Sint Jan 2016 vrijdag 24 juni
Hartelijk welkom bij het Sint Jansfeest op vrijdag 24 juni! We vieren het bij het bezoekerscentrum ‘Buitenplaats Reitdiep’. In dit boekje vindt u wat achtergrond informatie, een aantal liedjes, een verhaal en knutselvoorbeelden. Ook de afspraken voor het vuurspringen worden nog duidelijk genoemd. In de mededelingen vindt u de verdere praktische informatie voor het feest
Sint Jan, Zomerzonnewende De zomerzonnewende werd al bij de Germanen en Vikingen gevierd. Ze ontstaken grote brandstapels om de kwade geesten te verdrijven. In de 7e eeuw werden deze midzomerfeesten een christelijke feestdag en gekoppeld aan de geboortedag van Johannes de Doper op 24 juni. Johannes de Doper werd op 24 juni geboren, enkele dagen na de zomerzonnewende en op 24 december werd het Jezuskind geboren, enkele dagen na de winterzonnewende. Johannes was als het ware de wegbereider, hij die ons vanuit de oude wereld wees op de nieuwe tijd die aan zou breken. Die ons erop wees dat “het kindeke in ons harte mag wonen” dat we de geestelijke wereld ín ons dragen. Zo kunnen we in onze tijd bewust in de zomer opgaan. Zo kunnen we afstand nemen van werk en school, mogen de vruchten plukken, nieuwe ideeën en inzichten opdoen. Dat mogen we vieren “met zang en spel”, om daarna de nieuwe draad weer op te pakken. In de Middeleeuwen werd het een traditie om de avond voorafgaand aan de SintJansdag overal grote vuren te stoken. Net als Nieuwjaarvuren of paasvuren symboliseerden de Sint-Jansvuren een overgang naar het nieuwe seizoen. Wanneer het vuur eenmaal brandde begonnen de Johannesnachtdansen. Het vuur werd hoog opgestookt en men danste tot diep in de nacht rond het vuur. Hoe hoger het vuur, hoe beter de oogst zou uitvallen. Tevens sprongen geliefden hand in hand door het vuur. Als ze loslieten zou de liefde binnen een jaar verbroken zijn, maar als ze vasthielden dan zou de liefde voor eeuwig zijn.
St. Jansvier
Zo zal, eer ’t avond wordt
Nu zit de zonne
leutig ons zomervier
hooge in den hemelstoel
sperken en sparken, om
nu zit de zonne
hooger in den hemel slaan,
hooge over al.
en leve Sint Jan! hoe langer
Haalt hout en helpt ons,
hoe liever
hoopt het te gare alhier
hoe langer
haalt hout en helpt ons mede,
hoe liever
altemaal.
ja leve Sint Jan
Vliegende vlamme
Haalt hout en helpt ons,
vlerke van ’t zonnewiel,
hoopt het te gare alhier
vliegende vlamme,
haalt hout en helpt ons mede,
vlucht in den hoop!
altemaal.
Ziet, hoe de vlamme bijt;
Ziet hoe de sterren ,
ziet, hoe heur tonge laait;
diep in den hemel daar,
ziet, hoe de vlamme bijt,
lonken en linken
binnen in ’t hout!
naar ons gedans!
Haalt hout en helpt ons,
Stokken en sterren
hoopt het te gare alhier
heerdvier en hemelvier,
haalt hout en helpt ons mede,
herten, die jong zijt,
altemaal.
al ondereen; eer wij gaan slapen,
Danst nu den zomerdans,
nog eens geroepen nu:
danst deur de vlammen heen
Leve Sint Jan!
danst nu den zomerdans, gij, gasten, te gaar!
Haalt hout en helpt ons, hoopt het te gare alhier
Laat ons een liêken,
haalt hout en helpt ons mede,
dansend den zomerdans,
altemaal.
laat ons een liêken zingen daartoe!
