Schrijf je nu in voor de zevende Week van de Smaak!

Schrijf je nu in voor de zevende Week van de Smaak! Wat? De Week van de Smaak is een tiendaags publieksevenement rond smaak en eetcultuur, waarbij de nadruk ligt op participatie, ontmoeting en beleving. Wie? Iedereen kan een activiteit organiseren tijdens de Week van de Smaak. Past de activiteit binnen het charter van de Week van de Smaak, dan wordt die opgenomen in het officiële programma. Wanneer? 14-24 november 2013 Waar? In heel Vlaanderen en Brussel Hoe? Laat je inspireren door deze brochure en schrijf je activiteit in voor 30 juni via www.weekvandesmaak.be Vragen? Contacteer ons via [email protected] of 02 527 28 00

Water in jouw buurt? Een eigen stadsbier? Een bakoven leren bouwen of gebruiken? Of een culinaire strijd met je buurgemeente? Dat en nog veel meer is Water & Vuur, het thema van de zevende editie van de Week van de Smaak. Bij een eerste brainstorm kwam ook meteen het idee van een boot op tafel. Een reis met een smaakboot, dwars door Vlaanderen. Leuk maar onrealistisch, zo leek het. Maar zie: in november vaart ze uit, voor een tocht langs 11 ankersteden, met twee van onze culinaire iconen, witloof en bier in de hoofdrol, met 11 chefs, honderden reisgenoten en heel veel verhalen. Het thema vroeg om twee boegbeelden. Een man en een vrouw, een kok en een schrijfster. Elkaars tegenpolen? We vielen vooral voor de grote gemene deler: een keuze voor eenvoud, voor smaken recht uit de natuur, voor eerlijk en ‘goed’ eten. Chef Kobe Desramaults en culinair journaliste Dorien Knockaert, de wederzijdse bewondering was er, het creatieve vuurwerk kan nu starten. Vanaf nu is het aan jullie. Samen met Dorien en Kobe nodigen we iedereen uit – van vereniging over restaurant, school en wijkcomité, tot ouderentehuis, gemeentebestuur of vriendenclub - om in november weer mee te doen aan de Week van de Smaak. Zit samen, gebruik dit logboek als vertrekpunt en laat je verbeelding de vrije loop. Smeed smaakplannen en verras ons. Op naar die 10 dagen ‘Water & Vuur’ ... Het belooft warm te worden in november! Hilde, Eef, Annelore Vzw Vol-au-vent

| 3 |

| 4 |

Boegbeelden 2013 Kobe Desramaults & Dorien Knockaert Samen vuren culinair journaliste Dorien Knockaert en chef Kobe Desramaults de Week van de Smaak 2013 aan. Allebei houden ze van experimenteren in de keuken, maar zonder oude technieken en tradities uit het oog te verliezen. Allebei hebben ze oog voor lokaal eten en het verhaal erachter. Kobe stelt het menu van zijn restaurant ‘In de Wulf’ in Dranouter samen met kruiden die hij zelf plukt in de omgeving en met vis uit de Noordzee, Dorien combineert in haar boek ‘Goed Eten’ persoonlijke verhalen met recepten en soms verrassende ingrediënten (ook zeewier kan smaken). Dorien en Kobe denken kortom na over hun eten en genieten daarbij van streekbieren, vers brood, eten van bij ons en lang tafelen.

Voor Kobe is een Week van de Smaak in het teken van Water & Vuur de ideale gelegenheid om ... buiten te barbecueën. Want wie zegt dat dit enkel iets is voor de zomer? speciale lokale bieren te proeven. Want wie zegt dat Kwak enkel een eendengeluid is? nieuwe vissen van bij ons te leren kennen. Want wie zegt dat hondshaai niet lekker kan zijn? te gaan voor gekke smaakcombinaties. Want wie zegt dat oesters niet passen bij rode bieten?

Dorien kijkt er al naar uit om ... een feestje te bouwen met waterkers en witloof. Want we mogen onze slechtweergroenten koesteren. oude en nieuwe eetgeschiedenissen te noteren. Want keukenwijsheid moet je doorgeven. zilte smaken op het menu te zetten. Want niets maakt zulke herinneringen los als de geur van de zee. te koken op een houtvuur. Want primitief maakt creatief.

| 5 |

| 6 |

Ons Logboek Dit is een logboek van een denkbeeldige reis doorheen ruimte en tijd. Met water en vuur als ankerpunten verkenden we de wereld van de smaak. Vuur is branden, pikant, roken, de hel…En water is de zee, rivieren, bruggen, bier. Water en vuur zijn dan weer tegengestelden, een constante strijd, een brandend enthousiasme of een uitgebluste strijd der seksen. De figuurlijke rode draad is een zelf gekozen chronologie, opgebouwd rond onze associaties met water en vuur en (historische) gebeurtenissen. De letterlijke rode draad is een kantlijn. Die nodigt je uit om een eigen pad uit te stippelen. Want onze ideeën en associaties zijn slechts suggesties, een eerste aanzet. Voel je vrij om -net als wij al deden- in de tekst aan te duiden en aantekeningen te maken, of andere ideeën uit te werken. Op die manier wordt ons logboek ook jullie logboek en kan het aan de basis liggen van een fantastische week in november! Dit eerste denkbeeldige logboek zal zijn ‘reële’ tegenhanger vinden tijdens de Week van de Smaak: want dan vertrekt een boot die heel Vlaanderen aandoet om smaken te verzamelen. Meer daarover op p. 46, eerst nodigen we je uit om het verleden en het heden te doorbladeren. Nog meer inspiratie vind je online: op de website van de Week van de Smaak en op onze sociale media bestoken we je met plezier met tips en inspirerende foto’s. En dan nu…aan de slag!

Mechelen 1301 Jan II, Hertog van Brabant geeft Mechelen het privilege om een havermarkt te houden langs de Dijle. Markten aan het water hebben als voordeel dat de ingrediënten er verser dan vers aangevoerd kunnen worden. Langs het water vind je op veel plekken ook opslagplaatsen, bijvoorbeeld voor graan of koren.

Schipper mag ik overvaren Oosterse specerijen, chocolade en bananen, ze belanden op ons bord via de haven. En havens spreken tot de verbeelding. Niet alleen zijn het vertrek- en aankomstplaatsen voor schepen - met bijbehorende levendige buurten met cafés, uitgaansgelegenheden en restaurants - ze spelen ook een belangrijke rol in veel volksverhalen en legendes. De bekendste is wellicht die van de reus Antigoon, die de schippers op de Schelde terroriseerde door hoge tolgelden te eisen. Tot de dappere Brabo er een eind aan maakte en zijn hand eraf hakte, overigens nog altijd te bewonderen in de Antwerpse binnenstad.

Zeemeerminnen en kwelduivels Ook waar geen haven is, vind je verhalen die te maken hebben met water. In Damme vind je bijvoorbeeld de ‘meerminneput’. In een ver verleden vingen vissers er een zeemeermin, Cassandra. Zij werd gevangen genomen en in het dorp tentoon gesteld. Tot ze er genoeg van had en de Dammenaren vervloekte. Waarop ze in een put werd gegooid. Wie goed luistert, hoort haar echo nog weerklinken. Ook vuurtorens, bruggen en kaaien fascineren. Denk aan de Engelenbrug in Rome of de Drakenbrug van Ljubljana, zo genoemd omdat ze bewaakt werd door vier draken die op die manier de toegang tot de stad controleerden.

| 7 |

| 8 | Dichterbij, in Gent vind je Karnemelkbrug: een boerin die haar melk had aangelengd met te veel water, verscheen er elke nacht om klokslag middernacht. Tot haar ziel rust vond omdat de lieden die ze bedot had haar vergeven hadden.

Rituelen Net als vuur is water één van de natuurelementen. En net als aan vuur worden aan water mythische eigenschappen toegedicht. Veel rituelen zijn ook gelinkt aan water. Er is de mirakelbron in Lourdes en het belang van de Ganges voor de hindoes, er zijn de badhuizen in islamitische landen en doop- en zuiveringsrituelen in verschillende godsdiensten. Intrinsiek verbonden met water is ook het Chinese taoïsme, dat ervan uitgaat dat alles in beweging moet blijven. In de zoektocht naar perfectie is water een rolmodel: het kan zich aanpassen aan elke vorm en breekt nooit.

Vanzelfsprekend? Maar water bedekt ook meer dan twee derde van onze planeet. En het grootste deel van ons lichaam bestaat eruit. Daardoor wordt het soms zo vanzelfsprekend dat het bijna onzichtbaar wordt. Zie ook ‘This Is Water’, de bekende speech van David Foster Wallace: Twee jonge vissen komen een oudere vis tegen, die hen toeknikt: ‘Goeiemorgen, jongens, hoe is het water?” En de twee jonge vissen zwemmen verder, tot de ene de andere aankijkt en vraagt: “What the hell is water?”.



