Schouderprothese De normale schouder
De schouder is de plaats waar de arm scharniert met de romp. Aan de zijde van de arm bestaat het gewricht uit een rond beenderig oppervlak, de humeruskop. Aan de zijde van de romp, vormt het schouderblad een kleine ovale holte, het glenoïd. De humeruskop past in het glenoïd en vormt zodoende het schoudergewricht. Dit gewricht is dus een ‘bal-in-eenkom’ gewricht en is het meest soepele gewricht van het lichaam. De bewegingen van de schouder worden verzorgd door sterke spieren:
De deltoïd spier die de oppervlakte van de basis van de schouder tot aan de top bedekt.
De rotator cuff spieren die vertrekken van het schouderblad, liggen onder de deltoïd spier. Ze trekken de bal in het kommetje, dit ter bevordering van de schouderstabiliteit.
Met deze spieren kunnen we belangrijke bewegingen maken zoals: onze handen in de nek leggen, aan de andere schouder en oksel komen, naar onze rug en het achterwerk reiken en natuurlijk iets boven het hoofd nemen.
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
1
Bij een gezonde schouder glijdt de humeruskop soepel in het glenoïd omdat het uiteinde van deze beide botten bedekt zijn door een gladde gepolijste stof (het kraakbeen) en gesmeerd worden door de gewrichtshuid (synovium). De spieren en vooral de pezen die rondom de humeruskop en het glenoïd liggen, verzorgen de stabiliteit en de beweeglijkheid van het gewricht.
De versleten schouder
Een schouder kan verslijten of minder goed functioneren door ouderdom, overmatig gebruik of belasting, door reuma (figuur 2), door onherstelbare gescheurde pezen (figuur 3) of door een afgestorven humeruskop (figuur 4), bijvoorbeeld door overmatig cortisone gebruik. Hierdoor wordt de gladde oppervlakte van het uiteinde van de botten ruw en vervormd. Deze aandoeningen vervormen het volledige schoudergewricht. Hierdoor treedt er uiteraard op een bepaald moment pijn op en een verminderde beweeglijkheid. We kunnen een versleten schoudergewricht vervangen, net als een versleten heup of knie. Het vervangen van een schouder is een veilige en betrouwbare ingreep. De ingreep wordt uitgevoerd door een orthopedisch chirurg (een arts die gespecialiseerd is in de behandeling van bot- en gewrichtsziekten). Door deze ingreep, waarbij de ruwe versleten oppervlakten vervangen worden door een prothese, zal de pijn verdwijnen en kunt u de normale dagelijkse bewegingen grotendeels terug uitvoeren. Deze ingreep is ook nodig als de schouder dermate ernstig gebroken is (figuur 5) dat een operatief herstel niet meer mogelijk is. Als men ouder wordt, verloopt het genezingsproces trager door en kan het zijn dat uw dokter beslist om de breuk met een omgekeerde schouderprothese te behandelen.
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
2
Klachten van een versleten schouder Pijn is continu aanwezig, ook ’s nachts, en u kunt er niet meer op liggen. De pijn wordt ook erger als u de schouder belast. Weersveranderingen kunnen de pijn beïnvloeden. Stijfheid is ook aanwezig doch kan langdurig verdragen worden, omdat het schouderblad een deel van de schouderfuncties kan overnemen. Door deze pijn en stijfheid kan het onmogelijk worden om zelfs normale levensnoodzakelijke bewegingen te doen zoals zich aankleden, wassen of voorwerpen oprapen.
Verloop van het onderzoek Medische voorgeschiedenis: De arts zal vragen wanneer en hoe de pijn en het verlies van kracht zijn opgetreden. Is er meer pijn na belastende activiteiten en welke andere symptomen zijn er. De chirurg zal u vragen stellen over uw algemene gezondheid, inclusief andere bot- en gewrichtsziekten, vorige breuken en kwetsuren en welke medicatie u gebruikt. Voordat u een operatie ondergaat, zal ook de anesthesist vragen of er problemen zijn geweest bij vorige ingrepen of verdovingen.
Klinisch onderzoek Een lichamelijk onderzoek is vaak bijzonder pijnlijk. Dit beperken we dan ook tot een minimum. We moeten wel nagaan of alle pezen rondom het versleten gewricht intact zijn. Bij een kapotte pees moeten we mogelijk een speciale omgekeerde schouderprothese plaatsen. Het is daarom erg belangrijk dat u alle bewegingen van de schouder met zoveel mogelijk kracht tegen de hand van de dokter uitvoert. Deze kan dan zien welke pezen aangetast zijn.