Guido Gezelle
febr. 1894
Maak een mooie krans van madeliefjes of paardenbloemen
De zes zwanen
Een sprookje van Grimm over in zwanen betoverde prinsen
Een koning jaagde eens in een heel groot bos en zette een hert met zoveel drift na, dat geen van de jagers hem bij kon houden. Toen de avond viel, hield hij zijn paard in, keek om zich heen en zag dat hij verdwaald was. Hij zocht een uitweg, maar kon er geen vinden. Opeens kwam er een oude vrouw aan met een wiebelhoofd, die op hem afkwam; maar dat was een heks. "Vrouwtje," zei de koning, "kun je me de weg niet wijzen?" - "Ja zeker, heer koning," zei ze, "dat kan ik best. Maar op één voorwaarde. Vervult u die voorwaarde niet, dan komt u het bos nooit meer uit - en moet u van honger sterven." "Wat is dat dan voor een voorwaarde?" vroeg de koning. "Ik heb een dochter," zei het oude mens, "en ze is zo mooi, er is geen mooier meisje op de wereld, en ze verdient het, uw vrouw te worden; als u haar tot koningin maakt, dan wijs ik u de weg uit het bos." In zijn angst stemde de koning daarmee in en het oudje bracht hem naar haar huisje, waar haar dochter bij het vuur zat. Ze ontving de koning alsof ze hem al verwacht had, hij zag wel dat ze mooi was, maar helemaal beviel ze hem niet, en hij kon haar zonder een gevoel van afgrijzen niet aankijken. Maar hij hief het meisje voor zich op het paard, de oude vrouw wees hem de weg, en de koning bereikte het koninklijk slot weer, waar de bruiloft werd gevierd. Nu was de koning al eens getrouwd geweest, en bij zijn eerste vrouw had hij zeven kinderen, zes jongens en een meisje. Die waren hem het liefst van alles op de wereld. Maar hij was bang dat de stiefmoeder hen niet goed zou behandelen, of hen zelfs kwaad kon doen; daarom bracht hij hen naar een eenzaam slot, dat midden in een bos stond. Het lag zo verscholen, en de weg erheen was zo moeilijk te vinden, dat hij er zelf nooit gekomen zou zijn, als niet een wijze vrouw hem een kluwen garen gegeven had van wonderlijke kracht. Als je die vóór je uit gooide, liep hij vanzelf uit en wees de weg. Nu ging de koning zo dikwijls naar zijn zeven kinderen toe dat de koningin argwaan kreeg, ze wilde weten wat hij altijd zo alleen in dat bos deed. Zo gaf ze aan een lakei een massa geld en die verried haar 't geheim en vertelde ook van die kluwen die alleen vooruit rolde en de weg wees. Nu had ze geen rust, tot ze uitgevonden had, waar de koning die kluwen bewaarde. Ze maakte toen kleine, witzijden hemdjes, en omdat ze van haar moeder heksenkunsten had geleerd, naaide ze er toverkracht in. En op een keer dat de koning weer op jacht was, nam zij de hemdjes en de kluwen en ging naar het bos, en de kluwen wees haar de weg. De kinderen zagen uit de verte iemand aankomen; ze dachten dat het hun vader was – en juichend holden ze hem tegemoet. Ze wierp elk van hen een hemdje om en toen dat hen aanraakte, veranderden ze in zwanen en vlogen over de
bomen weg. De koningin ging opgewekt naar huis en dacht, dat ze nu van die stiefkinderen af was; maar het meisje was niet met de broers naar buiten gekomen, en ze had niets van haar gemerkt. De volgende dag kwam de koning weer op bezoek bij zijn kinderen, maar hij vond alleen het dochtertje. "Waar zijn de jongens?" vroeg de koning. "Och vaderlief," antwoordde ze, "die zijn weg en ze hebben mij alleen gelaten," en ze vertelde hem, dat ze uit haar kamertje gezien had, hoe haar broers als zwanen over de bomen waren weggevlogen. En ze liet hem de veren zien, die ze in de tuin hadden laten vallen en die ze had opgeraapt. De koning werd heel bedroefd, maar hij kwam niet op de gedachte, dat de koningin die misdaad zou hebben begaan; integendeel, hij was bang dat zijn dochtertje ook nog geroofd zou worden en hij wilde haar mee naar huis nemen. Maar 't meisje was bij voorbaat al bang voor de stiefmoeder, en smeekte de koning om tenminste deze nacht nog op het slot in het