Kindgebonden signalen van huiselijk geweld Handleiding bij de checklist
Drs. J.A.M. Wientjes Interregionaal Bureau Gedrag Politie Gelderland-Midden I.s.m. drs. A.M. Bal Bal Onderzoek & Advies December 2010
Inleiding op de checklist Doel Deze checklist dient ter ondersteuning voor het signaleren van kindgebonden signalen van huiselijk geweld. De checklist kan een leidraad zijn voor de informatieverzameling en ondersteunt mogelijke besluitvorming rondom gezinnen waar vermoedelijk sprake is van huiselijk geweld. Ontwikkeling De checklist is ontwikkeld op basis van bestaande documentatie en (onderzoeks)literatuur over huiselijk geweld, waaronder kindermishandeling. Tevens is gebruik gemaakt van bestaande checklists. De checklist is besproken met agenten en ter controle toegepast op enkele casussen. Gebruik De checklist is een ondersteunend middel voor agenten die met gezinnen in aanraking komen. De checklist is bedoeld voor toepassing bij gezinnen waar een vermoeden van huiselijk geweld is. De checklist biedt aandachtspunten bedoeld voor het verzamelen van relevante informatie ter ondersteuning van de professionele beoordeling en besluitvorming. In deze toelichting zal per signaal worden uitgelegd waar het concreet op kan duiden. Een belangrijke opmerking is dat bij de interpretatie van signalen voorzichtigheid is geboden. Het opmerken van één of enkele signalen hoeft geen grond te zijn voor een vermoeden van kindermishandeling. Opzet Het eerste deel van de checklist bestaat uit algemene gegevens van het gezin. Het tweede deel van de checklist bevat de zorgsignalen omtrent huiselijk geweld. In dit deel wordt onderscheid gemaakt tussen signalen op 3 verschillende gebieden: • Signalen van het kind • Signalen van ouders • Signalen van de context Instructie Vul alle vragen op de checklist in. Indien u het niet weet, vul dan in “onbekend”. Mocht u opmerkingen willen toevoegen, vul deze in bij de “toelichting”.
Uitleg bij de checklist
Hieronder zal worden uitgelegd waar de signalen die zijn opgenomen in de checklist mogelijk op kunnen wijzen. In de checklist zijn 3 soorten signalen opgenomen: kindsignalen, signalen van de ouders en signalen van de context. Allereerst moeten de algemene gegevens van het gezin worden ingevuld: Algemene gegevens Familienaam Adres, postcode, woonplaats & invuldatum Bewoners (vader / moeder / kinderen / medebewoners)
Huisdieren
Toelichting Bij het invullen van de bewoners moet van elke bewoner naam, geboortedatum en geboorteplaats worden ingevuld. Dit kan een aantal potentiële risicofactoren aan het licht brengen: - of er sprake is van een eenoudergezin - of er sprake is van een groot gezin - of er sprake is van aanwezigheid van stiefouders - of er sprake kan zijn van eergerelateerd geweld. Dit kan worden nagegaan door te kijken naar de geboorteplaats van ouders. Anderzijds kunnen transculturele factoren ook gedrag bepalen: zo is in sommige culturen slaan met een riem een ‘normale’ manier om gedrag te begrenzen. Onderzoek heeft aangetoond dat er een sterk verband is tussen huiselijk geweld, kindermishandeling en dieren mishandeling. Verderop in de checklist zal nog specifieker op mishandeling / verwaarlozing van huisdieren worden ingegaan.
Vervolgens worden de signalen van ouders en context ingevuld. Hierbij wordt gekeken naar enkele verschillende soorten signalen: - gedrag van ouders richting het kind - gedrag van ouders richting elkaar - gedrag van ouders tegenover derden - gedrag van ouders richting zichzelf - signalen van de context
Gedrag van ouders richting het kind
Toelichting
Onverschillig over het welzijn van het kind
Signaal van verwaarlozing: wijst op desinteresse in het welzijn van het kind. Hoort bij het “good enough”criterium1 “het hebben van invoelend vermogen”. Vervormde opvattingen ten aanzien van het kind kunnen wijzen op kindermishandeling. Hoort bij de “good enough”criteria “hebben van inzicht in leeftijdsgebonden mogelijkheden van het kind”, “leiding geven”, “geduldig zijn”, “het hebben van invoelend vermogen” en “geen misbruik maken van machtspositie”. Wijst op negatieve opvattingen over het kind gaan vaak samen met kindermishandeling. Hoort bij het “good enough”criterium “warm, liefdevol in de bejegening zijn”. Wijst op onverschilligheid over het welzijn van het kind. Hoort bij het “good enough”criterium “warm, liefdevol in de bejegening zijn”. Vervormde opvattingen ten aanzien van het kind kunnen wijzen op kindermishandeling. Hoort bij het “good enough” criterium “hebben van inzicht in en rekening houden met leeftijdgebonden mogelijkheden van het kind”. Mishandeling kan het gevolg zijn van door ouders ervaren opvoedingsonmacht. Hoort bij het “good enough” criterium “het continuïteit in zorg kunnen bieden”.