Hand van de rug duwen (figuur 6 – subscapularis)
Hand naar boven duwen (figuur 7- supraspinatus)
Hand naar buiten duwen met geplooide elleboog [figuur 8 – infraspinatus & teres minor].
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
3
Voordat u geopereerd wordt, voeren sommige artsen een gestandaardiseerd klinisch onderzoek uit, zodat een score kan worden opgemaakt (de score volgens Constant Murley). Na de operatie doen we dit gestandaardiseerd onderzoek op verschillende tijdstippen opnieuw (3 maanden, 6 maanden, 1 jaar, 2 jaar). Op deze manier kunnen we de evolutie tussen de periode voor en na de operatie volgen.
Radiologisch onderzoek Voordat we het schoudergewricht vervangen door een prothese is er röntgenonderzoek en een CT-scan nodig. Vóór de CT-scan doen we de arthrografie. Hierbij spuiten we een contrastvloeistof in het schoudergewricht. Dit kan tijdelijk een lichte verergering van pijn veroorzaken. Soms kan een MRI-scan ook volstaan, alhoewel de vervorming van het bot er minder goed op beoordeeld kan worden. Met deze onderzoeken bepalen we de kwaliteit van de spieren en de pezen. We kunnen dan de keuze maken voor een anatomische prothese (= een naar een normaal gewricht gelijkende prothese (figuur 11) ofwel een niet-anatomische prothese (een omgekeerd gewricht) (figuur 12).
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
4
Onderzoeken voorafgaand aan de operatie Voor de operatie dient u op controle te gaan bij uw tandarts. Een onbehandelde tandinfectie verhoogt namelijk het risico op een infectie van de prothese. Soms is een algemeen onderzoek bij de huisarts of bij een internist nodig. Of dit zo is zal de anesthesist beslissen op het preoperatief spreekuur. Maximaal 3 maanden voor de operatie gaat u hier naar toe. Hierbij zal bloedafname, een longfoto en een hartonderzoek (electrocardiogram = ECG) minimaal noodzakelijk zijn.
Soorten therapie Niet-operatieve therapie Als warmte, rust, medicatie, inspuitingen en fysiotherapie niet meer genoeg zijn om de pijn en de verminderde beweeglijkheid op te vangen, kan de arts een nieuw schoudergewricht adviseren. Chirurgische therapie Meestal nemen we u de dag voor de ingreep in het ziekenhuis op. U blijft nuchter vanaf 12 uur ’s nachts op de dag van de ingreep (dit betekent niet meer eten of drinken). U kunt ook de dag van opname nog vragen stellen aan de verpleging of anesthesist (arts die de verdoving aanbrengt). De ingreep gebeurt onder algemene verdoving. Hiervoor steken we een intraveneus (in bloedvat) buisje in de arm (kleine prik). Langs die weg dienen we vloeistoffen en medicatie toe. Vraag aan uw anesthesist om verdere uitleg. De arts maakt een snede van een tiental centimeter aan de voorzijde (figuur 13a) of aan de bovenzijde (figuur 13b) van de schouder. De humeruskop wordt verwijderd of afgeslepen zodat hij vervangen kan worden door een metalen bol (figuur 14). Soms wordt een steel in het mergkanaal van de bovenarm gebruikt ter versteviging van de fixatie (figuur 15). Afhankelijk van de techniek van de chirurg zal deze steel al dan niet gecementeerd worden. De cementering van de steel is noodzakelijk als het om de behandeling van een recente breuk gaat. Als de chirurg kiest voor een totale schouderprothese zal deze ook het glenoïd vervangen door een “plastic kommetje” dat meestal gecementeerd wordt in het bot. Als het om een omgekeerde prothese (figuur 16) gaat dan vervangt de arts het glenoïd door een bol. Hij zet die in het bot vast met schroeven. De bol kan daarna vastgroeien aan het bot (na enkele maanden).
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
5
Een Totale Schouder Prothese (figuur 11, 12, 14, 15) geeft een snellere en betere pijnverlichting dan een Hemiprothese (dit is een prothese van alleen de humeruskop, figuur 16). Het gaat wel om moeilijkere chirurgie, zodat theoretisch meer complicaties kunnen optreden. Als de spieren en pezen echter niet meer te herstellen zijn is een totale (omgekeerde) schouderprothese nodig. De arts zal de voor- en nadelen van alle typen prothesen voor de ingreep uitleggen.
