SESSION D INFORMATION

INFORMATIESESSIE / SESSION D’INFORMATION

Ontwerpnorm “ISAE/ISRS” en Ontwerp bijkomende norm “commissarisverslag en andere aspecten verbonden aan het commissarismandaat” ~~~ Projet de norme « ISAE/ISRS » et Projet de norme complémentaire « rapport du commissaire et autres aspects relatifs à la mission du commissaire » voorgesteld door / présenté par Monsieur Michel DE WOLF De heer Daniel KROES Madame Patricia LELEU De heer Marc PICKEUR

24.09.2012 RENAISSANCEgebouw / Bâtiment RENAISSANCE, Brussel / Bruxelles

Instituut van de Bedrijfsrevisoren

Institut Réviseurs d’Entreprises Cliquez etdesmodifiez le titre le titre Cliquez et modifiez

www.ibr-ire.be

Cliquez ______ pour ____ modifier ________ les ___ styles Session ______ du texte __ _____ du masque __ ______ _______ ______ ________ ______Deuxième d’information niveau ________ ______ ________ ______ Troisième niveau 24 septembre Quatrième niveau 2012 Cinquième niveau

Instituut van de Bedrijfsrevisoren Institut des Réviseurs d’Entreprises

www.ibr-ire.be

Projet de norme relative à l’application des normes ISAE et ISRS en Belgique Patricia LELEU, réviseur d’entreprises KPMG Réviseur d’Entreprises

20/09/2012

2


www.ibr-ire.be

Contexte  Norme 10/11/2009: application des normes ISA  modernisation du cadre normatif  Nombreuses missions légales ou contractuelles en dehors du contrôle des états financiers sans cadre normatif adéquat belge • Diversité des nouvelles missions et attente des stakeholders 20/09/2012

3


www.ibr-ire.be

Projet de norme: objectif? Par. 7  Objectif du projet de norme: • Offrir un référentiel internationallement reconnu: harmonisation et comparabilité des rapport émis • Sécurité juridique

 Objectif de la norme: • Rendre applicable en Belgique les normes ISAE et ISRS

20/09/2012

4


www.ibr-ire.be

Champ d’application: quelles missions? Par. 2  Mission d’assurance (ISAE) : • Mission réservée par ou en vertu de la loi aux RE ou mission contractuelle • Autre qu’un audit ou examen limité d’informations financières historiques

 Mission de services liés (ISRS) : • Mission réservée par ou en vertu de la loi aux RE ou mission contractuelle 20/09/2012

5


www.ibr-ire.be

Champ d’application (2): quelles normes internationales? Par. 4

 Toutes les normes ISAE et ISRS à condition que : (conditions cumulatives!) • il existe une traduction en néerlandais ou en français ET • ces traductions ont été mises à disposition par l’IRE sur son site internet

 Sinon: jugement professionnel

20/09/2012

6


www.ibr-ire.be

Définitions? Par. 8  Origine: cadre conceptuel (non applicable en Belgique) et normes ISAE/ISRS  Définition générale de la terminologie : • Mission d’assurance raisonnable: procédures étendues, opinion sous forme positive (ISAE 3000) • Mission d’assurance limitée: procédures limitées, opinion sous forme négative (ISAE 3000) • Services liés: procédures convenues (ISRS 4400) et de compilation (ISRS 4410) 20/09/2012

7


www.ibr-ire.be

Définitions? (2) Par. 8  Autres définitions pour la clarté et comme aide pratique: • • • •

Informations financières historiques (ISA et ISRE!) Procédures convenues Procédures de nature d’audit Mission de compilation

20/09/2012

8


www.ibr-ire.be

Diligences requises: déterminer les missions visées par la norme Par. 9-12  Arbre de décision (Cf. Par. A1) Missions

Assurance

Etats financiers historiques


Autres informations

ISA

ISRE

ISAE

Assurance raisonnable (ISA)

Assurance limitée (ISRE)

Assurance raisonnable (ISAE)

Norme d'exercice professionnel spécifique belge

Expertise-conseil et consultant

Services liés

ISRS

Constatation de fait (ISRS 4400)

Compilation (ISRS 4410)

Assurance limitée (ISAE)

 Circulaires et avis du Conseil de l’IRE 20/09/2012

9


www.ibr-ire.be

Modalités d’application: rapport émis Par. A3 et A4

 Mission d’assurance raisonnable (ISAE): conclusion sous forme positive  Mission d’assurance limitée (ISAE): conclusion sous forme négative  Mission de procédures convenues (ISRS 4400): constatations de fait  Mission de compilation (ISRS 4410): déclaration que la mission n’est pas une mission d’assurance et qu’aucune opinion ni une conclusion d’examen limitée n’est exprimée 20/09/2012

11


www.ibr-ire.be

Date d’entrée en vigueur Par. 5 et 6  Rapports émis à partir du 15 décembre 2014 (sous réserve des lois/règlementation ou norme spécifique belge)  cf. Norme 10 novembre 2009: tous rapports sur les états financiers clôturés à partir du 15 décembre 2014 seront soumis à un audit ou examen limité suivant les normes ISA et ISRE  maintien de l’unicité du cadre normatif  toutes les missions seront effectuées en utilisant un cadre référentiel internationalement reconnus  uniformité des rapports émis  Expectation gap réduit 20/09/2012

13


www.ibr-ire.be

Exemples de missions  ISAE 3000: • Rapport sur le développement durable • Projections financières • Mise hors service technique des actifs régulés pour les gestionnaires des réseaux de distribution d’électricité et de gaz (CREG) • Rapport sur les contrôles en opération pour les activités externalisées

 ISRS 4400: • Attestation de frais subsides FP7 EU • Réduction cotisations INAMI sur chiffre d’affaires de spécialités pharmaceutiques (Pharma Tax) • Fost+ 20/09/2012

14


www.ibr-ire.be

L’avenir?  Publication par l’IRE d’une liste indicative de toutes les missions réservées par ou en vertu de la loi ou la règlementation au réviseur d’entreprises • Classification par thème (p.e. l’enseignement, énergie et milieu, secteur de l’aide sociale, etc.) • Indication du cadre référentiel international applicable • Pour certaines missions: note d’information sur l’application concrète de la mission confiée

20/09/2012

15


www.ibr-ire.be

L’avenir? (2)  Formations (2012 – 2013) • Séminaires sur les normes ISAE 3000 et ISRS 4400 • Journées d’étude: atelier spécifique sur les autres missions

 Helpdesk (ICCI) (2013) • Etendre la fonction du coach ISA

 Guide ICCI (2013) • Explication des concepts utilisés dans le cadre des normes ISAE et ISRS 20/09/2012

16


www.ibr-ire.be

Procédure d’approbation de la norme  Consultation publique • Jusqu’au 15 octobre 2012

 Adaptation par le Conseil, le cas échéant, du projet de norme suite aux commentaires reçus  Avis CSPE (3 mois ou 1 mois en cas d’accord) et approbation par le Ministre ayant l’Economie dans ses attributions  Publication de l’avis d’approbation au Moniteur belge 20/09/2012

17

Instituut van de Bedrijfsrevisoren

Institut Réviseurs d’Entreprises Cliquez etdesmodifiez le titre le titre Cliquez et modifiez

www.ibr-ire.be

Cliquez ______ pour ____ modifier ________ les ___ styles des Réviseurs d'Entreprises (IRE) ______ du texte __Institut _____ du masque __ ______ Instituut van de Bedrijfsrevisoren (IBR) _______ ______ Bd. E. Jacqmainlaan 135, bte 1 ________ ______Deuxième niveau B-1000 Bruxelles-Brussel ________ ______ + 32 (0)2 512 51 36 ________ ______ TroisièmeTél.: Fax.niveau + 32 (0)2 512 78 86 Tél. Direct: + 32 (0)2 509 00 36 Quatrième niveau Cinquième niveau

Ontwerp van Norm inzake de toepassing in België van de ISAE en ISRS normen De Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren, Overwegende dat het normatief kader voor de uitvoering van revisorale opdrachten dient gemoderniseerd te worden; Overwegende dat de Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren hiertoe de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België heeft aangenomen, die van toepassing is op de controle van financiële overzichten en op het beperkt nazicht van de financiële informatie; Overwegende dat de tussenkomst van een bedrijfsrevisor vereist is in verschillende specifieke gevallen voorzien door de wetgever zonder dat de wettelijke teksten het type verslag noch de uit te voeren werkzaamheden verduidelijkt; Overwegende dat het van algemeen belang is dat de revisorale opdrachten, andere dan een controle of een beperkt nazicht van historische financiële informatie beoogd door de ISA’s en de ISRE’s, indien geen enkele andere Belgische of internationale specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is op de opdracht, uitgevoerd worden op basis van een internationaal erkend referentiekader hetgeen bijdraagt aan de kwaliteit van de uitgevoerde werkzaamheden en aan de harmonisatie van de uitgebrachte verslagen; Overwegende dat de International Standards on Related Services (ISRS) en de International Standards on Assurance Engagements (ISAE), zoals aangenomen door de International Auditing and Assurance Standards Board (IAASB), beantwoorden aan deze vereisten om internationaal erkende en actuele normen te ontwikkelen; dat deze reeds verplicht zijn, met of zonder nationale aanpassing, in verschillende landen; dat deze welbekend zijn bij de gebruikers en dat deze de kwaliteit van de financiële of niet-financiële informatie bevorderen door in de toepassing van procedures te voorzien, alsook in een betere documentatie van de werkzaamheden van de bedrijfsrevisor en in een standaardisatie van het verslag van de bedrijfsrevisor die het begrip ervan bevordert; Overwegende dat de ISA’s reeds toegepast worden voor de audit van verscheidene entiteiten, en in het bijzonder van de organisaties van openbaar belang; dat het van algemeen belang is om de eenheid in het normatief kader te bewaren, met een hoog kwaliteitsniveau; Overwegende dat onderhavige norm tot doel heeft de bedrijfsrevisor die een opdracht toevertrouwd krijgt die door of krachtens de wet voorbehouden is aan bedrijfsrevisoren, andere dan een controle of een beperkt nazicht van historische financiële informatie, of een contractuele assurance-opdracht of van aanverwante diensten ontvangt, waarvoor geen enkele Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is, een adequaat referentiekader te bieden dat internationaal erkend is en dat hem toelaat verslag uit te brengen dat aangepast is aan de context van zijn opdracht; Overwegende dat onderhavige norm beoogt de International Standards on Assurance Engagements (ISAE) en de International Standards on Related Services(ISRS) van toepassing te maken in België; Overwegende dat wat de datum van inwerkingtreding betreft, de Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren rekening heeft gehouden met de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België, hetgeen inhoudt dat alle financiële overzichten voor de boekjaren afgesloten vanaf 15 december 2014 zullen gecontroleerd worden volgens de ISA’s en de ISRE’s en dat het in het algemeen belang is dat alle verslagen uitgebracht vanaf deze datum opgesteld worden op uniforme en internationaal erkende wijze;

4/06/2012

1/10

Heeft de Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren op norm aangenomen. Deze werd op door de Hoge en op door de Minister die bevoegd is goedkeuring heeft het voorwerp uitgemaakt van een bericht Economie gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van

4/06/2012

de hiernavolgende Raad voor de Economische Beroepen voor Economie goedgekeurd. Deze door de Minister die bevoegd is voor (p. ).

2/10

INLEIDING Toepassingsgebied 1. Onderhavige norm is van toepassing op assurance-opdrachten, andere dan een controle of een beperkt nazicht van historische financiële informatie beoogd door de ISA’s en de ISRE’s, en op opdrachten van aanverwante diensten, indien voor de opdracht geen enkele Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is. 2. Wanneer een bedrijfsrevisor een opdracht zoals hieronder bepaald toevertrouwd krijgt een assurance-opdracht andere dan een controle of een beperkt nazicht van historische financiële informatie, die door of krachtens de wet voorbehouden is aan de bedrijfsrevisoren of contractueel is; of een opdracht van aanverwante diensten, die door of krachtens de wet voorbehouden is aan bedrijfsrevisoren of contractueel is, waarvoor geen enkele Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is, zal hij onderhavige norm toepassen. 3. Elke International Standards on Assurance Engagements (ISAE) en de International Standards on Related Services(ISRS) definieert het specifieke toepassingsgebied voor de opdracht. 4. De ISAE- en ISRS-normen alsook hun eventuele updates zijn in België van toepassing voor zover deze werden vertaald in het Frans en het Nederlands in een versie die door het Instituut van de Bedrijfsrevisoren ter beschikking werd gesteld op diens website.

Datum van inwerkingtreding 5. Onderhavige norm treedt in werking voor de verslagen uitgebracht vanaf 15 december 2014, zonder afbreuk te doen aan de opdrachten die voortvloeien uit een wet of een Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening. 6. De Algemene controlenormen worden opgeheven vanaf de datum van inwerkingtreding van onderhavige norm.

Doelstelling 7.

Onderhavige norm beoogt de International Standards on Assurance Engagement (ISAE) en de International Standards on Related Services (ISRS) van toepassing te maken in België.

Definities 8.

Voor de toepassing van onderhavige norm, dient te worden verstaan onder: “Assurance-opdracht”: een opdracht waarbij een beroepsbeoefenaar voldoende en geschikte controle-informatie tracht te verkrijgen teneinde een conclusie te formuleren die is bedoeld om het vertrouwen van de beoogde gebruikers, andere dan de verantwoordelijke partij, in de uitkomst van de toetsing of evaluatie van het onderliggend object van onderzoek ten opzichte van de criteria, te versterken. Elke assurance-opdracht bestaat ofwel uit een opdracht tot het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid ofwel uit een opdracht tot het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid:

4/06/2012

3/10

-

-

-

-

-

a. “opdracht tot het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid”: een assuranceopdracht waarbij de bedrijfsrevisor het opdrachtrisico terugbrengt tot een aanvaardbaar laag niveau rekening houdend met de omstandigheden van de opdracht. Dit terugbrengen van het risico vormt de basis voor de conclusie van de bedrijfsrevisor. Deze wordt tot uitdrukking gebracht in een vorm die het oordeel van de bedrijfsrevisor over de uitkomst van de toetsing of evaluatie van het onderliggend object van onderzoek uitdrukt; b. “opdracht tot het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid”: een assuranceopdracht waarbij de bedrijfsrevisor het opdrachtrisico terugbrengt tot een niveau dat aanvaardbaar is rekening houdend met de omstandigheden van de opdracht, maar waarbij dat risico hoger is dan voor een opdracht tot het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid. De conclusie van de bedrijfsrevisor wordt tot uitdrukking gebracht in een vorm die uitdrukt dat, op basis van de uitgevoerde werkzaamheden, niets erop wijst dat de bedrijfsrevisor de indruk zou kunnen hebben dat de informatie omtrent het object van onderzoek een afwijking van materieel belang bevat. Het geheel van werkzaamheden uitgevoerd in het kader van een opdracht tot het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid is beperkt in vergelijking met deze nodig in het kader van een opdracht tot het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid maar beoogt het verkrijgen van een mate van zekerheid die, naar de vakkundige oordeelsvorming van de bedrijfsrevisor, betekenisvol is voor de beoogde gebruikers. Het verslag met betrekking tot de beperkte mate van zekerheid geeft de beperkte aard van de verkregen zekerheid weer; “historische financiële informatie”: informatie die in financiële termen tot uitdrukking wordt gebracht betreffende een specifieke entiteit, in eerste instantie onttrokken aan het boekhoudkundig systeem van die entiteit, en die betrekking heeft op economische gebeurtenissen die in vorige verslagperioden hebben plaatsgevonden, op economische situaties of op omstandigheden op bepaalde tijdstippen in het verleden; “aanverwante diensten”: bestaan uit de opdrachten tot het verrichten van overeengekomen werkzaamheden en de compilatie-opdrachten, zoals deze gedefinieerd zijn door de International Standards on Related Services; “overeengekomen werkzaamheden”: een opdracht waarbij de bedrijfsrevisor procedures met de aard van een audit uitvoert zoals die zijn overeengekomen tussen de bedrijfsrevisor, de entiteit en elke andere belanghebbende, en verslag uitbrengt over feitelijke bevindingen; “procedures met de aard van een audit”: audittechnieken die aanleiding geven tot feitelijke bevindingen en die geen enkele mate van zekerheid inhouden; de resultaten die voortvloeien uit deze audittechnieken geven geen aanleiding tot meerdere interpretaties en vereisen geen enkele uitoefening van een oordeel; “compilatie-opdracht”: een opdracht waarbij de bedrijfsrevisor het bestuursorgaan bijstaat bij het opstellen en het voorstellen van de financiële informatie van de entiteit door deze informatie te compileren overeenkomstig de voorwaarden van de opdracht en door het opstellen van een verslag overeenkomstig de vereisten opgelegd door de International Standards on Related Service 4410; onder compilatie wordt verstaan de toepassing van de boekhoudkundige deskundigheid en van de deskundigheid in financiële verslaggeving bij het opstellen en het voorstellen van de financiële informatie overeenkomstig het van toepassing zijnde boekhoudkundig stelsel.

4/06/2012

4/10

VEREISTE WERKZAAMHEDEN 9. De bedrijfsrevisor bepaalt naargelang de opdracht de toepasselijke norm door te verwijzen naar de beslissingsboom zoals voorgesteld in de toepassingsmodaliteiten. (A1) Gezien het evolutief karakter van het internationaal referentiekader, bestaan er of kunnen specifieke ISAE- of ISRS-normen ontwikkeld worden die handelen over bijzondere opdrachten. De bedrijfsrevisor hanteert de specifieke ISAE en ISRS-normen in functie van de context van de opdracht. 10. De bedrijfsrevisor past de International Standards on Assurance Engagements, ISAE, toe voor alle wettelijke of contractuele opdrachten waarbij een redelijke of beperkte mate van zekerheid wordt verkregen, andere dan de controle van financiële overzichten en van tussentijdse financiële informatie die onder het toepassingsgebied vallen van de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België of andere dan de opdrachten waarvoor een Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is. (A2 tot A4) 11. De bedrijfsrevisor past de International Standards on Related Services, ISRS, toe voor alle wettelijke of contractuele opdrachten tot het verrichten van overeengekomen werkzaamheden die leiden tot een verslag over feitelijke bevindingen, alsook voor de compilatie-opdrachten, met uitzondering van de opdrachten waarvoor een Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is. 12. De bedrijfsrevisor voert zijn opdracht uit rekening houdend met de omzendbrieven en de adviezen van de Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren. 13. Indien een ISAE- of ISRS-norm of hun eventuele update niet vertaald werd in het Frans of het Nederlands zoals deze ter beschikking werd gesteld op de website van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren, zal de bedrijfsrevisor zijn professioneel oordeel naar best vermogen uitoefenen om te bepalen of de toepassing van niet-vertaalde normen relevant is in de context van de opdracht.

TOEPASSINGSMODALITEITEN A1. De bedrijfsrevisor hanteert onderstaande beslissingsboom bij het bepalen van de toepasselijke norm naargelang zijn opdracht en voor zover deze normen zijn aangenomen in de Belgische context:

4/06/2012

5/10

Opdrachten

Aanverwante diensten

Assurance

Historische financiële overzichten

Historische financiële overzichten

Andere informatie

ISA

ISRE

ISAE

Redelijke mate van zekerheid(ISA)

Beperkte mate van zekerheid (ISRE)

Redelijke mate van zekerheid (ISAE)

Advies en consultancy

Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening

ISRS

Feitelijke bevindingen (ISRS 4400)

Compilatie (ISRS 4410)

Beperkte mate van zekerheid (ISAE)

A2. Wanneer de bedrijfsrevisor een opdracht toevertrouwd krijgt, analyseert hij de vraag of de opdracht bestaat uit een audit van historische financiële informatie waarvoor de ISA’s van toepassing zijn, of uit een beperkt nazicht van historische financiële informatie waarvoor de ISRE’s van toepassing zijn, dan wel of een Belgische specifieke norm voor de beroepsuitoefening van toepassing is op de opdracht. Indien niet, en indien het gaat om een assurance-opdracht, een opdracht tot het verrichten van overeengekomen werkzaamheden of een compilatieopdracht, verwijst hij naar de relevante ISAE- of ISRS-normen. A3. Bij de toepassing van de ISAE- en ISRS-normen zoals gedefinieerd in de paragrafen 9 tot 11 van onderhavige norm, moet de bedrijfsrevisor de opdrachten uitvoeren rekening houdend met de doelstelling ervan en met de vereiste elementen zoals hieronder bepaald, alsook het verslag opstellen volgens de hierna opgesomde modaliteiten:

4/06/2012

6/10

Aard van opdracht

de

Redelijke mate van zekerheid inzake informatie andere dan historische financiële informatie

Norm

Doelstelling

Vereiste elementen

Verslag

ISAE

Terugbrengen van het risico verbonden aan de assuranceopdracht naar een aanvaardbaar laag niveau in het licht van de eigenschappen van de opdracht, als basis voor het uitdrukken van een positief geformuleerde conclusie

Vaststellen of de rol en de verantwoordelijkheden van de relevante partijen aangepast zijn aan de omstandigheden ; en

Omschrijving van de eigenschappen van de opdracht en uitbrengen van een positief geformuleerde conclusie

Vaststellen of de opdracht volgende eigenschappen bezit: a. het object van het onderzoek is passend; b. de criteria die toegepast moeten worden bij de voorbereiding van de informatie omtrent het object van het onderzoek, zijn gepast en beschikbaar voor de bestemmelingen; c. de bedrijfsrevisor heeft toegang tot de noodzakelijke controle-informatie om zijn oordeel te vormen; d. de conclusie van de bedrijfsrevisor is opgenomen in een schriftelijk verslag; e. de opdracht heeft een redelijke doelstelling hetgeen inhoudt dat een mate van zekerheid van een aanvaardbaar niveau kan worden verkregen.

4/06/2012

7/10

Aard van opdracht

de

Norm

Doelstelling

Vereiste elementen

Beperkte mate van zekerheid inzake informatie andere dan historische financiële informatie

ISAE

Terugbrengen van het risico verbonden aan de assuranceopdracht naar een aanvaardbaar niveau in het licht van de eigenschappen van de opdracht maar waarbij het risico hoger is dan in het kader van een opdracht waarbij een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen, als basis voor het uitdrukken van een negatief geformuleerde conclusie

Overeengekomen werkzaamheden

ISRS

Het verrichten van overeengekomen werkzaamheden door procedures met de aard van een audit uit te voeren zoals die zijn overeengekomen tussen de auditor, de entiteit en elke andere belanghebbende, en het uitbrengen van een verslag over feitelijke

Vaststellen of de rol en de verantwoordelijkheden van de relevante partijen zijn aangepast aan de omstandigheden; en Vaststellen of de opdracht de volgende eigenschappen bevat: a. het object van het onderzoek is passend; b. de criteria die toegepast moeten worden bij de voorbereiding van de informatie omtrent het object van het onderzoek, zijn gepast en beschikbaar voor de bestemmelingen; c. de bedrijfsrevisor heeft toegang tot de noodzakelijke controle-informatie om zijn oordeel te vormen; d. de conclusie van de bedrijfsrevisor is opgenomen in een schriftelijk verslag; e. een beperkte doelstelling die een aanvaardbaar niveau van controlerisico inhoudt, maar waarbij het risico hoger is.

Het verkrijgen van voldoende en geschikte controle-informatie voor het verrichten van de overeengekomen werkzaamheden met de aard van een audit, die kunnen inhouden : het verzoek om informatie en het maken van analyses; het uitvoeren van wiskundige controles, van vergelijkingen en andere nauwkeurigheids-

4/06/2012

Verslag

Beschrijving van de eigenschappen van de opdracht en het uitbrengen van een negatief geformuleerde conclusie

a) Voldoende gedetailleerde beschrijving van de doelstelling van de opdracht en van de overeengekomen werkzaamheden en redactie van de feitelijke bevindingen b) Beschrijving van de beperkingen van een opdracht tot het verrichten van

8/10

Aard van opdracht

de

Norm

Doelstelling

Vereiste elementen

bevindingen met betrekking tot de verrichtte werkzaamheden zonder dat deze bevindingen een oordeel vormen

Compilatieopdracht

ISRS 4410

Toepassen van de boekhoudkundige deskundigheid en deskundigheid in financiële verslaggeving met het oog op het bijstaan van het bestuursorgaan bij het opstellen en het voorstellen van de financiële informatie overeenkomstig het van toepassing zijnde boekhoudkundig stelsel en op grond van de informatie gegeven door het bestuursorgaan

-

controles; het uitvoeren van waarnemingen; het uitvoeren van inspecties; het verkrijgen van bevestigingen.

Verslag

overeengekomen werkzaamheden c) Vermelding dat de verspreiding van het verslag beperkt is tot de enige partijen die de uit te voeren werkzaamheden zijn overeengekomen

Garanderen van de algehele kwaliteit van de compilatie-opdracht.

a) Verklaring dat de compilatieopdracht geen opdracht is Verkrijgen van een waarbij een voldoende begrip: mate van a) van de activiteiten en zekerheid wordt de verrichtingen van gegeven en dat de entiteit, met bijgevolg de inbegrip van het bedrijfsrevisor boekhoudkundig niet gehouden is systeem en de tot het nazicht boekhouding; en van de juistheid b) van het van en de toepassing zijnde volledigheid van boekhoudkundig de informatie die stelsel, met inbegrip gegeven is door van de wijze waarop het dit stelsel wordt bestuursorgaan; toegepast in de b) Verklaring dat de sector waarbinnen de bedrijfsrevisor entiteit fungeert. geen oordeel noch een Compileren van de conclusie van financiële informatie op beperkt nazicht grond van de informatie tot uitdrukking gegeven door het brengt over de bestuursorgaan en lezen vraag of de van de gecompileerde financiële financiële informatie in het informatie werd licht van het begrip van opgesteld de zaken en de overeenkomstig verrichtingen van de het van entiteit, alsook van het toepassing van toepassing zijnde zijnde boekhoudkundig stelsel. boekhoudkundig stelsel. Aan het bestuursorgaan de gepaste wijzigingen van de financiële informatie voorstellen als de bedrijfsrevisor vaststelt: a) dat de gecompileerde financiële informatie

4/06/2012

9/10

niet op passende wijze een beschrijving geeft van of verwijst naar het van toepassing zijnde boekhoudkundig stelsel; b) dat het noodzakelijk is om de gecompileerde financiële informatie aan te passen opdat deze geen van materieel belang zijnde afwijking bevat; c) dat de gecompileerde financiële informatie niet misleidend is. De conclusie van de bedrijfsrevisor is opgenomen in een schriftelijk verslag.

A4. De bedrijfsrevisor dient de bewoordingen van zijn verslag aan te passen in het licht van de Belgische wettelijke context.

