neemt contact op met de dienst slachtofferonthaal van zijn parket met het oog op de bijstand en de voorlichting van de personen die met de uithuisgeplaatste dezelfde verblijfplaats betrekken.” Inzake deze hulpverlening wordt niets anders bepaald. Dit komt omdat de hulpverlening en welzijnszorg een gemeenschapsbevoegdheid is en dus op dat niveau verder moet worden uitgewerkt.457 Ook M.

M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten“, supra noot 2, 1410 en F. DHONT, “Belaging”, supra noot 333, 8-9. 455 Cass. 11 maart 2008, P08.0011.N; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 36-37; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410 en interview met V. GUYONNAUD. 456 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 36-37 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410. 457 Art. 3, §5, lid 2 wetsontwerp betreffende de tijdelijke uithuisplaatsing ingeval van huiselijk geweld, Parl.St. Kamer 2011-12, nr. 1994/007. 454

90

WEEWAUTERS kan bevestigen dat het met de hulpverlening erbarmelijk is gesteld. Dit geldt des te meer voor de daderhulpverlening.458 Deze vorm van hulpverlening zou verplicht moeten worden. Ze haalt aan dat in de Nederlandse gemeente Venlo een systeem459 bestaat waarvan men in België alleen maar kan dromen. Er kan dus worden besloten dat de hulpverlening na de uithuisplaatsing in België een waar knelpunt vormt. In de toekomst moet werk worden gemaakt van een intensieve hulpverlening voor slachtoffers én daders en dit zo snel mogelijk na de uithuisplaatsing.460 Het reeds vermelde CO3-project en de – hopelijk – navolgende oprichting van een Family Justice Center kan op dit vlak misschien voor de nodige verbetering zorgen.461 Ten zesde zouden volgens M. WEEWAUTERS en V. GUYONNAUD contactverboden beter systematisch worden opgelegd in geval van een uithuisplaatsing. Nu worden deze contactverboden slechts zelden opgelegd. Ten zevende haalt V. GUYONNAUD de administratieve rompslomp aan. Bij het opleggen van het huisverbod moeten immers heel wat documenten nauwkeurig worden ingevuld en afgetekend. Dit is quasi onmogelijk te bolwerken tijdens de wachtdienst. Ten laatste werd door M. WEEWAUTERS aangehaald dat de omzendbrief nr. 18/2012 inzake het huisverbod moet worden verbeterd. Door het ontdekken van deze knelpunten werd contact opgenomen met substituut-procureur des Konings V. GUYONNAUD. Zij meldde dat de wet betreffende het tijdelijk huisverbod in principe niet wordt toegepast door het parket Brugge462 omwille van de logge praktische uitwerking en de ongunstige gevolgen dat deze wet met zich meebrengt. Dit valt enorm te betreuren omdat het principe achter de wet wel goed is. Mijn inziens is het dan ook duidelijk: aan het huisverbod moet grondig worden gesleuteld zodat ook de praktische uitvoering ervan mogelijk wordt. Er is echter hoop op verandering. In het regeerakkoord 2014 werd immers gesteld dat men bijzondere aandacht gaat besteden aan de bestraffing en behandeling van plegers van intrafamiliaal geweld.

W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 8. Dit geprivatiseerd systeem bestaat uit één jaar verplichte daderhulp gekoppeld aan een psycholoog. Slachtofferhulp bestaat ook op vrijwillige basis. 460 K. BERTELOOT, S. SIVRI, M.-R. BROUCKER, D. REYNDERS en F. GAZAN (2009). Analyse van de vragenlijsten met betrekking tot de gemeenschappelijke omzendbrief COL 4/2006 van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-generaal betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld. Brussel: Dienst voor Strafrechtelijk beleid, www.dsb-spc.be/doc/pdf/RAP_COL4_analyse_091209_def.pdf., 61. 461 FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, About FJC, www.familyjusticecenterseurope.org/about-us; FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, Downloads: presentation FJC Brussels, www.familyjusticecenterseurope.org/doc/presentation-family-justice-centers-brussels.pdf; FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, Pilots, www.familyjusticecenterseurope.org/pilots en PROVINCIE ANTWERPEN, Geweld- en slachtofferbeleid: CO3-project, www.provincieantwerpen.be/aanbod/dwep/dwg/geweld-enslachtofferbeleid/CO3-project.html. 462 Ook door andere parketten wordt het huisverbod niet of amper toegepast. Bv. Oudenaarde of Gent. 458 459

91

In dit kader plant men de bijsturing van de wetten van 15 mei en 15 juni 2012 zodat het tijdelijk huisverbod beter kan worden toegepast en gehandhaafd.463 6. Besluit en aanbevelingen Te besluiten valt dat België heel wat wetgevende en andere maatregelen heeft genomen ter bevordering en bescherming van eenieder om gevrijwaard te worden van huiselijk geweld en dit zowel op strafrechtelijk als op civielrechtelijk vlak. België keurt gewelddaden in de huiselijke context uitdrukkelijk af. Door de huidige kordate aanpak is het slachtoffer van huiselijk geweld veel beter beschermd anno 2015 dan twee decennia geleden. België is al in bepaalde mate tegemoetgekomen aan de door het Verdrag van Istanbul gestelde vereisten en draagt zo bij tot een Europa dat vrij is van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Toch schiet België nog op meerdere vlakken tekort en zal moeten worden gezorgd voor: - Naar geslacht opgesplitste politie- en parketstatistieken en eventueel het doorvoeren van een onderverdeling op basis van de verschillende vormen van huiselijk geweld. - Meer aandacht in het onderwijs voor huiselijk geweld en het informeren van leerlingen over het aangaan van relaties. Dit door middel van een integratie van voorlichting omtrent huiselijk geweld en relaties in de eindtermen. - Het verder uitbouwen van de verschillende opleidingen voor professionelen, zeker voor tandartsen, huisartsen en gynaecologen. Er zou best worden voorzien in verplichte opleidingen. - De participatie van de media en de private sector. Idealiter wordt ook in Vlaanderen een bepaling ingevoegd in het beheerscontract van bv. de VRT zodat kan worden overgegaan tot sensibilisering van het grote publiek rond huiselijk geweld. Dit naar voorbeeld van het de bepaling in het beheerscontract van de RTBF. Op het vlak van participatie met de private sector werd nog niets bereikt waardoor ook daar nog veel werk te verrichten valt. Een proefproject inzake aandacht voor partnergeweld op het werk zou nuttig zijn. - De verhoging van het aantal vluchthuizen. - Eén gratis telefoonhulplijn die 24/24 en 7/7 beschikbaar is, zodat niet meer moet worden teruggevallen op Tele-onthaal als lapmiddel. - Meer campagnes om te focussen op het belang van melding door getuigen en het voeren van een onderzoek naar de haalbaarheid van de oprichting van een vertrouwenscentrum voor volwassenen.

Regeerakkoord van 9 oktober 2014: “Een economisch engagement, een sociaal project”, www.premier.be/sites/default/files/articles/Accord_de_Gouvernement_-_Regeerakkoord.pdf, 120. 463

92

- De uitwerking van een systeem waardoor professionelen beter weten wanneer ze het best tot melding overgaan naar het voorbeeld van de Nederlandse verplichte meldcodes. - Het verder uitwerken en officialiseren van de risicotaxatie-instrumenten. - Het verbeteren van de toepassing van het huisverbod: de invoering van een risicotaxatieinstrument, het voorzien in een specifieke schadeloosstelling in geval van misbruik, het verhogen van de strafdrempel in geval van niet-naleving van het huisverbod zodat een aanhoudingsbevel mogelijk wordt, uitbreiding van de strafbaarstelling zodat het niet-naleving van het door de familierechtbank verlengde huisverbod ook kan worden bestraft, het verbeteren van de hulpverlening, het systematisch opleggen van contactverboden in geval van uithuisplaatsing, het vereenvoudigen van de administratieve verplichtingen en het verbeteren van de omzendbrief nr. 18/2012 inzake het huisverbod. Een aantal van deze werkpunten staan reeds opgenomen in de update 2012-2013 van het Nationaal Actieplan 2010-2014. Ook in het Nationaal Actieplan 2015-2018 zal er veel aandacht uitgaan naar deze knelpunten. België weet dus waar de gebreken zitten en spant zich in om daar iets aan te veranderen. Het is echter niet altijd eenvoudig om een consensus te bereiken in verband met kwesties inzake huiselijk geweld. Er bestaan op dat vlak heel wat visieverschillen. Ook gooit het gebrek aan budget vaak roet in het eten zodat bepaalde initiatieven niet kunnen worden verwezenlijkt.464 Er kan dus worden besloten dat de bestaande structuren reeds volstaan, maar dat een aantal concrete knelpunten nog moeten worden weggewerkt.

464

Interview met M. WEEWAUTERS.

93

IV.

Rechtsvergelijkend luik

In het licht van deze masterproef is het interessant om na te gaan of andere lidstaten van de Raad van Europa eenzelfde initiatieven hebben genomen als België. Daarom zal concreet worden nagegaan of Nederland recentelijk maatregelen heeft genomen in de strijd tegen huiselijk geweld. Bovendien zal worden bekeken hoe conform hun weten regelgeving is aan het Verdrag van Istanbul. Er zal echter niet op alle domeinen worden ingegaan, omdat dit deze scriptie veel te omvangrijk zou maken. Er zal achtereenvolgens worden stilgestaan bij de telefonische hulplijn Veilig Thuis, de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, het huisverbod en de rol van de Nederlandse gemeenten. Bij de meldcode en het huisverbod wordt het langst stilgestaan aangezien dit het meest juridisch relevant is, zeker voor een masterproef in de rechtsgeleerdheid. 1.

De telefonische hulplijn Veilig Thuis

1.1. Inhoudelijke bespreking Veilig Thuis is een advies- en meldpunt voor iedereen die met huiselijk geweld en kindermishandeling wordt geconfronteerd. Veilig Thuis omvat een aantal regionale organisaties die niet enkel klaarstaan voor slachtoffers en plegers van huiselijk geweld, maar tevens voor professionals en getuigen.465 Veilig Thuis biedt een telefonische hulplijn aan op het nummer 0800-2000. Naar dit nummer kan elke dag en op elk uur gratis worden gebeld. Indien mensen dit wensen kunnen ze anoniem blijven. Mensen die nood hebben aan hulp en advies of die gewoon eens hun hart willen luchten kunnen via deze weg een gesprek aangaan met een hulpverlener. Veilig Thuis belooft dat hun hulpverleners steeds aandachtig luisteren, vervolgens alles voor de beller op een rij zetten, alle vragen beantwoorden, advies geven en ten slotte samen met de beller kijken welke professionele hulp nodig is. Deze organisatie kan slachtoffers en daders doorverwijzen naar instanties waar ze de nodige professionele hulp kunnen ontvangen. Veilig Thuis kan m.a.w. mensen perspectief bieden op een betere situatie.466 Sinds 2012467 wordt de publiekscampagne ‘Een veilig thuis. Daar maak je je toch sterk voor?’ gevoerd. Met deze campagnes wil men de bevolking er attent op maken dat geweld in de huiselijke kring nooit vanzelf stopt. Op die manier wil men het belang van het ondernemen van actie

VEILIG THUIS, Vraag & Antwoord, www.vooreenveiligthuis.nl/vraag-en-antwoorden en RIJKSOVERHEID, Vraag en Antwoord: adres Veilig Thuis, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/vraag-enantwoord/adres/v/veilig-thuis.html. 466 VEILIG THUIS, Vraag & Antwoord, www.vooreenveiligthuis.nl/vraag-en-antwoorden en RIJKSOVERHEID, Vraag en Antwoord: adres Veilig Thuis, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/vraag-enantwoord/adres/v/veilig-thuis.html. 467 Ook hiervoor werden al andere campagnes gevoerd. 465

94

benadrukken. De campagnes roepen alle betrokkenen op om bij kennis of vermoedens van huiselijk geweld advies en hulp te vragen aan Veilig Thuis.468 1.2. Vergelijking met België In België kunnen mensen zich wenden tot het meldpunt 1712 of écoute violences conjugales. De telefonische hulplijnen Veilig Thuis en de twee Belgische meldpunten bieden quasi identieke hulpverlening. De meldpunten bestaan immers uit professionelen die klaarstaan met een luisterend oor en advies. Ook de Belgische meldpunten zijn er niet enkel voor slachtoffers, maar ook voor getuigen en geweldplegers. De Belgische meldpunten kunnen bellers evenzeer doorverwijzen naar meer gespecialiseerde hulp. De meldpunten zijn gratis en waarborgen anonimiteit.469 Er geldt echter een verschil in bereikbaarheid. Veilig Thuis is immers 24/7 bereikbaar, terwijl burgers bij de Belgische meldpunten slechts terecht kunnen tussen bepaalde uren en dit enkel op werkdagen. Voor dit probleem kan in Vlaanderen worden teruggevallen op een andere hulplijn nl. Tele-onthaal of telefoonnummer 106.470 Bovendien kent Nederland één hulplijn voor het ganse land, terwijl België er twee kent. Ook door de Belgische hulplijnen worden, net zoals door Veilig Thuis, heel wat affiches verspreid om mensen aan te moedigen om contact op te nemen met hen van zodra zij het kleinste vermoeden hebben van huiselijk geweld.471 1.3. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul In artikel 24 van het Verdrag van Istanbul wordt van Nederland geëist dat het voorziet in een telefonische hulplijn voor het ganse land. Deze moet 24 uur per dag gratis bereikbaar zijn voor advies aan bellers. Hierbij moet de vertrouwelijkheid worden gerespecteerd of met voldoende waarborgen voor anonimiteit worden gehandeld. Naar mijn mening blijkt uit bovenstaande bespreking dat aan deze vereisten is voldaan. Artikel 13 van het verdrag vereist van de partijen dat ze regelmatig bewustwordingscampagnes uitvoeren of bevorderen teneinde de bewustwording en kennis onder het publiek te bevorderen van de verschillende verschijningsvormen van huiselijk geweld, de gevolgen ervan voor kinderen en de noodzaak dat soort geweld te voorkomen. Ook aan deze vereiste is naar mijn mening tegemoet gekomen, gelet op de jaarlijks gevoerde rijksoverheidscampagne van Veilig Thuis.

