Senioren fitness in de particuliere praktijk

Senioren fitness in de particuliere praktijk Fysiotherapie Elisabeth, een kijkje in de toekomst?

Beroepsopdracht van: Hogeschool van Amsterdam Instituut Fysiotherapie Amsterdam, 30 juni 2004 Opdrachtgevers: Fysiotherapie Elisabeth Sabine Höhner Menno Spoor

Opdrachtnemers: Kim Lensen Anneke Reenders

Senioren fitness in de particuliere praktijk

Kim Lensen en Anneke Reenders

Senioren fitness in de particuliere praktijk Fysiotherapie Elisabeth, een kijkje in de toekomst?

Beroepsopdracht van: Hogeschool van Amsterdam Instituut Fysiotherapie Amsterdam, 30 juni 2004 Opdrachtgevers: Fysiotherapie Elisabeth Sabine Höhner Menno Spoor

Opdrachtnemers: Kim Lensen Anneke Reenders

Amsterdam juni 2004



INHOUDSOPGAVE VOORWOORD .........................................................................................................4 INLEIDING ..............................................................................................................5 HOOFDSTUK 1 DE OUDERE MENS EN ACTIVITEIT ...................................6 1.1 INLEIDING .................................................................................................................................................. 6 1.2 VERGRIJZING EN BABYBOOM .................................................................................................................... 6 1.3 MOTORISCHE FITHEID EN OUDEREN......................................................................................................... 7 1.4 MOTORISCHE FITHEID EN VEROUDERING ................................................................................................ 7 1.5 MOTORISCHE FITHEID IN RELATIE TOT LICHAMELIJKE ACTIVITEIT EN GEZONDHEID ........................... 8 1.6 FYSIOLOGISCHE VERANDERINGEN TIJDENS HET VEROUDERINGPROCES ............................................... 9 Het maximaal aërobe uithoudingsvermogen ............................................................................... 9 Spierkracht .............................................................................................................................................. 10 Snelheid.................................................................................................................................................... 10 Coördinatie .............................................................................................................................................. 10 Lenigheid.................................................................................................................................................. 10 1.7 BEWEGING EN OUDEREN IN NEDERLAND ............................................................................................... 11 1.8 FACTOREN DIE OUDEREN WEERHOUDEN OM TE GAAN BEWEGEN ......................................................... 13

HOOFDSTUK 2 FYSIOTHERAPIE ELISABETH............................................14 2.1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 14 2.2 MEDISCH CENTRUM ELISABETH .............................................................................................................. 14 2.3 FYSIOTHERAPIE ELISABETH .................................................................................................................... 14 Praktijkruimtes....................................................................................................................................... 14 Kundigheid............................................................................................................................................... 14 Inrichting van de oefenzaal .............................................................................................................. 15 Patiëntenaanbod.................................................................................................................................... 16

HOOFDSTUK 3 SENIORENFITNESS IN DE PRAKTIJK............................17 3.1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 17 3.2 DE BEZOCHTE INSTELLINGEN ................................................................................................................. 17 San twee .................................................................................................................................................. 17 Sportmedisch centrum de Geus ...................................................................................................... 17 Palestra ..................................................................................................................................................... 17 Koornhorst............................................................................................................................................... 18 Gezondheidscentrum Feeling for Fitness ..................................................................................... 18 3.3 VRAGEN AAN BEZOCHTE INSTELLINGEN ................................................................................................. 19 Algemeen ................................................................................................................................................. 19 San twee .................................................................................................................................................. 19 Sportmedisch centrum de Geus ...................................................................................................... 20 Palestra ..................................................................................................................................................... 21 Koornhorst............................................................................................................................................... 22 Sportgezondheidscentrum Feeling for fitness............................................................................ 23

HOOFDSTUK 4 INTAKE .....................................................................................25 4.1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 25 4.2 METEN VAN MOTORISCHE FITHEID BIJ OUDEREN .................................................................................. 25 Inschrijffase ............................................................................................................................................ 26 Meetfase ................................................................................................................................................... 27 Informatie/adviesfase ......................................................................................................................... 27 Uitsluiting van deelname ................................................................................................................... 27

Pagina 2 van 64

Amsterdam juni 2004



HOOFDSTUK 5 GROEPSTRAINING ...............................................................29 5.1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 29 5.2 INSTROOM ................................................................................................................................................ 29 5.3 DOELGROEP BEWEGINGSPROGRAMMA ................................................................................................... 29 5.4 DUUR VAN EEN BEWEGINGSPROGRAMMA VOOR 55-PLUSSERS ........................................................... 30 5.5 INHOUD VAN EEN BEWEGINGSPROGRAMMA ........................................................................................... 31 Warming-up ............................................................................................................................................ 33 Cooling-down.......................................................................................................................................... 34 5.6 ONDERDELEN VAN HET OEFENPROGRAMMA ........................................................................................... 34 Spierlenigheid oefeningen ................................................................................................................. 34 Mobiliserende oefeningen .................................................................................................................. 34 Evenwichtsoefeningen......................................................................................................................... 35 Houdingsoefeningen ............................................................................................................................ 36 5.7 OVERIGE ZAKEN ....................................................................................................................................... 36 Persoonsgebonden maatregelen ..................................................................................................... 36 Omgevingsgebonden maatregelen................................................................................................. 37

HOOFDSTUK 6 KOSTEN EN BATEN ...............................................................38 6.1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 38 6.2 VOORWAARDEN........................................................................................................................................ 38 Ruimte....................................................................................................................................................... 38 Materiaal................................................................................................................................................... 38 Scholing .................................................................................................................................................... 38 Public Relations...................................................................................................................................... 39

HOOFDSTUK 7 SAMENVATTING ....................................................................40 HOOFDSTUK 8 ADVIES AAN FYSIOTHERAPIE ELISABETH .................41 8.1 INLEIDING ................................................................................................................................................ 41 8.2 INRICHTING VAN DE OEFENZAAL EN ACCOMMODATIE ........................................................................... 41 8.3 INTAKE PLUS TEST ................................................................................................................................... 42 8.4 MATERIAAL ............................................................................................................................................... 43 8.5 GROEPSGROOTTE..................................................................................................................................... 43 8.6 TARIEF ...................................................................................................................................................... 44 8.7 PUBLIC RELATIONS .................................................................................................................................. 44 8.8 SCHOLING ................................................................................................................................................ 44

LITERATUURLIJST .............................................................................................45 BIJLAGE 1 INTAKEFORMULIER .....................................................................47 BIJLAGE 2 PROTOCOLLEN EN TESTEN........................................................48 PROTOCOL ELEKTRONISCHE BLOEDDRUKMETING ......................................................................................... 48 PROTOCOL LENGTE EN GEWICHT .................................................................................................................... 49 BLOKTRANSFERTEST ....................................................................................................................................... 50 REACTIETEST ................................................................................................................................................... 51 BALANSPLANKTEST .......................................................................................................................................... 52 KNIJPKRACHTTEST........................................................................................................................................... 53 STREKKRACHTTEST ......................................................................................................................................... 54 ZIT-EN-REIKTEST ............................................................................................................................................ 55 CIRCUMDUCTIETEST ........................................................................................................................................ 56 WANDELTEST ................................................................................................................................................... 57

BIJLAGE 3 OPLEIDINGEN................................................................................59 BIJLAGE 4 MATERIAAL.....................................................................................61

Pagina 3 van 64

Amsterdam juni 2004



Voorwoord Tijdens de opleiding Fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam worden er in het kader van het afstuderen beroepsopdrachten uitgevoerd. Deze opdrachten dienen een meerwaarde te hebben voor de beroepsgroep, een patiëntencategorie of het Instituut Fysiotherapie van de Hogeschool van Amsterdam. Wij hebben gekozen voor een opdracht van een externe opdrachtgever, Fysiotherapie Elisabeth te Alkmaar. Hierbij willen we van de mogelijkheid gebruik maken om enkele mensen te bedanken. Sabine Höhner en Menno Spoor, externe opdrachtgevers, voor het beschikbaar stellen van de opdracht. San twee, Sportmedisch centrum De Geus, Palestra, Koornhorst en Gezondheidscentrum Feeling For Fitness voor het geven van informatie betreffende hun oefengroepen voor 55-plussers. Een speciaal woord van dank gaat uit naar Edwin Bogaard, docentbegeleider van de HvA. Wij hebben erg prettig met Edwin samengewerkt en willen hem bedanken voor zijn goede advies en begeleiding. Wij hopen dat u met veel plezier dit rapport zult lezen. Amsterdam, 30 juni 2004 Kim Lensen & Anneke Reenders

Pagina 4 van 64

Amsterdam juni 2004



Inleiding De opdracht houdt in dat er onderzoek gedaan moet worden of het haalbaar is om in praktijk Fysiotherapie Elisabeth oefentherapie onder begeleiding van een fysiotherapeut voor ouderen op te starten. Dit onderzoek is gedaan aan de hand van een aantal vragen, welke uiteindelijk antwoordt moeten geven op de doelstelling. De vragen zijn als volgt geformuleerd: Waarom zouden ouderen moeten trainen? Welke criteria zijn er voor het meedoen aan oefentherapie voor ouderen? Hoe ziet een goede intaketest eruit? Welke vormen van oefentherapie zijn geschikt voor de oudere patiënt? Welke apparatuur en/of fysiotherapeutische materialen heb je nodig voor oefentherapie met ouderen? Is er extra scholing nodig om ouderen te begeleiden? Welke kosten zijn er verbonden aan de opzet en uitvoering van oefentherapie voor ouderen? Welke opbrengsten zijn te verwachten bij oefentherapie voor ouderen? Alvorens er een antwoord op deze vragen geformuleerd is hebben wij ons verdiept in de literatuur die er over deze onderwerpen beschikbaar is. Ook hebben we van diverse fitnesscentra en particuliere praktijken informatie gekregen. De gegevens van onze literatuurstudie zijn gekoppeld aan de gegevens van de fitnesscentra en particuliere praktijken, hieruit zijn vervolgens conclusies getrokken en is een advies gevormd. Het hier bovengenoemde is uitgewerkt in de hoofdstukken van deze scriptie.

Pagina 5 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 1 De oudere mens en activiteit 1.1 Inleiding Het is een feit dat de aankomende jaren de gemiddelde leeftijd in Nederland gaat stijgen. Het is duidelijk dat dit gevolgen heeft voor de gezondheidszorg en zo ook voor de fysiotherapie. Het toenemen van leeftijd gaat gepaard met veranderingen in het lichaam, deze veranderingen zullen door een actieve levensstijl minder grote gevolgen hebben voor de fitheid van ouderen. De helft van het aantal ouderen in Nederland beweegt actief. Het zou verstandig zijn om de anderen helft van de ouder wordende Nederlanders ook te stimuleren om aan sportactiviteiten deel te nemen.

1.2 Vergrijzing en babyboom Na de 2e wereldoorlog is er in Europa en ook in Nederland sprake geweest van een babyboom. In een korte periode na de oorlog zijn er veel kinderen geboren. Van deze generatie bereiken veel mensen momenteel een leeftijd van 55 jaar of ouder, de 55-plussers. De groep 55-plussers zal de aankomende jaren sterk gaan groeien. We spreken over een toenemende vergrijzing in Nederland. Op dit moment is 23% van de Nederlanders 55 jaar of ouder (3,7 miljoen). Het CBS heeft in 2002 een bevolkingsprognose opgesteld waarin de vergrijzing duidelijk is waar te nemen. De totale Nederlandse bevolkingsomvang in 2002 was 16,1 miljoen mensen. Prognoses wijzen uit dat de bevolking in Nederland uit zal groeien tot 16,6 miljoen mensen, een toename van 503.000 personen. In 2002 waren 3,9 miljoen mensen in Nederland 55 jaar of ouder. De groep 55-plussers zal tot 2007 met bijna 494.000 mensen toenemen.6,24

Leeftijden 0-20 20-54 55-64 65-75 75 en ouder Totaal

Mannen 202 418 87 56 35 798

2002 Vrouwen 192 409 85 65 64 815

Totaal 394 827 172 121 99 1613

Mannen 208 412 103 61 40 824

2007 Vrouwen 198 403 102 67 68 838

Totaal 406 815 205 129 108 1663

Tabel 1: Bevolkingsopbouw en bevolkingsprognose van Nederland, aantal x 100.000 (CBS, Stateline, 2002)

De toename van het aantal mensen van 55 jaar en ouder heeft onder meer te maken met een toegenomen levensverwachting. In 2002 lag de levensverwachting voor mannen op 75,75 jaar en voor vrouwen op 80,86 jaar. De levensverwachting zal toenemen tot 76,55 jaar en 81,22 jaar voor respectievelijke mannen en vrouwen in 2006. De toename van de levensverwachting en de toename van het aantal mensen van 55 jaar en ouder noemt men ‘dubbele vergrijzing’.24 De groep van 55-plussers zal een toenemende behoefte gaan krijgen met betrekking tot medische zorg door de gevolgen van het verouderingsproces. De afgelopen jaren is de maatschappelijke aandacht voor deze doelgroep toegenomen, ook binnen de sportsector. Preventie is iets wat steeds vaker genoemd wordt in alle takken van de medische wereld, maar ook daarbuiten. Als er aankomende jaren niet voldoende aandacht besteedt wordt aan het behouden van een goede gezondheid van deze doelgroep, levert dit in de toekomst grote problemen op. Te denken valt aan toenemende wachtlijsten, een artsentekort en de hoge kosten met betrekking tot de zorg en verzekeringen.

Pagina 6 van 64

Amsterdam juni 2004



Daarnaast is regelmatig sporten of bewegen niet alleen belangrijk voor gezonde 55-plussers, maar ook voor mensen met een chronische ziekte, die vaak aan bewegingsarmoede lijden. Lichamelijke activiteit heeft een gunstige invloed op het beloop van bepaalde ziekten. Als we kijken naar cijfers gaat ook het aantal chronisch zieken de aankomende jaren door de vergrijzing sterk toenemen.2,8,21,24,26,30 Het meest waarschijnlijke toekomstperspectief zal zijn dat bij verlenging van de levensverwachting de toegevoegde jaren naar verhouding sterker worden bepaald door ongezondheid.

Aantal chronische aandoeningen Geen 1 2 3 4>

45 – 64 jaar

> 64 jaar

46,6 % 29,5 % 13,7 % 5,6 % 4,6 %

28,2 % 31,6 % 20,5 % 10,2 % 9,2 %

Tabel 2: Gezond bewegingsadvies voor mensen met een chronische aandoening, Coumans B. en Leurs M.T.W., geneeskunde en sport 2000;33(2):16-22

1.3 Motorische fitheid en ouderen Bij ouderen kan fitheid worden geassocieerd met het kunnen uitvoeren en volhouden van lichamelijke activiteiten in het dagelijks functioneren en anderzijds met gezondheid. In het beleid van de Nederlandse overheid op het terrein van sport en ouderen is de leeftijdsgrens voor het aanduiden van ouderen verschoven van 65 jaar naar 55 jaar. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het tijdstip waarop de meeste werkende Nederlanders uittreden uit het arbeidsproces, hoewel in het huidige beleid een meer flexibele arbeidsuitreding wordt nagestreefd. In de sport wordt vaak een 45-plusser of 35-plusser al als oudere sporter aangemerkt. Dit heeft enerzijds te maken met het feit dat topsport en intensieve wedstrijdsport nog mogelijk is tot 30 à 40 jaar en anderzijds met de sterke afname van de ledenaantallen van sportbonden rond deze leeftijd. Toch zou ook het uittreden uit het arbeidsproces een moment van heroriëntering voor deelname aan sportieve activiteiten kunnen zijn.19

1.4 Motorische fitheid en veroudering Het ouder worden gaat gepaard met een onvermijdelijke teruggang in motorische fitheid19. Deze teruggang wordt veroorzaakt door een verandering in de fysiologische eigenschappen, in genetische grondeigenschappen en in milieufactoren. Daarnaast berust de teruggang in motorische fitheid ook op een leefstijl die gekenmerkt wordt door minder veelzijdige en minder intensieve lichamelijk activiteit en op een achteruitgang in gezondheid. Minder veelzijdige en minder intensieve lichamelijke activiteit wordt veroorzaakt door een natuurlijke afname maar ook doordat het dagelijkse leven minder hoge eisen stelt. Teruggang in gezondheid wordt veroorzaakt door een progressief toenemende kans op degeneratieve aandoeningen bij veroudering, de zogenaamde ouderdomsziekten. Ook de teruggang in gezondheid op zich beperkt de mate van lichamelijke activiteit waardoor de mogelijkheden voor het onderhouden of herstellen van motorische fitheid kunnen worden beperkt.

Pagina 7 van 64

Amsterdam juni 2004



Figuur 1: Het verloop van motorische fitheid bij veroudering in een normaal actieve en gezonde populatie en in een populatie lichamelijk actievere en gezondere mensen. Bron: De Groninger Fitheidstest voor ouderen.

In een normaal actieve en gezonde populatie neemt de motorische fitheid geleidelijk af met de leeftijd. Deze afname is het gevolg van zowel natuurlijke veroudering, als een afname van de mate van lichamelijke activiteit en een afname van de gezondheid. Deze afname kan leiden tot een situatie waarin ouderen over een mate van motorische fitheid beschikken die op of net boven de minimale motorische fitheid ligt die nodig is om motorische handelingen te kunnen uitvoeren en volhouden. Er wordt verondersteld dat in een populatie lichamelijk actievere en gezondere mensen de teruggang in motorische fitheid met de leeftijd minder snel verloopt. In een dergelijke populatie beschikken mensen over een grotere fitheidreserve, dat wil zeggen een verschil tussen de mate van motorische fitheid op een bepaald moment en de minimale mate van motorische fitheid die nodig is voor het zelfstandig kunnen uitvoeren en volhouden van motorische handelingen in het dagelijkse leven. Lichamelijk actievere en gezondere mensen zijn dus tot op hogere leeftijd in staat om zelfstandig motorische handelingen te kunnen uitvoeren en volhouden. Vanuit dit perspectief is het van belang het verbeteren of onderhouden van motorische fitheid, dan wel het vertragen van de afname van motorische fitheid met het toenemen van de leeftijd te stimuleren.