4/06/2012

10/10

Projet de Norme relative à l'application des normes ISAE et ISRS en Belgique Le Conseil de l'Institut des Réviseurs d'Entreprises, Considérant qu’il s’impose de moderniser le cadre normatif d’exercice des missions confiées aux réviseurs d’entreprises; Considérant que pour ce faire, le Conseil de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises a adopté la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique, qui est applicable pour le contrôle des états financiers et pour le contrôle des situations financières intermédiaires ; Considérant que l’intervention d’un réviseur d’entreprises est requise dans de nombreux cas spécifiques prévus par le législateur sans que les textes légaux ne détaillent le type de rapport et de procédures à effectuer ; Considérant qu’il est d’intérêt général que les missions effectuées par les réviseurs d’entreprises autres qu’un audit ou un examen limité d’informations financières historiques prévues par les normes ISA et les normes ISRE, et lorsqu’aucune autre norme d’exercice professionnel spécifique belge ou internationale s’applique à la mission, soient effectuées sur base d’un référentiel internationalement reconnu, ce qui contribue à la qualité des travaux effectués et à l’harmonisation des rapports émis ;

Considérant que les International Standards on Related Services (normes ISRS) et les International Standards on Assurance Engagements (normes ISAE), telles qu'adoptées par l'International Auditing and Assurance Standards Board (IAASB), répondent à ces exigences de constituer des normes internationalement reconnues et à jour; qu’elles sont d’ores et déjà obligatoires, avec ou sans adaptation nationale, dans de nombreux pays ; qu’elles sont bien connues des utilisateurs et qu’elles favorisent la qualité de l’information financière ou non-financière en prévoyant l’application de procédures, une meilleure documentation des travaux du réviseur d’entreprises et une standardisation du rapport du réviseur d’entreprises qui en favorise la compréhension;

Considérant que les normes ISA sont d'ores et déjà appliquées pour l'audit de nombreuses entités, notamment des entités d'intérêt public; qu'il est d'intérêt général de maintenir l‘unicité du cadre normatif, à un niveau de qualité élevé;

4/06/2012

1/9

Considérant que la présente norme a pour objectif de permettre au réviseur d’entreprises, qui se voit confier une mission réservée par ou en vertu de la loi aux réviseurs d’entreprises, autre qu’un audit ou un examen limité d’informations financières historiques, ou une mission contractuelle d’assurance ou de services liés, pour laquelle aucune norme d’exercice professionnel spécifique belge ne s’applique, d’avoir un cadre de référence adéquat, reconnu internationalement et qui lui permette d’émettre un rapport approprié au cadre de sa mission ;

Considérant que pour ce faire, la présente norme vise à rendre applicable en Belgique les normes International Standards on Assurance Engagement (normes ISAE) et les normes International Standards on Related Services (normes ISRS) ; Considérant qu’en ce qui concerne la date d’entrée en vigueur de la présente norme, le Conseil de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises a tenu compte de la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique, qui implique que tous les états financiers pour les exercices comptables clôturés à partir du 15 décembre 2014 seront audités suivant les normes ISA et ISRE et qu’il est d’intérêt général que tous les rapports émis à partir de cette date soient rédigés de manière uniforme et internationalement reconnue; Le Conseil de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises a adopté le approuvée le

la norme qui suit. Celle-ci a été

par le Conseil supérieur des Professions économiques et

le

par le Ministre ayant l’Economie dans ses attributions. Cette approbation a fait l’objet d’un avis du Ministre ayant l’Economie dans ses attributions publié au Moniteur belge du

4/06/2012

(p.

).

2/9

INTRODUCTION Champ d’application 1. La présente norme s’applique aux missions d’assurance, autres qu’un audit ou un examen limité d’informations financières historiques prévues par les normes ISA et les normes ISRE, ainsi qu’aux missions de services liés, lorsqu’aucune autre norme d’exercice professionnel spécifique belge s’applique à la mission. 2. Lorsqu’un réviseur d’entreprises se voit confier -

une mission d’assurance, autre qu’un audit ou un examen limité d’informations financières historiques réservée par ou en vertu de la loi aux réviseurs d’entreprises ou contractuelle; ou

-

une mission de services liés réservée par ou en vertu de la loi aux réviseurs d’entreprises ou contractuelle,

pour laquelle aucune norme d’exercice professionnel spécifique belge ne s’applique, il doit appliquer la présente norme. 3. Chaque International Standards on Assurance Engagement (norme ISAE) et International Standards on Related Services (norme ISRS) définit le champ d’application spécifique pour la mission. 4. Les normes ISAE et ISRS ainsi que leurs mises à jour éventuelles sont d’application en Belgique dans la mesure où elles ont été traduites en français et en néerlandais dans une version mise à disposition par l’Institut des Réviseurs d’Entreprises sur son site internet.

Date d’entrée en vigueur 5. La présente norme entre en vigueur pour les rapports émis à partir du 15 décembre 2014, sans préjudice aux missions découlant d’une loi ou d’une norme d’exercice professionnel spécifique belge. 6. Les Normes générales de révision sont abrogées à partir de la date d’entrée en vigueur de la présente norme.

Objectif 7. La présente norme vise à rendre applicable en Belgique les normes International Standards on Assurance Engagement (normes ISAE) et les normes International Standards on Related Services (normes ISRS).

4/06/2012

3/9

Définitions 8. Aux fins d’application de la présente norme, il faut entendre par : -

« mission d’assurance » : une mission dans laquelle le réviseur d’entreprises cherche à obtenir suffisamment d'éléments probants appropriés afin de pouvoir exprimer une conclusion visant à augmenter le niveau de confiance des utilisateurs visés, autres que la partie responsable, quant au résultat de la mesure ou de l’évaluation de l’objet considéré au regard de critères prédéfinis. Chaque mission d’assurance consiste soit en une mission d’assurance raisonnable ou en une mission d’assurance limitée : a. « mission d’assurance raisonnable » : une mission d’assurance dans laquelle le réviseur d’entreprises a pour objectif de réduire le risque de mission d’assurance à un niveau suffisamment faible, compte tenu des circonstances de la mission. Cette réduction du risque représente la base de la conclusion du réviseur d’entreprises. Cette dernière est formulée de telle sorte qu’elle exprime l'opinion du réviseur d’entreprises à propos du résultat de la mesure ou de l’évaluation de l’objet considéré sous-jacent ; b. « mission d’assurance limitée » : une mission d’assurance dans laquelle le réviseur d’entreprises a pour objectif de ramener le risque de mission d’assurance à un niveau acceptable, compte tenu des circonstances de la mission, mais dans laquelle ce risque est plus élevé que dans le cas d’une mission d’assurance raisonnable. La conclusion du réviseur d’entreprises est formulée de telle sorte qu’elle exprime, sur base des travaux réalisés, que rien n'a porté le réviseur d’entreprises à croire que l’information sur l’objet considéré contient des anomalies significatives. L’ensemble des procédures mises en œuvre dans le cadre d’une mission d’assurance limitée est limité par rapport aux procédures nécessaires dans le cadre d’une mission d’assurance raisonnable, mais vise à obtenir un niveau d’assurance qui, selon le jugement professionnel du réviseur d’entreprises est significatif pour les utilisateurs visés. Le rapport d’assurance limitée fait état de la nature limitée de l’assurance obtenue.

-

« information financières historiques » : les informations exprimées en termes financiers concernant une entité particulière, provenant essentiellement du système comptable de cette entité, et retraçant des faits économiques qui sont survenus au cours de périodes antérieures, ou des conditions ou circonstances économiques constatées à des dates déterminées dans le passé ;

-

« services liés »: comprennent les procédures convenues et les missions de compilations, telles que définies dans les International Standards on Related Services;

-

« procédures convenues » : une mission dans laquelle l’objectif est, pour le réviseur d’entreprises, de mettre en œuvre des procédures de nature d’audit, définies d’un commun accord entre le réviseur d’entreprises, l’entité et tout autre partie intéressée, et de communiquer les constatations de fait ;

-

« procédures de nature d’audit » : les techniques d’audit qui donnent lieu à des constatations de fait et qui n’impliquent aucun degré d’assurance ; les résultats obtenus par ces techniques d’audit ne conduisent pas à de différentes interprétations et ne requièrent aucun exercice d’un jugement ;

4/06/2012

4/9

-

« mission de compilation » : une mission dans laquelle l’objectif est pour le réviseur d’entreprises d’assister l’organe de gestion dans l’établissement et la présentation de l’information financière d’une entité en compilant cette information conformément aux termes de la mission et en rédigeant un rapport conformément aux exigences de l’International Standard on Related Services 4410; on entend par compilation l’application des compétences comptables et de reporting financier pour l’établissement et la présentation de l’information financière conformément au référentiel comptable applicable.

DILIGENCES REQUISES 9. Le réviseur d’entreprises déterminera la norme applicable selon la mission en se référant à l’arbre de décision présenté dans les modalités d’application. (A1)

Etant donné le caractère évolutif du

référentiel international, des normes ISAE ou ISRS spécifiques ont été ou pourraient être développées afin de traiter de missions particulières. Le reviseur d'entreprise utilisera ces normes ISAE ou ISRS spécifiques en fonction du contexte de la mission. 10. Le réviseur d’entreprises appliquera les International Standards on Assurance Engagement, normes ISAE, pour toutes les missions légales ou contractuelles d’assurance raisonnable ou d’assurance limitée autres que le contrôle d’états financiers et de situations financières intermédiaires entrant dans le champ d’application de la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique ou autre que les missions pour lesquelles une norme d’exercice professionnel spécifique belge s’applique. (A2 à A4) 11. Le réviseur d’entreprises appliquera les International Standards on Related Services, normes ISRS, pour toutes les missions légales ou contractuelles de procédures convenues aboutissant à un rapport sur des constatations de fait, ainsi que pour les missions de compilation, à l’exception des missions pour lesquelles une norme d’exercice professionnel spécifique belge s’applique. (A2 à A4) 12. Le réviseur d’entreprises effectuera sa mission compte tenu des circulaires et des avis du Conseil de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises. 13. Au cas où les normes ISAE et ISRS ainsi que leur mises à jour éventuelles n’ont pas été traduites en français ou en néerlandais telles que mises à disposition sur le site internet de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises, le réviseur d'entreprises exercera son meilleur jugement professionnel afin de déterminer si l’application de normes non traduites est pertinente par rapport au contexte de la mission.

4/06/2012

5/9

MODALITES D’APPLICATION A1. Le réviseur d’entreprises utilisera l’arbre de décision ci-dessous dans la détermination de la norme applicable selon sa mission et dans la mesure où ces normes ont été adoptées dans le contexte belge :

Missions

Assurance

Services liés



Autres informations

ISA

ISRE

ISAE

Assurance raisonnable (ISA)

Assurance limitée (ISRE)

Assurance raisonnable (ISAE)


Norme d'exercice professionnel spécifique belge

ISRS

Constatation de fait (ISRS 4400)

Compilation (ISRS 4410)

Assurance limitée (ISAE)

A2. Lorsque le réviseur d’entreprises se voit confier une mission, il analysera si la mission consiste en un audit d’information financières historiques pour lequel les normes ISA sont d’application ou en un examen limité d’information financière historique pour lequel les normes ISRE sont d’application ou s’il existe une norme d’exercice professionnel spécifique belge qui s’applique à la mission. Dans le cas contraire, et lorsqu’il s’agit d’une mission d’assurance, de procédures convenues ou de compilation, il fera référence aux normes ISAE ou ISRS appropriées. A3. Dans l’application des normes ISAE et ISRS comme définies aux paragraphes 9 à 11 de la présente norme, le réviseur d’entreprises doit effectuer ces missions en tenant compte de leurs objectifs respectifs et des éléments requis tels que définis ci-après et doit rédiger le rapport suivant les modalités décrites cidessous :

4/06/2012

6/9

Type de missions Assurance raisonnable sur des informations autres que des informations financières historiques

Norme

Objectif

Eléments requis

Rapport

ISAE

Réduire le risque dans la mission d’assurance à un niveau faible acceptable au vue des caractéristiques de la mission, comme base pour l’expression d’une conclusion sous forme positive

Déterminer si les rôles et les responsabilités des parties appropriées sont adaptés aux circonstances ; et

Description des caractéristiques de la mission et expression d’une conclusion sous forme positive

Assurance limitée sur des informations autres que des informations financières historiques

ISAE

Réduire le risque dans la mission d’assurance à un niveau acceptable aux vues des caractéristiques de la mission mais plus élevé que le niveau de risque dans le cadre d’une mission d’assurance raisonnable, comme base pour l’expression d’une conclusion sous forme négative

Déterminer si l’engagement a les caractéristiques suivantes : a. le sujet considéré est adéquat ; b. les critères à appliquer dans la préparation de l’information sur le sujet considéré sont adéquats et seront disponibles pour les destinataires ; c. le réviseur d’entreprises a accès aux éléments probants nécessaires pour fonder son opinion ; d. la conclusion du réviseur d’entreprises, est reprise dans un rapport écrit ; e. la mission a un objectif raisonnable qui implique qu’une assurance à un niveau acceptable peut être obtenue. Déterminer si les rôles et les responsabilités des parties appropriées sont adaptés aux circonstances ; et

Description des caractéristiques de la mission et expression d’une conclusion sous forme négative

Déterminer si l’engagement a les caractéristiques suivantes : a) le sujet considéré est adéquat ; b) les critères à appliquer dans la préparation de l’information sur le sujet considéré sont adéquats et seront disponibles pour les destinataires ; c) le réviseur d’entreprises a accès aux éléments probants nécessaires pour fonder son opinion ; d) la conclusion du réviseur d’entreprises, est reprise dans un rapport écrit ; e) un objectif limité qui implique un niveau de risque acceptable mais plus élevé.

4/06/2012

7/9

Type de missions Procédures convenues

Norme

Objectif

Eléments requis

Rapport

ISRS

Mettre en œuvre des procédures faisant appel aux procédures de nature d’audit, définies d’un commun accord entre l’auditeur, l’entité et tout autre partie intéressée, et communiquer les constatations de fait sur ces procédures effectuées sans que ces constatations soient une opinion

Obtention d’éléments probants suffisants et appropriés par la mise en œuvre des procédures convenues de nature d’audit qui peuvent comprendre : - des demandes ; - d’informations et des analyses ; -des contrôles arithmétiques, des comparaisons ainsi que d’autres vérifications d’exactitudes ; -des observations ; -des inspections ; -des confirmations.

a) Description suffisamment détaillée de l’objectif de la mission et des procédures convenues et rédaction des constatations de fait b) Description des limitations d’une mission de procédures convenues c) Mention précisant que la diffusion du rapport est limitée aux seules parties qui ont convenu des procédures à mettre en œuvre

Mission de compilation

ISRS 4410

Appliquer les compétences comptables et de reporting financier en vue d’assister l’organe de gestion dans l’établissement et la présentation de l’information financière conformément au référentiel comptable applicable et sur base des informations données par l’organe de gestion

Assurer la qualité générale de la mission de compilation.

a) Une déclaration que la mission de compilation n’est pas une mission d’assurance et qu’en conséquent le réviseur d’entreprises n’est pas tenu de vérifier l’exactitude ni l’intégralité de l’information donnée par l’organe de gestion b) Une déclaration que le réviseur d’entreprises n’exprime pas d’opinion ni une conclusion d’examen limité sur la question si l’information financière a été établie conformément au référentiel comptable applicable.

Obtenir une compréhension suffisante : a) des affaires et des opérations de l’entité, y compris le système comptable et la comptabilité ; et b) du référentiel comptable applicable, y compris la manière dont ce référentiel est appliqué dans le secteur de l’entité. Compiler l’information financière sur base des informations données par l’organe de gestion et lire l’information financière compilée à la lumière de la compréhension des affaires et des opérations de l’entité, ainsi que du référentiel comptable applicable. Proposer les modifications appropriées de l’information financière à l’organe de gestion lorsque le réviseur d’entreprises constate :

4/06/2012

8/9

a) que l’information financière compilée ne décrit pas ou ne fait pas référence de manière adéquate au référentiel comptable applicable ; b) qu’il est nécessaire de modifier l’information financière compilée afin que celle-ci ne contienne pas d’anomalies significatives ; c) que l’information financière compilée est trompeuse. La conclusion du réviseur d’entreprises, est reprise dans un rapport écrit .

A4. Le réviseur d’entreprises veille à adapter le vocabulaire de son rapport à la lumière du contexte légal belge.

4/06/2012

9/9

Begeleidingsplan van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren inzake de invoering in België van de ISAE- en ISRS-standaarden Algemene beschouwing 1. Reeds geruime tijd stelt de Raad van het IBR de modernisering van het Belgisch normatief kader voorop. Deze wil bestaat tevens op Europees niveau. Hiertoe heeft de Raad de norm van 10 november 2009 aangenomen inzake de toepassing van de ISA’s in België met betrekking tot de controle van financiële overzichten. 2. De Raad van het IBR is er zich van bewust dat er een groot aantal andere wettelijke of contractuele opdrachten bestaat dat niet valt onder de controle van financiële overzichten en waarvoor geen enkel geschikt normatief kader in de Belgische context bestaat. 3. In dit kader wil de Raad van het IBR de toepassing van de internationale ISAEstandaarden voor de assurance-opdrachten bevorderen alsook van de ISRS-standaarden voor de opdrachten tot het verrichten van overeengekomen werkzaamheden en de compilatie-opdrachten. 4. De Raad van het IBR beoogt de ISAE- en ISRS-standaarden in te voeren tegen eind 2012, zodat deze in het Belgisch normatief kader worden opgenomen op eenzelfde datum als deze voorzien voor de ISA’s (voor de boekjaren afgesloten vanaf 15 december 2014). Vorming a) Seminaries 5. De Raad van het IBR organiseert jaarlijks een seminarie over ISAE 3000 en ISRS 4400. De Raad van het IBR wil de confraters nog meer aanzetten tot deelname aan dit seminarie. 6. Daarnaast zal vanaf dit jaar bijzondere aandacht besteed worden aan de concrete toepassingen van deze standaarden op specifieke opdrachten. Er zal teruggekomen worden op de omzendbrieven van het IBR betreffende de toepassing van deze standaarden, zoals de omzendbrief omtrent de opdracht van de bedrijfsrevisor bij CREG, in de farmaceutische sector, enz. Andere concrete gevallen zullen eveneens besproken worden in functie van criteria zoals het aantal betrokken bedrijfsrevisoren, het belang van de opdracht voor derden/de wetgever, enz (bijvoorbeeld: opdrachten bij de Europese Commissie, opdrachten in het kader van sustainability, Fost Plus, enz.).

04.06.2012 1/5

7. De Raad van het IBR wenst in dit kader dat de leden van de Commissie normen via diens werkgroep “andere attesten” - geraadpleegd worden om een advies te verlenen over de vragen die hieromtrent ontstaan opdat coherentie in de toe te passen methodologie wordt behouden. b) Seminarie (en gids) voor 2013 en 2014 8. De Raad van het IBR zal een seminarie van 4 uur organiseren in 2013 en 2014, waarbij de inhoud en de concrete toepassing van de ISAE en ISRS-standaarden zullen worden voorgesteld en toegelicht. De gids ICCI (zie verder) zal hier als uitgangsbasis dienen. Om de confraters verder te sensibiliseren, zullen hier ook actuele concrete voorbeelden bij betrokken worden. c) Studiedag en seminaries (vanaf 2013) 9. De Raad van het IBR zal erop toezien dat een specifieke workshop wordt georganiseerd over de andere opdrachten van de bedrijfsrevisor naarmate dat de onderwerpen besproken tijdens de studiedagen relevant zijn. 10. Samen met de personen die de verschillende vormingen geven, wordt tevens nagedacht over de wijze waarop de concepten en principes van ISAE 3000 en ISRS 4400 geïntegreerd kunnen worden tijdens deze vormingen. Vertaling 11. De Raad van het IBR werkt reeds sinds geruime tijd samen met de Instituten van de andere Lidstaten die onze nationale talen delen (het Frans en het Nederlands). 12. De Raad van het IBR heeft de vertaling in het Frans en het Nederlands van ISRS 4400 afgerond. 13. Aan de vertaling in het Frans en het Nederlands van ISAE 3000 zal verder worden gewerkt in het licht van mogelijke wijzigingen die momenteel op internationaal niveau worden besproken. 14. De procedure betreffende het copyright op de teksten die vertaald werden met IFAC en met de andere instituten zal opgestart worden zodra beide vertalingen zijn afgewerkt. Er wordt voorgesteld het onderwerp van de vertaling van deze standaarden alsook van de Clarified ISA’s (enkel in het Frans) op de agenda te plaatsen van de volgende ontmoetingen van de Frans-Belgische en Nederlands-Belgische werkgroepen.

04.06.2012 2/5

Communicatie 15. De Raad van het IBR wil niet enkel communiceren met de confraters, maar wil ook een breder publiek bereiken (de federale en regionale wetgever, de beroepsfederatie van kleine, middelgrote en grote ondernemingen, de investeerders, de syndicaten, de regulerende overheden, enz.). 16. Daarom zal de Raad van het IBR een tekst op de website publiceren, waarbij de rol van de bedrijfsrevisor wordt toegelicht in het kader van specifieke wettelijke en contractuele opdrachten, waarbij zijn toegevoegde waarde zal worden onderstreept en verwezen wordt naar de wettelijke en normatieve verplichtingen waaraan hij onderworpen is inzake zijn onafhankelijkheid, zijn beroepservaring en zijn methodologie. Dit zal omkaderd worden door getuigenissen van bedrijfsvertegenwoordigers die beroep hebben gedaan op een bedrijfsrevisor. 17. Deze tekst kan tevens worden opgenomen in een folder om uit te delen tijdens studiedagen en relevante evenementen, zoals de Award for Best Sustainability Report, of tijdens contacten met stakeholders. 18. Er zal een team worden gecreëerd van 2 of 3 bedrijfsrevisoren die expert zijn in de materie. Dit team zal contact opnemen met de stakeholders en hoofdzakelijk met de federale en regionale wetgevers om hen te wijzen op de verschillende soorten opdrachten en mate van zekerheden die de bedrijfsrevisor kan verlenen. Informatiecentrum voor het Bedrijfsrevisoraat (ICCI) a) Helpdesk 19. Binnen het ICCI bestaat een helpdesk voor de bedrijfsrevisoren en derden om, onder andere met bijstand van een coach, te antwoorden op de vragen omtrent de toepassing van de ISA’s, die voor alle entiteiten in 2014 in werking treden (www.icci.be). In dit kader werd een coach (Jacques VANDERNOOT), gratis gedurende 4 uur, ter beschikking gesteld van de revisorenkantoren om op pragmatische wijze te antwoorden op de praktische vragen die de confraters hebben bij de toepassing van de ISA’s. Mits het akkoord van de ISA-coach, zal worden voorgesteld om zijn functie uit te breiden tot ISAE 3000 en ISRS 4400 vanaf 2013. b) Gids ICCI 20. Het ICCI zal in het Frans en in het Nederlands een gids ontwikkelen waarbij op begrijpelijke wijze de inhoud van ISAE 3000 en ISRS 4400 zal worden uitgelegd.

04.06.2012 3/5

21. Deze gids zal bepaalde concepten toelichten die gebruikt worden in het kader van de ISAE- en ISRS-standaarden (beslissingsboom bij het bepalen van de toepasselijke norm in functie van de opdracht, het conceptueel kader van de ISAE- en ISRSstandaarden, concepten zoals “object van het onderzoek” en “criteria”, enz.). 22. Deze concepten zullen verduidelijkt worden aan de hand van een aantal concrete opdrachten die door wet- of regelgeving worden toegekend aan de bedrijfsrevisor. De gids zal verder bijgewerkt worden in elektronisch formaat zodat rekening kan worden gehouden met de evolutie van de opdrachten toegewezen aan de bedrijfsrevisor.

04.06.2012 4/5

Tijdschema van het begeleidingsplan Thema Voorstel van toepassing in België van de ISAE en ISRSstandaarden

Project

Kalender

Voorstel van de Raad Mededeling aan de HREB Inwerkingtreding

Juni 2012 November 2012 Boekjaren afgesloten vanaf 15 december 2014

Concrete toepassingen van de ISAE- en ISRSstandaarden op specifieke opdrachten

Eind 2012

Vorming

Seminarie 4u

10 oktober 2012

Vertaling

Vertaling ISRS 4400 (FR en NL)

1ste semester 2012

Procedure copyright (IFAC)

2de semester 2012

Vertaling ISAE 3000 (FR en NL)

2de semester 2012

Procedure copyright (IFAC)

Begin 2013

Website IBR / folder

1ste semester 2012

Team van revisoren/experten

Eind 2012

Helpdesk

Vanaf 2012

Gids ICCI

2de semester 2013

Communicatie

ICCI

04.06.2012 5/5

Plan d’accompagnement de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises concernant l’application des normes ISAE et ISRS en Belgique Considération générale 1. Depuis quelques années, le Conseil de l’IRE considère qu’il est nécessaire de moderniser le cadre normatif belge. Cette volonté s’inscrit également au niveau européen. Pour ce faire le Conseil a adopté la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique en ce qui concerne le contrôle des états financiers. 2. Le Conseil de l’IRE est conscient qu’il existe un grand nombre d’autres missions légales ou contractuelles en dehors du contrôle des états financiers pour lesquelles aucun cadre normatif adéquat n’existe dans le contexte belge. 3. Dans ce cadre, le Conseil de l’IRE souhaite favoriser l’application des normes internationales ISAE pour les missions d’assurance, et ISRS pour les missions de procédures convenues et de compilation. 4. L’objectif du Conseil de l’IRE est de proposer l’adoption des normes ISAE et ISRS pour la fin de 2012 afin de les intégrer dans le cadre normatif belge à une date identique à celle prévue pour les normes ISA (pour les exercices clôturés à partir du 15 décembre 2014). Formation a) Séminaires 5. Le Conseil de l’IRE réalise chaque année un séminaire sur les normes ISAE 3000 et ISRS 4400. Le Conseil de l’IRE souhaite sensibiliser davantage les confrères à participer à ce séminaire. 6. En outre, une attention particulière sera donnée à partir de cette année à l’application concrète de ces normes à des missions spécifiques. On reviendra aux circulaires de l’IRE qui proposent l’application de ces normes, telles que la circulaire relatives à la mission du réviseur d’entreprises auprès de la CREG, dans le secteur pharmaceutique,… D’autres cas concrets seront également abordés en fonction de critères tels que le nombre de réviseur d’entreprises impliqués, l’importance de la mission pour les tiers/le législateur, etc. (par exemple : missions auprès de la Commission européenne, mission relative au développement durable, Fost plus…). 7. A cet égard, le Conseil de l’IRE souhaite que les membres de la Commission des normes via le groupe de travail « autres attestations » soient consultés pour rendre un avis sur les réponses fournies aux questions relatives à cette matière afin de garder une cohérence dans la méthodologie à appliquer.

20/9/2012 1

b) Séminaire (et guide) pour 2013 et 2014 8. Le Conseil de l’IRE organisera en 2013 et en 2014 un séminaire de 4 heures, ayant pour objectif de présenter et d’expliquer le contenu et l’application concrète des normes ISAE et ISRS. Ce séminaire utilisera comme base le guide ICCI (voir ci-dessous). Des exemples concrets actuels seront présentés afin de sensibiliser les confrères. c) Journée d’études et séminaires (à partir de 2013) 9. Le Conseil de l’IRE sera attentif à prévoir un atelier spécifique sur les autres missions du réviseur d’entreprises lorsque les sujets abordés lors des journées d’études sont pertinents. 10. Une réflexion sera entamée avec les animateurs de différentes formations afin d’intégrer les concepts et principes de l’ISAE 3000 et de l’ISRS 4400 lors de ces formations. Traduction 11. Le Conseil de l’IRE travaille depuis longtemps en collaboration avec les Instituts des autres Etats membres qui partagent nos langues nationales, à savoir le français et le néerlandais. 12. Le Conseil de l’IRE a finalisé la traduction vers le français et le néerlandais de la norme ISRS. 13. La traduction de la norme ISAE 3000 sera continuée vers le français et le néerlandais à la lumière des modifications éventuelles qui font actuellement l’objet de discussions au niveau international. 14. La procédure de propriété des droits sur les textes traduits avec l’IFAC et les autres instituts débutera directement après la finalisation des deux textes. Il est proposé de mettre le sujet de la traduction de ces normes ainsi que des ISA clarifiées (français uniquement) à l’agenda des prochaines rencontres des groupes de travail franco-belge et belgo-néerlandaise. Communication 15. Le Conseil de l’IRE souhaite communiquer aux confrères mais également à un plus large public (législateur fédéral et régional, fédération professionnel de petites, moyennes ou grandes entreprises, investisseurs, syndicats, régulateurs…). 16. Pour ce faire, le Conseil de l’IRE publiera un texte sur son site internet expliquant le rôle du réviseur d’entreprises dans le cadre de ces missions spécifiques légales et contractuelles, sa valeur ajoutée, les obligations légales et normatives auxquelles il est soumis notamment au niveau de son indépendance, de son expérience professionnel et de sa méthodologie. Des témoignages de représentants d’entité ayant fait appel à un réviseur d’entreprises seront également ajoutés. 17. Ce texte pourra également être repris dans une brochure à distribuer lors de journée d’études ou d’évènements pertinents, tels que l’« Award pour le meilleur rapport de développement durable » ou lors de contact avec les parties prenantes. 18. Une équipe de 2 ou 3 réviseurs d’entreprises experts en la matière sera composée dont la mission principale sera de prendre contact avec les parties prenantes, et surtout les législateurs fédéraux et régionaux afin de les sensibiliser aux différents types de mission et d’assurance que le réviseur d’entreprises peut fournir.

