SCHRIJVEN VOOR INTERNET

Schrijven voor internet

SCHRIJVEN VOOR INTERNET

Drs. M. Waardenburg 1. 1.1. 1.2.

Het opzetten van een website Uitgangspunten Aan de slag

2.

Doelstelling en boodschap

3. 3.1. 3.2.

Doelgroep Verwachtingen van de doelgroep Aansluiten bij het leesgedrag van de surfer

4. 4.1. 4.2. 4.3. 4.4.

Vormgeving en technische mogelijkheden Houd rekening met de aard van het medium Technische beperkingen Vormgeving Interactie

5. 5.1. 5.2. 5.3.

Opbouw en navigatie De opbouw van een website Structuur Navigatie

6. 6.1. 6.2. 6.3.

Het schrijfproces Hypertext Inhoud Schrijfstijl en opbouw

7.

Onderhoud

8.

Literatuur

1

2


Hoewel internet1 zo zijn eigen eisen stelt aan de opbouw van teksten, gebeurt het nog maar al te vaak dat teksten van folders en brochures er één op één op worden overgezet. Dat resulteert vrijwel altijd in onleesbare en dus ongelezen websites. Het schrijven van begrijpelijke, doelgroep gerichte teksten is al een hele kunst, waar heel wat kennis en kunde aan te pas komt. Schrijven voor internet is zo mogelijk nog een graadje moeilijker. Naast alle regeltjes die komen kijken bij het schrijven van teksten voor papieren media, komen daar nog eens de specifieke (technische) eisen bij die het medium stelt. In deze bijdrage zijn richtlijnen en tips voor het schrijven van dergelijke webteksten opgenomen. 1. HET OPZETTEN VAN EEN WEBSITE Het opzetten en bouwen van een website is teamwork. Waarbij technische mensen, ontwerpers en tekstschrijvers nauw met elkaar samenwerken. Over het opzetten van een website zijn reeds verschillende bijdragen in de Communicatie Vraagbaak verschenen. In deze bijdrage beperken wij ons tot tekst en structuur.

1.1. Uitgangspunten Voor het bouwen van een website is niet alleen een team nodig met daarin alle disciplines die daarvoor nodig zijn, maar ook een plan van aanpak waarin alle uitgangspunten voor de toekomstige site zijn vastgelegd. Voor het inhoudelijke gedeelte moeten daarin de volgende uitgangspunten zijn vastgelegd. - Wat is de hoofddoelstelling van de site (informerend, voorlichtend, overtuigend, wervend enzovoort); - Is de site primair een naslagwerk voor (statische) informatie of moet deze ook nieuws bevatten (belangrijk voor de frequentie van het updaten); - Is de site een op zich staand medium of is deze ondersteunend voor een ander medium (bijvoorbeeld een tijdschrift); - Is het een commerciële site of niet? - Is interactie gewenst en zo ja, in welke mate? - Welke reactie(s) moet de site uitlokken bij het publiek (verzoeken om informatie, verkopen, lid worden enzovoort). Naast de inhoudelijke uitgangspunten is het nuttig vooraf uitspraken te doen over de structuur van de site. Want ook deze bepaalt in belangrijke mate hoe de teksten moeten worden opgebouwd. Hier komen zaken aan de orde als: 1 Voor de overzichtelijkheid gebruiken wij in deze bijdrage het begrip internet als overkoepelende term voor alle verwante verschijningsvormen, zoals CD-Rom, intranet, extranet en dergelijke. 3


-

omvang van de site; omvang van de paginas; indeling van de paginas in frames; standaard lay-out van de paginas (bepalend voor de beschikbare ruimte voor tekst); hoofdindeling en vertakkingen van de site; maximaal aantal links per pagina.

Leg deze uitgangspunten vast voor alle bij de bouw betrokkenen en hanteer deze in de voortgangsbesprekingen.

1.2. Aan de slag Als het stappenplan is gemaakt en de uitgangspunten zijn gemaakt, kunnen de diverse disciplines aan de slag. Uiteraard gebeurt dat in nauw overleg. Want alles hangt met alles samen en beïnvloedt elkaar. Wij beperken ons verder tot het schrijfproces. Bij het totstandkomen van de teksten voor de website speelt een aantal factoren een rol. Deze worden achtereenvolgens in de volgende hoofdstukken behandeld. - Uitgangspunt voor het schrijven is en blijft de doelstelling van de website en de boodschap die daarin moet worden overgebracht. In wezen verschilt dat niet van welke andere tekstproductie. We gaan hierop in hoofdstuk 2 kort in. - Zoals bij ieder communicatiemiddel moet ook bij het produceren van een website de doelgroep goed in het oog worden gehouden. Een verschil met andere media is dat de internetgebruiker een heel eigen leesgedrag heeft. Daarop gaat hoofdstuk 3 dieper in. - Vormgeving van de site en de technische mogelijkheden vormen de kaders waarbinnen de tekst voor de website moet worden geschreven. Daarover leest u in hoofdstuk 4. - De opbouw van de site, de indeling van de teksten en de manier waarop de lezer zijn weg kan vinden in de site is het onderwerp van hoofdstuk 5, de opbouw en de navigatie. - Het eigenlijke schrijfproces wordt beschreven in hoofdstuk 6. - Tot slot wordt in hoofdstuk 7 nog kort ingegaan op het onderhoud van de site, nadat deze is opgeleverd.

2. DOELSTELLING EN BOODSCHAP Zoals bij elke communicatie-uiting is het ook bij een het opzetten en realiseren van een website belangrijk de doelstellingen van de site en de boodschap die u wilt overbrengen zorgvuldig te formuleren. Deze gelden zowel bij het schrijven van de teksten als bij de evaluatie als uitgangspunt. Aangezien hier geen wezenlijke ver4


schillen zijn met andere communicatiemiddelen, gaan wij in deze bijdrage niet dieper op dit onderwerp in.