Veel volksverhalen en mythes hebben te maken met water. Ga op zoek naar verhalen uit jouw streek en organiseer een lezing met hapjes achteraf.



Betrek de plaatselijke roeiclub of de duikersclub bij een culinaire sportdag. Of maak er een roei- en kookduel van in gemengde teams.



Organiseer een markt aan het water of ga voor een mobiele constructie zoals in Thailand: de drijvende markten in de buurt van Bangkok voorzien er toeristen en inwoners van verse maaltijden en/of ingrediënten.



Een groot ontbijt langs het kanaal, lijkt het je wat? Te koud in november? Vuurkorven zorgen voor warmte.



Het hoeft niet per se Atlantis te zijn: op veel plekken verwijzen plaatsnamen naar de (vroegere) aanwezigheid van water. Ga op zoek naar bijzondere plaatsnamen en bedenk een snack die de geschiedenis doet heropleven. Mosselen aan de mosselkaai? Een typisch maal voor dokwerkers? Het kan allemaal.

| 9 |

| 10 |

Leuven 1368 Het Leuvense stadsbestuur laat een proefbrouw met hop uitvoeren. Daarvoor werd er doorgaans gebrouwen met een kruidenmengsel: gruit. Bier brouwen zit de Belgen in het bloed. Ook nog voor men hop als ingrediënt voor bier ontdekte, kon bijna elk dorp wel een bier op zijn naam schrijven. Dat kwam vaak zo: brouwers en cafés waren machtig genoeg om stemmen te ronselen voor de plaatselijke verkiezingen. Wilde je als partij in de oppositie een kans maken, dan was er geen beter tegenoffensief dan een eigen brouwerij te starten. Veel van die brouwerijen bestaan nu niet meer, maar het principe van een bier dat verbonden is met een stad of gemeente is wel weer in opmars. Stadsbieren hebben vaak een historische insteek en worden bij voorkeur binnen de stadsmuren gebrouwen. Hebben er eentje (of meer, want dat kan ook): Aarschot, Antwerpen, Blankenberge, Brugge, Brussel, Gent, Leuven, Lier, Mechelen, Nieuwpoort, Veurne, Tongeren. Deze lijst is niet exhaustief. En voor wie behalve in de smaak, ook in de achtergrond geïnteresseerd is, een kort overzicht: • In Mechelen drink je een Maneblusser, een blond bier van hoge gisting, gebrouwen met Belgische hop en een vleugje citrus. De naam verwijst naar een legendarische winternacht in 1687, toen de Mechelaars de rode gloed van de maan verwarden met een brand die geblust moest worden. Sindsdien is ‘Maneblusser’ ook de spotnaam voor inwoners van Mechelen. • In het Brugse stadscentrum wordt dan weer de Brugse Zot gebrouwen, ook hier weer met een knipoog naar de geschiedenis van de stad: bij een bezoek van Maximiliaan van Oostenrijk

ging het er heel feestelijk aan toe, met een bonte stoet feestvierders. Na afloop vroegen de Bruggelingen hem de toestemming om een nieuw ‘zothuis’ te bouwen, waarop de keizer zou gezegd hebben: “Hoezo, zothuis? Ik heb hier vandaag alleen nog maar zotten gezien." • Meer dan honderd jaar geleden vond in volkse wijken van Antwerpen een licht, schuimend troebel bier gretig aftrek. Het Seefbier was zo populair, dat er een volledige wijk naar vernoemd werd; de Seefhoek. Gefascineerd door de populariteit van dat oude bier, ging initiatiefnemer Johan Van Dyck op zoek naar het aloude recept, dat hij uiteindelijk vond in een vergeeld schriftje. Sinds maart 2012 heeft Antwerpen er dus een tweede stadsbier bij: naast De Koninck, ofwel ‘Bolleke’ is er nu ook het Seefbier. • Het Gentse stadsbier Gruut wordt niet gebrouwen met hop, maar met een kruidenmengsel, dat net als in de middeleeuwen geheim blijft. De naam Gruut verwijst verder ook naar de betaalmunten in Gent ten tijde van Keizer Karel. • Sinds vorig jaar hebben ook Nieuwpoort en Veurne er twee nieuwe stadsbieren bij, die beide verwijzen naar Wereldoorlog I. Schipper Hendrik Geeraert en Karel Cogge speelden samen een rol in de onderwaterzetting bij Nieuwpoort in 1914. Ze komen nu terug tot leven in het Hendrik Geeraert Blond Bier en het Karel Cogge Bruin Bier. • Het Amburon bier – de naam is een samentrekking van ‘Ambiorix’ en ‘Eburoon’ – legt onmiddellijk de link met Tongeren. Sinds kort wordt het bier ook in de stad gebrouwen, en wel in het historische café 'Au Phare', dat omgetoverd werd tot stadsbrouwerij. De Amburon Blond wordt er gebrouwen in het bijzijn van de stamgasten.

| 11 |

| 12 |



Jouw gemeente aan het bier? Zet jouw gemeente op de kaart en schrijf een wedstrijd uit voor amateurbrouwers. Bedenk een naam die aansluit bij een gebeurtenis of locatie uit jouw gemeente of gebruik lokale ingrediënten en lanceer het bier tijdens de Week van de Smaak.



Hoeveel brouwerijen waren er vroeger gevestigd in jouw dorp of stad? Ga op onderzoek uit, teken een bierwandeling uit, organiseer een lezing en sluit af met een proeverij van onbekende streekbieren.



Betrek de horeca bij je bieractiviteiten. Laat horecazaken speciale menu’s uitwerken met het nieuwe stadsbier of bestaande streekbieren in de hoofdrol.



Nodig iemand uit van Zythos: deze koepelorganisatie vertegenwoordigt maar liefst 37 bierverenigingen in België. Laat een brouwmeester getuigen over zijn vak en organiseer een blinde bierproeverij. Leef je culinair uit met de Bapas, hapjes gecombineerd met bijpassende bieren.

Rouen 1431 Jeanne d’Arc wordt veroordeeld voor hekserij en sterft op de brandstapel. Vuur staat voor rebellie en voor straf, maar evengoed voor verbondenheid en heiligheid. Denk aan middeleeuwse brandstapels, aan Prometheus die het vuur van de goden stal om het aan de mens te geven, aan vreugdevuren tijdens midwinterfeesten en sjamanistische tradities met zuiverende vuren.

Op open vuur Open vuren bieden ook op culinair vlak tal van mogelijkheden. Denk: een vuurstoofpotje, gerookt vlees of gegrilde groenten. In Zuid-Afrika is de ‘potjiekos’ populair. Dat is een stoofpotje van verschillende lagen vlees, groenten en zoete aardappelen met een kruidenmarinade en wijn. In koudere oorden maken ze een ‘Laplandvuur’. Tussen twee boomstammen worden takjes gelegd en in brand gestoken, een derde stam dekt ze af en dient als fornuis. De Finnen maakten zo’n vuur tijdens de oorlog om zo weinig mogelijk de aandacht te trekken.

Bakovens Maar ook wie huiselijker is aangelegd, kan het vuur van de bakoven ontdekken. Met bakoven bedoelen we hier met hout gestookte broodovens, waarin soms wel vijftien broden tegelijk gebakken werden. In Vlaanderen werden ze verzameld in een online database, het zijn er ondertussen bijna 4000.

| 13 |

| 14 | In de steden gingen mensen rond 1900 al langs bij de warme bakker of bij een broodfabriek, maar op het platteland werd eens per week de oven aangestoken. Wie zelf geen oven had, ging langs bij de buren of gebruikte de gemeenschappelijke bakoven die zich meestal op het dorpsplein of in het plaatselijke treinstation bevond. Daarnaast was het ook niet raar om een geknede deegbal naar de bakker te brengen. Die bakte het dan in zijn oven voor een paar cent.

Zonnekeuken Een bijzondere toepassing van het buiten koken is de ‘solar kitchen’. Zo’n keuken ziet eruit als een ijzeren ufo en zet zonlicht om in warmte. Het is een techniek die gepromoot wordt in arme landen met veel zonlicht, maar de techniek biedt ook mogelijkheden voor grijzere landen. De Catalaanse designer Martí Guixé ontwierp samen met de Finse culinaire expert Antto Melasniemi een ‘Solar Kitchen Restaurant’. Martí en Antto trokken door heel Europa met hun mobiele keuken en pasten hun menu aan aan de weersomstandigheden: op bewolkte dagen maakten zij salades en eten dat lauwwarm ook lekker was.





Kijk in de online database van het MOT (www.mot.be) en zoek een nog werkende bakoven in de buurt. Trommel buurtbewoners op en organiseer een bakdag: brood en taart voor de hele buurt!



Maak gebruik van de kennis van andere culturen en leer van een Marokkaanse vereniging hoe je lemen oventjes kan maken én gebruiken.



