Weg met dat
Psychologie van alledag
SCHULDGEVOEL Even een kleine adempauze. Voor grote en kleine vragen, belangrijke en minder belangrijke dilemma’s. En voor verfrissende inzichten en nieuwe antwoorden.
• ALS ‘SORRY’ NIET GENOEG IS • MIJN MOEDER VERWACHT ZO VEEL VAN ME 15- 43
DAT KNAGENDE SCHULDGEVOEL…
LAAT HET
LOS Of het nu gaat om dat chocolaatje tijdens een streng dieet of een stukgelopen vriendschap, iedereen voelt zich wel eens ergens schuldig over. dat kan behoorlijk knagen en kost alleen maar energie. Weg met dat schuldgevoel! Tekst: Caroline Griep
‘Op de mooiste dag van de zomer, terwijl iedereen van de zon geniet, fijn in mijn eentje mijn nieuwe huis schilderen!’ Terwijl ik op een terrasje zit in Zuid-Frankrijk zie ik dit Facebook-berichtje van een vriendin voorbijkomen. Er staat nog wel een smiley met een knipoog bij, maar mijn schuldgevoel speelt meteen op. Deze vriendin staat voor iedereen klaar, helpt altijd met verhuizen, en nu zij een keer iemand nodig heeft, laten wij het afweten... “Schuldgevoel kan ook mooi zijn”, zegt psycholoog Monique Schouten van de V-Cirkel Academie. “Het houdt ons op het rechte pad en zorgt ervoor dat we er niet op los leven zonder rekening te houden met anderen. Je tijdens de vakantie schuldig voelen tegenover een vriendin komt door het besef bij haar in het krijt te staan. Daar zijn we als mensen gevoelig voor, we houden onze relaties graag in balans. Als er voor ons gevoel ongelijkheid ontstaat, willen we dat graag rechttrekken. Schuldgevoel motiveert ons om een relatie weer zuiver te krijgen. Het maakt ons ook attent op de behoeften van anderen, waardoor we kunnen bijdragen aan iemands leven. Dat gevoel geeft bestaansrecht.” Op dat moment kon je niets voor die vriendin betekenen, maar als je haar na de vakantie een grote bos
15- 44
bloemen brengt en ziet dat ze nog volop tussen de verhuisdozen zit, is de relatie weer in balans na een middagje helpen uitpakken. Inlossen
Soms is een schuld vrij eenvoudig in te lossen, maar in bepaalde situaties lijkt het bijna onmogelijk. Sandra (37) dook na een feestje het bed in met een collega. Haar geweten gaf haar meteen luid en duidelijk de boodschap dat dat echt niet kon. Ze biechtte het de volgende dag dan ook op. “Dat had ik beter niet kunnen doen, want het heeft jarenlang enorme
“Schuldgevoel motiveert ons om een relatie vveer zuiver te krijgen” impact op ons huwelijk gehad. Mijn man vertrouwde me gewoon niet meer, wat ik ook deed of zei. Op een gegeven moment heb ik er zelfs aan gedacht om bij hem weg te gaan, terwijl ik dat helemaal niet wilde.” “Overspelschuld kan inderdaad heel moeilijk in te lossen zijn”, zegt Monique Schouten. “Het kan een relatie voor altijd schaden, als op een bepaald
PSYCHOLOGIE VAN ALLEDAG
Zelfinzicht
Perfect hoeft niet Bent u geen perfecte huisvrouw en voelt u zich daar vaak schuldig over? Op Libelle Daily is deze week te lezen waarom dat echt niet nodig is.
moment niet wordt besloten dat het genoeg is. Natuurlijk mag het verdriet er zijn, maar je kunt je partner er niet jaren later nog mee confronteren. Roep jezelf dan een halt toe, anders wordt de relatie om zeep geholpen. Een schuld moet ook kunnen verjaren.” Ophouden
Als we zouden willen, kunnen we ons iedere dag wel ergens schuldig over voelen. Yvonne (32) loopt vaak rond met een steen op haar maag: “Mijn moeder is vorig jaar onverwacht overleden, maar door mijn drukke baan en door de afstand kan ik lang niet zo veel aandacht aan mijn vader besteden als ik zou willen. Hij vraagt daar helemaal niet om, maar toch vreet het aan me.” Ellen (44) heeft last van andere dingen: “Soms overvalt het me ineens, bijvoorbeeld als mijn puberdochter thuiskomt met nieuwe kleren die vrijwel zeker door kinderhanden gemaakt zijn. Ik neem mezelf dan enorm kwalijk dat ik eigenlijk niets doe aan de misstanden in de wereld.” Een te rommelig huis, niet op school helpen vanwege werk, onterecht lelijk doen tegen man en kinderen, we tobben wat af met onze schuldgevoelens. Anna (53) zegt echter dat ze ermee opgehouden is. “Ik had er gewoon geen zin meer in en heb voor mezelf eens op een rijtje gezet wanneer ik er last van had. Nu bedenk ik iedere keer dat het schuldgevoel me besluipt of ik er iets aan kan doen. Is het antwoord nee, dan zet ik het van me af.”