Overbezorgd / dwingend / controlerend naar het kind
Laat zich negatief uit over het kind
Troost het kind niet
Heeft irreële verwachtingen van het kind
Geeft aan de opvoeding niet meer aan te kunnen
Gedrag van ouders richting elkaar
Toelichting
Agressief gedrag tegenover partner Dominante houding t.o.v. partner
Kan wijzen op huiselijk geweld. Signaal van ongelijke verhoudingen in de relatie. Signaal van ongelijke verhoudingen in de relatie. -
Slaafse houding t.o.v. partner Doet uitingen van jaloezie m.b.t. partner
1
Met de “good enough” criteria worden eigenschappen van de ouder bedoeld die aangeven of deze in staat is om de kwaliteit van de relatie met het kind juist in te schatten.
Gedrag van ouders tegenover derden
Toelichting
Agressief tegenover politie
Agressie beperkt zich vaak niet tot 1 slachtoffer: agressie richting derden kan wijzen op huiselijk geweld. Is gekoppeld aan agressief gedrag. Kan duiden op een psychische stoornis: aanwezigheid hiervan verkleint de draagkracht van ouders en vergroot het risico op mishandeling. Onderzoek heeft aangetoond dat er een sterk verband is tussen huiselijk geweld, kindermishandeling en dieren mishandeling.
Dreigt met fysiek geweld / wapen Apathisch, sluit zich af in het contact met derden
Agressief tegenover huisdieren / verwaarlozing van huisdieren
Gedrag van ouders richting zichzelf
Toelichting
Dreigt zichzelf wat aan te doen / verwondt zichzelf
Dreigen met zelfmoord en zelfverwonding kunnen wijzen op een psychische stoornis bij ouders. Een psychische stoornis vergroot het risico op kindermishandeling. Recent onderzoek heeft aangetoond dat er een verband is tussen alcoholmisbruik en kindermishandeling / huiselijk geweld.
Excessief alcohol gedronken / drugs gebruikt
Signalen van de context
Toelichting
Slechte algehele hygiëne
Mogelijk signaal van verwaarlozing: weinig aandacht voor het welzijn van het kind. Verhuizen kan een teken zijn dat ouders willen ontsnappen aan bemoeienissen van hulpverleners, school en omgeving. Kan wijzen op verwaarlozing: hierbij kan gedacht worden aan letterlijk weinig ruimte voor het kind (geen plek om te spelen) of bijv. de aanwezigheid van gevaarlijke schoonmaakmiddelen binnen handbereik van het kind.
Gezin is veelvuldig verhuisd
Huis is niet kindvriendelijk ingericht
Tot slot worden de kindsignalen ingevuld. Hierbij wordt gekeken naar fysieke signalen, gedragssignalen en naar specifieke signalen die kunnen wijzen op seksueel misbruik. Fysieke signalen
Toelichting
Brandwonden met opvallende kenmerken
Opvallende kenmerken van brandwonden zijn bijvoorbeeld brandwonden op onlogische plaatsen. Brandwonden die door een ongeval zijn veroorzaakt, zitten vaak aan de voorzijde van borstkas, armen en gezicht. Andere plekken zijn dus verdacht. Daarnaast zijn opzettelijk toegebrachte brandwonden vaak symmetrisch en scherp begrensd, in tegenstelling tot brandwonden ten gevolge van een ongeval (een uitgedrukte sigaret laat een opvallend rond en scherp begrensde wond achter). Deze wonden moeten bij jonge kinderen per definitie zorgvuldig worden bekeken, zij kunnen duiden op ernstige kindermishandeling. Kan duiden op slaan / stompen in het gezicht. Kan ook zijn veroorzaakt door een val op het gelaat: in dat geval is er meestal ook sprake van bijkomende schaafwonden. Bij kinderen die nog niet mobiel zijn (niet kunnen kruipen / lopen) is een gebroken neus een ernstig signaal van kindermishandeling. Schedelhersenletsel is de meest voorkomende doodsoorzaak bij kindermishandeling. Hoofdwonden kunnen hier op wijzen. Duidt op slecht lichamelijk welzijn Hierbij valt te denken aan wonden die zijn toegebracht met bijvoorbeeld een riem, vingers of tanden. (Veel) blauwe plekken op plaatsen waar een kind zich logischerwijs niet kan stoten (in de middel, in het gezicht, op de buik). Ook letsel op het hoofd / in de nek wijzen op mishandeling. Kinderen onder de 9 maanden kunnen zich nog niet verplaatsen: bij hen zijn blauwe plekken daarom sowieso verdacht. Dit is een belangrijk criterium bij het bepalen of er sprake is van kindermishandeling of een “ongelukje”. Alle bronnen noemen dit als