Slachtofferhulp Nederland Jaarverslag 2009

Jaarverslag 2009 Slachtofferhulp Nederland

Slachtofferhulp Nederland heeft ruim 75 bureaus.

0900-0101 (lokaal tarief) www.slachtofferhulp.nl

Jaarverslag 2009

Slachtofferhulp Nederland Jaarverslag 2009

Utrecht, juni 2010

2


11 Jubileum Voorwoord 4

4

Dag van het slachtoffer: Publiek bezit tegen wil en dank? 26

Inleiding 6 Letselschade: Cijfers hulpverlening: Steun aan ruim 100.000 slachtoffers 8

Kwalijke praktijken aangepakt 30 voorwoord Europees netwerk:

Jubileum:

Slachtofferhulp over de grens 33

Grootse viering 25 jaar Slachtofferhulp Nederland 11 Communicatie en vrijwilligerscampagne: Positie van het slachtoffer:

Toenemende media-aandacht 35

Vorderingen en verbeteringen 14 Slachtofferhulp Nederland als kennisorganisatie: Rampen en calamiteiten in 2009:

Must voor de dienstverlening 38

Aanslag Koninginnedag en de ‘Poldercrash’ 17 Financieel overzicht 41 Veilige publieke taak: Helpdesk voor werkgevers 20 Maatwerk: Dienstverlening meest getroffen slachtoffers 22

14 Positie van het slachtoffer

26 Dag van het slachtoffer


3

Voorwoord

Kroon op 25 jaar groei en professionalisering

4


Van een kleine groep losse Buro’s Slachtofferhulp naar één professionele slachtofferhulporganisatie. Die zowel in binnen- als buitenland zeer wordt gewaardeerd en gerespecteerd. In de 25 jaar dat de organisatie inmiddels bestaat, is Slachtofferhulp Nederland bijna niet meer weg te denken uit de maatschappij. De afgelopen jaren hebben we alle stadia van de omgang met slachtoffers meebeleefd en mede vormgegeven. Met name de laatste jaren zijn grote vorderingen gemaakt. Mooi voorbeeld is de Wet versterking positie van het slachtoffer, die in 2009 door de Eerste Kamer is aangenomen. Daardoor verbetert de rechtspositie van slachtoffers vanaf 1 januari 2011 aanzienlijk. Ook onze inzet bij de crash met het toestel van Turkish Airlines en bij de aanslag tijdens Koninginnedag in Apeldoorn in 2009 onderstreepten de stormachtige ontwikkeling die Slachtofferhulp Nederland heeft doorgemaakt. De organisatie is onmisbaar geworden bij de hulp aan slachtoffers tijdens rampen en calamiteiten. Dit past bovendien in het maatwerk dat we in toenemende mate bieden aan slachtoffers en nabestaanden. Dat uit zich bijvoorbeeld in het casemanagement Levensdelicten en casemanagement Ernstige Gewelds- en Zedendelicten. In 2009 bekroonden we onze groei en professionalisering tijdens het 25-jarig bestaan van Slachtofferhulp Nederland met een prachtig feest in Utrecht. Eén van de vele hoogtepunten die dag was de komst van premier Balkenende, die veel lof uitte aan het adres van de organisatie en de vele – ook aanwezige – vrijwilligers. De komende jaren is het zaak onze stevige positie en goede werk te consolideren en nog verder te verbeteren.

Drs. Jan Mans, voorzitter Raad van Toezicht


5

Inleiding

2009 was een indrukwekkend jaar, met als hoogtepunt

inzet van onze mensen bij de ‘Poldercrash’ in februari en het

de viering van het 25-jarig jubileum van Slachtofferhulp

verschrikkelijke drama op Koninginnedag in Apeldoorn. Onze

Nederland op 30 september in het Beatrixtheater in Utrecht.

inzet gaat in die gevallen verder dan het bieden van directe

Ruim duizend medewerkers en genodigden waren aanwezig.

steun en hulp aan slachtoffers en andere getroffenen. Onze

Op het programma stonden interessante inleidingen, een

kennis en expertise op het gebied van juridische afwikkeling

prachtige feestrede van premier Balkenende en een muzikale

en schadetrajecten maakt het in deze gevallen mogelijk om

afsluiting door ons eigen gelegenheidsorkest en -koor dat een

in samenwerking met andere partijen slachtoffers en andere

speciaal voor deze gelegenheid gecomponeerd jubileumlied

getroffenen in een vroeg stadium met adequate adviezen op

ten gehore bracht. De titel van dit lied luidde: ‘We doen het

weg te helpen. Helaas zien we in toenemende mate dat na

goed of we doen het niet!’ Premier Balkenende kreeg tijdens

een ernstig incident of calamiteit zogenoemde ‘ambulance

dit feest het eerste exemplaar overhandigd van het prach-

chasers’ klaarstaan om slachtoffers gouden bergen te beloven

tige jubileumboek dat is samengesteld en geschreven door

als zij hun (letselschade)zaak aan hen toevertrouwen. Het is

Sonja Leferink, senior beleidsmedewerker/onderzoeker bij

dan van belang dat getroffenen goede voorlichting krijgen,

Slachtofferhulp Nederland.

zodat zij goede keuzes kunnen maken.

Naast dit hoogtepunt was 2009 een jaar met een aantal

In 2009 is het casemanagement ‘levensdelicten’ in het gehele

tragische dieptepunten, waarbij Slachtofferhulp Nederland

land uitgerold, na een geslaagde proef in 2007 en 2008.

met grote inzet optrad bij de opvang van en nazorg aan

Deze dienst betreft de hulp aan en opvang van nabestaan-

slachtoffers, nabestaanden en andere betrokkenen bij groot-

den van moord en doodslag, de zwaarst getroffen categorie

schalige incidenten en calamiteiten. Ik noem in dat kader de

‘slachtoffers’. De hulp wordt verzorgd door professionele

6


casemanagers die direct na een moord of doodslag ingezet

Tot slot een afscheidswoord. Na zeven inspirerende en mooie

worden om ervoor te zorgen dat nabestaanden de juiste hulp

jaren als algemeen directeur van Slachtofferhulp Nederland

krijgen. Slachtofferhulp Nederland voorziet hiermee in een

te hebben mogen werken, is het moment van afscheid nabij.

grote behoefte en de reacties op deze inzet zijn zeer positief.

Ik kijk terug op een goede tijd waarin ik mij met alle mensen

Dankzij de inbreng van lotgenotenorganisaties van nabe-

binnen Slachtofferhulp Nederland heb kunnen inzetten voor

staanden en de subsidie vanuit het ministerie van Justitie, is

de goede zaak.

Slachtofferhulp Nederland in staat om de dienstverlening aan

Ik wens de organisatie al het goede voor de toekomst en zal

nabestaanden van moord en doodslag op een hoog peil te

de ontwikkelingen met belangstelling blijven volgen. Ik dank

brengen.

allen voor het in mij gestelde vertrouwen!

Nieuwe taken worden toegevoegd aan het pakket van Slachtofferhulp Nederland. Een goed voorbeeld daarvan is de start van de helpdesk Veilige Publieke Taak die Slachtofferhulp Nederland samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft opgezet. Terecht wordt veel aandacht besteed aan agressie tegen hulpverleners en dienstverleners in het publieke domein. Drs. Jaap Smit Ook op Europees niveau is in 2009 veel gebeurd. Victim

Algemeen directeur/bestuurder

Support Europe, een koepel van 26 slachtofferorganisaties uit 21 landen, is meer en meer de gesprekspartner voor de Europese Commissie waar het gaat om weten regelgeving met betrekking tot de positie en rechten van slachtoffers. Als president van deze organisatie heb ik in het afgelopen jaar vele landen bezocht om te spreken over het belang van goede zorg voor slachtoffers. Een groot Europees onderzoek is onder de verantwoordelijkheid van Victim Support Europe afgerond en de uitkomsten van dat onderzoek zullen de agenda voor de komende jaren mede bepalen. Duidelijk is dat er nog een hoop te winnen is op dit gebied in vele plekken in Europa.


7

Cijfers hulpverlening

8


In 2009 heeft Slachtofferhulp Nederland ruim 100.000 slachtoffers geholpen.

De dienstverlening van Slachtofferhulp Nederland wordt nauwkeurig bij-

Geleverde diensten

2009

2008

gehouden zodat aan subsidiegevers duidelijk kan worden getoond waar-

Totaal aantal aangemelde slachtoffers

145.159

142.601

Totaal aantal geholpen slachtoffers

107.428

101.171

aan het verkregen geld is besteed. De dienstverlening wordt onderverdeeld in

Verhalen schade

13.208

16.099

Emotionele ondersteuning

39.678

43.544

emotionele ondersteuning en praktische

Begeleiding strafproces

3.395

5.980

en juridische ondersteuning. Juridische

Begeleiding schriftelijke

ondersteuning wordt gesplitst in het

slachtofferverklaring en spreekrecht

4.199

3.651

verhalen van de schade, de begeleiding

Praktische ondersteuning

in het strafproces en de begeleiding

Doorverwijzen naar externe partijen

19.820

18.662

4.047

10.248

van het spreekrecht en de schriftelijke slachtofferverklaring.

