SBM. Leden Besturenraad krijgen meer invloed. november 2008 nummer 3. Econoom met hart voor onderwijs. Identiteit in personeelsbeleid

SBM Maandblad van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders

november 2008

nummer 3

Econoom met hart voor onderwijs Identiteit in personeelsbeleid Rekenzwakke school geen hopeloos geval Scholen over besteding extra geld Kloof tussen mbo en hbo is te dichten

Leden Besturenraad krijgen meer invloed

Vacature Commissie van Beroep VO/HBO In de Commissie van Beroep VO/HBO, ingesteld door de Besturenraad, is een vacature ontstaan voor een lid die de schoolbesturen zal vertegenwoordigen. De Commissie van Beroep behandelt beroepszaken die door personeelsleden bij de Commissie zijn aangebracht tegen besluiten van het schoolbestuur betreffende het dienstverband. De Commissie van Beroep handelt naar de voorschiften uit art. 52 WVO en art. 4.7 lid 1 WHW.

De werkzaamheden bestaan uit het voorbereiden van het beroep en het deelnemen aan de commissie tijdens hoorzittingen. Gemiddeld zult u hier 1 namiddag/avond per maand mee kwijt zijn. Er bestaat een vacatieregeling en reiskosten worden vergoed. Wij zoeken bij voorkeur naar een lid met ervaring binnen de rechterlijke macht. Indien u interesse heeft in het lidmaatschap van de Commissie dient u rekening te houden met de vereisten voor het lidmaatschap van een commissie van beroep. Deze vereisten zijn: • betrokkene mag geen zitting hebben in of in dienst zijn van een schoolbestuur of het bestuur van een vereniging van schoolbesturen, noch deel uitmaken van het personeel van een instelling waarover de commissie haar werkkring uitstrekt; • betrokkene mag niet in dienst zijn van een vereniging als bedoeld in artikel 64 WPO, artikel 66 WEC, artikel 40 WVO of artikel 4.7 WHW waarvan het lidmaatschap openstaat voor personeel van instellingen waarvoor de commissie is ingesteld; • betrokkene mag geen deel uitmaken van de rijksinspectie; • betrokkene heeft de leeftijd van 70 jaar nog niet bereikt. Als de Besturenraad ertoe besluit U als kandidaat voor te stellen, zal een verkiezingsprocedure opgestart worden.

Wij ontvangen graag uw reactie voor 1 december 2008 per e-mail ter attentie van mw. mr. A.C. MelisGröllers, secretaris via [email protected] of per post Postbus 907, 2270 AX VOORBURG.

VOOR NADERE INFORMATIE KUNT U CONTACT OPNEMEN MET MEVROUW MELIS, TELEFOON 070 386 16 97. MEER INFORMATIE OVER DE COMMISSIE(S) VINDT U OP WWW.KRINGENRECHTSPRAAK.ORG.

SBM

Colofon

Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders november 2008 nummer 3

SBM is het maandblad van de Besturenraad, het centrum voor bijzonder en christelijk onderwijs. De Besturenraad vertegenwoordigt scholen bij overheden en instellingen, en verleent diensten rondom de thema's onderwijs & identiteit, personeel & organisatie, financiën, huisvesting, communicatie & kwaliteit en maatschappelijk draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650 besturen aangesloten, met 2.250 scholen en ruim 800.000 leerlingen en studenten in het basis-, speciaal, voortgezet, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Redactie Annemarie Rozeboom (eindredacteur a.i) Emmanuel Naaijkens (coördinerend redacteur) Corine de Reus (beeldredacteur) Redactieadres Oosteinde 114

6

Een econoom met hart voor onderwijs Afscheid Wim Bos van de Besturenraad

8

Identiteit in personeelsbeleid: beginsel of smoes? Over de dilemma's in een sollicitatieprocedure

Postbus 907, 2270 AX Voorburg E-mail: [email protected] Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Foto omslag

10

Rekenzwakke school geen hopeloos geval Rapport Onderwijsinspectie over rekenonderwijs

12

Elke stem telt straks binnen de Besturenraad Nieuwe verenigingsstructuur; verhuisplannen

18

Kloof tussen mbo en hbo is te dichten Docent Wiggele Oosterhoff schreef praktische leidraad

20

'We zijn al lang bezig met kwaliteitsverbetering' Schoolleiders vo over besteding extra geld

24

Onzekerheid als bron voor authentiek leiderschap Reacties op Rode Loperbijeenkomst

iStockphoto / Rusm Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Abonnementen (excl. 6% btw) SBM voor leden € 25,00 SBM voor niet-leden € 37,00 SBM met Thema voor leden € 35,50 SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 070 348 11 48. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: 1570-2332

rubrieken 4 Bureaubericht | 5 Nieuws | 15 Open Mind | 16 Open Plek 22 De Praktijk | 25 Column voorzitter | 26 Juridische kwestie 27 Nieuws Besturenraad | 28 Vliet Academie | 30 Producten en diensten 31 Agenda

NIEUWS

Bureaubericht

Negentig minuten per week gym Leerlingen in het basissonderwijs krijgen gemiddeld negentig minuten per week gymnastiek. Dat blijkt uit het PPON-onderzoek (Periodieke Peilingen van het Onderwijsniveau) dat het Cito sinds 1986 uitvoert in opdracht van het ministerie van Onderwijs. Het aantal uren dat in het primair onderwijs wordt besteed aan gymnastiek is constant. In 1994 was dat negentig minuten en in 2006, tijdens de recente peiling, ook. Uit het onderzoek is gebleken dat kinderen buiten schooltijd meer aan sportactiviteiten deelnemen dan in 1994, van 23% naar 40%, en jongens meer dan meisjes. Het PPON over het aspect bewegingsonderwijs in het basisonderwijs laat verder zien dat er weinig verschil is in de prestaties op Fotografie: Henriëtte Guest

verschillende oefeningen in de twee peilingen. Wel is er over de hele linie een duidelijk verschil in prestaties tussen jongens en meisjes. Meestal