HUISELIJK GEWELD, Publiekscampagnes, www.huiselijkgeweld.nl/beleid/landelijk/publiekscampagne en VEILIG THUIS, Campagne, www.vooreenveiligthuis.nl/campagne. 469 1712, Over 1712, https://1712.be/over-1712 en ECOUTE VIOLENCE CONJUGALES, A votre écoute, www.ecouteviolencesconjugales.be/a-votre-ecoute.php. 470 Zie hier voor o.a. : https://1712.be/lees-meer/campagne-2013-elke-dag-uitgescholden-worden-is-datook-partnergeweld en https://1712.be/lees-meer/campagne-2012-brute-pech-of-brute-papa. 471 Zie supra III.2.1.1. 468

95

2.

De Wet verplichte Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling

2.1. Inhoudelijke bespreking In principe zijn professionals gehouden aan het beroepsgeheim ex artikel 272 Wetboek van Strafrecht472 en kunnen ze geen informatie over de cliënt doorgeven aan anderen zonder zijn of haar toestemming. Ze hebben dus een zwijgplicht omdat alleen door de garantie van het beroepsgeheim een vertrouwensband kan ontstaan tussen cliënt en professioneel. In sommige gevallen kan het echter toch in het belang van de cliënt zijn om over te gaan tot een melding van bepaalde vertrouwelijke gegevens. Een te rigide omgang met het beroepsgeheim is dus niet wenselijk.473 In de wet meldcode werd daarom een meldrecht opgenomen: professionals met een beroepsgeheim die te maken krijgen met vermoedens of vaststellingen van huiselijk geweld en/of kindermishandeling kunnen overgaan tot een melding bij Veilig Thuis zonder dat dit problemen oplevert voor hun beroepsgeheim. Dit kan ook zonder toestemming van de betrokkene. Het meldrecht betreft geenszins een meldplicht. De professioneel neemt aan de hand van een stappenplan telkens zelf de beslissing om al dan niet tot een melding over te gaan. Door dit meldrecht is een belangrijke rol weggelegd voor de hulpverlener in het doorbreken van de geweldcyclus. De professioneel kan bij een ernstig geval van huiselijk geweld telkens beslissen dat zijn beroepsgeheim moet wijken ter bescherming van de cliënt. 474 Vanaf 1 juli 2013 zijn organisaties en professionele beroepsbeoefenaars verplicht om een meldcode te gebruiken bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. Op die datum trad immers de Wet van 14 maart 2013 inzake de verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling in werking en deze wet stelt het gebruik van een meldcode verplicht. De meldcode geldt voor de volgende sectoren: justitie, onderwijs, gezondheidszorg, kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning en jeugdhulp. Door deze code weten professionelen voortaan hoe ze moeten handelen. Onderzoek had immers uitgewezen dat veel professionals (huisartsen, leerkrachten, medewerkers van jeugdinrichtingen,…) te kampen hadden met onzekerheid met Dit betreft een algemeen artikel inzake de geheimhouding van informatie door beroepskrachten. Er gelden echter ook specifieke artikelen voor bepaalde categorieën van beroepskrachten. Bv. artsen en verpleegkundigen art. 88 van de Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg en art. 7:457 Burgerlijk Wetboek. 473 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel huiselijk geweld en kindermishandeling: stappenplan voor het handelen bij signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling, 2013, www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2011/02/02/basismodel-meldcodehuiselijk-geweld-en-kindermishandeling.html, 23 (Hierna: MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel) en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden. 474 C.J. FORDER en M.J. VONK, “Kroniek van het personen- en familierecht”, NJB 2013, afl. 35, 2448-2449; MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 26 en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/hulp-bieden. 472

96

betrekking tot de te zetten stappen wanneer zij een vermoeden hadden van huiselijk geweld of kindermishandeling. Het besluit verplichte meldcode beschrijft daarom een vijfstappenplan die professionals eenvoudig kunnen volgen vanaf het opmerken van geweldsignalen.475 De vijf fasen zien er als volgt uit:476 1. Het in kaart brengen van signalen: de gevoerde gesprekken, verkregen gegevens, opgemerkte signalen, genomen stappen en besluiten worden vastgelegd.477 2. Collegiale consultatie en zo nodig het raadplegen van Veilig Thuis478 of een deskundige op het gebied van letselduiding: men gaat een overleg plegen over de waargenomen signalen met een deskundige collega.479 3. Een gesprek met de cliënt: de signalen worden met de cliënt besproken. Dit gesprek kan de bezorgdheid van de professioneel wegnemen waardoor het stappenplan wordt beëindigd, maar het gesprek kan ook net de bezorgdheid bevestigen waardoor het stappenplan verder uitwerking krijgt. In bepaalde gevallen kan deze stap worden overgeslagen.480 4. Het wegen van het huiselijk geweld of de kindermishandeling en bij twijfel altijd Veilig Thuis raadplegen. Bij deze stap moet de professioneel het risico op huiselijk geweld of kindermishandeling beoordelen samen met de aard en de ernst van dit geweld.481 5. Een beslissing nemen: zelf hulp organiseren of de vermoedens/vaststellingen melden bij Veilig Thuis. Bij deze stap moet de professioneel inschatten of hij zelf de nodige competenties heeft om effectieve hulp te bieden. Zo niet, moet hij tot melding overgaan. Indien de beroepsbeoefenaar een melding wil doen, wordt de cliënt hierover ingelicht en probeert de professioneel zijn toestemming te verkrijgen. Indien de cliënt zijn toestemming weigert, kan de beroepskracht toch doorgaan mits een nieuwe afweging. Dit

475 Wet van 14

maart 2013 tot wijziging van diverse wetten in verband met de invoering van de verplichting voor bepaalde instanties waar professionals werken en voor bepaalde zelfstandige professionals om te beschikken over een meldcode voor huiselijk geweld en kindermishandeling en de kennis en het gebruik daarvan te bevorderen, onderscheidenlijk die meldcode te hanteren (verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling); Nota van toelichting bij het Besluit van 16 juli 2013 houdende vaststelling van de minimumeisen voor de verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling), 7 en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden. 476 Nota van toelichting bij het Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, 9 en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden. 477 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 12. 478 Vroeger was een consultatie mogelijk bij SHG (Steunpunt Huiselijk Geweld) of AMK (Advies- en meldpunt kindermishandeling), maar deze zijn gefusioneerd tot Veilig Thuis. Dit meldpunt wordt soms ook AMHK (Advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling) genoemd. 479 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 15. 480 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 16. 481 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 19.

97

moet echter worden beschouwd als laatste redmiddel om het geweld te stoppen. Het inlichten moet niet gebeuren indien de professional meent dat dit niet opportuun is met het oog op de veiligheid van zichzelf, zijn cliënt en anderen of indien met reden kan worden gevreesd dat de cliënt zich door de melding terug zal trekken en het contact met de hulpverlener zal doorbreken.482 Na een melding onderzoekt Veilig Thuis de door de beroepsbeoefenaar bemerkte signalen. Aan de hand van de verkregen resultaten beslist men wat verder moet gebeuren. Dit kan het opstarten zijn van passende hulp, maar er kan evengoed een melding worden gedaan bij de Raad voor Kinderbescherming en/of de politie om aangifte te doen of om te beoordelen of bij een toekomstig voorval een tijdelijk huisverbod mogelijk is. Voor de beroepskracht houdt zijn taak niet op na de melding. Hij blijft in regel nog steeds betrokken bij de problematiek van de cliënt: hij blijft de cliënt - in de mate van het mogelijke - beschermen en ondersteunen.483 Door het invoeren van deze vijf stappen worden professionelen ondersteund in hun handelen. Vanaf het opmerken van geweldsignalen worden ze als het ware stapsgewijs begeleid tot aan de laatste fase: het al dan niet overgaan tot een melding. De stappen fungeren als wegwijzer. Op te merken valt dat de volgorde van deze stappen niet dwingend is.484 De Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling formuleert voor zelfstandige beroepsbeoefenaars van bepaalde sectoren485 en organisaties de verplichting om een meldcode op te maken en het gebruik ervan aan te moedigen zodat ze zouden weten hoe ze dienen te handelen in gevoelige situaties.486 Het besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling487 stelt een aantal minimumeisen omtrent de elementen die zo’n meldcode sowieso moet bevatten. Als hulpmiddel heeft de Nederlandse overheid voorzien in een

P. FRANCK, “‘Hoezo samenwerken?’ Multidisciplinaire aanpak van politie, parket en hulpverlening bij partnergeweld”, Orde dag 2008, afl. 43, 53-54 en MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 19-20 en 25. 483 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 20-21 en 28. 484 Nota van toelichting bij het Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, 9 en MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 6-7 en 11. 485 Art. 3 of art. 34 van de Wet op de Beroepen in de individuele gezondheidszorg, zoals verpleeg- en verloskundigen, tandartsen, psychologen, artsen, apothekers, … en MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 6. 486 Voorwoord van de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling; Nota van toelichting bij het Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, 7; C.J. FORDER en M.J. VONK, “Kroniek van het personen- en familierecht”, NJB 2013, afl. 35, 2448-2449; MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 7 en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden. 487 Officieel opschrift: Besluit van 16 juli 2013 houdende vaststelling van de minimumeisen voor de verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling). 482

98

‘basismodel huiselijk geweld en kindermishandeling’.488 Met behulp van dit basismodel kan de meldcode op maat worden gemaakt van de organisatie of zelfstandige professional in kwestie.489 De inhoud van de meldcode moet bij de omvang, inrichting en het type werk aansluiten van de organisatie of zelfstandige beroepsbeoefenaar. De Nederlandse beroepsvereniging voor artsen heeft bijvoorbeeld een eigen meldcode: de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld (2014).490 Elke meldcode moet minstens de vijf verschillende stappen bevatten, want deze zorgen ervoor dat een zorgvuldige afweging kan worden gemaakt vooraleer eventueel wordt overgegaan tot een melding aan het specifieke meldpunt. Dit is nuttig omdat zo de uniformiteit van de verschillende meldcodes wordt gegarandeerd en Veilig Thuis zo eenvoudiger afspraken kan maken met de verschillende organisaties en beroepsbeoefenaren die met de meldcodes werken. De stappen kunnen afhankelijk van de organisatie wel een verschillende invulling krijgen, bv. stap drie ‘het gesprek met de cliënt’ kan bij de ene organisatie door de professional zelf worden gevoerd, terwijl dit bij een andere organisatie plaatsvindt tussen cliënt en speciale functionaris huiselijk geweld.491 Er wordt door verschillende landelijke inspectiediensten toezicht uitgeoefend op het bestaan en het gebruik van de meldcodes door zelfstandigen en organisaties. De Inspectie voor de Gezondheidszorg, de Onderwijsinspectie, de Inspectie Jeugdzorg en de Inspectie Veiligheid en Justitie houden een oogje in het zeil. Ook voor de gemeenten werd een nieuwe toezichtsfunctie voorzien: zij controleren de sectoren maatschappelijke ondersteuning (enkel voor bepaalde organisaties) en kinderopvang.492 De Wet verplichte meldcode geldt niet voor de politie. Er moet dus niet worden voorzien in een afzonderlijke meldcode voor de politiediensten. De ratio hierachter is te vinden in de specifieke positie van de politie t.a.v. de betrokkenen bij feiten van huiselijk geweld of kindermishandeling. Dit belet echter niet dat de politie toch voldoende mogelijkheden heeft om bepaalde vermoedens

Zie hier voor: www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/documenten-enpublicaties/rapporten/2011/02/02/basismodel-meldcode-huiselijk-geweld-en-kindermishandeling.html 489 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 5. 490 Nota van toelichting bij het Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, 7 en KNMG, Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld (2014), http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie-meldcode/61650/Meldcode-kindermishandelingen-huiselijk-geweld-2014.htm. 491 Nota van toelichting bij het Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, 7 en MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473. 492 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 7 en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/hulp-bieden. 488

99

en/of vaststellingen te melden. Het wettelijk kader van de Politiewet regelt een aantal aspecten op dit vlak.493 2.2. Vergelijking met België In België geldt een andere regeling waarbij de vermoedens en/of vaststellingen van huiselijk geweld kunnen worden gemeld aan de procureur des Konings. De beroepsbeoefenaar zal bij het verkrijgen van vertrouwelijke informatie inzake huiselijk geweld steeds nagaan of het verantwoord is om deze misdrijven te melden aan de procureur des Konings.494 Er geldt in België dus eveneens een meldingsrecht, maar dit aan de procureur des Konings in plaats van aan een advies- en meldpunt (Veilig Thuis). In beide landen is er sprake van een meldingsrecht/spreekrecht en geenszins van een plicht: professionelen kunnen overgaan tot melding indien ze dit noodzakelijk achten voor de bescherming van de cliënt. In België geldt een uitzondering waarbij wel sprake is van een spreekplicht nl. indien de beroepsbeoefenaar door te zwijgen zich schuldig zou maken aan schuldig hulpverzuim ex artikel 422bis. In de Nederlandse regeling is daar geen spoor van terug te vinden.495 In Nederland moeten professionelen en organisaties verplicht een eigen meldcode opstellen. Aan de hand van de meldcodes worden ze als het ware ondersteund tot aan de stap waar ze eventueel tot een melding moeten overgaan. In België is er geen sprake van meldcodes en moeten professionelen zelfstandig de afweging maken. Een aantal jaar geleden werd het invoeren van een gelijkaardig systeem even overwogen.496 In beide landen wordt tevens benadrukt dat het meldingsrecht functioneert als ultimum remedium. De professioneel moet steeds nagaan of hij/zij zelf niet voldoende competenties heeft om de cliënt hulp te bieden (eventueel met behulp van derden). Het is dus geenszins de bedoeling dat professionelen het meldrecht kunnen gebruiken om elke verantwoordelijkheid van zich af te schuiven.497

493 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT,

Basismodel, supra noot 473, 6. A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 34. 495 B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1411; A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 34 en 36; J. DU JARDIN, “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Mechelen, Kluwer, 2004, 1-33; C.J. FORDER en M.J. VONK, “Kroniek van het personen- en familierecht”, NJB 2013, afl. 35, 2448-2449; MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 26 en RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en kindermishandeling, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden . 496 P. FRANCK, “‘Hoezo samenwerken?’ Multidisciplinaire aanpak van politie, parket en hulpverlening bij partnergeweld”, Orde dag 2008, afl. 43, 53-54. 497 A. DIERICKX, “Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, supra noot 296, 36; P. FRANCK, “‘Hoezo samenwerken?’ Multidisciplinaire aanpak van politie, parket en hulpverlening bij partnergeweld”, Orde dag 2008, afl. 43, 53-54; G. VERMEULEN en F. DHONT, “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 133 en MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 19-20 en 25. 494

100

2.3. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Artikel 28 van het verdrag eist dat de verdragsstaten de nodige maatregelen nemen zodat de nationale regels die vertrouwelijkheid opleggen voor bepaalde beroepsbeoefenaars kunnen wijken om onder passende voorwaarden de nodige meldingen te maken bij de bevoegde organisaties of autoriteiten in geval zij gegronde redenen hebben om aan te nemen dat ernstige daden van huiselijk geweld gepleegd zijn en indien kan worden verwacht dat er meer ernstige daden zullen volgen. De Nederlandse regeling van de verplichte meldcodes in combinatie met het meldrecht aan Veilig Thuis voldoet hier mijns inziens aan, aangezien de meldcodes professionelen stap voor stap begeleiden in het nemen van een doordachte beslissing omtrent de melding. Het meldrecht zorgt ervoor dat het beroepsgeheim kan wijken in geval van vermoedens of vaststellingen van huiselijk geweld en/of kindermishandeling. Naar mijn mening is ook voldaan aan de vereiste van ‘gegronde redenen’, aangezien wordt beklemtoond dat het meldrecht moet worden gehanteerd als ultimum remedium.498 In België lijkt het er echter op dat het meldrecht onvoldoende werkt in de praktijk.499 3.