20/9/2012 2

Centre d’information du révisorat d’entreprises (ICCI) a) Helpdesk 19. Il existe un helpdesk au sein de l’ICCI pour les réviseurs d’entreprises et les externes permettant, entre autres et avec l’aide d’un coach, de répondre aux questions sur l’application des normes ISA, dont l’entrée en vigueur pour toutes les entités est prévue à l’horizon 2014 (www.icci.be). Dans ce cadre, un coach (Jacques VANDERNOOT), a été mis à la disposition des cabinets de révision, gratuitement pendant 4 heures, afin de répondre de manière pragmatique aux questions pratiques formulées par les confrères lors de la mise en œuvre des normes ISA. Moyennant l’accord du coach ISA, il est proposé d’étendre la fonction de ce coach à l’ISAE 3000 et ISRS 4400 à partir de 2013. b) Guide ICCI 20. L’ICCI développera un guide expliquant clairement le contenu des normes ISAE et ISRS en français et en néerlandais. 21. Ce guide aura pour objectif d’expliquer concrètement certains concepts utilisés dans le cadre des normes ISAE et ISRS (l’arbre de décision permettant de déterminer la norme applicable en fonction de la mission, le cadre conceptuel des normes ISAE et ISRS, les concepts tels que sujet considéré et critères). 22. Ces concepts seront illustrés par des missions concrètes qui sont réservées par les textes légaux ou réglementaires aux réviseurs d’entreprises. Le guide sera mis à jour de manière électronique afin de tenir compte de l’évolution des missions confiées au réviseur d’entreprises.

20/9/2012 3

Calendrier du plan d’accompagnement

Thème Proposition d’adoption des normes ISAE en ISRS en Belgique

Projet

Délai

Proposition du Conseil Communication au CSPE Entrée en vigueur

Juin 2012 Novembre 2012 Exercices clôturés à partir du 15 décembre 2014

Application concrètes des normes ISAE et ISRS sur les missions spécifiques

Fin 2012

Formation

Séminaire 4h

10 octobre 2012

Traduction

Traduction ISRS 4400 (FR et NL)

1er semestre 2012

Procédure droit de propriété (IFAC)

2ème semestre 2012

Traduction ISAE 3000 (FR et NL)

2ème semestre 2012

Procédure droit de propriété (IFAC)

Début 2013

Site internet IRE / Brochure

1er semestre 2012

Equipe des réviseurs/experts

Fin 2012

Helpdesk

A partir de 2012

Guide ICCI

2ème semestre 2013

Communication

ICCI

20/9/2012 4

Information financière historique?

Assurance raisonnable?

Non

Oui

Non

Oui

Référentiel comptable à caractère spécfique?

Aucun référentiel comptable?

Norme professionnelle spécifique belge

No

Trois parties?

-

Non

ISRE Oui

Non

Critères appropriés?

Non

Non

Non

Oui

Sujet considéré et information sur le sujet considéré?

Non

Non

Oui

Rapport écrit?

Non

Aucune assurance peut être exprimée

ISAE

Est-ce que des procédures spécifiques puissent être convenues résultant dans des constatations de fait?

Non


Non

Oui

Non

Oui

Non

Assurance limitée

ISA 800 séries

Oui

No

Est-ce qu'une assurance sera exprimée?

ISA

Oui

Oui

Non

Oui

Est-ce que une norme professionnelle spécifique belge est applicable?

Référentiel comptable à caractère général?

ISRS

Stelsel voor algemene doeleinden? Ja

Historische financiële informatie?

Redelijke mate van zekerheid?

Stelsel voor bijzondere doeleinden? Nee

Ja

Nee

Kan zekerheid worden uitgedrukt?

No

Drie partijen?

ISRE

Ja

Nee

Nee

Nee Nee

Ja

Geschikte criteria?

Nee

Nee

Ja

Object van onderzoek en informatie over het object van onderzoek?

Nee

Geen zekerheid kan worden uitgedrukt

ISAE

Kunnen specifieke procedures overeengekomen worden die resulteren in feitelijke bevindingen?

Nee

Advies en consultancy

Nee

Ja

Schriftelijk verslag?

Ja

Nee

Ja

Nee

Beperkte mate van zekerheid

-

Nee

Geen stelsel?

Belgische specifieke beroepsnorm

ISA 800 series

Ja

Nee

Nee

Ja

Is een Belgische specifieke beroepsnorm van toepassing ?

ISA

Ja

ISRS

Ontwerp van bijkomende norm bij de in België van toepassing zijnde ISA’s met betrekking tot het commissarisverslag in het kader van een controle van financiële overzichten overeenkomstig artikelen 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen en andere aspecten met betrekking tot de opdracht van de commissaris

INHOUDSTAFEL

INLEIDING Toepassingsgebied (Par. 1-2) Datum van inwerkingtreding (Par. 3) Doelstelling (Par. 4-7) Definities (Par. 8)

VEREISTE WERKZAAMHEDEN Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de voorstelling van het verslag Structuur van het commissarisverslag (Par. 9-14) Verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening – Eerste deel (Par. 15-21) Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen – Tweede deel (Par. 22-28) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het jaarverslag Controleverplichtingen en vereiste vermeldingen (Par. 29) Kennisneming van de inlichtingen vervat in het jaarverslag (Par. 30) Nazicht van de volledigheid (Par. 31-33) Nazicht van de overeenstemming (met de (geconsolideerde) jaarrekening) (Par. 34-36) Nazicht van de consistentie van het jaarverslag als geheel (kennis van kennelijk inconsistente informatie) (Par. 37-39) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het nazicht of de boekhouding naar behoren werd gevoerd (Par. 40-43) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de naleving door de entiteit van de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen of van de wet van 27 juni 1921 en van de statuten (Par. 44-46) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de resultaatverwerking (Par. 47-51)

1/44

Vereiste

werkzaamheden

met

betrekking

tot

strijdige

belangen

van

vermogensrechtelijke aard (Par. 52-54) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot andere verstrekte inlichtingen (Par. 55) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot schriftelijke bevestigingen van de leiding van de entiteit (Par. 56-59) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het verslag van niet-bevinding (Par. 60) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de wijziging door de algemene vergadering van het voorstel tot winstverdeling (Par. 61-62) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het nazicht van de neerlegging van de (geconsolideerde) jaarrekening en van het commissarisverslag (Par. 63-66) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot andere specifieke opdrachten uitgevoerd op verzoek van het bestuursorgaan (Par. 67-71)

TOEPASSINGSMODALITEITEN EN OVERIGE VERKLARENDE INFORMATIE Inleiding Toepassingsgebied (Par. A1-A3) Datum van inwerkingtreding (Par. A4) Doelstelling (Par. A5) Definities (Par. A6) Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot de voorstelling van het verslag Structuur van het commissarisverslag (Par. A7-A8) Verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening – Eerste deel (Par. A9-A12) Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen – Tweede deel (Par. A13A16) Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot het jaarverslag (Par. A17-A18) Nazicht van de volledigheid (Par. A19-A42) Getrouw overzicht van de ontwikkeling van het bedrijf en beschrijving van de voornaamste risico’s en onzekerheden (Par. A21) Belangrijke gebeurtenissen die na het einde van het boekjaar hebben plaatsgevonden (Par. A22) Continuïteitsveronderstelling (Par. A22-A24) Verklaring inzake deugdelijk bestuur (Par. A25-A37) -

Aanduiding van de Belgische Corporate Governance Code 2009 2/44

-

Beschrijving van de interne controle en het risicobeheer

-

Inlichtingen met betrekking tot de bestuursorganen en hun comités

Remuneratieverslag (Par. A38-A42) -

Financiële en niet-financiële informatie

-

Goedkeuring door de algemene vergadering

Nazicht van de overeenstemming (Par. A43) Nazicht van de consistentie van het jaarverslagals geheel (kennis van kennelijk inconsistente informatie) (Par. A44) Toepassingsmodaliteiten

met

betrekking

tot

strijdige

belangen

van

vermogensrechtelijke aard (Par. A45-A48) Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot het verslag van niet-bevinding (Par. A49) Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot het nazicht van de neerlegging van de (geconsolideerde) jaarrekening en van het commissarisverslag (Par. A50-A52) Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot andere specifieke opdrachten uitgevoerd op verzoek van het bestuursorgaan (Par. A53-A54)

BIJLAGEN Bijlage 1:

commissarisverslag (jaarrekening en andere door weten regelgeving gestelde eisen)

Bijlage 2:

commissarisverslag (geconsolideerde jaarrekening en andere door weten regelgeving gestelde eisen)

Bijlage 3:

commissarisverslag van een vzw/ivzw/stichting (jaarrekening en andere door weten regelgeving gestelde eisen)

3/44

De Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren,

Overwegende dat de Raad van het Instituut de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België heeft aangenomen;

Overwegende dat de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België van toepassing is op opdrachten die gelijkaardig zijn aan de commissarismandaten;

Overwegende dat het nodig is rekening te houden met de Belgische bijzonderheden met betrekking tot het commissarisverslag, en meer bepaald artikelen 140, 142, 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen;

Overwegende dat het nodig is rekening te houden met de Belgische bijzonderheden met betrekking tot de wettelijke en bestuursrechtelijke termijnen voor het vaststellen van de (geconsolideerde) jaarrekening en het ter beschikking stellen van de (geconsolideerde) jaarrekening en/of het jaarverslag, en meer bepaald artikelen 92, 143, 268, 269, 410 en 553 van het Wetboek van vennootschappen;

Overwegende dat het ook passend is om te voorzien in een geharmoniseerd verslag voor alle controles van financiële overzichten (d.w.z. de controles van de jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening) in België uitgevoerd overeenkomstig de ISA’s;

Overwegende dat het ook passend is om te voorzien in een bijkomende norm inzake de Belgische bijkomende bevestigingen die in de bevestigingsbrief dienen te worden vermeld;

Overwegende dat het, in de context van de bezorgdheid geuit door verschillende belanghebbende partijen, noodzakelijk is om een kader te voorzien voor de conclusies van de commissaris over belangrijke aangelegenheden die niet de jaarrekening en de naleving van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffen;

Overwegende dat deze norm een bijkomende norm is bij ISA 700 et 720 en dat deze norm in de lijn ligt van de ISA’s met betrekking tot het commissarisverslag, en meer bepaald ISA 700, 4/44

705 en 706 en meer in het bijzonder paragrafen 38 en 39 van ISA 700 “Het vormen van een oordeel en het rapporteren over financiële overzichten”, en dat deze norm derhalve de ISA’s niet vervangt;

Overwegende dat huidige norm niet de opdrachten beoogt die voortvloeien uit de normen betreffende de opdracht van de bedrijfsrevisor bij de ondernemingsraad, of de opdrachten die voortvloeien uit de normen inzake de controle van inbreng in natura en quasi-inbreng, noch de opdrachten die voortvloeien uit de normen die heden gemeen zijn met de accountants, zijnde de normen inzake het verslag op te stellen bij de omzetting van een vennootschap, de normen inzake de controle van fusie- en splitsingsverrichtingen van handelsvennootschappen en de normen inzake de controle bij het voorstel tot ontbinding van vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid;

Overwegende dat deze norm op het ogenblik van diens inwerkingtreding in de plaats komt van de algemene controlenormen (voor wat de bepalingen inzake het verslag betreft), opgeheven door de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België, alsook van de norm betreffende de controle van het jaarverslag, van de norm betreffende de certificatie van de geconsolideerde jaarrekening en van de norm betreffende de bevestigingen van de leiding van de entiteit.

Heeft de Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren op norm aangenomen. Deze werd op Economische Beroepen en op

de hiernavolgende door de Hoge Raad voor de

door de Minister die bevoegd is voor Economie

goedgekeurd. Deze goedkeuring heeft het voorwerp uitgemaakt van een bericht door de Minister die bevoegd is voor Economie, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van (p.

).

5/44

INLEIDING

Toepassingsgebied

1. Deze norm is van toepassing op het verslag dat de commissaris, overeenkomstig artikelen 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen, moet richten aan de algemene vergadering van de gecontroleerde entiteit. (Par. A1-A2)

2. Deze norm is niet van toepassing indien een andere norm met betrekking tot de uitoefening van een specifieke opdracht van toepassing is. (Par. A3)

Datum van inwerkingtreding

3. Deze norm treedt in werking op de datum van publicatie in het Belgisch Staatsblad van het advies van de Minister die bevoegd is voor Economie en is van toepassing op de dubbele data die overeenstemmen met deze waarop de ISA’s van toepassing worden zoals voorzien in de norm van 10 november 2009 inzake de toepassing van de ISA’s in België. (Par. A4).

Doelstelling

4. Deze norm heeft tot hoofddoel de commissaris of bedrijfsrevisor in staat te stellen een verslag op te stellen overeenkomstig de ISA’s en artikelen 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen. Dit doel wordt bereikt door te voldoen aan de door de ISA’s vereiste werkzaamheden, alsook aan de in paragrafen 9 tot 28 van deze norm vermelde vereiste werkzaamheden. De vereiste werkzaamheden worden verduidelijkt aan de hand van toepassingsmodaliteiten. (Par. A5)

5. De tweede doelstelling van deze norm is de commissaris of bedrijfsrevisor in staat te stellen verslag uit te brengen over de door weten regelgeving gestelde eisen met betrekking tot het jaarverslag en tot de naleving van de bepalingen inzake het voeren van de boekhouding, van het Wetboek van vennootschappen en van de statuten van de gecontroleerde entiteit ten opzichte van de informatie waarvan hij kennis heeft gekregen in het kader van zijn opdracht. Deze doelstelling wordt bereikt door het uitvoeren van de vereiste

6/44

werkzaamheden zoals vermeld in paragrafen 29 tot 55 van deze norm. De vereiste werkzaamheden worden verduidelijkt aan de hand van toepassingsmodaliteiten. (Par. A5)

6. De derde doelstelling van deze norm is het vaststellen van: -

de gevallen waarin de commissaris een verslag van niet-bevinding opstelt, en

-

de vereiste werkzaamheden met betrekking tot het nazicht inzake de neerlegging van de (geconsolideerde) jaarrekening, van het jaarverslag en van het commissarisverslag

in het kader van de controle van de (geconsolideerde) jaarrekening, rekening houdend met de in het Wetboek van vennootschappen vermelde wettelijke en bestuursrechtelijke termijnen. Deze doelstelling wordt bereikt door te voldoen aan de in paragraaf 60 en paragrafen 63 tot 66 van deze norm vermelde vereiste werkzaamheden. De vereiste werkzaamheden worden verduidelijkt aan de hand van toepassingsmodaliteiten. (Par. A49)

7. De vierde doelstelling van deze norm is : -

het onderkennen van de in de Belgische wettelijke en bestuursrechtelijke context vereiste bijkomende schriftelijke bevestigingen of van de specifieke bevestigingen met betrekking tot de opdracht beschreven in paragraaf 67 van deze norm;

-

de commissaris in staat te stellen een bevestigingsbrief op te stellen overeenkomstig de ISA’s en rekening houdend met deze Belgische bijkomende bevestigingen.

Deze doelstelling wordt bereikt door te voldoen aan de in paragrafen 56 tot 59 van deze norm vereiste werkzaamheden.

Definities

8. Voor de toepassing van deze norm, dient te worden verstaan onder (Par. A6): - “commissaris”: de bedrijfsrevisor belast met de controle van de jaarrekening overeenkomstig artikelen 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen, en/of de aangestelde bedrijfsrevisor die belast is met de controle van de geconsolideerde jaarrekening. Voor paragrafen 9 tot 28 en de hierop betrekking hebbende toepassingsmodaliteiten, verwijst de term “commissaris”, in functie van de uitgevoerde controleopdracht, ook naar de

7/44

bedrijfsrevisor. In het kader van de vlotte leesbaarheid van deze norm, wordt enkel de benaming “commissaris” gebruikt; -

“entiteit”: elke commerciële of niet-commerciële entiteit uit de private of openbare sector,

met inbegrip van de vzw’s, stichtingen, enz.; - “controle” zoals omschreven in artikel 142 van het Wetboek van vennootschappen:

hieronder dient tevens te worden verstaan de notie van audit zoals omschreven in de internationale controlestandaarden (ISA); -

“financiële overzichten” zoals omschreven door ISA 700, § 8 (f): de (geconsolideerde)

jaarrekening bedoeld in titel VI, Boek IV van het Wetboek van vennootschappen; -

“vaststellen

van

de

(geconsolideerde)

jaarrekening”:

het

opstellen

van

de

(geconsolideerde) jaarrekening overeenkomstig artikel 92 (of artikelen 110 en 111) van het Wetboek van vennootschappen; -

“jaarverslag”: het verslag bedoeld in artikelen 95 en 96 van het Wetboek van

vennootschappen; dit begrip heeft betrekking op zowel het jaarverslag als op het jaarverslag over de geconsolideerde jaarrekening; - “jaarverslag over de geconsolideerde jaarrekening”: het verslag bedoeld in artikel 119 van

het Wetboek van vennootschappen; - “controle van het jaarverslag”: het geheel van de vereiste werkzaamheden zoals voorzien

in huidige norm in de context van artikelen 144, 6° en 148, 5° van het Wetboek van vennootschappen; - “kennelijk inconsistente informatie”: een van materieel belang zijnde onjuiste voorstelling

van zaken zoals omschreven door ISA 720, § 5, (c); -

“Wetboek van vennootschappen”: hieronder wordt tevens begrepen de wet van 27 juni

1921 op de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen in het bijzonder voor zover deze wet verwijst naar de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen: “De artikelen 130 tot 133, 134, § 1 en 3, 135 tot 137, 139 en 140, 142 tot 144, met uitzondering van artikel 144, eerste lid, 4° en 5°1, van het Wetboek van vennootschappen zijn van overeenkomstige toepassing op de verenigingen die een commissaris hebben benoemd”.

1

De verwijzing naar artikel 144, met uitzondering van het eerste lid, 4° en 5°, moet worden begrepen als eerste lid, 6° en 7°. 8/44

VEREISTE WERKZAAMHEDEN

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de voorstelling van het verslag

Structuur van het commissarisverslag

9. De commissaris moet een verslag opstellen overeenkomstig ISA 700 en deze norm.

10. De commissaris moet de bestemmelingen van het verslag, de gecontroleerde entiteit, alsook het boekjaar waarop het verslag betrekking heeft, vermelden in de titel van zijn verslag.

11. De commissaris moet in een inleidende paragraaf aangeven dat hij zijn mandaat uitoefent overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen en dat het zijn oordeel over de (geconsolideerde) jaarrekening bevat, alsook de bijkomende vereiste vermelding(en). (Par. A7)

12. Zonder afbreuk te doen aan hetgeen wordt bepaald in paragraaf 13 van deze norm, moet het commissarisverslag twee afzonderlijke delen omvatten, zijnde het “Verslag over de [geconsolideerde] jaarrekening” en het “Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen”.

13. Indien de conclusie zoals omschreven in paragraaf 67 van deze norm voor algemene doeleinden is opgesteld en de ISA’s als referentiekader worden aangeduid, zal de commissaris deze conclusie tot uitdrukking brengen in een derde deel van het verslag overeenkomstig paragraaf 39 van ISA 700. Indien de commissaris naar andere referentiekaders verwijst, zoals bijvoorbeeld ISAE 3000, moet hij een verschillend verslag opstellen dan dat beoogd door deze norm.

14. De commissaris moet zijn verslag dateren overeenkomstig ISA 700, paragraaf 41. (Par. A8)

9/44

Verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening – Eerste deel

15. Het eerste deel van het commissarisverslag dient als titel “Verslag over de [geconsolideerde] jaarrekening” te hebben.

16. De commissaris moet zijn verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening aanpassen in functie van de bijzonderheden van de opdracht, van de rechtsvorm van de entiteit, van het boekhoudkundig referentiestelsel en/of van de van toepassing zijnde wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen. (Par. A11 tot A12)

17. De commissaris moet, naargelang van de omstandigheden, een verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening uitbrengen, met inbegrip van: -

een onaangepast of aangepast oordeel overeenkomstig ISA 700 en 705; (Par. A9)

-

in

voorkomend

geval,

een

paragraaf

ter

benadrukking

van

bepaalde

aangelegenheden dan wel een paragraaf inzake overige aangelegenheden, overeenkomstig ISA 706. (Par. A10)

18. De commissaris moet, rekening houdend met paragrafen 9 tot 17 van deze norm, zijn verslag over de jaarrekening opstellen door gebruik te maken van het voorbeeldverslag opgenomen in Bijlage 1. Hij wordt alsdan geacht een verslag te hebben opgesteld waarvan de vorm conform is aan de ISA’s en aan het Wetboek van vennootschappen.

19. De commissaris moet, rekening houdend met paragrafen 9 tot 17 van deze norm, zijn verslag over de geconsolideerde jaarrekening opstellen door gebruik te maken van het voorbeeldverslag opgenomen in Bijlage 2. Hij wordt alsdan geacht een verslag te hebben opgesteld waarvan de vorm conform is aan de ISA’s en aan het Wetboek van vennootschappen.

20. De commissaris moet, rekening houdend met paragrafen 9 tot 17 van deze norm, zijn verslag over de jaarrekening van een vzw, een ivzw of een stichting opstellen door gebruik te maken van het voorbeeldverslag opgenomen in Bijlage 3. Hij wordt alsdan geacht een verslag te hebben opgesteld waarvan de vorm conform is aan de ISA’s en aan de wet van 27 juni

10/44

1921 op de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen.

21. Indien de commissaris afwijkt van het voorbeeldverslag, moet hij in overeenstemming blijven met artikelen 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen, met de ISA’s, en met deze norm, alsook in staat zijn deze afwijking, in voorkomend geval, te verantwoorden.

Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen – Tweede deel

22. Het tweede deel van het commissarisverslag dient als titel “Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen” te hebben. In dit deel moet de commissaris, overeenkomstig paragraaf 38 van ISA 700, verslag uitbrengen over zijn andere wettelijke en bestuursrechtelijke verplichtingen. (Par. A13-A14)

23. De commissaris moet, in een inleidende paragraaf, de verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan en van de commissaris inzake de elementen waarover hij verslag dient uit te brengen, vermelden. (Par. A16)

24. Overeenkomstig artikel 144 of 148 van het Wetboek van vennootschappen: a) moet de commissaris in zijn verslag de volgende bijkomende vermeldingen opnemen, na uitvoering van de in deze norm vermelde vereiste werkzaamheden waarnaar wordt verwezen en met betrekking tot: i)

het jaarverslag; (Par. 29-39)

ii) het feit dat de boekhouding is gevoerd in overeenstemming met de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften; (Par. 40-43); iii) de naleving door de entiteit van de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen en van de statuten; (Par. 44-46) iv) de resultaatverwerking (winstbestemming); (Par. 47-50) b) moet de commissaris, in voorkomend geval, in zijn verslag opnemen: i)

de volgende bijkomende vermeldingen, na uitvoering van de in deze norm vermelde vereiste werkzaamheden waarnaar wordt verwezen en met betrekking tot: • de interimdividenden; (Par. 51)

11/44

• de strijdige belangen van vermogensrechtelijke aard; (Par. 52-54)

ii) de andere noodzakelijk geachte inlichtingen die nog niet werden opgenomen in het eerste deel. (Par. 55)

25. De commissaris moet zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen aanpassen in functie van de bijzonderheden van de opdracht, van de rechtsvorm van de entiteit en/of van de van toepassing zijnde wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. (Par. A15 en A16).

26. In zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen moet de commissaris rekening houden met de gevolgen van een aangepast oordeel over de (geconsolideerde) jaarrekening.

27. De commissaris moet, rekening houdend met paragrafen 22 tot 26 van deze norm, zijn verslag opstellen door gebruik te maken van het voorbeeldverslag opgenomen in Bijlage 1.

28. De commissaris moet in zijn controledossier de controlewerkzaamheden documenteren, alsook de hieruit getrokken conclusies die hem in staat moeten stellen de vermeldingen die dienen te worden opgenomen in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen, op te stellen.

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het jaarverslag

Controleverplichtingen en vereiste vermeldingen

29. De in paragrafen 30 tot 39 vermelde vereiste werkzaamheden hebben betrekking op de volgende controlestappen: 1. het nazicht of het jaarverslag de door het Wetboek van vennootschappen vereiste vermeldingen behandelt; 2. het nazicht of de eventuele afwezigheid van een jaarverslag conform is met het Wetboek van vennootschappen;

12/44

3. het nazicht, overeenkomstig de in ISA 720 en in het Wetboek van vennootschappen opgenomen vereisten, of het controleverslag overeenstemt met de (geconsolideerde) jaarrekening; 4. het nazicht, overeenkomstig de in ISA 720 opgenomen vereisten, of het jaarverslag geen kennelijk inconsistente informatie bevat ten aanzien van de informatie waarover hij beschikt in het kader van zijn opdracht; 5. het opstellen van de conclusies van de commissaris in zijn verslag over andere door wet-

en

regelgeving

gestelde

eisen,

overeenkomstig

het

Wetboek

van

vennootschappen.

Bij het uitvoeren van deze werkzaamheden moet de commissaris rekening houden met het materialiteitsbegrip, behoudens indien dit door of krachtens de wet is uitgesloten.

Kennisneming van de inlichtingen vervat in het jaarverslag

30. De commissaris moet gebruik maken van de resultaten van de in paragrafen 6 en 7 van ISA 720 bedoelde vereiste werkzaamheden die hij tijdens zijn controle heeft uitgevoerd en die betrekking hebben op de kennisneming van de inlichtingen vervat in het jaarverslag.

Nazicht van de volledigheid

31. De commissaris moet er zich van vergewissen dat het jaarverslag alle door het Wetboek van vennootschappen voorgeschreven vermeldingen behandelt. (Par. A19 tot A42)

32. Indien de commissaris van oordeel is dat het jaarverslag alle voorgeschreven inlichtingen behandelt, moet hij dit vermelden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen. (Bijlagen 1 en 2)

33. Indien de commissaris van oordeel is dat het jaarverslag niet (of onvoldoende) alle door het Wetboek van vennootschappen voorgeschreven vermeldingen behandelt, moet de commissaris dit bespreken met het bestuursorgaan. Indien het bestuursorgaan in gebreke blijft het passende gevolg te geven om te voldoen aan de wettelijke voorschriften, moet de commissaris in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden

13/44

dat het jaarverslag niet (of onvoldoende) alle door het Wetboek van vennootschappen voorgeschreven vermeldingen behandelt.