3. DOELGROEP De website wordt geschreven voor de doelgroep en het spreekt vanzelf dat het taalgebruik op die doelgroep wordt afgestemd. Wanneer u schrijft voor een intranet of extranet is die doelgroep nauwkeurig afgebakend. U weet wie er toegang hebben en u kent de doelgroep. Bij een internetsite is dat veel minder het geval. Iedereen heeft immers toegang. Voor welk medium u echter ook schrijft, belangrijk is om zoveel mogelijk de (kenmerken van de) doelgroep voor ogen te hebben. Om de tekst zo gericht mogelijk te schrijven moet u onder andere inzicht hebben in de volgende aspecten. -

-

-

-

-

Welke relatie bestaat er tussen u (of uw organisatie) en de doelgroep. Gaat het om eigen personeel (intranet) of een netwerk van dealers (extranet) of is de doelgroep het grote publiek? Het antwoord op deze vraag is onder andere van belang voor de toon van de teksten. Gaat het om eigen personeel of de leden van een vereniging dan wordt de lezer wellicht aangesproken met je en jij in plaats van met u. Wat is het (kennis- en opleidings)niveau van de lezer. Dit kan bepalend zijn voor de manier van schrijven, de woordkeuze enzovoort. Wat weet de doelgroep over het onderwerp waarover u schrijft, welke voorkennis heeft men. Het antwoord op deze vraag is onder andere bepalend voor de diepgang van de teksten. Hoe meer men weet, hoe minder toelichting er nodig is. Hoeveel interesse heeft de doelgroep voor het onderwerp. Moet die interesse opgewekt worden door middel van aansprekende voorbeelden, fotos en dergelijke of kan die als bestaand worden verondersteld en kan daarop worden aangesloten. Hoe staat de lezer ten opzichte van het onderwerp. Kunt u op sympathie en steun rekenen of staat de lezer er min of meer afwijzend of zelfs vijandig tegenover. In het laatste geval moet een belangrijk deel van de tekst erop gericht zijn de lezer over te halen zijn mening te herzien. Welke verwachtingen koestert de bezoeker van de site. Wil hij informatie, ontspanning enzovoort? Kan de site aan die verwachtingen voldoen?

3.1. Verwachtingen van de doelgroep Los van interesse en houding ten opzichte van de informatie die de bezoeker heeft met betrekking tot de informatie die u levert, 5


bestaat er een aantal algemeen geldende eisen die daaraan wordt gesteld:2 - volledig; - actueel; - makkelijk te vinden; - relevant en to the point; - makkelijk te begrijpen.

3.2. Aansluiten bij het leesgedrag van de surfer Gebruikers van internet lezen geen hele lappen tekst. Althans zeker niet in eerste instantie. Lezen van het beeldscherm is voor velen geen plezierige bezigheid en menigeen maakt er dan ook nog steeds een gewoonte van om teksten eerst te printen en dan te lezen. Bij een tekst op internet moet het in één oogopslag duidelijk zijn waar het om gaat. De gebruiker scant als het ware het scherm en besluit daarna of hij verder zal lezen of niet. De eerste ogenblikken zijn daarom cruciaal. Internetgebruikers zijn dikwijls ongeduldig. Zij zijn op zoek naar bepaalde informatie en willen die zo snel mogelijk tot zich nemen. Dat houdt ook in dat een site (of pagina) die niet snel genoeg op het scherm verschijnt al gauw wordt weggeklikt om naar de volgende pagina te surfen. Hoewel die strikt genomen geen directe link heeft met de geschreven tekst, is het wel een aspect om rekening mee te houden. Fraai opgemaakte paginas met allerlei visuele (en geluids)effecten bereiken niet zelden het tegenovergestelde van waarvoor zij bedoeld zijn.

4. VORMGEVING EN TECHNISCHE MOGELIJKHEDEN 4.1. Houd rekening met de aard van het medium Internet is geen papieren medium. Het lijkt een open deur, maar er wordt vaak geen rekening mee gehouden. - Het lezen van een beeldscherm is minder prettig dan het lezen van papier. Dat is een bewezen feit. Het kost meer inspanning en concentratie en men houdt het daarom minder lang vol. De gemiddelde internetter leest lange en ingewikkelde verhandelingen niet. Houd daar bij het schrijven rekening mee. - Internet is geen lineair medium dat van het begin tot het eind wordt gelezen. De bezoeker komt ook lang niet in alle gevallen op de homepage binnen, maar - bijvoorbeeld via een link of een zoekmachine - ergens midden in de site. Dat heeft gevolgen 2 ontleend aan: Guido Thys, Waarom websites klanten wegjagen.

6


-

voor de manier van schrijven. Elke pagina moet daarom min of meer een afgerond geheel zijn en de lezer houvast bieden waar hij zich bevindt en waar hij verdere informatie kan vinden. In dat verband is ook de navigatie (zie hoofdstuk 6) van groot belang. Ten slotte heeft internet ook technische beperkingen. Teksten komen niet bij iedereen op dezelfde manier op het scherm over (verschillen in software en schermgroottte) en de beschikbare ruimte op een scherm is beperkt.

4.2. Technische beperkingen Niet iedereen gebruikt dezelfde apparatuur om internet re raadplegen. Niet alleen zijn er verschillende browsers, ook de maat van het beeldscherm verschilt.3 Dat kan tot gevolg hebben dat de gebruiker niet per definitie hetzelfde op zijn beeldscherm ziet, als wat u heeft bedoeld. Eén van de vervelendste gevolgen is dat de tekst horizontaal niet op het scherm past, waardoor er horizontaal gescrolld moet worden. En dat is uit den boze! Niets is zo vervelend als bij elke regel tekst te moeten scrollen. Gebruik daarom zoveel mogelijk smalle tekstkolommen. Dat is overigens ook uit het oogpunt van leesbaarheid aan te bevelen. Om dezelfde reden is het niet aan te bevelen teksten rechts uit te lijnen. Browsers passen vaak de regellengte automatisch aan de breedte van het scherm aan. Verticaal scrollen vindt men doorgaans geen probleem. Men is daar door het gebruik van tekstverwerkers eigenlijk wel aan gewend. Bij lange teksten is het wel aan te bevelen de lezer door middel van hyperlinks de gelegenheid te geven weer naar de top van de pagina terug te keren (zie ook onder navigatie). Soorten paginas De hoeveelheid tekst die u op een pagina kwijt kunt is mede afhankelijk van de aard van de pagina. Er zijn verschillende soorten paginas te onderscheiden, die elk hun eigen functie en kenmerken hebben. Ook wat betreft de hoeveelheid tekst die voor zon pagina acceptabel is. Een overzicht van deze soorten paginas is opgenomen in hoofdstuk 5.