Grafiek 2

40

46% 47%

Aangemelde slachtoffers naar delictgroepen

Grafiek 1

7% overig 7%

3% 4%

vermogen

2009 2008

verkeer

0

zeden

30.000

0

geweld

60.000

142.601

90.000

145.213

120.000

18% 21%

20

150.000

27% 21%

Totaal aangemelde slachtoffers

2009 2008


9

0

10 Jaarverslag 2009 Slachtofferhulp Nederland

Haaglanden

Zuidoost

Zuidwest

Noordwest

Midden

16.749

12.614 24.130 25.586

27.685

22.781

22.718 23.814

17.529 16.905

16.443

13.101

10.000

Oost

23.301 23.603

20.000

Noord

Grafiek 3

Aantal aangemelde slachtoffers per regio

30.000

2009 2008

In 25 jaar tijd is Slachtofferhulp Nederland uitgegroeid tot een volwassen en moderne organisatie van 389 professionals

Jubileum

en circa 1350 goed getrainde vrijwilligers. Dat werd groots gevierd, op 30 september 2009. De aanwezigheid van Jan Peter Balkenende gaf het jubileum een extra feestelijk tintje.


11

Trots bij Slachtofferhulp Nederland Een vol en boeiend programma voor een uitpuilende zaal in het

Algemeen directeur Jaap Smit ervoer de toespraak van

Beatrix Theater in Utrecht, warme woorden vol waardering

premier Balkenende als een grote steun in de rug. Het

van premier Balkenende voor het werk van Slachtofferhulp

verhaal van Balkenende getuigde volgens hem van per-

Nederland en een druk bezochte receptie met vrijwilligers

soonlijke betrokkenheid bij het werk van Slachtofferhulp

en medewerkers uit het hele land. Slachtofferhulp Nederland

Nederland, de inzet van de vele vrijwilligers en het

kijkt terug op een fantastische viering van het 25-jarig

belang van het slachtoffer. Dat werd een maand na

bestaan in 2009.

het jubileumfeest nog eens extra benadrukt, toen de minister-president tijdens het CDA-congres van 31

Bewondering bij Balkenende Nadat hij met een

oktober refereerde aan de jubileumbijeenkomst van

staande ovatie welkom was geheten, sprak minister-president

Slachtofferhulp Nederland. Jaap Smit: ‘Dit onderstreept

Balkenende zijn grote waardering en bewondering uit voor

het belang dat in de top van de politiek aan ons werk wordt

alle vrijwilligers en professionals die zich hebben ingezet voor

gehecht.’

de rechten van het slachtoffer. Daarnaast prees hij de organisatie. ‘Een geoliede machine die op Koninginnedag 2009 eens te meer zijn bestaansrecht heeft bewezen’, aldus de

worden hun rechten helder vastgelegd, zoals het recht op

premier in zijn redevoering. ‘In no time waren de telefoons

relevante informatie. Balkenende: ‘Ooit vertelden de ouders

bemand en de hulpverleners ter plaatse. Daarvoor spreek

van een vermoord kind mij dat zij niet eens waren geïnfor-

ik vandaag opnieuw mijn grote waardering en respect uit.’

meerd toen de dader weer op vrije voeten kwam. Dat was

Balkenende blikte tijdens het jubileum terug op de veran-

voor deze mensen onverteerbaar en de oorzaak van opnieuw

deringen en verbeteringen op het gebied van de rechten

heel veel verdriet en pijn. Dit soort missers – want dat zijn het

van het slachtoffer in de afgelopen 25 jaar. Hij noemde als

– moet de nieuwe wet voorkomen. Een prima ontwikkeling.’

voorbeelden het spreekrecht en de verbeterde ondersteuning voor nabestaanden. ‘Mensen die van het ene op het andere

Feest met inhoud

moment een geliefde verliezen door een misdrijf verdienen

dens het jubileumfeest op 30 september waren Professor Ybo

het allerbeste.’ Verder keek de premier vooruit naar de

Buruma (over de versterking van de positie van het slachtof-

toekomstige invoering van de slachtofferloketten, de voor-

fer in het strafrecht), Jan Mans, voorzitter van de Raad van

schotregeling en de Wet versterking positie slachtoffer. Deze

Toezicht van Slachtofferhulp Nederland, professor Rolf Kleber

laatste wordt volgens Balkenende de kroon op het werk van

(over nieuwe inzichten rondom hulp aan slachtoffers na een

Slachtofferhulp Nederland. Voor het eerst krijgen slachtoffers

ramp of ernstige calamiteit) en professor Marc Groenhuijsen

volgens hem daarmee een duidelijke plaats in de wet en

(over slachtofferhulp in Europees verband). Burgemeester van


Andere sprekers en aanwezigen tij-

Utrecht Aleid Wolfsen was er om de minister-president te ont-

de opvang en begeleiding van nabestaanden van moord en

vangen. Op het feest waren ongeveer duizend medewerkers

doodslag). Het boek ‘Goed Recht’, dat onder meer

en vrijwilligers van Slachtofferhulp Nederland aanwezig.

tijdens de jubileumbijeenkomst in de Jaarbeurs werd ver-

Mr. Pieter van Vollenhoven sprak met vele vrijwilligers tijdens

spreid, is te beschouwen als een kroniek van de emancipatie

de afsluitende receptie.

van het slachtoffer en de ontwikkeling van Slachtofferhulp Nederland.

Kroniek van slachtofferemancipatie Een diepgravend onderzoek naar een kwart eeuw slachtofferzorg. Dat is het boek ‘Goed Recht’ van auteur Sonja Leferink, senior beleidsmedewerker/onderzoeker bij Slachtofferhulp Nederland. Het boek bevat persoonlijke bijdragen van en interviews met mensen die op een of andere manier bij de organisatie betrokken zijn geweest. Zowel medewerkers van Slachtofferhulp Nederland, als vertegenwoordigers van ketenpartners, politici, wetenschappers, deskundigen uit de praktijk en uiteraard slachtoffers. Zo bevat het boek bijvoorbeeld een bijdrage van mr. Pieter van Vollenhoven, verhalen van Boris Dittrich (over het spreekrecht van slachtoffers en nabestaanden in de rechtszaal), Fred Teeven (over een prominentere rol van het slachtoffer in het strafproces) en Wim Wolters(over

25 JAAR ‘Na 25 jaar is Slachtofferhulp Nederland niet meer weg te denken uit onze samenleving. Een onmisbare pilaar in onze samenleving en rechtsstaat.’ Ernst Hirsch Ballin, minister van Justitie in 2009


13

Positie van het slachtoffer

Meer rechten voor slachtoffers van misdrijven, begeleiding en ondersteuning tijdens het strafproces en supersnelrecht. Een greep uit de vorderingen die in 2009 zijn gemaakt om de positie van slachtoffers verder te verbeteren.


Meer rechten door nieuwe wet De rechtspositie

geval verantwoordelijk voor het betalen van de schade. Ook

van slachtoffers verbetert aanzienlijk vanaf 1 januari 2011.

in zaken die niet op de tenlastelegging staan, kan worden

Dat constateerde Slachtofferhulp Nederland in 2009 tevreden

gevoegd.

nadat de Eerste Kamer eind dat jaar het wetsvoorstel aannam dat slachtoffers van misdrijven meer rechten toekent.

Dezelfde service via Slachtofferloket

Belangrijke mijlpaal in de nieuwe wet is de zogenoemde voor-

Drie partijen onder één dak, die samenwerken met één doel:

schotregeling. Volgens deze regeling keert de Staat het (reste-

de slachtoffers het zo makkelijk mogelijk maken. In dit zoge-

rende) bedrag uit aan slachtoffers die een schadevergoeding

noemde slachtofferloket werken Openbaar Ministerie, politie

toegewezen hebben gekregen, maar deze acht maanden later

en Slachtofferhulp Nederland samen vanuit één locatie om

nog niet ontvangen hebben. Dat verhaalt de overheid later

slachtoffers te informeren, begeleiden en ondersteunen tij-

weer op de dader. De regeling, die vanaf 1 januari 2011 in

dens het strafproces. Slachtoffers van strafbare feiten moeten

eerste instantie alleen geldt voor slachtoffers van geweldsen

vanuit één centraal punt eenduidige informatie krijgen over

zedendelicten, maakt een einde aan de frustratie van het

het strafproces vanaf het incident tot op het moment dat de

slachtoffer die of zijn geld niet krijgt, of jarenlang geconfron-

verdachte weer vrijkomt. Het slachtofferloket werd eind 2008

teerd wordt met de afbetaling door de dader.

naar Haags voorbeeld als proefproject ingevoerd in Utrecht,

Een andere belangrijke verbetering in de nieuwe wet is dat

Amsterdam, Breda en Maastricht. In 2010 loopt het proef-

slachtoffers het recht hebben op actieve informatievoor-

project af en wordt beslist of het loket vanaf 2011 in heel

ziening van de politie en het Openbaar Ministerie over het

Nederland wordt ingevoerd. De loketten zijn gevestigd in de

verloop van de gevangenhouding van de verdachte of dader.

arrondissementsparketten. Slachtofferhulp Nederland huurt

Wanneer slachtoffers dat willen, kunnen zij dankzij de nieuwe

daar een ruimte. Per loket komt één coördinator. De werk-

wet bijvoorbeeld op de hoogte worden gebracht als een

wijze moet in alle loketten hetzelfde zijn, zodat slachtoffers in

dader op vrije voeten komt of als bij een verdachte de voor-

heel Nederland dezelfde service krijgen.

lopige hechtenis eindigt. Dat voorkomt dat een slachtoffer

Het is een groot succes, volgens Eelco Knops, coördinator

onverwachts wordt geconfronteerd met de dader.

van het slachtofferloket in Utrecht. ‘Vóór het slachtoffer

Tevreden toont Slachtofferhulp Nederland zich ook met de

loket moest het slachtoffer voor de verschillende onder

ruimere criteria voor het voegen (oftewel het verhalen van

delen binnen het strafproces soms meerdere keren op pad.

de schade op de verdachte in het strafproces). Dat betekent

Bijvoorbeeld voor een gesprek met de officier van justitie naar

volgens Slachtofferhulp Nederland niet alleen een gunstige

het parket, en voor hulp bij het invullen van een voegings-

ontwikkeling voor het slachtoffer, maar is daarnaast een dui-

formulier naar Slachtofferhulp Nederland. Vervolgens infor-

delijk signaal richting daders. Slachtoffers van daders onder

meerden de verschillende partijen waarmee het slachtoffer

de 14 jaar kunnen met het ingaan van de wet bijvoorbeeld

te maken had elkaar niet altijd voldoende en ook niet altijd

ook voegen. De ouders van deze minderjarige zijn in dat

tijdig. Het slachtofferloket voorkomt dit.’