bos te mogen blijven. Het arme meisje dacht bij zichzelf: "Blijven doe ik zeker niet. Ik wil de broers gaan zoeken." En toen het nacht werd, vluchtte ze, en liep zacht het bos in. Ze liep de hele nacht door, en de dag daarop ook, al maar voort, tot ze van vermoeienis niet verder kon. Toen zag ze een jachthut; ze ging erin en vond een kamer met zes kleine bedjes. Ze durfde er niet in gaan liggen, maar ze kroop onder één van de bedjes, op de harde grond, en daar wou ze de nacht doorbrengen. Maar kort voor zonsopgang hoorde ze een geruis en kijk, zes zwanen kwamen het venster binnengevlogen. Ze gingen op de grond staan, ze bliezen naar elkaar en bliezen zichzelf alle veren af, en hun zwanenhuid stroopte af als een hemd. Nu keek het meisje hen aan en ze herkende hen, het waren haar broers en ze kroop onder 't bed uit. De broers waren hartelijk blij, toen ze hun zusje zagen - maar hun vreugde duurde maar kort. "Hier kan je niet blijven," zeiden ze tegen haar, "want dit is een rovershol. Komen ze thuis en vinden ze je, dan vermoorden ze je." - "Kunnen jullie me dan niet beschermen?" vroeg het zusje. "Nee," zeiden ze, "want we kunnen elke avond maar een kwartier onze zwanengestalte afleggen en dan hebben we mensengedaante, maar meteen worden we weer in zwanen veranderd." Het zusje begon te schreien en zei: "Maar kunnen jullie dan niet verlost worden?" - "Och nee," zeiden ze, "dat is veel te moeilijk. Je zou zes jaar lang niet mogen spreken en niet lachen, en je zou in die tijd zes hemden voor ons moeten naaien van asters. Komt er ook maar één enkel woord uit je mond, dan is alles vergeefs geweest." En nauwelijks hadden de broers die woorden geuit, of het kwartier was om, en ze vlogen als zwanen weer het venster uit. Maar het meisje had haar besluit genomen. Zij wilde haar broers verlossen, al ging het om haar leven. Ze verliet de jachthut, ging 't bos weer in, ging in een boom zitten en bracht daar de nacht door. De volgende morgen ging ze asters zoeken en begon ze te naaien. Praten kon ze toch met niemand, en lachen viel haar niet eens in; ze zat maar en keek naar haar werk. Toen ze daar al een poos zo had geleefd, kwam de koning van 't land er jagen; zijn jagers kwamen bij de boom waar het meisje in zat. Ze riepen haar toe en zeiden: "Wie ben je?" Ze gaf geen antwoord. "Kom bij ons," zeiden ze, "we zullen je niets doen, hoor." Maar ze schudde 't hoofd. Toen ze haar steeds maar met vragen lastig vielen, gooide ze haar gouden ketting naar beneden om hen tevreden te stellen. Nog gingen ze niet weg. Toen liet ze haar gordel vallen; en toen dat geen uitwerking had, haar kousenbanden; en zo het een na het ander, alles wat ze aan had en missen kon. Tenslotte hield ze niets meer aan dan haar hemd. Nog lieten de jagers haar niet met rust, maar ze klommen de boom in, haalden haar naar beneden en brachten haar naar de
koning. De koning vroeg: "Wie bent u? Wat deed u daar in die boom?" Maar ze gaf geen antwoord. Hij vroeg het in andere talen die hij kende, maar zij bleef zo stom als een vis. Maar ze was zo mooi. Het hart van de koning werd bewogen; en hij vatte een grote liefde voor haar op. Hij sloeg zijn eigen mantel om haar heen, zette haar voor zich op het paard, en bracht haar op zijn kasteel. Daar liet hij haar kleden met rijke gewaden; ze straalde nu zo lieflijk als de morgen, maar er was geen woord uit haar te krijgen. Aan tafel liet hij haar naast zich zitten; haar bescheiden en zedige houding maakte zo'n indruk op hem, dat hij zei: "Deze zal ik trouwen, en geen ander op de hele wereld." En enige dagen later werd het huwelijk voltrokken. De koning had evenwel een boze moeder. Zij was het niet met dit huwelijk eens, en sprak kwaad van de jonge koningin. "Wie weet waar die meid die niet spreken kan vandaan komt; zij is een koning niet waardig." Toen de koningin na een jaar haar eerste kind ter wereld bracht, nam de oude vrouw het