Het huisverbod

3.1. Aanloop In Nederland wordt al sinds de jaren ’80 gediscussieerd over de nood aan een mogelijkheid tot uithuisplaatsing in situaties van geweld in de privésfeer. Een wettelijke regeling werd echter lang niet noodzakelijk bevonden.500 In 2002 kwam hierin verandering door de kabinetsnota “Privé Geweld – Publieke Zaak”.501 In deze nota werd het voornemen om een huisverbod in te voeren opgenomen. Hierna werden nog een aantal studies gevoerd waaruit bleek dat zo’n wettelijke maatregel wenselijk is ter preventie van huiselijk geweld. De bestaande maatregelen502 schoten voorheen op een aantal vlakken te kort: bij een dreigende geweldsituatie kon de politie immers niet ingrijpen omdat nog geen strafbare feiten waren gepleegd, of indien wel, omdat het slachtoffer geen aangifte wou doen. Een aanhouding of vervolging behoorden niet tot de opties.

Nota van toelichting bij het Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, 9 en MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel, supra noot 473, 6-7 en 11. 499 Zie supra III.3.5.2.4. 500 Nota beleid ter bestrijding van seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes, Kamerstukken Tweede Kamer 1984, 19 209, nr. 3 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 83. 501 MINISTERIE VAN JUSTITIE, Privé Geweld – Publieke zaak. Een nota over de gezamenlijke aanpak van huiselijk geweld, 2002, 61 p., www.huiselijkgeweld.nl/doc/beleid/BELEID_prive_geweld_publiek_zaak.pdf 502 Straat- en contactverboden waren reeds mogelijk hetzij via een strafrechtelijke, hetzij via een burgerrechtelijke procedure. Tevens konden, net zoals in België, voorlopige maatregelen worden gevraagd. L. VAN DER KNAAP, “Het tijdelijk huisverbod bij huiselijk geweld” in A. GROENEN, E. JASPAERT en G. VERVAEKE, Partnergeweld: als liefde een gevecht wordt, Leuven, Acco, 2011, 180. 498

101

Ten gevolge hiervan kwam het tot een wetsvoorstel en in 2008 was de Wet tijdelijk huisverbod (WTH) een feit.503 3.2. Inhoudelijke bespreking In Nederland is het huisverbod al sinds 1 januari 2009504 een instrument dat kan worden ingezet in de strijd tegen huiselijk geweld. Met behulp van het huisverbod kan voortaan wel preventief worden ingegrepen in crisissituaties. Het betreft een aanvulling op de reeds bestaande (tekortschietende) strafrechtelijke en burgerrechtelijke mogelijkheden. Het huisverbod is toepasselijk op elke vorm van (dreigend) huiselijk geweld.505 Het preventief huisverbod mag niet worden verward met de mogelijkheden van een huisverbod in het strafrechtelijk traject: (1) sepot onder voorwaarde van een huisverbod, (2) schorsing voorlopige hechtenis onder voorwaarde huisverbod, (3) bevel op grond van artikel 540 WvSv in geval van ontdekking op heterdaad en (4) voorwaardelijke veroordeling met als bijzondere voorwaarde huisverbod. Er wordt geen strikte scheiding gemaakt tussen de strafrechtelijke en bestuursrechtelijke mogelijkheden. Zo kan de burgemeester in een aantal gevallen een huisverbod opleggen, ook al is er sprake van een strafbaar feit waardoor strafrechtelijk optreden mogelijk is. Bij strafrechtelijke maatregelen kan een geweldpleger al na enkele uren of dagen vrijkomen. Dit kan nefast zijn voor de veiligheid van het slachtoffer. In zo’n situatie biedt een huisverbod een oplossing. 506 Door deze wet heeft de burgemeester de bevoegdheid om een tijdelijk huisverbod op te leggen aan een persoon: “Indien uit feiten of omstandigheden blijkt dat diens aanwezigheid in de woning ernstig en onmiddellijk gevaar oplevert voor de veiligheid van één of meer personen die met hem in de woning wonen of daarin anders dan incidenteel verblijven of indien op grond van feiten of omstandigheden een ernstig vermoeden van dit gevaar bestaat.” Het huisverbod wil (de escalatie van) huiselijk geweld voorkomen, de veiligheid van de bewoners waarborgen en een periode creëren waarin maatregelen kunnen worden genomen om de dreiging Memorie van toelichting inzake regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijk huisverbod aan personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat (Wet tijdelijk huisverbod), Kamerstukken Tweede Kamer, 2005-06, 30 657, nr. 3, 1 en 4 (Hierna: MvT bij WTH) en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 84. 504 Toen trad de Wet Tijdelijk Huisverbod (WTH) in werking. 505 MvT bij WTH, supra noot 503, 1; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 199; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 85; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 940; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 38-39 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/huisverbod-en-straf. 506 MvT bij WTH, supra noot 503, 6-7. 503

102

van huiselijk geweld weg te nemen. Het huisverbod is niet bedoeld als straf: de focus ligt vooral op zorg. Het is een bestuurlijke maatregel. Tijdens de afkoelingsperiode krijgen alle betrokkenen hulp, dus niet enkel het slachtoffer, maar ook de persoon met het huisverbod. Dit is een belangrijke waarborg voor een geslaagde crisisinterventie en vormt de toegevoegde waarde van het bestuurlijk huisverbod.507 Het huisverbod is een beschikking waardoor de uithuisgeplaatste onmiddellijk een bepaalde woning moet verlaten en een verbod krijgt opgelegd tot het betreden van, zich ophouden bij of aanwezig te zijn in deze woning. Daarenboven mag de uithuisgeplaatste ook geen contact opnemen met de personen die samen met hem/haar in hetzelfde huis wonen of daarin anders dan incidenteel verblijven.508 Dit laatste heeft betrekking op gevallen waarbij betrokkenen slechts één of enkele dagen van de week samen in eenzelfde woning verblijven.509 Het zal in eerste instantie de politie zijn die gaat afwegen of er sprake is van ‘een ernstig en onmiddellijk gevaar’. Zij komen immers als eerste in aanraking met crisissituaties, na een melding van een ruzie of huiselijk geweld door buren of het slachtoffer.510 Daarbij kunnen ze contact opnemen met de hulpofficier van justitie. Om te verduidelijken met welke feiten en omstandigheden rekening mag worden gehouden bij het nemen van een beslissing inzake het huisverbod, werd het Besluit tijdelijk huisverbod511 uitgevaardigd. Op basis van dit document werd tevens een Risicotaxatie-instrument Huiselijk Geweld (RiHG) gecreëerd. Aan de hand van dit instrument kan de burgemeester of de hulpofficier van justitie oordelen over de opportuniteit van een huisverbod. Er moet namelijk een risicotaxatie-formulier worden ingevuld waaruit zal blijken of er al niet sprake is van een dreiging die het opleggen van een huisverbod verantwoord. De afweging gebeurt op basis van een taxatie op drie niveaus: (1) persoon van de dader, (2) het

Art. 2, 1. Wet van 9 oktober 2008 houdende regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijk huisverbod aan personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat, Stb. 2008 (= WTH); MvT bij WTH, supra noot 503, 1-3; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 85; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 940-941; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 38-39 en 41 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/huisverbod-en-straf. 508 Art. 1, b. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 17-19; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 944; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/huisverbod-en-straf. 509 MvT bij WTH, supra noot 503, 19 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86. 510 A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 40. 511 Besluit van 20 oktober 2008 houdende regels over de aard van de feiten en omstandigheden die aanleiding kunnen geven om een huisverbod op te leggen (Besluit tijdelijk huisverbod), Stb. 2008. 507

103

verloop van het incident, en (3) de context waarbinnen het huiselijk geweld zich afspeelde. Elk niveau bestaat uit een aantal risico-indicatoren.512 Indien de burgemeester, na risicotaxatie, meent dat een huisverbod opportuun is, kan hij initieel een huisverbod opleggen voor tien dagen. De persoon aan wie de beschikking is gericht, moet verplicht zijn sleutels inleveren.513 Hij zal wel eerst de belanghebbenden moeten horen vooraleer hij tot het uitvaardigen overgaat.514 Deze bevoegdheid wordt gezien als een nieuwe bevoegdheid in het kader van de lokale veiligheidszorg die primair bestuurlijk van aard is. De bevoegdheid van de burgemeester sluit enerzijds aan bij zijn gezag over de politie en anderzijds bij zijn andere bevoegdheden515 om preventief op te treden.516 Hij kan deze bevoegdheid echter, per geval of algemeen, delegeren aan de hulpofficier van justitie. Deze actor zal immers vaak als eerste ter plaatste zijn. Indien de hulpofficier van justitie een huisverbod uitvaardigt, doet hij hiervan onverwijld mededeling aan de burgemeester zodat de burgemeester deze beslissing kan beoordelen. Op deze manier blijft de burgemeester steeds betrokken. Indien de burgemeester beslist geen mandaat te verlenen, zal hij veelal met de hulpofficier overleg plegen over de opportuniteit van een huisverbod. De hulpofficier heeft immers de nodige ervaring en kennis om te beslissen of moet worden geopteerd voor een strafrechtelijke of bestuursrechtelijke aanpak.517 Er dient te worden benadrukt dat de burgemeester geenszins de toestemming van het slachtoffer nodig heeft om tot de oplegging over te gaan.518

MvT bij WTH, supra noot 503, 14-15; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 199; K.B.M. DE VAAN en A. SCHREIJENBERG, ”Bij dreiging ingrijpen. De Wet tijdelijk huisverbod in de praktijk”, Justitiële verkenningen 2010, afl. 8, 76; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 941 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 40. 513 Art. 4,2. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 24; W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 8 en A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 70. 514 MvT bij WTH, supra noot 503, 19. 515 In de eerste plaats bij het handhaven van de openbare orde en in de tweede plaats bij het bieden van hulp aan hen die dat behoeven. (= Verantwoordelijkheid voor (spoedeisende) hulpverlening op grond van art. 12 Politiewet 1993.) 516 MvT bij WTH, supra noot 503, 2-3; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86-87; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 942 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 43. 517 Art. 3 WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 3 en 22; W. BRUGGEMAN en E. BECKERS, “Intrafamiliaal geweld”, supra noot 3, 8; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 87-88; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/huisverbod-en-straf. 518 B. BEKE en G. DIJKSMAN, Handboek Huisverbod. Achtergrond, methodiek en procedure, Amsterdam, SWP, 2008, 10. 512

104

De termijn kan vervolgens enkel519 door de burgemeester worden verlengd tot maximum vier weken nadat het is opgelegd. Het verlengen betreft een belangrijke waarborg voor het serieus nemen van de hulpverlening. Er zal immers veel sneller worden verlengd indien de uithuisgeplaatste de aangeboden hulp weigert. Voor een verlenging is steeds vereist dat de dreiging van het gevaar of het ernstig vermoeden ervan zich heeft voortgezet. Of dit het geval is, zal de burgemeester moeten beoordelen aan de hand van de informatie die hij heeft verkregen van de huisgenoten en hulpverleningsinstanties.520 Eens het huisverbod is uitgevaardigd, wordt immers meteen hulpverlening op gang gebracht voor alle betrokkenen. Deze vorm van hulpverlening wordt ‘het tiendagentraject’ genoemd. Deze hulp is immers van korte duur en betreft enkel de crisisinterventie. Na de periode van het huisverbod worden de betrokkenen aan andere hulpverleners overgedragen.521 Ook een intrekking behoort tot de mogelijkheden. Dit kan om verschillende redenen, maar in ieder geval omdat uithuisgeplaatste een aanbod tot hulpverlening heeft aanvaard en dit door de bevoegde instantie werd bevestigd. 522 Qua rechtsbescherming voorziet de wet voor alle belanghebbenden in een rechtstreeks beroep bij de bestuursrechter (dit zal doorgaans de familierechter zijn).523 De rechter moet bij zijn beoordeling nagaan of het huisverbod mocht worden opgelegd. Daarnaast dient de rechter ook rekening te houden met de feiten en omstandigheden die zich na het opleggen van het huisverbod hebben voorgedaan.524 De rechter kan tot een vernietiging van de beslissing tot huisverbod overgaan indien hij meent dat daartoe grond is (vb. de aangevoerde feiten tonen onvoldoende aan dat er sprake is van een ernstige en onmiddellijke bedreiging of de beslissing werd onzorgvuldig genomen door de burgemeester).525

Het gaat immers niet meer om een crisissituatie waarbij de hulpofficier van justitie als eerste ter plaatse is. Zie hier voor: MvT bij WTH, supra noot 503, 26 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 88. 520 Art. 2, 1. en 9,1. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 26; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 88 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39. 521 K.B.M. DE VAAN en A. SCHREIJENBERG, ”Bij dreiging ingrijpen. De Wet tijdelijk huisverbod in de praktijk”, Justitiële verkenningen 2010, afl. 8, 81-84; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 88 en K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 940. 522 Art. 2, 9. WTH. 523 Art. 8:1 Algemene wet bestuursrecht (Awb); MvT bij WTH, supra noot 503, 12 en 24-25; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 8889; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39 en 42-43; A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 71 en DE RECHTSPRAAK, Beroepsprocedure, www.rechtspraak.nl/Naar-derechter/Bestuursrechter/Procedures/Beroepsprocedure/Pages/default.aspx. 524 Art. 6,2. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 25; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 89 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 43. 525 A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 43. 519