15

Lik-op-stuk met supersnelrecht Tijdens de

Supersnelrecht vloeit voort uit het in 2007 ingevoerde snel-

jaarwisseling 2008/2009 werd voor de tweede keer super-

recht, dat ook buiten de jaarwisseling van toepassing is. Met

snelrecht toegepast in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam

snelrecht worden zaken binnen een termijn van twee weken

en Utrecht. Supersnelrecht is een onderdeel van het lik-op-

behandeld bij de politierechter. Bij snelrecht gaat het om

stukbeleid van politie en justitie. Met als doel bepaalde zaken

zaken als winkeldiefstal, rijden onder invloed en mishande-

zo snel mogelijk af te handelen. Hiermee wil de overheid de

ling. Hoewel het voor slachtoffers prettig is als een zaak snel

samenleving duidelijk maken dat gewelddadig gedrag en

wordt behandeld, kan (super)snelrecht voor hen ook nadelig

vandalisme direct worden gestraft. Supersnelrecht betekent

zijn. Slachtoffers hebben soms te weinig tijd om hun vorde-

dat verdachten binnen de termijn van de inverzekering

ring tot schadevergoeding in het strafproces te voegen. Het

stelling, dus binnen drie dagen, worden berecht. De zaken

is niet altijd mogelijk om de vordering goed te onderbouwen

die behandeld worden via een supersnelrecht zijn openlijk

en bewijsstukken te verzamelen. Slachtoffers kunnen dan

geweld, vernielingen, brandstichting en geweld tegen per-

niet de schade verhalen via de strafrechtelijke procedure. In

sonen met een publieke functie. Door de korte tijd tussen

Utrecht was de toepassing van supersnelrecht de afgelopen

aanhouding en behandeling ter zitting moet het gaan om

jaarwisseling dé manier om de daadkracht van het slacht

bewijstechnisch gezien relatief eenvoudige zaken. OM, rech-

offerloket te laten zien.

ter en verdediging moeten tijdig kunnen beschikken over een compleet dossier. Dat betekent dat complexere zaken, waarin aanvullend onderzoek nodig is, meestal niet in aanmerking komen voor supersnelrecht.

25 JAAR De positie van slachtoffers is de laatste 25 jaar veranderd. Dat heeft mede te maken met het werk van Slachtofferhulp Nederland, dat de afgelopen jaren is geprofessionaliseerd. Heel belangrijk is dat de vrijwilligers zijn behouden, die staan nog steeds centraal in de organisatie.’ Theo de Roos, hoogleraar strafrecht en strafprocesrecht aan de Universiteit van Tilburg


Ze staan bij velen nog scherp op

Rampen en calamiteiten in 2009

het netvlies: de aanslag tijdens Koninginnedag en de ‘Poldercrash’. In toenemende mate wordt Slachtofferhulp Nederland inge schakeld bij incidenten en calami teiten met een maatschappelijke impact. Deze hulpverlening is in 2009 eenduidig vastgelegd in een Calamiteitenwijzer.


17

Slachtofferhulp Nederland als crisis organisatie Slachtofferhulp Nederland heeft zich de

‘Ik vierde Koninginnedag in Lochem en hoorde om 13 uur

afgelopen jaren geleidelijk ontwikkeld tot een crisisorgani-

van de aanslag. Ik had toen niet meteen door dat ik wel

satie. Lag de focus in de eerste plaats op slachtoffers van

eens opgeroepen kon worden. Daarom ging ik met mijn

verkeersongevallen en misdrijven en hun nabestaanden, nu

vrouw nog wat drinken. Geleidelijk werd steeds meer bekend

wordt de organisatie in toenemende mate ingeschakeld bij

over de ernstige gevolgen van de aanslag. Om 16 uur werd

gebeurtenissen met een maatschappelijke impact. Algemeen

ik gebeld door het regiokantoor in Zutphen: of ik beschik-

directeur Jaap Smit: ‘Slachtofferhulp Nederland is op een

baar was om de servicelijn te bedienen. Binnen vijf minu-

organische manier uitgegroeid tot een crisisorganisatie die

ten zat ik in de auto. Ik heb tot tien uur ’s avonds op het

zich niet alleen beperkt tot hulp aan slachtoffers van misdrij-

regiokantoor gezeten en achttien telefoontjes beantwoord.

ven of verkeersongevallen, maar meer en meer wordt ingezet

Veel mensen hadden de aanslag live op televisie gezien en

bij incidenten en calamiteiten.’ Door de piketdienst heeft

waren geschokt. We werden uit het hele land gebeld. Soms

Slachtofferhulp Nederland volgens hem korte lijnen met de

adviseerde ik de mensen de televisie uit te zetten en er met

politie. ‘We krijgen meldingen binnen van zeer verschillende

iemand over te praten. Ik legde hen uit dat hun reactie een

soorten incidenten. Denk aan een zelfdoding, bedrijfsongeval,

normale was op een abnormale situatie en als ze er na een

brand, verdrinking of vermissing. Maar we zijn er dus ook

paar dagen nog steeds last van hadden, nog een keer met

voor calamiteiten zoals tijdens Koninginnedag in Apeldoorn

ons te bellen. Je moet het namelijk niet zwaarder maken dan

of een grootschalig ongeval als de crash van het toestel van

het is. In een aantal gevallen heb ik de gegevens van iemand

Turkish Airlines.’

genoteerd en toegezegd dat ze de volgende dag teruggebeld

Volgens Jaap Smit heerst er een achterhaald beeld van een

zouden worden door Slachtofferhulp Nederland.’

vrijwilligersorganisatie die alleen maar emotionele hulp-

Aart van den Elskamp, vrijwilliger regio Oost

verlening biedt. ‘We hebben professionele teamleiders en casemanagers en ontzettend goed getrainde vrijwilligers. We bieden bovendien emotionele, praktische én juridische hulp.

aanslag op Koninginnedag in Apeldoorn werd Slachtofferhulp

Organisaties waarmee we samenwerken zijn telkens verbaasd

Nederland meteen ingeschakeld voor de opvang en nazorg

over onze professionaliteit. Die verbazing mag nu wel een

van slachtoffers. ‘Er gebeurt veel, direct na een incident’, aldus

keer voorbij zijn. Slachtofferhulp Nederland moet dé organi-

Jaap Smit. ‘Zo moeten we besluiten of we het servicenummer

satie zijn die ingezet wordt na rampen en calamiteiten.’

openstellen. Dan zijn er extra mensen nodig om telefoontjes te beantwoorden. Ook moeten we een logboek bijhouden.

Eenduidigheid dankzij Calamiteitenwijzer

Soms is er op meerdere plekken in het land hulp nodig. Dat

Voor een deel gebeurt dit al: na de crash van het Turkish

vereist veel contact tussen de regio’s en het hoofdkantoor om

Airlines-toestel bij Schiphol op 25 februari vorig jaar en de

bijvoorbeeld vragen van de media te beantwoorden.’