Nazicht van de overeenstemming (met de (geconsolideerde) jaarrekening)

34. De commissaris moet er zich van vergewissen dat het jaarverslag in alle van materieel belang zijnde opzichten in overeenstemming is met de (geconsolideerde) jaarrekening, meer bepaald door gebruik te maken van de resultaten van de door paragrafen 8 tot 13 van ISA 720 vereiste werkzaamheden die op het jaarverslag werden toegepast.

35. Indien de commissaris van oordeel is dat het jaarverslag in alle van materieel belang zijnde opzichten in overeenstemming is met de (geconsolideerde) jaarrekening, moet hij dit vermelden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen. (Bijlagen 1 et 2) (Par. A43)

36. Indien de commissaris van oordeel is dat het jaarverslag niet in alle van materieel belang zijnde opzichten in overeenstemming is met de (geconsolideerde) jaarrekening, moet de commissaris dit bespreken met het bestuursorgaan. Indien het bestuursorgaan in gebreke blijft het passende gevolg te geven om te voldoen aan de wettelijke voorschriften, moet de commissaris in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden dat het jaarverslag niet in overeenstemming is met de (geconsolideerde) jaarrekening.

Nazicht van de consistentie van het jaarverslag als geheel (kennis van kennelijk inconsistente informatie)

37. De commissaris moet er zich van vergewissen dat het jaarverslag

geen kennelijk

inconsistente informatie bevat ten aanzien van de informatie waarover hij beschikt in het kader van zijn opdracht, door gebruik te maken van de resultaten van de door paragrafen 14 tot 16 van ISA 720 vereiste werkzaamheden die op het jaarverslag werden toegepast.

38. Indien de commissaris van oordeel is dat het jaarverslag geen kennelijk inconsistente informatie bevat, moet de commissaris dit vermelden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen. (Bijlagen 1 en 2)

14/44

39. Indien de commissaris van oordeel is dat het jaarverslag kennelijk inconsistente informatie bevat, moet de commissaris dit bespreken met het bestuursorgaan. Indien het bestuursorgaan weigert om een correctie in het jaarverslag aan te brengen, die de commissaris van materieel belang acht, moet deze laatste de kennelijk inconsistente informatie aanduiden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen, zonder zich evenwel in de plaats te stellen van het bestuursorgaan. (Par. A44)

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het nazicht of de boekhouding naar behoren werd gevoerd

40. Krachtens artikel 144, 3° van het Wetboek van vennootschappen moet de commissaris de algemene vergadering inlichten over het feit dat de boekhouding is gevoerd in overeenstemming met de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften die daarop van toepassing zijn. Hij moet in zijn verslag een vermelding over zijn vaststellingen opnemen. Over het algemeen moet het uitvoeren van de in de ISA’s voorziene vereiste werkzaamheden het mogelijk maken om de gevallen van niet-naleving van de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften die van toepassing zijn op het voeren van de boekhouding, op te sporen.

41. De commissaris moet geen rekening houden met vaststellingen van ondergeschikt belang die betrekking hebben op de formele aspecten van het boekhoudsysteem.

42. Indien de commissaris geen gevallen heeft ontdekt van het niet naleven van de bepalingen van de wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van de ondernemingen, alsmede van de uitvoeringsbesluiten, moet hij in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden dat de boekhouding is gevoerd in overeenstemming met de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften die daarop van toepassing zijn. (Bijlagen 1 en 3)

43. Indien de commissaris een geval heeft ontdekt van het niet naleven van de bepalingen van de wet van 17 juli 1975 op de boekhouding van de ondernemingen, alsmede van de uitvoeringsbesluiten, moet hij dit bespreken met het bestuursorgaan. Indien het bestuursorgaan weigert om de door de commissaris gevraagde correctie aan te brengen of indien de vastgestelde toestand materieel niet kan worden gecorrigeerd, moet de commissaris

15/44

het geval van niet-naleving vermelden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de naleving door de entiteit van de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen of van de wet van 27 juni 1921 en van de statuten

44. Krachtens artikel 144, 8° van het Wetboek van vennootschappen moet de commissaris nagaan of de algemene vergadering correct is ingelicht over de naleving van de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen en van de statuten. Hij moet in zijn verslag een vermelding over zijn vaststellingen opnemen. Over het algemeen moet het uitvoeren van de in de ISA’s voorziene vereiste werkzaamheden, en in het bijzonder deze voorzien door ISA 250, de commissaris in staat stellen om aan deze doelstelling te beantwoorden. De commissaris moet geen andere meer specifieke werkzaamheden uitvoeren om er zich van te vergewissen dat de wettelijke of statutaire bepalingen werden nageleefd. De openbaarmakingsverplichting heeft enkel betrekking op de overtredingen van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen, met inbegrip van het koninklijk besluit tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen.

45. Indien de commissaris geen kennis heeft van gevallen van niet-naleving van de bepalingen van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen in het licht van hetgeen vermeld is in paragraaf 44, moet hij in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden dat hij geen kennis heeft gekregen van verrichtingen gedaan of beslissingen genomen met overtreding van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen. (Bijlagen 1 en 3)

46. Indien de commissaris kennis heeft van een verrichting gedaan of een beslissing genomen met overtreding van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen, moet hij nagaan of de openbaarmaking van het geval van niet-naleving aan de vennootschap onverantwoorde schade kan berokkenen, met name indien – in voorkomend geval na een gesprek met het bestuursorgaan – deze laatste de gepaste maatregelen heeft genomen om de aldus ontstane toestand van niet-naleving te herstellen. Indien hij, na onderzoek, van oordeel is dat de nietnaleving openbaar dient te worden gemaakt, moet hij het geval van niet-naleving in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden. 16/44

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de resultaatverwerking

47. Krachtens artikel 144, 7° van het Wetboek van vennootschappen moet de commissaris de algemene vergadering inlichten over de regelmatigheid ten aanzien van de bepalingen van de statuten en van het Wetboek van vennootschappen met betrekking tot de resultaatverwerking. Hij moet in zijn verslag een vermelding over zijn vaststellingen opnemen. Over het algemeen moet het uitvoeren van de in de ISA’s voorziene vereiste werkzaamheden het mogelijk maken om de gevallen van niet-naleving van de bepalingen van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen met betrekking tot de resultaatverwerking, op te sporen.

48. Indien de commissaris geen kennis heeft van gevallen van niet-naleving van de bepalingen van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen met betrekking tot de resultaatverwerking in het licht van hetgeen vermeld is in paragraaf 47, moet hij in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden dat de resultaatverwerking die aan de algemene vergadering wordt voorgelegd in overeenstemming is met de statuten en met het Wetboek van vennootschappen. (Bijlage 1)

49. Indien de commissaris in het eerste deel van zijn verslag een aangepast oordeel tot uitdrukking heeft gebracht, moet hij de impact hiervan beoordelen op de resultaatsverwerking en moet hij in voorkomend geval de volgende paragrafen toepassen.

50. Indien de commissaris kennis heeft van een geval van niet-naleving van de bepalingen van de statuten of van het Wetboek van vennootschappen met betrekking tot de resultaatverwerking, moet hij dit bespreken met het bestuursorgaan. Indien het bestuursorgaan in gebreke blijft het passend gevolg te geven om te voldoen aan de wettelijke of statutaire bepalingen, of indien de vastgestelde toestand materieel niet kan worden gecorrigeerd, moet de commissaris dit in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen vermelden.

51. Indien een gecontroleerde entiteit is overgegaan tot de uitkering van één of meerdere interimdividenden, dient het verslag van de commissaris met betrekking tot deze voorschotten, in voorkomend geval, krachtens artikel 618 van het Wetboek van vennootschappen, te worden gevoegd bij het verslag van de commissaris aan de algemene

17/44

vergadering. Bovendien moet de commissaris naar dit bijgevoegd verslag verwijzen in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

Vereiste

werkzaamheden

met

betrekking

tot

strijdige

belangen

van

vermogensrechtelijke aard indien de wet de tussenkomst van de commissaris voorziet (par. A45-A48)

52. De commissaris moet kennis nemen van de notulen van de vergadering van het bestuursorgaan en, in voorkomend geval, van het directiecomité, die zij hem hebben overgemaakt en waarin melding wordt gemaakt van het bestaan van een belangenconflict. De commissaris moet nagaan of de notulen die melding maken van het bestaan van een belangenconflict, voldoende gedetailleerd zijn in vergelijking met de voorgeschreven inlichtingen.

53. De commissaris moet in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen een omschrijving opnemen van de vermogensrechtelijke gevolgen voor de vennootschap van de besluiten van het bestuursorgaan en, in voorkomend geval, van het directiecomité, ten aanzien waarvan een strijdig belang bestaat.

54. Indien de commissaris van oordeel is dat de in de notulen vermelde aard van de beslissing of de verantwoording van het belangenconflict – zoals opgenomen in het jaarverslag – onvoldoende is, moet hij deze ontoereikendheid vermelden in zijn afzonderlijke omschrijving zoals opgenomen in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot andere verstrekte inlichtingen

55. In specifieke gevallen moet de commissaris inschatten of het nodig is om in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen een verwijzing op te nemen naar bepaalde aangelegenheden waarop hij in het bijzonder de aandacht vestigt zonder dat deze verwijzing in het verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening moeten worden opgenomen.

18/44

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot schriftelijke bevestigingen van de leiding van de entiteit

56. In de Belgische wettelijke en bestuursrechtelijke context moeten van de leiding van de entiteit de volgende bijkomende bevestigingen worden opgenomen: -

een bevestiging met betrekking tot de volgens artikel 96 (of artikel 119) van het Wetboek van vennootschappen in het jaarverslag mede te delen informatie;

-

een bevestiging met betrekking tot de mededeling van bepaalde informatie die betrekking heeft op de (gecoördineerde) wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme;

-

in voorkomend geval, een bevestiging met betrekking tot de communicatie van informatie betreffende gevallen van belangenconflicten zoals bepaald in het Wetboek van vennootschappen;

-

in voorkomend geval2, een bevestiging met betrekking tot de neerlegging van de jaarrekening bij de griffie van de rechtbank van koophandel, met in de bijlage kopie van de neergelegde jaarrekening van het voorgaand boekjaar en van het neergelegd commissarisverslag.

57. De bevestigingsbrief van de commissaris moet de door de ISA’s en door paragraaf 56 van deze norm vereiste schriftelijke bevestigingen bevatten.

58. Indien de commissaris vaststelt dat één van de vereiste bijkomende bevestigingen (zoals bepaald in paragraaf 56) niet van toepassing is, kan hij deze bevestiging uit de bevestigingsbrief weglaten.

59. Overeenkomstig paragraaf 9 van ISA 580 moet de commissaris de bevestigingsbrief laten ondertekenen door personen die tot het management behoren en die verantwoordelijk zijn voor het voorbereiden en/of het opstellen van de jaarrekening op het hoogste niveau van de gecontroleerde entiteit, alsook haar onderliggend financieel beleid (in principe de afgevaardigd bestuurder, de algemeen directeur en de financieel directeur), rekening houdend 2

Deze bevestiging heeft in de huidige stand van de wetgeving betrekking op de kleine vzw’s en de stichtingen van openbaar nut. 19/44

met hun kennis van de feiten en met hun bevoegdheid. De commissaris moet nagaan of het in bepaalde gevallen passend is om daarenboven aan een andere betrokken persoon (of ander betrokken orgaan) die (dat) het recht heeft om de entiteit te verbinden voor handelingen die buiten het dagelijks beheer vallen, te vragen om de bevestigingsbrief mede te ondertekenen.

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het verslag van niet-bevinding

60.

De uitgiftedatum en het gebruik van het verslag van niet-bevinding zijn afhankelijk

van de professionele oordeelsvorming van de commissaris. De niet-naleving door het bestuursorgaan van de statutaire termijnen moet beoordeeld worden in het licht van de eventueel opgelopen schade. Zodra de commissaris evenwel vaststelt dat de algemene vergadering niet binnen zes maanden na de afsluitingsdatum van het boekjaar over de jaarrekening beraadslaagt, brengt hij onmiddellijk een verslag van niet-bevinding uit3 bestemd voor het bestuursorgaan. (Par. A49) Vereiste werkzaamheden met betrekking tot de wijziging door de algemene vergadering van het voorstel tot winstverdeling 61. De algemene vergadering kan beslissen om het voorstel tot winstverdeling uitgaande van het bestuursorgaan te wijzigen4. De commissaris dient na te gaan of deze wijziging in overeenstemming is met de wettelijke en statutaire bepalingen.

62. In dit geval vraagt de commissaris dat zijn verklaring over de wijziging van de winstverdeling wordt opgenomen in de notulen van de algemene vergadering en waakt hij over de gelijktijdige bekendmaking van het desbetreffende uittreksel van deze notulen van de algemene vergadering en van het commissarisverslag. Vereiste werkzaamheden met betrekking tot het nazicht van de neerlegging van de (geconsolideerde) jaarrekening en van het commissarisverslag (Par. A50-A52) 63.

Wanneer de (geconsolideerde) jaarrekening, alsook het commissarisverslag het

voorwerp uitmaken van een neerlegging, dient de commissaris na te gaan of de neerlegging 3

Rekening houdend met artikelen 92, 143, 268, 269, 410 en 553 van het Wetboek van vennootschappen, alsmede met paragrafen 41, A39 en A40 van ISA 700. 4 Overeenkomstig de door het Wetboek van vennootschappen aan de algemene vergadering toegekende bevoegdheden, kan de algemene vergadering in principe geen andere wijzigingen in de jaarrekening aanbrengen omdat het opstellen van de jaarrekening een exclusieve bevoegdheid is van het bestuursorgaan. 20/44

hiervan overeenstemt met de door hem gecontroleerde jaarrekening. Indien de jaarrekening echter wordt neergelegd bij de griffie van de rechtbank van koophandel5 , is het aannemelijk dat de commissaris dit niet zelf nagaat voor zover hij in de bevestigingsbrief een bevestiging verkrijgt van het management zoals omschreven in paragraaf 56 van deze norm dat de neerlegging bij de griffie is uitgevoerd, met in de bijlage kopie van de neergelegde jaarrekening van het voorgaand boekjaar en het neergelegd commissarisverslag.

64.

Indien de commissaris tijdens zijn werkzaamheden vaststelt dat de (geconsolideerde)

jaarrekening (en, in voorkomend geval, zijn verklaring zoals opgenomen in de notulen van de algemene vergadering) niet werd neergelegd, dient hij dit geval van niet-naleving schriftelijk te melden aan het bestuursorgaan.

65.

Indien de (geconsolideerde) jaarrekening (en, in voorkomend geval, zijn verklaring

zoals opgenomen in de notulen van de algemene vergadering) niet werd neergelegd binnen de wettelijke termijn en, op grond van de professionele oordeelsvorming van de commissaris, deze situatie niet op passende wijze werd rechtgezet, moet de commissaris deze niet-naleving vermelden in het tweede deel van het commissarisverslag dat de jaarrekening van het volgend boekjaar betreft. (Par. A51)

66.

Indien echter, nadat de (geconsolideerde) jaarrekening werd neergelegd, een feit aan

de commissaris bekend wordt dat, wanneer de commissaris er op de datum van zijn verslag op de hoogte van was geweest, tot een aanpassing van zijn verslag had kunnen leiden, en indien de entiteit gehouden is tot het verbeteren van de (geconsolideerde) jaarrekening, moet de commissaris nagaan of de entiteit hiertoe onverwijld overgaat en de gewijzigde (geconsolideerde) jaarrekening neerlegt. De commissaris kan hierbij verwijzen naar paragrafen 14 tot 17 van ISA 560. Indien de vennootschap geen gewijzigde (geconsolideerde) jaarrekening opstelt en deze niet neerlegt, moet de commissaris een vordering in kort geding inleiden.

5

Het gaat heden met name om de kleine vzw’s en de stichtingen van openbaar nut. 21/44

Vereiste werkzaamheden met betrekking tot andere specifieke opdrachten uitgevoerd op verzoek van het bestuursorgaan (Par. A53-A54) 67. Het bestuursorgaan kan het nodig achten, volgens de noden van de entiteit en van de belanghebbende partijen, dat de commissaris tevens een conclusie uitbrengt omtrent andere belangrijke specifieke aangelegenheden, zoals de doeltreffendheid van de systemen opgezet door de entiteit voor de interne controle, het risicobeheer en de voornaamste onzekerheden, de consistentie van toekomstgerichte informatie of andere hypotheses, van prestatie-indicatoren of andere niet-financiële informatie.

68. De eventuele opdracht van de commissaris heeft betrekking op de verklaringen die door het bestuursorgaan worden gedaan inzake de specifieke aangelegenheden.

69. De commissaris moet het bestuursorgaan, door middel van de opdrachtbrief die hem moet worden overgemaakt bij het begin van zijn mandaat, verzoeken de domeinen aan te geven waarover dit laatste in voorkomend geval, krachtens voorgaande paragraaf, een conclusie van de commissaris wenst te bekomen, alsook de bestemmeling van deze conclusie (bijvoorbeeld de aandeelhouders, het bestuursorgaan, enz.) te definiëren. Deze opdracht is te onderscheiden van de opdracht zoals bedoeld in artikel 142 van het Wetboek van vennootschappen maar vloeit hieruit op natuurlijke wijze voort. 70. Indien een opdracht zoals bedoeld in de twee voorgaande paragrafen wordt toevertrouwd aan de commissaris, moet hij de bijkomende werkzaamheden uitvoeren die hij geschikt acht. (Par. A53-A54) 71. Indien het bestuursorgaan hem verzoekt een conclusie uit te brengen omtrent de aangelegenheden zoals bedoeld in paragraaf 67 van deze norm, moet de commissaris verwijzen naar de standaarden zoals uitgevaardigd door de International Auditing and Assurance Board (IAASB) of naar andere normen die voorafgaand door de Raad van het Instituut van de Bedrijfsrevisoren erkend worden als zijnde van hoge kwaliteit.

22/44

TOEPASSINGSMODALITEITEN EN OVERIGE VERKLARENDE INFORMATIE

Inleiding

Toepassingsgebied (Par. 1-2)

A1. Deze norm is van toepassing op het verslag dat de commissaris dient op te stellen overeenkomstig artikelen 144 en 148 van het Wetboek van vennootschappen, dit wil zeggen het commissarisverslag over de jaarrekening of het commissarisverslag over de geconsolideerde jaarrekening. Deze norm is ook van toepassing op de andere entiteiten die niet specifiek door het Wetboek van vennootschappen worden beoogd, ingeval een specifieke wet uitdrukkelijk bepaalt dat artikel 144 van het Wetboek van vennootschappen ook op deze entiteiten (bv. de verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen) van toepassing is.

A2.

Paragrafen 9 tot 28 van deze norm hebben hoofdzakelijk betrekking op de structuur

van het verslag op te stellen in het kader van een controle van de jaarrekening en op de informatie die hierin dient te zijn vervat. Het verslag maakt een onderscheid tussen het oordeel over de jaarrekening (verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening) en de vermeldingen die worden vereist overeenkomstig wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen (verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen). Overeenkomstig paragraaf 13 van deze norm, kan het verslag een derde deel omvatten betreffende de specifieke opdrachten uitgevoerd op verzoek van het bestuursorgaan.

A3.

Deze norm is niet van toepassing wanneer andere normen van toepassing zijn op de

bijzondere opdracht. Zo zijn bijvoorbeeld voor de opdrachten in het kader van een fusie, splitsing, omzetting, enz., enkel de normen inzake fusie, splitsing, omzetting, enz. respectievelijk van toepassing.

Datum van inwerkingtreding (Par. 3)

A4.

De huidige norm is van toepassing: •

met betrekking tot de organisaties van openbaar belang, voor de controle van financiële overzichten (audit) met betrekking tot boekjaren afgesloten vanaf

23/44

15 december 2012; •

met betrekking tot de andere entiteiten, voor de controle van financiële overzichten (audit) met betrekking tot boekjaren afgesloten vanaf 15 december 2014.

Doelstelling (Par. 4-7)

A5.

Deze norm is een bijkomende norm bij de ISA’s en meer bepaald ISA 700, 705, 706

en 720. Deze norm maakt het mogelijk om rekening te houden met de Belgische bijzonderheden met betrekking tot het verslag, en meer bepaald op het vlak van diens structuur, inhoud en datum waarop het wordt uitgebracht. De inhoud van het “Verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening” is vastgelegd in de ISA’s en de inhoud van het “Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen” in de Belgische weten regelgeving. Deze norm herneemt niet de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen noch deze uit de ISA’s en moet bijgevolg samen gelezen worden met de relevante weten regelgeving en met de ISA’s.

Definities (Par. 8)

A6.

Voor de niet in deze norm omschreven termen wordt verwezen naar de in de ISA’s en

het Wetboek van vennootschappen opgenomen definities.

Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot de voorstelling van het verslag

Structuur van het commissarisverslag (Par. 9-14)

A7. De commissaris vermeldt in de inleidende paragraaf dat de uitgevoerde controle op de (geconsolideerde) jaarrekening enkel de balans, de resultatenrekening en de toelichting van het afgesloten boekjaar omvat.

A8. De datum van het commissarisverslag wijst de gebruiker ervan op het feit dat de commissaris rekening heeft gehouden met het effect van gebeurtenissen en transacties waarvan hij kennis heeft verkregen en die tot deze datum hebben plaatsgevonden. De verantwoordelijkheid van de commissaris voor gebeurtenissen en transacties die na deze datum hebben plaatsgevonden, wordt behandeld in ISA 560 betreffende gebeurtenissen na de einddatum van de verslagperiode, alsook in paragraaf 56 van deze norm. 24/44

Verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening – Eerste deel (Par. 15-21)

A9. Indien de commissaris van mening is dat hij in zijn verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening een aangepast oordeel tot uitdrukking moet brengen6, gaat hij na of dit oordeel het gevolg is van het niet-verkrijgen van de door artikel 144, 2° of 148, 2° van het Wetboek van vennootschappen vereiste bevestigingen. Indien dit het geval is, waakt hij erover dat hij de desbetreffende paragraaf in het eerste deel van zijn verslag aanpast. De commissaris ziet er ook op toe dat hij zijn “Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen” aanpast.

A10. Indien de commissaris van oordeel is dat hij, overeenkomstig de bepalingen van artikel 144, 5° en artikel 148, 5° van het Wetboek van vennootschappen, een verwijzing moet opnemen naar bepaalde aangelegenheden waarop hij in het bijzonder de aandacht vestigt, neemt hij, overeenkomstig ISA 706, een paragraaf ter benadrukking van bepaalde aangelegenheden of een paragraaf inzake overige aangelegenheden in zijn verslag op.

A11. Indien de commissaris, voor wat het aanduiden van het van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel betreft, niet kan verwijzen naar “het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel”, vermeldt hij het van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel op specifieke wijze (in voorkomend geval “International Financial Reporting Standards”).

A12. Wanneer de entiteit de toestemming heeft verkregen om af te wijken van het van toepassing zijnde referentiestelsel, zal de commissaris dit vermelden in het eerste deel van zijn verslag.

Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen – Tweede deel (Par. 22-28)

A13. De aangelegenheden die geen betrekking hebben op de (geconsolideerde) jaarrekening kunnen opgenomen worden in het tweede of, in voorkomend geval, het derde deel van het verslag.

6

Overeenkomstig paragraaf 16 van ISA 705, moet de commissaris in zijn verslag een paragraaf opnemen onmiddellijk voorafgaand aan de paragraaf met het aangepast oordeel en onder de titel “Onderbouwing van het aangepast oordeel”, bijvoorbeeld een oordeel met beperking, een afkeurend oordeel of een oordeelonthouding. 25/44

A14. Overeenkomstig artikelen 144, 3°, 5°, 6°, 7° en 8° en 148, 4° en 5° van het Wetboek van vennootschappen, bevat het commissarisverslag verschillende bijkomende vermeldingen. Deze vermeldingen worden opgenomen in het tweede deel van het commissarisverslag, getiteld “Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen”, omdat het hier specifiek Belgische wettelijke vermeldingen betreft die geen afbreuk doen aan het oordeel over de (geconsolideerde) jaarrekening opgenomen in het eerste deel van het verslag getiteld “Verslag over de (geconsolideerde) jaarrekening”.

A15. Het tweede deel van het commissarisverslag wordt aangepast in functie van de elementen waarover de commissaris verslag uitbrengt krachtens andere van toepassing zijnde wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen dan deze waarnaar deze norm uitdrukkelijk verwijst.

A16. In

de

inleidende

paragraaf

houdt

de

commissaris

rekening

met

de

verantwoordelijkheden voorzien door de andere van toepassing zijnde wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen dan deze waarnaar deze norm uitdrukkelijk verwijst.

Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot het jaarverslag (Par. 29-39)

A17. Indien een entiteit voldoet aan de wettelijke voorwaarden om geen jaarverslag te moeten opstellen en het bestuursorgaan formeel beslist om toch een verslag op te stellen overeenkomstig de bepalingen van artikel 96 of 119 van het Wetboek van vennootschappen, spreekt de commissaris zich uit overeenkomstig de bepalingen van deze norm. De commissaris heeft in het bijzonder aandacht voor de specifieke wetgevingen op grond waarvan een jaarverslag dient te worden opgesteld bij verwijzing naar artikel 95 en/of 96 van het Wetboek van vennootschappen. Deze toepassingsmodaliteit doet geen afbreuk aan de toepassing van ISA 720.

A18. Indien de vennootschap niet verplicht is om een jaarverslag op te stellen en er geen jaarverslag werd opgesteld, kan de commissaris het, in de gegeven omstandigheden, nuttig oordelen om in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen te vermelden dat de vennootschap van deze verplichting is vrijgesteld.

26/44

Nazicht van de volledigheid (Par. 31-33)

A19. Indien de commissaris, op grond van de kennis die hij tijdens zijn opdracht heeft verkregen, van oordeel is dat het jaarverslag niet volledig is, mag hij zich niet in de plaats van het bestuursorgaan stellen en dus niet de ontbrekende inlichtingen in zijn eigen verslag vermelden.

A20. De commissaris vergewist zich ervan dat de verschillende vermeldingen vereist door de wet door het bestuursorgaan werden behandeld. Indien één van deze vermeldingen niet van toepassing is, zal hij er zich van vergewissen dat dit feit behoorlijk in het jaarverslag is vermeld.

Getrouw overzicht van de ontwikkeling van het bedrijf en beschrijving van de voornaamste risico’s en onzekerheden (art. 96, §1, 1° en 119, 1° W. Venn.)

A21. De commissaris wint inlichtingen in bij de vennootschap met betrekking tot de wijze waarop deze laatste haar voornaamste risico’s en onzekerheden identificeert. Indien de commissaris van oordeel is dat de vennootschap de voornaamste risico’s en onzekerheden niet op passende wijze heeft geïdentificeerd, houdt de commissaris hiermee rekening bij het opstellen van zijn verslag.

Belangrijke gebeurtenissen die na het einde van het boekjaar hebben plaatsgevonden (art. 96, §1, 2° en art. 119, 2° W. Venn.)

A22. Belangrijke gebeurtenissen die na het einde van het boekjaar hebben plaatsgevonden en die hun oorsprong niet vinden in het voorbije boekjaar, dienen in het jaarverslag te worden opgenomen ongeacht de gebeurlijke verwerking in de (geconsolideerde) jaarrekening. Het betreft gebeurtenissen die op grond van het oordeel van het bestuursorgaan onmisbaar zijn voor de goede voorlichting van de gebruikers. De commissaris kan in dit kader verwijzen naar ISA 560 betreffende gebeurtenissen na de einddatum van de verslagperiode.

27/44

Continuïteitsveronderstelling (art. 96, §1, 6° W. Venn.)