Mogelijke complicaties bij chirurgische therapie: De chirurg zal de mogelijke risico’s van de ingreep uitvoerig bespreken. U mag aannemen dat complicaties zeldzaam zijn (minder dan 5%). De complicaties kunnen zijn: •
Een reactie op de algemene verdoving;
•
Een eventuele ontsteking van de prothese;
•
Letsels aan bloedvaten en zenuwen, breuken van het bot van opperarm en/of schouderblad;
•
Na de ingreep kan een onvoorziene stijfheid optreden met verlies van beweeglijkheid ter hoogte van je schouder;
•
Op lange en middellange termijn kan de prothese loskomen of vroegtijdig verslijten;
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
6
•
Soms kan een ontwrichting van de prothese optreden (vooral na meerdere chirurgische ingrepen of bij revisie chirurgie (revisie = wanneer je schouder al geopereerd was).
Revalidatieschema U start onmiddellijk met de revalidatie. Meestal wordt de arm op rust gesteld door middel van een verband (adductor). Dit verband dient om rust te geven aan de schouder als hij niet gerevalideerd wordt. Zodoende wordt een van de eerste moeilijkheden te leren leven met één arm: de verpleegster of de fysiotherapeut zal u leren hoe hiermee om te gaan. De eerste dagen is de revalidatie enkel passief, dit wil zeggen dat enkel de fysiotherapeut de arm beweegt. Hij zal u echter snel aanleren om zelf het schouderblad; op te trekken (figuur 17), naar voor te brengen of naar achter (figuur 18). Ook moet u zo snel mogelijk na de ingreep starten met pendeloefeningen (figuur 19).
Bij een ‘omgekeerde’ TSP mag u, indien mogelijk, onmiddellijk de schouder actief bewegen. Uiteraard mag dit enkel na toelating van de behandelend arts. Het verblijf in het ziekenhuis duurt meestal een kleine week. Daarna kunt u verder oefenen met een fysiotherapeut
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
7
van eigen keuze. Met behulp van een katrolletje (figuur 20) oefent u de de reik-mobiliteit. Daarna kunt u met een handdoek (figuur 21) de hand-rug-beweging oefenen. Op deze manier kunt u zo snel mogelijk de functionele bewegingen proberen te verkrijgen. Dit lukt meestal na een drietal maanden. Bij een anatomische TSP mag u gedurende een zestal weken geen beweging met de arm naar buiten uitvoeren (uitwendige rotatie). Bij een ‘omgekeerde’ niet-anatomische TSP dient geen passieve stretch te gebeuren. De fysiotherapeut mag de schouder niet ‘forceren’. Bij beide types moet u zo snel mogelijk actief alle bewegingen aanleren, uiteraard onder de pijngrens. U mag onmiddellijk liggend de beweging van de arm proberen te verbeteren (figuur 22). Zoals reeds gezegd, mag bij de anatomische TSP en de HSP de uitwendige rotatie (figuur 23) slechts geoefend worden na een zestal weken. Dit gebeurt best vanuit liggende positie op een hard oppervlak (een mat of een oefenbed) ofwel rechtstaand ter hoogte van de deur of een kast. Na ongeveer zes weken mag u bij elk type prothese meer en meer krachtoefeningen starten (figuur 24).
Medische nacontroles Een prothese dient regelmatig gecontroleerd te worden: •
Na drie weken mogen de hechtingen verwijderd worden.
•
Na een drietal maanden door een radiografie.
•
Na zes maanden en daarna jaarlijks om de verdere evolutie te controleren.
Wees waakzaam voor ontstekingen aan tanden of nagels. Neem steeds contact op met je huisarts, bij onverklaarbare koorts en laat nooit een infiltratie aan de geopereerde schouder plaatsen. Meer informatie kunt u vinden op de websites: www. flesss.be en www.orthopeden.org
Rechten en plichten Als patiënt heeft u bepaalde rechten en plichten binnen de gezondheidszorg. Dit is vastgelegd in de Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO). Meer informatie over dit onderwerp kunt u lezen op onze website: www.zorgsaam.org. Zie hiervoor de rubriek ‘rechten en plichten’.ZorgSaam houdt zich aan de Wet Bescherming Persoonsgegevens.
schouderprothese – ZorgSaam Ziekenhuis – www.zorgsaam.org – augustus 2015
8