“Iedereen voelt zich op een ander moment schuldig”, zegt Monique Schouten, “dat komt door de manier waarop we zijn ‘gebakken’. Innerlijke drijfveren zijn heel bepalend voor wat we doen en voelen.” Zelfinzicht is volgens haar de belangrijkste sleutel voor wie minder last wil hebben van steeds weer de kop opstekende schuldgevoelens. In haar praktijk ontwikkelde Monique de ‘V-Cirkel’, waarmee ze haar cliënten laat ontdekken wat voor menstype ze zijn en wat hun drijfveer is. Die bepaalt namelijk wanneer en waarom iemand zich schuldig voelt. Iemand die altijd leuk wil zijn, voelt zich op een ander moment schuldig dan iemand die altijd loyaal wil zijn. Hoewel het misschien niet erg bemoedigend klinkt, zullen we volgens predikante Claartje Kruijff anderen per definitie teleurstellen: “We schieten altijd tekort, omdat we nu eenmaal mensen zijn. Ik denk dat het goed is om je steeds weer af te vragen of er zaken zijn die wél te herstellen zijn of waar iets aan bij te
Nieuwtjes Freud heeft gelijk Freud stelde dat mensen met een depressie zich schuldig voelen over dingen waar ze niets aan kunnen veranderen. Uit onderzoek aan de universiteit van Manchester naar de koppeling tussen (onterecht) schuldgevoel en depressie in de hersenen van depressieve mensen bleek dat Freud inderdaad gelijk had. Bron: University of Manchester Library
46%
VVe houden onze relaties graag in balans. Daarom lossen vve schuld in
van de werkende vaders voelt zich schuldig ten opzichte van hun kinderen en ‘slechts’
dragen valt. Wie bepaalde kledingmerken koopt, weet dat hij deel uitmaakt van een grotere keten van kinderarbeid. Spreek dan bijvoorbeeld met de kinderen af om andere keuzes te maken. In persoonlijke relaties kun je een en ander openbreken met een gesprek en de ander vragen of je in zijn ogen daadwerkelijk tekort bent geschoten en of daar iets aan te doen is. Als de ander het vervolgens niet oppakt, kun je het laten gaan.”
van de moeders, zo blijkt uit onderzoek door het Amerikaanse Pew Research Centre.
32%
HAD IK MAAR… Ontdek uvv drijfveren In het boek De beste versie van jezelf neemt Monique Schouten ons mee op ontdekkingstocht naar onbewuste drijfveren. Dit doet ze aan de hand van het enneagram, een eeuwenoude methode die ons leert dat er in de basis slechts negen menstypen bestaan. Wie deze drijfveren kent, kan zijn persoonlijk functioneren verbeteren én minder geplaagd worden door schuldgevoelens. De beste versie van jezelf, Monique Schouten
Meisjes die verkracht zijn, kampen vrijwel altijd met schuldgevoelens, met ‘had ik maar’-gedachten. Volgens psycholoog Iva Bicanic, die hier onderzoek naar deed, komt dit doordat schuldgevoel ook houvast geeft. “Je realiseren dat je er echt niks aan kon doen, maakt de wereld heel onveilig. Dan kun je dus zomaar slachtoffer worden. Jezelf de schuld geven, geeft dan controle.”
15- 45
Nog meer nieuwtjes Voel je je vaak schuldig? Probeer het verschil te zien tussen terecht en onterecht schuldgevoel, zeggen psychologen. Zaken waar je je terecht schuldig over voelt, kun je proberen goed te maken. Met onterechte schuldgevoelens kun je maar één ding doen: korte metten maken.