De hulpverlening verliep vlekkeloos dankzij de inzet van

het lastig is, mensen willen graag precies weten wat ze wan-

vrijwilligers en medewerkers en een effectief crisisbeleid. Dit

neer moeten doen. Maar dat kan ik hen niet vertellen.’

beleid werd vorig jaar aangescherpt en vastgelegd in een

Dankzij de Calamiteitenwijzer is het werk van Slachtofferhulp

Calamiteitenwijzer. Er was al een protocol voor crisissituaties,

Nederland nu meer gecoördineerd. Zodra zich een regio-

maar de aanpak verschilde per regio. Die is met

overstijgende calamiteit voordoet, wordt iedereen via

de Calamiteitenwijzer eenduidig geworden. Jaap Smit:

het intranet geïnformeerd en wordt in DIVOS (het regi-

‘Alle medewerkers en vrijwilligers weten nu: Slachtofferhulp

stratiesysteem van Slachtofferhulp Nederland) de code

Nederland is een volwaardige crisisorganisatie voor calami-

bekendgemaakt waaronder alle acties rondom de bewuste

teiten en rampen. Maar ze moeten zich realiseren dat de

calamiteit moeten worden geregistreerd. Verder hebben de

Calamiteitenwijzer niet een protocol is dat altijd van a tot z

teamleiders een duidelijkere rol gekregen. Zij nemen vaak

kan worden gevolgd en voor elke situatie een antwoord

namens de regiodirecteur deel aan de voorbereiding van

geeft. Het biedt een richtlijn die hen moet helpen op cruciale

de Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen

momenten de juiste beslissing te nemen. Er is altijd een grijs

(PSHOR) in de veiligheidsregio’s. Om de teamleiders daarbij

gebied waarin medewerkers zelf een afweging moeten maken

te ondersteunen zijn er voor hen workshops georganiseerd in

of en in welke vorm hulp kan worden gegeven. Bij twijfel

samenwerking met het Instituut voor Psychotrauma.

kunnen ze overleggen met hun leidinggevende. Ik weet dat

25 JAAR ‘Karst T., die de aanslag pleegde op Koninginnedag, was bij ons verzekerd. Dat bleek kort na de aanslag. Toen zijn we zo snel mogelijk met Slachtofferhulp Nederland om de tafel gaan zitten. We wilden er samen voor zorgen dat we alles zo goed mogelijk zouden regelen voor de slachtoffers. Slachtofferhulp Nederland organiseerde daags na de ramp een voorlichtingsbijeenkomst over letselschade voor slacht offers. Daar waren wij natuurlijk bij. De samenwerking was bijzonder prettig. Het was indrukwekkend om te zien hoe goed Slachtofferhulp Nederland al deze mensen opving. Het is een betrokken, eerlijke en transparante organisatie. De vrijwilligers en medewerkers gaan echt voor het slachtoffer. De organisatie is zeer professioneel, in de persoonlijke opvang en de praktische en juridische hulp die ze verleent. Slachtofferhulp Nederland staat daarin op eenzame hoogte. De organisatie heeft de afgelopen 25 jaar een duidelijke positie in de maatschappij verworven.’ Wim Henk Steenpoorte, directeur REAAL Verzekeringen


19

Bedreigingen voor buschauffeurs, agressie tegen ambulance personeel, geweld tegen treinpersoneel. Een greep uit de vele incidenten tegen werknemers met een publieke taak, die ook in 2009 veelvuldig voorkwamen. Werkgevers kunnen vanaf 2010 voor hulp en advies over schadeverhaal terecht bij een helpdesk, waarvan Slachtofferhulp Nederland de uitvoering voor haar rekening neemt.


Veilige publieke taak

Geweld en agressie tegen werknemers met een publieke taak. Het neemt de laatste jaren een steeds hogere vlucht.

‘Toen een cliënt laatst een balie op een van onze locaties

Niet alleen de medewerkers zelf gaan eronder gebukt,

had vernield, bleek het niet eenvoudig de veroorzaakte

ook werkgevers ondervinden hiervan hinder. Medewerkers

schade op de dader te verhalen. Daarom zijn we erg geïnte-

raken arbeidsongeschikt en eigendommen worden vernield.

resseerd in de vorderingen van de helpdesk. Ik denk niet dat

Om werkgevers de helpende hand te bieden bij het ver-

agressie en geweld tot het verleden zullen gaan behoren.

halen van de schade op de daders, besloot het ministerie

Wel verwacht ik dat onze medewerkers er in de toekomst

van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de helpdesk

beter mee om kunnen gaan. Uiteindelijk is dat ook in het

Veilige Publieke Taak van de grond te tillen. Slachtofferhulp

belang van de cliënten.’

Nederland is gevraagd een aantal taken van deze helpdesk

Maud Groenberg, bestuurder Bureau Jeugdzorg

– die in 2010 start – uit te voeren. De helpdesk adviseert

Haaglanden/Zuid-Holland

werkgevers met een publieke taak, zoals ambulancediensten, gemeenten en vervoersmaatschappijen, die de dupe worden van agressie en geweld. Via de website www.helpdeskvpt.nl kunnen werkgevers basisinformatie vinden over het verhalen van schade. Voor meer complexe zaken en vragen kunnen zij

‘Uit eigen ervaring weten wij hoe groot de behoefte is aan

telefonisch contact opnemen. De helpdesk is een onderdeel

goede juridische en persoonlijke ondersteuning na een incident.

van het programma Veilige Publieke Taak dat in 2007 door

Daarom juichen we de nieuwe helpdesk van Veilige Publieke

het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Taak zeer toe. We denken dat het nuttig is voor openbaar

is opgericht. Doel is zowel het bestrijden en beperken als het

vervoerbedrijven die geen eigen geweldsprotocol hebben.’

zorgvuldig afhandelen van incidenten rond werknemers met

Pedro Peters, directeur RET

een publieke taak.

25 JAAR ‘Het is belangrijk dat daders van geweld opdraaien voor de schade en dat werkgevers dit op hen verhalen. Daarvoor is in 2009 aan Slachtofferhulp Nederland, vanwege haar jarenlange juridische expertise bij de ondersteuning van individuele slachtoffers, gevraagd de Helpdesk Veilige Publieke Taak in te richten speciaal voor werkgevers met een publieke taak.’ De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties


21

De uitbreiding van de dienstverlening aan de meest

Maatwerk

getroffen slachtoffers. In dat kader passen de casemanagers Levensdelicten en Ernstige Gewelds en Zedendelicten van Slachtofferhulp Nederland. De organisatie biedt hiermee nog meer zorg op maat.


Casemanagement Levensdelicten De directe nabestaanden van een slachtoffer van een levensdelict worden in een

‘Ik ontmoet mensen in een zeer ingrijpende fase in hun

emotioneel zware periode vaak ook geconfronteerd met veel

leven. Zij krijgen een enorme schok te verwerken en krij-

juridische en praktische vraagstukken. Zij kunnen daarvoor sinds

gen tegelijkertijd te maken met de formele afhandeling

begin 2009 terugvallen op in totaal achttien casemanagers van

van een levensdelict. De ondervraging door de recherche,

Slachtofferhulp Nederland. De casemanager is een vertrouwens-

de identificatie van het lichaam en soms de inbeslag-

persoon die de directe nabestaanden met raad en daad terzijde

name van hun huis. Ik praat veel met de nabestaanden

kan staan. Denk aan hulp bij het regelen van de uitvaart, begelei-

en regel praktische zaken. Het eerste contact is meestal

den in het omgaan met de media, informeren en adviseren over

binnen 24 uur na het misdrijf en kan duren tot de laatste

het strafproces en contact leggen en onderhouden met werk

rechtszitting. In die anderhalf tot twee jaar probeer ik

gever of school.

hen zoveel mogelijk te ondersteunen en op weg te

De casemanager van Slachtofferhulp Nederland werkt nauw samen

helpen, zodat zij weer verder kunnen.

met de familierechercheur van de politie en de zaakscoördinator

Laatst was ik bij een gezin waarvan de vader vermoord

van het Openbaar Ministerie. De drie samenwerkingspartners heb-

was. We liepen voor het eerst door het huis waar het

ben daarvoor een protocol opgesteld met afspraken over structu-

gebeurde. Twee rechercheurs wilden vragen stellen aan

reel overleg, samenwerking en afstemming. Zo wordt de case

de nabestaanden. Die keken mij hulpeloos aan: “Moeten

manager onmiddellijk ingeschakeld door de familierechercheur.

we nu echt antwoord geven, op dit moment?” Ik heb de

In 2009 waren er 160 zaken voor het casemanagement

rechercheurs uitgelegd dat ze hun vragen beter op een

Levensdelicten. Het gaat om zowel geheel nieuwe zaken, als om

ander moment konden stellen. Het lijkt iets kleins, maar

oudere zaken met een nieuwe ontwikkeling. Dat is een vervier-

het gezin was enorm dankbaar.’

voudiging ten opzichte van het jaar ervoor.

Johanna van Rossum, casemanager Levensdelicten

‘De casemanager Levensdelicten neemt bij mij veel zorgen weg.

van allerlei praktische zaken. Bijvoorbeeld wanneer de begrafe-

Als familierechercheur houd ik me vooral bezig met ontwikkelin-

nis is. Of wanneer een stille tocht plaatsvindt. Daar hoef ik de

gen in het onderzoek. De casemanager staat nabestaanden bij

familie dan niet voor lastig te vallen. Voor de nabestaanden is

in zaken die buiten mijn verantwoordelijkheid vallen, maar wel

het bovendien prettig dat de casemanager los staat van het

belangrijk zijn. Het is een rustgevende gedachte dat iemand de

onderzoek. Hierdoor nemen ze deze namelijk makkelijker in ver-

familie helpt bij het regelen van de uitvaart, of het afhandelen

trouwen. Er is wel eens overlap in onze werkzaamheden. Maar

van schadeclaims. Zaken waar het hoofd van een nabestaande

de lijnen zijn kort en we stemmen onze taken in goed overleg op

meestal absoluut niet naar staat. Omdat de casemanager zo

elkaar af.’

nauw betrokken is bij de familie, houdt die mij op de hoogte

Regina Koolstra, familierechercheur regio Flevoland


23

Casemanagement Ernstige Gewelds- en Zedendelicten Slachtoffers van zeer ernstige geweldsen zedendelicten kunnen op tal van terreinen grote gevolgen hiervan ondervinden. Vandaar dat Slachtofferhulp Nederland ook voor deze groep in 2009 startte met een proefproject. In tegenstelling tot de casemanager Levensdelicten, treedt de casemanager Ernstige Gewelds- en Zedendelicten niet op als hulpverlener. De casemanager voert een eerste gesprek met het slachtoffer, stelt een dienstverleningsplan op, zorgt ervoor dat deze diensten geleverd (gaan) worden en houdt deze nauwlettend in de gaten totdat de dienstverlening tot een goed einde is gebracht. De casemanager werkt nauw samen met de familierechercheurs van de politie en de zaakscoördinatoren van het Openbaar Ministerie. De emotionele en praktische dienstverlening aan de slachtoffers blijft een taak van de vrijwilligers van Slachtofferhulp Nederland. Maar omdat voor de juridische dienstverlening aan deze slachtoffers veelal diepgaande kennis van het straf- en strafprocesrecht nodig is, introduceert Slachtofferhulp Nederland daarvoor de strafrechtjurist. Deze heeft tot taak slachtoffers juridisch te begeleiden en te adviseren. Bijvoorbeeld bij de vraag of een advocaat moet worden ingeschakeld. Met hun specifieke kennis vormen de juristen een gelijkwaardige partner voor politie, Openbaar Ministerie en de zittende magistratuur. Het proefproject met de casemanagers Ernstige Gewelds- en Zedendelicten en de strafrechtjuristen loopt tot eind 2011 in de arrondissementen Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Maastricht. Voor het proefproject is geld beschikbaar gesteld door het ministerie van Justitie. In 2009 zijn zeven casemanagers en vier strafrechtjuristen aangesteld.


