Schets van vernieuwend internationaal onderwijs : essentieel voor de internationalisering van de Brainportregio 1. Inleiding ‘Het onderscheid tussen een leider en een volger wordt bepaald door innovatie’ (Steve Jobs) Innovatie wordt als dé basis van vooruitgang en welvaart beschouwd. Volgens de ‘Erasmus Concurrentie & Innovatie Monitor’, die het belang van investeringen voor het innovatiesucces van Nederlandse bedrijven in kaart bracht, wordt dit succes voor 75% bepaald door investeringen in organisatie, management, arbeid en onderwijs. Een kwart ervan is het gevolg van investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Wanneer ‘Brainport’*, naast ‘Airport’(Amsterdam) en ‘Seaport’ (Rotterdam) als mondiale top innovatieregio wil blijven meetellen, dan zijn hoogwaardig werk, hoogwaardig onderwijs en een zeer aantrekkelijke leefomgeving absoluut voorwaardelijk. Wetend dat een aanzienlijk deel van het hoogwaardige werk vooralsnog door buitenlandse kenniswerkers wordt verricht, staat in deze notitie de inbreng van de internationale school als onderdeel van de regionale kennisinfrastructuur centraal. In het verlengde hiervan besteden we ook aandacht aan de omstandigheden waaronder buitenlandse kenniswerkers hun arbeid verrichten: het belang van goed onderwijs voor hun kinderen, een zinvolle dagbesteding voor hun eventuele partners en het participeren in de samenleving. Deze notitie, die in nauwe samenwerking met de betrokken bedrijven en onderwijsinstellingen tot stand kwam ‘beziet’ de ontwikkelingen vanuit gemeentelijk perspectief. Dit betekent dat naast economische motieven ook: het waarborgen van algemene toegankelijkheid en actieve pluriformiteit; een evenwichtige en samenhangende spreiding van onderwijsvoorzieningen; en het tegengaan van segregatie; richtinggevende uitgangspunten voor verdere uitwerking zijn. * ‘Brainport’ omvat Zuidoost-Brabant en is de spil van een netwerk dat zich over ZuidoostNederland en de landsgrenzen uitstrekt. Kern is de regio Eindhoven, met circa 740.000 inwoners en 400.000 arbeidsplaatsen.
2. (her-) Bezinning op internationaal onderwijs De ‘Internationale School Eindhoven’(ISE) groeit veel sneller dan in 2008; ten tijde van de economische crisis was voorzien.
Op 1 oktober 2015 telde de ’ISE’ al 908 leerlingen; een aantal dat eigenlijk pas vele jaren later werd verwacht. Deze onvoorziene groei leidt niet alleen tot een fysiek probleem, maar vormt voor onderwijs, kennisinstellingen, overheid en bedrijfsleven ('triple helix' ) ook aanleiding om zich opnieuw te bezinnen op: de aan de technologisering, internationalisering en flexibilsering van de arbeidsmarkt gerelateerde inbreng van het onderwijs in de Brainportregio en die van de ISE in het bijzonder; de rol van de ISE bij het toekomstbestendig maken van het onderwijs in de Brainportregio; de meest passende bekostigings- en bestuursstructuur; het welzijn van buitenlandse kenniswerkers en hun familie; de ‘grenzen van de groei’ (waar kwantiteit ten koste gaat van kwaliteit); de mogelijke alternatieven (onderwijs en huisvesting) Relevante publicaties, uitspraken en onderzoeken De Onderwijsraad en het Planbureau voor de Leefomgeving doen in hun recente publicaties een aantal ook voor de rol en positie van het internationaal onderwijs in en rond Eindhoven relevante uitspraken: Over onderwijs en arbeidsmarkt ‘Meerjarenagenda 2015 – 2020’, Onderwijsraad Wil Nederland internationaal een rol van betekenis kunnen spelen, dan is het ontwikkelen, verwerven, verspreiden en benutten van kennis essentieel, evenals het vermogen om te innoveren. Om die reden moet het onderwijs leerlingen en studenten kennis en vaardigheden laten opdoen