A23. Wanneer uit de balans een overgedragen verlies blijkt, of wanneer uit de resultatenrekening gedurende twee opeenvolgende boekjaren een verlies van het boekjaar blijkt, gaat de commissaris na of het jaarverslag voldoende onderbouwing geeft voor de toepassing van de waarderingsregels in de veronderstelling van continuïteit.

A24. Indien de gecontroleerde entiteit dermate in financiële moeilijkheden verkeert dat deze toestand het in het eerste deel van het verslag vermelde oordeel van de commissaris beïnvloedt, vergewist de commissaris zich ervan dat de in het jaarverslag opgenomen informatie consistent is met het oordeel uitgedrukt in het eerste deel van zijn verslag, zonder afbreuk te doen aan de naleving van de procedure voorzien in artikel 138 van het Wetboek van vennootschappen. Zo onderzoekt de commissaris ook zorgvuldig de inhoud van de in het jaarverslag verstrekte informatie teneinde na te gaan of het gebruikmaken van het continuïteitsprincipe bij de opstelling van de jaarrekening gerechtvaardigd is. De commissaris kan in dit kader verwijzen naar ISA 570 betreffende de continuïteit.

Verklaring inzake deugdelijk bestuur (art 96, § 2, W. Venn.)

A25. De vennootschappen waarvan de aandelen zijn toegelaten tot de verhandeling op een gereglementeerde markt (Euronext of andere gereglementeerde markt van een Lidstaat van de Europese Economische Ruimte) moeten in hun jaarverslag een verklaring inzake deugdelijk bestuur openbaar maken die de hieronder uiteengezette informatie bevat.

A26. De vennootschappen waarvan andere effecten dan aandelen (obligaties) worden verhandeld op een gereglementeerde markt (obligaties) en die aandelen hebben op een MTF moeten

alle

informatie

openbaar

maken

behalve

deze

met

betrekking

tot

de

openbaarmakingsverplichtingen van de emittenten.

A27. De vennootschapen waarvan andere effecten dan aandelen worden verhandeld op een gereglementeerde markt (obligaties) moeten enkel de beschrijving met betrekking tot interne controle en risicobeheer openbaar maken.

28/44

Aanduiding van de Belgische Corporate Governance Code 2009 (art. 96, § 2, eerste lid, 1° en 2° W. Venn.)

A28. De vennootschap vermeldt ten minste dat zij de Belgische Corporate Governance Code 2009 toepast, waarop de “pas toe of leg uit”-benadering (comply or explain) van toepassing is (art. 96, § 2, eerste lid, 2° W. Venn.) 7.

A29. De commissaris zal bijzondere aandacht besteden aan het feit dat de verklaring inzake deugdelijk bestuur tegelijkertijd de vereiste vermeldingen bevat (deze bedoeld in het Wetboek van vennootschappen, waarop het “pas toe of leg uit”- beginsel niet van toepassing is, en die niet kunnen worden verantwoord door een adequate toelichting), en bovendien de door de Code 2009 vereiste vermeldingen waarop het “pas toe of leg uit”- beginsel wel van toepassing is (en waarvan kan worden afgeweken mits een adequate toelichting in voormelde verklaring).

A30. De commissaris verricht geen kwalitatieve analyse van de eventuele afwijkingen, noch van de verklaring van de vennootschap voor deze afwijkingen. Voor zover echter geen enkele verklaring werd gegeven terwijl de vennootschap heeft afgeweken van de bepalingen van de Code 2009 of ingeval de verstrekte toelichting duidelijk niet overeenstemt met de inlichtingen waarvan de commissaris kennis heeft gekregen in het kader van zijn opdracht, dient de commissaris dit te vermelden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

Beschrijving met betrekking tot interne controle en risicobeheer (art. 96, § 2, eerste lid. 3° W. Venn. en art. 119, 7° W. Venn.)

A31. Aangezien de wet geen omschrijving bevat van de karakteristieken van een intern controle- en risicobeheerssysteem, dient het bestuursorgaan deze karakteristieken vast te leggen. De Code 2009 bepaalt dat het bestuursorgaan dient te zorgen voor een kader voor

7

www.corporategovernancecommittee.be/nl/code_2009/recentste_uitgave/default.aspx 29/44

systemen voor het identificeren, evalueren, beheren en opvolgen van financiële en andere risico's (bepaling 6.5. Code 2009). 8

A32. De commissaris neemt kennis van de procedures van interne controle en risicobeheer in verband met het financiële verslaggevingsproces en raadpleegt de documentatie die aan de basis ligt van de beschrijving door de vennootschap. De commissaris kan verwijzen naar ISA 315.

A33. De commissaris spreekt zich niet uit over het feit of de ingevoerde procedures al dan niet geschikt zijn maar moet er in het bijzonder op letten dat de beschrijving overeenstemt met de werkelijkheid en geen informatie bevat die manifest niet overeenstemt met deze waarvan hij kennis heeft gekregen in het kader van zijn opdracht. Indien dit het geval is bespreekt de commissaris dit met het bestuursorgaan dat alle passende maatregelen treft. Indien het bestuursorgaan niet het passende gevolg geeft om te voldoen aan de wettelijke voorschriften, vermeldt de commissaris de duidelijk onsamenhangende informatie in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

A34. De commissaris bepaalt of de significante tekortkomingen die hij tijdens zijn controle heeft vastgesteld en die hij aan het auditcomité heeft meegedeeld, het voorwerp uitmaken van een gepaste informatie in de beschrijving van de vennootschap. Indien dit niet het geval is, bepaalt de commissaris in welke mate met dit feit rekening dient te worden gehouden in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

A35. Onverminderd paragrafen 67 tot 71 van deze norm, spreekt de commissaris zich niet uit over de doeltreffendheid van de interne controle- en risicobeheersystemen. Indien de vennootschap een dergelijke vermelding opneemt, vermeldt de commissaris in de paragraaf over het jaarverslag dat zijn verslag geen betrekking heeft op de vermelding met betrekking tot de doeltreffendheid van de interne controle- en risicobeheersystemen.

A36. Het Wetboek van vennootschappen legt enkel de beschrijving op van de belangrijkste kenmerken van de interne controle- en risicobeheerssystemen en dit enkel in het kader van financiële verslaggeving. Gelet op het feit dat de Code 2009 echter voorziet in een ruimere 8

http://www.corporategovernancecommittee.be/nl/instrumenten/richtlijnen_interne_controle/default.aspx. 30/44

beschrijving, let de commissaris erop dat de beschrijving zich niet beperkt tot het kader van de financiële verslaggeving behalve indien de vennootschap toelicht waarom zij deze bepaling van de Code 2009 niet toepast.

Informatie met betrekking tot de bestuursorganen en hun comités (art. 96, § 2, eerste lid, 5° W. Venn.)

A37. De commissaris heeft bijzondere aandacht voor de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen met betrekking tot de samenstelling en de bevoegdheden van de raad van bestuur en voor de bepalingen met betrekking tot het directiecomité, het auditcomité en het remuneratiecomité (art.517-524, 524bis-524ter, 526bis en 526quater W. Venn.), alsook voor de bepalingen van de Code 2009 met betrekking tot de openbaarmaking van informatie betreffende de samenstelling en de werking van de raad van bestuur en zijn comités. Bepaling 9.3./1 van deze Code bepaalt welke andere informatie in de corporate governance-verklaring dient te worden opgenomen. Indien dit niet het geval is dient de vennootschap uit te leggen waarom zij besloten heeft om hiervan af te wijken.

Remuneratieverslag (art. 96, §3, W.Venn.)

A38. Enkel de vennootschappen waarvan de aandelen zijn toegelaten tot de verhandeling op een gereglementeerde markt moeten in hun jaarverslag een remuneratieverslag openbaar maken. Het remuneratieverslag bevat ten minste de informatie opgesomd in artikel 96, § 3 van het Wetboek van vennootschappen.

A39. De vennootschappen die enkel andere effecten dan aandelen op een gereglementeerde markt verhandelen of/en die aandelen op een MTF verhandelen, moeten geen remuneratieverslag openbaar maken.

Financiële (art. 96, §3, eerste lid, 3°, 6°, 7°, 8°, 9°, W.Venn.) en niet-financiële informatie (art. 96, §3, eerste lid, 1°, 2°, 5°, W.Venn.)

A40. De commissaris gaat na of de financiële en niet-financiële informatie die door de genoteerde vennootschappen moet worden openbaar gemaakt, opgenomen is in hun remuneratieverslag. 31/44

A41. De commissaris spreekt zich niet uit over de gepastheid van het door het bestuursorgaan ingevoerde remuneratiebeleid maar let er in het bijzonder op dat de beschrijving overeenstemt met de werkelijkheid en geen duidelijk onsamenhangende informatie bevat ten aanzien van de informatie die hij tijdens zijn opdracht heeft verkregen. Indien dit het geval is bespreekt de commissaris dit met het bestuursorgaan dat alle passende maatregelen treft. Indien het bestuursorgaan niet het passende gevolg geeft om te voldoen aan de wettelijke voorschriften, vermeldt de commissaris de duidelijk onsamenhangende informatie in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen.

Goedkeuring door de algemene vergadering

A42. Artikel 554, derde lid van het Wetboek van vennootschappen bepaalt dat de algemene vergadering bij afzonderlijke stemming dient te beslissen over het remuneratieverslag. Deze stemming heeft geen impact op de bestaande contractuele bepalingen en dus ook niet op de jaarrekening maar enkel op het remuneratiebeleid van het bestuursorgaan. Wanneer de aandeelhouders het remuneratieverslag niet goedkeuren, verwijst de commissaris naar ISA 560 betreffende gebeurtenissen na de einddatum van de verslagperiode.

Nazicht van de overeenstemming (Par. 34-36)

A43. Overeenkomstig ISA 720, zal de commissaris bij zijn onderzoek naar de overeenstemming van het jaarverslag enkel rekening houden met de van materieel belang zijnde niet-overeenstemmende elementen. De vraag omtrent het materieel belang wordt telkens geïnterpreteerd in functie van het specifiek onderdeel van het jaarverslag. Zo zal bijvoorbeeld het significant karakter in het kader van het remuneratieverslag, voorgelegd aan een aparte stemming door de algemene vergadering, niet gelijkwaardig zijn aan het significant karakter van de voornaamste risico’s en onzekerheden.

32/44

Nazicht van de consistentie van het jaarverslag als geheel (kennis van kennelijk inconsistente informatie) (Par. 37-39)

A44. Overeenkomstig ISA 720, zal de commissaris bij zijn onderzoek naar de consistentie van het jaarverslag enkel rekening houden met de kennelijke inconsistenties, dit wil zeggen de van materieel belang zijnde inconsistenties.

Toepassingsmodaliteiten

met

betrekking

tot

strijdige

belangen

van

vermogensrechtelijke aard (Par. 52-54)

A45. De commissaris brengt het bestuursorgaan schriftelijk op de hoogte van elke tegenstrijdigheid van belangen die hij zou hebben vastgesteld en die niet zou zijn onderworpen aan de belangenconflictenprocedure zoals voorzien door het Wetboek van vennootschappen. Indien het bestuursorgaan in gebreke blijft het passende gevolg te geven om te voldoen aan de wettelijke voorschriften, vermeldt de commissaris dit in zijn verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen zonder zich evenwel in de plaats te stellen van het bestuursorgaan.

A46. Indien het bestuursorgaan of het directiecomité een beslissing neemt waarbij een lid, rechtstreeks of onrechtstreeks, een strijdig belang van vermogensrechtelijke aard heeft (art. 523 en 524ter W. Venn.), vereist het Wetboek van vennootschappen, naargelang van de vennootschapsvorm, dat deze beslissing het voorwerp uitmaakt van een omschrijving in de notulen van de aard van de beslissing of verrichting en van een verantwoording van het genomen besluit, alsook van een omschrijving van de vermogensrechtelijke gevolgen voor de vennootschap. Deze notulen worden in hun geheel opgenomen in het jaarverslag of bij gebreke daaraan in een stuk dat samen met de jaarrekening wordt neergelegd.

A47. Teneinde deze vermogensrechtelijke gevolgen te beschrijven, gaat de commissaris als volgt te werk: - verzamelen van de noodzakelijke informatie over de voorgestelde verrichting, de betrokken personen, de uitvoeringsvoorwaarden van de verrichting, de contractuele voorwaarden, enz.; - nagaan in welke mate de verrichting verenigbaar is met het maatschappelijk doel.

33/44

A48. De commissaris maakt een afzonderlijke omschrijving van de vermogensrechtelijke gevolgen en kan zich dus niet tevredenstellen met een loutere verwijzing naar de wijze waarop deze gevolgen werden omschreven in het jaarverslag of bij gebreke daaraan in het stuk dat samen met de jaarrekening wordt neergelegd. Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot het verslag van niet-bevinding (Par. 60) A49. Wanneer de commissaris een verslag van niet-bevinding uitbrengt, zet hij, met verwijzing naar de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen, uiteen dat hij de (geconsolideerde) jaarrekening en/of het jaarverslag niet heeft ontvangen binnen een termijn die hem in staat stelt om de wettelijke bepalingen met betrekking tot de terbeschikkingstelling van zijn verslag aan de aandeelhouders, vennoten (en aan de obligatiehouders) na te leven en dat hij de aandacht van het bestuursorgaan op diens wettelijke verplichtingen heeft gevestigd. In voorkomend geval wordt dit verslag krachtens het Wetboek van vennootschappen aan de ondernemingsraad van de entiteit meegedeeld. Het dient echter niet te worden neergelegd omdat het niet kan worden beschouwd als gelijkwaardig aan het verslag bedoeld in artikel 144 van het Wetboek van vennootschappen. Artikel 100, 4° van het Wetboek van vennootschappen voorziet enkel in de neerlegging van het verslag van de commissaris opgesteld overeenkomstig artikel 144 van het Wetboek van vennootschappen. Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot het nazicht van de neerlegging van de (geconsolideerde) jaarrekening en van het commissarisverslag (Par. 63-66) A50. Enkel het bestuursorgaan van de entiteit en diens leden zijn wettelijk verantwoordelijk voor de neerlegging en voor de andere openbaarmakingen betreffende de jaarrekening en het jaarverslag. Derhalve mag de commissaris zich niet in de plaats stellen van het bestuursorgaan. A51. Wanneer de neerlegging van deze documenten plaatsvindt met vertraging of wanneer de commissaris niet van materieel belang zijnde verschillen vaststelt, kan de commissaris, overeenkomstig artikel 144, 8° van het Wetboek van vennootschappen, oordelen dat het niet nodig is om deze niet-naleving in het tweede deel van het commissarisverslag openbaar te maken.

34/44

A52. De wettelijke en bestuursrechtelijke teksten schrijven in bepaalde gevallen voor dat andere documenten dienen te worden neergelegd, meer bepaald in volgende gevallen: –

wanneer de entiteit een vennootschap is die in de loop van het boekjaar een interimdividend heeft uitgekeerd, dient het verificatieverslag te worden gevoegd bij het commissarisverslag gericht aan de algemene vergadering en openbaar gemaakt overeenkomstig de bepalingen van het Wetboek van vennootschappen (art. 618, vierde lid W. Venn.);

–

wanneer de entiteit een dochtervennootschap is die geniet van de vrijstelling van sub-consolidatie bedoeld in artikel 113 van het Wetboek van vennootschappen betreffende de geconsolideerde jaarrekening, dient zij de geconsolideerde jaarrekening van de moedervennootschap neer te leggen ten laatste zeven maanden na de afsluitdatum van het boekjaar waarop deze documenten betrekking hebben;

–

wanneer, overeenkomstig artikel 91 van het koninklijk besluit van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van vennootschappen, de jaarrekening van de vennootschappen waarvoor een specifieke vennootschap onbeperkt aansprakelijk is, bij de jaarrekening van deze vennootschap wordt gevoegd (en samen hiermee openbaar gemaakt) behoudens in de twee gevallen die door voormelde bepaling worden vrijgesteld.

Toepassingsmodaliteiten met betrekking tot andere specifieke opdracht waarom het bestuursorgaan verzoekt (Par. 67-71)

A53. De commissaris bevraagt de entiteit omtrent het referentiekader dat deze heeft aangenomen betreffende de specifieke aangelegenheden waarover het bestuursorgaan een conclusie van de commissaris vraagt. De commissaris beoordeelt of dit referentiekader geschikt is in de gegeven omstandigheden9 en correct toegepast is.

A54. Indien de entiteit geen referentiekader heeft aangenomen of indien dit onvoldoende, ongeschikt of niet correct toegepast is, kan de commissaris zich niet uitspreken over de specifieke aangelegenheid.

9

Dit veronderstelt dat het referentiekader minstens relevant, voldoende, volledig en betrouwbaar is in de gegeven omstandigheden. 35/44

BIJLAGE 1: COMMISSARISVERSLAG (JAARREKENING EN ANDERE DOOR WETEN REGELGEVING GESTELDE EISEN)

VERSLAG VAN DE COMMISSARIS AAN DE ALGEMENE VERGADERING VAN DE VENNOOTSCHAP _____________ OVER HET BOEKJAAAR AFGESLOTEN OP __ _____________20__

Overeenkomstig de wettelijke en statutaire, brengen wij u verslag uit in het kader van ons mandaat van commissaris. Dit verslag omvat ons oordeel over de balans op _- _______ 20__, over de resultatenrekening van het boekjaar afgesloten op __ ____ 20__ en over de toelichting, en omvat tevens de vereiste bijkomende vermeldingen.

Verslag over de jaarrekening

Wij hebben de controle uitgevoerd van de jaarrekening van de vennootschap _______ over het boekjaar [in voorkomend geval: van __ maanden] afgesloten op __ ________ 20__, opgesteld op grond van het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel, met een balanstotaal van € __________ en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst [verlies] van het boekjaar van € __________.

Verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan voor het opstellen van de jaarrekening

Het bestuursorgaan is verantwoordelijk om de jaarrekening op te stellen die een getrouw beeld geeft in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel, alsook voor het implementeren van de interne beheersing die hij nuttig oordeelt voor het opstellen van de jaarrekening die geen afwijkingen van materieel belang, als gevolg van fraude of van het maken van fouten, bevat.

Verantwoordelijkheid van de commissaris

Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel over deze jaarrekening tot uitdrukking te brengen op basis van onze controle. Wij hebben onze controle volgens de internationale controlestandaarden uitgevoerd. Die standaarden vereisen dat wij aan de deontologische

36/44

vereisten voldoen alsook de controle plannen en uitvoeren om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de in de jaarrekening opgenomen bedragen en toelichtingen. De selectie met betrekking tot uitgevoerde werkzaamheden is afhankelijk van de beoordeling door de commissaris, inclusief diens inschatting van de risico’s van een afwijking van materieel belang in de jaarrekening als gevolg van fraude of het maken van fouten. Bij het maken van die risico-inschatting beoordeelt de commissaris de interne beheersing van de entiteit met betrekking tot het opstellen van de jaarrekening die een getrouw beeld geeft, teneinde controlewerkzaamheden op te zetten die in de gegeven omstandigheden geschikt zijn maar die niet gericht zijn op het geven van een oordeel over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit. Een controle omvat tevens een evaluatie van de toepasselijkheid van de gehanteerde waarderingsregels en de redelijkheid van door het bestuursorgaan gemaakte schattingen, alsmede een beoordeling van de presentatie van de jaarrekening als geheel. Wij hebben van de verantwoordelijken en van het bestuursorgaan van de entiteit de voor onze controle vereiste ophelderingen en inlichtingen verkregen.

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om daarop ons oordeel te baseren.

Oordeel zonder voorbehoud

Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van het vermogen en de financiële toestand van de vennootschap _______ per _ ____ 20__, alsook van diens resultaten over het boekjaar dat op die datum is afgesloten, in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel.

Verslag over andere door weten regelgeving gestelde eisen

Het bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het opstellen en de inhoud van het jaarverslag, het naleven van de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften die van toepassing zijn op het voeren van de boekhouding, alsook voor het naleven van het Wetboek van vennootschappen en van de statuten van de vennootschap.

37/44

In het kader van onze opdracht en overeenkomstig de Belgische bijkomende norm bij de internationale controlestandaarden, is het onze verantwoordelijkheid om, voor alle betekenisvolle aspecten, de naleving van bepaalde wettelijke en reglementaire verplichtingen na te gaan. Op grond hiervan doen wij de volgende bijkomende verklaringen die niet van aard zijn om de draagwijdte van ons oordeel over de jaarrekening te wijzigen:

-

Het jaarverslag behandelt de door de wet vereiste inlichtingen, stemt voor alle van materieel belang zijnde aspecten overeen met de jaarrekening en bevat geen informatie die kennelijk inconsistent is met de informatie waarover wij beschikken in het kader van onze opdracht.

-

Onverminderd formele aspecten van ondergeschikt belang, werd de boekhouding gevoerd overeenkomstig de in België van toepassing zijnde wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften.

-

De resultaatverwerking, die aan de algemene vergadering wordt voorgesteld, stemt overeen met de wettelijke en statutaire bepalingen.

-

Wij dienen u geen verrichtingen of beslissingen mede te delen die in overtreding met de statuten of het Wetboek van vennootschappen zijn gedaan of genomen.

-

[In voorkomend geval: De beslissing van het bestuursorgaan van [datum invoegen] met betrekking tot [verwijzing naar de genomen beslissing betreffende het belangenconflict of naar de hierop betrekking hebbende inlichtingen opgenomen in het jaarverslag], heeft de volgende vermogensrechtelijke gevolgen: […]].

[In voorkomend geval: Tijdens het boekjaar werd een interimdividend uitgekeerd waarover wij het hierbij gevoegd verslag hebben opgesteld, overeenkomstig de wettelijke vereisten.]

Plaats, datum en handtekening

Kantoor XYZ Commissaris Vertegenwoordigd door

Naam Bedrijfsrevisor

38/44

BIJLAGE 2: COMMISSARISVERSLAG (GECONSOLIDEERDE JAARREKENING EN ANDERE DOOR WET- EN REGELGEVING GESTELDE EISEN)

VERSLAG VAN DE COMMISSARIS AAN DE ALGEMENE VERGADERING VAN DE VENNOOTSCHAP _____________ OVER HET BOEKJAAAR AFGESLOTEN OP __ _____________20__

Overeenkomstig de wettelijke bepalingen, brengen wij u verslag uit in het kader van ons mandaat van commissaris. Dit verslag omvat ons oordeel over de geconsolideerde balans op _ _______ 20__, over de geconsolideerde resultatenrekening van het boekjaar afgesloten op __ ____ 20__ en over de toelichting, en omvat tevens de vereiste bijkomende vermelding[en].

Verslag over de geconsolideerde jaarrekening

Wij hebben de controle uitgevoerd van de geconsolideerde jaarrekening over het boekjaar [in voorkomend geval: van __ maanden] afgesloten op __ ________ 20__, opgesteld op basis van de International Financial Reporting Standards zoals goedgekeurd door de Europese Unie [op basis van het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel], met een balanstotaal van € __________ en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst [verlies] van het boekjaar van € __________.

Verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan voor het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening

Het bestuursorgaan is verantwoordelijk om de geconsolideerde jaarrekening op te stellen die een getrouw beeld geeft in overeenstemming met de International Financial Reporting Standards [met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel], alsook voor het implementeren van een interne beheersing die hij nuttig oordeelt voor het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening die geen afwijkingen van materieel belang, als gevolg van fraude of van het maken van fouten, bevat.

39/44


Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel over deze geconsolideerde jaarrekening tot uitdrukking te brengen op basis van onze controle. Wij hebben onze controle volgens de internationale controlestandaarden uitgevoerd. Die standaarden vereisen dat wij aan de deontologische vereisten voldoen alsook de controle plannen en uitvoeren om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de geconsolideerde jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen bedragen en toelichtingen. De selectie met betrekking tot uitgevoerde werkzaamheden is afhankelijk van de beoordeling door de commissaris, inclusief diens inschatting van de risico’s van een afwijking van materieel belang in de geconsolideerde jaarrekening als gevolg van fraude of het maken van fouten. Bij het maken van die risico-inschatting beoordeelt de commissaris de interne beheersing van de entiteit met betrekking tot het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening, die een getrouw beeld geeft, teneinde controlewerkzaamheden op te zetten die in de gegeven omstandigheden geschikt zijn maar die niet gericht zijn op het geven van een oordeel over de doeltreffende werking van de interne beheersing van de entiteit. Een controle omvat tevens een evaluatie van de toepasselijkheid van het gehanteerde stelsel inzake financiële verslaggeving, de redelijkheid van door het bestuursorgaan gemaakte schattingen en de presentatie van de geconsolideerde jaarrekening als geheel. Wij hebben van de verantwoordelijken en van het bestuursorgaan van de entiteit de voor onze controle vereiste ophelderingen en inlichtingen verkregen.



Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening van de vennootschap ________ per __ ____ 20__ een getrouw beeld van het vermogen en van de financiële toestand van het geconsolideerd geheel alsook van diens resultaten [en van diens kasstroom] over het boekjaar dat op die datum is afgesloten, in overeenstemming met de International Financial Reporting

40/44

Standards zoals goedgekeurd door de Europese Unie [met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel].


Het bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het opstellen en de inhoud van het jaarverslag over de geconsolideerde jaarrekening.

In het kader van onze opdracht en overeenkomstig de Belgische bijkomende norm bij de internationale controlestandaarden, is het onze verantwoordelijkheid om, voor alle betekenisvolle aspecten, de naleving van bepaalde wettelijke en reglementaire verplichtingen na te gaan. Op grond hiervan doen wij de volgende bijkomende verklaring[en] die niet van aard is [zijn] om de draagwijdte van ons oordeel over de geconsolideerde jaarrekening te wijzigen:

Het jaarverslag over de geconsolideerde jaarrekening behandelt de door de wet vereiste inlichtingen, stemt in alle van materieel belang zijnde opzichten overeen met de geconsolideerde jaarrekening en bevat geen informatie die kennelijk inconsistent is met de informatie waarover wij beschikken in het kader van ons mandaat.




41/44

BIJLAGE 3: COMMISSARISVERSLAG VAN EEN VZW (JAARREKENING EN ANDERE DOOR WET- EN REGELGEVING GESTELDE EISEN)

VERSLAG VAN DE COMMISSARIS AAN DE ALGEMENE VERGADERING VAN DE VERENIGING_____________ OVER HET BOEKJAAR AFGESLOTEN OP __ _____________20__

Overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen, brengen wij u verslag uit in het kader van ons mandaat van commissaris. Dit verslag omvat ons oordeel over de balans op ________ 20__, over de resultatenrekening van het boekjaar afgesloten op __ ____ 20__ en over de toelichting, en omvat tevens de vereiste bijkomende vermeldingen.

Verslag over de jaarrekening

Wij hebben de controle uitgevoerd van de jaarrekening van de vereniging _______ over het boekjaar [in voorkomend geval: van __ maanden] afgesloten op __ ________ 20__, met een balanstotaal van € __________ en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst [verlies] van het boekjaar van € __________.

Verantwoordelijkheid van het bestuursorgaan voor het opstellen van de jaarrekening

Het bestuursorgaan is verantwoordelijk om de jaarrekening op te stellen die een getrouw beeld geeft in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel, alsook voor het implementeren van de interne beheersing die hij nuttig oordeelt voor het opstellen van de jaarrekening die geen afwijkingen van materieel belang, als gevolg van fraude of van het maken van fouten, bevat.


Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel over deze jaarrekening tot uitdrukking te brengen op basis van onze controle. Wij hebben onze controle volgens de internationale controlestandaarden uitgevoerd. Die standaarden vereisen dat wij aan deontologische vereisten voldoen, alsook de controle plannen en uitvoeren om een redelijke mate van zekerheid te verkrijgen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. 42/44

Een controle omvat werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de in de jaarrekening opgenomen bedragen en toelichtingen. De selectie met betrekking tot uitgevoerde werkzaamheden is afhankelijk van de beoordeling door de auditor, inclusief diens inschatting van de risico’s van een afwijking van materieel belang in de jaarrekening als gevolg van fraude of het maken van fouten. Bij het maken van die risico-inschatting beoordeelt de commissaris de interne beheersing van de entiteit met betrekking tot het opstellen van de jaarrekening, die een getrouw beeld geeft, teneinde controlewerkzaamheden op te zetten die in de gegeven omstandigheden geschikt zijn maar die niet gericht zijn op het geven van een oordeel over de effectiviteit van de interne beheersing van de entiteit. Een controle omvat tevens een evaluatie van de toepasselijkheid van de gehanteerde waarderingsregels en de redelijkheid van door het bestuursorgaan gemaakte schattingen, alsmede een beoordeling van de presentatie van de jaarrekening als geheel. Wij hebben van de verantwoordelijken en van het bestuursorgaan van de entiteit de voor onze controle vereiste ophelderingen en inlichtingen verkregen.



Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van het vermogen en de financiële toestand van de vereniging _______ per __ ____ 20__, alsook van diens resultaten over het boekjaar dat op die datum is afgesloten, in overeenstemming met het in België van toepassing zijnde boekhoudkundig referentiestelsel.


Het bestuursorgaan is verantwoordelijk voor het naleven door de vereniging van de wet van 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen, alsmede van de statuten en de wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften die van toepassing zijn op het voeren van de boekhouding.

43/44

In het kader van onze opdracht en overeenkomstig de Belgische bijkomende norm bij de internationale controlestandaarden, is het onze verantwoordelijkheid om, voor alle betekenisvolle aspecten, de naleving van bepaalde wettelijke en reglementaire verplichtingen na te gaan. Op grond hiervan doen wij de volgende bijkomende verklaringen die niet van aard zijn om de draagwijdte van ons oordeel over de jaarrekening te wijzigen:

-

Onverminderd formele aspecten van ondergeschikt belang, werd de boekhouding gevoerd overeenkomstig de in België van toepassing zijnde wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften.

-

Wij dienen u geen verrichtingen of beslissingen mede te delen die in overtreding met de statuten of de wet van 27 juni 1921 betreffende de verenigingen zonder winstoogmerk, de internationale verenigingen zonder winstoogmerk en de stichtingen zijn gedaan of genomen.




44/44

Projet de norme complémentaire aux normes ISA applicables en Belgique concernant le rapport du commissaire dans le cadre d’un contrôle d’états financiers conformément aux articles 144 et 148 du Code des sociétés et d’autres aspects relatifs à la mission du commissaire

TABLE DES MATIERES

INTRODUCTION Champ d’application (Par. 1-2) Date d’entrée en vigueur (Par. 3) Objectif (Par. 4-7) Définitions (Par. 8)

DILIGENCES REQUISES Diligences requises relatives à la présentation du rapport Structure du rapport du commissaire (Par. 9-14) Rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) – Première partie (Par. 15-21) Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires – Deuxième partie (Par. 2228) Diligences requises relatives au rapport de gestion Obligations de contrôle et mentions requises (Par. 29) Prise de connaissance des informations contenues dans le rapport de gestion (Par. 30) Vérification de l’exhaustivité (Par. 31-33) Vérification de la concordance (avec les comptes annuels (ou consolidés)) (Par. 34-36) Vérification de la cohérence du rapport de gestion dans son ensemble (connaissance d’informations manifestement incohérentes) (Par. 37-39) Diligences requises relatives à la vérification de la tenue de la comptabilité (Par. 4043) Diligences requises relatives au respect par l’entité des dispositions du Code des sociétés ou de la loi du 27 juin 1921, et des statuts (Par. 44-46) Diligences requises relatives à l’affectation des résultats (Par. 47-51) 1/42

Diligences requises relatives aux intérêts opposés de nature patrimoniale (Par. 52-54) Diligences requises relatives aux autres informations fournies (Par. 55) Diligences requises relatives aux déclarations écrites de la direction (Par. 56-59) Diligences requises relatives au rapport de carence (Par. 60) Diligences requises relatives à la modification par l’assemblée générale de la proposition de répartition bénéficiaire (Par. 61-62) Diligences requises relatives à la vérification du dépôt des comptes annuels (ou consolidés) et du rapport du commissaire (Par. 63-66) Diligences requises relatives à d’autres missions spécifiques demandées par l’organe de gestion (Par. 67-71)

MODALITES D’APPLICATION ET AUTRES INFORMATIONS EXPLICATIVES Introduction Champ d’application (Par. A1-A3) Date d’entrée en vigueur (Par. A4) Objectif (Par. A5) Définitions (Par. A6) Modalités d’application sur la présentation du rapport Structure du rapport du commissaire (Par. A7-A8) Rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) – Première partie (Par. A9-A12) Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires – Deuxième partie (Par. A13A16) Modalités d’application relatives au rapport de gestion (Par. A17-A18) Vérification de l’exhaustivité (Par. A19-A42) Exposé fidèle sur l’évolution des affaires et description des principaux risques et incertitudes (Par. A21) Evénements importants survenus après la date de clôture (Par. A22) Hypothèse de continuité d’exploitation (Par. A23-A24) Déclaration de gouvernement d’entreprise (Par. A25-A37) -

Désignation du Code belge de gouvernance d’entreprise 2009

-

Description relative au contrôle interne et à la gestion des risques

-

Informations relatives aux organes de gestion et comités

2/42

Rapport de rémunération (Par. A38-A42) -

Informations financières et non financières

-

Approbation par l’assemblée générale

Vérification de la concordance (Par. A43) Vérification de la cohérence du rapport de gestion dans son ensemble (connaissance d’informations manifestement incohérentes) (Par. A44) Modalités d’application relatives aux intérêts opposés de nature patrimoniale (Par. A45-A48) Modalités d’application relatives au rapport de carence (Par. A49) Modalités d’application relatives à la vérification du dépôt des comptes annuels (ou consolidés) et du rapport du commissaire (Par. A50-A52) Modalités d’application relatives à d’autres missions spécifiques demandées par l’organe de gestion (A53-A54)

ANNEXES Annexe 1 : rapport du commissaire (comptes annuels et autres obligations légales et réglementaires) Annexe 2 : rapport du commissaire (comptes consolidés et autres obligations légales et réglementaires) Annexe 3 : rapport du commissaire d’une ASBL/AISBL/fondation (comptes annuels et autres obligations légales et réglementaires)

3/42

Le Conseil de l'Institut des Réviseurs d'Entreprises, Considérant que le Conseil de l’Institut a adopté la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique, Considérant que la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique s’applique aux missions similaires aux mandats de commissaires, Considérant qu’il est nécessaire de prendre en compte les spécificités belges relatives au rapport du commissaire, et notamment les articles 140, 142, 144 et 148 du Code des sociétés, Considérant qu’il est nécessaire de prendre en compte les spécificités belges relatives aux délais légaux et réglementaires pour l’arrêté des comptes annuels (ou consolidés) et la mise à disposition des comptes annuels (ou consolidés) et/ou du rapport de gestion, et notamment les articles 92, 143, 268, 269 et 410 et 553 du Code des sociétés, Considérant qu’il convient également de prévoir un rapport belge harmonisé pour tous les contrôles d’états financiers (c.à.d. les contrôles des comptes annuels et des comptes consolidés) effectués conformément aux normes ISA, Considérant qu’il convient également de prévoir une norme complémentaire portant sur les déclarations additionnelles belges à mentionner dans la lettre d’affirmation, Considérant qu’il s’impose, dans le contexte du souci exprimé par de nombreuses parties prenantes, d’encadrer les conclusions du commissaire sur des questions importantes autres que les comptes annuels et le respect d’obligations légales et réglementaires,

Considérant que la présente norme est une norme complémentaire aux normes ISA 700 et 720 et qu’elle s’inscrit dans le cadre des normes ISA relatives au rapport du commissaire, et notamment des normes ISA 700, 705 et 706 et plus particulièrement des paragraphes 38 et 39 de la norme ISA 700 « Fondement de l’opinion et rapport d’audit sur les états financiers », et que par conséquent elle ne se substitue pas aux normes ISA,

4/42

Considérant que la présente norme ne vise pas les missions découlant des normes relatives à la mission du réviseur d’entreprises auprès du conseil d’entreprise, ou les missions découlant des normes relatives au contrôle des apports en nature et quasi-apports, ni les missions découlant des normes actuellement communes avec les experts-comptables, à savoir les normes relatives au rapport à rédiger à l’occasion de la transformation d’une société, les normes relatives au contrôle des opérations de fusion et scission de sociétés commerciales et les normes relatives au contrôle à opérer de la proposition de dissolution d’une société dont la responsabilité est limitée ;

Considérant que la présente norme se substitue, au moment de son entrée en vigueur, aux normes générales de révision (en ce qui concerne les dispositions sur le rapport), abrogées par la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique, ainsi qu’à la norme relative au contrôle du rapport de gestion, la norme relative à la certification des comptes annuels consolidés, et la norme relative aux déclarations écrites de la direction. Le Conseil de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises a adopté le suit. Celle-ci a été approuvée le économiques et le

la norme qui

par le Conseil supérieur des Professions

par le Ministre ayant l’Economie dans ses attributions. Cette

approbation a fait l’objet d’un avis du Ministre ayant l’Economie dans ses attributions publié au Moniteur belge du

(p.

).

5/42

INTRODUCTION Champ d’application 1. La présente norme s’applique au rapport que le commissaire doit adresser à l’assemblée générale de l’entité auditée en conformité avec les articles 144 et 148 du Code des sociétés. (Voir par. A1-A2) 2. Cette norme ne s’applique pas dans la mesure où une autre norme relative à l’exercice d’une mission spécifique est d’application. (Voir par. A3) Date d’entrée en vigueur 3. La présente norme entre en vigueur à la date de publication au Moniteur belge de l’avis d’approbation par le Ministre ayant l’Economie dans ses attributions et s’applique aux dates correspondant à la double date d’application des normes ISA prévue par la norme du 10 novembre 2009 relative à l’application des normes ISA en Belgique. (Voir par. A4)

Objectif

4. La présente norme a pour premier objectif de permettre au commissaire ou au réviseur d’entreprises d’établir un rapport conformément aux normes ISA et aux articles 144 et 148 du Code des sociétés. Cet objectif est atteint en satisfaisant aux diligences requises par les normes ISA, ainsi qu’aux diligences requises telles que mentionnées aux paragraphes 9 à 28 de la présente norme. Les diligences requises sont précisées au moyen de modalités d’application. (Voir par. A5)

5. La présente norme a pour deuxième objectif de permettre au commissaire ou au réviseur d’entreprises de faire rapport sur les obligations légales et réglementaires relatives au rapport de gestion, au respect de la tenue de la comptabilité, du Code des sociétés et des statuts de l’entité auditée par rapport aux informations dont il a eu connaissance dans le cadre de sa mission. Cet objectif est atteint en mettant en œuvre les diligences requises telles que mentionnées aux paragraphes 29 à 55 de la présente norme. Les diligences requises sont précisées au moyen de modalités d’application. (Voir par. A5) 6/42

6. La présente norme a pour troisième objectif de déterminer -

les conditions dans lesquelles le commissaire procède à l’établissement d’un rapport de carence, et

-

les diligences requises relatives à la vérification du dépôt des comptes annuels (ou consolidés), du rapport de gestion et du rapport du commissaire,

dans le cadre du contrôle des comptes annuels (ou consolidés), compte tenu des délais légaux et réglementaires prévus par le Code des sociétés. Cet objectif est atteint en satisfaisant aux diligences requises telles que mentionnées au paragraphe 60 et aux paragraphes 63 à 66 de la présente norme. Les diligences requises sont précisées au moyen de modalités d’application. (Voir par. A49)

7. La présente norme a pour quatrième objectif -

d'identifier les déclarations écrites complémentaires requises dans le contexte légal et réglementaire belge, ou les déclarations spécifiques relatives à la mission décrite au paragraphe 67 de la présente norme ;

-

de permettre au commissaire d’établir une lettre d’affirmation selon les normes ISA et en tenant compte de ces déclarations complémentaires belges.

Cet objectif est atteint en satisfaisant aux diligences requises telles que mentionnées aux paragraphes 56 à 59 de la présente norme.

Définitions

8. Aux fins de l'application de la présente norme, il faut entendre par (voir par. A6): - « commissaire » : le réviseur d’entreprises chargé du contrôle des comptes annuels conformément aux articles 144 et 148 du Code des sociétés, et/ou le réviseur d’entreprises désigné, chargé du contrôle des comptes consolidés. Pour les paragraphes 9 à 28 et les modalités d’application y relatives, le terme « commissaire » désigne, selon la mission de contrôle réalisée, également le réviseur d’entreprises. Pour une meilleure lisibilité de la présente norme, seule la dénomination « commissaire » est utilisée ; - « entité » : toute entité commerciale ou non commerciale du secteur privé ou du secteur

public, y compris les ASBL, fondations, etc. ; - « contrôle » tel que défini par l’article 142 du Code des sociétés : vise également la notion

d’audit tel que défini dans les normes internationales d’audit (ISA) ;

7/42

-

« états financiers » au sens de la norme ISA 700, § 8(f) : les comptes annuels ou

consolidés visés au titre VI, Livre IV du Code des sociétés; -

« arrêté des comptes annuels (ou consolidés) » : l’établissement des comptes annuels (ou

consolidés) conformément à l’article 92 (ou aux articles 110 et 111) du Code des sociétés ; -

« rapport de gestion » : le rapport défini aux articles 95 et 96 du Code des sociétés ; cette

notion vise tant le rapport de gestion que le rapport de gestion sur les comptes consolidés ; - « rapport de gestion sur les comptes consolidés » : le rapport défini à l’article 119 du Code

des sociétés ; - « contrôle du rapport de gestion » : l’ensemble des diligences requises telles que prévues

par la présente norme dans le contexte des articles 144, 6° et 148, 5° du Code des sociétés ; - « informations manifestement incohérentes » : les anomalies significatives dans les faits

relatés comme définies par la norme ISA 720, § 5, (c) ; - « Code des sociétés » : vise également la loi du 27 juin 1921 sur les associations sans but

lucratif, les associations internationales sans but lucratif et les fondations, particulièrement dans la mesure où cette loi fait référence aux dispositions du Code des sociétés : « les articles 130 à 133, 134, § 1er et 3, 135 à 137, 139 et 140, 142 à 144 à l'exception de l'article 144, alinéa 1er, 4° et 5°1, du Code des sociétés sont applicables par analogie aux associations qui ont nommé un commissaire ».

1

La référence à l’article 144 à l’exception du 1er alinéa, 4° et 5°, doit s’entendre comme le 1er alinéa 6° et 7°. 8/42

DILIGENCES REQUISES

Diligences requises relatives à la présentation du rapport

Structure du rapport du commissaire

9. Le commissaire doit établir un rapport conformément à la norme ISA 700 et à la présente norme.

10.

Le commissaire doit identifier les destinataires du rapport, l’entité auditée ainsi que

l’exercice social faisant l’objet du rapport dans le titre de son rapport. 11. Dans un paragraphe introductif, le commissaire doit spécifier qu’il exerce son mandat conformément aux dispositions légales et statutaires, et que ledit paragraphe contient son opinion sur les comptes annuels (ou consolidés) ainsi que la ou les mention(s) complémentaire(s) requise(s). (Voir par. A7)

12. Sans préjudice du paragraphe 13 de la présente norme, le rapport du commissaire doit comporter deux parties distinctes à savoir le « Rapport sur les comptes annuels [ou consolidés] » et le « Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires ».

13. Si la conclusion visée au paragraphe 67 de la présente norme est à caractère général et les normes ISA sont indiquées comme cadre de référence, le commissaire formulera cette conclusion dans une troisième partie du rapport conformément au paragraphe 39 de la norme ISA 700. Si le commissaire se réfère à d’autres cadres de référence, tel que par exemple la norme ISAE 3000, il doit rédiger un rapport distinct à celui visé par la présente norme.

14. Le commissaire doit dater son rapport conformément au paragraphe 41 de la norme ISA 700. (Voir par. A8)

9/42

Rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) - Première partie 15. La première partie du rapport du commissaire doit s’intituler « Rapport sur les comptes annuels [ou consolidés] ».

16. Le commissaire doit adapter son rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) en fonction des spécificités de la mission, de la forme juridique de l’entité, du référentiel comptable et/ou des dispositions légales et réglementaires applicables. (Voir par. A11 à A12)

17. Le commissaire doit en fonction des circonstances émettre un rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) incluant : -

une opinion non modifiée ou modifiée conformément aux normes ISA 700 et 705, (Voir par. A9)

-

le cas échéant, un paragraphe d’observation ou un paragraphe descriptif d’autres questions conformément à la norme ISA 706. (Voir par. A10)

18. En prenant en compte les paragraphes 9 à 17 de la présente norme, le commissaire doit rédiger son rapport sur les comptes annuels, en utilisant l’exemple de rapport repris en Annexe 1. Il est alors réputé avoir établi un rapport dont la forme est conforme aux normes ISA et au Code des sociétés.

19. En prenant en compte les paragraphes 9 à 17 de la présente norme, le commissaire doit rédiger son rapport sur les comptes consolidés, en utilisant l’exemple de rapport repris en Annexe 2. Il est alors réputé avoir établi un rapport dont la forme est conforme aux normes ISA et au Code des sociétés.

20. En prenant en compte les paragraphes 9 à 17 de la présente norme, le commissaire doit rédiger son rapport sur les comptes des ASBL, des AISBL ou des fondations, en utilisant l’exemple de rapport repris en Annexe 3. Il est alors réputé avoir établi un rapport dont la forme est conforme aux normes ISA et à la loi du 27 juin 1921 sur les associations sans but lucratif, les associations internationales sans but lucratif et les fondations.

10/42

21. Si le commissaire s’écarte de l’exemple de rapport, il doit rester en conformité avec les articles 144 et 148 du Code des sociétés, les normes ISA et la présente norme, et être en mesure de s’en justifier le cas échéant. Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires – Deuxième partie 22. La seconde partie du rapport du commissaire doit s’intituler « Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires ». Le commissaire doit rendre compte dans cette partie, conformément au paragraphe 38 de la norme ISA 700, de ses autres obligations légales et réglementaires. (Voir par. A13-A14)

23. Le commissaire doit mentionner, dans un paragraphe introductif, la responsabilité de l’organe de gestion et celle du commissaire sur les éléments sur lesquels il doit faire rapport. (Voir par. A16) 24. Selon l’article 144 ou 148 du Code des sociétés : a) le commissaire doit reprendre, dans son rapport, les mentions complémentaires suivantes, après avoir effectué les diligences requises de la présente norme auxquelles il est fait référence et relatives : i)

au rapport de gestion ; (Voir par. 29-39)

ii) au fait que la comptabilité est tenue conformément aux dispositions légales et réglementaires ; (Voir par. 40-43) iii) au respect par l’entité des dispositions du Code des sociétés et des statuts ; (Voir par. 44-46) iv) à l’affectation du résultat (répartition des bénéfices) ; (Voir par. 47-50) b) le cas échéant, le commissaire doit reprendre dans son rapport : i)

les mentions complémentaires suivantes après avoir effectué les diligences requises de la présente norme auxquelles il est fait référence et relatives :  aux acomptes sur dividendes ; (Voir par. 51)  aux intérêts opposés de nature patrimoniale ; (Voir par. 52-54)

ii) les autres informations jugées nécessaires qui ne sont pas déjà reprises dans la première partie. (Voir par. 55)

11/42

25. Le commissaire doit adapter son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires en fonction des spécificités de la mission, de la forme juridique de l’entité, et/ou des dispositions légales et réglementaires applicables. (Voir par. A16) 26. Le commissaire doit prendre en considération, dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires, les conséquences d’une opinion modifiée sur les comptes annuels (ou consolidés).

27. En prenant en compte les paragraphes 22 à 26 de la présente norme, le commissaire doit rédiger son rapport, en utilisant l’exemple de rapport repris en Annexe 1. 28. Le commissaire doit documenter dans son dossier d’audit, les travaux d’audit et les conclusions qu’il en tire et qui sont destinées à lui permettre de rédiger les mentions requises dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires.

Diligences requises relatives au rapport de gestion

Obligation de contrôle et mentions requises

29. Les diligences requises des paragraphes 30 à 39 traitent des démarches suivantes : 1. la vérification que le rapport de gestion traite des mentions requises par le Code des sociétés ; 2. la vérification que l’absence éventuelle d’un rapport de gestion est conforme au Code des sociétés ; 3. la vérification selon les diligences requises de la norme ISA 720 et du Code des sociétés que le rapport de gestion concorde avec les comptes annuels (ou consolidés) ; 4. la vérification selon les diligences requises de la norme ISA 720, que le rapport de gestion ne comprend pas d’informations manifestement incohérentes par rapport aux informations dont il a eu connaissance dans le cadre de sa mission ; 5. la rédaction des conclusions du commissaire, dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires conformément au Code des sociétés. En mettant en œuvre ces diligences, le commissaire doit prendre en considération le principe d’importance relative, sauf lorsque celui-ci est exclu par ou en vertu de la loi.

12/42

Prise de connaissance des informations contenues dans le rapport de gestion

30. Le commissaire doit utiliser les résultats des diligences requises prévues par les paragraphes 6 et 7 de la norme ISA 720 qu’il a effectuées durant son audit et relatives à la prise de connaissance des informations contenues dans le rapport de gestion. Vérification de l’exhaustivité 31. Le commissaire doit s’assurer que toutes les mentions prescrites par le Code des sociétés sont traitées dans le rapport de gestion. (Voir par. A19 à A42)

32. Si le commissaire considère que le rapport de gestion traite de toutes les informations prescrites, il doit le mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires. (Voir Annexes 1 et 2)

33. Si le commissaire considère que le rapport de gestion ne traite pas (ou insuffisamment) de toutes les mentions prescrites par le Code des sociétés, le commissaire doit s’en entretenir avec l’organe de gestion. Si l’organe de gestion reste en défaut de se conformer aux dispositions légales, le commissaire doit mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires que le rapport de gestion ne traite pas (ou insuffisamment) de toutes les mentions prescrites par le Code des sociétés.

Vérification de la concordance (avec les comptes annuels (ou consolidés)) 34. Le commissaire doit s’assurer que le rapport de gestion concorde dans tous ses aspects significatifs avec les comptes annuels (ou consolidés) en utilisant notamment les résultats des diligences requises par les paragraphes 8 à 13 de la norme ISA 720 et appliquées au rapport de gestion.

35. Si le commissaire considère que le rapport de gestion concorde dans tous ses aspects significatifs avec les comptes annuels (ou consolidés), il doit le mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires. (Voir Annexes 1 et 2) (Voir par. A43)

13/42

36. Si le commissaire considère que le rapport de gestion ne concorde pas, dans tous ses aspects significatifs, avec les comptes annuels (ou consolidés), le commissaire doit s’en entretenir avec l’organe de gestion. Si l’organe de gestion reste en défaut de se conformer aux dispositions légales, le commissaire doit mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires que le rapport de gestion ne concorde pas avec les comptes annuels (ou consolidés).

Vérification de la cohérence du rapport de gestion dans son ensemble (connaissance d’informations manifestement incohérentes) 37. Le commissaire doit s’assurer qu’il n’existe pas d’informations manifestement incohérentes dans le rapport de gestion par rapport aux informations dont il a eu connaissance dans le cadre de sa mission en utilisant les résultats des diligences requises prévues par les paragraphes 14 à 16 de la norme ISA 720 et appliquées au rapport de gestion. 38. Si le commissaire considère qu’il n’existe pas d’informations manifestement incohérentes, le commissaire doit le mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires. (Voir Annexes 1 et 2) 39. Si le commissaire considère qu’il existe des informations manifestement incohérentes, le commissaire doit s’en entretenir avec l’organe de gestion. Si l’organe de gestion refuse de procéder à une correction du rapport de gestion que le commissaire considère significative, celui-ci doit signaler les informations manifestement incohérentes dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires, sans pour autant se substituer à l’organe de gestion. (Voir par. A44)

Diligences requises relatives à la vérification de la tenue de la comptabilité 40. Le commissaire, en vertu de l’article 144, 3° du Code des sociétés, est tenu d’informer l’assemblée générale sur le fait que la comptabilité est tenue conformément aux dispositions légales et réglementaires applicables. Il doit inclure une mention sur ses constatations dans son rapport. En règle générale, la mise en œuvre des diligences requises prévues par les normes ISA doit permettre de détecter les cas de non-respect des dispositions légales et réglementaires applicables à la tenue de la comptabilité. 14/42

41. Le commissaire ne doit pas prendre en considération des incidents d’importance relative mineure à propos des aspects formels du système comptable. 42. Si le commissaire n’a pas détecté de cas de non-respect de la loi du 17 juillet 1975 relative à la comptabilité des entreprises et de ses arrêtés d’exécution, il doit mentionner dans son rapport sur les autres obligations légales et réglementaires que la comptabilité est tenue conformément aux dispositions légales et réglementaires applicables. (Voir Annexes 1 et 3)

43. Si le commissaire a détecté un cas de non-respect de la loi du 17 juillet 1975 relative à la comptabilité des entreprises et de ses arrêtés d’exécution, il doit s’en entretenir avec l’organe de gestion. Si l’organe de gestion refuse de réaliser la correction demandée par le commissaire ou que la situation constatée ne peut être matériellement corrigée, le commissaire doit mentionner le cas de non-respect dans son rapport sur les autres obligations légales et réglementaires. Diligences requises relatives au respect par l’entité des dispositions du Code des sociétés ou de la loi du 27 juin 1921, et des statuts 44. Le commissaire, en vertu de l’article 144, 8° du Code des sociétés, doit vérifier que l’assemblée générale est correctement informée en ce qui concerne le respect du Code des sociétés et des statuts. Il doit inclure une mention sur ses constatations dans son rapport. En règle générale, la mise en œuvre des diligences requises prévues par les normes ISA, et plus particulièrement celles prévues par la norme ISA 250, doit permettre de répondre à cet objectif. Le commissaire ne doit pas effectuer de vérifications plus spécifiques en vue de s’assurer que les dispositions légales ou statutaires ont été respectées. L’obligation de révélation ne porte que sur les infractions aux statuts ou au Code des sociétés, en ce compris l’arrêté royal portant exécution du Code des sociétés. 45. Si le commissaire n’a pas connaissance de cas de non-respect des dispositions des statuts ou du Code des sociétés à la lumière de ce qui est mentionné au paragraphe 44, il doit mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires qu’il n’a pas eu connaissance d’opérations conclues ou de décisions prises en violation des statuts ou du Code des sociétés. (Voir Annexes 1 et 3)

15/42

46. Si le commissaire a connaissance d’une opération conclue ou d’une décision prise en violation des statuts ou du Code des sociétés, il doit évaluer si la révélation du cas de nonrespect est susceptible de causer à la société un préjudice injustifié, notamment dans le cas où – le cas échéant après un entretien avec l’organe de gestion – celle-ci a pris les mesures appropriées pour corriger la situation de non-respect ainsi créée. S’il considère, après analyse, que le non-respect doit être révélé, il doit mentionner le cas de non-respect dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires. Diligences requises relatives à l’affectation des résultats 47. Le commissaire, en vertu de l’article 144, 7° du Code des sociétés, est tenu d’informer l’assemblée générale de la régularité au regard des dispositions des statuts et du Code des sociétés relatives à l’affectation des résultats. Il doit inclure une mention sur ses constatations dans son rapport. En règle générale, la mise en œuvre des diligences requises prévues par les normes ISA doit permettre de détecter les cas de non-respect des dispositions des statuts ou du Code des sociétés relatives à l’affectation des résultats. 48. Si le commissaire n’a pas connaissance de cas de non-respect des dispositions des statuts ou du Code des sociétés relatives à l’affectation des résultats à la lumière de ce qui est mentionné au paragraphe 47, il doit mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires que l’affectation des résultats proposée à l’assemblée générale est conforme aux statuts et au Code des sociétés. (Voir Annexe 1)

49. Lorsque le commissaire a exprimé une opinion modifiée dans la première partie de son rapport, il doit en évaluer l’impact sur l’affectation du résultat et applique le cas échéant les paragraphes qui suivent.