1.5 Motorische fitheid in relatie tot lichamelijke activiteit en gezondheid Lichamelijke activiteit, motorische fitheid en gezondheid zijn wederzijds aan elkaar gerelateerd en worden beïnvloed door veroudering. Lichamelijke activiteit wordt omschreven als ‘elke houding of beweging die door skeletspieren worden geproduceerd en die resulteert in een substantiële toename van het energieverbruik boven het basale energieverbruik’. Voor de meeste ouderen vanaf 55 jaar, zal de lichamelijke activiteit zich beperken tot werkzaamheden in en rond het huis en vrije tijd als gevolg van uittreding uit het arbeidsproces. Doordat de hoeveelheid lichamelijke activiteit in de vrije tijd over het algemeen afneemt met de leeftijd neemt de kwantitatieve bijdrage van het uitvoeren en volhouden van alledaagse lichamelijke activiteiten in de totale hoeveelheid lichamelijke activiteit toe bij ouderen. Indien er sprake is van lichamelijke activiteiten in de vrije tijd die met regelmaat worden uitgevoerd over een bepaalde periode met als specifiek doel het verbeteren van motorische

Pagina 8 van 64

Amsterdam juni 2004



fitheid en/of gezondheid, spreekt men van een oefen-, trainings- of bewegingsprogramma. Het gaan deelnemen aan een bewegingsprogramma kan een belangrijke kwantitatieve bijdrage leveren aan de totale hoeveelheid lichamelijke activiteit bij ouderen. Gezondheid wordt omschreven als ‘een toestand met lichamelijke, sociale en psychologische dimensies, waarbij elke dimensie wordt gekarakteriseerd op een continuüm met positieve en negatieve polen’. Positieve gezondheid wordt geassocieerd met het vermogen om van het leven te genieten en uitdagingen aan te gaan (welbevinden). Negatieve gezondheid wordt geassocieerd met ziekte (morbiditeit) en sterfte (mortaliteit). Lichamelijke activiteit is een vorm van gedrag, terwijl motorische fitheid en gezondheid de toestand van een individu weergeven op een bepaald moment. Lichamelijke activiteit kan motorische fitheid en gezondheid positief beïnvloeden, ook op hogere leeftijd. Een matige motorische fitheid en/of slechte gezondheid kan omgekeerd ook als een soort selectiemechanisme werken voor de mogelijkheden om lichamelijke activiteit te verhogen. Hoe dan ook gaat een toename van motorische fitheid niet altijd gepaard met een toename van gezondheid maar ook leidt een toename van gezondheid niet vanzelfsprekend tot een toename van motorische fitheid. De bijdrage die lichamelijke activiteit of een specifiek bewegingsprogramma levert aan de ontwikkeling van motorische fitheid en/of gezondheid is afhankelijk van de aard en omvang van de lichamelijke activiteit (dosisrespons relatie). De onder- en bovengrens voor de aard en omvang van lichamelijke activiteit is afhankelijk van persoonlijke kenmerken zoals het uitgangsniveau van motorische fitheid en/of de gezondheidstoestand. Beneden de ondergrens heeft lichamelijke activiteit geen effect op motorische fitheid en/of gezondheid en boven de bovengrens leidt een toename van omvang van lichamelijke activiteit niet meer tot een extra toename van motorische fitheid en/of gezondheid. De dosisrespons relatie tussen lichamelijke activiteit en motorische fitheid en/of gezondheid is specifiek voor componenten van motorische fitheid en/of ziekten en aandoeningen. Zo speelt de aard van lichamelijke activiteit een belangrijke rol voor verbeteren van bijvoorbeeld coördinatie of voor het tegengaan van osteoporose. De intensiteit van lichamelijke activiteit is bijvoorbeeld van belang voor de ontwikkeling van kracht en uithoudingsvermogen. 1,5,10,13,22,24

1.6 Fysiologische veranderingen tijdens het verouderingproces Ouder worden gaat gepaard met een reeks veranderingen, het verouderingsproces. Bekend is dat het lichamelijke prestatievermogen van de mens afneemt vanaf 30-jarige leeftijd. Het verouderingsproces heeft invloed op de motorische grondeigenschappen. Het aërobe uithoudingsvermogen (VO2max), de spierkracht, de snelheid, de coördinatie en de lenigheid gaan langzaam achteruit met het stijgen van de leeftijd. Het maximaal aërobe uithoudingsvermogen Na de puberteit liggen de waardes van de Vo2max van de vrouw op ongeveer 60 tot 65% van die van de man. De VO2max vertoont zowel bij de man als bij de vrouw een maximum rond de leeftijd van 20 jaar en neemt geleidelijk aan af. Op een leeftijd van 65 jaar is het gemiddelde maximale zuurstofopname vermogen nog ongeveer 70% van dat op 25-jarige leeftijd. De gemiddelde waarde van een 65-jarige man is vergelijkbaar met die van een 25jarige vrouw. Dit zijn wel gemiddelden, de VO2max bij ouderen is onder andere afhankelijk van de variatie in lichaamsbouw en lichaamssamenstelling en het fitheidniveau. Verantwoordelijk voor de afname van de VO2max zijn de afname in hartslagfrequentie, de afname van het maximale hartminuutvolume, het arterioveneuze zuurstofverschil en de longfunctie. Deze laatste vermindert door een afname in de elasticiteit van de longen en de thorax. Dit heeft tot gevolg dat de ventilatoire capaciteit kleiner wordt, zodat er bij duurinspanning minder zuurstof ter beschikking is voor de contractie van de spieren.

Pagina 9 van 64

Amsterdam juni 2004



Spierkracht Spierkracht wordt bepaald door het aantal spiervezels dat tegelijk vanuit de hersenen geactiveerd kan worden, door de frequentie waarmee afzonderlijke spiervezels vanuit het centrale zenuwstelsel geprikkeld worden, door de fysiologische doorsnede van de spier en door de onderlinge verhouding van langzame (type 1) en snelle (type 2) spiervezels. De maximale spierkracht wordt, door zowel mannen als vrouwen, bereikt in de leeftijdsperiode van 20 tot 30 jaar. Op 65-jarige leeftijd bedraagt de spierkracht nog maar 75 tot 80% van de maximale waarde. De oorzaak van de afname in spierkracht is het gevolg van verlies van spiermassa. De afname van spiervolume en spiermassa is het gevolg van een verminderde vezelomvang, in het bijzonder die van snelle (type 2) spiervezels. Hierdoor verandert de verhouding in bijdrage van de snelle en langzame vezels aan het oppervlak van de dwarse doorsnede van de spier te gunste van die van de langzame vezels, met als gevolg een verlies van kracht. Verder blijkt ook dat het aantal spiervezels afneemt. Deze atrofie kan het gevolg zijn van het verlies aan motorische zenuwvezels bij de ouder wordende mens, maar ook van lokale ischemie door atherosclerotische aandoeningen van de perifere bloedbanen. Het lijkt erop dat het aantal snelle spiervezels die hierbij verloren gaat, groter is dan het aantal langzame spiervezels. Daarnaast ontstaat er een infiltratie van vet en bindweefsel in de spieren. Snelheid Tot de snelheidsbepalende factoren rekent men de grootte van de spierkracht, het type spierweefsel, het sturende en coördinerende vermogen van het centrale zenuwstelsel, de capaciteit en het vermogen van het fosfaatsysteem, de warming-up, vermoeidheid en psyche. De bovengenoemde factoren worden door het verouderingsproces beïnvloed, waardoor een afname in de snelheid het gevolg is. Coördinatie Over het algemeen kan men zeggen dat het grootste gedeelte van het coördinatievermogen wordt ontwikkeld vanaf het zesde levensjaar tot in de pubertijd. Afhankelijk van training neemt het coördinatievermogen in de loop van het leven geleidelijk af. Verder neemt ook het vermogen tot motorisch leren af. Aangenomen wordt dat dit, net als de afname van snelheid, het gevolg is van de afname van het aantal neuronen in het ruggenmerg, evenals de voortgeleidingssnelheid van de actiepotentialen. Lenigheid De elasticiteit en de rekbaarheid van het spierweefsel, het gewrichtskapsel en de banden en pezen blijken als het gevolg van het verouderingsproces af te nemen, met als gevolg dat de mens bij toenemende leeftijd steeds stijver wordt.1,10,13,24,31 Naast de veranderingen in de vijf motorische grondeigenschappen vinden er nog meer veranderingen plaats. Het verouderen gaat gepaard met een daling van lichaamslengte, dit is merkbaar vanaf het 45ste à 50ste levensjaar. De belangrijkste oorzaak hiervoor zijn de veranderingen in de tussenwervelschijven die hun elastische structuur verliezen en afvlakken, zodat de wervelkolom in zijn geheel krimpt. Hierdoor wordt de kyphose van het bovenste gedeelte van de rug meer zichtbaar, wat door afname van de spierkracht van de rugspieren extra wordt geaccentueerd. Over het algemeen neemt het lichaamsgewicht progressief toe tot de leeftijd van 50 à 60 jaar. De toename van het lichaamsgewicht is het gevolg van een hoger vetgehalte en een lichte daling van bot- en spiermassa.23,31

Pagina 10 van 64

Amsterdam juni 2004



Parameters Maximaal aerobe vermogen (Vo2max) Maximal anaerobe vermogen Aanpassing van hart- en bloedvaten bij begin van inspanning Longfunctie Recuperatievermogen Maximale hartfrequentie Maximale hartminuutvolume

Effect Daling Daling Vertraagd Verminderd Vertraagd Lager Kleiner

Tabel 3: Verandering in het lichamelijke prestatievermogen bij het verouderen (J.Vrijens, 2001)

1.7 Beweging en ouderen in Nederland De Nederlander besteed gemiddeld 3% van zijn vrije tijd aan sport. Bij 55-plussers licht dit gemiddelde iets hoger. De toename van vrije tijd bij de huidige generatie van 55-plussers, heeft er voor gezorgd dat er een lichte toename van sporten bewegingsactiviteiten onder deze groep heeft plaats gevonden. Bijna 44% van de 55-plussers (1,5 miljoen mensen) zijn regelmatig sportief actief. Onderzoek wijst uit dat mensen tussen de 50 en 65 jaar gemiddeld 29 minuten per dag aan zwaar inspannende activiteiten besteed.24,25 Activiteit Zware inspanning

50-65 jaar 29

65 jaar en ouder 15

Matige inspanning

71

39

Lichte inspanning

73

43

Matige + zware inspanning

100

54

Zitten en liggen

363

352

Tabel 4: Gemiddeld aantal minuten per dag, doorgebracht met zware, matige en lichte inspanning evenals doorgebracht met zitten en liggen in de Nederlandse bevolking naar leeftijd (Ooijendijk et al., 2002)

Wanneer men kijkt naar de favoriete sporten van 55-plussers, ziet men dat zwemmen de grootste voorkeur geniet, maar liefst 23% van de ouderen zwemt. Na het zwemmen staat fietsen op de 2e plaats met 12%, gevolgd door buitentennis op de 3e plaats met 10%. Het fitnessen, indoor bewegen in groepsverband, staat op de 7e plaats bij ouderen. Semiindividuele sporten komen het meest voor in de top 10 van sporten die door 55-plussers worden beoefend, het lijkt erop dat ouderen de voorkeur geven aan sporten die niet in teamverband worden uitgevoerd. Ouderen bewegen het liefst buiten. Ze stoppen in de winter (15% van de sporters) dan vaak met bewegen. De bewegingsactiviteiten worden in het voorjaar dan weer hervat. Als men gaat kijken hoe ouderen sporten, blijkt bijna 30% lid te zijn van een sportvereniging. Het aantal personen dat ongebonden aan sport doet, is ruim 2 ½ keer zo groot, namelijk 76,1% (zie tabel 5).4,15,16,24,25 Leeftijd

Verenigingsverband

Commercieel verband

Ongebonden

Ander verband

55-64

28,4

15,6

76,1

28,4

65 en ouder

35,6

15,3

72,5

32,4

Tabel 5: Organisatorisch verband sportbeoefening naar leeftijd in procenten (NOC*NSF, 2002)

Pagina 11 van 64

Amsterdam juni 2004



Een activiteit in georganiseerd verband, waar veel ouderen aan meedoen, is het Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO). Het MBvO wil bereiken dat ouderen door deelname aan georganiseerde bewegingsactiviteiten zolang mogelijk lichamelijk, geestelijk en sociaal optimaal blijven functioneren. Deze bewegingsactiviteiten worden in allerlei vormen aangeboden zoals gym (fitness), zwemmen en dansen. Uit onderzoek van TNO is gebleken dat wanneer 55-plussers minimaal 2 maal per week aan deze activiteiten meedoen een positief effect bereiken. Na 10 weken deelname aan een bewegingsprogramma blijkt er een toename te zijn in de zelfredzaamheid. Een verbetering van de bloeddruk, balans, beenkracht, flexibiliteit van de heupen en lage rug en het uithoudingsvermogen. Ook blijkt het bewegen in groepsverband een positieve invloed te hebben op ouderen met één of meerdere chronische aandoeningen.24 De Nederlandse Norm Gezond Bewegen voor ouderen (NNGB 55+) zegt; een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste 5, bij voorkeur alle dagen van de week; voor niet-actieven, zonder of met beperkingen, is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging meegenomen. Er wordt in de Nederlandse Norm Gezond Bewegen gesproken over matig intensieve lichamelijke activiteit. Het gaat daarbij om alle vormen van bewegen, dus niet alleen om sport. Activiteiten als wandelen, fietsen, klussen en tuinieren, vallen ook onder de noemer matig intensieve lichamelijke activiteit. Naast de NNGB is er ook een norm die minder direct gericht is op het behoud van een goede gezondheid, de fitnorm. De fitnorm is gericht op het verbeteren van de lichamelijke conditie. Daarvoor is noodzakelijk om tenminste 3 dagen per week minimaal 20 minuten intensief te bewegen. Matig intensieve activiteiten Stevig doorwandelen (5-6 km/u)

Intensieve activiteiten Stevig doorwandelen met een last (5-6 km/u)

Recreatief fietsen (< 16 km/u)

Wielrennen (>16 km/u)

Zwemmen in gematigd tempo

Wedstrijd zwemmen

Afwassen

Grasmaaien

Tabel 6: Voorbeelden van matig intensieve en intensieve activiteiten (naar van Mechelen,1998)

Als men gaat kijken naar het aantal 55-plussers dat aan deze Nederlandse Norm Gezond Bewegen voldoet is dat nog geen 50% van de ouderen (zie tabel 7). Meer dan de helft van de 55-plussers in Nederland beweegt te weinig. Het aantal 55-plussers dat sportief beweegt en daarmee zijn conditie verbeterd ligt nog veel lager (zie tabel). Toch blijkt uit onderzoek dat van de mensen met een leeftijd van 50 jaar en ouder, 65% vindt dat hij/zij ruim voldoende beweegt. Naar eigen mening hebben deze mensen geen tijd om meer te bewegen.15,16,24,25 Leeftijd 13-17 18-34 35-49 50-65 65+

NNGB 51% 42% 47% 46% 41%

Fitnorm 30% 24% 20% 15% 8%

Tabel 7: Aantal Nederlanders dat aan de bewegingsnorm en Fitnorm voldoet (Ooijendijk et al., 2002)

Pagina 12 van 64

Amsterdam juni 2004



1.8 Factoren die ouderen weerhouden om te gaan bewegen Wat beweegt ouderen om actief te zijn of niet? Bij ouderen spelen er, net als bij jongeren, veel factoren een rol wanneer het gaat om het wel of niet bewegen. Deelname aan een bewegingsactiviteit is niet altijd vanzelfsprekend. Soms zijn er drempels die deelname in de weg staan. Deze drempels zijn per individu verschillend en worden dan ook anders ervaren. Persoonlijke factoren als geslacht, leeftijd en etniciteit spelen een rol. Leeftijd heeft een grote rol op deelname aan lichamelijke activiteiten. Dit hangt waarschijnlijk samen met het feit dat naarmate de leeftijd stijgt, het aantal fysieke beperkingen toeneemt. Fysieke beperkingen vormen vaak de grootste drempel om niet te gaan bewegen. Iemand moet zichzelf in staat achten om een bepaald gedrag uit te voeren. Mensen die niet geloven dat zij kunnen bewegen of oefenen zullen dit ook minder goed doen. Of ouderen wel of niet deelnemen aan een sportactiviteit hangt onder andere ook af van hun sociale omgeving. Leeftijdsgenoten en familie beïnvloeden de 55-plusser in het bewegingsgedrag, en daarmee of zij wel of niet gaan bewegen. Om een niet sportieve 55plussers zo ver te krijgen om wel te gaan bewegen, is het dus ook van belang om de omgeving van de potentiële sporter warm te krijgen voor het idee. Een belangrijke barrière bij ouderen blijft het gebrek aan tijd, dit is meestal het gevolg van werk of sociale verplichtingen. Ook opleidingsniveau en inkomen blijken een rol te spelen bij de keuze om wel of niet te gaan sporten, hoe hoger het maatschappelijke- en scholingsniveau hoe meer sport activiteit.18,20,19,24,25

Pagina 13 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 2 Fysiotherapie Elisabeth 2.1 Inleiding Fysiotherapie Elisabeth is ontstaan uit een fusie van de praktijk voor Fysiotherapie Vondelstraat en de Alkmaarsche Paramedische Praktijk. Sinds 1 juni 2003 is de praktijk gevestigd in het voormalige Elisabeth ziekenhuis. De praktijk is uitgerust met 7 behandelkamers, een balie met kantoorruimte, een grote oefenzaal en een douche. In de praktijk werken 6 fysiotherapeuten. Naast algemene fysiotherapie wordt een breed scala aan specialisaties uitgeoefend. De fysiotherapeuten staan ingeschreven in verschillende kwaliteitsregisters en volgen verplichte scholingen om die kwaliteit te waarborgen.

2.2 Medisch centrum Elisabeth Het medisch centrum Elisabeth is een centrum voor eerstelijns gezondheidszorg. Het medisch centrum is gevestigd in het oude Elisabeth ziekenhuis aan de Van Everdingenstraat 20 - 44 te Alkmaar. De volgende disciplines zijn in het centrum vertegenwoordigd: apotheek huisartsen podotherapie oefentherapie Mensendieck psychologie/ psychotherapie fysiotherapie.