4.3. Vormgeving Deze bijdrage gaat primair over het schrijven voor internet. Tekst en vormgeving vormen echter een onlosmakelijke twee-eenheid en zorgen samen voor de leesbaarheid. Daarom gaan wij op deze 3 Voor meer technische achtergronden verwijzen wij naar de bijdrage internet elders in de Communicatie Vraagbaak. 7


plaats kort in op een aantal vormgevingsaspecten die nauw met het schrijfproces samenhangen. Consistentie Om de lezer vast te houden is het noodzakelijk dat het internet gebruikersvriendelijk en consistent is. Dat is onder meer te bereiken door eenduidig te zijn in verwijzingen en in de navigatie. Gebruik daarvoor steeds dezelfde terminologie. Vermijd termen als hierboven, hierna, hiervoor en dergelijke. Deze werken bij internet niet echt. Het lineaire van een gedrukte tekst gaat voor internet niet op. Eenvoud Als het erom gaat informatie over te brengen is het verstandig de lay out van de paginas eenvoudig en overzichtelijk te houden. Een rustige vormgeving nodigt uit tot lezen en houdt de aandacht vast. Hapklare brokken Probeer de tekst kort en bondig te houden en zodanig in korte blokken op te bouwen, dat de lezer deze steeds in hapklare, en afgeronde blokken krijgt aangeboden. Dit kan onder andere worden bereikt door meerdere lagen in de tekst aan te brengen. Verdiepingen kunnen op die manier door middel van pop upschermen worden aangeboden aan de geïnteresseerde lezer (zie ook 5.1.1). Gebruik van beelden Nog meer dan in boeken en tijdschriften het geval is, kan bij internet gebruik worden gemaakt van illustraties (stilstaand en bewegende beelden) en van geluid. Dit zegt vaak meer dan uitgebreide beschrijvingen. Maak gebruik van deze mogelijkheden om uw teksten te verrijken en te verduidelijken.

4.4. Interactie Het internet is het summum als het gaat om interactiviteit. Maak daar dus gebruik van. Er is voor de lezer vrijwel geen enkele drempel als hij wil reageren. Het is niet nodig om - zoals bij gedrukte media - helemaal aan het eind van de tekst een oproep te doen om welke actie dan ook te ondernemen. Op elke plek in de tekst kan een button of hyperlink geplaatst worden om de gewenste reactie uit te lokken. Bijvoorbeeld: - voor het aanvragen van informatiemateriaal; - om een reactie te vragen op een stelling; - om een e-mailtje te sturen; - om zich op te geven als lid of sympathisant; - om een enquête in te vullen; - om een bijdrage te leveren aan de site (bijvoorbeeld het melden van evenementen op een toeristische site). 8


5. OPBOUW EN NAVIGATIE Internet is geen lineair medium zoals een boek, waar de informatie in een vaste volgorde wordt aangeboden. Alle informatie op internet is min of meer op zichzelf staand en onafhankelijk van andere informatie te raadplegen. Om toch structuur aan te bieden en de gebruiker zijn weg door de website te laten vinden is een goede navigatiestructuur van wezenlijk belang. Die navigatie bestaat eruit dat de lezer door het aanklikken van zogeheten hyperlinks van de ene naar de andere pagina kan springen. De manier waarop een website wordt opgebouwd en de links die tussen de verschillende paginas worden aangebracht, wordt ook wel de informatiearchitectuur genoemd. Als auteur bent u nauw bij deze architectuur betrokken. Hetzij als mede-bouwer van de site, hetzij bij het inpassen van de tekst in de bestaande structuur. Inzicht in de opbouw van de site en de mogelijkheden van het aanbrengen van hyperlinks is dus geen overbodige luxe.

5.1. De opbouw van een website Een website is opgebouwd uit verschillende paginas. Dat kan uiteenlopen van enkele paginas tot vele honderden, afhankelijk van de hoeveelheid informatie die u heeft aan te bieden. Op van de ene pagina naar de andere te komen moet de gebruiker zogeheten hyperlinks aanklikken. Op het moment dat de gebruiker klikt, zorgt de computer er automatisch voor dat de volgende pagina op het scherm verschijnt. En als het goed is kan een gebruiker op die manier ook weer terugkeren.

5.1.1. Soorten pagina’s Een website is opgebouwd uit verschillende soorten paginas elk met hun eigen functie. Afhankelijk van de functie bevat een pagina voornamelijk tekst, voornamelijk verwijzingen (links) of andere informatie. Een overzicht van de belangrijkste paginasoorten volgt hierna. Homepage Dit is de eerste pagina, zeg maar de pagina waar de website mee opent. Dit wil overigens niet zeggen dat iedereen altijd per se via die pagina op de site binnenkomt. Dit is als het ware de pagina waar de bezoeker verwelkomd wordt en waar hij moet herkennen dat hij op uw site is aanbeland. De homepage leent zich niet voor veel tekst. Hooguit een welkom en een beperkte navigatie. Indexpagina Dit is een verwijspagina waarop overzichtelijk is aangegeven welke keuzemogelijkheden de site (of een deel daarvan) biedt. Het 9