Een grillrooster plus een vuur wordt een barbecue. Leg je eten er rechtstreeks op en geniet van de rokerige smaak of gebruik een pannetje. Wie zegt trouwens dat het altijd de mannen moeten zijn die waken over het vuur? Gooi de traditionele taakverdeling om: mannen doen inkopen en zorgen voor slaatjes, vrouwen steken het vuur aan en bakken en braden.



De Zuid-Afrikaanse braai staat voor feest en gezellig samenzijn: op die barbecues komen familie en vrienden samen om te eten en te genieten. Vaak geldt er een ‘tjop en dop’-principe: iedereen brengt iets mee om te eten en te drinken. Organiseer tijdens de Week van de Smaak een echte braai (misschien zelfs aan het water?) met bijbehorende Afrikaanse bijgerechten en feestelijke muziek.



Ga in de leer bij de plaatselijke jeugdbeweging: zij tonen je hoe je hout sjort en wat je er allemaal op kan klaarmaken.



Haal inspiratie uit ‘Scout en cooking’: honderd heerlijke recepten op primitieve wijze, van veldzuringsoep, over gevuld brood tot rijst in bananenblad. Je kan ze dowloaden op: http://www.schultegroep.nl/dwnload/primitief_koken_boekje.pdf

| 15 |

| 16 |

Jeruzalem 1550 Hurrem Sultan, levenspartner van Süleyman I, de supersultan uit de 16de eeuw, laat in het centrum van Jeruzalem een imaret - soepkeuken - bouwen.

Soepbedeling vroeger en nu Soep wordt van oudsher geassocieerd met liefdadigheid. Toen de sultans nog regeerden, werd in de Ottomaanse paleiskeukens dagelijks soep en brood uitgedeeld aan armen uit de wijk, reizigers en passanten. Een gebruik dat stand hield tot in het begin van vorige eeuw.

Stenensoep Samenhorigheid staat ook centraal in het verhaal van de stenensoep, dat zich lang geleden zou hebben afgespeeld in het Portugese dorpje Almeirim. In het verhaal strijkt een monnik - of soms gaat het om een groepje reizigers - neer in Almeirim, dat aan voedselschaarste lijdt. Niemand wil eten delen. Daarop plaatst de monnik een ketel met niets dan water en een grote steen op het dorpsplein en zegt de dorpelingen dat hij ‘stenensoep’ zal maken. Maar die soep zou net iets beter smaken met wat kruiden. Die wil een dorpeling wel geven. En met enkele wortels. Ook die kan iemand wel kwijt. Tot het hele dorp heeft bijgedragen tot een stenensoep, een ‘sopa de pedra’. Vandaag kan je trouwens in bijna elk restaurant in Almeirim ‘sopa de pedra’ bestellen.

Soep overal Ook in andere landen staat soep op het menu, als dagelijkse maaltijd en als feestmaal. In Haïti bijvoorbeeld, vieren ze op 1 januari niet alleen Nieuwjaar maar ook hun onafhankelijkheid met pompoensoep: vóór de onafhankelijkheid in 1804 was het de inwoners verboden om die soep te eten. Sindsdien wordt de soep gedronken om samenhorigheid en voorspoed te vieren.

Dat soep mee kan emigreren, bewijst Soto ajam. Dat is een soep die in Suriname op het menu staat en meegebracht zou zijn door Javaanse emigranten. De soep klaarmaken duurt lang: elk ingrediënt wordt apart klaargemaakt zodat iedereen kan kiezen wat hij in zijn soep wil. Maar pittig is de soep sowieso, dankzij de sambal die er standaard aan toegevoegd wordt. Meer naar het Noorden toe is soep ook een vast onderdeel van de (winterse) dag. Onze noorderburen kennen bijvoorbeeld ‘snert’. Een weinig smakelijke naam voor een heerlijk voedzame, dikke erwtensoep. Behalve in Nederland, wordt die ook gulzig gedronken in Zweden, waar tijdens de winter op donderdag dikwijls snert op het menu staat, met pannenkoeken als dessert.

Soup stories De magie van soep wordt benadrukt in de cabaretshow ‘Heden Soup!’ van Wim Helsen. Daarin roept hij de hulp in van soep om de vrouw van zijn leven te vinden. Iedere dag gaat hij naar een bushokje om vrouwen soep met gehaktlettertjes (in plaats van balletjes) aan te bieden. Opgegeten in de juiste volgorde vormen die letters een gedicht, dat ervoor zal zorgen dat de desbetreffende vrouw stapelverliefd op hem zal worden.

| 17 |

| 18 |



Wek de Ottomaanse soepkeukens weer tot leven, werk samen met een school of een woonzorgcentrum en deel tijdens de Week van de Smaak soep uit. Snert, soto ajam of een ‘gewone’ tomatensoep met balletjes zorgt voor warmte op straat.



Ga te werk volgens het stenensoepprincipe: verzamel restjes op een centraal punt in een grote soepketel en maak jullie eigen stenensoep.



Of doe zoals Wim Helsen en wees creatief met letters in de soep: waarom geen eigen versie van soeppoëzie, liefdessoep of vriendschapssoep? Verberg boodschappen in soep, of serveer er brood bij in een speciale vorm.



Wissel je soepkennis uit! Bijna overal ter wereld worden soepspecialiteiten gemaakt en vaak zijn er speciale tradities aan verbonden. Ga eens winkelen in de Aziatische supermarkt en organiseer een workshop ‘Poh’ maken, of Japanse Misosoep, of Ginseng. Of bundel je krachten met een andere vereniging en maak er een soepfeest van.

VenetiE 1647 Het eerste koffiehuis in het Westen wordt geopend. Enkele jaren later verschijnen ook koffiehuizen in Oxford, Londen, Den Haag, Marseille, Parijs en Amsterdam.

Koffiehuizen Wie vandaag al dan niet betrouwbare informatie nodig heeft over gelijk welk onderwerp, gaat te rade op het internet. Vroeger gingen mensen naar een koffiehuis: er werd gediscussieerd, gefilosofeerd en geroddeld. Koffiehuizen gingen daarom altijd al gepaard met een zweem van rebellie, met een mogelijkheid tot revolutie. Zij het niet in daden, dan toch wel in woorden. En soms gebeurde er echt iets. Denk aan de moeder aller revoluties: de Franse Revolutie (1789). Het moet in een Parijs koffiehuis -Café de Foy- geweest zijn dat Camille Desmoulins zijn makkers aanvuurde met de historische woorden: “Aux armes, citoyens!”. Twee dagen later viel de Bastille en was de Franse Revolutie begonnen. Enkele eeuwen later en duizenden kilometers verderop floreerden de kunstenaars van de Beat Generation (met Jack Kerouac en Allen Ginsberg als bekendste exponenten): zij droegen hun maatschappijkritische poëzie voor in koffiehuizen in ruil voor een gift van de toehoorders.

Koffie branden “Ik ben makelaar in koffie en woon op de Lauriergracht, n°37” – is één van de bekendste openingszinnen uit de Nederlandstalige literatuur. Zulke ‘makelaars in koffie’ bestaan vandaag nog altijd. Gepassioneerde koffieliefhebbers die houden van de geur van koffie, van het proeven en van het vinden van de perfecte mix van koffiebonen, die vervolgens gebrand worden.

| 19 |

| 20 | Dat branden is een delicaat proces, waarbij tijd en temperatuur nauwkeurig in het oog gehouden moeten worden. Tijdens het roosteren van de bonen ontwikkelen zich de stoffen die smaak en geur bepalen. Vroeger werden koffiebonen gebrand in metalen trommeltjes bij de kruidenier. Dat artisanaal branden van koffie gebeurt nog in verschillende koffiebranderijen in België, vaak familiebedrijfjes. Zo ook bij koffiebranderij Hoorens in Sint-MariaOudenhove, waar Eveline Hoorens vandaag de drijvende kracht is. Als kind huppelde Eveline rond in de koffiebranderij van grootvader Jozef Hoorens. Na haar studie aan de modeacademie in Londen, keerde ze terug naar de idyllische Vlaamse Ardennen om het werk van haar vader en grootvader verder te zetten met een eigen, artistieke toets: tekeningen van Evelines echtgenoot Panamarenko sieren de verpakkingen van de koffie en samen creëerden zij de koffie ‘Panamajumbo’. In de Gentse binnenstad vind je VeDeKa van de familie Vandekerckhove, al actief sinds 1854, toen nog in het West-Vlaamse Avelgem. Koffie werd er rondgebracht met paard en kar, later in sierlijke oldtimers. Tijdens de oorlog maakten ze bij gebrek aan koffie Mata, ofwel gebrande gerst. Vandaag brandt VeDeKa nog steeds zijn eigen koffiemengelingen. Eén daarvan is ‘Rimbaud’, genoemd naar de bekende Franse dichter, ook een notoir koffiedrinker en geboren in (jawel) 1854. Koffie mag dan wel ontstaan zijn in Ethiopië, en koffiebonen mogen dan wel uit alle windstreken komen, toch heeft ook België haar ‘eigen’ koffiesoorten, erkend als streekproduct. In het Kempense dorpje Laakdal vind je 'Mokapi', en ook de ‘meesterkoffie’ van de familie Maes uit Hasselt is erkend onder de naam ‘Koffie uit het Land van Loon’.