2.3 Fysiotherapie Elisabeth Praktijkruimtes De praktijk is gevestigd op de eerste verdieping van het medisch centrum. De eerste verdieping is zowel met een trap als met de lift te bereiken. In de hal is een grote wachtkamer waar tevens 2 toiletten aanwezig zijn. De praktijkruimte is in de linkervleugel van het gebouw gevestigd. Bij binnenkomst treft men aan de linkerzijde een balie aan, hier is tevens een keuken en toilet voor het personeel. In de praktijk zijn 7 behandelkamers. De ruimtes zijn verschillend van grootte. In de ruimte van de kinderfysiotherapeut staat veel speelgoed en balmateriaal. In alle behandelruimtes staat een computer, welke is aangesloten op Intramed. De computers zijn aan elkaar geschakeld zodat iedereen bij elkaar in de agenda kan kijken. De praktijk beschikt tevens over een oefenzaal van ongeveer 55 m2 (11x5). Kundigheid In de praktijk zijn 6 fysiotherapeuten werkzaam. Sommige fysiotherapeuten hebben naast de opleiding tot fysiotherapeut ook nog een andere opleiding gevolgd. Er zijn 2 fysiotherapeuten die de opleiding tot sportfysiotherapeut hebben gevolgd. Manuele therapie wordt door 3 fysiotherapeuten tevens gegeven. In de praktijk is tevens 1 kinderfysiotherapeut (i.o.) werkzaam en is 1 therapeut gespecialiseerd in kaaktherapie.

Pagina 14 van 64

Amsterdam juni 2004



Inrichting van de oefenzaal

Figuur 2: Indeling van de oefenzaal Fysiotherapie Elisabeth

1 roei apparaat 2 computer 3 step apparaat 4 bank 5 lat-pulley 6 hometrainers 7 lat-pulley 8 loop band 9 dumbels 10 rek met matjes 11 halters met bankjes 12 kast 13 lat-pulley 14 wandrek 15 spiegel Verder zijn aanwezig, 2 polar hartslagmeters, 3 oefentollen en divers balmateriaal.

Pagina 15 van 64

Amsterdam juni 2004



Patiëntenaanbod In de praktijk komt door het ruime aanbod aan specialisaties een gevarieerde patiëntengroep. Het afgelopen jaar hebben in totaal ongeveer 1650 patiënten de praktijk bezocht.

0..4 jaar

140

5..9 jaar 10..14 jaar

120

15..19 jaar 20..24 jaar 25..29 jaar

100

30..34 jaar 35..39 jaar

80

40..44 jaar 45..49 jaar

60

50..54 jaar

40

60..64 jaar

55..59 jaar 65..69 jaar 70..74 jaar

20

75..79 jaar 80..84 jaar

0

85..89 jaar 90..94 jaar

Aantal patienten

95..99 jaar

Figuur 3: Patiënten aanbod Fysiotherapie Elisabeth van 01-06-2003 tot 31-12-2003

313; 34% 0..54 jaar 55..99 jaar

618; 66%

Figuur 4: Cirkeldiagram is gebaseerd op de gegevens van Fysiotherapie Elisabeth van 01-06-2003 tot 31-12-2003.

Pagina 16 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 3 Seniorenfitness in de praktijk 3.1 Inleiding Om een goed advies te kunnen uitbrengen aan Fysiotherapie Elisabeth met betrekking tot het opzetten van medische fitness voor 55-plussers, hebben er diverse bezoeken plaatsgevonden aan fysiotherapeutische centra. Alle bezochte centra beschikken over een bewegingsprogramma voor ouderen.

3.2 De bezochte instellingen San twee San twee is een sporten gezondheidscentrum in Haarlem Molenwijk. Het beschikt, naast de fysiotherapie, over een Pré Sport afdeling waar onder andere fitness voor 55-plussers wordt verzorgd onder begeleiding van fysiotherapeuten en sportinstructeurs. De ouderen hebben een ruime keus aan sportmogelijkheden. Naast de fitness kan er ook gebruik gemaakt worden van een verwarmd zwembad waar aqualessen gegeven worden. De ouderen komen bij San twee Pré Sport nadat ze bij de fysiotherapeut onder behandeling zijn geweest. Soms traint de fysiotherapeut eerst samen met de patiënt en gaat deze later over naar een oefengroep. Er zijn ook doelgroepen die getraind worden, onder andere fibromialgie patiënten, COPD-patiënten, hartrevalidatie patiënten en oncologische patiënten. De patiënten trainen minimaal 1 keer in de week en kunnen maximaal 3 keer per week komen trainen. Sportmedisch centrum de Geus Dit centrum is gevestigd in Broek op Langedijk en werkt samen met de naastgelegen sportaccommodatie, waar vele faciliteiten aanwezig zijn. In het centrum zijn de volgende faciliteiten aanwezig: 4 fitnesszalen met apparatuur, 1 kleine medische fitnesszaal, zwembad, sauna, klimhal, skeelerbaan, aerobicszaal, spinningzalen en 2 restaurants. Seniorenfit 55+ wordt 4 maal in de week in het centrum gegeven. Dit is een les gegeven door een sportinstructeur (ALO), die gecombineerd wordt met fitnessactiviteiten in de zaal en een gedeelte in het zwembad. De deelnemers zijn deels afkomstig vanuit de fysiotherapie, of zijn zelfstandig gekomen. De patiënten die afkomstig zijn van de fysiotherapie hebben eerst samen met de fysiotherapeut gekeken naar de belastbaarheid en aan de hand daarvan een schema opgesteld. Dit schema wordt eerst een aantal keer bij de fysiotherapeut in praktijk gebracht alvorens de patiënt overgaat naar de groep. De sportinstructeur kan bij twijfel altijd terugvallen op de fysiotherapeut. De deelnemers die zelfstandig naar het centrum komen worden eerst uitgebreid getest voordat een start wordt gemaakt in de groep. Deze testen worden elke 8 weken herhaald en geëvalueerd. Aan de hand hiervan wordt het oefenprogramma dan aangepast. De patiënten trainen minimaal 1 keer in de week maar mogen als ze willen elke dag komen. Palestra Palestra is een sportcentrum, gevestigd in Amsterdam, met een inpandige fysiotherapie afdeling waar 2 fysiotherapeuten werkzaam zijn. Deze therapeuten maken gebruik van de oefenzalen die Palestra heeft. Palestra beschikt over 2 grote fitnesszalen, een spinning zaal, een aerobicszaal en een bar. Er wordt 2 keer in de week voor 55-plussers een fitness uur gegeven, dit is echter niet onder begeleiding van een fysiotherapeut. Het betreft hier mensen die zonder verwijzing van een fysiotherapeut aan het trainen zijn. Er wordt bij Palestra wel Pagina 17 van 64

Amsterdam juni 2004



onder begeleiding van een fysiotherapeut getraind, maar dit is alleen maar op individuele basis. Echter worden de ouderen wel door middel van een intakelijst gescreend. Wanneer ze niet voor de reguliere fitness in aanmerking komen kunnen ze gebruik maken van de medische fitness. Deze groepen zijn gemengd en niet speciaal gericht op ouderen.

Koornhorst Koornhorst is een fysiotherapeutische maatschap, gevestigd in Amsterdam, binnen een zorgcentrum waar 4 fysiotherapeuten werkzaam zijn. De praktijk beschikt over een aantal behandelcabines en een ruime oefenzaal. Er wordt 1 maal per week een bewegingsprogramma voor ouderen gegeven. De ouderen die aan het programma meedoen zijn patiënten met diverse medische diagnoses zoals, cox-arthrose, revalidatie van total-hip, lage rugklachten etcetra. Omdat deze mensen al bekend zijn binnen de praktijk wordt er als vervolg op de normale behandelingen oefentherapie aangeboden. Er worden van te voren doelen gesteld en deze worden regelmatig geëvalueerd. Wanneer mensen na de voorgeschreven behandeling onder begeleiding van een fysiotherapeut willen blijven sporten is dat mogelijk, maar hier zijn kosten aan verbonden. De ouderen groep waaruit de oefengroep momenteel bestaat heeft een leeftijd van 70 jaar en ouder. Gezondheidscentrum Feeling for Fitness Feeling for Fitness is een medisch gezondheidscentrum in Den Helder, waar 2 (sport)fysiotherapeuten, 1 bewegingwetenschapper en 4 sportinstructeurs werkzaam zijn. Het centrum beschikt over 3 behandelcabines en 3 ruime oefenzalen waarvan er 1 is ingericht met diverse fitnessen cardioapparatuur. Tevens kunnen de mensen gebruik maken van zonnebanken. Het patiëntenaanbod is uiteenlopend, maar er zijn wel veel patiënten die klachten hebben betreffende een sportblessure. Voor senioren biedt het centrum een speciale fitnesstraining in groepsverband. Aan deze wordt op 3 dagen in de week ’s ochtends aangeboden. Mensen die deelnemen aan deze training komen of via de fysiotherapie binnen of zelfstandig. Feeling for Fitness adverteert soms in kranten en op het internet met zijn diverse fitnessvormen.

Pagina 18 van 64

Amsterdam juni 2004



3.3 Vragen aan bezochte instellingen Algemeen Voordat de diverse instellingen bezocht zijn, is er een vragenlijst opgesteld. Deze vragen zijn ontstaan doordat ze het meest relevant leken voor de opdracht. De vragen zijn in elke instelling aan bod gekomen en al dan niet allemaal beantwoord. De volgende vragen zijn ter sprake gekomen: 1. Welke criteria stellen jullie aan een intakelijst-/ test (m.a.w. wat moet er zeker in staan)? 2. Hoe groot zijn de 50+ groepen? 3. Is er een bepaalde scholing gevolgd om deze groep te begeleiden? 4. Zijn er oefeningen die je speciaal met ouderen kunt doen? 5. Hoe bereken je het tarief waarvoor men kan komen trainen? 6. Wordt er een deel vergoed door de verzekering als mensen op medische indicatie komen trainen? 7. Zijn er speciale materialen aangeschaft om met ouderen te trainen? 8. Is er veel animo om te komen trainen (m.b.t. 50 +) 9. Hebben jullie speciale groepen of kan iedereen door elkaar komen trainen (hartpatiënt/ COPD-patiënt/ ‘gezond’ persoon)?

San twee 1. Welke criteria stellen jullie aan een intakelijst-/ test (m.a.w. wat moet er zeker in staan)? De intaketest bij San twee is niet heel uitgebreid omdat de mensen die meedoen vaak al bekend zijn bij 1 van de fysiotherapeuten en er dus uitgebreide gegevens beschikbaar zijn. Soms wordt er een submaximaal test afgenomen. Er wordt de deelnemer altijd gevraagd een uitgebreide vragenlijst over de huidige gezondheidstoestand naar waarheid in te vullen. In sommige gevallen moet er een verwijzing of groen licht van specialist aanwezig zijn. In geval van twijfel wordt de huisarts geraadpleegd. 2. Hoe groot zijn de 50+ groepen? De groepen bestaan uit maximaal 10 personen die onder begeleiding van een sportinstructeur of fysiotherapeut trainen. Mochten er deelnemers zijn die veel aandacht nodig hebben, dan plaats San twee maximaal 3 à 4 personen in een groep die onder begeleiding van een fysiotherapeut trainen. 3. Is er een bepaalde scholing gevolgd om deze groep te begeleiden? De sportinstructeurs hebben een speciale module gevolgd om ouderen te mogen begeleiden. Een fysiotherapeut en ALO-er beschikken over voldoende kennis om ouderen te begeleiden, ook wanneer deze met een bepaalde aandoening willen trainen. Daarom hebben zij geen extra opleiding gevolgd. 4. Zijn er oefeningen die je speciaal met ouderen kunt doen? Bij ouderen is het belangrijk om bepaalde oefeningen aan te bieden. In de groep wordt ‘klassikaal’ geoefend op de lenigheid, mobiliteit en houding. Daarnaast wordt er individueel geoefend op kracht en uithoudingsvermogen. De ouderen kiezen zelf wat ze dat uur gaan doen en op welk apparaat ze het uitvoeren.

Pagina 19 van 64

Amsterdam juni 2004



5. Hoe bereken je het tarief waarvoor men kan komen trainen? Voor mensen die geen medische verwijsdiagnose hebben geldt een tarief wat iets boven de gemiddelde sportschool ligt, dit is tot stand gekomen omdat er een professionele begeleiding permanent aanwezig is. 6. Wordt er een deel vergoed door de verzekering als mensen op medische indicatie komen trainen? De tarieven/ kosten voor doelgroepen met een medische indicatie zijn 50% door de verzekeraar, 50% voor de mensen zelf. Het tarief ligt 20-25% boven het normale fitness tarief wat tot stand is gekomen doordat je professionele begeleiding aanbiedt. Op deze manier blijven de kosten voor de deelnemer lager dan in een fitnesscentrum. 7. Zijn er speciale materialen aangeschaft om met ouderen te trainen? Doordat in San twee een inpandige sportschool aanwezig is, was het meeste materiaal al aanwezig. Er zijn een paar apparaten welke alleen door de fysiotherapeut worden gebruikt om mensen heel specifiek op een bepaalde spier of beweging te kunnen trainen. Onder deze apparaten behoort de Lat-Pulley en de Dynamic Seated Leg-press. De minimaal aanwezige cardioapparatuur moet zo groot zijn als de maximale groepsgrootte. 8. Is er veel animo om te komen trainen (m.b.t. 50-plussers) De leeftijd ligt even boven de 55 jaar en loopt uit tot 80+. De groep rond de 60 à 65 jaar is het grootst. Tot nu toe is er binnen San twee voldoende animo om de groepen op de vastgestelde uren vol te krijgen. Gedeeltelijk komen de mensen uit de praktijk, maar ook de aanloop van buitenaf is aan het toenemen. 9. Hebben jullie speciale groepen of kan iedereen door elkaar komen trainen (hartpatiënt/ COPD patiënt/ ‘gezond’ persoon)? Afgebakende groepen trainen met chronische diagnose zijn de beste doelgroep. Omdat je 55-plussers die gezond zijn weinig extra’s te bieden hebt als fysiotherapeut ten opzicht van een gewoon fitness centrum. In een gewoon fitness centrum zijn namelijk meer faciliteiten dan in een simpele particuliere praktijk. Bovendien is een fitness centrum vanwege de grotere groepen vaak goedkoper. Maar iedereen mag komen trainen. Het is aan te bevelen om een protocol op te stellen waarin wordt bepaald hoelang een bewegingsprogramma mag/ moet duren, en wat de te bereiken doelen zijn. Duidelijke meetmomenten moeten vastgesteld worden en de indicatie waarvoor iemand deelneemt aan een groep moet duidelijk zijn.

Sportmedisch centrum de Geus 1. Welke criteria stellen jullie aan een intakelijst-/ test (m.a.w. wat moet er zeker in staan)? Er wordt een uitgebreide intaketest gedaan zodat alle mogelijke klachten direct eruit gefilterd worden. De test bestaat momenteel uit een submaximaal test een vetpercentage meting, bloeddruk en hartslagcontrole, en een vragenlijst over de gezondheidstoestand. Van de mensen die onder behandeling van de fysiotherapeut zijn geweest worden de gegevens hiervan gebruikt. 2. Hoe groot zijn de 50+ groepen? De groepsgrootte bedraagt ongeveer 20 personen. De groepsgrootte is tot stand gekomen door een berekening van maximale bezetting van de zaal en apparatuur. In de groep zitten patiënten die doorgestroomd zijn vanuit de fysiotherapie en mensen die zelf graag aan een bewegingsprogramma willen meedoen.

Pagina 20 van 64

Amsterdam juni 2004



3. Is er een bepaalde scholing gevolgd om deze groep te begeleiden? Er is door de sportinstructeur geen speciale opleiding gevolg om les te geven aan ouderen. 4. Zijn er oefeningen die je speciaal met ouderen kunt doen? De oefeningen die worden aangeboden zijn universele oefeningen voor jong en oud maar worden op een wat lager niveau uitgevoerd. De personen die mee trainen met een verwijzing van de fysiotherapeut doen wel mee in de groep maar met een eigen aangepast schema. 5. Hoe bereken je het tarief waarvoor men kan komen trainen? De prijzen zijn iets lager dan de gewone fitness prijzen. Voor 6 euro kan de deelnemer een uur deelnemen aan de groepstherapie en mag daarna nog een uur een activiteit naar keuze doen zoals zwemmen, de sauna, spinning, steppen etcetra. 6. Wordt er een deel vergoed door de verzekering als mensen op medische indicatie komen trainen? De mensen die via de fysiotherapeut een sportactiviteit moeten ondernemen blijven de eerste 9 behandelingen onder begeleiding van de fysiotherapeut sporten en komen hierna pas in de groep terecht waar ze tegen normaal tarief kunnen mee trainen. 7. Zijn er speciale materialen aangeschaft om met ouderen te trainen? Op zich is alle apparatuur al aanwezig binnen de sportschool, maar bij aanschaf van nieuwe apparatuur wordt wel gelet op het instap gemak en bediening. 8. Is er veel animo om te komen trainen (m.b.t. 50-plussers) De senioren fit 55+ die in het centrum gegeven wordt, draait al enkele jaren. Er is veel animo voor deze groepen. 9. Hebben jullie speciale groepen of kan iedereen door elkaar komen trainen (hartpatiënt/ COPD-patiënt/ ‘gezond’ persoon)? Iedereen kan trainen in dezelfde groep. Mensen met een chronische aandoening zitten gemengd binnen de groep en hebben een eigen schema die soms in overleg met de fysiotherapeut of (sport)arts is opgesteld.

Palestra 1. Welke criteria stellen jullie aan een intakelijst-/ test (m.a.w. wat moet er zeker in staan)? Het is belangrijk dat de risicofactoren voordat men aan de training begint geïnventariseerd worden. Dit zijn onder andere medicijngebruik, hartklachten, pijn rond de borststreek, benauwdheidklachten. Ook is het belangrijk om te weten of er blessures zijn. 2. Hoe groot zijn de 50+ groepen? De maximale groepsgrootte bedraagt 15 personen. De groepsgrootte is tot stand gekomen uit de beschikbaarheid van materialen en de grootte van de oefenzaal. 3. Is er een bepaalde scholing gevolgd om deze groep te begeleiden? Degene die de groep begeleidt is een sportinstructeur die de ALO heeft gevolgd. 4. Zijn er oefeningen die je speciaal met ouderen kunt doen? Eigenlijk zijn alle oefeningen geschikt om met ouderen te doen. Het is wel belangrijk dat de beperkende factoren in de gaten gehouden worden, dit zijn onder andere verminderde kracht en lenigheid. 5. Hoe bereken je het tarief waarvoor men kan komen trainen? Het tarief is gelijk aan het tarief wat iemand betaald die gewoon naar de sportschool komt.