wordt wel eens de etalage van de site genoemd, die de bezoeker nieuwsgierig moet maken naar wat er op de site te vinden is. Via hyperlinks (als tekst of plaatje) kan de bezoeker zijn weg vinden naar andere paginas op de site. Inhoudspagina Dit is de pagina waarop de eigenlijke informatie wordt gegeven, door middel van tekst, illustraties, geluids- en videofragmenten. Op deze paginas worden de langste teksten gebruikt. Technische paginas Technische paginas zijn er in vele soorten. Het zijn de paginas met formulieren, registratiepaginas, e-mailschermen en dergelijke. De teksten hebben met name betrekking op het toelichten van de formulieren en dergelijke en het wegwijs maken van de bezoeker. Pop up Geen aparte pagina in de zin van de hierboven gebruikte indeling, maar wel het vermelden waard is het zogeheten pop up-scherm. Dit verschijnt (tijdelijk) in of over de oorspronkelijke pagina na het aanklikken van een hyperlink. Doorgaans wordt het pop upscherm gebruikt om aanvullende informatie te verstrekken voor lezers die meer willen weten. Bevestiging Een apart soort pagina is de bevestiging. Dat is een pagina die verschijnt als de bezoeker van de site een bepaalde handeling heeft verricht, bijvoorbeeld zich heeft opgegeven voor een abonnement op een nieuwsbrief. De bevestigingspagina bedankt de bezoeker voor zijn reactie en bevestigt dat de nieuwsbrief zo spoedig mogelijk wordt verstuurd.

5.2. Structuur Hoewel het op het eerste gezicht lijkt alsof er geen structuur bestaat tussen alle paginas van de site, is dat wel degelijk het geval. Die structuur is met name bedoeld voor de bouwer van de site. De gebruiker zal dat niet direct in de gaten hebben. Het meest eenvoudige principe om een website op te bouwen is de boomstructuur. In de top bevindt zich de homepage en daarna vertakt de site zich naar onderen en wordt de informatie steeds gedetailleerder. Vanuit de homepage wordt de informatie als het ware opgesplitst in deelgebieden of modules Zorg dat de boomstructuur niet te plat wordt, anders wordt het voor de gebruiker te ingewikkeld en doorziet hij de structuur niet meer. Vijf tot zeven keuzemogelijkheden op één pagina zijn eigenlijk het maximum. 10


dieren

huisdieren

varkens

boerderijdieren

geiten

wilde dieren

koeien

melkkoe

kippen

slachtkoe

Voorbeeld van een eenvoudige boomstructuur, waarbij slechts een van de eerste keuzemogelijkheden is uitgewerkt. Op deze manier kunnen ook de rubrieken huisdieren en wilde dieren verder worden onderverdeeld.

5.2.1. Indeling De indeling van de keuzemogelijkheden binnen de boomstructuur is van cruciaal belang voor een goede zoekstructuur. Er zijn allerlei mogelijkheden. Probeer echter het aantal indelingscriteria tot een minimum te beperken! Mogelijk indelingscriteria zijn bijvoorbeeld: - verschillende themas; - geografisch (bijvoorbeeld de vestigingen van een bedrijf; toeristische attracties per provincie, vakantiebestemmingen enzovoort); - naar doelgroep (bijvoorbeeld informatie voor ouderen of jongeren, mannen of vrouwen enzovoort); - functioneel (handelingen die men op de site kan verrichten, zoals bestellen, informatie opslaan enzovoort); - chronologische (de stappen in de geschiedenis, of het volgen van een productieproces). Daarnaast zijn tal van andere indelingen mogelijk, afhankelijk van factoren als doelgroep, boodschap, product dat wordt aangeboden enzovoort. Een bekende indeling is die naar de taal van de bezoeker. Dit is in wezen een tussenstap, omdat daarna doorgaans per taal verder dezelfde indeling wordt gehanteerd.

5.3. Navigatie Alleen een boomstructuur is niet voldoende. De bezoeker moet zijn weg kunnen vinden binnen de site. Die weg moet hem gewezen worden door wegwijzers op de site zelf. Deze wegwijzers worden (hyper)links genoemd. Door op een hyperlink te klikken wordt de 11


bezoeker naar een andere plaats op de site geleid. Dat kan zowel binnen als buiten de pagina zijn waar hij zich op dat moment bevindt. Het is zelfs mogelijk de bezoeker naar een andere website te verwijzen. Daar aangekomen is het wel de bedoeling dat de lezer weer terug kan naar de oorspronkelijke pagina, dan wel zijn weg kan vervolgen. Dit wordt nog wel eens vergeten.

5.3.1. Navigatie bepaalt het gebruiksgemak van de site Hoe beter de navigatie is gestructureerd des te beter de gebruiker zijn weg door de site kan vinden. Als de navigatie niet goed doordacht is, verdwaalt de lezer subiet en zal de site vaarwel zeggen en elders zijn heil zoeken. Daarom is het ontwerpen van de navigatiestructuur en het daarop aanpassen van de teksten een uiterst belangrijke zaak. De auteur van internetteksten doet er verstandig aan daarover - al dan niet samen met de bouwer van de site/webmaster - goed na te denken voordat hij zijn teksten gaat schrijven.

5.3.2. Klikweg Door middel van één of meer hyperlinks op de achtereenvolgende paginas moet de bezoeker uiteindelijk bij de gezochte informatie aanbelanden. De route van de homepage naar een bepaalde pagina waar een onderwerp te vinden is wordt ook wel de klikweg genoemd. Hoe hoger het aantal kliks, des te lastiger is het onderwerp te vinden.

12


Homepage werknemers-verzekeringen

Opsomming van de verschillende sociale verzekeringen

werknemers-verzekeringen informatie voor starters wetten en regelingen

Opsomming van voor starters relevante wetten en regelingen. De starter kiest de optie ziektewet

Ziektewet vrijwillige verzekering

In de informatie over de mogelijkheden is tenslotte een link naar het aanvraagformulier opgenomen.

aanvraagformulier Hier is de klikweg aangegeven voor een werknemer die besluit zich als zelfstandige te vestigen en op de site van een Uitvoeringsinstelling van de Sociale Verzekering een aanvraag doet voor het afsluiten van een vrijwillige verzekering. Als starters een belangrijke doelgroep vormen, is de klikweg aanzienlijk te verkorten, door al op de homepage de keuze starters te bieden. Het verdient aanbeveling zelf de klikweg van een aantal essentiële onderwerpen op uw site eens uit te proberen. Moeten er veel kliks gemaakt worden, dan is het raadzaam die route nog eens kritisch te bekijken.