105

Tegen een beschikking van huisverbod kan eveneens (en gelijktijdig) een verzoek om voorlopige voorziening worden ingesteld bij de voorzieningenrechter. Deze procedure is gelijkaardig aan onze kort gedingprocedure: er wordt immers om een voorlopige voorziening gevraagd en dat kan leiden tot een schorsing van het huisverbod. Deze beslissing is geldig tot in de beroepsprocedure een definitieve uitspraak wordt geveld.526 De uithuisgeplaatste wordt in dat geval binnen de drie dagen door de rechter gehoord.527 De rechter doet tevens onmiddellijk na het horen van de partijen uitspraak, uitgezonderd in geval van bijzondere omstandigheden.528 In vrijwel alle zaken is er echter sprake van ‘kortsluiting’: er wordt dan op grond van artikel 8:86 Awb door de rechter onmiddellijk uitspraak gedaan over het verzoek om een voorlopige voorziening en tevens in hoofdzaak.529 Hoger beroep is (tegen de beslissing van de bestuursrechter) ten slotte mogelijk bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.530 Op te merken valt dat de burgemeester ervoor moet zorgen dat de uithuisgeplaatste binnen de 24 uur wordt bijgestaan door een raadsman voor de duur van de behandeling van zijn verzoek om voorlopige voorziening. Dit geldt enkel indien de uithuisgeplaatste deze wens heeft geuit.531 Indien de uithuisgeplaatste zich schuldig maakt aan de niet-naleving van het huisverbod (zowel deze opgelegd door de burgemeester als deze opgelegd door de hulpofficier) kan de strafrechter hem straffen met een gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of een geldboete van de vierde532 categorie. Uit de memorie van toelichting blijkt dat tevens een taakstraf kan worden opgelegd.533 Bovendien wordt uitdrukkelijk bepaald dat in geval van miskenning van het huisverbod Art. 6, 1. juncto art. 8:81 Awb; MvT bij WTH, supra noot 503, 12 en 25; A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 71 en DE RECHTSPRAAK, Voorlopige voorziening, www.rechtspraak.nl/Naar-de-rechter/Bestuursrechter/Procedures/Voorlopigevoorziening/Pages/default.aspx. 527 Art. 6, 1.a. juncto art. 8:83, eerste lid Awb. 528 Art. 6, 1.b. WTH juncto art. 8:84, eerste lid Awb. 529 A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 71. 530 A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39; A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 71 en DE RECHTSPRAAK, Hoger beroep, www.rechtspraak.nl/Naar-de-rechter/Hoger-beroep/Pages/default.aspx. 531 Art 5,1. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 24 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 39 en 43. Ook deze taak kan worden gedelegeerd aan de hulpofficier (zie art. 3, 1. juncto art. 5,1. Wet tijdelijk huisverbod.) Ook worden een aantal artikelen uit het Wetboek van Strafvordering inzake de raadsman van overeenkomstige toepassing verklaard. 532 Zie hier voor art. 23 Wetboek van strafrecht. Art. 23, 2. Bepaalt dat het minimumbedrag van een geldboete 3 euro bedraagt. Art. 23, 3. bepaalt verder dat het maximumbedrag varieert naargelang de categorie. Art. 23, 4. Bepaalt dat voor de geldboeten van de vierde categorie bedragen kunnen worden opgelegd tot 20.250 euro. 533 Art. 9, tweede lid juncto art. 91 Wetboek van strafrecht; MvT bij WTH, supra noot 503, 14 en 27; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 89 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/huisverbod-en-straf en A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 70 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/huisverbod-en-straf. 526

106

voorlopige hechtenis mogelijk is.534 De politie kan ter controle van de naleving elke plaats betreden waarvan op grond van het huisverbod werd bepaald dat de uithuisgeplaatste er niet mag komen. Voor de woning zelf zal men wel de toestemming van de bewoner nodig hebben.535 Ten slotte voorziet artikel 15 WTH in een evaluatie van de werking van het huisverbod. Hieruit blijkt de Nederlandse evaluatiecultuur. Ondertussen werden al een aantal studies uitgevoerd.536 3.3. Vergelijking met België Uit bovenstaande bespreking blijkt duidelijk dat de Belgische regeling inzake het tijdelijk huisverbod grotendeels werd afgekeken van Nederland. Beide landen wilden iets ondernemen tegen het veelvuldig voorkomen van huiselijk geweld. Ze beseffen dat het opleggen van een huisverbod een zeer grote impact heeft op het privéleven. In beide landen wordt daarom vereist dat er op zijn minst een ernstig vermoeden is van het zich voortdoen van een ernstig en onmiddellijk gevaar. Van belang is dat het hier gaat om een beveiligingsmaatregel en niet om een straf.537 Het huisverbod krijgt in beide landen eenzelfde invulling: er geldt niet enkel een verplichting om het huis onmiddellijk te verlaten en een verbod om het huis te betreden, maar tevens kan een verbod worden opgelegd om zich op te houden in de buurt ervan en contact op te nemen met de bewoners.538 Bovendien wordt het huisverbod zowel in Nederland539 als in België540 in beginsel initieel opgelegd voor tien dagen. In België kan de procureur des Konings wel een kortere termijn opleggen (tien dagen = maximum), maar dit wordt niet aangemoedigd gelet op de strikte termijnen waaraan de rechter is gebonden en het bestaan van de mogelijkheid van het vroegtijdig opheffen.541 Heel wat elementen uit de wet tijdelijk huisverbod werden hierboven niet besproken omdat dit praktisch een loutere herhaling zou zijn van de Belgische regelgeving. Te denken valt aan: de verplichte vermeldingen in de beschikking542, het feit dat de uithuisgeplaatste binnen de 24 uur

MvT bij WTH, supra noot 503, 27 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 89. 535 MvT bij WTH, supra noot 503, 14 en 24. 536 MvT bij WTH, supra noot 503, 28. 537 Art. 3 Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld (= Belgische WTH); M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406; A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 42 en R. VASSEUR, “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. 538 Art. 1, b. WTH en Art. 3, §2 Belgische WTH. 539 Art. 2, 1. WTH. 540 Art. 3, §3 Belgische WTH. 541 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 27; Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl. St. Kamer 2011-12, nr. 5-539/4, 56 en F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 196. 542 Art. 2, 4. WTH en art. 3, §2 Belgische WTH. 534

107

moet aangeven waar of op welke wijze hij bereikbaar is tijdens de maatregel543, het gegeven dat in spoedeisende situaties de oplegging ook mondeling kan gebeuren544, het feit dat niet zomaar een volledig huisverbod kan worden opgelegd indien de uithuisgeplaatste zijn beroep uitoefent in de woning545, het feit dat enkel een huisverbod kan worden opgelegd aan een meerderjarige546 en het feit dat er uitzonderingen kunnen worden gemaakt indien het contactverbod niet wenselijk blijkt ten aanzien van bepaalde huisgenoten (bv. de kinderen).547 Ondanks de vele gelijkenissen, zijn er ook een aantal verschillen op te merken. -

Bevoegdheid

Ten eerste heeft België zijn regeling gepersonaliseerd door de bevoegdheden inzake het huisverbod toe te kennen aan andere actoren. In Nederland kreeg de burgemeester (of een hulpofficier van justitie) de centrale rol toebedeeld als hoofd van de politie548, daar waar in België de procureur des Konings en de familierechtbank de belangrijkste actoren zijn.549 Nederland heeft dus gekozen voor een bestuursrechtelijke procedure, terwijl België koos voor een burgerrechtelijke. De keuze voor de procureur des Konings sluit in België immers het best aan bij het reeds geldende rechtssysteem. De procureur des Konings bevindt zich immers op het kruispunt tussen politie, parket en hulpverlening. Men kan zich wel de vraag stellen of aan de hand van een burgerrechtelijke procedure even snel en efficiënt een huisverbod kan worden uitgevaardigd als aan de hand van een bestuurlijke. 550 In Nederland is echter discussie gerezen over de huidige regeling omdat problemen kunnen rijzen in verband met de artikelen 3 en 6, tweede lid EVRM. Er is namelijk onvoldoende betrokkenheid van een rechter. De burgemeester is, gelet op zijn afhankelijkheid van de publieke opinie, namelijk niet de meest geschikte persoon om beslissingen te nemen die verregaande inmengingen in de

Art. 2, 6. WTH en art. 3, §6 Belgische WTH en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 88. 544 Art. 2, 7. WTH en art. 3, §5, lid 3 Belgische WTH. 545 MvT bij WTH, supra noot 503, 18; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 17-18; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86. 546 Art. 2, 2. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 19; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 8-9 en K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 941. 547 MvT bij WTH, supra noot 503, 18; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 196 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86. 548 Art. 2, 1. WTH; MvT bij WTH, supra noot 503, 2-3; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86-87; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 942 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 43. 549 Art. 3, §1 juncto art. 4 en 5 Belgische WTH. 550 I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 121. 543

108

grondrechten tot gevolg hebben. De rechter is daartoe wel de aangewezen figuur. Een mogelijke oplossing betreft het toekennen van de bevoegdheid tot verlengen aan een rechter. Ook de Raad van State liet in haar advies over het wetsvoorstel blijken dat ze achter het compromisidee staat. De regering meende echter dat dit zou resulteren in een te verregaande belasting van de rechterlijke macht. 551 -

Risicotaxatie- instrument

Ten tweede is in België geen sprake van een risicotaxatie-instrument, terwijl in Nederland de beslissing tot opleggen wordt gemaakt aan de hand van het invullen van een risicotaxatieformulier voorzien door het Risicotaxatie-instrument Huiselijk Geweld. Aan de hand van dit formulier wordt duidelijk met welke feiten en omstandigheden rekening mag worden gehouden bij het nemen van een beslissing inzake het huisverbod. Naar mijn mening valt het te betreuren dat België niet in zo’n formulier of iets gelijkaardigs heeft voorzien. Hierdoor ontbreken duidelijke indicatoren voor de beoordeling van de opportuniteit van een huisverbod.552 Mijns inziens is er ook in ons land nood aan een duidelijk hulpmiddel zodat een weloverwogen afweging kan worden gemaakt. -

Verlenging

Ten derde is er qua de actor en de periode van verlenging ook nog een verschil tussen de twee regelingen te bemerken. In Nederland kan het huisverbod door de burgemeester worden verlengd tot ten hoogste vier weken. Dat wil zeggen dat dit maximaal een verlenging uitmaakt met 18 dagen van de initiële termijn, wat maximum een totaal kan opleveren van 28 dagen. Daarentegen is het in België de rechter die het huisverbod kan verlengen en dit met ten hoogste drie maanden vanaf het vonnis.553 De periode die voorzien is door de Belgische wetgever is dus beduidend langer.

Adv. RvS bij het Voorstel van wet houdende regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijk huisverbod aan personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat (Wet tijdelijk huisverbod), met memorie van toelichting, Kamerstukken Tweede Kamer 2005-06, W03.06.0059/I, 2-3; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 199; J.A. PETERS, “Van wie is de burgemeester?”, Gst. 2009, afl. 7321, 371-374 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 44. 552 MvT bij WTH, supra noot 503, 14-15; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 199; K.B.M. DE VAAN en A. SCHREIJENBERG, ”Bij dreiging ingrijpen. De Wet tijdelijk huisverbod in de praktijk”, Justitiële verkenningen 2010, afl. 8, 76; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 86; K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 941 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 40. 553 Art. 2, 1. juncto art. 9,1. WTH; art. 5, §2, lid 2 Belgische WTH; B. BEKE en J. RULLENS, Wet tijdelijk huisverbod. Een handreiking voor de burgemeester, Den Haag, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, 2008, 36 en A. SCHREIJENBERG, “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 70. 551

109

-

Hoorrecht

Ten vierde valt nog een verschil te bespreken omtrent het hoorrecht. De memorie van toelichting bij de Wet Tijdelijk Huisverbod bepaalt immers dat de bepalingen van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) van toepassing zijn op deze materie. Uit artikel 4:8 Awb volgt dat alle belanghebbenden (dus niet enkel degene ten aanzien van wie het huisverbod wordt opgelegd) eerst moeten worden gehoord voordat het huisverbod kan worden uitgevaardigd. Dit horen zal meestal telefonisch gebeuren. In de Belgische regeling is echter niets wettelijk voorzien daaromtrent. De Raad van State bracht de wenselijkheid van de wettelijk verankering van dit hoorrecht onder de aandacht, maar dit advies554 werd door de wetgever naast zich neergelegd. De omzendbrief van 20 december 2012 tracht ter zake toch iets te veranderen door te bepalen dat het huisverbod ‘in principe’ pas wordt genomen na verhoor van de uit huis te plaatsen persoon. Dit hoorrecht is een belangrijke procedurele waarborg ter voorkoming van misbruiken.555 Het zou dan ook wenselijk zijn om in een wettelijk geregeld hoorrecht te voorzien.556 -

Sanctionering

Ten vijfde is de Nederlandse regeling omtrent het sanctioneren ook verschillend van de Belgische. In Nederland is een gevangenisstraf van ten hoogste twee jaar of een geldboete van de vierde categorie voorzien in geval van niet-naleving van het huisverbod. Dit geldt zowel voor het huisverbod opgelegd door de burgemeester als voor deze opgelegd door de hulpofficier. Uit de memorie van toelichting blijkt dat tevens een taakstraf kan worden opgelegd.557 Bovendien wordt uitdrukkelijk bepaald dat in geval van miskenning van het huisverbod voorlopige hechtenis mogelijk is.558 In België werd voorzien dat indien de uithuisgeplaatste het huisverbod opgelegd door de procureur des Konings overtreedt, dit zal resulteren in een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maanden en/of een geldboete van 26 tot 100 euro.559

554 Adv. RvS bij het wetsontwerp betreffende de tijdelijke uithuisplaatsing ingeval van huiselijk

geweld, Parl. St. Kamer 2011-12, 50.888/2, 25. 555 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 12; M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392; F. DENISSEN, “De strijd tegen intrafamiliaal geweld”, supra noot 21, 197 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1406. 556 MvT bij WTH, supra noot 503, 19 en A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 40. 557 Art. 9, tweede lid juncto art. 91 Wetboek van strafrecht; MvT bij WTH, supra noot 503, 14 en 27; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 89 en RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/huisverbod-en-straf. 558 MvT bij WTH, supra noot 503, 27 en I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 89. 559 Art. 2 Wet van 15 juni 2012 tot bestraffing van de overtreding van het tijdelijk huisverbod en tot wijziging van artikelen 594 en 627 van het Gerechtelijk wetboek.