Pagina 21 van 64

Amsterdam juni 2004



6. Wordt er een deel vergoed door de verzekering als mensen op medische indicatie komen trainen? De therapie wordt alleen vergoed wanneer personen onder begeleiding van een fysiotherapeut trainen. Dit is bij Palestra niet het geval. 7. Zijn er speciale materialen aangeschaft om met ouderen te trainen? In principe worden dezelfde apparaten gebruikt als de reguliere fitness. 8. Is er veel animo om te komen trainen (m.b.t. 50-plussers) Ja, er zijn veel 50-plussers die komen trainen. Wel is het zo dat de meeste niet in een aparte ‘seniorengroep’ trainen, maar individueel. 9. Hebben jullie speciale groepen of kan iedereen door elkaar komen trainen (hartpatiënt/ COPD patiënt/ ‘gezond’ persoon)? Nee, maar dat wil Palestra in de toekomst wel aan gaan bieden.

Koornhorst 1. Welke criteria stellen jullie aan een intakelijst-/ test (m.a.w. wat moet er zeker in staan)? De ouderen die meedoen aan het bewegingsprogramma zijn altijd patiënten die binnen de praktijk bekend zijn. De ouderen krijgen niet echt een intake test, er word de eerste keer gekeken wat ze aan kunnen en er wordt op een laag niveau gestart, dit mede doordat de gemiddelde leeftijd van de deelnemers hoog ligt. 2. Hoe groot zijn de 50+ groepen? De maximale groepsgrootte bedraagt 6 personen, dit aantal is bepaald aan de hand van de zaalgrootte, het materiaal en de voorzieningen als douche en kleed ruimte. 3. Is er een bepaalde scholing gevolgd om deze groep te begeleiden? Degene die de groep begeleidt is een fysiotherapeut en heeft geen speciale opleiding gevolgd om de deze doelgroep te begeleiden. 4. Zijn er oefeningen die je speciaal met ouderen kunt doen? De oefeningen vinden voornamelijk in zit plaats en in de groep, ze zijn gericht op lenigheid, mobiliteit en coördinatie. De oefeningen worden op een rustige manier uitgelegd en een paar keer geoefend voordat de deelnemer het alleen gaat oefenen. De oefeningen die gericht zijn op kracht en uithoudingsvermogen vinden plaats op de fiets, roeiapparaat en loopband waarbij de deelnemer zelf de snelheid bepaalt maar hierbij wel regelmatig word aangemoedigd. 5. Hoe bereken je het tarief waarvoor men kan komen trainen? Uitgaande van het uurtarief van fysiotherapie rekent Koornhorst 7 euro per uur wanneer mensen onder begeleiding van een fysiotherapeut willen trainen. Voor dit bedrag trainen kan alleen in groepsvorm met 6 personen omdat anders het uurtarief niet wordt behaald. 6. Wordt er een deel vergoed door de verzekering als mensen op medische indicatie komen trainen? Zolang de mensen een medische indicatie hebben wordt de oefentherapie in groepsverband vergoed. In hoeverre de verzekering een eigen bijdrage vraagt is per verzekering verschillend.

Pagina 22 van 64

Amsterdam juni 2004



7. Zijn er speciale materialen aangeschaft om met ouderen te trainen? Nee, alle materialen en apparaten waren reeds aanwezig in de oefenzaal. 8. Is er veel animo om te komen trainen (m.b.t. 50-plussers) Nee, de meeste mensen vinden 7 euro te veel om in een relatief kleine zaal met weinig apparaten te trainen. Koornhorst wil zelf ook geen grote toeloop van mensen krijgen omdat de praktijk dan teveel aanpassingen zou moeten treffen. 9. Hebben jullie speciale groepen of kan iedereen door elkaar komen trainen (hartpatiënt/ COPD patiënt/ ‘gezond’ persoon)? In de oefengroepen trainen mensen met diverse aandoeningen, voor elke patiënt is een eigen programma omdat de doelen verschillend zijn. De oefeningen in mobiliteit, coördinatie en lenigheid zijn gelijk ondanks dat sommige van hen dit niet kan uitvoeren.

Sportgezondheidscentrum Feeling for fitness 1. Welke criteria stellen jullie aan een intakelijst-/ test (m.a.w. wat moet er zeker in staan)? Vooraf aan alle trainingen binnen het gezondheidscentrum wordt er een fitheidtest uitgevoerd door één van de sportfysiotherapeuten, zo ook bij ouderen. Bij ouderen bestaat deze test uit een anamnese, een onderzoek van de grote gewrichten als het heup-, knie- en schoudergewricht en een korte inspectie van de rug. Daarnaast vindt er een meting van de bloeddruk plaats en wordt er een conditietest op de fiets afgenomen. Deze conditietest is in het programma van de fiets opgenomen (Technogym). Wanneer er tijdens de anamnese risicofactoren naar voren komen die wijzen op hart- of vaatziekten vindt er een uitgebreidere test plaats en wordt er overlegd met de arts en aan de hand hiervan wordt er een cardio-vasculair risicoprofiel opgesteld. 2. Hoe groot zijn de 50+ groepen? De groepen bestaan uit maximaal 10 personen. 3. Is er een bepaalde scholing gevolgd om deze groep te begeleiden? De groepen worden begeleid door sportinstructeurs die over een ALO-diploma beschikken, deze hebben geen extra scholing genoten om ouderen groepen te begeleiden. Van de 3 fysiotherapeuten hebben er 2 een specialisatie in sport gedaan. 4. Zijn er oefeningen die je speciaal met ouderen kunt doen? De oefeningen worden aangepast op het groepsniveau en soms op individueel niveau. De oefeningen hebben tot doel de grote spiergroepen te trainen en de hart- en longfunctie te verbeteren. 5. Hoe bereken je het tarief waarvoor men kan komen trainen? De deelnemers betalen 33 euro per maand, 164 euro per halfjaar of 302 euro voor een heel jaar. Voor dit geld kan de deelnemer 2 maal in de week een uur onder begeleiding trainen in groepen van maximaal 10 personen. Dit tarief is iets lager dan het normale fitnesstarief, omdat de gemiddelde oudere iets minder te besteden heeft. Voor de fitheidtest moet een bedrag van 12 euro worden betaald. 6. Wordt er een deel vergoed door de verzekering als mensen op medische indicatie komen trainen? Mensen met een medische indicatie trainen individueel onder begeleiding van een fysiotherapeut en dit wordt door de meeste verzekeringen vergoed omdat dit als oefentherapie wordt geregistreerd.

Pagina 23 van 64

Amsterdam juni 2004



7. Zijn er speciale materialen aangeschaft om met ouderen te trainen? Er is naast het al aanwezige materiaal extra materiaal aangeschaft als cardioapparatuur en fitnessapparatuur. Dit zijn normale toestellen die niet specifiek voor ouderen zijn. 8. Is er veel animo om te komen trainen (m.b.t. 50-plussers) Feeling for Fitness biedt nu vier jaar senioren fitness aan, en er is nog steeds een licht stijgende lijn in het aantal deelnemers. 9. Hebben jullie speciale groepen of kan iedereen door elkaar komen trainen (hartpatiënt/ COPD patiënt/ ‘gezond’ persoon)? De groepen zijn gemengd, er zijn mensen met orthopedische blessures of ter revalidatie aanwezig en mensen waarbij deze fitness de enige vorm van bewegen is. Omdat er voor iedereen individueel een programma en doelen worden opgesteld levert dit geen problemen.

Pagina 24 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 4 Intake 4.1 Inleiding Voor de intake is gekozen voor de Groninger Fitheidtest voor Ouderen (GFO)19. Deze test is gekozen omdat dit een test is die speciaal ontwikkeld is voor 55-plussers. Aangezien de doelgroep voor het bewegingsprogramma van Fysiotherapie Elisabeth ook 55-plussers zijn, is deze test bijzonder geschikt. De test houdt rekening met de verminderde cardiovasculaire en orthopedische belastbaarheid van ouderen. De tests van het GFO bevatten geen explosieve belastingen en schokbelastingen. De aard, intensiteit en duur van de gevraagde belasting tijdens de tests van het GFO zijn aan ouderen aangepast. De andere (intake)tests die gevonden zijn, zijn tests die voor alle leeftijdscategorieën geschikt zijnen dus minder specifiek. Voorbeelden hiervan zijn de Åstrand Fietstest, de Duurkracht Vertical Row Test en de Steptest. Het KNGF heeft meer informatie gegeven betreffende de Fysiofitheidscan. De Fysiofitheidscan is gebruikt als pilot op de open dag fysiotherapie in 2003. Deze scan begint met een vragenlijst om de contra-indicaties uit te sluiten en in te schatten hoeveel iemand beweegt. Daarbij word als uitgangspunt genomen de Nederlandse norm voor gezond bewegen. Als testen zijn de Åstrand Fietstest, de Sit-and-reach test voor de lenigheid, en de Handknijpkrachttest gebruikt. Als test voor de coördinatie wordt de test van Romberg gebruikt. Voor de fysiotherapeuten die niet over een fietsergometer beschikken, kan de Harvard opstaptest gebruikt worden. Verder wordt lengte en gewicht gemeten. In sommige praktijken wordt nog een buikspiertest, en soms een huidplooimeting uitgevoerd, ter bepaling van het onderhuidse vetpercentage. Alle gegevens worden via het internet naar een databank verzonden en daar verwerkt, waarna er een beweegadvies volgt. Deze beweegadviezen zijn gebaseerd op de uitslagen, en op de vraag of iemand wil gaan bewegen en hoeveel hij/zij al beweegt. De Fysiofitheidscan wordt binnenkort opnieuw geïntroduceerd. Niet meer als open dag activiteit, maar als een product dat consumenten het hele jaar door kunnen afnemen. De scan blijft in ontwikkeling en zal aangepast worden wanneer dat nodig is. Naar verwachting zal de Fysiofitheidscan rond 1 juli 2004 op de markt gebracht worden. Tot die datum wil het KNGF geen verdere informatie verstrekken. Een andere mogelijkheid om een 55-plusser te testen is door een test uit te laten voeren door een Sportmedisch Adviescentrum.19

4.2 Meten van motorische fitheid bij ouderen Coördinatie, reactiesnelheid en balans zijn opgenomen in de Groninger Fitheidtest voor Ouderen (GFO) als de te meten componenten van de (psycho)motorische dimensie van motorische fitheid bij ouderen. Daarnaast worden (hard) loopsnelheid, snelheid van ledematen en wendbaarheid/snelheid van richtingsverandering onderscheiden. (Hardloop)snelheid is vanuit een verminderde cardiovasculaire en orthopedische belastbaarheid van ouderen iets minder geschikt. Snelheid van ledematen en wendbaarheid/ snelheid van richtingsverandering zijn componenten die mogelijk in combinatie met andere componenten van motorische fitheid, zoals coördinatie of aëroob uithoudingsvermogen, tot uitdrukking kunnen komen in bijvoorbeeld test waarbij manuele handelingen centraal staan of in loop/wandeltest waarbij richtingsveranderingen een rol spelen. Kracht en flexibiliteit zijn opgenomen in de GFO als de te meten componenten van de musculo-skeletale dimensie van motorische fitheid bij ouderen. Aëroob uithoudingsvermogen is opgenomen in de GFO als de te meten component van de cardio-respiratoire dimensie van motorische fitheid bij ouderen. Pagina 25 van 64

Amsterdam juni 2004



De test van de GFO voor het meten van de geselecteerde componenten van motorische fitheid zijn overgenomen en/of aangepast en/of nieuw ontwikkeld op basis van uitvoerbaarheid. Een test moet uitvoerbaar zijn met betrekking tot het doel van de test en de doelgroep waarvoor de test wordt ontwikkeld. Het doel van de GFO was het ontwikkelen van een praktijktest om bij groepen ouderen motorische fitheid te meten. De tests van de GFO zijn daarom tests waarvan de instructie en uitvoering eenvoudig en gestandaardiseerd zijn, die in korte tijd zijn af te nemen en waarvoor het benodigde instrumentarium transportabel zijn. De doelgroep bestaat uit zelfstandig wonende ouderen vanaf 55 jaar. Het afnemen van een test bij ouderen kan specifieke problemen met zich meebrengen in verband met een toegenomen orthopedische en cardiovasculaire kwetsbaarheid. Tests van de GFO bevatten daarom geen explosieve belastingen en schokbelastingen. Verder neemt het risico van lichamelijke inspanning toe omdat het aantal cardiovasculaire afwijkingen toeneemt met de leeftijd. De meeste mensen van 65 jaar en ouder hebben een milde vorm van arteriosclerose van de coronairvaten en 30% van de 65-plussers ontwikkelt een vorm van myocardale ischemie tijdens zware inspanning. Zowel aard, intensiteit en duur van de gevraagde belasting tijdens de tests van de GFO zijn aan ouderen aangepast. De GFO bevat acht tests (in bijlage) die objectief motorische fitheid meten en een vragenlijst voor het meten van ervaren motorische fitheid. Bij de GFO is gekozen voor 55 jaar als onderste leeftijdsgrens. Er wordt geen bovenste leeftijdsgrens gesteld. Wel beperkt de doelgroep zich tot zelfstandig wonende ouderen omdat het meten van motorische fitheid in verzorgings- en verpleegtehuizen een andere benadering vereist. De tests van het GFO zijn in vier categorieën ingedeeld. Categorie Coördinatie Kracht Flexibiliteit Aëroob uithoudingsvermogen

Test Bloktransfertest Reactietest Balansplanktest Knijpkrachttest Strekkrachttest Zit-en-reiktest Circumductietest Wandeltest met oplopende snelheid

Tabel 8: Tests per categorie (GFO, 1997)

De fitheidtest wordt verdeeld in drie fasen: de inschrijffase, de meetfase en de informatie/adviesfase.

Inschrijffase Tijdens de inschrijffase worden algemene gegevens van de deelnemer verzameld. De deelnemer wordt verder verzocht een vragenlijst in te vullen. De vragenlijst heeft als doel om deelnemers met orthopedische en/of cardiovasculaire contra-indicaties voor deelname aan de tests op te sporen. De vragenlijst bestaat uit 6 ja/nee vragen, die betrekking hebben op hartproblemen, pijn in de hartstreek of op de borst, vermoeidheid of duizeligheid, hoge bloeddruk, bot- of gewrichtsafwijkingen en andere redenen die tot problemen kunnen leiden bij afname van een fitheidtest. Als alle vragen zijn beantwoord en een verklaring wordt ondertekend dat deelname op eigen risico plaatsvindt, kan de test beginnen. Als één of meerdere vragen met ja wordt beantwoord, wordt de deelnemer doorverwezen naar een arts. De arts kan na een onderzoek, een positief of negatief advies geven betreffende deelname aan de tests. In bijlage een voorbeeld formulier waarop wordt weergegeven hoe een vragenlijst er zou kunnen uitzien.

Pagina 26 van 64

Amsterdam juni 2004



Meetfase Bij een deelnemer die alle vragen met nee heeft beantwoord wordt als eerste onderdeel in de meetfase de systolische en diastolische bloeddruk elektronisch gemeten. Als na herhaalde meting de systolische en/of diastolische bloeddruk hoger is/zijn dan respectievelijk 160 en/of 100 mmHg wordt de desbetreffende deelnemer alsnog doorverwezen naar een arts. De arts moet dan advies geven betreffende verdere deelname aan de tests. Na het meten van de bloeddruk volgt het meten van de lengte en het gewicht. Hierna wordt de Quetelet-index bepaald. Vervolgens worden de 8 tests van de GFO afgenomen. Informatie/adviesfase Op basis van een vergelijking van de testscores met de normscores kan een fitheidprofiel worden opgesteld. In dit fitheidprofiel wordt per test aangegeven of ver onder gemiddeld, iets onder gemiddeld, gemiddeld, iets boven gemiddeld of ver boven gemiddeld wordt gescoord. Op basis van het fitheidprofiel, het sportverleden en het voorkomen van ziekten/aandoeningen kan een persoonlijk bewegingsadvies worden opgesteld. Uitsluiting van deelname Ouderen kunnen op verschillende tijdstippen uitgesloten worden van deelname. Een aantal ouderen zal na het invullen van de vragenlijst af kunnen vallen. Deze deelnemer moet dan eerst een arts consulteren en een positief advies krijgen betreffende deelname aan de tests. Een volgend aantal ouderen zal afvallen na de bloeddrukmeting. Deze ouderen zullen ook een bezoek af moeten leggen aan de arts. De restgroep kan deelnemen aan de test. Van deze restgroep zullen een aantal deelnemers na de tests een negatief advies krijgen. Deze deelnemers worden verzocht contact op te nemen met de arts betreffende een (sport)advies. De overige deelnemers die een positief advies krijgen zullen mee kunnen doen aan de bewegingsgroep.

Pagina 27 van 64

Amsterdam juni 2004



Figuur 5: Fasering van de fitheidtest

Pagina 28 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 5 Groepstraining 5.1 Inleiding Er zijn verschillende manieren om naar een trainingsgroep voor ouderen te gaan. Dit kan op eigen initiatief gebeuren, maar ook op advies van een huisarts of specialist. Tevens kunnen de patiënten die al onder behandeling zijn van de fysiotherapeut doorverwezen worden.6

5.2 Instroom De instroom van patiënten in de regio Alkmaar staan in de onderstaande tabellen weergegeven. Man 4,1

Vrouw 0-11 jaar 3,6 0,5

12-17 jaar 1,0

18-24 jaar 4,4

25-34 jaar 5,4

35-44 jaar 5,0

45-54 jaar 5,7

55-64 jaar 3,6

65-74 jaar 2,6

75+ 3,0

Tabel 9: Percentage mensen dat na bezoek huisarts wordt doorverwezen naar fysiotherapeut (Bron CBS,2002)

Gemeente

Totale 0-19 bevolking jaar

Alkmaar Bergen Heiloo

93390 31742 22048

20-29 jaar

30-39 jaar

40-49 jaar

50-64 jaar

6580+ Percentage 65+ in % 79 jaar 22338 12808 15284 14463 16588 8850 3059 12,8 6936 2681 3951 4510 3725 4241 1698 18,7 5174 1795 3177 3140 4691 3197 874 18,5

Tabel 10: Demografische kerncijfers per gemeente, bevolking naar leeftijd op 1 januari 2003 (Bron CBS, 2003)

Wanneer men van deze gemeenten het percentage 50-plussers berekend komt men op de volgende percentages: Alkmaar 30,5% Bergen 30,4% Heiloo 39,7%. Zoals uit bovenstaande cijfers blijkt is er een groot aanbod van ouderen in Alkmaar en in de buurtgemeenten Bergen en Heiloo, dit blijkt tevens uit de data van Fysiotherapie Elisabeth. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat de huisarts ook een groot aantal van zijn patiënten doorverwijst naar de fysiotherapeut. Wanneer de huisarts dus op de hoogte is van het bewegingsprogramma bij de fysiotherapeut kan hij/zij zijn patiënten hierop attent maken. Verder kunnen de patiënten die al onder behandeling zijn van de fysiotherapeut geïnformeerd worden doordat de fysiotherapeut hierover verteld. Patiënten kunnen ook attent gemaakt worden door een mailing te versturen naar het gehele adressenbestand.