Passend

presteren de jongens beter dan de meisjes. Ook komt uit de peiling naar

Een crisisopvang voor kinderen in het nette gedeelte van de stad moet

voren dat leerlingen, die voor bewegingsonderwijs een vakleraar hebben,

regelmatig veel moeite doen om uit huis geplaatste kinderen een plekje

bij éénderde van de opdrachten duidelijk beter presteren dan leerlingen

te geven op één van de omringende basisscholen. Deze scholen zitten

die hiervoor een groepsleraar hebben.

vaak niet te wachten op een kind met zo’n problematische achtergrond. Bij tussentijdse plaatsing krijg je geen bekostiging, de leerkrachten hebben het al zo zwaar en de ouders uit die nette buurt vinden het niet fijn. Hoe open staan christelijke scholen voor deze kinderen? Hoe

Registratieplicht geweld vanaf 2009

zwaar wegen missie en waarden tegenover de goede reputatie en de hoge plaats op kwaliteitslijstjes? Het gegeven (niet-fictieve) voorbeeld

Met ingang van het komend schooljaar zijn scholen verplicht om gewelds-

is extreem. Maar de vraag hoe ver je wilt gaan om leerlingen met

incidenten te registreren. Staatssecretaris Van Bijsterveldt is nog in over-

problemen zoveel en zo lang mogelijk toch op school te houden, speelt

leg met een aantal organisaties over de uitvoering van die maatregel,

wel regelmatig op alle scholen. Ik ben tijdens mijn kennismakingsronde

maar hoe dan ook komt die verplichting er. Volgens de bewindsvrouw is

heel wat schoolleiders tegengekomen die de zorg voor kinderen met

de registratie een hulpmiddel om een veilig schoolklimaat voor personeel

problematisch gedrag of met handicaps tot het hart van hun invulling

en leerlingen te kunnen waarborgen. De maatregel was al aangekondigd

van de christelijke identiteit van de school maken. Deze scholen lopen

in haar brief aan de Kamer van november vorig jaar over de veiligheid op

al jaren voorop om in hun regio tot een uitstekende samenwerking met

en om school, maar over de invoering was nog niets bekend. Scholen zijn

collega’s van binnen en buiten het onderwijs te komen. Of het nu om

nu niet verplicht om te noteren wat er zich aan geweld heeft voorgedaan

Weer Samen Naar School, rugzakjes, Zorg Adviesteams of de meer

op school. Daardoor ook is het lastig voor de overheid om een goed beeld

recente Haagse labels, Passend Onderwijs en Centra voor Jeugd en

te krijgen van de situatie in het onderwijs. De cijfers die de Onderwijs-

Gezin gaat, de opgave is en blijft hetzelfde; zorgen dat elk kind op

inspectie verzamelt, en die verwerkt worden in het Onderwijsverslag,

de goede plek zit en dat niemand tussen wal en schip valt. Soms zit

zijn gebaseerd op steekproeven.

Haagse regelgeving in de weg, soms is het behulpzaam en komen er extra financiële middelen, waar dankbaar gebruik van wordt gemaakt. De komende tijd willen we als Besturenraad nagaan of de operatie Passend Onderwijs u helpt of hindert en hoe we het beleid verder kunnen

CBS: Onderwijs een grijze sector

verbeteren. Maar los van het Haagse beleid komt het altijd weer aan op een samenspel tussen mensen die elkaar in de lokale praktijk weten te

Er werken relatief veel ouderen in het onderwijs waardoor deze sector de

vinden. Ik hoop en verwacht dat de leden van de Besturenraad daarbij

meest vergrijsde bedrijfstak is. Dat blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau

vanuit hun missie een natuurlijke voortrekkersrol hebben.

voor de Statistiek (CBS). De gemiddelde leeftijd van het personeel in alle takken van het onderwijs was in 2007 ruim 43 jaar. Meer dan de helft van het

Wim Kuiper

aantal werkenden in het onderwijs is ouder dan 45 jaar. Het zijn vooral de

Directeur Besturenraad

mannen die het onderwijs een grijs aanzien geven. Zo was in 2007 61 procent van de mannen in het onderwijs 45 tot 65 jaar, tegenover 46 procent van de vrouwen. En een kwart van de mannen in het onderwijs is 55 jaar of ouder. Deze 'grijze golf' gaat de komende tien jaar met pensioen, en mede in combinatie met de bapo is dat een belangrijke oorzaak van het groeiende lerarentekort. Volgens het CBS werkten er in 2007 ongeveer een half miljoen mensen in het onderwijs. Zij waren gemiddeld 43,4 jaar oud.

4

Meer geld voor conciërges De landelijke actie voor meer conciërges in het basisonderwijs heeft gedeeltelijk succes gehad. Staatssecretaris Dijksma heeft bekendgemaakt structureel budget vrij te maken voor het aanstellen van nog eens 800 conciërges. De scholen die in aanmerking komen voor een conciërge hebben daarover inmiddels van de staatssecretaris een brief ontvangen. Eerder beloofde ze al om geld uit te trekken voor 1700 conciërges. In totaal stelt Dijksma 30 miljoen euro beschikbaar. De actie onder het motto 'Help de school verzuipt' beoogt echter veel meer conciërges. De initiatiefnemers (vakbonden, AVS en CNVS) vinden dat op alle 7000 basisscholen in Nederland een door het rijk betaalde onderwijsondersteuner (conciërge en/of administratieve kracht) moet worden aangesteld. Met die maatregel is naar schatting jaarlijks 150 miljoen euro gemoeid, en staatssecretaris Dijksma heeft al eerder laten weten dat ze daarvoor op haar begroting geen ruimte heeft, hoewel ze doordrongen is van de grote betekenis van conciërges voor de schoolorganisatie. Ook de tweehonderd-

Studiereis voor Leraar van het jaar

duizend handtekeningen die de actievoerders verzameld hebben, kunnen de bewindsvrouw niet op andere gedachten brengen.

Miriam Stuut-Kok, werkzaam als groepsleerkracht op CBS De Höchte in Alteveer in Groningen, is in de categorie primair onderwijs verkozen tot leraar van het jaar 2008.