110

Uit het bovenstaande blijkt duidelijk dat de Nederlandse regeling in een zwaardere sanctionering voorziet. In België is de voorziene strafdrempel mijns inziens niet hoog genoeg waardoor problemen rijzen in de praktijk. Er kan in België nl. geen aanhoudingsbevel worden uitgevaardigd omdat de onderzoeksrechter de voorlopige hechtenis pas kan bevelen voor strafbare feiten waarvoor een gevangenisstraf is voorzien van één jaar of meer.560 In het geval van huiselijk geweld is de voorlopige hechtenis echter soms noodzakelijk voor de garantie van de veiligheid van de huisgenoten. Er zijn immers geweldplegers die niet uit de buurt van hun huisgenoten kunnen blijven en alle verboden aan hun laars lappen. In Nederland kan dit wel. Bovendien is in België enkel de niet-naleving van het huisverbod bevolen door de procureur des Konings strafrechtelijk sanctioneerbaar. Indien de familierechtbank heeft geoordeeld tot een verlenging en de betrokkene beslist dit bevel niet te respecteren dan stelt hij zich in principe niet bloot aan enige straf. 561 Op deze twee vlakken is de Nederlandse regeling dus sterker dan de Belgische. -

Hulpverlening

Ten slotte wordt het belang van een goede hulpverlening in Nederland sterk benadrukt. In Nederland menen ze immers dat het opleggen van een huisverbod zijn nut verliest indien dit niet gepaard gaat met een aansluitende en gepaste hulpverlening. Daarom wordt eens het huisverbod is uitgevaardigd meteen hulpverlening op gang gebracht voor alle betrokkenen. Deze vorm van hulpverlening wordt ‘het tiendagentraject’ genoemd. Deze hulp is van korte duur en betreft enkel de crisisinterventie. Na de periode van het huisverbod worden de betrokkenen aan andere hulpverleners overgedragen.562 In België is de hulpverlening echter een waar knelpunt.563 3.4. Toetsing aan het Verdrag van Istanbul Het Verdrag van Istanbul bepaalt in artikel 52 dat de lidstaten moeten voorzien in spoedeisende locatieverboden. Ze moeten de nodige wetgevende of andere maatregelen nemen die nodig zijn om te waarborgen dat de bevoegde autoriteiten worden gerechtigd om een pleger van huiselijk geweld bij onmiddellijk gevaar onverwijld te bevelen de woning van het slachtoffer of van de persoon die gevaar loopt te verlaten. Dit bevel moet kunnen gelden voor een toereikende periode. Tevens moeten de autoriteiten de geweldpleger kunnen verbieden de woning te betreden en om contact op te nemen met het slachtoffer of de persoon die gevaar loopt.

Art. 16 Voorlopige hechteniswet; Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 36-37; M. BERGHMANS, Uithuisplaatsing, supra noot 392 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410. 561 Omz. nr. 18/2012, supra noot 396, 36-37 en B. DE SMET en B. VAN DER VEKEN, “Nieuwe wetten”, supra noot 2, 1410. 562 K.B.M. DE VAAN en A. SCHREIJENBERG, ”Bij dreiging ingrijpen. De Wet tijdelijk huisverbod in de praktijk”, Justitiële verkenningen 2010, afl. 8, 81-84; I. LECLERCQ, K. BERTELOOT, S. SIVRI en M.-E. DEFOUR (2012), Uithuisplaatsing. Vergelijkende beleidsstudie, supra noot 387, 88 en K. LÜNNEMANN, R. RÖMKENS en T. DE ROOS, “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod”, supra noot 465, 940. 563 Zie supra III.5.2.3. 560

111

Mijns inziens voldoet de Nederlandse regeling inzake het huisverbod aan de verplichtingen uit dit artikel. Door deze wet is de burgemeester immers gerechtigd om een pleger van huiselijk geweld uit zijn huis te plaatsen, hem een huisverbod en een contactverbod op te leggen. Het artikel 52 meent dat zo’n huisverbod reeds moet kunnen indien een persoon ‘onmiddellijk gevaar’ loopt zonder reeds slachtoffer te zijn. Aan deze vereiste is voldaan aangezien het bestuursrechtelijk huisverbod preventief is bedoeld. Ook de voorziene tien dagen, met een mogelijkheid tot verlenging, is in mijn opinie een toereikende periode. 4.

Rol van de gemeenten

4.1. Inhoudelijke bespreking Sinds 1 januari 2015 nemen de gemeenten een centrale positie in wat betreft de aanpak van huiselijk geweld. Ze dragen sinds kort dus een grote verantwoordelijkheid.564 Op gemeentelijk niveau bestaat voortaan immers een nieuwe organisatie ‘Veilig Thuis’. Deze organisatie is ontstaan door de fusie van de Advies-en Meldpunten Kindermishandeling en de Steunpunten Huiselijk Geweld. Deze fusie had tot doel om in de aanpak van huiselijk geweld meer samenhang te creëren.565 Ter bestrijding van huiselijk geweld werken de gemeenten nauwgezet samen met andere actoren zoals het Openbaar Ministerie, de politie, jeugdzorg, reclassering en de geestelijke gezondheidszorg. De gemeenten zijn tevens verantwoordelijk voor vrouwenopvang.566 Voor gemeenten werd door het Ministerie van Veiligheid en Justitie voorzien in een modelaanpak voor huiselijk geweld.567 In die aanpak wordt beschreven hoe gemeenten een degelijke organisatie van de aanpak kunnen verwezenlijking.568 Bovendien heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeentes (VNG) de ‘Handreiking deskundigheid huiselijk geweld en kindermishandeling’ opgesteld. Hierin staan de taken, kennis,

MvT bij WTH, supra noot 503, 2 en RIJKSOVERHEID, Aanpak van huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/aanpak-huiselijk-geweld. 565 RIJKSOVERHEID, Aanpak van huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/aanpak-huiselijk-geweld en RIJKSOVERHEID, Vraag en Antwoord: adres Veilig Thuis, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/vraag-en-antwoord/adres/v/veilig-thuis.html. 566 Art. 2.1.1., 1. Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) somt als taak van het gemeentebestuur op ‘zorg dragen voor maatschappelijke ondersteuning’. In de definitie van maatschappelijke ondersteuning ex art. 1.1.1., 1., 3°, streepje 21 staat dat dit het bieden van beschermd wonen en opvang inhoudt. (zie ook definitie van opvang onder streepje 25) en RIJKSOVERHEID, Aanpak van huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/aanpak-huiselijk-geweld. 567 MINISTERIE VAN JUSTITIE, Modelaanpak huiselijk geweld: elementen voor lokaal beleid, 2010, 58 p., www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/documenten-enpublicaties/richtlijnen/2010/08/18/landelijke-modelaanpak-huiselijk-geweld.html. 568 RIJKSOVERHEID, Aanpak van huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/aanpak-huiselijk-geweld. 564

112

houding en vaardigheden opgelijst die noodzakelijk zijn voor een afdoende aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling. 569 4.2. Vergelijking met België Het is naar mijn mening opvallend hoe anders de Belgische regeling op dit vlak is. De gemeenten worden in België totaal niet verantwoordelijk geacht voor de aanpak van huiselijk geweld, noch voor het organiseren van vrouwenopvang. In België staan de CAW’s trouwens in voor de opvang van vrouwen (en sinds kort ook mannen).570 Volgens M. WEEWAUTERS komt hier weldra verandering in. Er zal binnenkort immers specifieke aandacht komen binnen de OCMW’s voor partnergeweld. Zo zal de aanpak van huiselijk geweld dus ook een beetje op het gemeentelijk niveau komen te liggen. Mevrouw WEEWAUTERS meent dat dit een goede zaak is, aangezien slachtoffers zo meer proactief kunnen worden benaderd. Ze haalt wel aan dat dit wat stigmatiserend kan zijn. 5. Besluit In dit hoofdstuk werd concreet nagegaan of Nederland recentelijk maatregelen heeft genomen in de strijd tegen huiselijk geweld en hoe conform hun recente weten regelgeving is aan het Verdrag van Istanbul. Er werd enkel op de meer recente veranderingen ingegaan, dit omwille van de beperktheid van deze scriptie. Er werd achtereenvolgens stilgestaan bij de organisatie Veilig Thuis, de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, het huisverbod en de rol van de Nederlandse gemeenten. Eerst werd de organisatie Veilig Thuis besproken. Deze organisatie voorziet in een telefonische hulplijn. Naar deze hulplijn kan, net zoals naar de Belgische hulplijnen, worden gebeld voor deskundige hulp en advies omtrent huiselijk geweld. Het Nederlandse Veilig Thuis is volledig conform de vereisten van artikel 24 van het Verdrag van Istanbul, terwijl de Belgische hulplijnen te kort schieten op het vlak van ‘één hulplijn voor het ganse land’. Daarnaast spelen de organisaties ook een grote rol inzake de bewustmaking van het publiek inzake de problematiek van het huiselijk geweld. Daarna werd het systeem van de verplichte meldcode besproken. Sinds de invoering van de Wet verplichte meldcode bestaat in Nederland een meldrecht voor feiten en vermoedens van huiselijk geweld. Dit houdt in dat professionals bij signalen van huiselijk geweld, zonder toestemming van VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTES, Handreiking deskundigheid huiselijk geweld en kindermishandeling, 2014, 12 p., www.vng.nl/files/vng/publicaties/2014/20140728_amhk_handreiking_deskundigheid_huiselijk_geweld_ kindermishandeling_0.pdf. 570 B. RYS, “Vluchthuizen: vroeger en nu”, Rosa Fact Sheet 2003, nr. 24, 3 en PORTAAL BELGIUM, Residentiële opvang en vluchthuizen, www.belgium.be/nl/justitie/slachtoffer/slachtofferhulp/residentiele_opvang_en_vluchthuizen/. 569

113

de cliënt, hun beroepsgeheim mogen doorbreken om een melding te doen. De vijf verschillende stappen van de meldcode beschrijven op omstandige wijze hoe een houder van het beroepsgeheim zorgvuldig omgaat met dit meldrecht.571 De Nederlands regeling verschilt in grote mate van de Belgische. Naar mijn mening is de Nederlandse regeling meer conform de vereisten uit artikel 28 van het Verdrag van Istanbul aangezien het meldrecht in België geen succes blijkt te zijn. Mijns inziens is het een verstandige beslissing geweest van beide landen om te opteren voor een meldrecht in plaats van een meldplicht. Het beroepsgeheim is namelijk een cruciale waarborg voor het ontstaan en behoud van de vertrouwensrelatie tussen beroepsbeoefenaar en cliënt. Er is bovendien geen bewijs voorhanden dat een wettelijke meldplicht leidt tot het terugdringen van huiselijk geweld. In het buitenland is reeds gebleken dat een meldplicht kan leiden tot veel onterechte meldingen. Dit komt omdat professionelen tot een melding overgaan van zodra ze een mogelijk signaal detecteren uit angst voor aansprakelijkheid. Hierdoor zou de procureur des Konings (in België) of Veilig Thuis (Nederland) overbelast geraken.572 Naar mijn mening worden Nederlandse professionelen beter begeleid in het nemen van de meldingsbeslissing. Het is dan ook nuttig om een meldcode ook in te voeren in België zodat Belgische beroepsbeoefenaars beter kunnen inschatten wanneer ze het best tot een melding overgaan. Vervolgens werd het Nederlandse huisverbod uit de doeken gedaan. De invoering van de mogelijkheid tot het opleggen van een huisverbod kaderde in de bezorgdheid om het veelvuldig voorkomen van huiselijk geweld. Het fenomeen kon weliswaar al strafrechtelijk worden gesanctioneerd, maar dit bood geen afdoende oplossing op het vlak van preventie. Uit de bovenstaande bespreking blijkt dat de Nederlandse en Belgische regelgeving sterk op elkaar lijken, ondanks een aantal verschillen. Het grootste verschil valt te situeren op het vlak van de bevoegdheid. In Nederland is de burgemeester namelijk de spilfiguur (bijgestaan door de hulpofficier van justitie), daar waar in België de procureur des Konings en de familierechtbank de voornaamste actoren zijn. Daarnaast wordt in Nederland gewerkt met een risicotaxatieinstrument, terwijl dit in België geen bestaan kent. Ook inzake de verlenging, het hoorrecht en de sanctie zijn verschillen merkbaar. Ten slotte kent Nederland, in tegenstelling tot België, een beter hulpverlening. De Nederlandse uithuizeplaatsingsmaatregel is, in tegenstelling tot de Belgische, conform de vereisten uit de artikelen 52 en 53 van het Verdrag van Istanbul.

571 MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT,

Basismodel, supra noot 473, 28. MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht: Vraag & Antwoord bij de verplichte meldcode, 2013, www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/brochures/2011/06/28/veelgestelde-vragen-meldcode-huiselijk-geweld-enkindermishandeling.html, 2. 572

114

Ten slotte werd even stilgestaan bij de rol van de Nederlandse gemeentes. Sinds 1 januari 2015 nemen de gemeenten immers een centrale positie in wat betreft de aanpak van huiselijk geweld. Op gemeentelijk niveau bestaat voortaan een nieuwe organisatie ‘Veilig Thuis’. Ter bestrijding van huiselijk geweld werken de gemeenten nauwgezet samen met andere actoren zoals het Openbaar Ministerie, de politie, jeugdzorg, reclassering en de geestelijke gezondheidszorg. De gemeenten zijn tevens verantwoordelijk voor vrouwenopvang. De Belgische regeling blijkt op dit vlak helemaal anders te zijn. België kan duidelijk nog iets leren van zijn buurland Nederland. Naar mijn mening is het systeem van de verplichte meldcodes een zeer interessant systeem om ook in België in te voeren. Op die manier zouden professionelen beter begeleid worden in het nemen van een beslissing inzake de melding aan de procureur des Konings. Daarnaast functioneert het huisverbod in Nederland duidelijk beter dan in België en voldoet de telefonische hulplijn Veilig Thuis volledig aan de vereisten gesteld door het Verdrag van Istanbul. Tijdens het onderzoek werd bovendien geregeld op andere voorzieningen gestoten die niet bestaan in België of - indien wel - op een minder georganiseerde manier. Deze voorzieningen konden jammer genoeg niet worden bestudeerd omwille van het tijdsgebrek, maar ook omdat deze dit onderzoek te omvangrijk zouden maken. Er kan worden besloten dat Nederland wat betreft de onderzochte bepalingen van het Verdrag van Istanbul een betere leerling is dan België. Naar alle waarschijnlijkheid is Nederland zelfs de beste leerling van de klas van de Raad van Europa.