die hen in staat stellen om in een internationale context te opereren. Een goed functionerend onderwijsstelsel en goed functionerende arbeidsmarkt zijn, aldus de Onderwijsraad cruciaal voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat. De Onderwijsraad onderzoekt als onderdeel van de genoemde Meerjarenagenda bovendien: - welke ambitie Nederland moet hebben ten aanzien van internationalisering in het onderwijs en; - op welke wijze die ambitie op stelselniveau vormgegeven moet worden. Dat advies richt zich in eerste instantie op het primair en voortgezet onderwijs, maar het biedt ‘doorkijkjes’ naar het middelbaar beroepsonderwijs en het hoger onderwijs. Internationalisering wordt daarbij vanuit het perspectief van verschillende actoren bekeken (met name docenten, leerlingen en schoolleiding). ‘Leren in Eindhoven 2030’ (Roadmap Educatie) haakt hierop aan: In de wereldregio Eindhoven wordt samen leren ondersteund door een sterke quadrupel helix (overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen en de lerenden), waarbij bedrijven uit de hele keten zijn betrokken in het leerproces. Over leefomgeving ‘Buitenlandse kenniswerkers in Nederland’ / ‘Buitenlandse kenniswerkers houden van de stad’, Planbureau voor de Leefomgeving Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) deed in 2013 en 2014 onderzoek naar
buitenlandse kenniswerkers in Nederland en concludeert: “De regio’s Amsterdam, Rotterdam-Den Haag en Eindhoven zijn nadrukkelijk de regio’s waarop buitenlandse talenten zich in Nederland richten. “ Het blijkt hierbij aldus de onderzoekers te gaan om een combinatie van economische motieven (loopbaanperspectieven, loonniveau, en hiernaast kosten van levensonderhoud enzovoort) en van factoren die te maken hebben met een attractieve leefomgeving (nabijheid tot bepaalde voorzieningen, bijvoorbeeld culturele en recreatieve voorzieningen, internationale scholen, maar ook het niveau van veiligheid en overlast). Veel buitenlandse kenniswerkers wonen en werken in dezelfde regio. Opvallend* is echter dat een relatief grote groep buitenlandse kenniswerkers in de Brainport Eindhoven werkt en in de regio Amsterdam woont: bijna 11 procent. Ook het ‘Netherlands Foreign Investment Agency’ (NFIA) wijst op het belang van een aantrekkelijk vestigingsklimaat: ‘Monitor Vestigingsklimaat najaar 2015 deel 2: Internationale scholen’, Netherlands Foreign Investment Agency Buitenlandse vestigingen zijn van essentieel belang voor de Nederlandse economie en dragen bovengemiddeld bij aan de Nederlandse werkgelegenheid en welvaart… Om bedrijven hier te krijgen en om ze in Nederland te houden is een excellent vestigingsklimaat van groot belang. Daarbinnen ligt de focus steeds vaker ook op de beschikbaarheid van internationaal talent en een omgeving die daarop aansluit. Vragen als: kan mijn partner hier studeren of werk vinden? Vind ik een goede school voor mijn kinderen? – spelen een steeds grotere rol in de locatiekeuze, zeker bij talentvolle ‘internationals’. Over expats en kenniswerkers Tenslotte zijn er signalen dat het aantal buitenlandse, op integratie gerichte kenniswerkers het aantal tijdelijk verblijvende ‘expats’ in de regio overstijgt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) definieert een ‘expat’ aan de hand van een aantal afgebakende kenmerken: ‘Expat, wanneer ben je het? Een afbakening van in het buitenland geboren werknemers op basis van loon’, CBS …Volgens de gemene deler van deze kenmerken is een expat iemand die in een ander land geboren en opgegroeid is, die doorgaans meer verdient dan een reguliere werknemer, vaak werkt bij een internationaal georiënteerd bedrijf, hooggekwalificeerd