5.3.3. Hyperlinks De navigatie door de site (en naar andere sites) wordt voor het belangrijkste deel bewerkstelligd door hyperlinks. Deze kunnen op verschillende manieren gemaakt worden. In principe is het mogelijk van elk woord en elk plaatje op een pagina een hyperlink te maken. We laten in dit hoofdstuk een aantal voorbeelden zien. Er zijn twee soorten navigatie te onderscheiden: buiten en binnen de tekst. 5.3.4. Navigatie buiten de tekst De navigatie buiten de tekst is bedoeld om de bezoeker zijn weg te laten vinden binnen de site. Deze navigatie is als het ware de ver13


keersleiding van de site. De links naar de verschillende paginas en onderdelen van de site staan bij voorkeur op een vaste plaats op het scherm, doorgaans in een apart frame. Bijvoorbeeld bovenin de pagina of in een balk links of rechts. De naviagatiebalken moeten de bezoeker niet alleen naar een bepaalde pagina of onderwerp leiden, maar ook weer terug

De boerderij Dieren op de Boerderij home dieren gewassen organisaties economie links

Koeien Schapen Kippen Geiten

contact

De koe Er zijn verschillende soorten koeien. Naast de verschillende rassen kan ook onderscheid worden gemaakt in de functie. Zo kan onderscheid gemaakt worden in melkkoeien en slachtvee, dat bestemd is voor de vleesproductie… Het schaap De schapen worden gehouden omdat ze wol leveren. Maar ook voor

Deze internetpagina bestaat uit drie frames. In het bovenste frame is ruimte voor de naam van de organisatie, met bijvoorbeeld het logo enzovoort. Het linker frame is de zogeheten navigatiebalk. Deze is altijd zichtbaar en stelt de bezoeker van de site in de gelegenheid zijn weg door de verschillende onderdelen van de site te vinden. Soms zijn in ook in het bovenste frame hyperlinks opgenomen, die voor een subnavigatie zorgen binnen een bepaald onderdeel van de site. In het rechter frame is de feitelijke informatie opgenomen (tekstframe), ook hier kunnen hyperlinks voor komen. Wij komen daar later nog uitgebreid op terug.

5.3.5. Navigatie binnen de tekst De navigatie binnen de tekst (ook wel ingebedde links genoemd) is vooral bedoeld om de gebruiker te wijzen op extra informatie die beschikbaar is en te verwijzen naar andere paginas met aanvullende of aanverwante informatie. Gebruik ingebedde hyperlinks zo weinig mogelijk om de navigatie binnen de site te regelen. Daarvoor zijn links buiten de tekst veel beter geschikt. Links binnen de tekst zijn vooral geschikt voor de 14


navigatie binnen de pagina of voor verwijzingen naar definities, details, achtergronden en interessante andere sites. Verwijzingen naar andere paginas De navigatie bestaat uit hyperlinks in de tekst. Het komt de leesbaarheid van de tekst ten goede als deze hyperlinks zoveel mogelijk deel uit maken van de lopende tekst. Daarmee bedoelen wij dat de hyperlink simpel kan worden aangegeven door een woord in de tekst aan te geven door middel van een blauwe kleur en te onderstrepen. Dat gebeurt automatisch als van een woord een hyperlink wordt gemaakt. Dit is beter dan expliciete (en overbodige) verwijzingen als klik hier voor meer details. Vrijwel geen enkele internetgebruiker heeft hier tegenwoordig nog moeite mee. In een artikel over honden moet worden verwezen naar een overzicht van de verschillende rassen die bestaan. Gebruik hiervoor de verwijzing: Er bestaan tientallen hondenrassen in de wereld in plaats van de omslachtige methode: Er bestaan in de wereld tientallen verschillende hondenrassen. Klik hier voor een overzicht. Verwijzingen binnen de pagina Om te voorkomen dat de lezer in lange paginas steeds maar heen en weer moet scrollen van boven naar beneden kan een navigatie binnen de pagina worden aangebracht. In die gevallen wordt vaak bovenin de pagina een opsomming van de onderwerpen gegeven die ieder voor zich een link zijn naar het corresponderende blokje tekst. De lezer die niet de hele tekst van boven naar beneden wil lezen kan door het aanklikken van zon link direct naar het desbetreffende stukje springen. Aan het eind van het stukje staat steeds een link om weer terug te keren naar de opsomming bovenaan de bladzijde. Het verdient aanbeveling in de gehele site voor dat doel dezelfde terminologie te gebruiken. Bijvoorbeeld een button met de tekst naar boven.

15


De boerderij Dieren op de Boerderij vaste links naar onderdelen van de site

Koeien Schapen Kippen Geiten De koe Er zijn verschillende soorten koeien. Naast de verschillende rassen kan ook onderscheid worden gemaakt in de functie. Zo kan onderscheid gemaakt worden in melkkoeien en slachtvee, dat bestemd is voor de vleesproductie… naar boven Het schaap De schapen worden gehouden omdat ze wol leveren. Maar ook voor

Wanneer een pagina erg lang is, kan bovenin een opsomming worden gemaakt van de onderwerpen die erop worden behandeld. Door op de link te klikken gaat men direct naar het desbetreffende onderdeel op dezelfde pagina. Na ieder onderdeel wordt dan een button opgenomen waarmee men weer naar de top van de pagina kan gaan. Aanklikken van woorden Het aanklikken van woorden wordt in de tekst afwijkend van kleur (vaak blauw) en onderstreept weergegeven.