3,5 uur
Onderzoekers schatten dat mensen twee uur per dag een milde vorm van schuldgevoel ervaren, vijf uur per week een gematigde vorm en 3,5 uur per maand een ernstige vorm. Soms houden schuldgevoelens jaren, soms zelfs een leven lang aan. Schuldgevoel heeft vaak ook nut: namelijk dat we alsnog ‘het goede’ doen bij onze dierbaarste relaties. (Bron: Guy Winch, Eerste hulp bij emoties)
BUIKPIJN Op het moment dat je ontdekt dat je (per ongeluk) iets doet waar een ander nadeel van ondervindt, ontstaat gevoel van schuld oftewel: schuldgevoel. Deze emotie duurt maximaal vijftien minuten en kan gepaard gaan met blozen, transpireren, buikpijn, kramp en het hart in je keel voelen kloppen.
15- 46
Minder schuldgevoel IN 6 STAPPEN
Alledaagse schuldgevoelens kunnen door van alles worden aangewakkerd. De zes meest voorkomende valkuilen én manieren om er niet in te trappen.
1. Supermens vvillen zijn
5. Stel vervvachtingen bij
We hebben vrijwel allemaal de neiging om voor de buitenwereld een ideaalbeeld van onszelf neer te zetten. Dat geeft ons houvast. Maar het put ook uit, vooral omdat we ons schuldig voelen als we er niet aan kunnen voldoen. Begrijpen welke onhaalbare dingen je najaagt, is de oplossing voor veel leed. In De beste versie van jezelf legt Monique Schouten dit principe helder uit en nodigt ze ons uit ons eigen ideaalbeeld te leren kennen.
Sommige mensen denken dat ze het in de ogen van een ander nooit goed kunnen doen. Check dan eens of de verwachtingen realistisch zijn. Omdat we allemaal anders zijn, hebben we ook andere verwachtingen. De één wil dat iedereen het naar zijn zin heeft op een feest, terwijl de ander vooral zelf plezier wil hebben; dat kan frictie geven. In haar boeken, zoals De moed van imperfectie, moedigt de Amerikaanse professor Brené Brown haar lezers aan om verwachtingen bij te stellen.
2. Ken je bijsluiter In het boek Het slimme onbewuste toont de Nijmeegse hoogleraar Ap Dijksterhuis aan dat 95% van ons gedrag wordt bepaald door onze onbewuste drijfveren. Daardoor ontstaat veel miscommunicatie, met als gevolg dat we ons vaak schuldig voelen of een ander beschuldigen. Dat is frustrerend en kan beter: mensen die zichzelf kennen, hebben minder last van schuldgevoelens.
3. Neem en geef! Je bezwaard voelen als iemand zomaar iets doet of geeft? Niet nodig! Canadees onderzoek heeft uitgewezen dat geven ons geluksgevoel verhoogt. Ontvangen is soms best moeilijk, maar kan een stuk eenvoudiger worden als we beseffen dat we een ander daarmee een plezier doen. Stiekem vinden we geven eigenlijk fijner dan ontvangen. Gun het dus de ander!
4. Blijf bij eigen talent Wie iets krijgt, hoeft dat niet op dezelfde manier terug te betalen. Blijf bij je eigen talent. Word niet ineens klassenmoeder vanwege schuldgevoelens naar de kinderen, terwijl dat je totaal niet ligt. Ieder mens heeft een andere persoonlijkheid en dus verschillende sterke en zwakke punten. Zet de sterke kanten in om een eventuele schuld in te lossen.
6. Laat het bij de ander Iedere psycholoog weet dat we als mensen niet anders kunnen dan projecteren. Daardoor zeggen veel vervelende opmerkingen meer over de ander dan over onszelf. En omgekeerd. Misschien is die vriendin eigenlijk boos op haar vriend, maar reageert ze haar woede op u af. Til er dus niet te zwaar aan, het hoeft helemaal niets met u te maken te hebben. Bedenk wel: als het verwijt bekend klinkt, gaat het waarschijnlijk wel over u.
Het is ook nooit goed Uit Amerikaans onderzoek van The Working Mother Research Institute blijkt dat 51% van de werkende moeders zich schuldig voelt ten opzichte van de kinderen, terwijl het 55% van de niet-werkende moeders dwarszit dat ze financieel niet bijdragen aan het huishouden. Aan een derde van alle moeders knaagt het dat ze te weinig tijd hebben voor hun partner. Of het in Nederland ook zo is, is niet bekend, maar in Amerika voelt 55% van de werkende moeders zich schuldiger over het huishouden dan over de tijd voor de kinderen. Verrassend genoeg gaat dit ook op voor 44% van de niet-werkende moeders.