‘Het is mijn taak alle lijnen in de ondersteuning van het

‘Slachtoffers hebben meestal geen ervaring met rechtszaken.

slachtoffer uit te zetten. Daarvoor ben ik nu veel contacten

De gerechtelijke taal is ambtelijk en daardoor lastig te vol-

aan het leggen. Bij politie en justitie, maar ook bij andere

gen. Bovendien zijn ze vaak nerveus en overweldigd door het

organisaties die hulp bieden. Daarnaast heb ik intensief

formele karakter van een zitting. Voor het slachtoffer is het

contact met teamleiders en vrijwilligers. Ik heb nu dertien

dan fijn als ik meega. Want al is mijn rol tijdens de zitting

zaken onder mijn verantwoordelijkheid en de slachtoffers

beperkt, na de zitting kan ik met het slachtoffer in veel breder

moeten op veel punten ondersteund worden. Het is fijn dat

verband terugkomen op wat er precies is gezegd en gebeurd

ik hierbij de strafrechtjurist kan inschakelen. Zo kan deze

tijdens de zitting. Hetzelfde geldt voor het verhoor door de

vanaf de aangifte, of zelfs in sommige gevallen daarvoor nog,

rechter-commissaris. Als ik het slachtoffer daarin wil bijstaan,

de cliënt de nodige juridische ondersteuning bieden. Voor de

moet ik om bijzondere toegang vragen. We gaan in gesprek

daadwerkelijke hulpverlening, dat wil zeggen de praktische

met justitie in Amsterdam om hier goede afspraken over te

en emotionele ondersteuning, schakel ik via de teamleider

maken. Voor de politie, het Openbaar Ministerie en de rechter

een vrijwilliger van Slachtofferhulp Nederland in.’

is het belangrijk dat er in complexe zaken één aanspreekpunt

Mirjam van Zuijlen, Casemanager Ernstige Gewelds en

is. Ik ben nu bezig de eerste contacten te leggen, om zo met

zedendelicten, Rotterdam

al deze partijen een goede langetermijnrelatie op te bouwen.’ Albertje Scheper, strafrechtjurist, Amsterdam

25 JAAR ‘Ik ben ontzettend blij dat de casemanager een hele professionele taak heeft binnen Slachtofferhulp Nederland. Voor de casemanager is het altijd maatwerk, elk geval is anders. Voor de nabestaanden is het ontzettend fijn als een vaste persoon ze vanaf het begin, in samenwerking met de familie rechercheurs, tot aan de rechtszaak en daarna begeleidt en bijstaat. Een kroon op het werk van de 25-jarige organisatie!’ Yolande Kleiss, moeder van de in 2000 om het leven gebrachte 10-jarige Nienke


25

Dag van het slachtoffer

Traditioneel organiseert Slachtofferhulp Nederland tijdens de Europese dag van het slachtoffer een symposium met een actueel thema. Op 20 februari 2009 stond dit in het teken van de positie van slachtoffers in de media.


Publiek bezit tegen wil en dank? Welke formele en informele rechten met betrekking tot hun privacy heb-

‘Journalist moet steeds betrokken belangen afwegen’ Niet alleen slachtoffers, maar wij alle-

ben slachtoffers als het gaat om berichtgeving in de media,

maal lijken steeds meer ‘publiek bezit’ te worden. Dat stelt

en zijn die afdoende om de belangen van slachtoffers

Daphne Koene, secretaris van de Raad voor de Journalistiek.

te beschermen? Deze vraag stond centraal in het onder-

‘Misschien moeten we accepteren dat onze privacy niet meer

zoek naar berichtgeving over slachtoffers in de media, dat

zo heilig is als vroeger. Al was het alleen maar omdat we

Slachtofferhulp Nederland in 2009 uitvoerde. Nabestaanden

vaak ook, via Hyves of eigen weblogs, privégegevens open-

van slachtoffers van een levensdelict geven aan dat de media

baar maken. Dat neemt niet weg dat de publicatie van

het privacybelang van slachtoffers stelselmatig negeren. De

persoonlijke gegevens of foto’s in een dagblad of op tele-

media aan de andere kant vinden dat juist wel verstandig met

visie grote impact kan hebben en door de betrokkene als

slachtoffers en nabestaanden wordt omgegaan. Reden voor

zeer bezwaarlijk kan worden ervaren. Zeker als het gaat om

Slachtofferhulp Nederland om tijdens de Europese dag van

berichtgeving over een misdrijf of ernstig ongeluk.’ Het is

het slachtoffer in debat te gaan over deze kwestie.

volgens Daphne Koene niet aan de Raad voor de Journalistiek om journalisten voor te schrijven wat zij wel en niet moe-

‘Grens tussen sensatie en informatie in het geding’ Er is niets mis met een persoonlijk verhaal van

ten publiceren. De journalist heeft de taak om elke keer alle

slachtoffers of nabestaanden in de media, meent Jaap Smit,

de meeste gevallen zal hij dat naar eer en geweten doen.

belangen tegen elkaar af te wegen. In veel en misschien wel

algemeen directeur Slachtofferhulp Nederland. ‘Het kan ze helpen bij de verwerking van de gebeurtenis, maar er zijn

‘Hoor- en wederhoor is taak van de media’

grenzen. Slachtoffers en nabestaanden zijn veelal een bron

Natuurlijk zitten mensen niet te wachten op media-aandacht

voor verhalen waarin emotie een belangrijke rol speelt. Het

na een verschrikkelijke gebeurtenis, zegt een verslaggever

publiek wordt in de berichtgeving over ernstige misdrij-

bij het Algemeen Dagblad. ‘Ik zal de eerste zijn om te erken-

ven getrakteerd op sappige details die niets toevoegen aan

nen dat je liever niemand van het AD, De Telegraaf of RTL

het feitelijke nieuws en waarin de grens tussen sensatie en

aan je deur hebt staan als je je zoon, dochter of moeder

informatie in het geding is.’ Volgens Jaap Smit is de infor-

bent verloren. Maar laten we niet vergeten dat het juist de

matievrijheid een groot goed dat gekoesterd moet worden.

taak is van media om hoor- en wederhoor te plegen. Onder

‘Slachtofferhulp Nederland gelooft in het aangaan van het

welke omstandigheden ook, hoe zwaar het ook is. Mensen

debat met professionals die streven naar kwaliteit in hun werk

kunnen altijd nog nee zeggen. Met slachtoffers kun je best

en daarop aan te spreken zijn. Het gaat om ongeschreven

medelijden hebben en je mag best extra voorzichtig met ze

regels van fatsoen en moreel besef. De belangrijkste aanbeve-

zijn, maar ondanks alle verdriet zijn mensen niet onaanspreek-

ling uit het rapport luidt daarom: verplaats je in de positie

baar. Emoties zijn niet per definitie een valkuil.’ De journalist

van het slachtoffer of de nabestaande.’

hanteert daarom een aantal stelregels: geef nabestaanden de


27

kans te reageren; benader slachtoffers voorzichtig; respecteer keuzes van slachtoffers; laat je gegevens achter. ‘Bij bepaalde

Hoewel alle kranten en tv-zenders door Slachtofferhulp

gebeurtenissen die veel aandacht krijgen of zullen krijgen van

Nederland waren uitgenodigd voor het symposium

de media, zouden instanties als de politie of Slachtofferhulp

‘Slachtoffers: publiek bezit tegen wil en dank?’, kwamen

Nederland een woordvoerder beschikbaar moeten stellen aan

slechts enkele opdagen. Dit terwijl volgens algemeen

nabestaanden.’

directeur Jaap Smit vertegenwoordigers van de media bij verschillende gelegenheden hebben geuit dat het van grote

