MELDCODE BIJ SIGNALEN VAN HUISELIJK GEWELD EN KINDERMISHANDELING TYTSJERKSTERADIEL Stappenplan voor het handelen bij signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling in de Gemeente Tytsjerksteradiel
Februari 2012
1
1.
Inleiding
Jaarlijks zijn tienduizenden kinderen en volwassenen slachtoffer van mishandeling, verwaarlozing of misbruik. Vaak vindt geweld plaats van generatie op generatie. Kinderen die slachtoffer/getuige zijn van geweld kunnen later in hun volwassen leven het gedrag van hun ouders overnemen. Huiselijk geweld en kindermishandeling hebben grote gevolgen, zowel persoonlijk als maatschappelijk, op korte en lange termijn (zie bijlage 1). Om deze cirkel van geweld te doorbreken en escalaties te voorkomen, is het noodzakelijk dat professionals vroeg reageren op signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het is belangrijk dat professionals weten wie zij om advies kunnen vragen en in actie komen in alle situaties waarin zij een vermoeden hebben van huiselijk geweld of kindermishandeling. Onderzoek toont aan dat kindermishandeling en huiselijk geweld onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en het grootste maatschappelijke geweldsprobleem vormen. Enkele cijfers: - Tenminste 110.000 kinderen van 0 tot 18 jaar zijn slachtoffer van een vorm van kindermishandeling. Dat komt neer op minimaal één kind per klas met 30 leerlingen - Uit landelijk onderzoek blijkt dat in 65% van de zaken sprake is van wederzijds geweld tussen partners. - Van alle kinderen die in een gewelddadig gezin opgroeien, is 80% tot 90% getuige van het verbale en of fysieke geweld. - Zo’n 30% tot 40% wordt bovendien zelf slachtoffer van een vorm van mishandeling binnen het gezin. In gezinnen waar sprake is van partnergeweld is vaak ook sprake van kindermishandeling. - Van de mannen die geweld gebruikt tegen hun partner mishandelt zo’n 40% tot 70% ook hun kinderen.
- Een derde van alle moorden en doodslagen in Nederland zijn een gevolg van huiselijk geweld. Alle professionals die met kinderen, gezinnen of volwassenen werken, zijn vanaf begin 2012 verplicht om in actie te komen bij vermoedens van huiselijk geweld of kindermishandeling. Toen is de Wet meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht geworden. Een verplichte meldcode is iets anders dan een meldplicht. Bij een meldplicht moet de professional zijn vermoeden van geweld melden bij andere instanties, bijvoorbeeld bij het AMK of ASHG. Die verplichting bestaat niet bij een meldcode. Door te werken met een meldcode blijft de beslissing om vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling wel of niet te melden, berusten bij de professional. Als hulpmiddel is een meldcode voor professionals ontwikkeld. De Friese Meldcode (gebaseerd op het landelijke basismodel) is op maat gemaakt voor de Friese situatie en helpt bij het nemen van de juiste stappen. De meldcode bestaat uit een stappenplan dat professionals kunnen gebruiken als ze vermoedens van mishandeling hebben. De stappen maken de beroepskracht duidelijk wat er van hem wordt verwacht bij signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling en hoe hij, rekening houdend met zijn beroepsgeheim, op een verantwoorde wijze komt tot een besluit over het doen van een melding. De meldcode is een overzichtelijk vijfstappenplan waarin staat wat een professional het beste kan doen bij een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling. De meldcode leidt de professional door het proces vanaf het eerste vermoeden tot aan het moment dat hij of zij moet beslissen over het doen van een melding. 2
Omdat ook binnen gemeenten veel medewerkers directe contacten hebben met volwassenen en kinderen, komen zij ook signalen van huiselijk geweld tegen. Het gaat bijvoorbeeld om WMO-loket, werk en bijstand, handhavers, medewerkers in sporthallen en zwembaden, leerplichtambtenaar, coördinator CJG etc. Vanuit het intern overleg jeugd is geconstateerd dat een meldcode voor de gemeentelijke organisatie een waardevolle aanvulling is. In deze notitie wordt een meldcode beschreven, toegespitst op de Gemeente Tytsjerksteradiel.
3
2.