Bezoek één van de traditionele koffiebranderijen in jouw buurt en leer over het brandproces en de verschillende aroma’s. Vul aan met een baristaworkshop: het perfecte kopje koffie zet je met de juiste mengeling van bonen en werk je af met schuimige melkfiguurtjes. Ideaal om bij bezoek je gasten te verrassen.



Rebellie en koffiehuizen, het zijn van oudsher twee handen op één buik. Organiseer een open podium met koffie, richt het buurthuis voor één dag in als koffiehuis en nodig jongeren van de plaatselijke muziekacademie uit om (eigen) gedichten voor te lezen.



'Max Havelaar' is niet alleen hét bekendste boek uit de Nederlandstalige literatuur, maar werd ook een keurmerk voor Fair Trade: ga tijdens de Week van de Smaak voor duurzame, eerlijke koffie. Werk samen met de Oxfamwereldwinkels en organiseer een duurzame wereldmarkt.



Ook de Turkse koffietradities bieden volop inspiratie. Koffiehuizen stonden bekend voor optredens van musici en vertellers. Die laatsten hadden een uitgebreid en gevarieerd repertoire: verhalen uit de mythologie kwamen aan bod, maar ook liefdeshistories, anekdotes of accentimitaties van andere volkeren in het Ottomaanse Rijk. Tijd voor een muzikale gast of stand-upcomedian in jullie ‘Ottomaans’ koffie-buurthuis?

| 21 |

| 22 |

Engeland 1765 De uitvinding van de stoommachine en de industriële revolutie zorgen ervoor dat bier op grotere schaal gebrouwen kan worden. Bier brouwen lijkt nu exclusief mannenterrein te zijn.

Vrouwen die brouwen Ooit was het anders. In het oude Mesopotamië (het huidige Syrië, Iran en Irak) was het brouwen van bier één van de taken van de vrouwen. Priesteressen brouwden bier ter ere van Ninkasi, de godin van het bier. Het bier werd gemaakt van gegist brood, dat werd vermengd met water en op smaak werd gebracht met honing, dadels en wijn. Eén van de oudste teksten over bier is de Ninkasimythe, een soort handleiding voor het brouwen die tegelijkertijd een poëtische lofzang is op het bier en haar godin:“Ninkasi, jij laat het zuivere bier uit het vat lopen zoals de Eufraat en de Tigris stromen."

Thuis en in het klooster Tot in de middeleeuwen was bier brouwen een van de gewone huishoudelijke taken. Bier werd thuis bij het eten gedronken. Het water stroomde toen nog niet zo zuiver uit de kraan als het dat vandaag doet in België, en bier was zuiverder en bacterievrij. Ook in kloosters en abdijen - die geleidelijk de plek werden voor het brouwen van bier - werd er aanvankelijk vooral door vrouwen gebrouwen. En gedronken: abdijen hadden meestal een zware en een lichte versie van hun bier, waarbij de zware versie door paters en gasten en de lichtere versie door de nonnen werd gedronken.

WEER zoals vroeger? Vandaag nemen vrouwen een minder prominente plaats in bij het brouwen en consumeren van bier. Hoewel…het tij begint te keren. Verschillende vrouwen brouwen hun eigen bier. Aan het hoofd van de brouwerijen van Gruut en Ter Dolen staat een vrouw en voor het eerst is ook een vrouw meesterbrouwer in een trappistenabdij, namelijk die van Orval. En er is ‘Vrouwen en bier’, een initiatief dat de vrouwelijkheid van bier in de verf zet. En dan gaat het niet alleen over de typische fruitige bieren (denk: kriek), maar over het hele spectrum. Initiatiefneemster en bierexperte Sofie Vanrafelghem ontdekte dat onbekend vaak onbemind maakt en besloot prompt om de vrouwen naar het bier en het bier naar de vrouwen te krijgen. Speerpunten van haar campagne zijn de weinig elegante bierglazen, de vermeende voorkeur voor zoete bieren en de algemene verwaarlozing van vrouwen door de bierindustrie. Daarnaast organiseert ‘Vrouwen en bier’ proefavonden voor vrouwen. Dan is de grootte van de bierglazen geen obstakel meer (want: ook in elegantere wijnglazen kan je van bier genieten) en leren vrouwen nieuwe bieren kennen. Tot slot bewijst ze ook nog dat vrouwen kunnen brouwen. Met een groepje vriendinnen brouwde Sofie Vanrafelghem een eigen ‘vrouwelijk’ bier: Eva. Genoemd naar die eerste, eigenwijze vrouw.

| 23 |

| 24 |



Organiseer zelf een proefavond. Bier voor vrouwen: In wijnglazen? Gemengd met iets anders? Aangevuld met een hapje? Laat je op sleeptouw nemen door biersommeliers Ben Vinken en Jef Van den Steen. Zij leren je de fijne kneepjes van het bier proeven.



Voeg de daad bij het woord en doe zoals de middeleeuwse vrouwen: organiseer een workshop bier brouwen en werk samen met een plaatselijk café om je bier te schenken tijdens de Week van de Smaak.



Vrouwen krijg je soms makkelijker aan het bier door het te koppelen aan een ‘beleving’. Organiseer een themaavond, met bieren van over de hele wereld, met een biermenu zoals in het oude Mesopotamië….En breng de berg naar Mohammed.



Voor wie bier echt te bitter vindt, zijn er nog de bekende zoete alternatieven: er is kriek, frambozenbier en perzikbier en voor wie houdt van speciale smaakjes bestaat er ook chocoladebier en speculaasbier.



En waarom ook niet eens een exotische variante uitproberen? Zo is er Mongozobier, een palmbier gecreëerd door vrouwen van het Chokwe-volk (Angola, Congo, Zambia). Het recept kreeg Henrique Kabia van zijn verre overgrootmoeder. Hij nam het mee naar Nederland, waar hij vanaf 1998 Mongozo bananenbier, kokosbier, palmbier en quinoabier brouwt. Perfect voor bij een Afrikaanse maaltijd, of voor een feestelijke avond met hapjes en muziek.

Oostende 1879 De 'cierk' ofwel de eerste vismijn in Oostende wordt opgetrokken. De weg die vis aflegt van de zee of de rivier naar ons bord, passeerde van oudsher via de vismijn naar de veilinghuizen en… de vismarkt. Maar klachten van buurtbewoners over geurhinder banden vismarkten vaak uit het centrum en nieuwe trends op kook- en eetterrein leidden op veel plaatsen tot het verdwijnen van vismarkten.

Verdwenen vismarkten Het teloorgaan van de gonzende bedrijvigheid van de ochtendlijke markt wordt in sommige steden gecompenseerd door een bloeiend nachtleven. De Vismarkt in Ieper bijvoorbeeld, is nu de uitgaansbuurt bij uitstek en hetzelfde geldt voor de vroegere vismarkt van Mechelen. Ook in Leuven verwijst enkel de naam van het centrale plein nog naar de grote vismarkten van vroeger. Sinds de 13e eeuw werd aan de toenmalige Dijlearm vis verkocht in houten barakken. Later verplaatste de haven zich meer noordelijk, maar de Vismarkt bleef wel bestaan en werd zelfs opgewaardeerd met een grote vishal. De beeltenis van Sint-Andries, de patroonheilige van de vissers, kon echter niet verhinderen dat die werd afgebroken in 1972. Nog straffer is het geval Brussel: daar wijst geen enkele naam nog op een vissersverleden en toch kan iedere Brusselaar je vertellen waar zich de ‘vismet’ bevindt: dichtbij de Sint-Katelijnekerk waar talloze visrestaurants gevestigd zijn. Wie toch nog van de charme van de vismarkt wil proeven, kan van dinsdag tot en met zaterdag terecht op de markt in Brugge. Vroeger enkel weggelegd voor de rijkeren, vandaag voor iedereen toegankelijk.

| 25 |

| 26 |

Vis op weg Vis werd gevangen in vissersdorpen (bij ons is Mariekerke wellicht het bekendst) en vaker nog aan zee. Dankzij betere transportmogelijkheden bereikte de vis de steden in het binnenland in steeds betere staat. Ook slimme bewaartechnieken hielpen daarbij een handje: vis werd gepekeld -ingestreken met zout- en koud of warm gerookt.

Vismijn Maar eerst: verkoop. De vis die gevangen wordt, passeert -nog altijd trouwens- langs de vismijn. Stel je daarbij niets soortgelijks aan steenkoolmijnen of zoutmijnen voor: het woord komt van de kopers die ‘mijn’ riepen als ze een lading vis wilden kopen. Nu wordt er digitaal geveild, maar vroeger (in Nieuwpoort zelfs nog tot in 1999) schreeuwde een afroeper zijn stem schor. De prijzen werden afgeroepen van hoog naar laag. Nog een pittig detail over bijgelovig Blankenberge: daar werd het getal 33 nooit afgeroepen, omdat dat de leeftijd is waarop Christus gestorven is.