Voorbeeld van een internetpagina over de boerderij, bestemd voor kinderen. Wanneer met de cursor een van de onderstreepte woorden wordt aangeklikt, verschijnt een nieuwe pagina (of pop up-scherm) waar meer informatie over het aangeklikte onderwerp wordt gegeven. Bijvoorbeeld een overzicht van de koeienrassen die er bestaan. 16


Aanklikken van plaatjes In plaats van het klikken op woorden in de tekst, is het ook mogelijk plaatjes op te nemen die als hyperlink fungeren. Dit kunnen zowel plaatjes (fotos of tekeningen) met realistische voorstellingen zijn, als symbolen (iconen). Bijvoorbeeld een vraagteken als symbool voor het aanklikken van een hulpfunctie.


Op de boerderij komen we allerhande dieren tegen. Zo zijn er bijvoorbeeld koeien te zien, die de boer houdt omdat ze melk geven. Die verkoopt de boer aan de melkfabriek waar er boter, kaas en allerlei soorten vla en pap van gemaakt wordt. Ook zijn er schapen op de boerderij die geven wol… Wil je meer weten over een bepaald dier, klik dan het plaatje aan.

Voorbeeld van een internetpagina over de boerderij, bestemd voor kinderen. In de tekst zijn plaatjes van de dieren opgenomen. Als het kind meer wil weten over koeien, kan het op het plaatje klikken en er verschijnt een pagina die helemaal gewijd is aan de koe. Speciale buttons Buttons zijn grafisch uitgevoerde knoppen die de aandacht vestigen op een bepaalde pagina, een aanbieding, een evenement enzovoort. Door op de button te klikken wordt de bezoeker naar een bepaalde plaats op de pagina geleid waar meer informatie te vinden is, of waar hij zich kan aanmelden. Door middel van een button kan de bezoeker ook naar de website van een andere organisatie worden geleid. Of bijvoorbeeld van het intranet naar de internetsite van een bedrijf.

17



open dag: bezoek


Door op de button open dag te klikken krijgt de bezoeker informatie over de open dag (data, tijden, voorwaarden) en kan hij zich aanmelden voor een bezoek aan een boerderij in de omgeving. Alfabet Om een opsomming (begrippen, organisaties enzovoort) overzichtelijk te presenteren, wordt vaak gebruikgemaakt van de alfabetische verwijzing. Door te klikken op een letter krijgt de bezoeker een opsomming te zien van items die met die letter beginnen

Vereniging van pannenkoekenbakkers onze leden vaste links naar onderdelen van de site

Hier is een alfabetisch overzicht opgenomen van de leden van onze organisatie. Klik op de eerste letter van de naam voor een overzicht: |A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|M|N|O|P|Q|R|S|T|U|V|W|X|Y|Z|

Voorbeeldvan een hyperlink voor een alfabetische opsomming. Wanneer niet bij elke letter informatie beschikbaar is, worden de letters onderstreept waarachter informatie is opgenomen. Regionaal Een bedrijf of vereniging met vestigingen door het gehele land kan door middel van een landkaart aangeven waar die vestigingen zich bevinden.

18


De Wasautomaat BV vaste links naar onderdelen van de site

Wij hebben 200 servicepunten in Nederland. Klik op uw provincie voor het dichtstbijzijnde adres.

SERVICE ZEVEN DAGEN PER WEEK Wanneer iemand op een bepaalde provincie klikt verschijnt een lijst van dealers in de desbetreffende provincie. Per adres is dan weer een hyperlink te construeren, waarmee bijvoorbeeld informatie over het desbetreffende bedrijf kan worden opgevraagd, of waarmee het bedrijf kan worden gevraagd contact op te nemen met de klant. Links naar andere sites Het is niet ongebruikelijk in de eigen site een speciale pagina op te nemen waarin hyperlinks worden opgenomen die verwijzen naar internetsites van verwante organisaties. Zijn dat er erg veel dan kan als tussenstap eerst een opsomming van categorieën worden opgenomen.

De communicatievereniging vaste links naar onderdelen van de site

Communicatielinks Maak uw keuze uit de volgende categorieën Beroeps- en brancheverenigingen communicatie Brancheverenigingen aanverwante vakgebieden Vakbladen Communicatieopleidingen

Overzicht van beschikbare categorieën links op een site. Wie op een van de keuzen klikt krijgt een opsomming van de links in de desbetreffende categorie te zien. Deze kunnen zowel op dezelfde pagina staan als op afzonderlijke paginas. In het eerste geval moet een button worden opgenomen naar boven, zodat de gebruiker direct een andere categorie kan kiezen. In het tweede geval moet een button worden gemaakt om terug te keren naar de pagina met de categorieën.

19


5.3.6. Iconen Zoals eerder gezegd kunnen in principe alle onderdelen van tekst (zinnen, woorden, letters) en plaatjes als icoon worden gebruikt. De bezoeker kan zien of een plaatje als hyperlink bedoeld is door er met de curser overheen te gaan. Verandert deze in een handje, dan weet hij dat hij met een link te maken heeft. In heel veel sites wordt gebruikgemaakt van iconen (symbolische plaatjes) om een link aan te duiden. Dit is bedoeld om het de bezoeker gemakkelijk te maken, maar heeft helaas vaak een averechts effect. Dat is vooral het geval als de ontwerper van een site zijn eigen symbolen bedenkt. Een nadeel daarvan is dat niet zeker is dat de bezoeker er dezelfde betekenis aan toekent als de maker van de site. Doorgaans is het zo dat er geen uitleg bij het icoontje wordt gegeven. De vraag is dan of het wordt begrepen. In andere culturen worden bovendien nog vaak andere betekenissen aan bepaalde symbolen en kleuren gegeven dan in onze cultuur. Ook dat is iets om rekening mee te houden. De kleur rood wordt in de westerse wereld geassocieerd met gevaar. In China betekent rood echter heel iets anders, namelijk feest, vreugde en een plechtige gelegendheid. De veilige kleur groen heeft in de Arabische wereld de betekenis van vruchtbaarheid en kracht. Symbolen hebben in andere culturen niet alleen mogelijk een andere betekenis, er kan zelfs een taboe op rusten! Ook religie kan een bron van misverstanden zijn.