115

V.

Besluit

Uit bovenstaand onderzoek blijkt duidelijk dat de bestrijding van huiselijk geweld alomtegenwoordig is. Zowel door de Raad van Europa als door België en Nederland wordt steeds meer aandacht besteed aan de aanpak van dit fenomeen.573 Eerst werd nagegaan welke initiatieven werden genomen op supranationaal niveau. Er werd enkel stilgestaan bij de initiatieven van de Raad van Europa als belangrijkste organisatie op het vlak van mensenrechten. Op 11 mei 2011 nam de Raad van Europa het Verdrag inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld aan. Dit verdrag betekende een grote stap vooruit voor de aanpak van huiselijk geweld omdat dit het eerste rechtens bindende instrument vormt dat een wettelijk kader biedt om huiselijk geweld te voorkomen, de slachtoffers te beschermen en de daders te vervolgen. Het verdrag is van kracht sinds 1 augustus 2014. In deze masterproef werd vervolgens onderzocht wat de concrete inhoud is van dit verdrag en in welke mate België aan de gestelde vereisten tegemoet is gekomen. België heeft het verdrag immers reeds ondertekend op 11 september 2012, maar heeft het tot op vandaag nog steeds niet geratificeerd. Uit dit onderzoek bleek dat België de laatste twintig jaar heel wat wetgevende en andere maatregelen genomen heeft ter bevordering en bescherming van eenieder om gevrijwaard te worden van huiselijk geweld en dit zowel op strafrechtelijk als op civielrechtelijk vlak. België bleek al in bepaalde mate aan de door het Verdrag van Istanbul gestelde vereisten te voldoen en draagt zo bij tot een Europa dat vrij is van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Toch schiet België nog op meerdere vlakken tekort en zullen concrete knelpunten nog moeten worden weggewerkt.574 België is zich echter van deze problemen bewust en heeft zich voorgenomen om op een aantal vlakken actie te ondernemen. Deze voornemens zullen binnenkort kunnen worden geraadpleegd in het nieuwe Nationaal Actieplan 2015-2018. Bovendien werd nagegaan welke maatregelen recentelijk door onze noorderburen werden genomen in de strijd tegen huiselijk geweld. Er werd achtereenvolgens stilgestaan bij de telefonische hulplijn Veilig Thuis, de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, het huisverbod en de rol van de Nederlandse gemeenten. Uit dit onderzoek bleek dat de Nederlandse voorzieningen conform zijn aan de vereisten gesteld door het Verdrag van Istanbul. Er kan dus besloten worden dat België feiten van huiselijk geweld serieus neemt en zich inspant om het fenomeen op een goede manier aan te pakken. Helaas, is er op bepaalde vlakken nog werk

573 574

A. NIEUWENHUIS, “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 38. Zie ook supra III.6. besluit en aanbevelingen.

116

aan de winkel. Op die vlakken kan België een voorbeeld nemen aan het buurland Nederland. Onze progressieve noorderburen bleken de betere leerling van de klas te zijn.

117

Bibliografie 1. Wet- en regelgeving 1.1. Supranationaal Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie, Pb. EU 30 maart 2010, C 326. Verdrag van de Raad van Europa van 11 mei 2011 inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Richtlijn 2012/29/EU van het Europees parlement en de Raad van 25 oktober 2012 tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten, de ondersteuning en de bescherming van slachtoffers van strafbare feiten, en ter vervanging van Kaderbesluit 2001/220/JBZ, Pb. EU 14 november 2012, L 315. Kaderbesluit 2001/220/JBZ van de Raad van 15 maart 2001 inzake de status van het slachtoffer in de strafprocedure, Pb. EU 22 maart 2001, L 82. Resolution CM/Res (2014)43 adopted by the Committee of Ministers on 19 November 2014 on rules of the election procedure of the members of GREVIO. Aanbeveling (2002)5 van het Comité van Ministers van de Raad van Europa van 30 april 2002 aan de lidstaten over de bescherming van vrouwen tegen geweld. Explanatory report to Council of Europe Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence, 2011, 51 p., www.conventions.coe.int/Treaty/EN/Reports/Html/210.htm Interim Report of the Ad Hoc Committee on Preventing and Combating Violence Against Women and Domestic Violence (CAHVIO), Straatsburg, 2009, 25 p., www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/CAHVIO/CAHVIO_2009_4%20FIN_en%20_2.pdf 1.2.

Nationaal

Burgerlijk wetboek van 21 maart 1804, BS 3 september 1807. Gerechtelijk Wetboek van 10 oktober 1967, BS 31 oktober 1967. Strafwetboek van 8 juni 1867, BS 15 oktober 1867. Wet van 20 juli 1990 betreffende de voorlopige hechtenis, BS 14 augustus 1990. Wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan, BS 6 februari 1998. Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen, BS 17 maart 2001. Wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 van het Strafwetboek, BS 12 februari 2003. Wet van 26 november 2011 tot wijziging en aanvulling van het Strafwetboek teneinde het misbruik van de zwakke toestand van personen strafbaar te stellen en de strafrechtelijke bescherming van kwetsbare personen tegen mishandeling uit te breiden, BS 23 januari 2012. 118

Wet van 23 februari 2012 tot wijziging van art. 458bis Sw. teneinde het uit te breiden voor misdrijven van huiselijk geweld, BS 26 maart 2012. Wet van 15 mei 2012 betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, BS 1 oktober 2012. Wet van 15 juni 2012 tot bestraffing van de overtreding van het tijdelijk huisverbod en tot wijziging van artikelen 594 en 627 van het Gerechtelijk Wetboek, BS 1 oktober 2012.

Wetsontwerp betreffende de tijdelijke uithuisplaatsing ingeval van huiselijk geweld, Parl.St. Kamer 2011-12, nr. 1994/007. Wetsvoorstel (E. THIÉBAUT, W. DEMEYER en N. BEN HAMOU) betreffende de terbeschikkingstelling van noodmobieltjes aan de slachtoffers van partnergeweld, Parl. St. Kamer 2014-15, nr. 0227/001. Wetsvoorstel (S. DE BETHUNE en C. FRANSSEN) tot wijziging van de artikelen 223, 1447 en 1479 van het Burgerlijk Wetboek en van de artikelen 587, 594 en 1280 van het Gerechtelijk Wetboek inzake preventieve uithuisplaatsing en houdende andere maatregelen ter opvolging en beteugeling van partnergeweld, Parl. St. Senaat 2010-11, nr. 5-539/1. Amendement nr. 10 (N. LIJNEN en M. TAELMAN) bij wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de bestrijding van het partnergeweld, Parl. St. Senaat 2010-2011, nr. 5-30/3. Toelichting (N. LIJNEN en B. TOMMELEIN) bij Wetsvoorstel tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de bestrijding van het partnergeweld, Parl. St. Senaat 2010, nr. 5-30/1. Omz. nr. COL 3/2006 van 1 maart 2006 van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep. Omz. nr. COL 4/2006 van 1 maart 2006 van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van beroep. Omz. nr. 18/2012 van 20 december 2012 van het College van Procureurs-generaal betreffende het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld. Adv. RvS bij het wetsontwerp betreffende de tijdelijke uithuisplaatsing ingeval van huiselijk geweld, Parl. St. Kamer 2011-12, 50.888/2.

Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl. St. Kamer 2011-12, nr. 1994/005. Verslag namens de Commissie voor de Justitie, Parl. St. Kamer 2011-12, nr. 5-539/4. Vr. en Antw. Senaat, 4 februari 2014, (Vr. nr. 5-10888 R. MILLER ). Vr. en Antw. Kamer, 8 december 2014, nr. 54/003, 138-139 (Vr. nr. 26 V. CAPRASSE). Vraag om uitleg van mevrouw An Capoen tot de heer Didier Reynders betreffende de ratificatie van het Verdrag van de Raad van Europa inzake het Voorkomen en Bestrijden van Geweld tegen Vrouwen en Huiselijk Geweld, Kamer 2014-15, 18 maart 2015, nr. 3276.

119

Strategische Adviesraad Internationaal Vlaanderen (SARiV) en de Strategische adviesraad voor het Welzijns-, Gezondheids- en Gezinsbeleid (SAR WGG), advies betreffende het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, 8 maart 2007, www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/advies-bestrijden-geweldtegen-vrouwen-en-huiselijk-geweld. 1.3.

Nederland

Wetboek van Strafrecht van 3 maart 1881, Stb. 1881. Algemene wet bestuursrecht van 4 juni 1992, Stb. 1993. Wet van 11 november 1993 houdende regelen inzake beroepen op het gebied van de individuele gezondheidszorg, Stb. 1993. Wet van 9 oktober 2008 houdende regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijk huisverbod aan personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat (Wet tijdelijk huisverbod), Stb. 2008. Wet van 14 maart 2013 tot wijziging van diverse wetten in verband met de invoering van de verplichting voor bepaalde instanties waar professionals werken en voor bepaalde zelfstandige professionals om te beschikken over een meldcode voor huiselijk geweld en kindermishandeling en de kennis en het gebruik daarvan te bevorderen, onderscheidenlijk die meldcode te hanteren (verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling), Stb. 2013. Wet van 9 juli 2014, houdende regels inzake de gemeentelijke ondersteuning op het gebied van zelfredzaamheid, participatie, beschermd wonen en opvang (Wet maatschappelijke ondersteuning 2015), Stb. 2014. Besluit van 20 oktober 2008 houdende regels over de aard van de feiten en omstandigheden die aanleiding kunnen geven om een huisverbod op te leggen (Besluit tijdelijk huisverbod), Stb. 2008. Besluit van 16 juli 2013 houdende vaststelling van de minimumeisen voor de verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Besluit verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling), Stb. 2013. Memorie van Toelichting inzake regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijk huisverbod aan personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat (Wet tijdelijk huisverbod), Kamerstukken Tweede Kamer 2005-06, 30 657, nr. 3. Adv. RvS bij het Voorstel van wet houdende regels strekkende tot het opleggen van een tijdelijk huisverbod aan personen van wie een ernstige dreiging van huiselijk geweld uitgaat met memorie van toelichting (Wet tijdelijk huisverbod), Kamerstukken Tweede Kamer 2005-06, W03.06.0059/I. Nota beleid ter bestrijding van seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes, Kamerstukken Tweede Kamer 1984, 19 209, nr. 3. 2. Rechtspraak EHRM, Bevacqua & S./Bulgarije, www.hudoc.echr.coe.int. EHRM, Opuz/Turkije, www.hudoc.echr.coe.int.

120

HvJ 15 september 2011, gevoegde zaken C-483/09 en C-1/10, Magatte Gueye/Valentín Salmerón Sánchez, SEW 2012, afl. 4, 159, noot C. JANSSENS. GwH 26 september 2013, nr. 127/2013. GwH 5 december 2013, nr. 163/2013. Cass. 11 maart 2008, P08.0011.N. Cass. 24 mei 2011, NC 2012, afl. 1, 60, noot B. KETELS. 3. Rechtsleer 3.1.

Boeken

BARNETT, O., MILLER-PERRIN, C.L. en PERRIN, R.D., Family violence across the lifespan: an introduction, Thousand Oaks (California), Sage, 2005, 549 p. BEKE, B. en DIJKSMAN, G., Handboek Huisverbod. Achtergrond, methodiek en procedure, Amsterdam, SWP, 2008, 79 p. BEKE, B. en RULLENS, J., Wet tijdelijk huisverbod. Een handreiking voor de burgemeester, Den Haag, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, 2008, 80 p. CHALK, R. en KING, P.A., Violence in families: assessing prevention and treatment programs, Washington, National academy press, 1998, 392 p. COCKX, R., Miet Smet: drie decennia gelijkekansenbeleid, Brussel, Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, 2009, 150 p. DE NAUW, A., Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 492 p. PAUWELS, P., Rechten en plichten van gehuwden, Leuven, Acco, 1980, 225 p. VERSCHELDEN, G., Handboek Belgisch Familierecht, Brugge, Die Keure, 2010, 840 p. VERSCHELDEN, G. en LUST, S., Inleiding tot het privaatrecht, Leuven, Acco, 2011, 219 p. 3.2.

Tijdschriften

ARNOU, P., “De wet op het partnergeweld”, T. Strafr. 2002, afl. 6, 276-287. BREWAEYS, E., “Grondwettelijk Hof waarborgt beroepsgeheim advocaat”, Juristenkrant, afl. 276, 23 oktober 2013, 1-3. BRUGGEMAN, W. en BECKERS, E., “Intrafamiliaal geweld: tussen droom en werkelijkheid”, Orde dag 2008, afl. 43, 3-10. DECAIGNY T., “Positieve mensenrechtenverplichtingen met betrekking tot politie en justitie. Verduidelijking aan de hand van Europese rechtspraak over intrafamiliaal geweld en seksueel misbruik”, T. Strafr. 2012, afl. 1, 3-16.

121

DENISSEN, F., “De strijd tegen intrafamiliaal geweld. Commentaar bij de wetten van 15 mei 2012 en 15 juni 2012”, T. Fam. 2013, afl. 8, 192-200. DE SMET, B. en VAN DER VEKEN, B., “Nieuwe wetten ter bestrijding van huiselijk geweld: het huisverbod en het spreekrecht voor hulpverleners”, RW 2012-13, afl. 36, 1402-1413. DE SOUTER, V., “Het beroepsgeheim en de invoering van een spreekrecht door de wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen. Een nadere analyse van het artikel 458bis van het strafwetboek”, TJK 2001, 184-192. DE VAAN, K.B.M. en SCHREIJENBERG, A., “Bij dreiging ingrijpen. De Wet tijdelijk huisverbod in de praktijk”, Justitiële verkenningen 2010, afl. 8, 75-88. DIERICKX, A., “Misdrijven gepleegd ten aanzien van een minderjarig of kwetsbaar persoon. Een commentaar bij de wet van 30 november 2011”, NC 2013, afl. 1, 33-38. FORDER, C.J., en VONK, M.J., “Kroniek van het personen- en familierecht”, NJB 2013, afl. 35, 24442452. FOURIE, C.,“De rol van de vrederechter in de wet tijdelijk huisverbod”, T. Vred. 2014, afl. 1-2, 8-18. FRANCK, P., “Hoezo samenwerken?’ Multidisciplinaire aanpak van politie, parket en hulpverlening bij partnergeweld”, Orde dag 2008, afl. 43, 47-55. LÜNNEMANN, K, RÖMKENS, R. en DE ROOS, T., “Wie slaat, die gaat: kanttekeningen bij het huisverbod als nieuw instrument in de aanpak van geweld achter de voordeur.”, NJB 2009, afl. 15, 940-946. MCQUIGG, R.J.A., “What potential does the Council of Europe Convention on Violence against Women hold as regards domestic violence”, The International Journal of Human Rights 2012, afl. 7, 947-962. NIEUWENHUIS, A., “Nederland: Wet tijdelijk huisverbod”, TBP 2013, afl. 1, 38-44. PETERS, J.A., “Van wie is de burgemeester?”, Gst. 2009, afl. 7321, 371-374. RODRIGUEZ, M., “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 26 september 2013), NJW 2014, afl. 298, 217-218. RODRIGUEZ, M., “Bijzonder karakter beroepsgeheim advocaat” (noot onder GwH 5 december 2013), NJW 2014, afl. 299, 269. RYS, B.,“Geweld in liefdesrelaties van jongeren”, Rosa uitgelezen 2008, nr. 1, 2-12. RYS, B., “Vluchthuizen: vroeger en nu”, Rosa Fact Sheet 2003, nr. 24, 1-8. SCHREIJENBERG, A., “Het tijdelijk huisverbod: een zorgzame sanctie”, Gst. 2014, afl. 7400, 70-75. STEVENS, L., “De wet van 24 november 1997 strekkende om het geweld tussen partners tegen te gaan”, EJ 1998, afl. 2, 18-32. TRAEST, P., “Enkele aspecten van schuldig verzuim”, TORB 2011-12, 83-90.