Docent hekelt stigmatisering Marokkanen

Minister Plasterk (Onderwijs) maakte dat bekend tijdens een speciale tv-uitzending in

Eens pikken Marokkaanse jongeren de stigmatisering door politiek en media niet meer, waarschuwt

het kader van de Nationale Onderwijsweek.

Marianne van der Horst, docent klassieke talen en coördinator vwo aan het Hervormd Lyceum West

Bij terugkomst in Groningen wachtte haar

in Amsterdam-Slotervaart. “Daarom, media en politiek, stop met stigmatiseren!” luidt haar oproep

nog een verrassing, ze mag namelijk mee

“namens alle bezorgde docenten in Nederland” in een opinieartikel in de Volkskrant.

met een studiereis naar Canada, die als

“Steeds weer verbaas ik me erover hoe ‘Marokkaanse leerlingen’ niet als individu worden gezien,

thema duurzaam (professioneel) leren heeft.

maar als representant van de gehele Marokkaanse gemeenschap”, schrijft Van der Horst. “Hoe zij

De reis is haar aangeboden door de Agenda

aangesproken worden op de actie van Mohammed B. of het gedrag van een willekeurige tasjesdief

voor de Veenkoloniën, het Michael Fullan/

(ik word als voetbalfan toch ook niet aangesproken op het schandalige gedrag van Nederlandse

E&S consortium, de provincie Groningen,

hooligans?).”

de gemeente Stadskanaal en het bestuur

Haar school, met veel leerlingen van Marokkaanse origine, is volgens haar een plek “waar leer-

van De Höchte, VPCO Zuidoost Groningen.

lingen en docenten, allochtoon en autochtoon, samen knokken voor het zo fel begeerde diploma,

Er waren negen kandidaten genomineerd

een school dus waar docenten trots zijn op de leerlingen, hún leerlingen”. De stigmatisering van

voor de titel Leraar van het jaar, verdeeld

Marokkanen maakt het voor docenten echter moeilijker om een brugfunctie tussen allochtone leer-

over po, vo en mbo. De andere winnaars zijn

lingen en “het blanke deel van de samenleving” te vervullen, waarschuwt Van der Horst. “Haast

Jean-Pierre de Bont van het Mill-Hillcollege

onmerkbaar worden docenten door de leerlingen geïdentificeerd met de blanke politiek die hen

in Goirle en Petra Bosgraaf van het

veroordeelt en criminaliseert.”

Noorderpoortcollege in Groningen.

Plasterk: goede bestuurders voor 176.000 euro De maximering van salarissen voor bestuurders

daar van af te zien. Desalniettemin kon er volgens

tot 614.000 euro. “Ik heb de Raad van Toezicht

in het onderwijs op 176.000 euro (de Balkenende-

Plasterk goed worden voorzien in de vacatures

van Hogeschool Leiden verzocht zo snel mogelijk

norm) is geen enkel beletsel om goede mensen

van topbestuurders. Het sterkt hem in de opvatting

de gang van zaken rondom de bezoldiging toe te

te vinden. Dat stelt minister Plasterk (Onderwijs)

dat buitensporige beloningen niet nodig zijn om

lichten en de overwegingen en beweegredenen

in antwoord op Kamervragen van de SP. Hij wijst

kwalitatief goede bestuurders aan te trekken.

daarbij aan te geven. Ik zal de Raden van Toezicht

op de aanstellingen van nieuwe collegeleden van

In dit verband noemt de bewindsman de beloning

blijven aanspreken bij buitensporige beloningen”,

de universiteiten van Groningen en Delft.

van bestuurders van de Hogeschool Leiden

aldus de minister.

Aanvankelijk boden die kandidaten een hogere

‘buitenproportioneel’. Volgens een uitzending van

beloning dan de Balkenende-norm, maar na een

het tv-programma EénVandaag verdient de top,

indringend gesprek met de minister besloten ze

inclusief bonussen en andere beloningselementen,

5

Wim Bos verder als zelfstandig adviseur

Een econoom met hart voor het onderwijs

Bijna twintig jaar was Wim Bos werkzaam bij de Besturenraad. Een periode waarin hij zich ontwikkelde tot de expert bij uitstek van het financiële beleid in het onderwijs. Nu de Besturenraad een nieuwe koers is ingeslagen kiest Bos er voor om als zelfstandig adviseur verder te gaan. Een interview met een idealistische econoom, die altijd met beide benen op de grond is blijven staan. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Michel Groen

Als net afgestudeerd econoom pakte Wim Bos in 1974 zijn koffers om

DOCENT

voor de wereldvoedselorganisatie van de VN, de FAO, in de Filippijnse

Voordat Bos bij de Besturenraad in dienst trad, was hij als docent werk-

hoofdstad Manilla een ontwikkelingsproject op te zetten. Vol idealen

zaam in het voortgezet en hoger onderwijs. “Na mijn terugkeer uit de

om de rijstboeren een betere toekomst te geven. Na twee jaar kwam er

Filippijnen kreeg ik een verzoek van de rector van mijn oude school

een einde aan het project, maar ruim dertig jaar later pakt Bos diezelfde

om als docent economie te komen werken; ook toen was er een groot

draad weer op. Hij gaat nu aan de slag voor Dark & Light Blind Care,

tekort. Als academicus was ik automatisch bevoegd, zonder enige

een stichting die zich het lot van blinden en slechtzienden in Azië en

pedagogisch-didactische opleiding. Je werd gewoon in het diepe gegooid,

Afrika aantrekt. Veel mag er in al die jaren veranderd zijn, Bos is nog

maar ik heb altijd met veel plezier lesgegeven”.

altijd bevlogen als het gaat om de zwakkere in de samenleving. Toen Bos bij de Besturenraad begon, was hij de eerste econoom. Tot die tijd hield men zich nauwelijks bezig met financieel onderwijsbeleid

‘Christelijk onderwijs heeft

en zaken als CAO's en arbeidsvoorwaarden, dat lag allemaal op het bordje van het ministerie van Onderwijs. De afgelopen jaren is dat

nog altijd bestaansrecht’

pakket enorm gegroeid, tot de recent opgerichte PO-Raad en VO-Raad dat voor hun rekening namen. “Dat zie ik niet als een bedreiging voor de Besturenraad, integendeel. We keren nu terug naar onze roots, daar