Visserij Visserij heeft vele gezichten. Er is de visserij met grote sleepnetten. Er zijn de vissers die resoluut kiezen voor duurzaamheid. Er zijn de sportvissers die urenlang kunnen wachten op een mooie vangst... Maar het meest tot de verbeelding spreekt waarschijnlijk de IJslandvaart. Een helse tocht op een houten zeilboot in barre omstandigheden, het heeft iets romantisch en iets heroïsch. Willem Vermandere zingt erover: “Ik herken de vertrouwde gezangen/van vissers op ’t ver Iseland/En ’t vloeken en ’t zeer en ’t verlangen/naar vrouwe, naar kinders en land.” Met de IJslandvissers in het achterhoofd smaakt kabeljauw heel anders.



Niet alleen in Vlaanderen kennen we een bloeiende visserijcultuur: verse vis wordt gesmaakt en klaargemaakt over de hele wereld. Extreem vers is bijvoorbeeld de vis die je in Turkije proeft aan de havens: in heen en weer zwalpende boten wordt de vis direct klaargemaakt. Heerlijk uit het vuistje. Werk samen met een vereniging van hengelaars en maak vis klaar recht uit het water.



Het moet niet altijd zalm of tong zijn: haal je inspiratie uit de website van North Sea Chefs. Deze inventieve koks koken met bijvangst en vergeten vissoorten. Organiseer een workshop en leer zo lekkere nieuwe vissen kennen. www.northseachefs.com



Dompel je onder in het verleden en doe de vismarkt uit jouw dorp of stad herleven: laat de vis de weg afleggen van de vismijn (deze keer met afroeper) naar de markt. Verenigingen, ga aan de slag met de buit en maak vissoep of een bijzonder visgerecht.



Leer bij over oude bewaartechnieken: wie weet er nog hoe je vis moet pekelen of roken? Ook andere gerechten kunnen langer bewaard blijven dan gedacht: schakel de kennis van ouderen in om jongeren kennis te laten maken met technieken als fermenteren en inmaken.

| 27 |

| 28 |

Southampton 14 april 1912 De passagiers van het iconische cruiseschip de Titanic genieten onbekommerd van hun laatste maal aan boord. Voor de ijsberg, voor de reddingssloepen, de paniek, de muziek, het ijskoude water, en ver voor de film met Jack en Rose, was er het avondmaal. Het onzinkbaar geachte schip Titanic vertrok op tien april 1912 met meer dan tweeduizend passagiers aan boord.

Ongebreidelde luxe Afhankelijk van hun portemonnee vonden zij een onderkomen in de eerste, tweede of derde klasse van het schip. Allen konden zij rekenen op een door de vijftien hoofdchefs zorgvuldig samengesteld menu, dat bereid werd door meer dan honderd koks en patissiers. Het meest tot de verbeelding spreekt het laatste avondmaal van de rijkste passagiers. Voor een kaartje betaalden zij een astronomisch hoog bedrag. Het menu was navenant: luxueuze ingrediënten, tien gangen en bij elke gang een passende wijn.

Red Star Line Ook vanuit België maakten (luxe)avonturiers de grote oversteek. Tussen 1873 en 1934 scheepten meer dan twee miljoen passagiers in op één van de boten van scheepvaartmaatschappij The Red Star Line. Stille getuigen van die migratiegolf zijn de scheepsloodsen die vanaf 28 september te bezoeken zijn in Antwerpen. Op de schepen zelf, van ver herkenbaar door hun vlag met rode ster, liet de klassenmaatschappij zich voelen: eerste klassepassagiers genoten van exorbitante menu’s die in luxe en combinaties niet moesten onderdoen voor die op de Titanic.

Terwijl de rijken genoten van sauna’s, zwembaden en schoonheidsbehandelingen, moesten armere passagiers het stellen met een lawaaierige slaapplaats dichtbij de aandrijfassen van het schip. Die zogenaamde ‘steerage passagiers’ werden veeleer gezien als een soort bagage: van belang was dat zij de overkant bereikten. Een beetje zoals het witloof, dat dankzij de Red Star Line voet aan wal zette in de Verenigde Staten.

Koken in de kombuis Maar lange overzeese tochten zijn natuurlijk niet altijd luxecruises. Tijdens een 'gewone' zeereis werd vroeger al het verse eten in het begin opgegeten: koeling bestond vaak nog niet en het was zonde om het te laten bederven. Daarna aten zeelui de typische scheepsbeschuiten, gezouten vlees en natuurlijk ook vis. Een bekend gerecht van restjes is de ‘lobskous’ dat bestond uit gezouten vlees, zoute haring, aardappelen of fijngestampt scheepsbeschuit en uien. Nog minder gevarieerd is de ‘arme jongen’: een gerecht van beschuit met overschotjes van vlees en vetresten. En ook met drinkwater moest men zuinig omspringen: dat werd bewaard in houten tonnen en smaakte na enkele weken niet al te best meer. Maar het was niet alleen kommer en kwel: na een harde dag werken konden de zeelui genieten van een borrel. En tegen zeeziekte bood een ‘zoetwatermatroos’ soelaas: dat waren drie borrels jenever die je in één teug opdronk met toegeknepen neus. Santé.

| 29 |

| 30 |



Vorig jaar was het honderd jaar geleden dat de Titanic zonk. Om de scheepsramp te gedenken, werden op verschillende schepen en in restaurants reconstructies gemaakt van het laatste avondmaal. Eén van de restaurants bood zelfs een menu aan met een fles wijn gered uit het scheepswrak van de Titanic. Serveer zelf een reconstructie van het menu van de Titanic of van een ander bekend cruiseschip.



Wat eten zeelui de avond voor ze vertrekken? Wat maakt hun vrouw klaar als ze terugzijn? Nodig een zeeman of een zeemansvrouw uit het dorp uit, verken hun culinaire herinneringen en maak er een zeer persoonlijk kookboekje van.



Verre zeereizen vragen een creatieve kok: met dezelfde ingrediënten maakte een Aziatische kok een heel ander menu dan een Europese. Maak er een hapjesavond van, of juist een duel in de keuken: wie maakt de meest verrassende maaltijd met ingrediënten van het seizoen?



Verre reizen betekenen nieuwe (culinaire) ontdekkingen. Zo introduceerden tochten van de VOC – de Verenigde Oost-Indische Compagnie - curry en allerlei specerijen in de keuken aan wal. Dompel je onder in de keuken van toen en organiseer een workshop Indisch koken, of verdiep je met de hulp van studenten Oosterse talen en culturen in de aspecten van theerituelen uit Azië.

Belgie 29 augustus 1919 De wet Vandervelde raakt van kracht: caféhouders mogen geen sterke alcoholische dranken meer verkopen. De jeneveraccijns verviervoudigt. Tijdens de middeleeuwen durfde men gedistilleerde dranken weleens aan te raden omdat ze een genezende kracht zouden bezitten. Later nam de populariteit van dranken als jenever echter zo’n hoge vlucht dat de overheid zich genoodzaakt zag om maatregelen te treffen. Liefhebbers met een minder dikke portemonnee zochten (én vonden) creatieve oplossingen.

Stoken in 't geheim Mogelijkheid één: zelf voorzien in je consumptie. Het mag dan wel klinken als een jongensdroom, zelf alcohol stoken gebeurt al van voor de middeleeuwen. Op zolderkamertjes - labo’s avantla-lettre - in paleizen van welgestelde families gaan alchemisten op zoek naar een ‘levenswater’, een elixir dat het eeuwige leven zou schenken. Later zoeken ook arbeiders goedkope ontspanning en een extra zakcentje: sluikstoken opent perspectieven.

Onder de toog Maar de populariteit van gedistilleerde dranken zorgt ook voor een weinig rooskleurig straatbeeld. Mannen die hun salaris opsouperen in dranklokalen, het is een misbruik dat ernstig wordt genomen. In Nederland en België worden verenigingen tegen alcoholverbruik opgestart: de zogenaamde ‘matigheidsbonden’ met leuzes als ‘Denkende arbeiders drinken niet, drinkende arbeiders denken niet’. In België gaat de wet Vandervelde van kracht: de accijnzen verviervoudigen en sterke alcohol mag niet meer op openbare plaatsen (zoals cafés) verkocht worden, tenzij in onbetaalbare hoeveelheden van twee liter of meer. © collectie nationaal jenevermuseum hasselt

| 31 |

| 32 | De wet verhindert niet dat er in veel cafés ‘onder de toog’ geschonken wordt. Er zijn verhalen bekend van hoe in 1944 de Amerikaanse bevrijders vergast werden op een ‘schnaps’. En alleen al in een relatief kleine gemeente als Zepperen waren er meer dan honderd cafés waar men stiekem nog jenever schonk. © collectie nationaal jenevermuseum hasselt

Creatieve smokkelaars Een andere mogelijkheid: zelf lucratieve handeltjes opstarten. Bijvoorbeeld door te smokkelen. Sinds de onafhankelijkheid van België wordt er langs beide kanten van de grens duchtig gesmokkeld, en de vindingrijkheid van smokkelaars kent geen grenzen. Ze gieten alcohol in varkensdarmen of in een varkensblaas. Komen ze een douanier tegen, dan prikken ze de ingewanden lek en kunnen ze dus niet beschuldigd worden.