122

VANBOCKRIJCK, H., “De wet van 28 januari 2003 tot toewijzing van de gezinswoning aan de echtgenoot of aan de wettelijk samenwonende die het slachtoffer is van fysieke gewelddaden vanwege zijn partner en tot aanvulling van artikel 410 Sw.”, EJ 2003, afl. 6, 86-92. VAN DEN EEDEN, E., “Partnergeweld: enkele burgerrechtelijke aspecten”, Orde dag 2008, afl. 43, 64-72. VANDEN HEEDE, P., “Europees Hof neemt huiselijk geweld serieus”, TvMR 2009, afl. 2, 15-16. VAN DER KNAAP, L.M., “De preventieve inzet van het tijdelijk huisverbod bij dreigend huiselijk geweld”, TvV 2012, afl. 1, 17-29. VASSEUR, R., “Huisverbod: nieuwe beveiligingsmaatregel in strijd tegen huiselijk geweld”, Juristenkrant, afl. 256, 24 oktober 2012, 3. VERMEULEN, G. en DHONT, F., “Verdiensten en beperkingen van de Wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen”, T. Strafr. 2002, 124-136. VERSCHUEREN, C., “De wet van 24 november 1997 ertoe strekkende het geweld tussen partners tegen te gaan: een schoolvoorbeeld van hedendaagse wetgeving?”, RW 1998-1999, afl. 29, 10591071. 3.3.

Verzamelwerken en reeksen

BREMS, E., “De specifieke Belgische wetgeving inzake partnergeweld” in A. BOAS en J. LAMBERT, La violence conjugale/Partnergeweld, Brussel, Bruylant, 2004, 191-213. BREMS, E., “Heil uit Genève? De bijdrage van een internationaal klachtenmechanisme aan de bescherming van vrouwenrechten” in M. DEMOOR, L. VANDENBUSSCHE en G. VANDERMASSEN (eds.), Verslagen van het Centrum voor Genderstudies nr. 19, Gent, Academia Press, 2010, 35-52. BRUGGEMAN, W., “Intrafamiliaal geweld” in H. BERKMOES, W. BRUGGEMAN, I. DELBROUCK, D. DEWANDELEER, F. DESTERBECK, H. FRANSEN, P. HERBOTS, A. MARUT, Ch. NUYTS, E. VAN DEN HEUVEL et al., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2009, I 65/01-I 65/15. DELBROUCK, I., “Aanranding van de eerbaarheid – Het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU,, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2014, 1-36. DELBROUCK, I., “Verkrachting” in H. BERKMOES, W. BRUGGEMAN, I. DELBROUCK, D. DEWANDELEER, F. DESTERBECK, H. FRANSEN, P. HERBOTS, A. MARUT, Ch. NUYTS, E. VAN DEN HEUVEL et al., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2013, V 130/01-V 130/42. D’HAESE, W., “Slachtofferbejegening” in H. BERKMOES, W. BRUGGEMAN, I. DELBROUCK, D. DEWANDELEER, F. DESTERBECK, H. FRANSEN, P. HERBOTS, A. MARUT et al., Postal Memorialis. Lexicon strafrecht, strafvordering en bijzondere wetten, 2011, S 45/01-S 45/13. DHONT, F., “Belaging” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2004, 1-20. DU JARDIN J., “Schuldig verzuim” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Mechelen, Kluwer, 2004, 1-33.

123

HEPS, R. en SWENNEN, F., “Juridische mogelijkheden tot uithuisplaatsing van de geweldpleger bij kindermishandeling” in S. ANTHONI (ed.), Hulpverlening bij kindermishandeling: over individuele weerbaarheid en maatschappelijke kwetsbaarheid, Antwerpen, Garant, 2011, 11-27. MARLIER, G. en SPRIET, B., “Aanranding van de eerbaarheid en verkrachting in het begin van de 21ste eeuw (2000-2012)” in F. VERBRUGGEN, B. SPRIET, en R. VERSTRAETEN (eds.), Straf- en strafprocesrecht, Brugge, Die Keure, 2013, 81-154. MERCKX, D., “Verkrachting: de verzwarende omstandigheden” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2003, 1-33. MERCKX, D., “Verkrachting: het misdrijf” in A. VANDEPLAS, P. ARNOU, S. VAN OVERBEKE en S. VANDROMME (eds.), Comm. Straf., Antwerpen, Kluwer, 2003, 1-60. STEVENS, J., “Deontologie en beroepsgeheim van advocaat en arts” in J. BOGAERTS, N. CALUWÉ en A. DE NAUW, Jongeren & Drugs, Antwerpen, Intersentia, 2005, 59-93. VAN DER KNAAP, L., “Het tijdelijk huisverbod bij huiselijk geweld” in A. GROENEN, E. JASPAERT en G. VERVAEKE, Partnergeweld: als liefde een gevecht wordt, Leuven, Acco, 2011, 179-191. 4. Andere bronnen 4.1.

Studies

BERTELOOT, K., SIVRI, S., BROUCKER, M.-R., REYNDERS, D. en GAZAN, F. (2009). Analyse van de vragenlijsten met betrekking tot de gemeenschappelijke omzendbrief COL 4/2006 van de Minister van Justitie en het College van Procureurs-generaal betreffende het strafrechtelijk beleid inzake partnergeweld. Brussel: Dienst voor Strafrechtelijk beleid, 113 p., www.dsbspc.be/doc/pdf/RAP_COL4_analyse_091209_def.pdf. BIESMA S., VAN ZWIETEN, M. en BIELEMAN, B. (2010). Procesevaluatie Wet Tijdelijk Huisverbod Drenthe. April tot en met september 2009. Groningen/Rotterdam: Intraval, 36 p, www.intraval.nl/pdf/EHD_c29_sam.pdf. BRUYNOOGHE, R., NOELANDERS, S. en OPDEBEECK, S. (1998). Geweld ondervinden, gebruiken en voorkomen. Brussel: Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid en Gelijkekansenbeleid, 153 p. LECLERCQ, I., BERTELOOT, K., SIVRI, S. en DEFOUR, M.-E. (2012), Uithuisplaatsing als juridisch instrument in de aanpak van partnergeweld. Vergelijkende beleidsstudie. Brussel: Dienst voor Strafrechtelijk beleid, 142 p., www.dsb-spc.be/doc/pdf/DSB_Eindrapport_190112.pdf PIETERS, J., ITALIANO, P., OFFERMANS, A.-M. en HELLEMANS, S. (2010). Ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld. Brussel: Instituut voor gelijkheid van vrouwen en mannen, 238 p. SCHREIJENBERG, A., DE VAAN, K.B.M., VANONI, M.C. en HOMBURG, G.H.J. (2010). Procesevaluatie Wet tijdelijk huisverbod. Eindrapport. Amsterdam: WODC, 102 p., www.regioplan.nl/publicaties/rapporten/procesevaluatie_wet_tijdelijk_huisverbod VANDEWEGE, R., BRUYNOOGHE, R. en OPDEBEECK, S. (1988). Ervaringen van vrouwen met Fysiek en Seksueel Geweld: Prevalentie en Gevolgen. Diepenbeek: LUC. Departement mensen maatschappijwetenschappen, 176 p.

124

VAN HOVE, H., REYMENANTS, G., BAILLY, N. en DECUYPER, J. (2011). Mannen en vrouwen in België. Genderstatistieken en –indicatoren. Brussel: Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, 399 p. 4.2.

Beleidsdocumenten

J. VANDEURZEN, “Beleidsnota 2014-2019 Welzijn, Volksgezondheid en Gezin”, Afdeling Communicatie van het Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid, 2014, 77 p., www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/beleidsnota-2014-2019-welzijn-volksgezondheid-engezin Kadernota Integrale Veiligheid spc.be/doc/pdf/kiv2004NL.pdf

van

30-31

maart

2004,

122

p.,

www.dsb-

Nationaal actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld 2010-2014, 43 p., http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/101123PAN%20NL_tcm336-113077.pdf Nationaal veiligheidsplan 2012-2015, 39 p., www.lokalepolitie.be/sites/5390/images/stories/Politiewerking/Nationaal_Veiligheidsplan/ nationaal_veiligheidsplan_2012_2015.pdf en Update 2012-2013 bij NAP 2010-2014 Regeerakkoord van 9 oktober 2014: “Een economisch engagement, een sociaal project”, 230 p., www.premier.be/sites/default/files/articles/Accord_de_Gouvernement_-_Regeerakkoord.pdf. Update 2012-2013 van het Nationaal actieplan ter bestrijding van partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld 2010-2014, 64 p., http://igvmiefh.belgium.be/nl/binaries/Update%20NAP%202010-2014_tcm336-227028.pdf 4.3.

Analyses, brochures, dossiers, folders, …

AMNESTY INTERNATIONAL, folder huiselijk geweld, www.aivl.be/sites/default/files/bijlagen/FolderHuiselijkGeweld09.pdf

s.d.,

2

p.,

DE GROOF, K. en BLOW, H., Beleidsdossier: “Klopt dit nu? 6 jaar werken rond familiaal geweld”, 2011, 48 p., www.steunpunt.be/library/48. EHRM, Fact Sheet – Domestic Violence, www.echr.coe.int/Documents/FS_Domestic_violence_ENG.pdf

2006,

12

p.,

INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Breek de stilte voor je zelf gebroken bent, s.d. , 2 p., http://igvm-iefh.belgium.be/nl/binaries/nederlands_tcm336-117221.pdf INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Geweld. Wat nu?, 2008, 68 p., http://igvmiefh.belgium.be/nl/binaries/GEWELD-NL-2008_tcm336-40124.pdf MINISTERIE VAN JUSTITIE, Modelaanpak huiselijk geweld: elementen voor lokaal beleid, 2010, 58 p., www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/documenten-enpublicaties/richtlijnen/2010/08/18/landelijke-modelaanpak-huiselijk-geweld.html MINISTERIE VAN JUSTITIE, Privé Geweld – Publieke zaak. Een nota over de gezamenlijke aanpak van huiselijk geweld, 2002, 61 p., www.huiselijkgeweld.nl/doc/beleid/BELEID_prive_geweld_publiek_zaak.pdf 125

MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Basismodel huiselijk geweld en kindermishandeling: stappenplan voor het handelen bij signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling, 2013, 40 p., www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2011/02/02/basismodel-meldcode-huiselijk-geweld-enkindermishandeling.html MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT, Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht: Vraag & Antwoord bij de verplichte meldcode, 2013, 11 p., www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/brochures/2011/06/28/veelgesteldevragen-meldcode-huiselijk-geweld-en-kindermishandeling.html VERENIGDE NATIES, Report of the Special Rapporteur on Violence against Women, its Causes and Consequences - A Framework for Model Legislation on Domestic Violence, Genève, 1996, 14 p., http://daccess-ddsny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G96/104/75/PDF/G9610475.pdf?OpenElement VERENIGING VAN NEDERLANDSE GEMEENTES, Handreiking deskundigheid huiselijk geweld en kindermishandeling, 2014, 12 p., www.vng.nl/files/vng/publicaties/2014/20140728_amhk_handreiking_deskundigheid_huiselijk _geweld_kindermishandeling_0.pdf VIVA-SVV en ZIJ-KANT, Persdossier: blijf niet ijskoud voor partnergeweld, 2013, 11 p., www.horenzienenpraten.be/wp-content/uploads/2013/10/Persdossier-blijf-niet-ijskoud-voorpartnergeweld3.pdf VROUWENRAAD, Dossier geweld: wetgeving fysiek en psychisch geweld, 2004, 24 p., http://vrouwenraad.be/pdf/geweld_wetgeving.pdf VROUWENRAAD, Vrouwenraad over het NAP Partnergeweld en andere vormen van intrafamiliaal geweld 2010-2014: een blik op de toekomst, 2012, 29 p., www.vrouwenraad.be/media/docs/pdf/2012/evaluatie_NAP_partner_intrafamiliaalgeweld_201 2.pdf X., Finaal advies: Aandacht voor partnergeweld op het werk, 2014, 34 p. 4.4.