Dat Bos in zijn zestigste levensjaar nog aan iets nieuws begint, is ook

waar we ooit voor opgericht zijn. Namelijk als organisatie die opkomt

voor hemzelf een verrassing. Vanaf 1989 is hij werkzaam voor de

voor het christelijk onderwijs. We zullen moeten bewijzen dat er nog

Besturenraad en hij heeft zich in die jaren ontplooid tot een gezag-

altijd bestaansrecht is voor het bijzonder onderwijs. Natuurlijk zijn de

hebbende expert als het gaat om alles wat te maken heeft met financieel

omstandigheden de afgelopen decennia ingrijpend gewijzigd, de secu-

beleid in het onderwijs en, vooral, de effecten daarvan voor de kwaliteit

larisering van de samenleving is doorgegaan. Maar er is wel degelijk

van het onderwijs. Talloze schoolbestuurders klopten bij hem aan voor

een grote behoefte in het onderwijs om, vanuit de christelijke levens-

advies en zelfs op het ministerie van Onderwijs hechtte men aan zijn

overtuiging, invulling te geven aan zingeving”, is de overtuiging

kennis en inzichten.

van Bos.

6

CULTUUROMSLAG IN ONDERWIJS

Bos vindt dat er een cultuuromslag moet komen in het onderwijs die er voor zorgt dat er geen leerlingen meer uitvallen. Daar maakt hij zich grote zorgen over. “De complexiteit van de samenleving neemt toe, voor een groeiend aantal jongeren wordt het moeilijk om mee te doen, er zijn steeds meer leerlingen met gedragsproblemen. Het is de taak van het onderwijs om jongeren goed voor te bereiden op hun plaats in de samenleving, en daar slagen we nu onvoldoende in. Ik ben daarom erg blij met passend onderwijs, om ook zorgleerlingen zo lang mogelijk in het reguliere onderwijs te houden. En niet alleen vanwege de kosten, maar vooral uit principe. Ik weet dat daar vanuit het onderwijs weerstand tegen is en ik ben niet voor afschaffing van het speciaal onderwijs. Maar als je het vergelijkt met ons omringende landen, dan is het Wim Bos, expert in financieel beleid

Nederlandse onderwijs nog lang niet inclusief. Voor mij is het niet de vraag óf passend onderwijs er moet komen, maar hóe.”

GEEN KOELE ECONOOM

Schoolbesturen kunnen daar zelf goed invulling aan geven omdat ze

Want Bos mag dan een reputatie hebben als financieel deskundige, hij

door de invoering van de lumpsum veel meer dan voorheen de ruimte

is bepaald niet de koele econoom die alleen oog heeft voor de cijfertjes.

hebben om hun eigen beleid uit te stippelen, om eigen keuzes te maken.

Het gaat hem er vooral om hoe je de publieke middelen zo in kunt

Dat scholen onderling veel meer gaan verschillen, vindt Bos juist goed.

zetten dat het onderwijs daar maximaal baat bij heeft. Bos was nauw

De tijd van bovenaf opgelegde vernieuwingen, zoals in het voortgezet

betrokken bij de revolutionaire omslag die de overheid op dit terrein

onderwijs de basisvorming en de vernieuwde tweede fase (studiehuis),

gemaakt heeft. “Onder minister Deetman zijn de eerste stappen gezet

is passé.

naar meer autonomie voor schoolbesturen. Toen Ritzen in 1989 als minister begon, voegde hij daar voor de schoolbesturen de financiële

AUTONOMIEVERGROTING

huishouding aan toe. Ritzen had de opdracht om de overheidsfinanciën

Bos beseft terdege dat de autonomievergroting voor bestuurders

op orde te brengen, want het onderwijs kende tal van openeind-

ingrijpend is. “Al was het alleen maar omdat ze zich niet langer achter

regelingen, waardoor de begroting voortdurend overschreden werd.

‘Den Haag’ kunnen verschuilen.” De bedrijfsvoering in het onderwijs

De invoering van de lumpsum was dus ook een bezuiniging.”

was, anders dan het in het bedrijfsleven, altijd sterk beheersmatig en dat zit nog altijd tussen de oren. Bos vermoedt dat er nog wel een

En Bos stelt vast dat de onderwijseconoom Ritzen in dat opzicht in

generatie bestuurders overheen gaat alvorens de mogelijkheden van

zijn missie is geslaagd. Maar Nederland loopt sinds die ingrijpende

de lumpsumfinanciering om zelf te ondernemen ten volle benut

sanering met zijn onderwijsuitgaven fors achter bij vergelijkbare landen

worden. Hij ziet het als een goed teken dat de onderwijssector een

en dat zit hem niet lekker. “Het Nederlandse onderwijs presteert goed,

groeiende zelfbewustheid toont.

maar we zitten voor een dubbeltje op de eerste rang. Ik vraag me af hoe lang we dit nog volhouden. We zeggen wel dat we de kenniseconomie

De overheid moet dan ook echt op afstand blijven, maar Bos is er niet

belangrijk vinden, maar we investeren er niet in. De één miljard voor

helemaal gerust op dat dat gebeurt. “Je ziet dat de bewindslieden en de

de leraren is een mooi begin, maar nog lang niet genoeg. Er zou veel

Kamer moeite hebben met loslaten. Wat met de ene hand aan beleids-

meer geïnvesteerd moeten worden in technologie, in het leggen van

vrijheid wordt gegeven, wordt met de andere hand via een sturende

verbindingen met ontwikkelingen in de samenleving.”

verantwoording weer terug gepakt.”