is, niet de intentie heeft zich permanent in Nederland te vestigen en zich niet of nauwelijks met Nederland(se waarden) identificeert. * deze constatering van het PBL vormt met die van het NFIA de aanleiding voor de aanbeveling om ook de nodige aandacht te besteden aan de aantrekkelijkheid van leefomgeving 3. Waar willen we in 2020 staan? Wanneer we met de juiste inzet en middelen een ‘sprong’ in de tijd maken, dan is dit wellicht de werkelijkheid van 2020: September 2020 Alice loopt samen met haar moeder Joan over de onlangs uitgebreide parkeerplaats van de International School Eindhoven. Ze zijn op weg naar het auditorium waar ze zullen worden ontvangen door de directeur van ISE. “Je eerste schooldag wordt extra
bijzonder,” vertelde ze tijdens het kennismakingsbezoek: “Je bent onze vijftienhonderdste leerling!” . De ‘owl’ zit vol. Alice herkent een aantal van haar nieuwe klasgenoten. De broers Xavier en Juan bijvoorbeeld, die haar tijdens de ‘meeloop-dag’ vertelden dat ze ook op zaterdagen regelmatig op de campus te vinden zijn. “Als je komt kun je ook mooi mee naar het feest dat we elk jaar in oktober ter ere van Columbus vieren!” , zeiden de twee toen. “En dat je geen Spaans spreekt is geen enkel probleem…want iedereen spreekt daarnaast Engels”, voegden ze er aan toe om hun uitnodiging extra kracht bij te zetten. “En nee komt in ons woordenboek niet voor!” Moeder Joan had het lachend aangehoord. Dit was waarom zij en haar man John hadden besloten om hun wonen en werken te combineren en van Amsterdam naar Eindhoven te verhuizen. De kwaliteit van het onderwijs was getuige de internationale accreditaties vergelijkbaar, maar school (wat een plaatje…!) en omgeving boden beslist meer. Een scala aan mogelijkheden om in wijk, stad of streek actief te zijn bijvoorbeeld. Zo kon Joan aan de slag als ‘native speaker’ bij een van de diverse tweetalige scholen in de regio en had John wel oren naar een actieve rol bij de sport- en theateractiviteiten die in en rond de school werden georganiseerd. ’Ik moet toch iets met die vrijgekomen reistijd doen’, had hij gegrijnsd. Beiden waren ook onder de indruk van het initiatief waarover ze hun nieuwe Nederlandse buren hoorden vertellen. Een succesvolle samenwerking tussen de Technische Universiteit Eindhoven en de scholen voor voortgezet onderwijs in de Brainportregio gericht op het opleiden van excellente bèta leerlingen. Of ze naar voren wil komen, vraagt de directeur aan Alice, nadat ze in haar inleidende praatje iets heeft verteld over de groei van het aantal leerlingen, de voorziene uitbreidingsplannen en de weloverwogen keuze om niet te verhuizen. Alice wordt officieel verwelkomd en mag daarna een heuse openingshandeling verrichten. Door het uitvoeren van een irisscan opent ze de nieuwe virtuele campus van de internationale school. Joan glimt van trots maar schrikt als ze op haar horloge kijkt. Over een kwartier staat de aannemer voor de deur van haar nieuwe huis. Onderweg maar even bellen denkt ze… Gelukkig spreekt de man Engels net als z’n personeel.
Ambitie 2020 In 2020 is de internationale school: Centraal gehuisvest Er is één centrale voorziening met plaats voor 1500 leerlingen. Een centraal gehuisveste school levert niet alleen een belangrijke bijdrage aan de inhoudelijke ontwikkeling van het onderwijs, maar vergroot ook de aantrekkelijkheid van de leefomgeving. Buitenlandse ouders die hun kinderen verspreid over de stad (of zelfs daar buiten) naar school moeten brengen ervaren dit als een verschraling van het aanbod. Daarom is het, anders dan in Nederland, allerminst vanzelfsprekend dat leerlingen van de ISE zelfstandig van en naar school fietsen.