6. HET SCHRIJFPROCES 6.1. Hypertekst Internet leent zich bij uitstek voor het gebruik van zogeheten hypertekst. In tegenstelling tot wat velen veronderstellen is dit fenomeen niet ontstaan door internet, maar stamt het uit de zestiger jaren van de vorige eeuw. En zelfs daarvoor zijn er al voorbeelden van te vinden. Met de komst van HTML werd het gebruik van hypertekst echter technisch een stuk eenvoudiger. Het kenmerk van hypertekst is dat de inhoud van het document is verdeeld in brokjes tekst, die chunks worden genoemd. Deze chunks zijn onderling verbonden door verwijzingen (hyperlinks). In plaats van lineair (alle tekst achter elkaar) is hypertekst multilineair. De lezer kan de teksten via verschillende wegen benaderen. 20


De auteur kan de wegen waarlangs de tekstgedeelten te bereiken zijn voor een gedeelte voorstructureren. Door het gebruik van hypertekst neemt de lezer als het ware een deel van het werk van de redacteur over. Hij krijgt een actievere rol toebedeeld. Een groot voordeel van hypertekst is dat in een later stadium heel eenvoudig teksten zijn toe te voegen of te verwijderen, zonder dat daarvoor de hoofdtekst gewijzigd hoeft te worden. Door middel van de hyperlink kan extra informatie (die fysiek op een heel andere plaats staat) worden toegevoegd. Anderszijds kan door het weghalen van een hyperlink informatie voor de lezer (tijdelijk) verborgen worden.

6.1.1. Schrijven in hypertekst Wie gewend is lineaire teksten te schrijven zal merken dat hij er moeite mee heeft zijn teksten in stukjes te hakken. Het vereist een goede helicopterview over het geheel van de tekst. De tekst moet worden onderverdeeld in logische eenheden en er moeten (eveneens logische) verbanden gelegd worden tussen de onderdelen die op die manier ontstaan. Het is van wezenlijk belang dat de auteur zich kan inleven in de vragen die de lezers stellen en de informatie die zij zoeken. 6.1.2. Structuur voorop Nog sterker dan bij lineaire teksten staat de structuur voorop. Bij lineaire teksten kan in principe begonnen worden bij de eerste zin van het document om vervolgens naar de laatste zin toe te werken. Bij hypertekst is het belangrijk om het onderwerp goed af te bakenen en daarin structuren aan te brengen. Een hulpmiddel daarbij is alle (deel)onderwerpen op briefjes te schrijven, deze te ordenen en te kijken hoe al die briefjes met elkaar in verband staan. In de praktijk zullen er vrijwel altijd weer briefjes afvallen en bijkomen. Vervolgens kunnen de verschillende onderwerpen tekstueel worden ingevuld. 6.1.3. Afgerond geheel U weet nooit op welke pagina de bezoeker uw site binnenkomt. Ook de route door uw site is niet vooraf te voorspellen. Dat betekent dat een site niet lineair wordt opgezet, zoals een boek, maar modulair. Iedere pagina moet daarom zoveel mogelijk een afgerond geheel vormen. Omdat de bezoeker overal binnen kan komen, moet hem ook een aanknopingspunt worden gegeven waar hij zich in de site bevindt. Een goed hulpmiddel daarbij is de (indeling van de) navigatiebalk. Zorg dat ook altijd een duidelijke hyperlink te vinden is naar uw homepage.

21


6.1.4. Geraamte Een volgende stap is het aanbrengen van een geraamte in de tekst. Dat wil zeggen dat de verwijzingen worden aangebracht. De keuze van de verbindingen die al dan niet worden aangebracht is een wezenlijk onderdeel van het werk van de auteur. Te weinig links maakt het stuk ontoegankelijk, teveel links wekt verwarring. 6.2. Inhoud 6.2.1. Wat wil ik overbrengen en wat kan ik overbrengen? Wat u wilt overbrengen is gedefinieerd in de doelstelling en de boodschap. Wat u kunt overbrengen is onder andere bepaald door de beperkingen die voortvloeien uit aard van het medium en het leesgedrag van de gemiddelde internetgebruiker. Laat u bij het schrijfproces steeds leidende door deze beide uitgangspunten en stel u daarnaast steeds de volgende vragen. -

Welke verwachtingen, interesse, houding enzovoort heeft de doelgroep met betrekking tot het onderwerp en mijn boodschap? welke informatie neem ik wel op en welke niet? Past de moeilijkheidsgraad van de teksten bij de doelgroep die mij voor ogen staat? Is er voldoende samenhang van de informatie met de rest van de website? Zie ook hoofdstuk 5, opbouw en navigatie. Is de informatie actueel genoeg? Is er voldoende rekening gehouden met de gewenste interactie?

6.2.2. Hoe diep ga ik met de informatie Internet is - zoals al eerder gezegd - niet bij uitstek geschikt voor het aanbieden van lange lappen tekst. Internet is opgebouwd uit verschillende lagen (zie hoofdstuk 5). Beperk u vooral in de bovenste lagen tot de grote lijn en geef daar alleen de hoofdzaken weer. Voor echt geïnteresseerde lezers kan door middel van hyperlinks meer gedetailleerde informatie in diepere lagen ontsloten worden. Een andere mogelijkheid is de meer gedetailleerde informatie aan te bieden door middel van een ander medium. Bijvoorbeeld een brochure, nieuwsbrief of een tijdschrift. De bezoeker kan deze door middel van een hyperlink direct aanvragen.