5.3 Doelgroep bewegingsprogramma Bij de opzet van een bewegingsprogramma voor ouderen is het van belang te bekijken welke doelgroep men binnen wil halen. Men kan ervoor kiezen om een bepaalde doelgroep binnen te halen. Te denken valt hierbij aan COPD-patiënten, reumapatiënten, fybromyalgie patiënten en hartpatiënten. Bij deze patiëntencategorieën is er vaak sprake van een verminderde motorische fitheid, deze zal verhogen door deelname aan een bewegingsprogramma. Een voordeel aan het binnenhalen van deze patiëntencategorie is dat het vergoed wordt, in ieder geval voor een deel, door de zorgverzekeraar.

Pagina 29 van 64

Amsterdam juni 2004



Ook kan ervoor gekozen worden om oud-patiënten te nemen voor het bewegingsprogramma. Een voordeel hiervan is dat men de patiënten al kent en dus weinig tijd kwijt zal zijn aan een intake. Een nadeel is dat deze mensen geen aandoening meer hebben en dat deze vorm van therapie niet vergoed wordt door de verzekeraar. De mensen moeten deelname aan het bewegingsprogramma dus zelf gaan betalen. Als praktijk moet men zich af gaan vragen wat men deze gezonde personen te bieden heeft. Deze personen kunnen namelijk voor een lager bedrag in een sportschool met meer faciliteiten sporten. Aan de andere kant vinden veel mensen het waarschijnlijk erg prettig wanneer ze in een vertrouwde omgeving, in een kleine groep en onder deskundige begeleiding, kunnen trainen. De vraag is wat het zwaarste weegt.

5.4 Duur van een bewegingsprogramma voor 55-plussers Verschillende organisaties en instellingen hebben adviezen uitgesproken met betrekking tot het bewegen voor ouderen, zo geven zij een advies over hoe vaak en hoe lang ouderen moeten bewegen. De WHO (world health organisation) spreekt over fitheidsniveau. De lichamelijke activiteit moet aangepast worden aan het fitheidniveau, waarmee een oudere instapt in een bewegingsprogramma. Activiteiten als het onderhouden van een actieve levensstijl, bij voorkeur aërobe oefeningen en het trainen van de lenigheid en kracht behoren tot de dagelijkse portie lichamelijke activiteit. Het ACSM (American College of Sports and Medicine) adviseert om lichte tot matige fysieke activiteit in te passen in het dagelijkse leefpatroon (wandelen, fietsen, zwemmen en lopen). Krachtoefeningen van de grote spiergroepen, lenigheidoefeningen (stretching) moeten 3 maal per week aan bod komen in een speciaal voor ouderen aangepast bewegingsprogramma. Surgeon General adviseert om bij voorkeur alle dagen matige activiteit zoals stevig wandelen of fietsen gedurende 30 minuten per dag uit te oefenen. 55-plussers moeten minimaal 2 keer per week een uur spierversterkende oefeningen aan hun training toevoegen. Regelmatig in beweging zijn is belangrijk, dagelijks dient er een matige activiteit, gedurende 30 minuten uitgevoerd te worden. Deze activiteit moet aangepast zijn aan de mogelijkheden van het individu. Ook kracht, lenigheid, evenwicht en oog-hand coördinatie dienen in het bewegingsprogramma getraind te worden, zo luidt het advies van HEPA-Europe on the Move. De Nationale norm voor beweging United Kingdom schrijft voor dat er alle dagen, gedurende 60 minuten, een matige fysieke activiteit moet plaatsvinden. Ook raad deze organisatie aan om twee keer per week oefeningen voor spierkracht, lenigheid en botstatus te doen.31,32 In de adviezen en in literatuur is te vinden dat een bewegingsprogramma voor ouderen ongeveer een uur moet duren. 2 tot 4 maal in de week aan een bewegingsprogramma deelnemen zou voor de 55-plusser het beste zijn. Bij deze intensiteit zal er een verbetering van het cardiovasculaire prestatievermogen plaatsvinden, een toename van kracht uithoudingsvermogen, een verbetering van de lenigheid en het op coördinatie vermogen blijft op niveau.31 Een trainingssessie voor senioren vanaf 50 jaar waarbij de duur ongeveer een uur bedraagt, moet als volgt zijn ingedeeld.31,32 De warming-up heeft een duur van ongeveer 10 minuten. Hierna wordt gelijk gevolgd met de oefeningen die de lenigheid en kracht bevorderen of het trainen van het uithoudingsvermogen. De duur van zowel de oefeningen die gericht zijn op kracht en lenigheid als het bevorderen van het uithoudingsvermogen bedraagt ongeveer 20 minuten.

Pagina 30 van 64

Amsterdam juni 2004



Na de 40 minuten durende training wordt er afgesloten met een cooling-down. De coolingdown heeft een duur van ongeveer 10 minuten.

5.5 Inhoud van een bewegingsprogramma Om de motorische fitheid van ouderen te verhogen zijn een aantal trainingsvormen voorwaardelijk. Oefeningen om die lenigheid bevorderen, spierkracht vergroten, coördinatie en mobiliteit te behouden/ verbeteren en oefeningen om het uithoudingsvermogen verder te ontwikkelen.24 Daarnaast is een goede warming-up en cooling-down een voorwaarde om een veilig en evenwichtig oefenprogramma aan te bieden. Het is belangrijk dat de lesinhoud afgestemd is op de doelgroep en het individu. Verantwoord bewegen en een evenwichtige opbouw verbeteren fitheid en vergroot de mogelijkheid om bewegingen en oefeningen technisch uit te voeren. Daarmee wordt de kans op blessure kleiner. De begeleider is verantwoordelijk voor de opbouw van de activiteit. Verantwoord bewegen betekent: - een belasting afgestemd op de motorische fitheid en mogelijkheden van de individuele deelnemer; - aandacht voor techniek en vaardigheden; - voldoende rust; - beginnen met een warming-up en eindigen met een cooling-down; - rekening houden met externe omstandigheden zoals accommodatie en fitheid van de ouderen. Een bewegingsprogramma voor ouderen zou er als volgt uit kunnen zien: Frequentie:

Minimaal twee maal per week een bewegingprogramma volgen met een minimale rustperiode van 48 uur.

Duur:

Om effecten te behalen moet de sessie minimaal 30 minuten duren, maximaal 60 minuten. Om zo aan alle onderdelen voldoende tijd te kunne besteden en de deelnemer ook weer in staat is te herstellen.

Intensiteit:

De krachttraining bestaat uit een serie van 8 tot 10 oefeningen, voor alle grote spiergroepen. Elke oefening moet 8 tot 12 keer herhaalt worden en de deelnemer moet de oefeningen als redelijk zwaar ervaren. De helft van de trainingstijd dient aan de cardiovasculaire training worden besteed. Bij ouderen is het aan te raden om aan de van de hartslag te trainen (zie tabel 11). Op deze manier kan de intensiteit goed worden waargenomen en rustig worden opgebouwd.

Pagina 31 van 64

Amsterdam juni 2004



Leeftijd

Laag tot gemiddeld intensiteit Gemiddeld tot hoog intensiteit

50 tot 60 jaar

86 – 93 slagen p/m 15 – 16 slagen per 10 sec.


60 tot 70 jaar



70 tot 80 jaar



Tabel 11: Overzicht van intensiteit gerelateerd aan het aantal hartslagen per minuut, ACSM guideline for exercise, testing and prescription

Type van activiteit: Krachttraining van vooral de grote spiergroepen in verschillende regio’s als; armen, schouders, romp, heupen en benen is voldoende. Met betrekking tot de veiligheid is het raadzaam de ouderen uitsluitend dynamische krachtoefeningen te laten uitvoeren. Deze oefeningen bevorderen naast kracht ook de flexibiliteit van de gewrichten. Cardiovasculaire training in de vorm van fietsen, steppen, roeien en (hard)lopen. Aanvang van training algemeen: De training moet worden begonnen met een lichte intensiteit dit het liefst door een warmingup die goed voorbereid op de in training volgende bewegingen. De training starten op apparaten deze vereisen minder van de coördinatie en vaardigheid waardoor de houding van de deelnemer beschermd blijft. Coördinatie- en vaardigheidstraining pas na een aantal trainingen toevoegen. Beginfase van de krachttraining: In de beginfase van de krachttraining, de eerste 4 tot 6 weken wordt er getraind op 30 à 45% van 1Rm, het aantal herhalingen is nog niet van belang. Tussenfase van de krachttraining: De tussenfase van de krachttraining, 6 tot 11 weken na aanvang van de training. Er wordt getraind op 50% van 1Rm, het aantal herhalingen is 15, na iedere 2 weken 5% omhoog ten opzichte van de 1Rm totdat er rond de 70% van 1Rm getraind wordt. Het aantal herhalingen ligt tussen de 15 en 20. Eindfase van de krachttraining: Onder de eindfase van de krachttraining wordt beschouwd 12 weken of langer na aanvang van de training. In deze fase wordt er getraind op 80% van 1Rm, dit wordt als het maximaal haalbare beschouwd bij ouderen (50+). Het aantal herhalingen ligt nu tussen de 8 en 12. 1,13,24,31

Pagina 32 van 64

Amsterdam juni 2004



Warming-up De warming-up is bij een bewegingsprogramma voor ouderen aan te raden. Een goede warming-up heeft veel voordelen waardoor de effecten van het bewegingsprogramma alleen maar positief beïnvloed worden. Door een juiste warming-up vindt een activering van de bloedcirculatie plaats, dit verhoogt de gemiddelde lichaamstemperatuur van 37 graden naar 38 à 39 graden. Door deze temperatuursverhoging wordt de werking van enzymen geoptimaliseerd waardoor biologische processen sneller verlopen. Vooral de zuurstof af gave naar de spier wordt verhoogd. Tijdens de warming-up vindt er een toename van bloedtoevoer plaats en wordt dus het zuurstofaanbod naar de spier groter, zodat de aërobe energielevering overweegt en er minder lactaat wordt gevormd. Bij begin van inspanning wordt echter door een ontoereikende zuurstof toevoer toch lactaat gevormd. Dit lactaat zal door een goede opwarming sneller worden afgebroken. In het centrale zenuwstelsel wordt als het gevolg van een verhoogde lichaamstemperatuur, het waakcentrum geprikkeld. Met als gevolg een vergroting van de alertheid en verbetering van de motorische coördinatie. Dit zal uiteindelijk het motorische leerproces gunstig beïnvloeden. Een volgend voordeel van een goede warming-up is dat er een verbetering van de geleidingssnelheid in de zenuwprocessen plaats vindt. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om bij maximale inspanning meer spiervezels te activeren, zodat de contractiekracht van de spier toe zal nemen. Deze verbetering van de geleidingssnelheid heeft een positief effect op de kracht, de snelheid en het uithoudingsvermogen. Een goede warming-up doet het risico op kwetsuren dalen, doordat de belastingstolerantie is vergroot. Tevens bevordert de warming-up de lenigheid. Een goede warming-up heeft een duur van 10 tot 20 minuten en bestaat uit algemene en specifieke oefeningen. De intensiteit mag niet te hoog liggen. De tijd tussen de warming-up en de ‘training’ zelf mag niet langer dan 5 tot 10 minuten bedragen.24 Een goede warming-up wordt onderverdeeld in drie fasen: Fase 1: De warming-up begint met algemene oefeningen om hart- en vaatsystemen te prikkelen en de lichaamstemperatuur geleidelijk te laten stijgen. Fase 2: De tweede fase bestaat uit het oprekken van de grote spiergroepen die bij de rest van de training aan bod gaan komen. Fase 3: In de laatste fase van de warming-up komen er specifieke oefeningen naar voren om het lichaam voor te bereiden op de bewegingen die in de rest van de training naar voren komen. (sport of oefening specifiek) Ritmische oefeningen spreekt ouderen vaak aan, muziek is dan ook goed te gebruiken tijden de warming-up. Een reeks oefeningen in stand of zit die draaiingen, buiging en strekking van de romp en extremiteiten bevatten en daarmee de lenigheid en mobiliteit bevorderen zijn geschikt om met ouderen tijdens de warming-up uit te voeren.24,31

Pagina 33 van 64

Amsterdam juni 2004



Cooling-down Na de kracht- en uithoudingsvermogen training volgt de herstelperiode. Het recuperátieproces wordt versneld wanneer lichte oefeningen worden uitgevoerd na de inspanning. Dit versnelt de afbraak van het lactaat in de spieren. Spieren die door oefeningen tijdelijk zijn verkort kunnen tijden de cooling-down op normale lengte terug komen. De duur van de cooling-down bedraagt circa 10 minuten en moet aansluiten op de voorgaande oefeningen. Tevens kan tijdens de cooling-down de training geëvalueerd worden.

5.6 Onderdelen van het oefenprogramma De volgende oefeningen passen goed in een oefenprogramma voor ouderen omdat deze naast de krachttraining en de cardiovasculaire training bijdrage aan het verbeteren van de motorische fitheid.

Spierlenigheid oefeningen Stretchen van de spieren zal de spanning van de spieren verlagen, de bewegingsvrijheid verhogen en de lenigheid bevorderen. De kans op blessures zal hierdoor afnemen. Stretchen van de spieren moet altijd plaatsvinden in een warme omgeving en kort na de warming-up. De oefeningen moeten rustig, langdurig (minimaal 30 seconden) en pijnvrij worden uitgevoerd. Tijdens stretchen verdienen de spiergroepen die in de training aan bod de aandacht. Voorbeelden van oefening: De voorzijde van de bovenbenen (M.quadriceps), laat de ouderen zich altijd aan iets vast houden in verband met de veiligheid. • Het been moet in een rechte lijn met de romp zijn, zodat er rek voelbaar is. De hamstrings, uitvoeren met behulp van een bank of stoel zodat de oudere niet hoeft te bukken of op de grond te zitten. • Let op dat niet alleen de neus naar de knie wordt gebracht, de knie moet langzaam worden uitgestrekt. De borstspieren, in zit de handen achter het hoofd brengen en langzaam de ellebogen naar achteren bewegen. • De schouders proberen zo laag mogelijk te houden. De halsspieren, één arm af laten hangen en met de andere hand de schouder zo ver mogelijk naar beneden duwen, gelijktijdig het hoofd vaat heterolateraal brengen zodat er een rek gevoel ontstaat.

Mobiliserende oefeningen Deze oefeningen zijn gericht op verbetering of het onderhouden van de soepelheid van de gewrichten en de wervelkolom. De oefeningen moeten rustig en pijnloos worden uitgevoerd. Omdat de eindstand door het verouderingsproces vaak veranderd is zal het accent eerder liggen op het behouden van mobiliteit in plaats van toename hiervan. Voorbeelden van oefening:

Pagina 34 van 64

Amsterdam juni 2004



De nek 1. Rechtop zitten op een stoel zover mogelijk links- en rechtsom kijken, dit in een rustige beweging. 2. Rechtop zitten op een stoel zover mogelijk naar links en rechts kijken waarbij rustig tienmaal de kin naar de schouder wordt gebracht. Het schouder gewricht, staand achter een stoel of voor een wandrek. Leg de handen op de leuning (op heuphoogte op het wandrek) met de armen gestrekt, romp horizontaal en knieën licht gebogen. Probeer langzaam de borst naar beneden te drukken. De bovenrug 1. Rechtop zittend op een stoel, handen in de nek, ellebogen naar voren. Beweeg langzaam de ellebogen naar het plafond door achterover te leunen en gelijkertijd uitademen. 2. Rechtop zittend op een stoel, handen kruislinks op de schouders en zo langzaam links- en rechtsom draaien. De onderrug 1. Rechtop staand met de handen in de zij, bekken naar voren duwen uitblazen en weer rechtop staan. 2. Rechtop staand met één been naar voren uitgestapt, langzaam de romp naar de zijde van het uitgestapte been draaien terwijl het bekken recht naar voren blijft wijzen. Het heupgewricht 1. Rechtop zittend met één been over het andere geslagen zover mogelijk met rechte rug naar voren buigen. Afwisselen met linker en rechter been 2. Rechtop zittend met de knieën tegen elkaar aan, plaats de voeten zover mogelijk uit elkaar terwijl de knieën tegen elkaar aan blijven.

Evenwichtsoefeningen Door het evenwicht te trainen vermindert de kans op vallen, het oplopen van botbreuken of gewrichtsbeschadigingen. Evenwichtsoefeningen moeten veilig worden uitgevoerd, in een training onder begeleiding. Om balans en evenwicht in het dagelijksleven te bevorderen moeten spieren rond gewrichten goed samenwerken. De sturing van bewegingen, de dynamische stabiliteit en het kunnen handhaven van een bepaalde houding, de statische stabiliteit, moet getraind worden tijden de evenwichtsoefeningen. Voorbeelden van oefening: 1. Rechtop staand met de voeten op heupbreedte en de handen in de zij langzaam het lichaamsgewicht afwisselend van de tenen naar de hakken brengen. De oefening kan moeilijker gemaakt worden door de ogen te sluiten. 2. Rechtop staand met de voeten op heupbreedte en de handen in de zij de hakken optillen en tien tellen vast houden. De oefening kan moeilijker gemaakt worden door de ogen te sluiten. 3. Rechtop staand met de armen wijdt de ene voet voor de andere naar voeren verplaatsen, de oefening met de andere voet herhalen en hetzelfde achterwaarts uitvoeren. 4. Rechtop staan op één been, probeer dit zolang mogelijk vol te houden. In verband met de veiligheid moet de deelnemer zich te allen tijde aan iets stevigs vast kunnen grijpen. De oefening kan moeilijker gemaakt worden door de ogen te sluiten.