7

Identiteit in personeelsbeleid: beginsel of smoes? Stel, u hebt als christelijke onderwijsinstelling een vacature, en in de sollicitatieprocedure meldt zich een droomkandidaat: hij heeft alles in huis wat de organisatie zich kan wensen. Er is echter één maar: hij heeft weinig met de identiteit van uw instelling. Een (moreel) dilemma is geboren. Psycholoog Victor van Lieshout weet daar wel raad mee. Tekst: Guido de Bruin, Fotografie: Nationale Beeldbank / Kees Krick

Mozes had het eigenlijk maar gemakkelijk. Als de talloze verzoeken

vroomheid blijk gaven. Dat waren nog eens tijden – de persoonlijke,

van de Israëlieten om recht te spreken in conflicten hem boven het

professionele en institutionele identiteit vielen naadloos samen.

hoofd dreigen te groeien, adviseert zijn schoonvader Jethro hem om mensen aan te stellen die hem werk uit handen kunnen nemen. Het

DUN VERHAAL

moeten doortastende, vrome en betrouwbare mannen zijn die zich

Zo vergaat het christelijke onderwijsinstellingen vandaag de dag lang

niet laten omkopen, adviseert Jethro (Exodus 18, 21).

niet altijd. In het christelijk onderwijs – van orthodox tot open – zijn

Mozes neemt de raad van consultant Jethro ter harte. Uit niets blijkt

dilemma’s in het personeelsbeleid dan ook niet van de lucht. Wat doet

dat het hem moeite kostte mannen met de gevraagde competenties te

een reformatorische lerarenopleiding met een sollicitant die haar

vinden. Geen woord over twijfelachtige kandidaten die misschien wel

kinderen niet op een reformatorische, maar een protestants-christe-

doortastend, betrouwbaar en onkreukbaar waren, maar van weinig

lijke school heeft? Hoe stelt een open christelijke mbo-opleiding zich

8

op tegenover een lid van het managementteam van wie de beleden instemming met de (ruim omschreven) identiteit een ‘dun verhaal’

ADVIES BIJ DILEMMA’S

blijkt te zijn? Dat zijn duidelijk morele dilemma’s, vindt Victor van Lieshout,

Bij de Besturenraad kunt u ook terecht voor begeleiding

zelfstandig organisatieadviseur, trainer en coach, gespecialiseerd in

op maat bij dilemma’s op het gebied van ‘identiteitsrijk’

“de persoonlijke, innerlijke processen bij besluitvorming”. Voor het

personeelsbeleid. Voor meer informatie over ons aanbod

Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten traint hij ambtenaren in

kunt u terecht bij drs. Marcel Bos, senior consultant,

morele oordeelsvorming. Hetzelfde heeft hij ook gedaan voor onder

e-mail [email protected], telefoon 070 348 11 48.

anderen huisartsen en managers in het onderwijs. ZEVEN STAPPEN

“Veel mensen hebben de neiging om de gevolgen van een beslissing

“Een vraagstuk is moreel zodra er rechten, wensen of belangen van

voorop te zetten, bijvoorbeeld imagoschade voor de organisatie of de

mensen in het spel zijn”, aldus Van Lieshout. “Ik help mensen beslis-

onzekerheid of je een betere kandidaat voor een functie kunt vinden.”

singen te nemen in situaties waarin ze uit twee opties de moreel juiste

Stap 6b, het beperken van de schade, is in dat licht niet voor niets zo

moeten kiezen. Kenmerkend voor zulke situaties is dat er voor beide

belangrijk, benadrukt Van Lieshout. “Als je de nadelen van je besluit

opties iets te zeggen is en dat de beslisser ze eigenlijk allebei wil

enigszins kunt repareren, wordt het aanzienlijk gemakkelijker om trouw

kiezen, terwijl dat niet kan.”

te zijn aan beginselen.” Als hij een besluit heeft genomen en de schade

Van Lieshout leidt zijn cliënten daarbij door het zogeheten Zeven-

zo veel mogelijk heeft gerepareerd, is de beslisser echter nog niet klaar.

Stappen-Plan van Henk van Luijk, emeritus hoogleraar bedrijfsethiek

De vraag ‘hoe voel ik me nu’ (stap 7) mag niet worden overgeslagen,

aan de Universiteit Nyenrode. “Dat werkt ook psychologisch heel goed”,

maant Van Lieshout. “Het gebeurt wel dat mensen zich uiteindelijk

aldus Van Lieshout. “Als mensen vastzitten in hun besluit vorming,

toch niet goed voelen bij de genomen beslissing. Dat betekent dat er in

komen ze ermee op het spoor wat hen vastzet en hoe ze daaruit kunnen

het proces iets niet goed gegaan is, meestal bij het vaststellen van de

loskomen en een keuze kunnen maken.”

beginselargumenten en het maken van de daarop gebaseerde keuze.

Tijdens de Identiteitsconferentie van de Besturenraad op 7 oktober jl.

Dan is er dus nog werk te verzetten om tot de juiste keuze te komen.”

liet hij bestuurders en toezichthouders uit het mbo en hoger onderwijs kennismaken met de zeven stappen aan de hand van morele dilemma’s

BONTE VERZAMELING

bij ‘identiteitsrijk’ personeelsbeleid. Een beslisser doorloopt in de

Wat is er op basis van het stappenplan zoal te zeggen over het dilemma

methode-Van Luijk de volgende zeven stappen:

van de bestuurder en de droomkandidaat voor een belangrijke functie? Op alle fronten komt de sollicitant als beste uit de bus, maar de iden-

1. Voor welke beslissing sta ik? – formulering van een voorlopige

titeit van de instelling kan hij niet persoonlijk onderschrijven.

morele hypothese: ik doe handeling A – dat is moreel juist –

Trouw aan de identiteit van de instelling is hier een cruciaal beginsel-

ondanks bezwaar B.

argument, zou je zeggen. Dat is nog maar de vraag, reageert Van

2. Wie zijn er bij mijn beslissing betrokken? – alle instanties en/of per-

Lieshout. “Als je als instelling identiteit tot beginsel wilt verklaren op

sonen die rechten, belangen of wensen hebben die bij de beslissing

grond waarvan je de inhoudelijk beste kandidaat voor een functie

in het geding zijn.

afwijst, moet dat aanhaken bij duidelijke afspraken.”

3. Wie neemt de beslissing? – het antwoord moet altijd ‘ik’ zijn.

Met andere woorden: als het identiteitsbeleid niet helder is en consistent

4. Heb ik nadere informatie nodig om mijn beslissing op een

wordt toegepast, is identiteit eerder een smoes dan een leidend beginsel.

verantwoorde wijze te kunnen nemen?