Verrijkt met een uitgebreid buitenschools programma dat bijdraagt aan de gewenste community functie De school is aantoonbaar ‘more than a school’. ‘Expats verwachten een school met een ‘community functie’*. Het voorzieningenniveau en de vele schoolse zowel als buitenschoolse activiteiten vormen een belangrijk vestigingsargument voor expats en buitenlandse kenniswerkers. *uit ‘Deuren open, advies internationale scholen’, innovatieplatform Wachtlijstvrij Van een capaciteitstekort is geen sprake. Er bestaat een realistisch en eenduidig beeld van de verwachte groei waarop ook in ruimtelijke zin is geanticipeerd. De uiteindelijke locatiekeuze is het resultaat van een transparante zoektocht naar mogelijke alternatieven. Hierbij is óók gekeken naar de mogelijkheden voor het realiseren van een voorziening voor internationaal middelbaar beroepsonderwijs. Met het toekomstbeeld voor ogen wordt voortvarend geïnvesteerd in de voor de korte termijn noodzakelijke huisvesting. Ook in het weekend ‘in bedrijf’ De vele op de campus aanwezige voorzieningen zijn ook in het weekend beschikbaar. Er zijn bijvoorbeeld diverse zaterdagscholen waar les in de thuistaal wordt gegeven. Medegebruik wordt ingezet om integratie te bevorderen en kosten te delen. Gezegend met de nieuwste technologieën De school is een Brainportboegbeeld. De ISE vervult een regionale voortrekkersrol. De internationale school beschikt over een scala aan ICT-toepassingen (o.a. virtuele campus) die niet alleen het leren ondersteunen, maar ook worden ingezet om knelpunten (vervoersbewegingen, ruimtegebruik) op te lossen. Actief als expertisecentrum voor het onderwijs in de regio De schoolorganisatie is spin in het web van regionale onderwijsontwikkeling. De ISE werkt nauw samen met primair en voortgezet onderwijs in de regio. In hun streven naar (verdere) internationalisering van hun onderwijs, kunnen de scholen in de regio waar vragen om gebruik te mogen maken van de binnen de ISE bestaande expertise. Ook beschikt de internationale school over een (ouder-) netwerk van in te zetten native speakers. De intensieve, op de internationalisering van het onderwijs in de Brainportregio gerichte samenwerking biedt kansen voor zowel Nederlandse als buitenlandse leerlingen. De meer en meer afgestemde onderwijsinhoud leidt bovendien tot een breder aanbod. Zo kan de verwachte instroom van internationale kenniswerkers die nu vooral door de ISE wordt opgevangen gespreid plaatsvinden.
Prominent onderdeel van de Brainport kennis infrastructuur Internationaal onderwijs trekt hooggeschoolde kenniswerkers aan. Om de regio Zuidoost-Nederland tot koploper in de internationale kenniseconomie te maken is een excellente kennisinfrastructuur nodig, die hooggeschoolde kenniswerkers genereert. Deze categorie komt vooralsnog vooral uit het buitenland. ‘Buitenlandse kenniswerkers kiezen vooral voor buurten van waaruit veel banen te bereiken zijn en buurten met veel inwoners tussen de 25 en 45 jaar. Belangrijk blijkt ook de nabijheid van internationale scholen, vooral voor niet-alleenstaanden. Verder valt op dat relatief veel buitenlandse kenniswerkers in de nabijheid van een technische universiteit wonen (Planbureau voor de Leefomgeving).’ In regionaal (Brainport-)verband wordt nagedacht over het realiseren/verder vormgeven van internationaal gericht onderwijs en de rol van ISE hierbij (zie ook: ‘Actief als expertisecentrum voor het onderwijs in de regio’). Bij deze verkenning worden ook succesvolle buitenlandse voorbeelden betrokken (o.a. Israël, Duitsland en Scandinavië) en bestaande netwerken (bijvoorbeeld ‘LINE’) benut. In lijn met de Brainportambitie (Technologiepact 2020) bieden álle basisscholen in de regio ‘Wetenschap en Techniek’ aan.
Gericht op integratie en voorkoming van eenzaamheid Eenzaamheid is een toenemend probleem. Het voorzieningenniveau is onderdeel van de aantrekkelijke leefomgeving. Voor de kenniswerker en diens gezin vormt hun welzijn een niet te onderschatten ‘arbeidsvoorwaarde’. Niet zelden vereenzamen de nietwerkende partners bij gebrek aan sociale contacten en een betekenisvolle dag invulling. De scholen die internationaal onderwijs verzorgen beschikken onder meer over een netwerk van verenigingen en vrijwilligersorganisaties waarin kenniswerkers en hun gezin kunnen participeren en integreren.