Smokkelklompen en kraaienpoten Of ze steken de polders over met speciale smokkelklompen, die omgekeerde sporen achterlaten. Verwarde douaniers gegarandeerd. Er wordt gesmokkeld in kinderwagens met dubbele bodems, in auto’s met geheime vakken en valse kentekens en door zwaarbeladen dames op de fiets. Smokkelaars gebruikten ook zogeheten ‘kraaienpoten’: dat zijn wapens met minstens vier scherpe punten die je op de weg kan gooien en die altijd landen met een van de punten naar boven. © collectie nationaal jenevermuseum hasselt

Een volksdrank die blijft Smokkelen en sluikstoken zijn vandaag niet langer de meest lucratieve praktijken. En we geloven al lang niet meer dat jenever het eeuwige leven schenkt. Wat niet wil zeggen dat de populariteit van jenever tanende is. Jeneverfeesten, nieuwe smaken, jenevercocktails, een museum. Een slok als troost. Zoals de middeleeuwers het uitdrukten: jenever kan even ‘de menselijke droefheid doen vergeten’.



Organiseer een eigen smokkelroute, dwars door de polders of door het bos, te voet of met de fiets. Laat deelnemers onderweg proeven van nieuwe of oude jeneversmaken, of bewaar de beloning voor op het einde. Een route kan je uitstippelen met een kaart, of juist heel modern met een GPS-ontvanger.



Jenever is ook een smaakmaker in en bij verschillende gerechten. Experimenteer met jenever tijdens een culinaire workshop: jeneverpralines, koffie met jenever of jenever bij het hoofdgerecht?



Ga te rade bij het Jenevermuseum in Hasselt: zij organiseren proeverijen en tentoonstellingen en kunnen je alles vertellen over de boeiende geschiedenis van jenever.



Ook in andere provincies leeft jenever. In OostVlaanderen worden de authentieke graanjenevers erkend onder het label O’de Flander. Nodig een erkende MeesterDestillateur uit. Ga op onderzoek uit en verzamel oude verhalen en getuigenissen.



Ga op zoek naar verhalen over jenever of sterkedranken uit jouw streek en werk samen met oude volkscafés om de traditie te doen herleven. Wat dacht je van Alveringems witje, Beverst Drupke, Elixir de Vilvorde, Hechelte Heidebitter, Lennikse Poireke, Riemster Dröpke, ’t Hasselts Stoopke, Voerdrupke … : elke streek heeft haar geheime drankje!

| 33 |

| 34 |

BelgiE 1927 De klassieker tomaat-garnaal wordt opgenomen in de eerste editie van 'Ons Kookboek’. De zeventiende-eeuwse dichter Jacob Cats wist het al: "Wat woont in harde schelpen, pleegt den honger niet te stelpen". Garnalen zijn lichtgewichten en hadden lange tijd ook de reputatie van eten voor arme kustmensen te zijn. De vermelding in ‘Ons Kookboek’ is daarom eerder uitzondering dan regel: als hoofdgerecht werd de garnaal pas populair dankzij de opkomst van het kusttoerisme in de jaren '50. Het binnenland werd geleidelijk veroverd dankzij de betere transportmogelijkheden.

Verse garnalen Maar het lekkerst zijn garnalen nog altijd als ze vers uit de zee komen. Een verse garnaal herken je aan zijn glanzende, gladde schaal. Die wordt steeds ruwer en doffer naarmate hij zijn versheid verliest. Verse garnalen hebben ook een stevige en knapperige kop: een zacht kopje doet twijfelen over de versheid van het beestje. Wie echt zeker wil zijn, brengt best een bezoekje aan de kust. Daar worden garnalen gevangen en meestal ook direct gekookt in zeewater. Aan de Vistrap in Oostende mogen ook alleen maar vissersvrouwen verkopen. Je garnalen komen er recht uit de zee en dus ongepeld.

Uit het vuistje Dat pellen is trouwens een kunst op zich. Er mogen dan wel al moderne pelmachines bestaan, echte liefhebbers ‘draaien en drukken’ hun garnaal zelf uit zijn schaal. Veel kustbewoners hielpen als kind al mee bij het pellen. Zij kunnen jaarlijks hun vaardigheden nog demonstreren tijdens garnalenpelwedstrijden (bijvoorbeeld

in Nieuwpoort). Leuk detail: soms zijn er aparte wedstrijden voor mannen en vrouwen, omdat het meestal de vrouwen zijn die met de eer gaan lopen.

Paardenvissers Mannen met gele anoraks die gezeten op stevige boerenpaarden de zee trotseren om garnalen te vissen: het is een beeld dat je nog maar een paar keer per jaar ziet en enkel in Oostduinkerke. Een traditionele paardenvissersdag verloopt volgens een vast stramien: de paarden worden opgetuigd, de vissers trekken hun gele jekkers aan en rijden het strand op. Daarop wordt het paard uitgespannen en worden de manden vastgemaakt. De eigenlijke garnaalvangst duurt in totaal zo’n drie uur, afhankelijk van het water. De vangst wordt eerst gezeefd op het strand en wordt thuis nog eens nagespoeld om het zand van tussen de pootjes te halen. Ten slotte worden de garnalen gekookt in een hete brij, waarvan het recept binnen de familie van de garnalenvisser blijft.

| 35 |

| 36 |



Wie pelt het snelst? Organiseer een garnalenpelwedstrijd en geniet nadien van een bordje verse garnalen bij een lokaal biertje. Van de restjes kan je visbouillon maken die uitgedeeld kan worden of verkocht ten voordele van een goed doel.



Met de opkomst van moderne pelmachines is het zelf pellen geen vanzelfsprekende gezinsactiviteit meer. Grootouders, leer uw kleinkinderen de kunst van het pellen. Scholen, ga op bezoek bij woonzorgcentra en laat oudere kustbewoners hun verhaal doen.

Momenteel loopt de aanvraag om de Paardenvissers uit Oostduinkerke door de Unesco te laten erkennen als immaterieel cultureel erfgoed. Leer de stiel kennen en woon een demonstratie van de paardenvissers bij. Combineer met een bezoek aan het visserijmuseum: www.navigo.be, www.paardenvissers.be



Zet garnaal op de (menu)kaart, creëer een verfrissende combinatie of een nieuw gerecht. Eentje evenwaardig aan de Vlaamse klassieker tomaat-garnaal.



Mosselen, oesters, krabben, kreeften, langoustines, slakken, …: ontdek het voedsel van de zee, ga na wat duurzaam is en wat niet. Spreek met vissers, diep verhalen en recepten op!

ItaliE 1973 Eros, Thanatos en eten worden op gruwelijke wijze verenigd in de gitzwarte komedie La Grande Bouffe (Marco Ferri) Vier mannen, ‘geslaagd’ in het leven, sluiten zich met enkele vrouwen op in een villa met als plan: zichzelf volledig te buiten gaan aan eten en seks om een vette dood tegemoet te gaan. Erotisch valt de film 'La Grande Bouffe' bezwaarlijk te noemen, maar eten en driften vinden elkaar er op onnavolgbare wijze. Koken en seksuele driften zijn twee goudhaantjes als het op verkoop aankomt. Wie er bijvoorbeeld de boekentops van het afgelopen jaar op natrekt, ziet de trend bevestigd.

Culinaire erotiek is hot En als je Jeroen Meus’ ‘Dagelijkse Kost’ combineert met ‘huisvrouwenporno’ 'Fifty Shades of Grey', dan krijg je… culinaire erotiek. Trachtten mee te liften op de hype: 'Fifty Shades of Earl Grey' en 'Fifty Shades of Chicken' (bekijk vooral de trailer op internet, halfnaakte man met zwoele stem incluis). Maar culinaire erotiek is niets nieuws. Over afrodisiaca is al veel inkt gevloeid. De lijstjes kennen we ondertussen al wel uit het hoofd. Ter herinnering: wie opgewonden wil raken, moet vooral oesters, asperges, chocolade, truffels, mosselen, aardbeien, selder en gember eten. Je geliefde het hoofd op hol brengen met speciale gerechten en mengsels, het is een tactiek oud als de straat en wereldwijd verbreid. De Egyptische koningin Cleopatra zou Marcus Antonius het hoofd op hol gebracht hebben door zich in te smeren met een mengsel van honing en amandelen.

| 37 |

| 38 | In Mexico verhoogde de laatste Azteekse keizer zijn potentie met liters xocoatl, een drankje dat het best te vergelijken is met chocolademelk. In het Oude China had de keizer een kok die gespecialiseerd was in oppeppende gerechten en speciale dranken: die moesten ervoor zorgen dat de keizer al zijn vrouwen kon bevredigen.