“Als in je instelling bijvoorbeeld al een qua identiteit bonte verzameling

5. Wat zijn de argumenten voor en tegen?

van mensen werkt, kan de afwijzing van de betreffende kandidaat in

6. a. Tot welke conclusie kom ik? – onderzoek alle argumenten en kom

strijd zijn met het beginsel van gelijke behandeling, en dat is niet te

tot een definitieve beslissing: ik doe handeling A – dat is moreel

repareren”, waarschuwt Van Lieshout. “Ook de beginselen betrouw-

juist – omwille van argument B en ondanks bezwaar C.

baarheid en transparantie zijn in het geding: heeft de instelling heldere

b. Beperk de schade – onderzoek hoe de schade of nadelen die

afspraken over identiteit en houdt ze zich daaraan?”

voortvloeien uit de beslissing, kunnen worden beperkt of gecompenseerd. 7. Voel ik me goed over de genomen beslissing of niet?

REPARATIE

Bij beide beslissingen – de kandidaat wel of niet aannemen – verliest de bestuurder iets. Het risico is dat hij óf de identiteit van de instelling laat

SMOEZEN

verwateren óf nooit meer zo’n goede kandidaat vindt. Dat zijn allebei

Bij het onderzoeken van de argumenten (stap 6a) adviseert Van Lieshout

gevolgenargumenten, aldus Van Lieshout, en dus ondergeschikt aan

om een verdeling te maken in beginselargumenten en argumenten die

wat de beslisser als zijn leidende beginselen beschouwt. Hij heeft wel

te maken hebben met de gevolgen van de beslissing. Alle argumenten

enkele suggesties voor reparatie van de risico’s. De ene is de kandidaat

die over beginselen noch gevolgen gaan, zijn smoezen. Het doet vaak

aannemen én het identiteitsbeleid kritisch tegen het licht houden. Het

pijn, heeft Van Lieshout gemerkt, om op het eerste gezicht valide argu-

alternatief is de kandidaat afwijzen en simpelweg wachten tot zich een

menten als smoezen afgeserveerd te zien worden.

vergelijkbare sollicitant aandient die de identiteit wel onderschrijft.

Het Zeven-Stappen-Plan is geworteld in de beginselethiek. De vuist-

Gemakkelijk zijn dit soort afwegingen zeker niet, erkent Van

regel bij het afwegen van argumenten is dat beginselargumenten voor-

Lieshout. “Vooral het afwegen van argumenten vraagt veel van

rang hebben op gevolgenargumenten, tenzij de gevolgen zeer extreem

mensen. Het is een recept voor innerlijke strijd.”

zijn. Dat vraagt vaak een omslag in denken, weet Van Lieshout. 9

Rapport Onderwijsinspectie over rekenen-wiskunde

Rekenzwakke school geen hopeloos geval De afgelopen jaren ging de aandacht vooral uit naar verbetering van de kwaliteit van het taalonderwijs op de basisschool, het rekenen kwam er maar bekaaid af. Het veld is nu met een inhaalslag bezig. Het recente rapport van de Onderwijsinspectie over rekenenwiskunde biedt voldoende stof tot nadenken, en handelen. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: iStockphoto, Konstantin Inozemtsev

Nederlandse jongens en meisjes horen op het gebied van rekenen-wiskunde sinds jaar en dag tot de wereldtop. In de internationale PISA-onderzoeken presteren de leerlingen naar verwachting. In het jaarlijkse Oeso-rapport Education at a Glance, dat een vergelijking biedt met andere rijke landen, slaat ons land qua onderwijsresultaten een goed figuur. Ga zo voort, zou dus de conclusie kunnen zijn. Maar de schone schijn is ook hier wat bedrieglijk. Op de eerste plaats is daar de paradox dat het uitblinken op het gebied van wiskunde/natuur wetenschappen niet leidt tot een grote belangstelling voor technische en bètastudies. Zorgen zijn er verder over signalen dat het reken-wiskundeonderwijs hier en daar hapert en dat de prestaties onder druk staan. Op een bijeenkomst van de PO-Raad concludeerde Heim Meijerink, oud-hoofdinspecteur vo bij de Onderwijsinspectie, dat er sprake is van een daling in de leesvaardigheid en de rekenvaardigheid bij leerlingen in de leerplichtige leeftijd. In de ogen van Meijerink is de belangrijkste oorzaak dat er al sinds tientallen jaren een tendens is op scholen dat kinderen het vooral prettig moeten hebben in de klas. “Er worden te weinig tafels gestampt en te veel leuke projecten gedaan”. KNELPUNTEN

De Onderwijsinspectie is enige tijd geleden al begonnen de knelpunten in het taal- en rekenonderwijs nader tegen het licht te houden, zowel in het primair en het voortgezet onderwijs als in het middelbaar beroepsonderwijs. Mede naar aanleiding van tegenvallende resultaten op de landelijke peilingen van het Cito (PPON), een teruggang in 10

internationaal vergelijkend onderzoek en achterblijvende resultaten

REKENKRACHT

van beginnende pabo-studenten op de taal- en rekentoets. Het inspec-

Het zal niet verbazen dat de scholen met kansarme leerlingen over

tierapport over het taalonderwijs in het po is in het voorjaar gepubli-

het algemeen wat minder goed uit de bus komen, dan scholen met

ceerd, het rapport over het reken-wiskundeonderwijs is in september

leerlingen in een goede startpositie. Maar dat is beslist geen wet van

verschenen.