PSYCHOLOGIE VAN ALLEDAG
Zeg het!
“Als je je echt schuldig zou voelen, zou je mij de ruimte geven erover te praten” Directe vragen, ontwijkende antwoorden, eerlijke meningen en onverwachte reacties: een gesprek kan álle kanten op gaan. Deze keer: soms is ‘sorry’ zeggen niet genoeg. Vrouw: “Ik vind het toch echt niet leuk dat je geen cadeau had voor mijn verjaardag.” Man: “Begin je daar nou weer over? Ik heb toch sorry gezegd?” Vrouw: “En dan is het klaar?” Man: “Klaar, klaar... Wat moet ik dan nog meer doen? Het spijt me, oké?” Vrouw: “Lekker makkelijk.” Man: “Hoe bedoel je, lekker makkelijk? Ik had het te druk, dat heb ik je al uitgelegd. En vrijdag neem ik je mee uit eten. Wat wil je dat ik nog meer doe?” Vrouw: “Het gaat er niet om wat je nog meer doet.”
Man: “Volgens mij gaat het je allang niet meer om die verjaardag. Je probeert het me gewoon in te wrijven. Je wilt me een schuldgevoel aanpraten.” Vrouw: “Voel je je niet schuldig dan?” Man: “Ja, natuurlijk voel ik me wel schuldig! Daarom zeg ik toch ook sorry!” Vrouw: “Als je je echt schuldig zou voelen, zou je mij de ruimte geven om erover te praten. Dan zou je luisteren naar hoe ik me voel.” Man: “Nou, hoe voel je je dan?” Vrouw: “Dat wil je helemaal niet weten. Het spijt je namelijk niet echt.” Man: “Ik wil het wel weten.”
Vrouw: “Waarom heb je daar dan niet eerder naar gevraagd?” Man: “Omdat ik me schuldig voel.” Vrouw: “Terecht.” Man: “Zie je wel, je probeert me een schuldgevoel aan te praten.” Vrouw: “Ja, inderdaad ja. Want uit jezelf voel je dat niet. Daar ben jij veel te hard voor.” Man: “Nou, bedankt voor deze vriendelijke opmerking. Nu zitten we allebei met een rotgevoel.” Vrouw: “Wat? Probeer je mij nu een schuldgevoel aan te praten?”
Vraag het de psych
“Hoe voorkom ik dat mijn moeder me een schuldgevoel probeert aan te praten, omdat ik volgens haar te weinig langskom?” Goede raad is niet altijd duur. Een lezeres vraagt, de psycholoog antwoordt. Sara Kroes, GZ-psycholoog bij Psyq (www.psyq.nl):
“Waarschijnlijk probéért uw moeder u niet alleen een schuldgevoel aan te praten, maar lukt het haar ook. Dat geeft dat nare gevoel. Maar het zijn uiteindelijk de eigen gedachten die zorgen voor het schuldgevoel. Probeer daarom die gedachten te onderzoeken: wat denkt u op zo’n moment over uzelf? Voelt u zich geen goede dochter? Hebt u het idee dat u niet voldoet? Vraag uzelf daarna af of die gedachten wel kloppen. Bijvoorbeeld: nee, ik ben geen slechte dochter, ik ben vorige week nog twee keer bij haar op de koffie geweest. En ik doe vaak haar boodschappen. Ik ben oké zoals ik ben. Dit soort gedachten helpen om de
negatieve gevoelens geen kans te geven. Daarnaast is het belangrijk om het gesprek aan te gaan met uw moeder. Zeg wat u niet prettig vindt aan haar gedrag. En bespreek de wederzijdse verwachtingen: misschien ziet uw moeder u het liefst elke dag en vindt u eens per week voldoende. Dat soort verschillen moeten boven tafel komen. Bedenk dus van tevoren hoeveel contact u prettig vindt. Probeer er ook achter te komen wat het voor uw moeder betekent dat u minder vaak langs wilt komen: misschien voelt zij zich daardoor onbelangrijk. Dat is dan te weerleggen. Om het contact goed te houden, is het belangrijk om grenzen te stellen, anders stapelt de onvrede zich op.”
Hebt u ook een vraag voor de psycholoog? Mail naar
[email protected]
15- 47
