videoshoot
LAUREL EN HARDY: TIJDLOZE KARAKTERS
MEER LAUREL EN HARDY DAN OP DEZE KLEINE OPPERVLAKTE, BESTAAT ER NIET. ELKE VIERKANTE CENTIMETER IS BENUT. IN ALLE HOEKEN EN GATEN IS ER WEL IETS TE VINDEN. HET IS ALSOF DIT TWEETAL DAGELIJKS IN DIT LAUREL EN HARDY MUSEUM IN ULVERSTON RONDDWAALT. ZE BESTAAN NOG STEEDS!
Simpele middelen, maximale effecten
37
Als meesters van het witte doek waren Stan Laurel en Oliver Hardy hun tijd ver vooruit. Met de meest simpele middelen wisten zij het maximale aan effect in hun films te bereiken. Richard Helwig reisde af naar de geboorteplaats van Stan Laurel in Engeland om indrukken op te doen over hoe men in deze films te werk ging.
Een enorm uitgestrekt heuvelig landschap, spiegelende meren en een klimaat dat van het ene op het andere moment van stralend weer in zware regenbuien kan veranderen. Dat beeld kun je verwachten in het Lake District. Vanaf Londen zit ik zo’n dikke vijf uur in de trein op weg naar het noordwestelijke gedeelte van Engeland. Het doel van mijn reis is niet alledaags.
Mijn reisbestemming voor dit artikel is Ulverston, de plaats waar op 16 juni 1890 Arthur Stanley Jefferson het levenslicht zag. Beter bekend als ‘de dunne’ van het wereldberoemde duo Stan Laurel en Oliver Hardy. Beiden hadden al een solocarrière achter de rug voordat zij in 1927 voor het eerst gingen samenwerken. Als duo werden zij werkelijk beroemd. Samen
IN DE WINTER VALT ER IN HET LAKE DISTRICT VAAK VEEL SNEEUW EN IS ER SPRAKE VAN RUIGE OMSTANDIGHEDEN. HET ZOMERWEER DAT IK TIJDENS MIJN REIS HEB, IS IDEAAL OM OPNAMEN TE MAKEN.
maakten zij tussen 1927 en 1950 een aantal van 105 korte en lange films. In eerste instantie stomme films (zonder geluid en alleen begeleid door piano-
NEXT
videoshoot
IN DE FILMS VAN LAUREL EN HARDY VALT HET OP DAT ER SOMS MET LANGE SHOTS WORDT GEWERKT. IN DE FILM ‘COUNTY HOSPITAL’ (1932) DUURT ÉÉN ENKELE OPNAME VANUIT HETZELFDE STANDPUNT MINUTENLANG. DAT HIERMEE DE BASISREGELS VAN DE FILMWETTEN WORDEN OVERSCHREDEN, ZAL DE KIJKER NIET BOEIEN. HET VERVEELT WONDERWEL NIET. STAN BEZOEKT OLIVER IN HET ZIEKENHUIS DIE DOOR EEN GEBROKEN BEEN IS GEVELD. ALS HIJ ZITTEND NAAST HET BED EEN HARDGEKOOKT EI PELT EN EET, KIJKT OLIVER VERVEELD TOE. COPYRIGHT: CCA/UNIVERSAL PICTURES.
muziek), later gingen zij over op de gesproken film. En met succes. Hun eerste geluidsfilm was ‘Unaccustomed As We Are’ (1929). Hun films werden met recht ‘spraakmakender’. De populariteit steeg. Het Engelse accent van Laurel combineerde goed met dat van de Amerikaanse Oliver. Een bijkomend voordeel van de komst van het geluid was dat de twee hun zangtalenten optimaal konden benutten. Tot brede dalen
38
Op een groot treinstation in Londen boek ik mijn zitplaats voor de reis. Het is erg druk. Als ik eenmaal aan de beurt ben en de dienstdoende medewerker heb uitgelegd wat ik van plan ben, krijg ik een uitgebreide uitleg. De routebeschrijving print hij voor me uit. Met het kaartje in mijn hand, kan ik eindelijk op weg. In de trein gaat het lieflijke landschap dromerig aan me voorbij. Bergen zo ver het oog reikt. De uitzichten zijn prachtig en schilderachtig tegelijk. Glooiende heuvels die langzaam overgaan in ruigere bergkammen en langgerekte meren. Interessant om te weten is dat de rivierdalen in de IJstijd door de gletsjers tot
brede dalen zijn uitgesleten. De trein is luxueus. Lekkere stoelen en een restauratiegedeelte aan boord. Gelukkig maar, zo kom ik de uren nog een beetje gerieflijk door. Ik heb alle tijd mij af te vragen hoe Stan en Oliver hun films maakten. Altijd gewone mensen
Het is onmogelijk om in slechts één artikel te laten zien hoe Stan en Oliver op technisch vlak hun films tot een hoogstaand niveau wisten te tillen. Wat me opvalt, is dat zij hun eigen namen ook als filmnamen gebruikten. In die tijd bleven typetjes die een andere naam droegen dan de vertolkers daarvan, eigendom van de filmstudio’s. Ze konden op die manier de filmkarakters zonder veel problemen ‘meenemen’ naar een andere werkgever. Duidelijk is dat de twee hoofdpersonen altijd ‘gewone’ mensen spelen. Matrozen, schilders, schoorsteenvegers, pianobezorgers, detectives en zelfs soldaten. Ze zijn keurig gekleed en lijken serieus ergens mee bezig te zijn. Totdat hen iets vervelends overkomt of ze slaags met elkaar raken.