•
•
•
• •
•
• •
Belangrijke uitgangspunten De gemeente Tytsjerksteradiel is verantwoordelijk voor een goede kwaliteit van de dienstverlening aan zijn cliënten en dat deze verantwoordelijkheid zeker ook aan de orde is in geval van dienstverlening aan cliënten die (vermoedelijk) te maken hebben met huiselijk geweld of kindermishandeling; Van de medewerkers die werkzaam zijn bij de gemeente Tytsjerksteradiel wordt op basis van deze verantwoordelijkheid verwacht dat zij in alle contacten met cliënten attent zijn op signalen die kunnen duiden op huiselijk geweld of kindermishandeling en dat zij effectief reageren op deze signalen met als doel signaleren en stoppen van het mogelijke geweld en hulp bieden bij de gevolgen ervan; De gemeente Tytsjerksteradiel wenst een meldcode vast te stellen zodat de medewerkers die binnen de gemeentelijke organisatie werkzaam zijn, weten welke stappen van hen worden verwacht bij signalen van huiselijk geweld of kindermishandeling. In deze stappen wordt beschreven welke afweging een medewerker maakt; De gemeente Tytsjerksteradiel legt in deze code ook vast op welke wijze zij de medewerkers bij deze stappen ondersteunt; Onder huiselijk geweld wordt verstaan: (dreigen met) geweld, op enigerlei locatie, door iemand uit de huiselijke kring, waarbij onder geweld wordt verstaan: de fysieke, seksuele of psychische aantasting van de persoonlijke integriteit van het slachtoffer, daaronder ook begrepen ouderenmishandeling, eergerelateerd geweld en vrouwelijke genitale verminking. Tot de huiselijke kring van het slachtoffer behoren: (ex) partners, gezinsleden, familieleden en huisgenoten; Onder kindermishandeling wordt verstaan: iedere vorm van een voor een minderjarige (incl. het ongeboren kind) bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend, of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel, daaronder ook begrepen getuige van huiselijk geweld, eergerelateerd geweld en vrouwelijke genitale verminking; Onder medewerker wordt in deze code verstaan: de medewerker die voor de gemeente Tytsjerksteradiel werkzaam is en die in dit verband aan cliënten van de gemeente begeleiding of een andere wijze van ondersteuning biedt; Onder cliënt in deze code wordt verstaan: iedere persoon aan wie de medewerker zijn professionele diensten verleent.
In deze meldcode wordt gewerkt binnen de kaders van: Wet bescherming persoonsgegevens (brochure Samenwerken in de jeugdketen); Wet op de jeugdzorg; Wet maatschappelijke ondersteuning; Wet tijdelijk huisverbod. Alle medewerkers van de gemeente Tytsjerksteradiel die in aanraking komen met gezinnen en kinderen, werken volgens de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Tytsjerksteradiel. 4
3.
Stappenplan bij signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling
Stap 1 Breng de signalen in kaart Breng de signalen die een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling bevestigen of ontkrachten in kaart en leg deze vast. Leg ook de contacten over de signalen vast, evenals de stappen die worden gezet en de besluiten die worden genomen. Heb je zelf geen contact met de kinderen van je cliënt, dan kun je toch signalen vastleggen over de situatie waarin deze kinderen zich mogelijkerwijs bevinden, als de toestand van je cliënt daar aanleiding toe geeft (op basis van je eigen waarneming). Beschrijf de signalen zo feitelijk mogelijk. Worden ook hypothesen en veronderstellingen vastgelegd, vermeld dan uitdrukkelijk dat het gaat om een hypothese of veronderstelling. Maak een vervolgaantekening als een hypothese of veronderstelling later wordt bevestigd of ontkracht. Vermeld de bron als er informatie van derden wordt vastgelegd (met toestemming van deze bron). Leg diagnoses alleen vast als ze zijn gesteld door een bevoegde beroepskracht. Stap 2: Raadpleeg een collega, het AMK of het ASHG Bespreek de signalen met een (deskundige) collega: in eerste instantie de collega van de afdeling die aanspreekpunt voor dit onderwerp is, evt. de beleidsmedewerker integrale veiligheid, afd. FJZ (bij volwassenen) of de coördinator van het CJG (Centrum Jeugd en Gezin, bij kinderen). Vraag zo nodig ook advies aan het AMK (Advies- en Meldpunt Kindermishandeling) of aan het ASHG (Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld). Stap 3: Ga het gesprek aan met de cliënt Bespreek de signalen met de cliënt. Heb je ondersteuning nodig bij het voorbereiden of het voeren van het gesprek met de cliënt, raadpleeg dan een deskundige collega en/of het AMK of het ASHG. 1. Leg de cliënt het doel uit van het gesprek; 2. Beschrijf de feiten die je hebt vastgesteld en de waarnemingen die je hebt gedaan; 3. Nodig de cliënt uit om een reactie hierop te geven; 4. Kom pas na deze reactie zo nodig en zo mogelijk met een interpretatie van wat je hebt gezien, gehoord en waargenomen. Het doen van een melding zonder dat de signalen zijn besproken met de cliënt, is alleen mogelijk als: - de veiligheid van de cliënt, die van jezelf, of die van een ander in het geding is; of - je goede redenen hebt om te veronderstellen dat de cliënt door dit gesprek het contact zal verbreken. De argumenten die je hebt om de cliënt niet op de hoogte te stellen van de melding moet je schriftelijk benoemen in het cliëntendossier. Stap 4 Inschatting risico, aard en ernst van geweld/mishandeling Weeg op basis van de signalen, van het ingewonnen advies en van het gesprek met de cliënt het risico op huiselijk geweld of kindermishandeling. Weeg eveneens de aard en de ernst van het huiselijk geweld of de kindermishandeling. Maak bij het inschatten van het risico op huiselijk geweld of op kindermishandeling zo nodig of gewenst gebruik van een risicotaxatie-instrument. Op de website van het Nederlands Jeugdinstituut (www.nji.nl) staan hier voorbeelden van (signalen kindermishandeling en risicotaxatie huiselijk geweld).