Pagina 35 van 64

Amsterdam juni 2004



Houdingsoefeningen Omdat een goede houding een voorwaarde is om het lichaam veilig te kunnen belasten moet aan dit punt voldoende aandacht worden besteed bij ouderen. Omdat de kwaliteit van de botten en gewrichten door het verouderingsproces afneemt, moet de belasting van de gewrichten altijd gelijkmatig plaatsvinden, dit zorgt voor een veilige, evenwichtige belasting voor zowel de gewrichten als de botten. Regelmatig de oefeningen voor de spiegel uitvoeren om zo feedback te kunnen geven over de aangenomen houding is aan te raden. Voorbeelden van oefening: 1. De voeten Plaats de voeten recht naar voren en licht naar buiten gedraaid op heupbreedte. Trek de binnenvoet op zodat het gewicht op de hakken en de buitenrand van de voet valt. Verdeel het gewicht gelijkmatig over beide benen. 2. De knieën De knieën in een ontspannen houding laten staan, heel licht buigen zodat ze niet in hyperextensie staan. Vervolgens de knieën licht naar buiten draaien door de bovenbenen te exoroteren zodat de knieën zich recht boven de voeten bevinden. Wanneer deze houding is aangenomen licht de quadriceps en hamstrings aanspannen. 3. Het bekken Kantel het bekken licht naar voren zodat er een holle rug ontstaat en trek de buikspieren in om spanning in de onderrug op te bouwen. 4. De borst Richt de borst bewust op. Hierdoor ontspannen de extensoren van de rug, vallen de schouders en komt het hoofd mooi boven de romp te staan. 5. Het hoofd Plaats het hoofd recht boven de romp door de kin in te trekken. Door deze beweging ontstaat er een lichte rek in halsspieren.

5.7 Overige zaken Bij de oudere mens is het belangrijk om bij de materiaal keuze en opstelling van de toestellen te denken aan de veiligheid en opstap gemakken. Om ouderen veilig te laten bewegen en sporten moeten er persoons- en omgevingsgebonden maatregelen worden getroffen.

Persoonsgebonden maatregelen Lichaamsverzorging Een verantwoorde wijze van sportbeoefening vereist een goede lichaamsverzorging. Dit begint met een goede lichaamshygiëne, dat wil zeggen douchen na inspanning moet te alle tijde mogelijk zijn. Een slechte lichaamshygiëne werkt het oplopen van infecties in de hand. Ter preventie van infecties is het bovendien aan te raden de sport gelegenheid niet met blote voeten te betreden, maar sportschoenen respectievelijk badslippers te dragen. Daarnaast is het belangrijk zowel met het oogpunt op hygiëne als op veiligheid geen sieraden te dragen. Kleding Goede (sport)kleding heeft een beschermende functie. Wat betreft sportkleding is vooral de functionaliteit van belang. Het geeft warmte en zorgt voor een afvoer van transpiratie vocht. Het is van belang dat de kleding voldoende bewegingsvrijheid geeft en lekker zit. Bij activiteiten die binnen worden uitgevoerd moet er door de begeleider een advies worden gegeven met betrekking tot geschikte kleding en schoeisel.10,23,24,31

Pagina 36 van 64

Amsterdam juni 2004



Omgevingsgebonden maatregelen Veiligheid van de accommodatie De inrichting van de accommodatie zelf mag geen aanleiding geven tot het ontstaan van blessures. Onveilige situaties in en rondom de accommodatie moeten worden voorkomen, te denken valt aan rondslingerend materiaal, schoonmaakmiddelen etc. Daarnaast is van belang dat de accommodatie regelmatig wordt gereinigd om infecties als voetschimmel en wratten te voorkomen. De omgeving van de accommodatie moet eveneens geen bron van blessures zijn. Te denken valt aan onvoldoende uitloopmogelijkheid, gevaarlijke voorwerpen in de directe omgeving, onvoldoende of slechte verlichting, slechte ventilatie en dergelijke. Deze dienen indien noodzakelijk voor aanvang van een groepsactiviteit worden aangepast. Bovendien moet de accommodatie goed bereikbaar zijn voor hulpdiensten en er moet een gemakkelijk bereikbare EHBO-kit aanwezig zijn evenals een telefoon. Begeleiding Een goede begeleiding van de sport- of bewegingsactiviteit is een voorname factor bij het voorkomen van blessures. De begeleider heeft veel mogelijkheden om de kans op blessure te verminderen door het aanleren van de juiste bewegingstechnieken, een goede opbouw van de inspanning, het verstrekken van adviezen en het afstemmen van de inspanning op het individu.24

Pagina 37 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 6 Kosten en baten 6.1 Inleiding Om een bewegingsprogramma te realiseren is het onvermijdelijk dat er geïnvesteerd moet worden. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de benodigde investeringen en op de baten die verwachtbaar zijn.

6.2 Voorwaarden Ruimte Er zijn geen speciale eisen wat betreft de afmetingen van een oefenruimte. Het spreekt voor zich dat de ruimte, waarin een bewegingsprogramma met meerdere deelnemers wordt aangeboden, ruim genoeg opgezet moet zijn om. Wanneer de ruimte niet toereikend is, moet de groepsgrootte aangepast worden. De ruimte dient zo efficiënt mogelijk ingedeeld te zijn, zodat deze optimaal benut kan worden. Er moet gelegenheid zijn om grondoefeningen uit te voeren, maar er moet ook voldoende ruimte aanwezig zijn voor de opstelling van de verschillende apparatuur. Materiaal Om het bewegingsprogramma aantrekkelijk te maken voor de deelnemers en om een zo gevarieerd mogelijk programma aan te kunnen bieden, dient er een diversiteit aan apparatuur aanwezig te zijn. Bovendien is het van belang om rekening te houden met de veiligheid. Wanneer er bijvoorbeeld gebruik gemaakt wordt van verouderde apparatuur is het aan te bevelen om de apparatuur goed na te kijken op eventuele mankementen. Deze mankementen dienen verholpen te worden, indien dit niet mogelijk is mag de apparatuur niet meer gebruikt worden en moet er nieuw aangeschaft worden. Naast de veiligheid is comfort ook belangrijk. Als er bijvoorbeeld grondoefeningen gedaan worden is het prettiger om de oefeningen uit te voeren op een mat dan op de koude, harde vloer. Scholing Het is niet verplicht om scholing te volgen wanneer men een bewegingsprogramma voor ouderen op wil starten. Echter is het wel raadzaam om een module te volgen. Er zijn verschillende post-hbo bachelor opleidingen fysiotherapie. Hiervan zijn er wellicht 2 geschikt om te volgen wanneer men een bewegingsprogramma voor ouderen wil opstellen en begeleiden. Dit zijn de modules medische fitness en gerofitness. In de bijlage is extra informatie te vinden over deze opleidingen. Begeleiding De begeleiding van de oefengroep zal in eerste instantie door een beschikbare fysiotherapeut gedaan moeten worden. Wanneer de oefengroep goed bekend is met de oefenstof en er geen indicaties zijn waarvoor de fysiotherapeut aanwezig moet zijn, zou de groep in een later stadium ook begeleid kunnen worden door een fitnessinstructeur (opleiding ALO of CIOS met aantekening oudere patiënt). Het is dan wel van belang dat de fysiotherapeut aanspreekbaar is wanneer er zich problemen voordoen.

Pagina 38 van 64

Amsterdam juni 2004



Public Relations Er kan op verschillende manieren reclame gemaakt worden voor de oefengroep. Belangrijk hierbij is dat ook de omgeving van de deelnemer op de hoogte wordt gebracht van de mogelijkheden tot deelname aan een bewegingsprogramma. Het is dus wel belangrijk dat de praktijk zelf informatie verstrekt aan de (ex-)patiënten en de omgeving. Ook kunnen verwijzers op de hoogte gesteld worden van het bewegingsprogramma.

Kosten voor de deelnemer en baten voor de praktijk De kosten voor de deelnemer en dus de baten van de praktijk zijn afhankelijk van een aantal factoren. Duidelijk is dat Univé alleen een vergoeding verstrekt wanneer er een indicatie is voor fysiotherapie. Wanneer er een bewegingsprogramma voor 55-plussers, zonder fysiotherapeutische indicatie, wordt opgestart zal er vanuit de verzekering niets vergoed worden en moet de deelnemer zelf voor de kosten opdraaien. Wanneer men wel voor een vergoeding van Univé in aanmerking wil komen moet men aan onderstaande voorwaarden voldoen: Iedere patiënt doet gelijktijdig hetzelfde, zodat de groep zo homogeen mogelijk moet zijn samengesteld. De minimale tijdsduur van de behandeling is een half uur. De fysiotherapeut heeft daarvoor een aparte overeenkomst gesloten met de desbetreffende ziektekostenverzekeraar. De nadere indicatiestelling ‘groepsbehandeling’ na een verwijzing geschiedt door de fysiotherapeut in overleg met de patiënt en de verwijzer na een individueel onderzoek van de patiënt. De behandelruimte(n) en de gebruikte materialen diende geschikt te zijn voor de te geven behandeling van de doelgroep. De individuele behandelplannen worden uitgebreid met een ‘groepsbehandelplan’. Wordt aan deze voorwaarden niet voldaan, dan kan de fysiotherapeut geen tarief voor groepsbehandeling en ook niet het zittingentarief in rekening brengen. Indien het tarief voor groepsbehandeling in rekening wordt gebracht, kan daarnaast niet de uittoeslag of de inrichtingstoeslag in rekening worden gebracht. Het tarief voor een groepsbehandeling van vijf tot tien personen is 12,40 euro per uur per patiënt. Het tarief voor groepsbehandeling wordt naar evenredigheid van de werkelijke behandeltijd in eenheden van een kwartier berekend, rekenkundig afgerond op 0,10 eurocent. Naast de kosten voor deelname aan het bewegingsprogramma zijn er ook nog kosten verbonden aan deelname aan de intaketest.

Pagina 39 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 7 Samenvatting Het is duidelijk dat de groep 55-plussers een toenemende behoefte gaat krijgen met betrekking tot de medische zorg als gevolg van het ouder worden. Onderzoek heeft uitgewezen dat ouderen langer zelfstandig kunnen blijven functioneren wanneer ze tot latere leeftijd in beweging blijven of op latere leeftijd beginnen met bewegen. Een 1/2 uur matig bewegen per dag en minimaal 2 keer in de week intensief, is hier al voldoende. De beroepsgroep fysiotherapie kan een belangrijke rol vervullen met betrekking tot de palliatieve, curatieve en preventieve zorg. Omdat de fysiotherapeut over goede kennis beschikt van het menselijke lichaam en bovendien ervaren is in diverse chronische ziekten, aandoeningen en ouderdomsziekten, is de fysiotherapeut uitermate geschikt om een bewegingsprogramma voor ouderen te ontwikkelen en te begeleiden. Door bezoeken aan diverse instellingen is gebleken dat de meeste praktijken een programma aanbieden wat niet heel specifiek op ouderen gericht is. Protocollen of richtlijnen met betrekking tot bewegen voor ouderen zijn eigenlijk niet aanwezig. In de meeste praktijken vindt weinig controle plaats wat betreft de voortgang van de deelnemers. Ook voldoet de intake niet aan alle verwachtingen. Dit heeft mede te maken met het feit dat er met betrekking tot bewegen voor ouderen nog weinig onderzoek gedaan is. Het is voor een fysiotherapeut niet moeilijk om een bewegingsprogramma voor ouderen op te starten. Elke praktijk die over een oefenzaal, met cardioapparatuur en fitnessapparaten, beschikt kan in principe al starten. Een belangrijk punt is dat de intake, met de intaketesten, goed verzorgd moet zijn. Voorafgaande aan de start van het programma moet de fysiotherapeut een duidelijk inzicht hebben op welk niveau de deelnemers starten. Wanneer er grote niveauverschillen zijn moeten er verschillende groepen gemaakt worden. Ook is het belangrijk om de intaketesten na een week of zes te herhalen om te kijken of er vooruitgang is geboekt. Verder moeten er aan een aantal facilitaire voorzieningen worden gedacht. Dit zijn onder andere een gescheiden kleedruimte en een douchegelegenheid. Het is moeilijk om te bepalen hoeveel de deelname aan een bewegingsprogramma mag kosten. In ieder geval is duidelijk dat de zorgverzekeraar geen vergoeding geeft aan groepstherapie voor gezonde 55-plussers. Wellicht dat hier met de zorgverzekeraar over gediscussieerd kan worden, omdat dit toch een vorm is van preventie. Wanneer er wordt getraind met chronische zieken is er wel een vergoeding mogelijk, mist alle deelnemers dezelfde therapie volgen. De groepsgrootte kan van meerdere zaken afhankelijk zijn. Dit zijn onder andere de aanwezige hoeveelheid apparatuur. In de regel is de groepsgrootte niet groter dan het aantal cardioapparaten. Ook is de groepsgrootte afhankelijk van zaalgrootte, kleedruimte en aantal aanwezige begeleiders.

Pagina 40 van 64

Amsterdam juni 2004



Hoofdstuk 8 Advies aan Fysiotherapie Elisabeth 8.1 Inleiding Aan de hand van de informatie die uit het document naar voren is gekomen is een advies opgesteld voor Fysiotherapie Elisabeth. Punten als de inrichting van de oefenzaal, intake, materiaal, groepsgrootte, tarief en public relations komen aan bod.

8.2 Inrichting van de oefenzaal en accommodatie Wanneer er een bewegingsprogramma voor ouderen wordt aangeboden zal de opstelling van de oefenruimte moeten worden aangepast. Hierbij moet rekening gehouden worden met de functionaliteit en veiligheid. De oefenzaal beschikt over voldoende ruimte mits deze op efficiënte wijze wordt ingedeeld. Omdat het een rechthoekige zaal betreft en de doorloop optimaal moet blijven is het niet mogelijk om apparaten midden in de zaal te plaatsen en zullen de wanden optimaal benut moeten worden. Bij ouderen is het, naast het werken aan de lichamelijke gezondheid, ook belangrijk om tijdens een bewegingsprogramma aandacht te besteden aan de sociale kant van het programma. Bij de opstelling van de diverse apparatuur dient daar rekening mee te worden gehouden. De cardioapparatuur dient dicht bij elkaar te worden opgesteld, bijvoorbeeld in een cirkel of halve cirkel, zodat de deelnemers tijdens het bewegen elkaar kunnen motiveren en een vorm van controle bestaat. Er dient voldoende ruimte te worden gecreëerd om in groepsverband oefeningen met betrekking tot mobiliteit, lenigheid en coördinatie te kunnen uitvoeren. Ook is er voldoende ruimte nodig voor de warming-up en cooling-down, aan te raden is immers om deze ook in groepsverband uit te voeren. Bij de apparatuur dient een duidelijke beschrijving te hangen hoe de oefeningen uitgevoerd moeten worden. Aan te raden is om de apparaten te nummeren, zodat duidelijk is welke oefening gedaan moet worden.

Pagina 41 van 64

Amsterdam juni 2004


1 Crosstrainer (eventueel) 2 Computer 3 Bank 4 Lat-Pulley (2) 5 Halterbank plus halters


6 Loopband 7 Ergometerfietsen (2) 8 Stepapparaat 9 Roeiapparaat 10 Lat-Pulley

11 Kast 12 Wandrek

8.3 Intake plus test Voorafgaande aan het bewegingsprogramma moet de fysiotherapeut een goed inzicht krijgen in het beginniveau van de deelnemer en dienen eventuele contra-indicaties voor deelname uitgesloten te worden. Wanneer het beginniveau goed wordt getest en omschreven is de vooruitgang en komen de effecten van het bewegingsprogramma goed aan het licht. De meest geschikte test is de Groninger Fitheidtest voor ouderen. Deze test is namelijk speciaal ontwikkeld om 55-plussers te testen. Een nadeel voor het gebruik van deze test is dat de aanschafwaarde van het materiaal vrij prijzig is. Bovendien beschikt fysiotherapie Elisabeth niet over voldoende ruimte om deze test neer te zetten. Een goed alternatief is daarom de Fitheidscan van het KNGF. Helaas is bij het schrijven van dit rapport nog geen verdere informatie over deze scan beschikbaar. Een andere mogelijkheid is dat de deelnemers voor aanvang van het bewegingsprogramma een sportkeuring doen bij een Sportmedisch advies centrum (SMA). Dit heeft voor Fysiotherapie Elisabeth als voordeel dat zij geen extra kosten hoeven te maken om een intaketest te realiseren. Een nadeel is echter dat dit een relatief dure keuring is, en de vraag dus rijst of een deelnemer bereidt is om dit te betalen (slechts een klein deel wordt door de zorgverzekeraar vergoedt). Een andere optie is dat Fysiotherapie Elisabeth overlegt met de huisartsen die in hetzelfde pand gevestigd zijn. Wellicht is het mogelijk dat potentiële deelnemers eerst door een huisarts gekeurd worden alvorens ze aan het bewegingsprogramma beginnen.

Pagina 42 van 64

Amsterdam juni 2004



Het is belangrijk dat de intaketest na een periode van ongeveer zes weken herhaald wordt om te kijken of het bewegingsprogramma aanslaat.

8.4 Materiaal Wanneer Fysiotherapie Elisabeth beslist aan te vangen met oefengroepen voor 55-plussers zal er op het gebied van cardioapparatuur en fitnessapparatuur enkele zaken aangeschaft of vervangen moeten worden. Uit bezoek aan diverse praktijken is gebleken dat het bewegingsprogramma in de hoofdlijn in tweeën wordt gesplitst, training op uithoudingsvermogen en kracht. Het is aan te raden om na de warming-up de gehele groep te gaan trainen op uithoudingsvermogen of kracht, dit is zowel voor de deelnemer als voor de therapeut makkelijker. Afhankelijk van de groepsgrootte zal er dus voldoende apparatuur aanwezig moeten zijn om alle deelnemers tegelijkertijd dezelfde soort training aan te bieden. Aangezien Fysiotherapie Elisabeth beschikt over verouderde fietsapparatuur, deze zullen in de toekomst vervangen moeten worden door nieuwe ergometerfietsen. Wanneer deze fietsen worden aangeschaft moet erop gelet worden dat er op de fietsen diverse computerprogramma’s aanwezig zijn die gemakkelijk door de oudere zelf in te stellen zijn. De fietsen moeten eveneens de mogelijkheid hebben om met een hartslagmeter te trainen, bovendien dient er rekening gehouden te worden met het in- en opstapgemak. In totaal zouden er op het gebied van cardioapparatuur 6 apparaten aanwezig moeten zijn, om elke deelnemer tegelijkertijd te kunnen laten trainen en een diversiteit aan te bieden. Te denken valt nog over de aanschaf van bijvoorbeeld een crosstrainer. Op het gebied van krachttraining is Fysiotherapie Elisabeth aardig compleet. Het enige wat ontbreekt, is een apparaat waarop de benen kunnen worden getraind. Wanneer er met ouderen wordt getraind is het aan te bevelen om dit in een gesloten keten te oefenen, dit omdat de coördinatie en het evenwicht afgenomen kan zijn. Als we kijken naar apparatuur waarmee de benen kunnen worden getraind lijkt een Leg-press het meest geschikt. Dit apparaat traint tegelijkertijd diverse spiergroepen in de benen. In bijlage is te vinden welke apparaten het meest geschikt zijn. Gekeken is dan naar de prijs, uitrusting en de ruimte die de apparaten in nemen.