In veel scènes komen tijdrelaties voor. De ene domme actie, volgt op de andere. Niet veel later loopt alles in het honderd. Er worden ruimterelaties gelegd. Als Laurel en Hardy bijvoorbeeld samen met een enorme klok een veiling uit komen lopen, neemt de kijker aan dat die klok op die veiling is gekocht. De films worden gevormd door conversaties. Oliver die probeert Stan iets wijs te maken omdat hij denkt het beter te we-
ULVERSTON IS EEN KLEINE EN RUSTIGE MARKTPLAATS, GELEGEN TUSSEN DE BERGEN VAN HET LAKE DISTRICT EN DE BAAI VAN MORECAMBE. OMRINGD DOOR EEN FANTASTISCH HEUVELLANDSCHAP, IS HET KLEINE CENTRUM EEN GEZELLIGE PLAATS MET EEN WIRWAR VAN STRAATJES WAAR VELE KLEURIGE WINKELTJES MET TYPISCH LOKALE PRODUCTEN, TRADITIONELE PUBS EN RESTAURANTJES ZIJN TE VINDEN.
EEN TOTAALOVERZICHT VAN HET STATIONNETJE VAN ULVERSTON WISSEL IK AF MET EEN SHOT VANAF HET VERLATEN PERRON. HET IS EEN GOED BEGIN VAN MIJN FILMVERHAAL.
videoshoot
MIJN TREINREIS NAAR ULVERSTON DOET ME DENKEN AAN ‘BERTH MARKS’ (1929). STAN EN OLIVER ZIJN ARTIESTEN DIE HET LAND AFREIZEN MET HUN ACT. VOOR ÉÉN VAN HUN OPTREDENS NEMEN ZE DE TREIN VAN SANTA FÉ NAAR POTTSVILLE. ZE PROBEREN IN EEN DONKER EN BENAUWD BOVENBED TE KRUIPEN OM TE KUNNEN SLAPEN. HUN PYJAMA’S MOETEN DAN NOG WORDEN AANGETROKKEN. DE MINUTENLANGE SCÈNE IN DE SLAAPWAGON IS VAN BEGIN TOT EIND GEÏMPROVISEERD EN WAS NIET VOORZIEN IN HET SCRIPT. COPYRIGHT: CCA/UNIVERSAL PICTURES.