5
Stap 5: Beslis: Organiseer zelf hulp of doe een melding Hulp organiseren en effecten volgen Ben je van mening, op basis van je afweging in stap 4, dat je de cliënt en zijn gezin redelijkerwijs voldoende tegen het risico op huiselijk geweld of op kindermishandeling kunt beschermen: • Organiseer dan de noodzakelijke hulp; • Volg de effecten van deze hulp en • Doe alsnog een melding als er signalen zijn dat het huiselijk geweld of de kindermishandeling niet stopt of opnieuw begint. Melden en bespreken met de cliënt Kun je de cliënt niet voldoende tegen het risico op huiselijk geweld of op kindermishandeling beschermen, of twijfel je er aan of je voldoende bescherming hiertegen kunt bieden: • meld je vermoeden bij het AMK of bij het ASHG •
sluit bij je melding zoveel mogelijk aan bij feiten en gebeurtenissen en geef duidelijk aan indien de informatie die je meldt (ook) van anderen afkomstig is; deze personen moeten hiervoor toestemming geven;
•
overleg bij je melding met het AMK of het ASHG, wat je na de melding, binnen de grenzen van je gebruikelijke werkzaamheden, zelf nog kunt doen om de cliënt en zijn gezinsleden tegen het risico op huiselijk geweld of op mishandeling te beschermen.
Bespreek je melding vooraf met je cliënt (vanaf 12 jaar) en of met de ouder (als de cliënt nog geen 16 jaar oud is). 1. Leg uit waarom je een melding gaat doen en wat het doel daarvan is; 2. Vraag de cliënt uitdrukkelijk om een reactie; 3. In geval van bezwaren van de cliënt, overleg op welke wijze je tegemoet kunt komen aan deze bezwaren; 4. Is dat niet mogelijk, weeg de bezwaren dan af tegen de noodzaak om de cliënt of het gezinslid te beschermen tegen het geweld of de kindermishandeling. Betrek in je afweging de aard en de ernst van het geweld en de noodzaak om de cliënt of zijn gezinslid door het doen van een melding daartegen te beschermen; 5. Doe een melding indien naar je oordeel de bescherming van de cliënt of zijn gezinslid de doorslag moet geven. Van contacten met de cliënt over de melding kun je afzien: - als de veiligheid van de cliënt, die van jezelf, of die van een ander in het geding is; of - als je goede redenen hebt om te veronderstellen dat de cliënt daardoor het contact zal verbreken. De argumenten waarom je afziet om de cliënt van de melding op de hoogte te brengen moet je schriftelijk vastleggen in het dossier.
Bij de afwegingen kan gebruik worden gemaakt van de brochure ‘Samenwerken in de jeugdketen. Een instrument voor gegevensuitwisseling’ van het Ministerie van VWS (te vinden op www.friesemeldcode.nl).
6
4. Verantwoordelijkheden van de gemeente Tytsjerksteradiel in het scheppen van randvoorwaarden voor een veilig werk – en meldklimaat Om het voor medewerkers mogelijk te maken om in een veilig werkklimaat huiselijk geweld en kindermishandeling te signaleren en om de stappen van de meldcode te zetten, draagt de gemeente Tytsjerksteradiel er zorg voor dat: •
binnen de organisatie en in de kring van cliënten bekendheid wordt gegeven aan het doel en de inhoud van de meldcode;
•
(waar nodig of gewenst) regelmatig een aanbod wordt gedaan van trainingen en andere vormen van deskundigheidsbevordering zodat beroepskrachten voldoende kennis en vaardigheden ontwikkelen en ook op peil houden voor het signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling en voor het zetten van de stappen van de code;
•
er voldoende deskundigen beschikbaar zijn die de medewerkers kunnen ondersteunen bij het signaleren en het zetten van de stappen van de code; dit betekent dat de coördinator CJG en de beleidsmedewerker integrale veiligheid hiervoor beschikbaar zijn; het verdient aanbeveling dat elke afdeling zelf een collega benoemt die voor de anderen het eerste aanspreekpunt is.