Pepers Maar heet worden kan ook letterlijk genomen worden. In onze witloof met kaassaus of stoofvlees met frieten vinden we doorgaans geen chilipepers. De Oosterse keuken daarentegen blinkt wel uit in ‘hete gerechten’. En dat kan zo zijn voordelen hebben. Want raar maar waar: het gevoel dat je mond, keel en bij uitbreiding je hele lijf in brand staat, is verslavend. Pikante ingrediënten maken de poriën op de tong wakker en daardoor worden de receptoren gestimuleerd die gevoelig zijn voor hitte en pijn. Resultaat: het zenuwstelsel denkt dat je je verbrand hebt en het lichaam maakt natuurlijke pijnstillers vrij. Zo maken chilipepers je licht in je hoofd.

Een lijf om van te smullen In vergelijking met sommige andere gebruiken zijn afrodisiaca en chilipepers maar kwezels. Het Japanse ritueel Nyotairomi bestaat erin om sushi te serveren op een naakt vrouwenlichaam. Het gebruik, dat Sex and the Cityfans zich misschien herinneren van de wellustige Samantha die zichzelf bedekt met sushi en vergeefs wacht op haar lover, doet feministen steigeren en is eigenlijk vooral populair onder toeristen en in de media.



In verschillende films worden voedsel en erotiek verenigd, niet altijd op een even subtiele manier. Wie herinnert zich de bekende scène uit ‘When Harry met Sally’ met de pastrami-sandwich? Of de film ‘Flashdance’ waarin Jennifer Beals wel heel erotisch te werk gaat met een kreeft? De Japanse film Tampopo gaat zelfs helemaal over voedsel en erotiek. Organiseer een filmavond en zorg voor aangepaste hapjes.



Organiseer een thema-avond: een groepje amateurkoks maakt een ‘pikante’ maaltijd, een seksuoloog, een etnoloog en een socioloog geven uitleg over afrodisiaca en erotiek in verschillende culturen en door de eeuwen heen…Verdere inspiratie vind je onder meer in het boek ‘De Lusthof van Venus’, dat professor Marc de Cleene schreef over liefdesmiddeltjes door de eeuwen heen.



Multiculturele vrouwengroepen, bundel jullie krachten: organiseer een kookavond of een workshop met afrodisiaca uit verschillende culturen. Zorg voor toepasselijke muzikale begeleiding bij de maaltijd.



Of pak het ludiek aan en organiseer een taartenslag met erotische vormen (in Engeland bestaan daar zelfs bakwedstrijden voor).



Zet jezelf in lichterlaaie en ga voor een gepeperde avond: in veel landen zijn chilipepers een vaste smaakmaker. Organiseer een workshop Indiaas koken en leer samosa met bijbehorend pikant sausje maken, of waag je aan een Mexicaanse ‘michelada’, een bier waar je een pikant sausje aan toevoegt.

| 39 |

| 40 |

Esen 1980 De leden van fietsclub 'De Dolle Dravers’ kopen een brouwerij en worden 'De Dolle Brouwers’ Veel Belgische bieren ontstonden dankzij het enthousiasme en de creativiteit van groepjes bierliefhebbers. Het brouw- en proefplezier weerspiegelt zich niet zelden in de meest originele namen. We laten je proeven van enige bierwoordkunst ...

Dulle teve Fietsclub De Dolle Dravers werd brouwclub ‘De Dolle Brouwers’ maar behield zijn voorliefde voor dolle namen. Zij drinken graag hun eigen Dulle Teve. Dat is West-Vlaams voor een ‘vrouw met een krachtige persoonlijkheid’. Of minder eufemistisch uitgedrukt: een ambetant wijf. Het verhaal achter de naam: een cafébaas was verschillende brouwsels aan het proeven omdat hij een nieuw bier wilde introduceren in zijn café. Zijn vrouw werd echter ongeduldig en belde hem op. Waarop hij haar een ‘dulle teve’ noemde en meteen ook de naam van het bier bedacht had.

Poker Harry Potter heeft zijn Orde van de Feniks, dokters hebben hun Orde der Geneesheren, in Turnhout worden bierliefhebbers verenigd in de bierproefclub ‘De Orde van de Zatte Mus’. Uit die bierproefclub ontstond een hobbybrouwerij: Het Nest. Hun ambitie: elk pokerspel winnen met een grote straat in bieren. De Schuppenboer, de Hertenheer en de Schuppenaas hebben ze al. Ter ere van het tienjarig bestaan van de Orde brachten zij de ‘Kleveretien’ uit: een (donker) bier van -de naam zegt het al- tien graden.

Boerderijbier Nog een bekende brouwersclub is De Struise

Brouwers. Zo genoemd niet vanwege hun lichaamsbouw maar vanwege de struisvogelboerderij die de brouwers tegelijkertijd runden. De namen van hun bieren zijn navenant: zij brouwen onder andere een Kloeke Blonde en een Struise Rosse. Boerderijen en brouwerijen blijken een gouden combinatie. Het Leute Bokbier van brouwerij Van Steenberge verwijst naar de bokken van de boerderij uit 1927.

Niet zomaar een naam Aan veel streekbieren zijn originele namen en bijbehorende verhalen verbonden. Het Buffalobier bijvoorbeeld komt niet uit Amerika (of uit Gent), maar is meer dan honderd jaar oud en komt uit Sint-Lievens-Esse. Het verhaal gaat dat de brouwersgasten van grootvader Arthur de toestemming kregen om naar het circus te gaan dat zijn tenten had opgeslagen in het dorp. Zij betaalden een knecht om ondertussen het bier boven het vuur te houden. De knecht stookte goed, maar roerde weinig. Het bier was licht verbrand en smaakte speciaal en werd prompt ‘Buffalo’ gedoopt, naar het Buffalo Billcircus. Brouwerij ’t Slaapmutske stond tot 1999 bekend voor haar vrij zware bieren. Met de geboorte van het kind van één van de brouwers, gingen ze op zoek naar een minder sterk bier. Tijdens het brainstormen over een geschikte naam, liet de baby van zich horen. Volgens het verhaal kalmeerde hij wanneer ze hem zijn fopspeen gaven…gedoopt in het bier. Een waar slaapbiertje, bedachten ze, en ze noemden het bier Slaapmutske. Enthousiaste brouwers en gekke namen voor bier: de verhalen zijn eindeloos. Voor wie de smaak te pakken heeft, nog enkele pareltjes: wat dacht je van een Goliath, Piet-Agoras, Hofelf, Lamme Goedzak, Houten Kop of Totentrekker? Nomen est omen.

| 41 |

| 42 |



Bierliefhebbers, verenigt u: maak ter ere van de Week van de smaak een nieuw bier en laat je inspireren door bovenstaande namen om met een nog originelere naam op de proppen te komen. Laat je inspireren door de geschiedenis van je streek, door volkslegendes of juist door persoonlijke ervaringen.



Leef je niet enkel uit in de smaak en in de naam van het bier, bedenk ook een bijpassend glas en originele fles. Het oog wil ook wat!



Voor de woordkunstenaars onder u: volg het voorbeeld van de rederijkers en maak een gedicht voor het nieuwe bier. Laat het opvoeren tijdens een feestelijke avond, die natuurlijk opgeluisterd wordt door het bier in kwestie en bijpassende ‘bapas’.



Organiseer een thema-avond. Duivelse bieren (denk: Duvel, Satan, Judas) vragen om een hels proeffestijn, vrome namen (denk: Moeder Overste, Aardmonnik, Abdijbier) nodigen misschien wel uit tot een samenwerking met de pastoor of met het klooster.

HawaI 28 nov. 2o12 De vulkaan Kilauela spuwt lava in de oceaan en creëert zo een zeldzame combinatie van stoomexplosie en golven. Ze zijn als dag en nacht, als hemel en hel, als kat en hond, als…water en vuur. Om (schijnbare) tegenstellingen te verenigen is niet per se een vulkaanuitbarsting nodig, of een brandend ijsblokje, of een midzomernacht. In de wereld van de smaak zijn er genoeg aanleidingen om wat op het eerste gezicht niet bij elkaar past, te verenigen. En dan hebben we het niet alleen over vrouwen die bier brouwen of jenever stoken, maar ook over vreemde smaakcombinaties, smaakcompetities en -projecten.