ten, het vervolgens wil uitproberen en tenslotte bakzeil haalt. Stan die Oliver probeert te volgen in zijn doen en laten, maar uit eigenwijsheid zelf zijn richting gaat. Het gevoel voor detail is kenmerkend. Gelaatsuitdrukkingen spelen boekdelen. Geen schaduwen
Dramatisch zijn hun films niet, wel komisch en vooral tijdloos. De toegepaste humor is niet kinderachtig. Hun gedragingen zijn zo gedetailleerd uitgevoerd dat er van tevoren over moet zijn nagedacht. Ze zijn verrekte onhandig, maar niet altijd dom. Het optimisme straalt er vanaf. De gezette, bazige en bijzonder van eigen kunnen overtuigde Oliver Hardy en de magere, verlegen en naïeve Stan Laurel. Het dragen van een bolhoed is hun heilig. Aan de decors is tot in het kleinste detail veel aandacht besteed. Straatjes zijn gezellig ouderwets, huizen van binnen tot in perfectie afgewerkt en sommige buitenlocaties bestaan nog steeds, zoals de bekende lange trap in Los Angeles uit de film ‘The Music Box’ (1932). Als verhuizers moeten zij een piano afleveren bij een huis bovenop een heuvel. De twee proberen de loodzware kist de lange trap op te slepen, wat meerdere keren mislukt. De trap heeft zelfs de
naam ‘Music Box Steps’ gekregen. De trap leidt overigens in werkelijkheid niet naar het huis uit de film, maar naar de hoger gelegen Vendome Street. Improvisatie
De camerastandpunten zijn niet bepaald hoogdravend te noemen en bestaan hoofdzakelijk uit totalen, half totalen en soms close-ups. Met een beetje inzicht is beeld voor beeld terug te zien hoe simpele trucages (valpartijen, instortingen van decors, gevechtjes) werden toegepast. De gezichten van het tweetal werden vaak zo gefilmd dat er geen schaduwen op vielen, zodat een meer clownachtig uiterlijk werd verkregen. Er werden door de filmmaatschappij Roach bekende schrijvers en regisseurs voor de films van het duo ingehuurd. Maar Stan schreef toch het overgrote merendeel van de scripts en gold als het creatieve brein achter het tweetal. Achter de schermen had hij de meeste creatieve invloed op de rolverdeling en kwam hij met de meeste ideeën. Hij drong aan op improvisatie.
luck’. Eenmaal in de boemeltrein, valt het me op dat de luxe in één klap is verdwenen. Simpele banken, een eenvoudig interieur en een hoop geronk is hetgeen dat nu naar voren komt. Maar het uitzicht naar buiten wordt alleen maar mooier. Na een tijdje nadert mijn boemeltrein het stationnetje van Ulverston. Met wat schokken komt hij tot stilstand. Het kost even moeite om met mijn tassen uit de trein te komen. Als ik eenmaal op het perron sta, zet ik alle spullen naast me neer. De trein rijdt rustig weg. Ik sta er verlaten bij. Niemand. Helemaal niemand. Zelfs het stationsloketje is gesloten. Ik laat alles op me inwerken. Dit is Ulverston! Er komt een bijzonder gevoel bij mij naar boven. Een gevoel van ‘thuiskomen’. Toch ben ik hier voor het eerst. Ik neem alles in me op. Voordat ik van huis vertrok, maakte ik een ruwe schets van hoe het er vlak bij het geboortehuis van Stan Laurel in mijn gedachten uit zou zien. Later blijkt die situatie te kloppen. De vierkante platte bouwstenen waar veel huisjes van zijn gebouwd, had ik in de schets verwerkt.
39
Op een boemeltrein
Een paar stationnetjes voor Ulverston moet ik overstappen op een boemeltrein. Een oude man van het station helpt me met mijn spullen. Hij wenst me ‘good
Tijd doorstaan
Aan de achterkant van het stationsgebouwtje zie ik een telefooncel staan. Op de ruit is een sticker geplakt van de
NEXT JE KUNT UREN MET DE CAMERA IN HET LAUREL EN HARDY MUSEUM RONDDWALEN. GEZIEN DE BEPERKTE RUIMTE IS HET HANDIG OM OP EEN RUSTIG TIJDSTIP LANGS TE KOMEN.
videoshoot
plaatselijke taxionderneming. Ik draai het nummer. Binnen tien minuten staat er een ronkende taxi voor me. Met het bekijken van de buitenkant van het geboortehuis van Stan Laurel wacht ik tot de volgende morgen. Nu laat ik mij brengen naar het Laurel en Hardy Museum dat in deze plaats is gevestigd. Tijdens de taxirit valt me op dat Ulverston zich kenmerkt door huisjes die hun tijd hebben doorstaan. Niets moderns aan. De geschiedenis die zich hier heeft afgespeeld, proef je. Grijs en grauw. Het heeft iets authentieks waar wat mij betreft niets aan veranderd mag worden. Klein en propvol
40
De taxichauffeur zet me voor de deur van het museum af. Als ik het binnenplaatsje oploop, maak ik meteen wat foto’s van de ingang. Nadat ik eenmaal over de drempel ben, kijk ik mijn ogen uit. Het museum is klein. Erg klein. En propvol. Wat een hoeveelheid spullen! In alle hoeken en gaten zijn dingen weggestopt. Zelfs het plafond is volgeplakt met foto’s en posters. Gelukkig zijn er die dag maar weinig bezoekers waardoor ik in alle vrijheid mijn gang kan gaan. Poppen in alle maten, foto’s, posters en brieven. Een vitrinekast met een originele bolhoed en scheermes. Een nagebouwde kist uit de film ‘The Music Box’. Brieven van Stan en Oliver. Een piepklein filmzaaltje met maar vijftien stoelen, nagebouwd uit de jaren dertig, waar je in alle rust naar dit komische filmduo kunt kijken. Een prima plek om hier te zijn. Souvenirtjes om mee naar huis te nemen.