•
de werking van de meldcode regelmatig wordt geëvalueerd en dat zo nodig acties in gang worden gezet om de toepassing van de meldcode te optimaliseren;
•
afspraken worden gemaakt over de wijze waarop zij medewerkers zal ondersteunen als zij door cliënten in of buiten rechte worden aangesproken op de wijze waarop zij de meldcode toepassen.
7
Bijlage 1 Gevolgen van kindermishandeling De ontwikkeling van een kind hangt voor een groot deel af van de interactie met de ouders. Dat geldt zeker in de eerste levensjaren. Later gaat de omgeving een steeds belangrijkere rol spelen. De liefdevolle zorg en aandacht van de ouder is voor het opgroeiende kind een basis voor wederzijds vertrouwen. Het kind kan zich daardoor in een veilige sfeer ontplooien. Bovendien stimuleert de positieve aandacht van de ouder het kind om zich evenwichtig te ontwikkelen op emotioneel, intellectueel en lichamelijk gebied. In het geval van kindermishandeling ontbreekt die geborgenheid en komt de ontwikkeling van een kind zwaar onder druk te staan. Het ondermijnt het vertrouwen van het kind in anderen. Als het kind de buitenwereld als vijandig ervaart, dan verstoort dat zijn omgang met de kinderen en volwassenen om hem heen. Het kind zoekt de schuld voor het gedrag van de mishandelende ouder bij zichzelf. Daardoor krijgt hij een verwrongen, negatief beeld van zichzelf en loopt zijn zelfvertrouwen een grote deuk op. Niet elk kind lijdt even veel onder mishandeling. De belangrijkste factoren die het effect bepalen, zijn: • • • • • •
de ernst van het geweld, de verwaarlozing of het misbruik op zich; de leeftijd waarop het begint; hoe lang het voortduurt; het wel of niet aanwezig zijn van steun uit de omgeving; de persoonlijkheid van het kind; de mate van emotionele druk.
Gevolgen tijdens de jeugd Een van de mogelijke gevolgen van kindermishandeling op korte termijn is lichamelijk letsel. In extreme gevallen, bij zware lichamelijke mishandeling of verwaarlozing, kan het kind zelfs aan de gevolgen overlijden. Ook remt kindermishandeling de ontwikkeling en kan kindermishandeling stoornissen veroorzaken. Mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik van het kind verstoren de normale vorming van het netwerk van zenuwen in een deel van de hersenen. Gevolgen op volwassen leeftijd Gevolgen van kindermishandeling op lange termijn zijn bijvoorbeeld posttraumatische stressstoornissen en dissociatieve stoornissen. Ook lichamelijke klachten met een psychische oorzaak komen voor. Een volwassene die als kind is mishandeld, kan zijn toevlucht zoeken tot verslaving, zelfverwonding en zelfmoord als de herinneringen aan thuis ondraaglijk worden. Gevolgen voor de maatschappij De onveiligheid die kinderen tijdens hun opvoeding ervaren is een belangrijke oorzaak van gedrag dat de maatschappij als overlast en als bedreiging van de veiligheid ervaart. Verslaving is een van de manieren om de ellendige gevolgen van kindermishandeling in de jeugd te ontvluchten. Die verslaving aan drugs en alcohol brengt overlast voor de omgeving mee. Andere maatschappelijke gevolgen van kindermishandeling zijn de kosten van de behandeling die slachtoffers nodig hebben. 8
Bijlage 2
Noodsituaties Bij signalen die wijzen op acuut en zodanig ernstig geweld dat de cliënt of gezinsleden daartegen onmiddellijk moeten worden beschermd, kun je meteen advies vragen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) of het Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld (ASHG). Komt men daar op basis van de signalen tot het oordeel dat onmiddellijke actie is geboden, dan kun je zo nodig in hetzelfde gesprek een melding doen. Zo kunnen op korte termijn de noodzakelijke acties in gang worden gezet. Acuut gevaar: 112 Politie: 0900 8844 AMK: 0900 123 1230 ASHG: 0900 5675678
Meer informatie www.nji.nl (dossier kindermishandeling) www.friesemeldcode.nl Brochure VWS: Samenwerken in de jeugdketen
9