belangrijk signaal: het verhaal bij het letsel moet dit letsel logischerwijs kunnen verklaren. Aanwijzing dat er sprake is van een verzonnen verklaring. Sluit aan bij een uitleg die niet past bij het letsel: verklaringen passen niet bij elkaar. Duidt op lichamelijke verwaarlozing van het kind, mogelijk ook verwaarlozing in combinatie met mishandeling. Te weinig, eenzijdig of ongezond voedsel kan leiden tot ziektes, lichamelijke afwijkingen, over- of ondergewicht. Daarnaast kan een kind dat slachtoffer is van kindermishandeling een eetstoornis ontwikkelen. Idem als bij te magere kinderen. Vermoeidheid kan een teken zijn van slecht slapen ten gevolge van mishandeling (slaapproblemen), maar ook van slecht slapen ten gevolge van verwaarlozing (te weinig toezicht op slaap- / waakritme). Kinderen zijn wel vaker bleek: dit is als signaal voor kindermishandeling niet voldoende. De combinatie van bleek gezicht met donkere kringen onder de ogen wordt medisch gezien als teken van vermoeidheid. Kinderen die slachtoffer zijn van mishandeling hebben vaak een ontwikkelingsachterstand. Dit kan zichtbaar worden in een taal- en spraakachterstand. Duidt op mishandeling / verwaarlozing.
Bijt- en snijwonden Gebroken neus
Hoofdwonden Slecht onderhouden gebit Wonden met herkenbare vorm Wonden op een niet verwachte plek
Uitleg geeft geen verklaring voor vorm, grootte of plek van het letsel
Verzorgers geven tegenstrijdige verklaringen voor ontstaan letsel Slechte verzorging van fysiek letsel Te mager
Te dik Bleek gezicht & donkere kringen onder de ogen
Opvallend weinig taalgebruik
Niet gekleed volgens het seizoen
Gedragssignalen
Toelichting
Agressie richting ouders / medebewoners / agent / spullen
Loopt ’s avonds op straat rond
Kinderen die veel met agressie in aanraking komen, nemen dit gedrag vaak over. Met name jonge jongens zullen agressief gedrag van vader snel kopiëren. Uit angst vermijdt het mishandelde kind contact met ouders: het heeft afgeleerd om daar veiligheid te zoeken. Als een kind is verwaarloosd of mishandeld, kan het zijn dat het kind niet weet hoe het op een normale manier contact moet maken. Daarnaast kan het zijn dat het kind geen contact durft te maken uit angst voor mishandeling. Als een kind niet heeft geleerd wat een normale manier van contact maken met een vreemde is, kan het kind grensoverschrijdend gedrag vertonen. Ook kan het kind veiligheid bij een derde zoeken als het deze veiligheid niet bij de ouder vindt. Kan het gevolg zijn van mishandeling en verwaarlozing. Kan het gevolg zijn van mishandeling en verwaarlozing. Kan het gevolg zijn van mishandeling en verwaarlozing. Kan duiden op weinig toezicht op het kind en daarmee een signaal van verwaarlozing zijn. Mogelijk ten gevolge van hoofdpijn / buikpijn / slapeloosheid veroorzaakt door huiselijk geweld. Daarnaast kan het er op duiden dat de ouder het kind op ongewenste tijdstippen van school haalt Kan duiden op extreme angst voor harde geluiden / schreeuwen vanwege ervaring met huiselijk geweld. Gevolg van parentificatie (kind wordt door ouders gebruikt als “mini-volwassene” en moet verantwoordelijkheden dragen die niet bij de leeftijd van het kind horen). Is een signaal van te weinig ouderlijk toezicht / verwaarlozing.
Signalen van seksueel misbruik
Toelichting
Niet bij leeftijd passende manier van contact zoeken / erotiserend gedrag
Kinderen die seksueel zijn misbruikt, kennen seksualiteit vaak als enige manier om “contact” te maken. Het kind heeft geleerd om met seksuele handelingen aandacht te vragen. Mogelijk signaal van seksueel misbruik.
Zoekt geen toenadering tot ouders bij onveiligheid Vermijdt logisch contact
Zoekt fysiek contact met onbekende
Huilt of schreeuwt excessief Praat niet (mutisme) Passief / apathisch / lusteloos Wakker op een tijdstip dat het in bed had moeten liggen. Thuis op een tijdstip dat het op school had moeten zijn
Niet invoelbaar reageren op harde geluiden / schreeuwen Doet huishoudelijke taken die niet bij leeftijd horen
Houterige motoriek / houdt zich stijf bij optillen Houdt bovenbenen tegen elkaar gedrukt met lopen
Mogelijk signaal van seksueel misbruik.