ALS ER IN CLOSE-UP WORDT GEFILMD, GAAT ER EEN WERELD VOOR DE KIJKER OPEN. ZOALS DEZE BRIEF VAN 27 AUGUSTUS 1957 WAARIN STAN SCHRIJFT OVER ‘THE DEAD OF MY DEAR FRIEND AND PARTNER MR. HARDY’. DAT HIJ HET ER MOEILIJK MEE HEEFT, BLIJKT UIT ZIJN TEKST: ‘I SHALL MISS HIM TERRIBLY’. OLIVER OVERLEED DRIE WEKEN VOOR HET SCHRIJVEN VAN DEZE BRIEF, OP 7 AUGUSTUS 1957, IN ZIJN HUIS IN HOLLYWOOD.
Bill Cubin
Ik krijg alle medewerking om te filmen. Veel beelden te maken. Niet alleen totaaloverzichten van wat er allemaal staat, maar ook close-ups. Bill Cubin richtte dit indrukwekkende museum op. Hij overleed in 1997. Zijn dochter Marion en kleinzoon Mark hebben het werk daarna vol enthousiasme en overgave voortgezet. Als ik het museum aan het eind van de middag verlaat, weet ik dat deze locatie een unieke herinnering aan dit tweetal betreft. Het had niet beter gekund. Aan het begin van de avond loop ik naar mijn adresje waar ik een ‘Bed and Breakfast’ heb geboekt. Een zeer gastvrij onthaal door Deidre die hier woont en een gedeelte van haar huis heeft onderver-
huurd voor reizigers. Ze heeft een mooie kamer boven aan de trap voor me. Voor het slapen gaan, blader ik nog wat door wat oude Blotto’s die ik in mijn reistas heb meegenomen. Met dit lijfblad van de Nederlandse fanclub van Laurel en Hardy val ik in slaap. Ik sta de volgende dag vroeg op. Met een Engels ontbijt. Het is aardig bedoeld, maar de worstjes met spek sla ik op een dergelijk vroeg tijdstip maar liever over. Daarna loop ik een stukje Ulverston in. Het is wat druilerig weer. Op een oude begraafplaats heerst stilte en verlatenheid. Grafstenen zijn zo begroeid en verweerd dat ze niet meer te lezen zijn. Ik ben hier zeker een uur aan het filmen. De sfeer spreekt boekdelen. Hier zou zo in de avonduren een span-
HET OUDE ULVERSTON LIGT IN EEN ZUIDELIJKE UITHOEK VAN HET LAKE DISTRICT, DAT MAAKT DAT HET ER RUSTIG IS. TROOSTELOZE, DOOR DE TIJD AANGESLAGEN HUISJES VORMEN HET DECOR. EEN SPEELPLAATS LIGT ER VERLATEN BIJ. HET IS DE BUURT WAAR KLEINE STAN IS OPGEGROEID. DOORDAT ZIJN OUDERS DRUK MET HUN WERK WAREN, BRACHT STAN DE EERSTE JAREN VAN ZIJN LEVEN VOORAL BIJ ZIJN GROOTMOEDER DOOR. IK MAAK ENKELE SHOTS IN DEZE OMGEVING OM DE BIJZONDERE SFEER OP DE KIJKER OVER TE BRENGEN.
Het Laurel and Hardy Museum is gevestigd aan de Brogden Street in Ulverston (Lake District). Gedurende de meeste dagen van het jaar is dit museum geopend van 10.00 - 17.00 uur. Maar kijk voor vertrek even op de website www.laurel-and-hardy.co.uk. Filmen voor niet commercieel gebruik
videoshoot
is toegestaan. Neem wel een statief mee om rustige close-ups te kunnen maken. Een extra lampje is ook handig, want het is op bepaalde plekken te donker om zonder te moeten doen. Er zijn veel films in wisselende kwaliteit van Laurel en Hardy op dvd verschenen. Universal Pictures heeft een dvd box uitgebracht waar een groot aantal titels op staan. De kwaliteit is goed. Wie in ons land meer wil weten van Laurel en Hardy kan terecht bij de Perfect Day Tent. Met een abonnement krijgt u een tijdschrift met nieuwtjes, wetenswaardigheden en aankondigingen van allerlei conventies en middagen waarop films op het grote scherm worden vertoond (www. perfectdaytent.nl).