‘Respect en zorgvuldigheid belangrijke sleutelwoorden’ ‘Ik vind de aandacht van de media

waarde is dat de beroepsgroep aanspreekbaar is op haar

juist erg belangrijk.’ Dat zegt Jack Keizer, nabestaande. ‘Het

zijn op het functioneren alleen met de mond belijdt en dan

moet wel zuiver en integer zijn. Vaak word ik door hen

nog alleen in eigen kring’, aldus Jaap Smit. ‘We zijn er niet op

gevraagd. Aan mij de keus of ik dan ja of nee zeg. Ik zeg

uit om de beroepsgroep aan de schandpaal te nagelen, of de

op bijna alle verzoeken ja, mits ik een bepaalde boodschap

individuele journalist die met veel ethisch besef en integriteit

kwijt kan.’ Respect en zorgvuldigheid zijn volgens Jack Keizer

zijn werk doet te beschadigen. Wel om bepaalde misstanden

belangrijke sleutelwoorden in de verhouding tussen de nabe-

bespreekbaar te maken – en als het even kan oplossingen te

staanden en de media. ‘Wat mij betreft mogen en kunnen de

vinden. Overigens wil ik degenen die wel zijn gekomen zeer

media naar alle slachtoffers en nabestaanden gaan voor hun

bedanken.’

reacties op bepaalde gebeurtenissen. Maar het zou gewoonte moeten worden om alle teksten te allen tijde vooraf te laten lezen en eventuele open aanmerkingen serieus te nemen. Met beeldmateriaal: betracht hier uiterste zorgvuldigheid. Het lijkt mij vreselijk als je vanuit het niets beelden ziet van je dierbare op de televisie in een soortgelijke zaak. Informeer in ieder geval het slachtoffer of de nabestaanden. Juridisch zal het best zo zijn dat de media ‘hun’ beelden mogen gebruiken wanneer ze dat maar willen. Maar er is ook een morele en ethische kant.’


functioneren. ‘Jammer dat u het belang van aanspreekbaar

25 JAAR ‘Vijftig jaar geleden spraken de hoofdredacteuren met elkaar af dat in beginsel geen namen van verdachten en veroordeelden worden genoemd. Dat leidde tot de bekende initialen- en balkjesregel. Als de media al terughoudend zijn in het aanduiden van verdachten en veroordeelden, hoeveel te meer zou dat dan moeten bij het aanduiden van de slachtoffers van misdrijven en hun nabestaanden? Zij zijn wel de laatste die erom gevraagd hebben met naam en toenaam in de krant te komen. In vergelijking met 25 jaar geleden, toen die afspraak zonder veel problemen werd nageleefd, is veel veranderd. De privacybescherming is steeds meer onder druk komen te staan omdat op bepaalde internetsites weinig terughoudendheid wordt betracht. Dat geldt voor alle categorieën personen die traditioneel op bescherming konden rekenen, dus ook voor slachtoffers. Het begint er op te lijken dat zich in medialand een scheiding voordoet tussen serieuze media die de klassieke standaarden hand haven en populaire media die meer naar commerciële dan morele belangen kijken.’ Huub Evers, lector en hoofddocent media-ethiek aan Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg


29

De dienstverlening aan letselschadeslachtoffers is in 2009 nog verder verbeterd. Van ondersteuning van whiplashslachtoffers tot de aanpak van kwalijke praktijken in de letselschadebranche.


Letselschade

Aanpak kwalijke praktijken Slachtofferhulp

Slachtofferhulp Nederland wil de genoemde kwalijke praktij-

Nederland richtte zich in 2009 nadrukkelijker dan voorheen op

ken beperken en heeft daarvoor samenwerking gezocht met

de aanpak van kwalijke praktijken in de letselschadebranche.

koepelorganisaties als De Letselschade Raad.

Voorbeelden hiervan zijn onnodige of excessieve no cure no pay-contracten, dubbel declaratiegedrag en handel in dossiers.

Cliëntgerichte dienstverlening In 2009 zijn

No cure no pay-contracten lijken voordelig, maar zijn dat over

belangrijke projecten gestart die de dienstverlening aan

het algemeen niet. In Nederland moet volgens de wet de aan-

slachtoffers van letselschade sterk kunnen verbeteren. Het

sprakelijkheidsverzekeraar de schade en de redelijke kosten

afwikkelingsproces van schadevergoeding wordt door veel

van rechtshulp vergoeden. No cure no pay-contracten zijn

slachtoffers als zeer onpersoonlijk ervaren. Slachtofferhulp

dus in de meeste gevallen onnodig en duur. In het geval

Nederland constateert dat er wordt gekeken naar wat het

van dubbel declareren verhaalt de rechtshulpverlener zijn

slachtoffer allemaal niet meer kan en dat vervolgens een zak

kosten bij de aansprakelijkheidsverzekeraar en rekent ook

met geld wordt overhandigd, zonder eerst te kijken wat het

kosten bij het slachtoffer zelf. Bij handel in dossiers verkopen

slachtoffer nu eigenlijk wil. En zonder echte aandacht voor de

in acquisitie gespecialiseerde bureaus de dossiers van hun

bredere gevolgen van het ongeval, terwijl slachtoffers daar op

cliënten aan rechtshulpverleners met wie ze samenwerken.

dat moment wel behoefte aan hebben. In de in 2009 gestarte

Deze financiële constructies zijn volstrekt ondoorzichtig en

projecten ‘Care’ en ‘Pandora’ krijgen slachtoffers een casema-

niet in het belang van het slachtoffer.

nager toegewezen die hen in de procedure ondersteunt en

De kwalijke praktijken komen vooral voor in de expertise-

met hen kijkt naar praktische oplossingen die aansluiten bij de

markt, en dan met name in de vrije markt van letselschade

eigen wensen en behoeften. De verzekeraar betaalt. Het pro-

regelaars die zich bij geen enkele branche- of keurmerk-

ject Pandora is gericht op whiplashslachtoffers. Die hebben

organisatie aansluiten. Letselschadeslachtoffers die geen

meestal reële, maar moeilijk meetbare klachten. Het moeten

rechtsbijstandsverzekering hebben en niet op de hoogte zijn

knokken met een verzekeraar maakt het alleen maar erger en

van het bestaan van een Keurmerk Letselschade, komen vaak

belemmert zowel de schadeafhandeling als het herstel. Als

bij dit soort kantoren terecht. Wie op Google ‘letselschade’

de verzekeraar begrip toont, erkenning biedt en in het begin

intikt komt advertenties tegen van de meest commerciële

wat toeschietelijker is, komt dat beide partijen ten goede. Een

letselschadekantoren die veel geld in marketing stoppen en

slachtoffer dat zich niet meer miskend voelt en de behande-

daardoor boven aan de zoekpagina komen te staan.

ling krijgt die hij wenst, geneest sneller. Zo wordt zijn dossier

Om slachtoffers te beschermen tegen deze praktijken, bestaat

eerder afgehandeld en dat kost de verzekeraar uiteindelijk

sinds 2008 het Keurmerk Letselschade. Slachtofferhulp

minder geld dan als in de zaak maanden wordt gediscussieerd

Nederland adviseert slachtoffers sindsdien alleen gebruik te

over causaliteit van whiplashklachten. ‘Pandora’ is een initia-

maken van letselschadekantoren met dit keurmerk.

tief van CED Mensenwerk. Deze organisatie wordt door


31

verzekeraars ingeschakeld bij schadeclaims als gevolg van

samenwerkingsovereenkomst met rechtsbijstandverzekeraars,

arbeidsongeschiktheid bij verzekerden. Slachtofferhulp

aangesloten bij het Verbond van Verzekeraars.

Nederland ondersteunt het initiatief van CED Mensenwerk.

Voegen houdt in dat wanneer een misdrijf gepleegd is waarvoor de verdachte strafrechtelijk wordt vervolgd, het slacht-

ICT-innovatie Een voorbeeld van ICT-innovatie is het

offer de geleden schade kan verhalen. De schadevordering

Digitaal Gezamenlijk Behandelplan (DGB). Dit initiatief vindt

wordt in dat geval gevoegd in het strafproces en de straf

z’n oorsprong in de Gedragscode Behandeling Letselschade.

rechter doet dan ook uitspraak over de schadevergoeding.

Er bestaan inmiddels diverse aanbieders van deze behandel

Het slachtoffer hoeft dan geen aparte procedure te starten

plannen. Voordeel voor slachtoffers is dat zij via internet

om de schade te verhalen op de dader.

inzage hebben in de voortgang van hun zaak. Zo krijgen ze

Cliënten die hun civiele vordering in het strafproces willen

meer inzicht in en meer regie over hun zaak. Daarom wordt

voegen, worden door rechtsbijstandverzekeraars geadvi-

het Digitaal Gezamenlijk Behandelplan ondersteund door

seerd deze voeging op te laten maken door Slachtofferhulp

Slachtofferhulp Nederland.

Nederland. Jaarlijks gaat het om ongeveer 1500 voegingen. Slachtofferhulp Nederland heeft hiervoor negentien voegings-

Voegen Slachtofferhulp Nederland neemt vanaf 1

medewerkers beschikbaar. Uiteraard staat het slachtoffers

november 2009 de voegingen in het strafproces over van

vrij om desgewenst toch de rechtsbijstandverzekeraar in te

de rechtsbijstandverzekeraars. Dat is het gevolg van een

schakelen.