Websites

1712, Campagne 2013-Als hij me dwingt, is dan ook verkrachting?, https://1712.be/leesmeer/campagne-2013-als-hij-me-dwingt-is-dat-dan-ook-verkrachting 1712, Campagne 2013-Elke dag uitgescholden worden, is dat ook partnergeweld?, https://1712.be/lees-meer/campagne-2013-elke-dag-uitgescholden-worden-is-dat-ookpartnergeweld. 1712, Downloads: hulp bieden bij partnergeweld, https://1712.be/lees-meer/hulp-bieden-bijpartnergeweld. 1712, Over 1712, https://1712.be/over-1712 AMNESTY INTERNATIONAL, huiselijk geweld, www.aivl.be/subthema/huiselijk-geweld/10597 BERGHMANS, M., Uithuisplaatsing http://jeugdrecht.be/?action=artikel_detail&artikel=365 126

bij

huiselijk

geweld,

BRUSSEEL, A., Ann Brusseel bepleit de invoering van een meldcode voor hulpverleners bij huiselijk geweld, www.annbrusseel.be/bericht/ann-brusseel-bepleit-de-invoering-van-een-meldcodevoor-hulpverleners-bij-huiselijk-geweld CAW, Een veilig onderkomen, www.caw.be/opvang COUNCIL OF EUROPE, About violence/GREVIO_en.asp

GREVIO,

www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-

COUNCIL OF EUROPE, About monitoring, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/AboutMonitoring_en.asp COUNCIL OF EUROPE, About the Committee of the Parties, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/Committee_of_the_Parties_en.asp COUNCIL OF EUROPE, Chart of signatures and ratifications, www.conventions.coe.int/Treaty/Commun/ChercheSig.asp?NT=210&CM=1&DF=&CL=ENG COUNCIL OF EUROPE, Headlines: First meeting of the Committee of the Parties to the Istanbul Convention held - Members of GREVIO elected, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/default_en.asp COUNCIL OF EUROPE, Istanbul Convention: historical www.coe.int/t/dghl/standardsetting/convention-violence/background_en.asp

background,

DEGRAEVE, S., “Partnergeweld moet prioriteit zijn in nationaal veiligheidsplan”, De Wereld Morgen 30 april 2015, www.dewereldmorgen.be/artikel/2015/04/30/partnergeweld-moet-prioriteitzijn-in-nationaal-veiligheidsplan DE RECHTSPRAAK, Beroepsprocedure, www.rechtspraak.nl/Naar-derechter/Bestuursrechter/Procedures/Beroepsprocedure/Pages/default.aspx DE RECHTSPRAAK, Hoger beroep/Pages/default.aspx

beroep,

www.rechtspraak.nl/Naar-de-rechter/Hoger-

DE RECHTSPRAAK, Voorlopige voorziening, www.rechtspraak.nl/Naar-derechter/Bestuursrechter/Procedures/Voorlopige-voorziening/Pages/default.aspx DIENST VOOR HET STRAFRECHTELIJK BELEID, Intrafamiliaal geweld, www.dsb-spc.be/web/index.php?option=com_content&task=view&lang=nl&id=58 ECOUTE VIOLENCES CONJUGALES, A votre écoute, www.ecouteviolencesconjugales.be/a-votreecoute.php ECOUTE VIOLENCES CONJUGALES, Publicités pour la ligne et articles de presse sur la violence conjugale, www.ecouteviolencesconjugales.be/presse.php ENCYCLO, voorziening, www.encyclo.nl/begrip/voorziening EUROPEAN UNION AGENCY FOR FUNDAMENTAL RIGHTS, Violence against women: an EU-wide survey, http://fra.europa.eu/en/publication/2014/vaw-survey-main-results 127

FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, About FJC, www.familyjusticecenterseurope.org/about-us FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, Downloads: presentation FJC Brussels, www.familyjusticecenterseurope.org/doc/presentation-family-justice-centers-brussels.pdf FAMILY JUSTICE CENTER EUROPE, Pilots, www.familyjusticecenterseurope.org/pilots FEDERALE POLITIE, De politionele criminaliteitsstatistieken: een broodnodig instrument in het veiligheidsbeleid, www.polfed-fedpol.be/presse/presse_detail_nl.php?recordID=2575. FLUIT, A., “Eerste vluchthuis voor mannen”, De Morgen 26 www.demorgen.be/binnenland/eerste-vluchthuis-voor-mannen-a2232414/ HUISELIJK GEWELD, www.huiselijkgeweld.nl/beleid/landelijk/publiekscampagne

februari

2015,

Publiekscampagnes,

INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Campagnes, iefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/campagne_25_november/

http://igvm-

INSTITUUT VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN, Partnergeweld, http://igvmiefh.belgium.be/nl/actiedomeinen/geweld/partnergeweld/ KLASSE, Klasse moet tijdschriften en merken stopzetten, www.klasse.be/ouders/39569/klassemoet-tijdschriften-en-merken-stopzetten/ KNMG, Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld http://knmg.artsennet.nl/Publicaties/KNMGpublicatie-meldcode/61650/Meldcodekindermishandeling-en-huiselijk-geweld-2014.htm OPENBAAR MINISTERIE, Slachtofferonthaal, mp.be/page/2352/1/slachtofferonthaal.html. OPENBAAR MINISTERIE, Statistieken mp.be/page/152/1/statistieken_van_het_om.html

van

het

(2014),

http://www.omOM,

www.om-

PORTAAL BELGIUM, Residentiële opvang en vluchthuizen, www.belgium.be/nl/justitie/slachtoffer/slachtofferhulp/residentiele_opvang_en_vluchthuizen/ PROVINCIE ANTWERPEN, Gewelden slachtofferbeleid: CO3-project, www.provincieantwerpen.be/aanbod/dwep/dwg/geweld--en-slachtofferbeleid/CO3project.html QUEEN’S UNIVERSITY BELFAST, Dr. Ronagh www.law.qub.ac.uk/schools/SchoolofLaw/Staff/DrRonaghMcQuigg/

McQuigg,

RIJKSOVERHEID, Aanpak van huiselijk geweld, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkgeweld/aanpak-huiselijk-geweld RIJKSOVERHEID, Huisverbod en straf huiselijk www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/huisverbod-en-straf.

128

geweld,

RIJKSOVERHEID, Meldcode Huiselijk geweld en www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/hulp-bieden

kindermishandeling,

RIJKSOVERHEID, Vraag en Antwoord: adres Veilig Thuis, www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/vraag-en-antwoord/adres/v/veiligthuis.html ROSA, Geweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/geweld ROSA, Partnergeweld, www.rosadoc.be/joomla/index.php/kwesties/geweld/partnergeweld TELE-ONTHAAL, Tele-onthaal. Praten is de eerste stap., www.tele-onthaal.be TORFS, M., België krijgt eerste vluchthuis http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2251518

voor

mannen,

TURTELBOOM, A., Nieuwe rondzendbrief verduidelijkt het tijdelijk huisverbod in geval van huiselijk geweld, http://annemieturtelboom.be/een-nieuwe-rondzendbrief-verduidelijkt-het-tijdelijkhuisverbod-in-geval-van-huiselijk-geweld/ VANDEKERCKHOVE, S., “Tool in ontwikkeling om partnergeweld aan te pakken”, De Morgen 4 augustus 2012, www.demorgen.be/binnenland/tool-in-ontwikkeling-om-partnergeweld-aan-tepakken-a1480682/ VANHECKE, N., “Partnergeweld geen prioriteit meer voor politie”, De Standaard 1 mei 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150429_01656866 VEILIGHEIDSHUIZEN, Achtergrond, www.veiligheidshuizen.nl/achtergrond#.VT4KpmccSHs VEILIG THUIS, Campagne, www.vooreenveiligthuis.nl/campagne VEILIG THUIS, Vraag & Antwoord, www.vooreenveiligthuis.nl/vraag-en-antwoorden WOMEN AGAINST VIOLENCE EUROPE, Cahvio, www.coe.int/t/dghl/standardsetting/conventionviolence/CAHVIO/CAHVIO_2009_4%20FIN_en %20_2.pdf X., “Helft meer oproepen voor meldpunt 1712”, www.standaard.be/cnt/dmf20150301_01554924.

De

Standaard

1

maart

2015,

X., “Jambon: ‘Nog geen beslissing over prioriteit partnergeweld”, De Standaard 1 mei 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150430_01657839. X., “Meer slachtoffers zullen niet meer weten waar ze terechtkunnen”, De Standaard 30 april 2015, www.standaard.be/cnt/dmf20150430_01657226 X., “Nederlandse vermoordt man met bijl in Frankrijk”, De Morgen 11 augustus 2013, www.demorgen.be/buitenland/nederlandse-vermoordt-man-met-bijl-in-frankrijk-a1685097 X., Slachtofferhulp, www.vlaanderen.be/nl/gezin-welzijn-en-gezondheid/hulp-zoeken/slachtofferhulp

129

Bijlage I: interview met Marijke WEEWAUTERS (IGVM) – gestelde vragen 1. Hebt u er een idee van waarom de Belgische ratificatie zo lang op zich laat wachten? 2. Wat gebeurt er als België het verdrag ratificeert, maar de Belgische regeling nog niet conform het verdrag is? Kunnen slachtoffers dit ergens aanvechten? 3. Aan welke bepalingen van het Verdrag zijn de Belgische voorzieningen niet conform? Wat zijn dus de grote uitdagingen voor de toekomst? 4. Ik heb de indruk dat Nederland het op vele vlakken toch beter doet dan België. Er wordt meer publiciteit gevoerd, er zijn meldcodes, er is een telefonische hulplijn die wel altijd bereikbaar is,… Kan u dit beamen? 5. Artikel 11 vereist het regelmatig verzamelen van statistische gegevens. Meent u dat daaraan tegemoet is gekomen? 6. De registratie van feiten van huiselijk geweld moet bij politie en parket nog systematischer gebeuren met opgave van de relatie tussen de dader en het slachtoffer en de vermelding “intrafamiliaal geweld binnen het koppel”. Dit staat te lezen in het NAP 2010-2014. Is daar vandaag nog steeds werk aan? Moeten er naar geslacht opgesplitste statistieken komen? 7. Met betrekking tot de instroomcijfers van het parket wordt geen onderverdeling gemaakt naar de verschillende vormen van huiselijk geweld, maar wel naar soort tenlastelegging zoals persoonsdelicten, familie en publieke moraal, openbare veiligheid en openbare trouw en eigendomsdelicten. Het draagt de voorkeur om naar de toekomst toe wel een onderverdeling te maken naargelang het een geval betreft van fysiek, psychisch, seksueel of economisch huiselijk geweld. Dit komt uit een verslag van de vrouwenraad van 2012. Kloppen deze gegevens nog? 8. Is er al informatie inzake huiselijk geweld geïntegreerd in het onderwijspakket? 9. Zijn de voorziene opleidingen voor beroepskrachten voldoende gebleken voor het herkennen van signalen van huiselijk geweld? Weten die mensen ondertussen hoe ze moeten handelen? Werden nog nieuwe opleidingen verschaft sinds de update van het NAP 2010-2014? 10. Zit er een telefonische hulplijn aan te komen die wel 24/24 en 7/7 beschikbaar is? 11. Artikel 17 vereist de participatie van media en de private sector. Is er al enige samenwerking en inzet van de media en privébedrijven? Werden de sensibiliseringsdoelstellingen opgenomen in het beheerscontract van de RTBF? Of is dit enkel het plan zoals in NAP 2010-2014 staat? Kunnen we dit ook in Vlaanderen verwezenlijken? 12. Voor professionelen bestaat er in Nederland een meldcode zodat professionelen beter zouden kunnen inschatten wanneer ze het best zouden gebruik maken van hun spreekrecht. Moet dit er volgens u ook komen in België? Bestaan er andere instrumenten op basis waarvan professionelen die beslissing kunnen maken? 130

13. Moet er een afzonderlijke strafbaarstelling komen voor psychologisch geweld? Wat bestaat er de dag van vandaag al in België? 14. Is er al onderzoek gevoerd door de Thomas More hogeschool naar het ontwikkelen van een risicotaxatie-instrument? Hebben ze al iets kunnen verwezenlijken? 15. Wordt er ook aan een tweede tool gewerkt voor niet-professionelen? 16. Wat moet nog worden verbeterd aan het huisverbod? 17. Hoe zit het met de hulpverlening na de uithuisplaatsing? Volstaat deze ondertussen al? 18. Is er volgens u nood aan een risicotaxatie-instrument zoals in Nederland? 19. Is de termijn van tien dagen voldoende in de praktijk? 20. Wat vindt u van het voorstel tot oprichting van een vertrouwenscentrum voor volwassenen?

131

Bijlage II: interview met Véronique GUYONNAUD (parket) – gestelde vragen 1. Wordt het huisverbod vaak opgelegd? 2. Welke parketten maken gebruik van de mogelijkheid van het huisverbod? 3. Wat zijn de grootste knelpunten in de praktijk? - De termijn van tien dagen? - De aansluitende hulpverlening (zeker daderhulpverlening)? - Wordt de beslissing tot het opleggen van een huisverbod als moeilijk ervaren? - Geven de PV’s van de politiediensten voldoende informatie? - Zou een risicotaxatie-instrument helpen bij het maken van de beslissing? - Het niet systematisch opleggen van een contactverbod? - Nood aan een specifieke schadeloosstelling in geval van misbruik? - Is de dader bij/na verhoor soms vrij om te gaan (indien geen Salduz-bijstand)? 4. Wat vindt u van de Nederlandse regeling inzake het huisverbod? Zou België ook beter kiezen voor een bestuurlijk huisverbod in plaats van een burgerrechtelijk huisverbod? (burgemeester/hulpofficier van justitie-procureur des Konings/familierechtbank) 5. Maken beroepsbeoefenaars vaak gebruik van hun meldrecht ex art. 458bis Sw.? Hebt u daar bepaalde ervaringen mee? 6. Wat is uw mening over het voorstel van senator Ann Brusseel om een aparte codering in te voeren voor gevallen van huiselijk geweld die worden aangebracht door hulpverleners? Zo zouden correcte cijfers voorhanden zijn. 7. Zou er beter een systeem komen zoals in Nederland (verplichte meldcodes)? 8. Wat houdt de nieuwe COL voor magistraten inzake partnergeweld in? Hoe zal deze noemen? 9. Psychologisch huiselijk geweld zou men kunnen bestraffen aan de hand van de artikelen inzake foltering, onmenselijke en mensonterende behandeling. Wat vindt u hiervan? Is er nood aan een systematisch onderzoek door een psychiater? Parket Antwerpen zou dit reeds toepassen.

132

Bijlage III: interview met Vicky DE SOUTER (FOD Justitie) – gestelde vragen 1. Werd er in België al een coördinerend orgaan geïnstalleerd? 2. Wat is uw aanbeveling inzake behandelen daderprogramma’s? In welke mate zijn die er vandaag al? 3. Hebt u er weet van of er al in bepaalde vormingen en opleidingen werd voorzien voor beroepskrachten? 4. Wat is uw aanbeveling omtrent de specifieke bestraffing van psychologisch huiselijk geweld? 5. In welke mate kent België al risicotaxatie-instrumenten? 6. Hoe kunnen de uithuizeplaatsingsmaatregelen worden verbeterd? 7. Is er vandaag al hulpverlening in verschillende talen? 8. Is er vandaag al participatie met NGO’s en zelforganisatie?

133

Slachtoffervoorzieningen in geval van huiselijk geweld

Recommend Documents