Wetenschap in de keuken Bloemkool en chocolade. Oesters met kiwi’s. Aardbeien met bonen. Het zijn geen ‘vreemde goestjes’ van zwangere vrouwen, maar combinaties waarvan bewezen is dat ze goed bij elkaar passen. 'Foodpairing' heet de wetenschap die een objectief overzicht wil bieden van mogelijke smaakcombinaties. Onderzoeksbureau Sense for Taste vertrekt daarbij van een analyse van de smaakcomponenten: componenten kunnen gecombineerd worden wanneer ze bepaalde aroma’s gemeenschappelijk hebben. Op basis van tests in laboratoria stellen wetenschappers zogenaamde ‘smaakbomen’ samen. De goedgekeurde combinatie van aardbeien met bonen schopte het trouwens tot een officieel dessert van chef Sang Hoon Degeimbre in het Waalse toprestaurant L'Air du Temps.

| 43 |

| 44 |

De trots van buurgemeenten - Eendracht maakt macht? In de zestiende eeuw wist men het al: onderlinge concurrentie kan een boost geven aan de creativiteit. In die tijd floreerden de rederijkerswedstrijden. Dat waren wedstrijden waarbij redenaars hun welsprekendheid tentoon spreidden. Niet zelden gingen die gepaard met drank en enig chauvinisme: rederijkers verdedigden de eigenheid van ‘hun’ stad of gemeente. Ook vandaag wordt de concurrentie tussen steden en gemeenten op een speelse manier aangewakkerd: zo claimen zowel Leuven als Brussel de titel ‘hoofdstad van het bier’.

Grootmoeders en designers In Grandma’s Design worden tegenpolen op een iets vriendelijkere wijze verenigd: dit Europese project gaat uit van de kunde en de kennis van meer dan 75 grootmoeders uit vijf verschillende Europese landen. Via een filmpje op de website www.grandmasdesign.com laten zij jonge en minder jonge bakfanaten meegenieten van een authentiek bakrecept. Bovendien dagen zij designers uit: laat je inspireren door ons (bak)verhaal om een nieuw concept te bedenken, aangepast aan de huidige maatschappelijke omstandigheden. Baklava uit Turkije, mattentaart uit Geraardsbergen, Karelian pies uit Finland, pepernoten uit Nederland en ricottataart uit Italië, ze worden binnenkort in een nieuw kleedje gestoken. Grandma’s Design wil de schijnbare tegenpolen van grootmoeders en designers - traditie en innovatie - verenigen. Wordt vervolgd … tijdens de Week van de Smaak. Want dan verschijnt het boek met de resultaten.



Neem een kijkje op de website van Foodpairing (www. foodpairing.com) en laat je inspireren door de vreemde combinatiemogelijkheden. Of nodig een chef uit voor een workshop Foodpairing en maak de smaakavonturier in jezelf wakker.



Word je bewust van tegenstellingen in de wereld. Scholen, organiseer een inleefdag waarin luxe in contrast staat met de meest eenvoudige gerechten.



Mannen koken voor de show, vrouwen staan beter hun mannetje in de alledaagse keuken. Reken af met de clichés en daag als mannenkookclub een vrouwenvereniging uit (of omgekeerd) in een kookduel.



Grootmoeders en designers, het lijkt een verrassende combinatie. Jong en oud kunnen nog wat van elkaar leren: werk samen met een Woonzorgcentrum om oude recepten te verzamelen en er een nieuwe wending aan te geven. Organiseer een feest met de ‘oude’ en de ‘nieuwe’ variant in de hoofdrol tijdens de Week van de Smaak.



Laat je inspireren door de rederijkerstraditie, organiseer een schrijfwedstrijd tussen verschillende gemeenten en laat inwoners het tegen elkaar opnemen in de strijd voor hun streekproduct of bier. Moge de beste winnen!

| 45 |

Oostende 14 november 2013 De Smaakboot vertrekt Een chef, een biersommelier en een witloofboer schepen samen met veertig passagiers in op een historisch schip. Tijdens de Week van de Smaak vaart de Smaakboot dwars door Vlaanderen: van aan de kust tot diep in Limburg. Elke dag meert de boot aan in een ankerstad, waar passagiers afstappen om de stad te verkennen en nieuwe passagiers opstappen. Het schip vertrekt in Oostende en vaart onder meer langs Brugge, Roeselare, Gent, Dendermonde, Mechelen, Leuven, Antwerpen en Hasselt.

Bootloof Aan boord genieten de passagiers van een maaltijd, bereid door een chef afkomstig uit de streek waar de boot doorheen vaart. Een speciale rol is daarbij weggelegd voor witloof. Want witloof en boten zijn altijd een goed huwelijk geweest: het is via een boot dat witloof vreemd kon gaan. Via schepen bereikte de groente voor het eerst Amerika en kreeg daarom de veelzeggende bijnaam ‘bootloof’ mee. De finishing touch van de maaltijd is een bijpassend streekbier. Passagiers die varen tussen Gent en Dendermonde zullen bijvoorbeeld kunnen genieten van een Tripel Karmeliet of een Kwakbier van brouwerij Bosteels.

| 47 |

| 48 |

Historisch schip De Smaakboot is geworteld in de geschiedenis: het is de Gentse Barge die tien dagen lang Vlaanderen zal doorkruisen. De Gentse Barge was een historische trekschuit die van 1624 tot 1908 elke dag voer tussen Gent en Brugge. Daarbij werd het schip voortgetrokken door twee tot zes trekpaarden. Het schip garandeerde een veilige overtocht (want het risico op struikrovers viel weg) en stond bekend om zijn comfort en…zijn uitstekende keuken. Daarom was het erg in trek bij hooggeplaatste gasten. Lodewijk XV was fan van het schip en ook koning Leopold I legde mee het vaartraject af. De huidige Gentse Barge is een reconstructie van een 18e eeuwse houten trekschuit: bij de opbouw werden kansarmen en langdurig werklozen betrokken.

Ankersteden De passagiers van de Smaakboot zetten hun tocht voort aan wal: bij hun aankomst in de volgende ankerstad worden zij hartelijk ontvangen door de inwoners en uitgenodigd om de stad te verkennen. Elk traject heeft zijn culinaire beleving, zijn passagiers, hoofdrolspelers en verhalen. De Smaakboot haalt in elke ankerstad een ‘smaakherinnering’ op. Zo worden elf ‘Smaken van Vlaanderen’ verzameld en tijdens de Week van de Smaak in de verf gezet.

Aan boord? Alle plaatsen aan boord van de Smaakboot zullen te winnen zijn. Hoe precies, verneem je op 7 mei. Hou de website van de Week van de Smaak in de gaten voor meer informatie of schrijf je in voor onze nieuwsbrief. Oostende

Brugge

antwerpen Gent

ROESELAERE

DENDERMONDE

mechelen

DEINZE Leuven

De Smaakboot werd mogelijk gemaakt dankzij de ondersteuning van

HASSELT

| 50 |

Week van de Smaak 2013

schrijf je in Wie? Bedrijven, verenigingen, gemeentebesturen, buurtcomités, scholen, musea, restaurants, bibliotheken, … werkelijk iedereen kan een activiteit organiseren tijdens de Week van de Smaak. Wat? Een tentoonstelling, een workshop, een lezing, een wandeling, een themaweek, een buurtfeest, een filmavond met proeverij… alles wat past binnen het charter van de Week van de Smaak (zie www. weekvandesmaak.be) en niet louter commercieel is. Voor wie? In principe zijn de activiteiten van de Week van de Smaak toegankelijk voor iedereen. Maar je kunt jouw activiteit ook richten tot een specifieke doelgroep (bv: kinderen of jongeren). Een activiteit kan ook georganiseerd worden voor eigen klanten, leden, leerlingen… In dat geval meld je je actie aan als een ‘gesloten’ activiteit. Deze activiteiten worden niet opgenomen in het programmaoverzicht, maar je ontvangt wel een pakket met promotiemateriaal. Hoe? Inschrijven kan online via de website www.weekvandesmaak.be/inschrijven Kostprijs? Deelname aan de Week van de Smaak is gratis voor non-profit organisaties. Profit-organisaties (bedrijven, restaurants, …) betalen een bijdrage van 50 euro + btw 21% per activiteit voor de administratieve kosten. Als organisator draag je zelf alle onkosten van de actie. Om de uitgaven te recupereren, kun je op zoek gaan naar sponsors, of inkomgeld vragen. In dat laatste geval vragen we de prijzen zo democratisch mogelijk te houden. Meer info? Surf naar www.weekvandesmaak.be

Coördinatie Week van de Smaak vzw Vol-au-vent Onderwijsstraat 126B BE-1070 Brussel T 02 527 28 00 [email protected] www.volauvent.net Samenstelling en eindredactie Hilde Brepoels, Eef Rombaut, Annelore Smits Redactie Annelore Smits Vormgeving www.yellowsubmarine.be Fotografie Foto’s boegbeelden - Danny Van der Elst Druk Albe De Coker, Antwerpen Verantwoordelijke uitgever Hilde Brepoels, vzw Vol-au-vent, Onderwijsstraat 126B, BE-1070 Brussel Wettelijk depot: D/2013/12.875/1