25 JAAR ‘Ik ken Slachtofferhulp Nederland al sinds de oprichting. De organisatie is in de afgelopen 25 jaar sterk geprofessionaliseerd: van een hand op de schouder is Slachtofferhulp Nederland uitgegroeid naar een organisatie die professionele begeleiding en ondersteuning aan slachtoffers biedt. Op het gebied van letselschade speelt Slachtofferhulp Nederland een belangrijke rol. De organisatie heeft veel kennis en ervaring opgebouwd en heeft nu een brugfunctie tussen slachtoffers en belangenbehartigers, tussen advocaten en schade-experts. Als bestuurslid van de Stichting Keurmerk Letselschade helpt Slachtofferhulp Nederland bij de ontwikkeling van de kwaliteitscriteria voor hulp en advies aan slachtoffers met letselschade.’ Jaap Sap, rechter en voorzitter Stichting Keurmerk Letselschade


Europees netwerk

Buiten de diensten die Slachtofferhulp Nederland verleent aan slachtoffers in eigen land, is de organisatie betrokken bij slachtofferhulp over de grens. Met inmiddels 26 organisaties uit 21 Europese landen is ze onderdeel van Victim Support Europe. In 2009 is dit netwerk verder uitgebreid.


33

Organisaties uit alle landen die zijn aangesloten bij de Raad

Victim Support Europe naar Brussel. Aangezien de organisa-

van Europa komen in aanmerking voor het lidmaatschap

tie steeds meer waarde hecht aan het beïnvloeden van de

van Victim Support Europe. Sinds vier jaar is de algemeen

beleidsontwikkeling binnen Europa, is aanwezigheid in de

directeur van Slachtofferhulp Nederland, Jaap Smit, president

Europese hoofdstad een logische stap. De verwachting is dat

van de organisatie. Het secretariaat is nu ruim twee jaar

op termijn het secretariaat in Brussel zal worden gehuisvest.

gehuisvest in het hoofdkantoor van Slachtofferhulp Nederland in Utrecht. Sinds 2007 heeft Victim Support Europe dankzij

In december 2009 is het Stockholm Programma vastgesteld.

financiële steun uit Brussel ook een vaste medewerker in

Hierin zijn de uitgangspunten van de Europese Unie op het

dienst. Deze executive officer is belast met de dagelijkse

gebied van de vrijheid van de burger, veiligheid, justitie, asiel

werkzaamheden van het Europese secretariaat.

en immigratie voor de komende vijf jaar vastgelegd. Voor het eerst in de geschiedenis wordt in dit programma specifiek

Grensverleggend in 2009 In 2009 zijn de statuten

aandacht besteed aan slachtoffers van misdrijven. Mede door

van Victim Support Europe ingrijpend gewijzigd. Naast natio

de intensieve lobby vanuit Victim Support Europe zal in de

nale organisaties (de zogenaamde full members) kunnen nu

komende jaren verder worden gewerkt aan de versterking van

ook kleinere organisaties (de zogenaamde associate members)

de positie van slachtoffers van misdrijven.

lid worden van het Europese netwerk. Dit biedt organisaties

Als lid van het Justice Forum, het Fundamental Rights Platform

uit landen waar geen nationale slachtofferhulporganisatie

en als deelnemer van expert meetings in Brussel, weet Victim

bestaat de mogelijkheid deel te nemen aan Victim Support

Support Europe zich steeds meer te profileren als belangrijke

Europe. In 2009 zijn vier organisaties als associate member toe-

Europese belangenbehartiger van slachtoffers. Door inten-

getreden: drie uit Ierland en één uit Spanje. Ook organisaties

sieve samenwerking met de Europese Commissie wordt ook

uit Italië en Polen toonden inmiddels interesse.

in Brussel het belang van Victim Support Europe steeds meer

Verder is een start gemaakt met de juridische verhuizing van

erkend.

25 JAAR ‘During the last 25 years the support to victims of crime within Europe has emerged from a rather neglected area into an area of special attention on the European Commission’s agenda. Victim Support Netherlands has, by its professional way of organising the support to victims of crime, contributed a lot to the improvement of the rights of victims within Europe.’ Marianne Gammer, Federal Office Director Weisser Ring Austria, member of Victim Support Europe


Communicatie en vrijwilligerscampagne

Goede vrijwilligers. Voor Slachtofferhulp Nederland onmisbaar om haar werk te kunnen blijven doen. Daarom werd in 2009 campagne gevoerd om een tekort aan menskracht te voorkomen.


35

Vrijwilligerscampagne werpt vrucht af ‘Help een ander, kom ook als vrijwilliger bij ons werken’. Met

Alexandra Houbiers. ‘Geheel in tegenstelling tot voorgaande jaren hebben we nu de mogelijkheid om te kiezen.’ De inge-

deze slogan voerde Slachtofferhulp Nederland tussen 5 en 18

zette lijn om zichtbaar te zijn houdt regiokantoor Noordwest

oktober 2009 intensief campagne om vrijwilligers te werven.

dan ook vast, aldus de regiodirecteur.

Terwijl de toenemende vraag naar hulp vraagt om meer inzet van vrijwilligers, kampen juist de regio’s Zuidwest, Zuidoost,

Communicatie en persvoorlichting

Noordwest en Noord al enige tijd met een tekort aan mens-

Voor het eerst ontvingen eind 2009 een paar honderd

kracht. De kwaliteit van de hulpverlening in deze regio’s

externe relaties van Slachtofferhulp Nederland de digitale

komt nog niet in gevaar, maar als het tekort aan vrijwilligers

nieuwsbrief InZicht. Deze nieuwsbrief wordt zes keer per jaar

blijft toenemen, kan daar verandering in komen. De vrijwil-

verstuurd. Externe partijen als politie, justitie en gemeen-

ligerscampagne in 2009 duurde twee weken en bestond uit

ten, maar ook andere geïnteresseerden kunnen zich voor de

een radiospot en regionale advertenties. Van 5 tot en met 11

nieuwsbrief aanmelden.

oktober was op Radio 1 en Radio 2 de nieuwe radiospot van

In 2009 heeft Slachtofferhulp Nederland de website van

Slachtofferhulp Nederland te horen. Van 12 oktober tot en

Slachtofferzorg overgenomen.

met 18 oktober waren in diverse regionale bladen advertenties van Slachtofferhulp Nederland te zien. In de regio Noordwest wierp de landelijke campagne voor de werving van nieuwe vrijwilligers zeker vrucht af, vertelt regiodirecteur Alexandra Houbiers. ‘Vooral in Amsterdam zagen we de laatste jaren een tekort aan vrijwilligers en kampten we met een zwakke instroom. Nu zijn we echter helemaal voorzien en melden zich zelfs nog steeds nieuwe vrijwilligers aan.’ Dat is volgens haar mede het gevolg van de vrijwilligerscampagne, maar het regiokantoor heeft zelf in 2009 ook actie ondernomen. Alexandra Houbiers: ‘We adverteerden op een drukke tramlijn in Amsterdam, plaatsten advertenties in kranten en ik greep regionale mediabelangstelling naar aanleiding van een incident steeds aan om het werk van Slachtofferhulp Nederland naar voren te brengen. Uiteindelijk zijn we op verschillende manieren in 2009 goed zichtbaar geweest als organisatie.’ Het leidde ertoe dat de uitstroom in de regio van 35 personen in 2009 geheel is opgevangen met nieuwe vrijwilligers. ‘En er staan zelfs mensen op een wachtlijst’, aldus


Slachtofferhulp Nederland krijgt steeds meer media-aandacht. In 2009 is de organisatie meer dan tweeduizend maal verschenen of genoemd in de geschreven pers. Denk aan dagbladen, tijdschriften of vakbladen. Daarnaast gaf Slachtofferhulp Nederland ruim vijftig interviews op televisie en radio. Zoals het NOS Journaal, Netwerk, EenVandaag, Hart

25 JAAR ‘Slachtofferhulp Nederland heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld van een organisatie die begin/medio jaren tachtig met uit-

van Nederland, Omroep Max, Radio 1, de Wereldomroep en

sluitend goed bedoelende vrijwilligers werkte

BNR Nieuwsradio.

tot een steeds meer professionele organisatie.

De media benaderen Slachtofferhulp Nederland vaak na

Gebruikmakend van professionals, maar nog

een ingrijpende gebeurtenis. Zij willen dan van de organi-

steeds drijvend op de vrijwilligers die heel goed

satie weten wat de hulp inhoudt, hoe de opvang geregeld

en professioneel werk doen. Daar wil ik abso-

is en waarmee slachtoffers, nabestaanden of betrokkenen te maken kunnen krijgen. Daarnaast benaderen de media Slachtofferhulp Nederland voor bijvoorbeeld een reactie op uitspraken van politici of wetsvoorstellen. Slachtofferhulp

luut mijn complimenten aan geven, want 25 jaar is lang, maar het is toch eigenlijk heel snel gegaan.’

Nederland heeft een open houding richting journalisten en

Rieke Samson, tussen 2006 en 2009 procureur-generaal

streeft ernaar altijd goed bereikbaar en dienstverlenend te zijn.

bij het Openbaar Ministerie, met onder andere zeden, jeugd en slachtofferzorg in haar portefeuille.


37

Slachtofferhulp Nederland als kennisorganisatie

Slachtofferhulp Nederland houdt zich als enige organisatie in de justitiële keten exclusief bezig met slachtoffers. Kennisontwikkeling op praktisch, juridisch en psychosociaal gebied is een must voor haar dienstverlening. In 25 jaar heeft zij enorme expertise opgebouwd en zich stevig gepositioneerd op het snijvlak van theorie en praktijk. De media en kennis instellingen weten Slachtofferhulp Nederland dan ook steeds beter te vinden.