Meden en Perzen. Want in alle onderscheiden groepen komen scholen voor die met hun reken-wiskundeonderwijs onder of boven hun

Wat ook een rol heeft gespeeld bij het onderzoek, is het debat over

kunnen presteren. Anders gezegd: er zijn ook kleurrijke scholen die er

de effectiviteit van het realistisch rekenonderwijs, dat inmiddels het

in slagen om hun leerlingen op een niveau te brengen dat past bij hun

karakter van een loopgravenoorlog heeft gekregen en dat voor een deel

talenten. Omgekeerd zijn er witte scholen met kansrijke leerlingen die

in de media wordt uitgevochten en dus ook in de Tweede Kamer. Een

niet het onderste uit de kan halen.

strijd die gekarakteriseerd kan worden als ‘pro of contra de traditionele

De Onderwijsinspectie heeft daarom op basis van de gegevens van de

staartdeling’. De ene deskundige, zoals prof. Jan van de Craats van de

Cito Eindtoets een analyse gemaakt van de ‘rekenkracht’ van scholen,

Universiteit van Amsterdam, wijst het realistisch rekenen, dat de

verdeeld over drie categorieën: zwak, gemiddeld en sterk. Daaruit komt naar voren dat 20-25 procent rekenzwak is, ongeveer de helft gemiddeld en 25-30 procent rekensterk.

Er is wel degelijk een recept Op zichzelf zijn deze uitkomsten niet zo verrassend, in de Onderwijs-

voor verbetering rekenonderwijs

verslagen van de inspectie van de afgelopen jaren is deze tendens al terug te vinden. En het is ook geen statisch beeld, een deel van de zwakke scholen slaagt erin zich omhoog te werken. De meest interessante vraag is dan ook waarin rekenzwakke scholen in hun onderwijsaanpak

staartdeling naar de marge heeft verdreven, naar de prullenbak en is

verschillen van rekensterke.

voorstander van terugkeer naar het rekenonderwijs van vroeger. De

Dat leidt tot het volgende rijtje waarop de zwakke scholen

andere deskundige, prof. Adri Treffers, emeritus-hoogleraar bij het

onvoldoende scoren:

Freudenthal Instituut van de Universiteit van Utrecht, is ervan over-

■ jaarlijkse evaluatie van de resultaten van de leerlingen

tuigd dat zonder invoering van het realistisch rekenen Nederlandse

■ het borgen van de kwaliteit van het leren en onderwijzen

jongeren juist veel slechter zouden presteren.

■ het aanbieden van de leerstof tot en met het niveau van groep 8 ■ het realiseren van een taakgerichte werksfeer

AANVULLEND ONDERZOEK

■ duidelijk uitleggen

Wie er gelijk heeft? De Onderwijsinspectie komt in haar rapport,

■ onderwijzen van strategieën in leren en denken

anders dan gesuggereerd in de berichtgeving in de media, niet met het

■ planmatige uitvoering van de zorg

ultieme antwoord. De inspectie stelt wel kritische vragen en vindt het

■ nagaan van de effecten van de zorg.

wenselijk dat er aanvullend onderzoek wordt gedaan naar welke didactische aanpak nu echt (evidence-based) werkt. De inspectie heeft vooral

Met andere woorden, er is dus een recept voor het verbeteren van de

in beeld willen brengen hoe de vlag er bijhangt en wat mogelijke ver-

kwaliteit van het reken-wiskundeonderwijs. Een rekenzwakkeschool

klaringen zouden kunnen zijn voor gesignaleerde tekortkomingen.

is geen hopeloos geval, er is wel degelijk perspectief op vooruitgang

Zo is de inspectie bij circa 4500 basisscholen aan de hand van de Cito

en dat heeft het team zelf in de hand; de leerkracht maakt het verschil.

Eindtoets nagegaan wat het rekenniveau van de leerlingen in groep acht

Dat begint met het goed in kaart brengen van de prestaties van de

was. Ook is ze bij bijna tweehonderd scholen in de klas gaan onderzoeken

leerlingen en het analyseren van die gegevens.

hoe daar het rekenonderwijs van alledag gegeven wordt. Omdat de populaties van de scholen erg uiteenlopen, heeft de inspectie de scholen

ONDERWIJSTIJD

onderverdeeld in zeven groepen. Uiteenlopend van scholen zonder

De inspectie signaleert ook een verband met de tijd die een school

achterstandsleerlingen tot scholen met meer dan 75 procent leerlingen

besteedt aan rekenonderwijs. Zwakke scholen hebben minder lestijd

met een allochtone achtergrond.

ingeroosterd dan sterke. In groep 8 zijn leerlingen gemiddeld 299 minuten bezig met cijfers en getallen. Internationaal gezien loopt

De inspectie oordeelt op grond van de onderzoeksgegevens dat 87

Nederland in dat opzicht uit de pas, in veel landen staat er meer tijd

procent van de scholen voldoende resultaten behaalt aan het eind van

op het rooster, zo blijkt uit de cijfers van het Oeso. De inspectie heeft

het basisonderwijs en 73 procent voldoende resultaten gedurende de

vastgesteld dat in Nederland de kwaliteit van het taalonderwijs veel

schoolperiode. Dit betekent echter ook dat respectievelijk 9 procent

meer aandacht heeft gekregen dan het rekenonderwijs. Daar lijkt nu

en 23 procent van de scholen onvoldoende resultaten laat zien. Pikant

een kentering in te komen, want er is veel interesse om mee te doen

is overigens dat de Onderwijsinspectie heeft moeten vaststellen dat

aan de rekenverbetertrajecten van OCW en ook voor de veldraad-

vier procent van de scholen zijn resultaten niet kan verantwoorden.

pleging van de PO-Raad is veel belangstelling. Het rapport van de inspectie is te vinden op www.onderwijsinspectie.nl 11

Interne democratie krijgt nieuwe invulling

Elke stem telt straks binnen de Besturenraad Op maandag 6 oktober kwam de Ledenraad voor het eerst bijeen sinds de Besturenraad een nieuwe weg is ingeslagen. Voor de nieuwe directeur Wim Kuiper was het zijn debuut in dit gremium. De afgelopen jaren zijn al heel wat veranderingen in gang gezet, maar daar blijft het niet bij. De band met de achterban zal bijvoorbeeld versterkt gaan worden. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Michel Groen / Henriëtte Guest

IN DE BRES VOOR EIGEN PERSONEELSBELEID SCHOLEN

Wim Kuiper, sinds mei directeur van de Besturenraad, weet het na de bijeenkomst van

De vrijheid van christelijke onderwijsinstellingen om een eigen

de Ledenraad op maandag 6 oktober zeker.