50. Si le commissaire a connaissance de cas d’un non-respect des dispositions des statuts ou du Code des sociétés relatives à l’affectation des résultats, il doit s’en entretenir avec l’organe de gestion. Si l’organe de gestion reste en défaut de se conformer aux dispositions légales ou statutaires ou que la situation constatée ne peut être matériellement corrigée, le commissaire doit le mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires.

16/42

51. Si une entité auditée a procédé à la distribution d’un ou plusieurs acomptes sur dividendes, le rapport du commissaire relatif à ces acomptes doit, le cas échéant, en vertu de l’article 618 du Code des sociétés, être annexé au rapport du commissaire à l’assemblée générale. En outre, le commissaire doit faire référence à ce rapport annexé, dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires.

Diligences requises relatives aux intérêts opposés de nature patrimoniale lorsque la loi prévoit l’intervention du commissaire (Voir par. A45-A48) 52. Le commissaire doit prendre connaissance du procès-verbal de la réunion de l’organe de gestion et, le cas échéant, du comité de direction, qui lui a été transmis par ces derniers, et qui fait mention de l’existence d’un conflit d’intérêts. Le commissaire doit vérifier que le procèsverbal mentionnant l’existence d’un conflit d’intérêts est suffisamment détaillé par rapport aux informations prescrites. 53. Le commissaire doit reprendre dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires une description des conséquences patrimoniales pour la société qui résultent des décisions de l’organe de gestion et, le cas échéant, du comité de direction, qui comportaient un intérêt opposé. 54. Si de l’avis du commissaire, la nature de la décision ou la justification du conflit d’intérêts donnée dans le procès-verbal repris dans le rapport de gestion est insuffisante, il doit faire mention de cette insuffisance dans sa description séparée incluse dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires.

Diligences requises relatives aux autres informations fournies 55. Dans des situations spécifiques, le commissaire doit évaluer la nécessité d’inclure dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires, une référence à quelque question que ce soit sur laquelle il attire spécialement l’attention, sans que cette référence ne doive être incluse dans le rapport sur les comptes annuels (ou consolidés).

17/42

Diligences requises relatives aux déclarations écrites de la direction

56. Les déclarations complémentaires à obtenir de la direction dans le contexte légal et réglementaire belge sont les suivantes : -

une déclaration relative aux informations à communiquer dans le rapport de gestion conformément à l’article 96 (ou 119) du Code des sociétés ;

-

une déclaration relative à la communication de certaines informations portant sur la loi (coordonnée) du 11 janvier 1993 relative à la prévention de l'utilisation du système financier aux fins du blanchiment de capitaux et du financement du terrorisme ;

-

le cas échéant, une déclaration relative à la communication des situations de conflits d’intérêts tels que définis dans le Code des sociétés ;

-

le cas échéant2, une déclaration relative à la confirmation que le dépôt des comptes annuels au greffe du tribunal de commerce a été effectué, avec en annexe copie des comptes annuels déposés de l’exercice précédent et du rapport du commissaire déposé.

57. Le commissaire doit inclure dans la lettre d’affirmation les déclarations écrites requises par les normes ISA et par le paragraphe 56 de la présente norme. 58. Si le commissaire constate qu’une des déclarations complémentaires requises telles que définies au paragraphe 56 n’est pas d’application, il peut omettre cette déclaration dans la lettre d’affirmation.

59. Conformément au paragraphe 9 de la norme ISA 580, le commissaire doit demander la signature de la lettre d'affirmation par des membres de la direction ayant les responsabilités relatives à la préparation et/ou à l'établissement des comptes annuels au plus haut niveau de l’entité auditée, ainsi qu’à sa politique financière sous-jacente (en principe l'administrateur délégué, le directeur général et le directeur financier) compte tenu de leur connaissance des faits et de leur autorité. Le commissaire doit considérer si, dans certaines circonstances, il est approprié de demander en outre à une autre personne (ou un autre organe) concerné(e) qui a le

2

Cette déclaration vise dans l’état actuel de la législation, les petites ASBL et les fondations d’utilité publique. 18/42

droit d’engager l'entité pour des actes dépassant la gestion journalière de co-signer la lettre d'affirmation.

Diligences requises relatives au rapport de carence 60. La date d’émission et l’usage du rapport de carence relèvent du jugement professionnel du commissaire. Le non-respect par l’organe de gestion des délais statutaires doit être apprécié à la lumière du préjudice qui peut être causé. Cependant, dès que le commissaire constate que l’assemblée générale ne délibère pas sur les comptes annuels dans les six mois après la date de clôture de l’exercice, il émet sans délai un rapport de carence3 destiné à l’organe de gestion. (Voir par. A49) Diligences requises relatives à la modification par l’assemblée générale de la proposition de répartition bénéficiaire 61. L’assemblée générale peut décider de modifier la proposition de répartition bénéficiaire faite par l’organe de gestion4. Le commissaire doit vérifier si cette modification est conforme aux dispositions légales et statutaires.

62. Dans ce cas, le commissaire fait acter sa déclaration sur la modification de la répartition bénéficiaire au procès-verbal de l’assemblée générale et veille à la publication simultanée de l’extrait y relatif et du rapport du commissaire.

Diligences requises relatives à la vérification du dépôt des comptes annuels (ou consolidés) et du rapport du commissaire (Voir par. A50-A52) 63.

Lorsque les comptes annuels (ou consolidés) ainsi que le rapport du commissaire font

l’objet d’un dépôt, le commissaire doit surveiller l’accomplissement d’un dépôt conforme aux comptes qu’il a contrôlés. Toutefois, en cas de dépôt au greffe du tribunal de commerce5, il est admissible que le commissaire ne procède pas lui-même à cette vérification pour autant qu’il obtienne une déclaration de la direction comme définie au paragraphe 56 de la présente 3

En tenant compte des articles 92, 143, 268, 269 et 410 et 553 du Code des sociétés, ainsi que des paragraphes 41, A39 et A40 de la norme ISA 700. 4 Selon les compétences accordées par le Code des sociétés à l’assemblée générale, celle-ci ne peut en principe apporter d’autres changements aux comptes annuels car leur établissement relève de la compétence exclusive de l’organe de gestion. 5 Il s’agit actuellement notamment des petites ASBL et des fondations d’utilité publique. 19/42

norme dans la lettre d’affirmation confirmant le dépôt au greffe avec en annexe copie des comptes annuels de l’exercice précédent et du rapport du commissaire déposés.

64.

Si le commissaire constate lors de ses travaux que les comptes annuels (ou consolidés)

(et, le cas échéant, sa déclaration consignée dans le procès-verbal de l’assemblée générale) n’ont pas été déposés, il doit dénoncer par écrit ce cas de non-respect à l’organe de gestion.

65.

Si les comptes annuels (ou consolidés) (et, le cas échéant, sa déclaration consignée

dans le procès-verbal de l’assemblée générale) n’ont pas été déposés dans les délais légaux et que, selon le jugement professionnel du commissaire, il n’y a pas été remédié de façon adéquate, le commissaire doit faire mention de ce non-respect dans la seconde partie du rapport du commissaire portant sur les comptes annuels de l’exercice suivant. (Voir par. A51) 66. Si, après le dépôt des comptes annuels (ou consolidés), le commissaire a connaissance d’un fait qui, s’il l’avait connu à la date de son rapport, aurait pu le conduire à amender ce dernier, et si l’entité est tenue à corriger les comptes annuels (ou consolidés), le commissaire doit vérifier que la société corrige sans délai les comptes annuels (ou consolidés) et dépose les comptes annuels (ou consolidés) corrigés. Le commissaire peut utilement se référer aux paragraphes 14 au 17 de la norme ISA 560. Si la société n’établit et ne dépose pas les comptes annuels (ou consolidés) corrigés, le commissaire doit introduire une action en référé.

Diligences requises relatives à d’autres missions spécifiques demandées par l’organe de gestion (Voir par. A53-A54) 67. L’organe de gestion peut juger nécessaire, selon les besoins de l’entité et de ses parties prenantes, que le commissaire formule également une conclusion sur d’autres questions spécifiques importantes, telles que la pertinence des procédures de contrôle interne et des systèmes de gestion des risques et incertitudes développés par l’entité, la cohérence d’informations prévisionnelles ou d’autres hypothèses, des indices de performance ou d’autres informations non financières. 68. La mission éventuelle du commissaire porte sur les déclarations de l’organe de gestion en ce qui concerne la question spécifique. 20/42

69. Le commissaire doit inviter, à travers la lettre de mission qu’il se fait délivrer au début de son mandat, l’organe de gestion à préciser les domaines dans lesquels ce dernier souhaite le cas échéant, en vertu du paragraphe précédent, obtenir une conclusion du commissaire, ainsi que le destinataire de cette conclusion (par exemple les actionnaires, l’organe de gestion, etc.). Cette mission constitue une mission distincte de la mission visée à l’article 142 du Code des sociétés mais se situe dans le prolongement naturel de celle-ci. 70. Dans le cas où une mission visée par les deux paragraphes précédents lui est confiée, le commissaire doit entreprendre les travaux complémentaires qu’il juge appropriés. (Voir par. A53-A54) 71. Si l’organe de gestion demande de formuler une conclusion sur des éléments visés au paragraphe 67 de la présente norme, le commissaire doit se référer aux normes édictées par l’International Auditing and Assurance Board (IAASB) ou à d’autres normes préalablement reconnues de haute qualité par le Conseil de l’Institut des Réviseurs d’Entreprises.

21/42

MODALITES D’APPLICATION ET AUTRES INFORMATIONS EXPLICATIVES

Introduction Champ d’application (Voir par.1-2) A1. La présente norme s’applique au rapport que le commissaire doit établir en vertu des articles 144 et 148 du Code des sociétés, c’est-à-dire au rapport du commissaire sur les comptes annuels ou au rapport du commissaire sur les comptes consolidés. La norme s’applique également aux autres entités non spécifiquement visées par le Code des sociétés, lorsqu’une loi spécifique prévoit expressément que l’article 144 du Code des sociétés s’applique à ces entités, telles que les associations sans but lucratif, les fondations, etc.

A2.

Les paragraphes 9 à 28 de la présente norme se réfèrent principalement à la structure

du rapport dans le cadre d’un contrôle des comptes annuels et aux informations devant s’y trouver. Le rapport fait la distinction entre l’opinion sur les comptes annuels (rapport sur les comptes annuels ou consolidés) et les mentions qui sont requises en vertu de dispositions légales ou réglementaires (rapport sur d’autres dispositions légales et réglementaires). Conformément au paragraphe 13 de la présente norme, le rapport peut contenir une troisième partie sur les missions spécifiques demandées par l’organe de gestion. La présente norme ne s’applique pas lorsque d’autres normes s’appliquent à la mission

A3.

particulière. Ainsi, par exemple, pour les missions de fusion, scission, transformation, etc. seules les normes relatives à la fusion, scission, transformation, etc. s’appliquent respectivement. Date d’entrée en vigueur (Voir par.3) La présente norme s’applique :

A4. 

en ce qui concerne les entités d’intérêt public, pour le contrôle d'états financiers (audit) relatifs aux exercices comptables clôturés à partir du 15 décembre 2012 ;



en ce qui concerne les autres entités, pour le contrôle d’états financiers (audit) relatifs aux exercices comptables clôturés à partir du 15 décembre 2014.

22/42

Objectif (Voir par.4-7)

A5.

La présente norme est une norme complémentaire aux normes ISA et plus

particulièrement aux normes ISA 700, 705, 706 et 720. Cette norme permet de prendre en compte les spécificités belges relatives au rapport, et notamment au niveau de sa structure, de son contenu et de la date de son émission. Le contenu du « Rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) » est déterminé par les normes ISA tandis que le contenu du « Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires » est déterminé par les dispositions légales et réglementaires belges. La présente norme ne reprend pas ces dispositions légales ou réglementaires ni celles des normes ISA et doit dès lors être lue conjointement avec les dispositions légales et réglementaires et les normes ISA.

Définitions (Voir par.8)

A6.

Pour les termes non définis par la présente norme, il est renvoyé aux définitions

prévues par les normes ISA et le Code des sociétés. Modalités d’application relatives à la présentation du rapport

Structure du rapport du commissaire (Voir par.9-14)

A7. Dans un paragraphe introductif, le commissaire indique que le contrôle effectué sur les comptes annuels (ou consolidés) ne porte que sur le bilan, le compte de résultats et l’annexe de l’exercice clôturé.

A8. La date du rapport du commissaire informe l'utilisateur de ce rapport que le commissaire a pris en considération l’incidence des événements et des opérations dont il a été amené à avoir connaissance et qui sont survenus jusqu'à cette date. La responsabilité du commissaire pour des événements et des transactions survenus après cette date est traitée dans la norme ISA 560 relative aux événements postérieurs à la date de clôture, ainsi qu’au paragraphe 56 de la présente norme.

23/42

Rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) – Première partie (Voir par.15-21) A9. Si le commissaire estime devoir exprimer une opinion modifiée6 dans son rapport sur les comptes annuels (ou consolidés), il considère si celle-ci est la conséquence d’une nonobtention des confirmations requises par l’article 144, 2° ou 148, 2° du Code des sociétés. Si tel est le cas il veillera à modifier le paragraphe y relatif dans la première partie de son rapport. Le commissaire veillera également à adapter son « Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires ».

A10. Si le commissaire estime devoir faire référence à quelque question que ce soit sur laquelle il attire spécialement l’attention, conformément aux dispositions de l’article 144, 5° et de l’article 148, 5° du Code des sociétés, il rédigera un paragraphe d’observation ou un paragraphe descriptif d’autres questions dans son rapport, conformément à la norme ISA 706.

A11. Si, en matière de désignation du référentiel comptable applicable, le commissaire ne peut pas renvoyer au "référentiel comptable applicable en Belgique", il le spécifiera de manière plus précise (le cas échéant "normes internationales d'information financière"). A12. Lorsque l’entité a obtenu une autorisation de déroger aux référentiels comptables applicables, le commissaire le mentionnera dans la première partie de son rapport. Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires – Deuxième partie (Voir par.2228) A13. Les observations n’ayant pas trait aux comptes annuels (ou consolidés) se trouvent dans la deuxième ou, le cas échéant, la troisième partie du rapport.

A14. En vertu des articles 144, 3°, 5°, 6°, 7° et 8° et 148, 4° et 5° du Code des sociétés, le rapport du commissaire comprend différentes mentions complémentaires. Ces mentions sont reprises dans la seconde partie du rapport du commissaire intitulée « Rapport sur d’autres

6

Conformément au paragraphe 16 de la norme ISA 705, le commissaire doit insérer dans son rapport un paragraphe immédiatement avant le paragraphe d'opinion modifiée et intitulé « Justification de l'opinion modifiée », par exemple une opinion avec réserve, une opinion négative ou une déclaration d’abstention. 24/42

obligations légales et réglementaires », car il s’agit de mentions légales spécifiquement belges qui ne portent pas atteinte à l’opinion sur les comptes annuels (ou consolidés) reprise en première partie du rapport intitulée « Rapport sur les comptes annuels (ou consolidés) ».

A15. Cette partie sera adaptée en fonction des éléments dont le commissaire fait rapport en vertu de dispositions légales et réglementaires applicables autres que celles auxquelles la présente norme se réfère expressément.

A16. Le commissaire prendra en compte, dans le paragraphe introductif, les responsabilités prévues par les dispositions légales et réglementaires applicables autres que celles auxquelles la présente norme se réfère expressément. Modalités d’application relatives au rapport de gestion (Voir par.29-39) A17. Si une entité se trouve dans les conditions légales l’autorisant à ne pas établir de rapport de gestion et que l’organe de gestion décide formellement de l’établir conformément aux dispositions de l’article 96 ou 119 du Code des sociétés, le commissaire se prononcera selon ce qui est énoncé dans la présente norme. Le commissaire sera particulièrement attentif aux législations spécifiques qui prévoient l’établissement d’un rapport de gestion par référence à l’article 95 ou/et 96 du Code des sociétés. Cette modalité d’application ne porte pas préjudice à l’application de la norme ISA 720. A18. Si la société n’est pas tenue d’établir un rapport de gestion et qu’aucun rapport de gestion n’a été établi, le commissaire peut juger utile, en fonction des circonstances, de mentionner dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires que la société est exemptée. Vérification de l’exhaustivité (Voir par.31-33) A19. Si le commissaire estime que le rapport de gestion n’est pas complet par rapport aux connaissances qu’il a acquises durant sa mission, il ne lui appartient pas de se substituer à l’organe de gestion et de mentionner les informations qui manquent dans son propre rapport.

25/42

A20. Le commissaire s’assure que les différentes mentions requises par la loi ont été traitées par l’organe de gestion. Si l’une ou l’autre de celles-ci n’est pas d’application, il s’assurera que ce fait est dûment mentionné dans le rapport de gestion. Exposé fidèle sur l’évolution des affaires et description des principaux risques et incertitudes (art. 96, § 1er, 1° et 119, 1°, C. Soc.) A21. Le commissaire s’informe auprès de la société pour savoir comment celle-ci identifie ses principaux risques et incertitudes. Si le commissaire estime que la société a identifié les principaux risques et incertitudes de manière inadéquate, le commissaire en tiendra compte lors de la rédaction de son rapport. Evénements importants survenus après la date de clôture (art. 96, § 1er, 2° - art. 119, 2°, C. Soc.) A22. Les événements importants survenus après la date de clôture et qui n’ont pas leur origine dans l’exercice précédent, doivent figurer dans le rapport de gestion quel que soit le traitement éventuel dans les comptes annuels (ou consolidés). Il s’agit d’événements qui selon le jugement de l’organe de gestion sont nécessaires pour la bonne information des utilisateurs. Le commissaire peut utilement se référer à la norme ISA 560 relative aux événements postérieurs à la date de clôture. Hypothèse de continuité d’exploitation (art. 96, § 1er, 6°, C. Soc.)

A23. Lorsque le bilan fait apparaître une perte reportée ou lorsque le compte de résultats fait apparaître pendant deux exercices successifs une perte de l’exercice, le commissaire vérifie que le rapport de gestion comprend une justification suffisante de l’application des règles comptables de continuité. A24. Lorsque l’entité contrôlée est en difficultés financières graves au point que cette situation affecte l’opinion du commissaire mentionnée dans la première partie, le commissaire s’assurera, sans préjudice du respect de la procédure prévue à l’article 138 du Code des sociétés, de la cohérence de l’information mentionnée dans le rapport de gestion avec l’opinion exprimée en première partie de son rapport. De même, le commissaire étudiera avec 26/42

soin le contenu de l’information mentionnée dans le rapport de gestion afin de déterminer si l’utilisation du postulat de continuité d’exploitation dans l’élaboration des comptes annuels est justifiée. Le commissaire se réfèrera utilement à la norme ISA 570 relative à la continuité d’exploitation. Déclaration de gouvernement d’entreprise (art 96, § 2, C. Soc.)

A25. Les sociétés dont les actions sont admises aux négociations sur un marché réglementé (Euronext ou autre marché réglementé d’un Etat membre de l’Espace économique européen) doivent publier dans leur rapport de gestion une déclaration de gouvernement d’entreprise comprenant les informations développées ci-dessous.

A26. Les sociétés dont les titres autres que les actions (obligations) sont négociés sur un marché réglementé (obligations) et qui ont des actions sur un MTF (SMN) doivent publier toutes les informations sauf celles relatives aux obligations de publication des émetteurs.

A27. Les sociétés dont les titres autres que les actions sont négociés sur un marché réglementé (obligations) ne doivent publier que la description relative au contrôle interne et à la gestion des risques. Désignation du Code belge de gouvernance d’entreprise 2009 (art. 96, § 2, al. 1er, 1° et 2°, C. Soc.) A28. La société indique au minimum qu’elle applique le Code belge de gouvernance d’entreprise 2009, soumis à l’approche « appliquer ou expliquer » (« comply or explain ») (art. 96, § 2, al. 1er, 2°, C. Soc.)7.

A29. Le commissaire prête une attention particulière au fait que la déclaration de gouvernement d’entreprise contient à la fois des mentions requises (celles prévues par le Code des sociétés, lesquelles ne sont pas soumises au principe « appliquer ou expliquer », et qui ne peuvent dès lors pas être justifiées par une explication adéquate), et par ailleurs, des mentions requises par le Code 2009 qui sont soumises au principe « appliquer ou expliquer » (et auxquelles il peut être dérogé moyennant une explication adéquate dans ladite déclaration). 7

www.corporategovernancecommittee.be/fr/code_2009/nouvelle_edition/default.aspx.

27/42

A30. Le commissaire ne fait pas d’analyse qualitative des éventuelles dérogations ni de l’explication fournie par la société pour ces dérogations. Toutefois, dans la mesure où aucune explication n’a été fournie alors que la société a dérogé aux dispositions du Code 2009 ou que l’explication fournie est manifestement incohérente avec les informations dont le commissaire a eu connaissance dans le cadre de sa mission, le commissaire en fait mention dans son rapport sur d’autres obligations légales ou réglementaires. Description relative au contrôle interne et à la gestion des risques (art. 96, § 2, al. 1er, 3°, C. soc. et art. 119, 7°, C. Soc.) A31. La loi ne définissant pas les caractéristiques d’un système de contrôle interne et de gestion des risques, il appartient donc à l’organe de gestion de les définir. Le Code 2009 établit que l’organe de gestion définit un cadre référentiel contenant des systèmes d’identification, d’évaluation, de gestion et de suivi des risques financiers et autres (disposition 6.5. Code 2009).8

A32. Le commissaire prend connaissance des procédures de contrôle interne et de gestion des risques relatives à l’établissement de l’information financière et consulte la documentation qui est à la base de la description effectuée par la société. Le commissaire peut utilement se référer à la norme ISA 315.

A33. Le commissaire ne se prononce pas sur le caractère adéquat ou non des procédures mises en place mais est particulièrement attentif à ce que la description corresponde à la réalité et ne comprenne pas d’informations manifestement incohérentes avec celles dont il a eu connaissance dans le cadre de sa mission. Si tel est le cas, le commissaire s’entretient avec l’organe de gestion qui prend toutes les mesures appropriées. Si l’organe de gestion reste en défaut de se conformer aux dispositions légales, le commissaire mentionne les informations manifestement incohérentes dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires.

8

http://www.corporategovernancecommittee.be/fr/outils/richtlijnen_interne_controle/default.aspx 28/42

A34. Le commissaire détermine si les déficiences majeures qu’il a identifiées durant son audit et qu’il a communiquées au comité d’audit font l’objet d’une information appropriée dans la description effectuée par la société. Si tel n’est pas le cas, le commissaire détermine dans quelle mesure ce fait doit être pris en compte dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires.

A35. Sans préjudice des paragraphes 67 à 71 de la présente norme, le commissaire ne se prononce pas sur l’efficacité des systèmes de contrôle interne et de gestion des risques. Si la société fait une telle mention, le commissaire spécifie au paragraphe sur le rapport de gestion que son rapport ne porte pas sur la mention relative à l’efficacité des systèmes de contrôle interne et de gestion des risques. A36. Le Code des sociétés n’impose la description que des principales caractéristiques des systèmes de contrôle interne et de gestion des risques, et ce uniquement dans le cadre de l’établissement de l’information financière. Toutefois, le Code 2009 prévoyant une description plus large, le commissaire est attentif à ce que la description ne se limite pas au cadre de l’établissement de l’information financière, sauf si la société explique les raisons pour lesquelles elle n’applique pas cette disposition du Code 2009. Informations relatives aux organes et comités (art. 96, § 2, al. 1er, 5° C. Soc.)

A37. Le commissaire est particulièrement attentif aux dispositions du Code de sociétés relatives à la composition et aux compétences du conseil d’administration, aux dispositions relatives aux comité de direction, comité d’audit et comité de rémunération (art.517-524, 524bis-524ter, 526bis et 526quater C. soc.), ainsi qu’aux dispositions du Code 2009 relatives à la publication des informations concernant la composition et le fonctionnement du conseil d’administration et des comités. La disposition 9.3./1 du Code 2009 prévoit la publication d’autres

informations qui devront être reprises dans la déclaration de gouvernement

d’entreprise ou à défaut, la société devra expliquer les raisons pour lesquelles elle y déroge.

Rapport de rémunération (art 96, § 3, C. Soc.)

A38. Seules les sociétés dont les actions sont admises aux négociations sur un marché réglementé doivent publier dans leur rapport de gestion un rapport de rémunération. Le 29/42

rapport de rémunération contient au moins les informations énumérées à l’article 96, § 3, du Code des sociétés.

A39. Les sociétés qui négocient uniquement des titres autres que des actions sur un marché réglementé ou/et qui négocient des actions sur un MTF ne doivent pas publier de rapport de rémunération. Informations financières (art. 96, § 3, al. 1er, 3°, 6°, 7°, 8°, 9°, C. soc.) et non financières (art. 96, § 3, al. 1er, 1°, 2°, 5°, C. Soc.)

A40. Le commissaire vérifie que les informations financières et non financières que les sociétés cotées doivent publier sont reprises dans leur rapport de rémunération.

A41. Le commissaire ne se prononce pas sur le caractère adéquat de la politique de rémunération mise en place par l’organe de gestion mais est particulièrement attentif à ce que la description corresponde à la réalité et ne comprenne pas d’informations manifestement incohérentes par rapport aux informations dont il a eu connaissance durant sa mission. Si tel est le cas, le commissaire s’entretient avec l’organe de gestion qui prend toutes les mesures appropriées. Si l’organe de gestion reste en défaut de se conformer aux dispositions légales, le commissaire mentionne les informations manifestement incohérentes dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires. Approbation par l’assemblée générale A42. L’article 554, alinéa 3, du Code des sociétés prévoit que le rapport de rémunération devra faire l’objet d’un vote séparé lors de l’assemblée générale. Ce vote n’a pas d’impact sur les dispositions contractuelles existantes et par conséquent sur les comptes annuels mais uniquement sur la politique de rémunération de l’organe de gestion. Dans la mesure où les actionnaires n’approuvent pas le rapport de rémunération, le commissaire se réfèrera à la norme ISA 560 sur les événements postérieurs.

30/42

Vérification de la concordance (Voir par. 34-36) A43. Conformément à la norme ISA 720, lors de l’analyse de la concordance du rapport de gestion, le commissaire ne prendra en compte que les éléments non concordants significatifs. La question de la signification est interprétée de manière spécifique par rapport à chaque élément du rapport de gestion. A titre d’exemple, le caractère significatif en matière du rapport de rémunération soumis au vote spécifique de l’assemblée générale, n’est pas équivalent au caractère significatif dans le cadre des principaux risques et incertitudes.