Slachtofferhulp Nederland en kennisontwikkeling Slachtofferhulp Nederland wil een centrum

Slachtofferhulp Nederland is daarom nog een belangrijke

worden dat kennis ontwikkelt en verzamelt (binnen en bui-

Nederland wordt, hoe beter mensen weten wat wij doen en

ten de organisatie), beheert, toegankelijk maakt en actief

hoe beter ze ons uiteindelijk weten te vinden.’

taak weggelegd: voorlichting. Hoe bekender Slachtofferhulp

verspreidt. Kennisontwikkeling op academisch niveau is heel belangrijk, meent Sonja Leferink, onderzoeker/senior beleids-

Slachtofferhulp Nederland en onderzoek

adviseur bij Slachtofferhulp Nederland. ‘Slachtoffers zijn zich

Ook in 2009 nam Slachtofferhulp Nederland deel aan diverse

meer bewust van hun rechten, opvangmethodes verande-

onderzoeken. Een daarvan richt zich op de veerkracht en

ren. Vroeger werden slachtoffers meteen na een schokkend

weerbaarheid van slachtoffers na ingrijpende gebeurtenis-

incident naar een specialist gestuurd voor psychologische

sen, een samenwerking met het Instituut voor Psychotrauma

ondersteuning. Onderzoek toont aan dat slachtoffers in de

(IVP) en de Vereniging Samenwerkende Brandwondencentra

eerste dagen en weken vooral praktische behoeften hebben.

Nederland. Voor dit meerjarige project kregen de drie deel-

Bovendien blijken de meesten over voldoende veerkracht te

nemende organisaties eind 2009 subsidie van het Fonds

beschikken om op eigen kracht de schok te boven te komen.

Slachtofferhulp Nederland. Het IVP is de hoofduitvoerder, de

Van al deze ontwikkelingen moet Slachtofferhulp Nederland

Vereniging Samenwerkende Brandwondencentra Nederland

goed op de hoogte zijn.’

en Slachtofferhulp Nederland zijn er nauw bij betrokken. ‘Dit

De kennis toegankelijk maken is voor Slachtofferhulp

is bij uitstek een onderwerp voor onze organisatie’, zegt Sonja

Nederland ook een belangrijk punt. Sonja Leferink: ‘We heb-

Leferink. ‘Wij gaan namelijk in ons werk uit van de veerkracht

ben veel kennisbronnen in onze archieven en bibliotheek

van slachtoffers. In dit project ontwikkelen we een instrument

staan, maar die zijn nu nog slecht te raadplegen. Met hulp

om die inzichtelijk te maken.’

van de ICT-afdeling gaan we kijken hoe we de toegankelijk-

Een ander groot onderzoeksproject gaat over herstelrecht en

heid van de documentatie kunnen verbeteren.’

wordt in internationaal verband uitgevoerd. Slachtofferhulp

Verspreiding van kennis is het domein van de Slachtofferhulp

Nederland werkt hiervoor samen met Stichting Slachtoffer

Academie, het opleidingscentrum van Slachtofferhulp

in Beeld en universiteiten in Leuven, Oostenrijk en Finland.

Nederland. De academie is nu vooral intern gericht.

‘We gaan vanuit het perspectief van het slachtoffer bekijken

Vrijwilligers en medewerkers kunnen er terecht voor trai-

wat de effecten van slachtoffer-dadergesprekken zijn op

ningen. In de toekomst zou de academie ook toegankelijk

slachtoffers. Of ze daadwerkelijk gunstige effecten op hun

moeten worden voor externen. ‘Kennis is de basis van onze

verwerkingsproces hebben’, aldus Sonja Leferink. ‘In veel lan-

dienstverlening’, zegt Sonja Leferink. ‘Ik geef wel eens gast-

den – niet in Nederland – worden deze gesprekken namelijk

colleges bij opleidingen als criminologie en hbo rechten.

georganiseerd vanuit het perspectief van de dader of van

Daar merk ik dat zaken bekijken vanuit het oogpunt van het

justitie. De hoop is dat de dader er beter van wordt: dat deze

slachtoffer nog niet zo vanzelfsprekend is. Studenten weten

wroeging krijgt en niet recidiveert. We moeten ervoor waken

weinig over de positie en rechten van slachtoffers. Voor

dat zo’n gesprek wordt opgedrongen aan het slachtoffer,


39

die daar misschien wel helemaal geen behoefte aan heeft.’ Voor dit onderzoek ligt een subsidieaanvraag bij de Europese Commissie. Per jaar faciliteert Slachtofferhulp Nederland bovendien een aantal afstudeerprojecten. De studenten komen vooral van de opleidingen sociaal-juridische en maatschappelijke

25 JAAR ‘Slachtofferhulp Nederland is in de afgelopen 25 jaar sterk geprofessionaliseerd. Ook op het gebied van onderzoek. Een belangrijke stap op

dienstverlening, en hbo rechten en toegepaste psychologie.

dat gebied is het samenwerkingsverband dat

De meesten liepen stage bij Slachtofferhulp Nederland en

Slachtofferhulp in 2009 met de VU aanging.

kwamen een knelpunt in de dienstverlening of de organisatie

Slachtofferhulp Nederland en een onderzoeks-

tegen dat ze verder wilden onderzoeken. Anderen hebben

team van de VU – bestaande uit juristen, psy-

nog geen onderwerp in gedachten en krijgen dat aangereikt

chologen en medici – gaan de komende jaren

van Slachtofferhulp Nederland. Zo startte Slachtofferhulp

samenwerken op het gebied van letselschade.

Nederland in 2009 een observatiestudie in negentien arrondissementen. In ieder arrondissement gaan studenten zoveel mogelijk rechtszittingen bijwonen. Doel: observeren hoe rech-

Slachtofferhulp Nederland laat hiermee zien dat ze gelooft in het belang van goed onderzoek.

ters omgaan met voegingen. ‘Rechters oordelen vaak zeer

Het is een belangrijke motor voor de verbete-

verschillend over de ontvankelijkheid van voegingen’, zegt

ring van de positie van slachtoffers.’

Sonja Leferink. ‘Dat maakt het lastig om cliënten te adviseren

Arno Akkermans, hoogleraar privaatrecht aan de Vrije

bij het invullen van de voegingsformulieren. De jurisprudentie

Universiteit Amsterdam (VU)

bestuderen helpt, maar om zicht te krijgen op de elementen die meespelen in de beslissing van de rechter, moet je zoveel mogelijk zittingen bijwonen. Daar hebben medewerkers en vrijwilligers van Slachtofferhulp Nederland natuurlijk geen tijd voor, maar studenten wel.’


Financieel overzicht


41

Balans

31-12-2009 €

31-12-2008

€

Activa Vaste activa

296.740

451.424

Vlottende activa

1.397.859

1.690.400

Liquide middelen

2.534.527

1.877.665

Totaal activa

4.229.126

4.019.489

722.641

1.034.376

46.920

76.485

en overlopende passiva

3.459.565

2.908.628

Totaal passiva

4.229.126

4.019.489

Passiva Eigen vermogen Voorzieningen Kortlopende schulden


2009

2008

€

€

15.328.712

13.757.041

3.364.362

3.221.672

881.370

251.844

Bijdrage Fonds Slachtofferhulp

705.000

1.263.856

Overige baten

343.278

618.486

Staat van baten en lasten Baten Subsidies Ministerie van Justitie Gemeenten subsidies Overige subsidies

Totaal baten

20.622.722

19.112.900

14.051.090

12.925.662

Lasten Personele kosten Organisatiekosten

5.551.614

5.808.613

Hulpverleningskosten

1.331.752

1.369.531

Overige kosten Totale lasten Saldo voor mutaties in eigen vermogen

- 20.934.456 311.734-

20.103.806 990.906-

Mutaties in het eigen vermogen Onttrekkingen 150.291

329.296

– bestemmingsreserve

– algemeen reserve

( 261.875- )

629.986

– fondsreserve

( 137.602- )

6.885

– risicoreserve

-

Resultaat na mutaties in het eigen vermogen

( 62.548- )

( 24.739- )

– ten gunste/laste van het algemeen reserve SiB

( 62.548- )

( 30.562- )

– ten gunste/laste van het algemeen reserve SHN

5.823

Resultaat na verdeling

- -


43

Leden van de Raad van Toezicht De bestuurlijke verantwoordelijkheid ligt bij de algemeen directeur, de heer drs. J. Smit. De samenstelling van de Raad van Toezicht was op 31 december 2009:

Voorzitter De heer drs. J.H.H. Mans

Leden De heer J.J. Stavast Mevrouw H.L. Groen De heer prof. dr. W.H.G. Wolters De heer drs. J. Post De heer mr. D.W. Steenhuis De heer mr. A. Wolfsen

Colofon Tekst Schrijf-Schrijf creatieve tekstproducten, Utrecht | Eindredactie Esther Visser en Amal Boukarfada, Slachtofferhulp Nederland | Fotografie Fleur Wiersma, ANP (p. 26, 29), carta (p. 35) | Vormgeving carta communicatie & grafisch ontwerp, Utrecht | Druk Stolwijkgrafax | Uitgave Juni 2010


Slachtofferhulp Nederland heeft ruim 75 bureaus.

0900-0101 (lokaal tarief) www.slachtofferhulp.nl

Jaarverslag 2009

Slachtofferhulp Nederland Jaarverslag 2009

Recommend Documents