6.3. Schrijfstijl en opbouw Veel tips en aanbevelingen die voor normale teksten gelden, gelden in nog sterkere mate voor internetteksten. Hoewel door middel van scrollen in principe zeer lange teksten mogelijk zijn, is de ruimte toch beperkt. Om die beperkte ruimte zo optimaal mogelijk te benutten gelden de volgende tips. 22


Wees kort en bondig Houd teksten zo kort mogelijk. Gebruik korte en bondige zinnen. Schrap zoveel mogelijk overbodige woorden, tussenzinnetjes en dergelijke. Wijd in de basistekst niet uit over details en geef geen voorbeelden in de tekst. Details en voorbeelden kunnen verborgen worden achter hyperlinks in de tekst. en structureer de paginas De opbouw van een internet(tekst)pagina heeft de nodige verwantschap met een krantenartikel. De volgende journalistieke eisen kunnen aan een internetpagina worden gesteld: - zorg op elke pagina voor een duidelijke, kernachtige kop die direct duidelijk maakt waar het over gaat; - een inleiding of lead die geldt als samenvatting van de pagina; - kop en lead samen moeten antwoord geven op de bekende vragen als wie, wat, waar, waarom en wanneer; - korte alineas met tussenkopjes. De pagina moet als het ware op twee niveaus leesbaar zijn: - door middel van de kop en de inleiding wordt de grote lijn duidelijk; - meer gedetailleerde informatie is uit de tekst te halen. Om het overzicht te bevorderen, is het gebruik van interne links (links binnen de pagina) aan te bevelen. Door deze links aan te klikken kan de lezer naar andere informatie overschakelen of teksten oproepen die een verdieping van het onderwerp bieden.

6.3.1. Lengte van teksten Over de lengte van teksten op een site is in algemene termen weinig te zeggen. Dat hangt ook voor een belangrijk deel af van het doel, de doelgroep en de plaats in de site. Lange teksten zijn niet geschikt om een bezoeker de site op te lokken, korte overzichtelijke teksten zijn daar beter voor geschikt. Hoe dieper in de site (en dus hoe gedetailleerder de informatie) des te langer kunnen ook de teksten worden. 6.3.2. Scrollen Wanneer een tekst te lang is voor een venster dat de bezoeker heeft geopend, maakt het systeem automatisch een scrollbalk aan. Daarmee kan de lezer de tekst horizontaal of verticaal verschuiven. Omdat veel gebruikers die moeite niet willen nemen, wordt nogal eens de suggestie gegeven geen teksten te schrijven waarbij de lezer moet scrollen. Dit heeft echter ook weer een nadeel. Teksten worden daardoor zo kort dat de boodschap over verschillende paginas moet worden verdeeld. Dit levert weer een grote hoeveelheid klikken op en daar zit de lezer op niet op te wachten.

23


Neem aan het eind van een lange pagina een hyperlink op naar de top van de pagina.

6.3.3. Gebruik van kopjes Veel internetbezoekers scannen teksten globaal, totdat zij iets tegenkomen wat hun aandacht trekt en hun interesse opwekt. Een tussenkopje is een van de elementen die dat effect teweeg kan brengen. Het is als het ware een instappunt waar de bezoeker begint te lezen. Het spreekt vanzelf dat er dus veel aandacht moet worden besteed aan het formuleren van koppen in de tekst. Nietszeggende koppen kunnen beter achterwege worden gelaten. Een goede titel of tussenkop voldoet aan de volgende voorwaarden: - informatief (geeft aan waar de onderliggende tekst over gaat); - compact (zo kort mogelijk, zodat de kop in één oogopslag te lezen is); - trekt aandacht (bijvoorbeeld door in de vragende vorm te formuleren); - liever geen jargon, maar voor iedereen begrijpelijke teksten.

6.3.4. Alinea's Net als bij gedrukte media is bij internetteksten de alinea een belangrijk hulpmiddel om de tekst overzichtelijk te maken. Een pagina die uit één doorlopende tekst (een brij van woorden) bestaat, noodt niet tot lezen. Een pagina die is opgebouwd uit overzichtelijke alineas maakt meer kans. Alinea's moeten echter niet ontstaan uit het op willekeurige plaatsen knippen in de tekst. Gezien de beperkte lengte van internetteksten zijn ook de alineas doorgaans korter dan in papieren teksten. Vuistregels voor de indeling zijn: - behandel per alinea één onderwerp; - wissel van alinea als u van thema, argument enzovoort wisselt; - wissel van alinea als u van tijd wisselt (van vroeger naar later); - wissel van alinea als u van oorzaak naar gevolg gaat.

6.3.5. Visuele effecten Voor het overzichtelijk houden van paginas kunt u ook gebruik maken van visuele effecten zoals bullets of nummers in opsommingen, tabellen en overzichten. Daarmee geeft u de primaire informatie weer. U kunt altijd weer een verdieping aanbrengen door hyperlinks te gebruiken.

24


7. ONDERHOUD Wie een folder of boek leest, weet dat de informatie die daarin staat verouderd kan zijn. Daarom is het een goede gewoonte gedrukte media te dateren. De lezer weet dan hoe oud het medium is en hoe het staat met de actualiteit. Hij accepteert dat een deel van de informatie achterhaald kan zijn. Dat is niet het geval bij internet. Iedereen verwacht dat de informatie op internet up to date is. En dat is technisch ook mogelijk. Verouderde informatie op internet schaadt het vertrouwen van de bezoeker in de leverancier van die informatie. Zorg er dus voor dat alle informatie altijd actueel is.

8. LITERATUUR Een internetter leest niet Theo Stielstra Scripta Media,1999 Waarom websites klanten wegjagen Guido Thys Samsom, 2000 ISBN 90 1407022 5 De interpretatie van iconen in verschillende culturen Renate Spreij, Jacolien Huisman & Thea van der Geest in: Tekst[blad], 2 juni 2000, p. 11-15 Otto Cox en Erno Mijland Hypertekst staat zonder strikdiploma in de kinderschoenen In Tekst[blad], september 1999, p. 6 e.v.

25

SCHRIJVEN VOOR INTERNET

Recommend Documents