HET HUIS VAN ZIJN GROOTOUDERS WAARIN STAN WERD GEBOREN, IS SIMPEL EN ZEKER NIET GROOT. EEN RENOVATIE HEEFT INMIDDELS PLAATSGEVONDEN. DEZE OPNAME LAAT IK VERGEZELLEN VAN EEN BLIK OP HET STRAATNAAMBORDJE (VOORHEEN HEETTE DIT FOUNDRY COTTAGES, MAAR DAT IS LATER VERANDERD) EN HET BORDJE DAT BIJ HET HUIS OP DE MUUR IS GESCHROEFD. KENMERKEND IS DAT STAN ALS KOMIEK IN DE WIEG WAS GELEGD. HIJ WAS ZOON VAN ARTHUR EN MADGE JEFFERSON. ZIJN OUDERS WAREN ACTEURS IN EEN RONDTREKKEND VOLKSTHEATER EN OP JONGE LEEFTIJD KWAM HIJ TERECHT IN EEN THEATERGEZELSCHAP. DAARMEE TROK HIJ NAAR AMERIKA WAAR HIJ ZICH IN HOLLYWOOD VESTIGDE EN ENIGE FAAM VERGAARDE MET PARODIEËN OP SUCCESRIJKE FILMS.
nende griezelfilm opgenomen kunnen worden. Een ideale locatie! Aan de Argylestreet
Dan laat ik door Deidre een taxi bellen. De chauffeur lijkt te weten wat ik bedoel. Het geboortehuis van Stan Laurel aan de Argylestreet. Maar dat valt vies tegen. Onderweg raakt hij het spoor bijster. Halverwege de rit stapt hij uit, loopt naar een collega die hij met de taxi stil
ziet staan en maakt allerlei gebaren. Na veel vijven en zessen scheurt hij de straat in waar het zou moeten zijn. Warempel, hij heeft gelijk. Op een bordje naast de voordeur van een rijtjeshuis op de hoek van een straat staat de tekst ‘Stan Laurel was born here’. Het kan niet missen. Hier heeft Arthur Stanley Jefferson het levenslicht gezien. Het is nu een dikke 120 jaar later als ik er sta. Op dezelfde plek!
Daarna blies hij zijn laatste adem uit op de leeftijd van 74 jaar. Stan is begraven in Burbank Forest Lawn Hollywood Hills Cemetery. Hij had voor zijn overlijden zijn grafschrift op laten stellen: ‘If anyone at my funeral has a long face, I’ll never speak to him again.’ Vrije vertaling: ‘Als iemand op mijn begrafenis een lang gezicht trekt, spreek ik nooit meer met hem.’
Om in weg te dromen
Na een tijdje wachten zie ik in de verte de boemeltrein aankomen. Met een schok komt hij tot stilstand. Ik stap in en zet mijn bagage onder de bank. Ulverston zie ik langzaam achter me verdwijnen. Op deze plek koesteren ze tot op vandaag de herinnering aan hun komiek. De jeugd van Stan Laurel. Om in weg te dromen.
Als ik op de dag van vertrek uit Ulverston weer op het stationnetje sta, heb ik nog even tijd om terug te kijken op mijn kortstondige verblijf in deze plaats. Ik moet denken aan het overlijden van Stan. Hij woonde op dat moment in een klein maar gerieflijk driekamerappartement aan de Ocean Avenue in Santa Monica in Californië welke was gelegen in een hotel, luisterend naar de naam ‘The Hotel Oceana’. Op 23 februari 1965 overleed hij hier aan een hartaanval. Zijn vrouw Ida was op dat moment bij hem. Vlak voor zijn overlijden moet de volgende conversatie tussen Stan en zijn verpleegster hebben plaatsgevonden. Plotseling zei hij iets ludieks... Stan: ‘I wish I was skiing.’ Zijn verpleegster: ‘Oh, Mr. Laurel, do you ski?’ Stan: ‘No, but I’d rather be skiing than doing what I’m doing.’
41
Richard Helwig
EEN UNIEKE FOTO DIE IS GEMAAKT BIJ STAN LAUREL THUIS IN CALIFORNIË (1961). HIJ WAS NET ONDERSCHEIDEN MET EEN ACADEMY AWARD EN HEEFT DEZE PRIJS TROTS VOOR ZICH OP ZIJN BUREAU NEERGEZET. COPYRIGHT: CCA/UNIVERSAL PICTURES.
END