weg terwijl zij sliep en bestreek haar mond met bloed. Daarop ging zij naar de koning en klaagde de koningin aan, dat zij een menseneetster was. De koning wilde het niet geloven en stond niet toe dat men haar enig leed berokkende. De koningin zat echter voortdurend aan de hemden te naaien en schonk aan niets anders aandacht. Toen zij de volgende keer weer een gezonde jongen ter wereld bracht, pleegde de valse schoonmoeder hetzelfde bedrog, maar de koning kon er niet toe komen enig geloof aan haar woorden te hechten. Hij sprak: "Zij is te vroom en te goed om zoiets te kunnen doen; als zij niet stom was en zij kon zich verdedigen, dan zou haar onschuld aan het licht komen." Maar toen de oude voor de derde maal het pasgeboren kind roofde en de koningin aanklaagde die geen woord tot haar verdediging uitbracht, kon de koning niet anders doen dan zij aan het gerecht overleveren, dat haar veroordeelde tot de vuurdood. Toen de dag aanbrak dat het vonnis zou worden voltrokken, was tevens de laatste dag van de zes jaren voorbij, gedurende welke zij niet had mogen spreken of lachen en zij had dus haar geliefde broers uit de macht van de betovering bevrijd. De zes hemden waren gereed, alleen aan het laatste ontbrak nog de linkermouw. Toen zij nu naar de brandstapel gevoerd werd, legde zij de hemden over haar arm en toen zij er bovenop stond en men op het punt stond het vuur aan te steken, keek zij om zich heen: daar kwamen door de lucht zes zwanen aanvliegen. Zij zag dat haar verlossing nabij was en haar hart sprong op van vreugde. De zwanen ruisten naar haar toe en daalden neer, zodat zij de hemden over hen heen kon werpen en toen zij daardoor werden aangeraakt, vielen hun zwanenhuiden af en haar broers stonden in levenden lijve voor haar en waren jongen schoon; alleen de jongste miste zijn linkerarm en had in plaats daarvan een zwanenvleugel op zijn rug. Zij omhelsden en kusten elkaar en de koningin ging naar de koning, die geheel onthutst was, en zij begon te spreken en zei: "Liefste echtgenoot, nu mag ik spreken en je onthullen dat ik onschuldig ben en valselijk aangeklaagd," en zij vertelde hem van het bedrog van de oude vrouw die haar drie kinderen had weggenomen en verborgen. Toen werden zij tot grote vreugde van de koning te voorschijn gebracht en de boze schoonmoeder werd voor straf op de brandstapel vastgebonden en tot as verbrand. Maar de koning en de koningin met haar zes broers leefden nog vele jaren in vrede en geluk.
Vuurspringen Net als vorige jaren zal er een mooi St. Jansvuur zijn. De vuurmeesters zorgen er weer voor dat er vuur is voor ieders kunnen. Een lang smal vuur zal het zijn; hoge vlammen in het midden en lage vlammen aan de zijkant. Zo kun je zelf kiezen waar je springt. Voor de veiligheid gelden de volgende regels: Springen met schoenen aan. Geen loszittende, fladderende kleren! (geen kunststof kleding, liefst katoen) Ouders zijn verantwoordelijk voor hun kinderen. Kleuters mogen alleen samen met een volwassene springen. Je mag alleen springen, of met twee of drie personen naast elkaar. Je springt pas als de vuurmeester zegt dat het mag. Volg altijd de aanwijzingen van de vuurmeester. Nogmaals heel duidelijk: de verantwoording voor het springen ligt bij de ouders. Als je vindt dat je kind te jong is om te springen moet je het niet toestaan. Rond 19.30 stopt het vuurspringen en zullen we samen zingend het feest afsluiten. Tot slot ruimt ieder zijn eigen plekje en eigen spullen op. Daarna keren we na een geweldig feest moe en voldaan weer huiswaarts.
Grasbol Prik in een hele of halve aardappel gaatjes met een dikke stopnaald. Steek daarin verschillende grasjes. Zo ontstaat een grasbol die, aan een draad gehangen, lang goed blijft.
Graspopjes Pluk een bundeltje gras en vouw dit bundeltje dubbel. Schuif een kleiner bundeltje ertussen: dit zijn de armen. Bind hoofd en middel met een grasje of draadje vast.