8.5 Groepsgrootte De groepsgrootte wordt door een aantal factoren bepaald, deze zijn vooral de grootte van de oefenruimte, het aanwezige materiaal, kosten en de facilitaire mogelijkheden binnen de praktijk. Als er gekeken word naar de oefenruimte beschikt deze voldoende ruimte om 6 deelnemers tegelijkertijd te laten trainen mits er tenminste nog 1 cardioapparaat wordt aangeschaft. Op het gebied van materiaal is er naast de diverse apparatuur voldoende aanwezig om diverse programma’s op te zetten. Door met een groepsgrootte van 6 personen te trainen blijven de kosten voor de deelnemer acceptabel. Binnen fysiotherapie Elisabeth moet er worden nagedacht waar de deelnemers zich kunnen omkleden, zodat niet een paar maal per week twee behandelkamers moeten worden opgeofferd. Naast het omkleden is het belangrijk dat de deelnemers zich na de training kunnen douchen. De momenteel aanwezige douche in niet toereikend en het is aan te bevelen om een tweede douche ruimte te creëren zodat er in ieder geval zowel voor mannen als vrouwen een douche aanwezig is. Wanneer er wordt getraind met mensen met een chronische aandoening is het aan te raden om de groepsgrootte klein te houden. Deze mensen hebben vaak wat meer aandacht en hulp nodige en deze kan dan geboden worden.

Pagina 43 van 64

Amsterdam juni 2004



8.6 Tarief Het is moeilijk om in te schatten wat deelname aan een bewegingsprogramma voor de deelnemer moet gaan kosten. Het is duidelijk dat het in ieder geval kostendekkend moet zijn. Op dit moment wordt door de zorgverzekeraar geen vergoeding verstrekt voor groepstherapie bij gezonde 55-plussers. Wanneer Fysiotherapie Elisabeth wel in aanmerking wil komen voor een vergoeding zullen ze moeten overleggen met de zorgverzekeraar. Omdat het bewegingsprogramma een vorm is van preventieve zorg is het wellicht dan toch mogelijk om een vergoeding te krijgen. Een andere optie is om ervoor te kiezen om alleen met mensen met een chronische aandoening te trainen, dit wordt echter wel vergoed door de zorgverzekeraar. Uit gesprekken met andere praktijken is gebleken dat mensen best bereid zijn om flink te betalen voor een bewegingsprogramma. Als particuliere praktijk onderscheidt je je doordat je professionele begeleiding aanbiedt en in kleine groepen traint. Dit spreekt veel ouderen aan omdat zij niet zo snel naar een grote sportschool gaan. Uitgaande van het uurtarief van een fysiotherapeut, zou je bij een groepsgrootte van zes deelnemers uitkomen op een bedrag van 7 euro per uur. Hierbij zijn de investeringen voor apparatuur en praktijkruimte niet meegerekend. De apparatuur wordt al gebruikt binnen de praktijk maar zal door meer gebruik sneller slijten en aan vervanging toe zijn dan wanneer er geen oefengroepen op trainen. Door abonnementen aan te bieden aan de deelnemers met scherpe prijzen kan er voor de vaste deelnemers een aantrekkelijke prijs worden gecreëerd.

8.7 Public Relations Wanneer er een bewegingsprogramma wordt opgezet is het zowel voor de deelnemer als voor de praktijk van belang dat er voldoende deelnemers zijn. Dit kan door een stukje reclame en voorlichting bereikt worden. Door in de eigen wachtruimte en in de wachtruimte van diverse huisartsen folders te verspreiden met daarop tijden, prijzen en de vorm van het programma worden diverse mensen op een simpele manier bereikt. Tevens kan er voor worden gekozen om op de homepage van de praktijk een gedeelte aan te wijden.

8.8 Scholing Er worden op het gebied van scholing voldoende opleidingen en cursussen aangeboden op zowel het gebied van medische fitness als ouderen fitness. Het is verstandig wanneer er weinig ervaring aanwezig is in het begeleiden van groepen en ouderen om een dergelijke scholing te volgen. Naast de voordelen die de therapeut haalt uit de opleiding of cursus is het ook voor de deelnemer een meerwaarde ten opzichte een normale sportschool.

Pagina 44 van 64

Amsterdam juni 2004



Literatuurlijst 1. American College of Sports Medicine (ACSM), Exercise and physical activity for older adults, in: Medicine & Science in Sport & Exercise, 1998(6), p 992-1008. 2. American College of Sports Medicine (ACSM), ACSM's exercise management for persons with chronic diseases and disabilities, Campaign, Human Kinetics, IIIinois,1997. 3. American College of Sports Medicine (ACSM). Guideline for exercise, testing and preciption. Baltimore, Kenney W.L., Humphrey R.H, Williams & Wilkens, 1995. 4. Bol E., Backx F.J.G., en W van Mechelen, ‘Epidemiologie van sport en gezondheid’ in: De Tijdstroom, Utrecht,1998. 5. Bouchard C., Shepard R.J. en T. Stephens, Physical activity, fitness and health, Campaign, Human Kinetics, Illinois,1994. 6. Centraal Bureau voor Statistiek, Voorburg en Heerlen. 7. Coumans B. en W. van Montfort, ‘Een stap voorwaarts naar een verantwoord en structureel sporten bewegings(stimulerings)beleid voor mensen met een chronische ziekte’, in: Gezond in Beweging II NOC*NSF en NISB, Arnhem, 2000. 8. Coumans B. en M.T.W. Leurs, ‘Gezond bewegingsadvies voor mensen met een chronische ziekte’ in: Geneeskunde en sport, 2000(2), p 16-22. 9. Deeg D.J.H, Bosscher R.J., M.I. Broese van Groenou, Horn L. en C. Jonker, (red.),’Ouder worden in Nederland - Tien jaar Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA), in: Thela-Thesis, Amsterdam, 2000. 10. Fox E.L, Bowers R.W. en M.L. Foss, ‘Fysiologie voor lichamelijke opvoeding, sport en revalidatie’, in: Elsevier/De Tijdstroom, Maarsen,1999. 11. M. de Greefne.a., Groninger Actief Leven Model, een strategie van sportstimulering voor senioren, De Vriescheborch, Haarlem,1997. 12. S.M. Hasson (ed.), Clinical exercise physiology, Mosby, St. Louis,1994. 13. Hendriks E.R.H.A., Backx F.J.G. en W.L. Mosterd (red.), Leerboek Sportgeneeskunde, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten,1992. 14. Hildebrandt V.H., Urlings I.J.M., Proper K.I., Ooijendijk W.T.M., M. Stiggelbout, ‘Bewegen Nederlanders nog wel (genoeg)?’ in: Trendrapport Bewegen en Gezondheid 1998/1999, Koninklijke Vermande, Lelystad,1999. 15. Hildebrandt V, Proper K en Urlings I. Lichamelijke activiteit, fitheid en gezondheid van werkenden. Resultaten van de Nationale Gezondheidstest 1999-2000. In: Ooijendijk WTM, 16. Hildebrandt VH en Stiggelbout M (red.). Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2000/2001. Heerhugowaard: PlantijnCasparie, 2002 Kemper H.C.G., Ooijendijk W.T.M., Stiggelbout M. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Tijdschrift voor sociale gezondheidszorg, 2000; 78(3): 180-183 17. Jans L.B., Heere L.P., Ottevanger L.G.P., Simons P.M.H., W.A. van Vloten, Chronische aandoeningen en sportief bewegen, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten,1998. 18. M. de Klerk (red.), Rapportage Ouderen 2001, veranderingen in de leefsituatie, Sociaal Cultureel Planbureau, Den Haag, 2001. 19. K. Lemmink et al, De Groningerfitheidstest voor ouderen, De Vriesebosch Haarlem, Haarlem,1997. 20. Linneman M.A., Bakker F.C., Bosscher R., Graveland I. en H.B. Teng, ‘Wat beweegt senioren?’ in: NOC*NSF, Arnhem, 2000. 21. W. van.Mechelen,’Gezondheid in Beweging’, in: Richting Sport Gericht, 1998(3), p 411 22. Mosterd W.L., Bol E., W.R. de Vries, Zonderland M.L., Peeters H., Th.C. de Winter en S.L. Schmikli, Bewegen gewogen: literatuurstudie naar de gezondheidswinst van lichamelijke activiteit, Rijksuniversiteit Utrecht, Utrecht, 1996.

Pagina 45 van 64

Amsterdam juni 2004



23. Nieuwenhuis P. en Wafelbakker, Ouderensport in de praktijk. Handleiding voor sportleiders, Stichting Spel en Sport, Amsterdam, 1995. 24. NOC*NSF, Handboek 55- plus - Gezond in beweging, NOC*NSF, Arnhem, 2002. 25. Ooijendijk W.T.M., Hildebrandt V.H. en M. Stiggelbout, ‘Bewegen in Nederland 2000: eerste resultaten van de monitorstudie Bewegen en Gezondheid’, in: Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2000/2001, PlantijnCasparie, Heerhugowaard, 2002. 26. Pate R.R., Pratt M., Blair S.N., Haskell W.L., Macera C.A., Bouchard C., Buchner D., Ettinger W., Heath G.W., King A.C., Kriska A., Leon A.S., Marcus B.H., Morris J., Paffenbarger R.S., Patrick K., Pollock M.L., Rippe J.M., Sallis J. en J.H. Wilmore, ‘Physical activity and public health, a recommendation from the Centers for Disease Control and Prevention and the American College of Sports Medicine’, in: Journal of the American Medical Association, 1995, p 402-407. 27. S.L. Schmikli, ‘Sportdeelname en sportblessures in Nederland, cijfers 1997/98 en trends’, in: NOC*NSF Breedtesport, Arnhem, 2001. 28. W.W. Spirduso, Physical dimensions of aging, Champaign, Human Kinetics, Illinois,1995. 29. Stam P.J.A., Hildebrandt V.H., Backx F.J.G. en J.W. Velthuijsen, ‘Sportief bewegen en gezondheidsaspecten: een verkennende studie naar kosten en baten’, in:Stichting Economisch Onderzoek der Universiteit van Amsterdam, Amsterdam, 1996. 30. Stuurgroep Sport en Bewegen voor Chronisch Zieken (SBCZ), ‘Op weg naar een gecoördineerde aanpak van sport en bewegen voor chronisch zieken’, in: Gezond in Beweging, NISG, Arnhem,1995. 31. J. Vrijens, Basis voor verantwoord trainen, Geers Offset n.v., Sint/Amandsberg-Gent, 2001. 32. ‘Position statements van verschillende instanties’, in: Vlaams Tijdschrift voor Sportgeneeskunde Et-Wetenschappen, 2001. Internetbronnen www.avans.nl www.cbs.nl www.galm.nl www.kngf.nl www.nisb.nl www.nocnsf.nl

Homepage Hoge school ‘s-Hertogenbosch en Brabant Homepage Centraal Bureau voor Statistiek Homepage Instituut voor bewegingswetenschappen van de rijksuniversiteit van Groningen Homepage Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie Homepage Nederland Instituut voor Sport en Bewegen Homepage NOC en NSF

Pagina 46 van 64

Amsterdam juni 2004



Bijlage 1 intakeformulier Vragenlijst gezondheidsproblemen Naam: Leeftijd: Geslacht:

M/V

Om onnodige risico’s te vermijden moet, voordat u gaat deelnemen aan de fitheidtest de onderstaande vragenlijst volledig worden ingevuld en ondertekend. Aan het einde van de vragenlijst is er ruimte voor bijzonderheden die van belang kunnen zijn bijvoorbeeld net griep gehad, verkouden enzovoort. WILT U DE VRAGEN S.V.P. BEANTWOORDEN MET JA OF NEE 1. Heeft uw arts ooit gezegd dat er problemen zijn met uw hart?

….......

2. Heeft u regelmatig pijn in uw hartstreek of op de borst?

……….

3. Bent u vaak erg moe of heeft u last van duizeligheid?

……….

4. Heeft uw arts ooit gezegd dat uw bloeddruk te hoog is?

……….

5. Heeft uw arts ooit gezegd dat u een bot- of gewrichtsafwijking heeft, zoals bijvoorbeeld een gewrichtsontsteking, die kan verergeren door extra beweging?

……….

6. Is er een andere lichamelijke reden dan hierboven genoemd, waardoor u niet aan een fitheidtest zou kunnen deelnemen, ook al zou u dat willen?

……….

Ruimte voor bijzonderheden:

Ondergetekende verklaard de bovenstaande vragen naar waarheid te hebben beantwoord en op eigen risico deel te nemen aan de fitheidtest. Plaats: ……….

Datum:

Handtekening: ……….

Pagina 47 van 64

………………

Amsterdam juni 2004



Bijlage 2 Protocollen en testen Protocol elektronische bloeddrukmeting Materiaal: Digitale bloeddrukmeter (Omron M4) Instructie: Bevestig de plug van de cuff in het apparaat. Zet het apparaat aan (on/off knop), en de inflation pre-set knop op 200mmHh. Indien het apparaat aangezet wordt lichten alle symbolen op het display op. Alle symbolen verdwijnen en het teken (↓) dat lucht in de cuff gepompt kan worden licht op. Wacht tot dit teken verdwijnt. Indien bovenstaande is uitgevoerd hoor je een aantal piepen. Het symbool (♥) klaar voor meting verschijnt op de display Breng de cuff om de arm. Doe de cuff om de niet-voorkeursarm van de deelnemer; zodanig dat de rubber tube op de binnenkant van de arm ligt (over arterie brachialis). Doe de cuff zodanig om dat het ongeveer 2 centimeter boven het ellebooggewricht ligt. Laat de deelnemer de arm op de tafel leggen met de handpalm naar boven wijzend (de cuff moet zich nu ongeveer op harthoogte bevinden). Indien je nu op de startknop drukt begint de cuff zich op te pompen. Als de druk 200 mmHg bereikt stopt het pompen automatisch. Indien de ingestelde druk van 200 mmHg onvoldoende blijkt te zijn wordt de cuff automatisch opgepompt tot een hogere druk. Indien de waarde van 200 mmHg of hoger bereikt is, wordt automatisch overgegaan tot het leeg laten lopen van de cuff. Op het moment dat de hartslag (pulsatie) wordt waargenomen, begint het apparaat te piepen en loopt verder leeg totdat er geen pulsatie meer wordt waargenomen. De display laat nu zowel de systolische als de diastolische bloeddruk zien. De cuff loopt nu automatisch verder leeg. Indien je de meting voortijdig wilt afbreken druk dan op de on/off knop. De pomp stopt en de cuff loopt snel leeg. LET OP! Als een deelnemer bij herhaalde bloeddrukmeting een systolische druk hoger dan 160 mmHg en/of een diastolische druk hoger dan 100 mmHg blijkt te hebben wordt de deelnemer doorverwezen naar een arts die opnieuw meet en bepaald of desbetreffende deelnemer moet worden uitgesloten van bepaalde onderdelen van de fitheidtest.

Pagina 48 van 64

Amsterdam juni 2004



Protocol lengte en gewicht Lengte Materiaal Lengtemeter (rolmaat LSI) Instructie De deelnemer trekt de schoenen uit. De deelnemer gaat onder de rolmaat staan, hakken tegen de wand. De testafnemer leest de lengte af en rondt deze af op hele centimeters. Gewicht Materiaal Weegschaal (SECA 761) Instructie De deelnemer trekt de schoenen uit. De deelnemer gaat op de weegschaal staan. De testafnemer leest het gewicht af en rondt deze af op hele kilogrammen nauwkeurig.

Pagina 49 van 64

Amsterdam juni 2004



Bloktransfertest Algemeen Te meten eigenschap: handvaardigheid (oog-handcoordinatie/ snelheid van ledematen) Benodigde tijd: 4 a 5 minuten per deelnemer Materiaal Tafel Twee stoelen Testbord met 40 blokjes Stopwatch Instructie deelnemer De deelnemer neemt plaats aan de tafel. Het bord met de 40 blokjes wordt voor de deelnemer op de tafel geplaatst en het lege bord daarachter. De deelnemer moet de blokjes zo snel mogelijk overbrengen van het voorste bord naar het achterste bord. De deelnemer mag hierbij alleen de voorkeurshand gebruiken. De blokjes moeten één voor één in de voorgeschreven volgorde worden overgebracht. Voor rechtshandigen: de deelnemer begint met de achterste rij aan de linkerkant en plaatst dit blokje links in de achterste rij van het lege bord. Zo werkt de deelnemer de rij af van links naar rechts. Vervolgens de op één na achterste rij van rechts naar links, de op twee na achterste rij weer van links naar rechts en tenslotte de voorste rij van rechts naar links. Voor linkshandigen: de deelnemer begint met de achterste rij aan de rechterkant en plaatst dit blokje rechts in de achterste rij van het lege bord. Zo werkt de deelnemer de rij af van rechts naar links. Vervolgens de op één na achterste rij van links naar rechts, de op twee na achterste rij weer van rechts naar links en tenslotte de voorste rij van links naar rechts. De deelnemer mag eerst vijf blokjes oefenen. Vervolgens moeten de 40 blokjes zo snel mogelijk in de voorgeschreven volgorde worden overgebracht. Instructie testafnemer De testafnemer bepaalt met behulp van de stopwatch de benodigde tijd. Score De tijd in seconden (.5 afronden naar boven). Aanwijzingen Als een blokje van de tafel valt moet de deelnemer stoppen met de test en opnieuw beginnen. Indien de blokjes aan het einde van de test nog niet netjes in het bord liggen, moet de testafnemer de deelnemer hierop wijzen, pas als de blokjes correct liggen stopt de tijd.