Vérification de la cohérence du rapport de gestion dans son ensemble (connaissance d’informations manifestement incohérentes) (Voir par. 37-39) A44. Conformément à la norme ISA 720, lors de l’analyse de la cohérence du rapport de gestion, le commissaire ne prendra en compte que les incohérences manifestes c’est-à-dire ayant un caractère significatif. Modalités d’application relatives aux intérêts opposés de nature patrimoniale (Voir par. 52-54) A45. Le commissaire dénonce par écrit à l’organe de gestion, tout intérêt opposé qu’il aurait constaté et qui n’aurait pas été soumis à la procédure de conflits d’intérêts prévu par le Code des sociétés. Si l’organe de gestion reste en défaut de se conformer aux dispositions légales, le commissaire le mentionne dans son rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires sans pour autant se substituer à l’organe de gestion. A46. Lorsque l’organe de gestion ou le comité de direction prend une décision à propos de laquelle un membre a, directement ou indirectement, un intérêt opposé de nature patrimoniale (art. 523-524ter C. Soc.), le Code des sociétés requiert, selon la forme de société, que cette décision fasse l’objet, dans un procès-verbal, d’une description de la nature de la décision ou de l'opération, d’une justification de la décision qui a été prise ainsi que d’un exposé des conséquences patrimoniales pour la société. Ce procès-verbal sera entièrement repris dans le rapport de gestion ou à défaut dans la pièce déposée avec les comptes annuels.

31/42

A47. En vue de décrire les conséquences patrimoniales des intérêts opposés, le commissaire devra procéder de la façon suivante : - réunir les informations indispensables sur l’opération présentée, les personnes concernées, les conditions de sa réalisation, les conditions contractuelles, etc. ; - vérifier dans quelle mesure l’opération est compatible avec l’objet social.

A48. Le commissaire fait une description séparée sur les conséquences patrimoniales et ne peut donc se contenter d’une simple référence à la façon dont ces conséquences ont été décrites dans le rapport de gestion ou à défaut dans une pièce déposée en même temps que les comptes annuels. Modalités d’application relatives au rapport de carence (Voir par. 60)

A49. Si le commissaire émet un rapport de carence, il expose, en faisant référence aux dispositions du Code des sociétés, qu’il n’a pas reçu les comptes annuels (ou consolidés) et/ou le rapport de gestion dans un délai lui permettant de respecter les dispositions légales relatives à la mise à disposition de son rapport aux actionnaires, associés (et aux obligataires) et qu’il a attiré l’attention de l’organe de gestion sur ses obligations légales. Le cas échéant, le Code des sociétés requiert que ce rapport soit transmis au conseil d’entreprise de l’entité. Ce document ne fait toutefois pas l'objet d'un dépôt car il ne peut pas être considéré comme équivalent au rapport visé à l'article 144 du Code des sociétés. L'article 100, 4° du Code des sociétés prévoit uniquement le dépôt du rapport du commissaire établi conformément à l'article 144 du Code des sociétés.

Modalités d’application relatives à la vérification du dépôt des comptes annuels (ou consolidés) et du rapport du commissaire (Voir par. 63-66) A50. L’organe de gestion de l’entité et ses membres sont les uniques responsables légaux du dépôt et des autres publications concernant les comptes annuels et le rapport de gestion. Dès lors, le commissaire ne peut pas se substituer à l’organe de gestion.

32/42

A51. Lorsque le dépôt de ces documents a lieu avec retard ou lorsque le commissaire constate des discordances non significatives, le commissaire peut juger, conformément à l’article 144, 8º, du Code des sociétés, que la révélation du non-respect dans la seconde partie du rapport du commissaire ne s’impose pas. A52. Dans certaines circonstances, les textes légaux et réglementaires requièrent que d’autres documents fassent l’objet d’un dépôt, notamment dans les cas suivants : –

lorsque l’entité est une société qui a distribué un acompte sur dividende au cours de l’exercice, le rapport de vérification doit être joint au rapport du commissaire émis à l’assemblée générale et publié conformément aux dispositions du Code des sociétés (art. 618, al. 4 C. Soc.) ;

–

lorsque l’entité est une filiale bénéficiant de l’exemption de sous-consolidation prévue par l’article 113 du Code des sociétés relatif aux comptes consolidés, elle est tenue de déposer les comptes consolidés de la société mère sept mois au plus tard après la date de clôture de l’exercice auquel ces documents sont afférents ;

–

lorsque, conformément à l’article 91 de l’arrêté royal du 30 janvier 2001 portant exécution du Code des sociétés, les comptes annuels des sociétés, pour lesquelles une société particulière est indéfiniment responsable, sont joints à ceux de cette société (et publiés en même temps que ceux-ci) sauf dans les deux cas exemptés par la disposition précitée.

Modalités d’application relatives à d’autres missions spécifiques demandées par l’organe de gestion (Voir par. 67-71) A53. Le commissaire s’informe auprès de l’entité pour savoir quel cadre référentiel celle-ci a adopté en ce qui concerne la question spécifique sur laquelle l’organe de gestion demande une conclusion du commissaire. Le commissaire évalue si le cadre référentiel est approprié dans les circonstances9 et est correctement appliqué. A54. Si l’entité n’a pas adopté de cadre référentiel ou que celui-ci n’est pas approprié ou correctement appliqué, le commissaire ne pourra pas s’exprimer sur la question spécifique.

9

Ceci implique que le cadre référentiel est au moins pertinent, suffisant, complet et fiable dans les circonstances. 33/42

ANNEXE 1: RAPPORT DU COMMISSAIRE (COMPTES ANNUELS ET AUTRES OBLIGATIONS LEGALES ET REGLEMENTAIRES)

RAPPORT

DU

COMMISSAIRE

A

L’ASSEMBLEE

GENERALE

DE

LA

SOCIETE_____________ POUR L’EXERCICE CLOS LE __ _____________20__

Conformément aux dispositions légales et statutaires, nous vous faisons rapport dans le cadre de notre mandat de commissaire. Le rapport inclut notre opinion sur le bilan au __ _____ 20__, le compte de résultats de l’exercice clos le __ ____ 20__ et l’annexe, ainsi que les mentions complémentaires requises.

Rapport sur les comptes annuels Nous avons procédé au contrôle des comptes annuels de la société _______ pour l’exercice [le cas échéant: de __ mois] clos le __ ________ 20__, établis sur la base du référentiel comptable applicable en Belgique, dont le total du bilan s’élève à € __________ et dont le compte de résultats se solde par un bénéfice [une perte] de l’exercice de € __________. Responsabilité de l’organe de gestion relative à l’établissement des comptes annuels L’organe de gestion est responsable de l'établissement de comptes annuels donnant une image fidèle conformément au référentiel comptable applicable en Belgique, ainsi que de la mise en place du contrôle interne qu'il juge nécessaire pour permettre l'établissement de comptes annuels ne comportant pas d'anomalies significatives, que celles-ci proviennent de fraudes ou résultent d'erreurs.

Responsabilité du commissaire

Notre responsabilité est d'exprimer une opinion sur ces comptes annuels sur la base de notre audit. Nous avons effectué notre audit selon les normes internationales d'audit. Ces normes requièrent de notre part de nous conformer aux exigences déontologiques, ainsi que de planifier et de réaliser l’audit en vue d'obtenir une assurance raisonnable que les comptes annuels ne comportent pas d'anomalies significatives.

34/42

Un audit implique la mise en œuvre de procédures en vue de recueillir des éléments probants concernant les montants et les informations fournis dans les comptes annuels. Le choix des procédures mises en œuvre, y compris l'évaluation du risque que les comptes annuels comportent des anomalies significatives, que celles-ci proviennent de fraudes ou résultent d'erreurs, relève du jugement du commissaire. En procédant à cette évaluation des risques, le commissaire prend en compte le contrôle interne de l’entité relatif à l'établissement de comptes annuels donnant une image fidèle, cela afin de définir des procédures d'audit appropriées selon les circonstances, et non dans le but d'exprimer une opinion sur l’efficacité du contrôle interne de l'entité. Un audit consiste également à apprécier le caractère approprié des règles d’évaluation retenues, le caractère raisonnable des estimations comptables faites par l’organe de gestion, et l'appréciation de la présentation d'ensemble des comptes annuels. Nous avons obtenu de l’organe de gestion et des préposés de l’entité, les explications et informations requises pour notre contrôle.

Nous estimons que les éléments probants recueillis sont suffisants et appropriés pour fonder notre opinion.

Opinion sans réserve

A notre avis, les comptes annuels donnent une image fidèle du patrimoine et de la situation financière de la société _______ au __ ____ 20__, ainsi que de ses résultats pour l'exercice clos à cette date, conformément au référentiel comptable applicable en Belgique.

Rapport sur d'autres obligations légales et réglementaires L’organe de gestion est responsable de l’établissement et du contenu du rapport de gestion, du respect des dispositions légales et réglementaires applicables à la tenue de la comptabilité ainsi que du respect du Code des sociétés et des statuts de la société.

Dans le cadre de notre mandat et conformément à la norme belge complémentaire aux normes internationales d’audit, notre responsabilité est, à tous égards significatifs, de vérifier le respect de certaines obligations légales et réglementaires. Sur cette base, nous faisons les déclarations complémentaires suivantes, qui ne sont pas de nature à modifier la portée de notre opinion sur les comptes annuels: 35/42

-

Le rapport de gestion traite des mentions requises par la loi, concorde avec les comptes annuels et ne comprend pas d’informations manifestement incohérentes par rapport aux informations dont nous avons eu connaissance dans le cadre de notre mandat.

-

Sans préjudice d’aspects formels d’importance mineure, la comptabilité est tenue conformément aux dispositions légales et réglementaires applicables en Belgique.

-

L’affectation des résultats proposée à l’assemblée générale est conforme aux dispositions légales et statutaires.

-

Nous n’avons pas à vous signaler d’opération conclue ou de décision prise en violation des statuts ou du Code des sociétés.

[Le cas échéant: La décision de l’organe de gestion du [insérer la date] relative à [référence à la décision prise en conflit d’intérêt ou aux informations y relatives reprises dans le rapport de gestion], a les conséquences patrimoniales suivantes: […]]. [Le cas échéant: Au cours de l’exercice, un acompte sur dividende a été distribué à propos duquel nous avons établi le rapport joint en annexe, conformément aux exigences légales.]

Lieu, date et signature

Cabinet XYZ Commissaire représenté par

Nom Réviseur d’entreprises

36/42

ANNEXE 2 : RAPPORT DU COMMISSAIRE (COMPTES CONSOLIDES ET AUTRES OBLIGATIONS LEGALES ET REGLEMENTAIRES) RAPPORT DU COMMISSAIRE A L’ASSEMBLEE GENERALE DE LA SOCIETE ________________ POUR L'EXERCICE CLOS LE __ ________ 20__

Conformément aux dispositions légales, nous vous faisons rapport dans le cadre de notre mandat de commissaire. Le rapport inclut notre opinion sur le bilan au __ _____ 20__, le compte de résultats de l’exercice clos le __ ____ 20__ et l’annexe, ainsi que la [les] mention[s] complémentaire[s] requise[s].

Rapport sur les comptes consolidés Nous avons procédé au contrôle des comptes consolidés pour l’exercice [le cas échéant: de __ mois] clos le __ ________ 20__, établis sur la base des normes internationales d’information financière telles qu’adoptées par l’Union européenne [du référentiel comptable applicable en Belgique], dont le total du bilan s’élève à € __________ et dont le compte de résultats se solde par un bénéfice [une perte] de l’exercice de € __________. Responsabilité de l’organe de gestion relative à l’établissement des comptes consolidés L’organe de gestion est responsable de l'établissement de comptes consolidés donnant une image fidèle conformément aux normes internationales d'information financière [au référentiel comptable applicable en Belgique], ainsi que de la mise en place d’un contrôle interne qu'il juge nécessaire pour permettre l'établissement de comptes consolidés ne comportant pas d'anomalies significatives, que celles-ci proviennent de fraudes ou résultent d'erreurs.


Notre responsabilité est d'exprimer une opinion sur ces comptes consolidés sur la base de notre audit. Nous avons effectué notre audit selon les normes internationales d'audit. Ces normes requièrent de notre part de nous conformer aux exigences déontologiques ainsi que de

37/42

planifier et de réaliser l’audit en vue d'obtenir une assurance raisonnable que les comptes consolidés ne comportent pas d'anomalies significatives. Un audit implique la mise en œuvre de procédures en vue de recueillir des éléments probants concernant les montants et les informations fournies dans les comptes consolidés. Le choix des procédures mises en œuvre, y compris l'évaluation des risques que les comptes consolidés comportent des anomalies significatives, que celles-ci proviennent de fraudes ou résultent d'erreurs, relève du jugement du commissaire. En procédant à cette évaluation des risques, le commissaire prend en compte le contrôle interne de l'entité relatif à l'établissement de comptes consolidés donnant une image fidèle, cela afin de définir des procédures de contrôle appropriées selon les circonstances, et non dans le but d'exprimer une opinion sur le fonctionnement efficace du contrôle interne de l'entité. Un audit consiste également à apprécier le caractère approprié des méthodes comptables retenues, le caractère raisonnable des estimations comptables faites par l’organe de gestion, et la présentation d'ensemble des comptes consolidés. Nous avons obtenu de l’organe de gestion et des préposés de l‘entité les explications et informations requises pour notre contrôle.



A notre avis, les comptes consolidés de la société ________ au __ _____ 20__, donnent une image fidèle du patrimoine et de la situation financière de l’ensemble consolidé ainsi que de ses résultats [et de ses flux de trésorerie] pour l’exercice clos à cette date, conformément aux normes internationales d’information financière telles qu’adoptées par l’Union européenne [au référentiel comptable en Belgique]. Rapport sur d’autres obligations légales et réglementaires L’organe de gestion est responsable de l’établissement et du contenu du rapport de gestion sur les comptes consolidés.

38/42

Dans le cadre de notre mandat et conformément à la norme belge complémentaire aux normes internationales d’audit, notre responsabilité est, à tous égards significatifs, de vérifier le respect de certaines obligations légales et réglementaires. Sur cette base, nous faisons la [les] déclaration[s] complémentaire[s] suivante[s] qui n’est [ne sont] pas de nature à modifier la portée de notre opinion sur les comptes consolidés:

-

Le rapport de gestion sur les comptes consolidés traite des informations requises par la loi, concorde dans tous ses aspects significatifs avec les comptes consolidés et ne comprend pas d’informations manifestement incohérentes par rapport aux informations dont nous avons eu connaissance dans le cadre de notre mandat.




39/42

ANNEXE 3: RAPPORT DU COMMISSAIRE D’UNE ASBL (COMPTES ANNUELS ET AUTRES OBLIGATIONS LEGALES ET REGLEMENTAIRES) RAPPORT

DU

COMMISSAIRE

L’ASSOCIATION_____________

A

POUR

L’ASSEMBLEE L’EXERCICE

GENERALE CLOS

LE

DE __

_____________20__

Conformément aux dispositions légales et statutaires, nous vous faisons rapport dans le cadre de notre mandat de commissaire. Le rapport inclut notre opinion sur le bilan au __ _____ 20__, le compte de résultats de l’exercice clos le __ ____ 20__ et l’annexe, ainsi que les mentions complémentaires requises.

Rapport sur les comptes annuels Nous avons procédé au contrôle des comptes annuels de l’association

_______ pour

l’exercice [le cas échéant: de __ mois] clos le __ ________ 20__, dont le total du bilan s’élève à € __________ et dont le compte de résultats se solde par un bénéfice [une perte] de l’exercice de € __________. Responsabilité de l’organe de gestion relative à l’établissement des comptes annuels L’organe de gestion est responsable de l'établissement de comptes annuels donnant une image fidèle conformément au référentiel comptable applicable en Belgique, ainsi que de la mise en place du contrôle interne qu'il juge nécessaire pour permettre l'établissement des comptes annuels ne comportant pas d'anomalies significatives, que celles-ci proviennent de fraudes ou résultent d'erreurs.


Notre responsabilité est d'exprimer une opinion sur ces comptes annuels sur la base de notre audit. Nous avons effectué notre audit selon les normes internationales d'audit. Ces normes requièrent de notre part de nous conformer aux exigences déontologiques, ainsi que de planifier et de réaliser le contrôle en vue d'obtenir une assurance raisonnable que les comptes annuels ne comportent pas d'anomalies significatives. 40/42

Un audit implique la mise en œuvre de procédures en vue de recueillir des éléments probants concernant les montants et les informations fournies dans les comptes annuels. Le choix des procédures mises en œuvre, y compris l'évaluation du risque que les comptes annuels comportent des anomalies significatives, que celles-ci proviennent de fraudes ou résultent d'erreurs, relève du jugement du commissaire. En procédant à cette évaluation des risques, le commissaire prend en compte le contrôle interne de l’entité relatif à l'établissement de comptes annuels donnant une image fidèle, cela afin de définir des procédures de contrôle appropriées dans les circonstances, et non dans le but d'exprimer une opinion sur l’efficacité du contrôle interne de l'entité. Un audit consiste également à apprécier le caractère approprié des règles d’évaluation retenues, le caractère raisonnable des estimations comptables faites par l’organe de gestion, et la présentation d'ensemble des comptes annuels. Nous avons obtenu de l’organe de gestion et des préposés de l’entité, les explications et informations requises pour notre contrôle.



A notre avis, les comptes annuels donnent une image fidèle du patrimoine et de la situation financière de l’association _______ au __ ____ 20__, ainsi que de ses résultats pour l'exercice clos à cette date, conformément au référentiel comptable applicable en Belgique.

Rapport sur d'autres obligations légales et réglementaires L’organe de gestion est responsable du respect par l’association de la loi du 27 juin 1921 sur les associations sans but lucratif, les associations internationales sans but lucratif et les fondations, des statuts, ainsi que des dispositions légales et réglementaires applicables à la tenue de la comptabilité.

Dans le cadre de notre mandat et conformément à la norme complémentaire belge relative aux normes internationales d’audit, notre responsabilité est, à tous égards significatifs, de vérifier le respect de certaines obligations légales et réglementaires. Sur cette base, nous faisons les

41/42

déclarations complémentaires suivantes, qui ne sont pas de nature à modifier la portée de notre opinion sur les comptes annuels:

-

Sans préjudice d’aspects formels d’importance mineure, la comptabilité est tenue conformément aux dispositions légales et réglementaires applicables en Belgique.

-

Nous n’avons pas à vous signaler d’opération conclue ou de décision prise en violation des statuts ou de la loi du 27 juin 1921 sur les associations sans but lucratif, les associations internationales sans but lucratif et les fondations.




42/42

Improving the Auditor’s Report

September 24, 2012 Brussels, Belgium

Page 1

Why Is the IAASB Suggesting Changes to the Auditor’s Report? •

Reflections on today’s global economic challenges indicate that the auditor’s report could be more relevant and informative to users – Improved auditor reporting is essential to the continued relevance of the audit profession globally – Now is the time for change, but no clear agreement on what should be changed

•

Increased complexity in financial reporting and global business activity has increased users’ need for more information – Audit is valued, but the auditor’s report could be more informative – Users, in particular investors, want more relevant and decision-useful information about the entity, the financial statements and the audit

•

Important to now lay the foundation for the future of global auditor reporting and improved auditor communications – Creative solutions are needed to overcome challenges Page 2

IAASB’s Response • Auditor Reporting #1 priority – IAASB progressing revisions to auditor reporting standards, and other standards as appropriate, on an accelerated basis

• Invitation to Comment (ITC) unanimously approved – Sets out the IAASB’s indicative direction and rationale, and describes the IAASB’s perspectives on value and impediments

• ITC includes illustrative auditor’s report – New sections on Going Concern, Auditor Commentary, and Other Information – Most relevant information positioned first (e.g., auditor’s opinion) – Further improvements to:  Better explain an audit  Enhance transparency Page 3

Exploring a Global Solution Important to address differing perspectives on how best to communicate audit results in a manner relevant to users, while allowing for comparable auditor reports Consistency in pursuit of achieving easily

recognizable and comparable global auditor’s reports

Relevance to enhance usefulness of global auditor reports, and accommodate jurisdictions’ laws and regulations

Page 4

IAASB Auditor Reporting Project Status

Research & Consultation Academic research (2006 – 2009)

Commencement of Standard Setting

Project proposal (December 2011)

Invitation to Comment: Improving the Auditor’s Report (June 2012)

Next Steps

Exposure Draft (June 2013)

Comments Due (October 8, 2012)

Review of national developments /initiatives (2009-2010)

Consultation Paper: Enhancing the Value of Auditor Reporting (May 2011)

Consultation on Indicative Direction

Task Force and Subcommittee Appointments (January 2012)

Roundtables NY, Brussels & KL (September – October 2012 )

Final Standards (June 2014)

Visit the Auditor Reporting Page at www.iaasb.org/auditor-reporting for updates

Page 5

What Do We Need from You? • Your views will help inform the IAASB’s standard-setting proposals in a way that will best serve the public interest • Broad overarching considerations include − Do the suggested improvements increase the value of the auditor’s report? Why or why not? − What are the potential merits and drawbacks of the suggested improvements? Are there other alternatives that could be considered? − What additional considerations, if any, should be made for audits of SMEs (e.g., emerging growth companies) and public sector entities? − Should consistency continue to be a primary objective in auditor reporting? Page 6

Overview

Three sections – Auditor Commentary – Going Concern & Other Information – Standardized information about audits

Page 7

Auditor Commentary

Page 8

Why an Auditor Commentary Section? • Suggested new section aimed at improving communicative value of the auditor’s report • Highlights matters that are, in the auditor’s judgment, likely to be most important to users’ understanding of the audited financial statements or the audit • A vehicle for providing – A “roadmap” to help users better navigate complex financial reports – Additional context to the matters highlighted (e.g., explaining why the matter was important from an audit perspective or briefly describing the auditor’s procedures and findings) – Information about key judgments made by the auditor to provide more transparency regarding how the audit was conducted Page 9

More about Auditor Commentary • Entity-specific information, the nature and extent of which is determined based on facts and circumstances of the particular engagement • Leverages existing concepts of Emphasis of Matter and Other Matter paragraphs • Required for public interest entities (includes all listed entities) • Provided at the discretion of the auditor for other entities

Page 10

What Could Be Addressed in Auditor Commentary? • Areas of high risk of material misstatement • Areas of significant management judgment, including the application of accounting policies • Significant or unusual transactions • Significant aspects of the audit scope and strategy • Difficult or contentious matters identified during the audit • Other matters discussed with those charged with governance/audit committee or required to be addressed by law or regulation

Page 11

Auditor Commentary: Navigating a Way Forward Both value and impediments exist Essential to strike an appropriate balance

ITC examples illustrate the concept of auditor commentary Page 12

Auditor Commentary (AC): Discussion Questions 1. Is the concept of AC an appropriate response to the call for auditors to provide more information in auditor reports? 2. Do the illustrative examples of AC deliver the informational value sought? If yes, how might this information be helpful in decision making? If not, what aspects are not valuable, or what is missing? 3. Should an AC section be required for audits of all entities? 4. Are there unique considerations for audits of non-public entities, in particular audits of SMEs? 5. What risks and impediments exist to providing AC in the auditor's report? How might they be overcome?  Adapted from ITC Questions for Respondents

Page 13

Going concern and other information

Page 14

Why a Going Concern Section? • The global financial crisis highlights the importance of timely financial reporting with an increased focus on entities’ assessment of going concern and related disclosures • Policy debates and proposals in response to the economic crisis, incl. EC proposals and UK Sharman report, suggest a need for transparency with respect to auditors’ work on going concern • Respondents to 2011 IAASB consultation asked for – Clarification of the respective roles and responsibilities of management and the auditor regarding going concern – Auditors to report the outcome of their work effort regarding going concern Page 15

Going Concern: Suggested Improvements • New reporting requirement for all auditor’s reports to include – A conclusion regarding the appropriateness of management's use of the going concern assumption; and

– A statement regarding whether, based on the audit work performed, material uncertainties related to events or conditions that may cast significant doubt on the entity’s ability to continue as a going concern have been identified

• Makes explicit the auditor’s objectives and work effort required by the auditing standard (ISA 570) • Language would be tailored based on the applicable financial reporting framework Page 16

Going Concern: Suggested Improvements • New section is complemented by a new description of management’s responsibility with respect to going concern • Similar to current audit requirements, when a material uncertainty has been identified that is adequately disclosed in the financial statements, the auditor would draw users’ attention to such disclosure

Page 17

More about Going Concern Improvements • Is there sufficient clarity as to the meaning of material uncertainties about going concern to support explicit statements in the auditor's report? • Is there merit in auditors describing their rationale as to why material uncertainties do not exist? • Would it be desirable to disclose (possibly as part of Auditor Commentary) events or conditions that attracted significant audit attention even if the auditor concludes that no material uncertainties exist?

Page 18

Why a New Section on Other Information? • Other Information – Includes financial and non-financial information (e.g., Management’s Discussion & Analysis (MD&A), Operating and Financial Review (OFR) Statements) – May address both historical and prospective information

• Overwhelming majority of respondents to 2011 IAASB consultation indicated that including a statement about the auditor’s responsibilities regarding other information i) would increase transparency or ii) was already local practice • Strong support for some form of auditor conclusion with respect to other information

Page 19

Other Information: Suggested Improvements and Future Considerations • New “Other Information” section required for all audits where relevant • Statement as to whether, based on reading the other information, the auditor has identified material inconsistencies between the audited financial statements and other information • Auditor also required to explicitly identify the other information that was read

Page 20

Going Concern & Other Information: Discussion Questions  1. Do the suggested auditor statements related to going concern and other information provide useful information to users?

2. What risks or impediments exist to providing these statements? How might they be overcome? 3. What are your views about the placement of the new sections in the auditor’s report? 4. Do you agree with the content and placement of the new description of management’s responsibilities with respect to going concern?  Adapted from ITC Questions for Respondents

Page 21

Standardized information about audits

Page 22

Why More Standardized Information about Audits? • Respondents to 2011 IAASB consultation − Supported including additional information in the auditor’s report to further describe the auditor’s responsibilities − Suggested that clarifying certain technical terms would contribute to narrowing the expectations gap and improve auditor reporting − Highlighted the important role that management and TCWG play in the financial reporting process

• IAASB sees merit in more fully explaining the concept of a risk-based audit

Page 23

Improvements Related to Transparency about the Audit • For all audits, required identification of engagement partner responsible for the audit − Proponents suggest this would provide engagement partner with greater sense of personal accountability − Already required in many jurisdictions − Possible impediments include a perceived reduction in firm responsibility and possible increased liability for engagement partner in certain jurisdictions, in particular the US

• Explicit statement about the auditor’s compliance with relevant ethical requirements − No specific identification of the applicable ethical code

• Information about the involvement of other auditors and an enhanced description of auditor’s responsibility in a group audit Page 24

Improvements Related to Clarifying Communications about the Audit • Clarification of respective responsibilities of management and those charged with governance • Fuller description about the auditor’s responsibilities – Emphasizes the auditor’s responsibilities relating to fraud, internal control, accounting policies, financial statement disclosures, and accounting estimates

– Should an option be provided to streamline the content of the auditor’s report by moving the description of auditor’s responsibility elsewhere (e.g., NSS website)?

• Acknowledges and allows for variation in the description of the responsibilities of management and those charged with governance (e.g., directors) based on national laws or reg.

Page 25

Transparency & Clarification: Discussion Questions  1. Should the auditor’s report identify the engagement partner responsible for the audit? 2. What are your views with regard to disclosures about the involvement of other auditors? Why is this information critical to your decision-making process?

3. Do the descriptions of the responsibilities of management / those charged with governance and auditors help your understanding an audit? 4. Should the description of auditor responsibilities be permitted to be placed outside of the auditor’s report (e.g., a website)? 5. What are your views on the revised format of the illustrative auditor’s report in the ITC, including ordering and placement? 6. To what extent should consistency continue to be a primary objective in auditor reporting?  Adapted from ITC Questions for Respondents

Page 26

SESSION D INFORMATION

Recommend Documents