“However, we still miss a place where we can meet and participate with decision makers.” There are social events for them in The Hub and the expat centre helps with official documents when you arrive, but Gordon and Ioana want representatives who are open to the needs and views of expats who live in Eindhoven (uit ‘Expeditie Eindhoven, iedereen mee’, coalitieakkoord 2014 – 2018). Integraal betrokken bij de eerste opvang van anderstalige nieuwkomers Kinderen van asielzoekers en vluchtelingen worden weliswaar niet door de ISE opgevangen, maar de opvang van ‘nieuwkomers’ (expats, buitenlandse kenniswerkers, arbeidsmigranten en vluchtelingen) wordt -rekening houdend met de kennis en kunde van de betrokken scholen - in samenhang met alle schoolbesturen bezien. De eerste opvang en begeleiding van vluchtelingen vereist bijvoorbeeld een ‘andere’ kennis en kunde dan die van buitenlandse kenniswerkers en expats.
Deels bekostigd met private middelen Ouders betalen een substantiële eigen bijdrage*. De gedeeltelijke rijks bekostiging is niet toereikend om het gewenste hoge (voorzieningen) niveau te realiseren en vervolgens te handhaven. Van ouders (en/of hun werkgever) van VO-leerlingen wordt daarom een substantiële, niet-vrijwillige bijdrage gevraagd, waarmee de school de extra voorzieningen en activiteiten kan financieren. Een particuliere internationale school zoals Amsterdam en Den Haag die kennen, ligt gezien de omvang, samenstelling en draagkracht van de populatie buitenlandse kenniswerkers in Eindhoven niet voor de hand. *Verschillende regelingen ondersteunen de komst van (hooggekwalificeerde) arbeidsmigranten, zoals de Kennismigrantenregeling en de 30-procentregeling. Deze laatste regeling die arbeidsmigranten een loonbelastingvrijstelling geeft van 30 procent, is bedoeld voor personen met een specifieke deskundigheid (bepaald op basis van salarisdrempels) of die wetenschappelijk onderzoek doen. Een voorwaarde is dat de werknemer de twee voorgaande jaren meer dan 150 kilometer van de Nederlandse grens heeft gewoond.
‘Uitgegroeid’ bij … leerlingen Bij 1500 leerlingen vindt opnieuw een verkenning naar mogelijke groeiscenario’s plaats . De prognose is dat de huidige campus van de ISE een leerlingaantal van 1500 zou kunnen verwerken, zonder dat dat ten koste gaat van de kwaliteit en eigenheid. Een relevante ‘denktank’ (zie ook: ‘inrichting kennisinfrastructuur’) levert de hiervoor vereiste inbreng (zie ook : ’Actief als expertisecentrum voor het onderwijs in de regio’).
4. Hoe gaan we te werk en welke uitdagingen komen daarbij op ons pad Wanneer de groei van de Internationale School het getal van 1500 leerlingen passeert ontstaat er een nieuwe situatie. Dan bekijken we opnieuw hoe en waar in de behoefte aan internationaal onderwijs wordt voorzien. Ondertussen zitten we niet stil. In 2016 brengen we in Brainportverband mensen ("vrijdenkende visionairs") bij elkaar uit onderwijs, bedrijfsleven en overheid die hun denkkracht bundelen om vorm te geven aan het toekomstige internationale onderwijs in onze regio. We willen ons niet beperken tot de Internationale School maar doen ook onderzoek naar internationalisering van ander onderwijs in de regio. Hiertoe zoeken we ook samenwerking buiten de regio met onder meer de ministeries van OCW en Economische zaken en de provincie Noord-Brabant. Ook kijken we over de grens naar hoe het internationale onderwijs is geregeld in andere landen; met name die landen waaraan Nederland investeringsprojecten aan verliest. ISE vervult meer en meer de rol van kennis- en expertisecentrum voor andere onderwijsinstellingen. Ook speelt ISE een rol bij de integratie van kenniswerkers in de samenleving. Bijvoorbeeld door het organiseren van (buitenschoolse) activiteiten als "koffieochtenden" en "netwerkbijeenkomsten" onder het motto "happy child... happy mother... happy father".
Kansen zien we ook in het betrekken van partners van kenniswerkers bij het onderwijs (bijvoorbeeld door deze in te zetten als "native speakers"). In de loop van 2016 formuleren we een concreet plan van aanpak voor de komende jaren.