Pagina 50 van 64

Amsterdam juni 2004



Reactietest Algemeen Te meten eigenschap: reactiesnelheid. Benodigde tijd: 3 a 4 minuten per deelnemer. Materiaal Tafel Twee stoelen Reactietijdmeter Scoreformulier Instructie deelnemer De deelnemer zit aan de tafel en neemt het apparaatje met het lampje in de voorkeurshand (als een stopwatch, duim of wijsvinger op het knopje). De deelnemer mag met de elleboog van de voorkeurshand op de tafel steunen. De andere arm kan men op de tafel leggen. Eventueel mag de deelnemer het apparaatje met beide handen vasthouden. De test begint als de deelnemer het knopje indrukt. De deelnemer drukt nu zo snel mogelijk op het knopje als het lampje gaat branden. Na drie oefenpogingen wordt 15 keer gemeten. Instructie testafnemer De testafnemer leest de 15 reactietijden af op de display en noteert deze op het scoreformulier. Score De mediaanscore van de 15 reactietijden in milliseconden. De mediaanscore wordt verkregen door de 15 reactietijden te nummeren van laag naar hoog en vervolgens de achtste (middelste) reactietijd te nemen.

Pagina 51 van 64

Amsterdam juni 2004



Balansplanktest Algemeen Te meten eigenschap: balans. Benodigde tijd: 4 a 5 minuten per deelnemer. Materiaal Balansplank Afleeseenheid Instructie deelnemer De deelnemer neemt plaats op de plank met de voeten op de gemarkeerde vlakken. De deelnemer brengt, steunend op de schouders van de testafnemer, de plank in balans. De deelnemer laat de testafnemer los en probeert de plank in balans te houden. Als de deelnemer uit balans raakt. Moet hij/zij zo snel mogelijk weer terug in balans proberen te komen. De deelnemer mag één keer oefenen. Vervolgens wordt drie keer gemeten. Instructie testafnemer Als de deelnemer in balans staat drukt de testafnemer op de startknop. Na 40 seconden stopt de meting automatisch. De testafnemer leest de score af op de display van de eenheid. Score Het aantal behaalde punten ( 1 punt= 3 seconden in balans etc., maximale score is 100 punten= 30 seconden in balans). De beste score uit drie pogingen telt.

Pagina 52 van 64

Amsterdam juni 2004



Knijpkrachttest Algemeen Te meten eigenschap: maximale isometrische knijpkracht van de voorkeurshand en –arm. Benodigde tijd: 2 a 3 minuten per deelnemer. Materiaal Handknijpdynamometer (Jamar J00105). Instructie testafnemer De testafnemer stelt de handgreep in op de grootte van de hand van de deelnemer. De instelling is goed als de middelste vingerkootjes gemakkelijk om de handgreep vallen. De uiterste standen worden zelden gebruikt. Instructie deelnemer De deelnemer neemt de handknijpdynamometer in de voorkeurshand. De deelnemer houdt de arm gestrekt langs het lichaam, waarbij de arm niet tegen het lichaam mag worden gedrukt. De deelnemer knijpt nu zo hard mogelijk. De deelnemer krijgt één oefenpoging. Vervolgens wordt drie keer gemeten. Instructie testafnemer De testafnemer leest de score af en noteert deze. Score De knijpkracht in kilogrammen (kgf) (.5 afronden naar boven). De beste score uit drie pogingen telt. Aanwijzingen De poging is ongeldig als de arm niet wordt gestrekt of als de arm tegen het lichaam wordt gedrukt. De deelnemer mag de poging overdoen.

Pagina 53 van 64

Amsterdam juni 2004



Strekkrachttest Algemeen Te meten eigenschap: maximale isometrische strekkracht van het rechterbeen. Benodigde tijd: 5 minuten per deelnemer. Materiaal Tafel Testinstrument: Quadrisotester Instructie testafnemer De deelnemer moet tussen beide steunen gaan zitten met afhangende onderbenen, waarbij de bovenbenen worden gefixeerd met een band. Er wordt een beenbeschermer om het rechterbeen bevestigd. De deelnemer kan tijdens de meting gebruik maken van de armsteunen. Voor de meting moet met de reset-knop de display op nul worden gezet. Instructie deelnemer Vanuit de beschreven uitgangshouding moet de deelnemer zijn rechterbeen strekken, waarbij het onderbeen recht naar voren moet worden bewogen. De deelnemer krijgt één oefenpoging. Vervolgens wordt drie keer gemeten, waarbij de deelnemer telkens gedurende drie seconden met maximale kracht het rechterbeen moet strekken. Er mag geen explosieve kracht worden ontwikkeld. Verbale instructie van de testafnemer: “Klaar voor de start, één, twee, drie en stop”. De deelnemer begint met het aanspannen bij “één”, en eindigt bij de instructie “stop”. Instructie testafnemer De testafnemer leest de score af op de display en noteert deze. Score De strekkracht in kilogrammen (kfg) (.5 afronden naar boven). De beste score uit drie pogingen telt. Aanwijzingen De poging is ongeldig als er een explosieve kracht wordt ontwikkeld. De deelnemer moet de meting dan overdoen.

Pagina 54 van 64

Amsterdam juni 2004



Zit-en-reiktest Algemeen Te meten eigenschap: flexibiliteit van de hamstrings en wervelkolom. Benodigde tijd: drie à vier minuten per deelnemer. Materiaal Testinstrument met schuif (hoogte ongeveer 33 cm., schaalverdeling 0-60 cm., ter hoogte van de voetzolen is 22,5 cm.) (Lafayette 01285) Verhoging. Het testinstrument wordt op een verhoging geplaatst tegen een muur (bijvoorbeeld twee Zweedse banken). Instructie deelnemer De deelnemer doet de schoenen uit. De deelnemer gaat (op de bank) zitten met de voeten plat (met hielen en tenen) tegen de kist en met gestrekte benen. De deelnemer duwt met gestrekte armen en vingers de schuif rustig, zonder schokken, zo ver mogelijk naar voren en houdt deze stand even vast. De deelnemer duwt daarbij met de vingertoppen van beide handen gelijktijdig. De benen moeten hierbij gestrekt blijven. De deelnemer krijgt één oefenpoging. Vervolgens wordt drie keer gemeten. Instructie testafnemer De testafnemer leest de verschuiving af en noteert deze. Score De verschuiving in centimeters. De beste score uit drie pogingen telt. Aanwijzingen De poging is ongeldig als de benen niet gestrekt worden of als met één hand of schokkend geduwd wordt. De deelnemer mag de poging overdoen. De testafnemer kan het gestrekt houden van de knieën controleren door zijn/haar hand op de knieën van de deelnemer te leggen.

Pagina 55 van 64

Amsterdam juni 2004



Circumductietest Algemeen Te meten eigenschap: flexibiliteit van de schouders Benodigde tijd: drie à vier minuten per deelnemer. Materiaal Tafel. Touwtje met een vast en een verschuifbaar handvat en een rubberring. Doorzichtige tape. Twee centimeterbanden, waarvan één centimeterband op de tafel wordt bevestigd met doorzichtig tape. Instructie testafnemer De testafnemer bepaalt met behulp van een centimeterband de armlengte van de deelnemer in centimeters (.5 afronden naar boven). De armlengte is de afstand tussen het acromion en het middelste MCP-gewricht (eerste knokkel van de middelvinger), waarbij de deelnemer de arm gestrekt langs het lichaam houdt en met de hand een vuist maakt. Indien het acromion lastig te vinden is, laat dan de deelnemer de arm naar voren en naar achteren bewegen. Het acromion is dan het buitenste puntje dat niet beweegt. De testafnemer zet de schouderbreedte (voorlangs van acromion tot acromion) af op het touw met behulp van het vaste handvat en de rubberring. De testafnemer schuift het verschuifbare handvat naar de rubberring. Instructie deelnemer De deelnemer pakt de handvatten vast met beide middelvingers in de inkeping van beide handvatten. De deelnemer houdt de armen gestrekt naar beneden voor het lichaam. De deelnemer beweegt met gestrekte armen het touw symmetrisch over het hoofd van voor naar achter het lichaam (tot de armen weer gestrekt naar beneden zijn), waarbij de deelnemer de handen zo dicht mogelijk bij elkaar probeert te houden. Eén van de handvatten verschuift hierbij. Deze beweging wordt ook wel de circumductiebeweging genoemd. De deelnemer krijgt één oefenpoging. Vervolgens wordt drie keer gemeten. Instructie testafnemer De testafnemer meet de verschuiving (= de afstand tussen de rubber ring en het verschuifbare handvat),in centimeters (.5 afronden naar boven), en noteert deze. Score Hoek in graden Hoek wordt berekend volgens: Hoek = arccosinus ( V/ 2xL) V= V1+V2 + geringste verschuiving in cm. Van de drie pogingen L= armlengte in cm. De score wordt afgelezen in een tabel. Aanwijzingen De poging is ongeldig als de armen niet worden gestrekt of als de circumductiebeweging asymmetrisch wordt uitgevoerd. De deelnemer krijgt een nieuwe poging.

Pagina 56 van 64

Amsterdam juni 2004



Wandeltest Algemeen Te meten eigenschap: aëroob uithoudingsvermogen. Benodigde tijd: 15 minuten per groep van maximaal 12 deelnemers. Drie testafnemers. Materiaal Cassettebandje. Cassetterecorder. Meetlint (20 meter). Drie rode en drie gele pionnen. Markeringstape. Het parcours wordt uitgezet volgens onderstaand figuur, de drie-meterlijnen voor iedere pion worden gemarkeerd met tape.

Figuur 6: Parcours wandeltest

Instructie deelnemers De test kan worden afgenomen bij maximaal 12 deelnemers tegelijk (twee deelnemers per pion). De deelnemers nemen plaats bij de pionnen. De deelnemers gaan wandelen op het uitgezette parcours. Zij wandelen linksom, dus tegen de wijzers van de klok in. De deelnemers beginnen te wandelen met een snelheid van 4 km/uur gedurende drie minuten. Vervolgens wandelen zij drie minuten met een snelheid van 5 km/uur, drie minuten met 6 km/uur en tenslotte drie minuten met een snelheid van 7 km/uur. De snelheid wordt aangegeven met behulp van pieptonen die opgenomen zijn op een cassettebandje. De deelnemers beginnen te wandelen vanaf een pion op de eerste pieptoon. De deelnemers dienen tussen twee pieptonen het traject af te leggen tussen twee gelijkgekleurde pionnen, dit is een derde ronde en komt overeen met 16 2/3 m. Instructie testafnemers Elke testafnemer begeleidt maximaal vier deelnemers (de deelnemers die starten bij twee naast elkaar gelegen pionnen). De testafnemers houden bij of de deelnemers steeds op tijd bij de pionnen zijn. Is een deelnemer al voor de pieptoon bij de pion waar hij/zij moet zijn, dan moet hij/zijn even wachten De deelnemer mag weer verder wandelen op de pieptoon.

Pagina 57 van 64

Amsterdam juni 2004



Is een deelnemer te laat, maar op de pieptoon wel voorbij de lijn die drie meter voor de pion getrokken is, dan mag hij/zij gewoon doorlopen. Is een deelnemer echter op de pieptoon nog niet bij de drie-meterlijn dan moet hij/zij worden gewaarschuwd. Als deze deelnemer de volgende keer de drie-meterlijn weer niet haalt dan moet hij/zij met de test stoppen. Men moet de deelnemer er wel op attenderen dat de afstand die hij/zij tekort kwam weer moet worden ingehaald. De testafnemers moeten erop toezien dat de deelnemers die moeten stoppen met de test uitwandelen buiten het parcours. Het laatste niet afgemaakt traject telt niet mee voor de score. De score is het aantal afgelegde trajecten van 16 2/3 meter. De maximale score bedraagt 66 trajecten. De maximale duur van de test bedraagt 12 minuten. Score Het aantal afgelegde trajecten (= stappen) van 16 2/3 meter. Aanwijzingen Bij de beginsnelheid (4 km/uur) hebben de deelnemers over het algemeen de neiging veel te snel te wandelen. De deelnemers dienen gestimuleerd te worden rustig te beginnen en gelijkmatig te wandelen. Hardlopen is niet toegestaan. Wanneer een deelnemer toch gaat hardlopen moet deze deelnemer erop gewezen worden dat hij/zij blijft wandelen. Blijft de betreffende deelnemer hardlopen dan moet hij/zij stoppen met de tests.

Pagina 58 van 64

Amsterdam juni 2004



Bijlage 3 Opleidingen Omdat veel patiënten die zijn doorverwezen naar een fysiotherapeut een indicatie voor medische fitness krijgen, kan de fysiotherapeut een specifieke opleiding voor het geven van medische fitness volgen. In de opleiding wordt geleerd om onder meer een verantwoord trainingsprogramma op te stellen. De opleiding is alleen bedoeld voor afgestudeerde fysiotherapeuten die zich extra willen verdiepen in de behandelprincipes van medische fitness en medische trainingstherapie. Het programma bestaat uit de volgende punten: • algemene trainingsleer • inspanningsfysiologie • krachttraining • training van het cardio-respiratoire uithoudingsvermogen • testmethodiek • medische trainingstherapie Al deze onderwerpen komen zowel theoretisch als praktisch aan bod. Er worden gezamenlijk groepsopdrachten uitgevoerd. Tijdsinvestering De opleiding beslaat negen dagdelen van vier uur. Totaal kost deze opleiding tachtig uur. Het resultaat Na afronding van de opleiding is de fysiotherapeut in staat om op verantwoorde wijze te beslissen of er bij patiënten sprake is van een indicatie voor medische fitness, verrichtingen als een intake test afnemen en een oefenprogramma opstellen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van behandelprincipes van medische fitness en medische trainingstherapie. Het diploma Een succesvolle afronding betekent een certificaat Medische fitness. De cursus is door het KNGF geaccrediteerd met 47 punten voor het register ’Algemeen practicus’. Locaties: Breda, Bergen op Zoom. Financiële investering De investering voor deze opleiding bedraagt € 630,- (onder voorbehoud)

Pagina 59 van 64

Amsterdam juni 2004



Gerofitness Omdat veel ouderen te weinig bewegen biedt Avans de opleiding gerofitness aan. Daarin leert de fysiotherapeut op een deskundige manier het functiebehoud en functieherstel van ouderen te begeleiden door middel van toegesneden fitnessprogramma’s. De opleiding is alleen bedoeld voor afgestudeerde fysiotherapeuten met belangstelling voor behandelen of de zorg voor ouderen, werken met ouderen, bijvoorbeeld in een instelling of in de eerste lijn. Vaak schiet de kennis en vaardigheden schieten nog te kort om een preventief en/of curatief bewegingsprogramma voor ouderen op te stellen. Fysiotherapeuten die al geregistreerd staan als geriatrisch fysiotherapeut kunnen met deze module bijscholen in het opstellen van een preventief en/of curatief fitnessprogramma. Het programma bestaat uit de volgende punten: • verouderingsprocessen, fitnessapparatuur en meten • inspanningsfysiologie, trainingsleer en -programma’s • voorlichtingsprincipes, motiveren, ziektebeelden De theorie wordt meteen vertaald naar de praktijk. Er worden meerder oefenopdrachten meegegeven en aan het einde van de opleiding presenteert ieder een eigen fitnessprogramma. Tijdsinvestering De cursus beslaat zeven dagdelen verdeeld over drie dagen en een ochtend. De totale studiebelasting is 65 uur, inclusief bijeenkomsten. Het resultaat Na afloop van de cursus is de fysiotherapeut in staat om voor gezonde ouderen en ouderen met geriatrische problemen een verantwoord fitness behandelingsplan op te stellen. Dat plan kan zowel individueel als groepsgericht zijn, preventief of curatief. Bedoeling is dat dit plan in het dagelijkse leven van de betreffende oudere kan worden gepast. Het diploma Een succesvolle afronding betekent een certificaat Gerofitness. Voor het register van de ’Algemeen practicus’ en de ’Geriatrisch fysiotherapeut’ is accreditatie verleend voor 65 punten. Opleidingsplaats: Breda. Financiële investering De investering voor deze opleiding bedraagt € 775,Verder ontwikkelen? Bij Avans+ kun je terecht voor de volledige driejarige opleiding Geriatrisch fysiotherapeut. Deze opleiding is modulair opgebouwd. Je kunt ook een of meer modules bijwonen. Dat levert je voor die onderdelen vrijstelling op als je later besluit alsnog de volledige opleiding te doen. Ben je geregistreerd geriatrisch fysiotherapeut en wil je je verder ontwikkelen op wetenschappelijk niveau, dan kun je kiezen voor de masteropleiding Specialized physical therapy met de afstudeervariant Master Geriatric physical therapy. Ook bij Avans+ natuurlijk.

Pagina 60 van 64

Amsterdam juni 2004



Bijlage 4 Materiaal Ergometerfietsen Enraf Bike Reha Inclusief: Hand-/ polsmeting (Polar) Lage instep Afmetingen: L = 118cm x B = 55cm x H = 115cm Prijs: 3815, - Euro Ketler ergometer PX1 Inclusief: Trainingscomputer Cardiopulsset Extra diepe instap Afmetingen: L = 105cm x B=53cm x H = 127cm Prijs: 849, - Euro Tunturi T6 Alpha Inclusief: Hartslagmeter Trainingscomputer Conditietest volgens WHO L = 95cm x B = 64cm x H = 116cm Prijs: 1500, - Euro

Crosstrainers Enraf crosswalker Inclusief: Hartslagmeter (Polar) Afmetingen: L = 118cm x B = 55cm x H = 177 Prijs: 5375, - Euro Ketler crosstrainer CTR1 Inclusief: Hartslagmeter Hartslaggestuurde programma’s Afmetingen: L = 143cm x B = 56cm x H 152cm Prijs: 1089, - Euro Tunturi crosstrainer C6 Inclusief: Hartslagmeter Trainingsmeter Afmetingen: L = 147cm x B = 62cm x H = 158cm Prijs: 1050, - Euro

Pagina 61 van 64

Amsterdam juni 2004



Cristopeit Inclusief: Hartslagmeter Diverse trainingsprogramma’s Lage instap Afmetingen: L = 95cm x B = 55cm x H = 120cm Prijs: 599, - Euro

Leg Press Enraf En-Dynamic Seated Leg Press Afmetingen: L = 220cm x B = 90cm x H = 140cm Prijs: 3650, - Euro Techno gym Leg Press Afmetingen: L = 118cm x B = 68 x H = 175cm Prijs: -

Pagina 62 van 64

Amsterdam juni 2004

Senioren fitness in de particuliere praktijk

Recommend Documents