personeelsbeleid te voeren, vormt voor de Besturenraad het hart van

De organisatie ligt goed op koers, er is ruim

de vrijheid van onderwijs. We delen de zorg van ChristenUnie-fractie-

draagvlak voor de nieuwe weg die is inge-

voorzitter Arie Slob, die constateert dat er wordt “gemorreld aan de

slagen, zodat de Besturenraad zich verder kan

vrijheid van scholen om een eigen personeelsbeleid te voeren.” Een

ontwikkelen tot hét kenniscentrum van het

mogelijke verdere inperking van die vrijheid is voor de Besturenraad

christelijk onderwijs. Er is volop vertrouwen

onaanvaardbaar.

dat de Besturenraad-nieuwe-stijl toekomst-

De discussie over het aanstellings- en toelatingsbeleid van christelijke

bestendig is. “Daar ben ik blij mee, want de

onderwijsinstellingen spitst zich vaak toe op het thema homoseksualiteit.

afgelopen jaren zijn er heel wat veranderingen

Voor de Besturenraad staat voorop dat scholen een veilig klimaat moeten

in gang gezet. Het blijft toch altijd spannend

scheppen voor alle leerlingen en personeelsleden, ongeacht hun

hoe dat uitpakt, of de achterban je volgt”, zegt

seksuele geaardheid.

Kuiper, terugblikkend op de vergadering van

Dat laat onverlet dat scholen een personeels- en toelatingsbeleid moeten

de Ledenraad.

kunnen voeren dat in overeenstemming is met hun grondslag. Dat kan betekenen dat scholen geen docenten aanstellen die een homoseksuele

De oprichting van de PO-Raad en de VO-Raad

relatie hebben. Die ruimte voor ‘identiteitsrijk’ personeelsbeleid mag er

dwong de Besturenraad zich te bezinnen op

volgens de Besturenraad zijn, mits scholen homoseksuele leerlingen en

de vraag ‘Hoe nu verder?’. Alle onderwerpen

personeelsleden met begrip en respect bejegenen. Scholen dienen dan

die met het werkgeverschap in het onderwijs

wel een consistent personeelsbeleid te voeren.

te maken hebben, zoals arbeidsvoorwaarden,

Anders dan de Vereniging voor Gereformeerd Schoolonderwijs (VGS) in

worden nu door deze sectorraden gedaan.

haar recente Visienota (homo)seksualiteit, voelt de Besturenraad zich

Maar Kuiper ziet deze afstoting van taken niet

niet geroepen om een theologisch standpunt over homoseksualiteit in

als een bedreiging, maar als een kans voor de

te nemen. Christelijke onderwijsinstellingen die bij de Besturenraad zijn

Besturenraad zich meer nog dan de afgelopen

aangesloten, hebben daarover uiteenlopende opvattingen en maken op

jaren toe te leggen op waar de club van oudsher

grond daarvan ook verschillende keuzes in hun personeelsbeleid.

sterk in is. Enerzijds de behartiging van de belangen van het christelijk onderwijs door

12

zijn aangetrokken. Vooral bij de leidinggevenden is er veel vernieuwing. Maar per saldo is het aantal werknemers ongeveer gelijk gebleven. Er is dus al heel wat op de rails gezet, maar het veranderingsproces is nog niet voltooid, zegt Kuiper. Een belangrijke operatie die nu op de agenda staat,

Besturenraad op zoek naar nieuwe locatie in Utrecht is een nieuwe structuur. Kuiper: “De Besturenraad is van oudsher een vereniging, maar hier is niet, zoals gebruikelijk, de algemene ledenvergadering het hoogste orgaan. Wij kennen nu een Ledenraad, die spreekt namens de aangesloten schoolbesturen. De leden van de Ledenraad worden ook niet gekozen, daarvoor word je gevraagd. We gaan dat veranderen, want we vinden dat alle leden stemrecht moeten hebben, ze moeten allemaal hun zegje kunnen doen. De Ledenraad krijgt dus een ander karakter. Straks telt elke stem, dan is duidelijk wat er onder de achterban leeft. Het vergroot de De Besturenraad in Voorburg

betrokkenheid van onze leden en je krijgt een betere legitimering van je besluitvorming.”

een grote focus op de christelijke identiteit

voor hen geldt nou eenmaal dat ze een euro

BETROKKENHEID

en anderzijds door een uitbouw van de

maar één keer kunnen uitgeven. Op de

De directeur beseft tegelijkertijd dat lang

dienstverlening aan de leden. “We zullen

Ledenraad is daarom besloten dat de hoogte

niet iedereen warm loopt voor deelname aan

dat nadrukkelijker uit gaan dragen, want er

van de contributie voor PO-leden volgend

bestuurlijke discussies, ook andere maat-

gebeuren heel veel goede dingen binnen de

jaar met 10 procent naar beneden gaat.

schappelijke organisaties worstelen met dat

Besturenraad waar te weinig bekendheid aan

Voor VO-leden is al eerder een verlaging

probleem. Maar hij denkt dat de betrokken-

gegeven wordt. Daarom investeren we in

doorgevoerd. Tegerlijkertijd wordt de dienst-

heid van de achterban vergroot kan worden

marketing en communicatie om onze produc-

verlening voor de leden verder uitgebouwd,

door regionale bijeenkomsten te beleggen,

ten en diensten onder de aandacht te brengen.”

zodat het ook in dat opzicht aantrekkelijk is

waar thema’s aan de orde komen die voor

om aangesloten te zijn bij de Besturenraad.

bestuurders herkenbaar zijn. Zoals op het gebied van leiderschap, governance, Zin in

DIENSTVERLENING

Een niet onbelangrijk gevolg van de komst

Om de gestelde doelen waar te maken, is de

School en godsdienstige en levensbeschou-

van de sectorraden is dat de inkomsten uit

interne organisatie van de Besturenraad – het

welijke vorming. Kuiper is zelf bij een bijeen-

contributie voor de Besturenraad teruglopen.

bureau – flink op de schop gegaan. Sommige

komst geweest met bestuurders uit de

De schoolbesturen betalen immers eveneens

medewerkers hebben besloten hun loopbaan

noordelijke provincies en hij heeft tot zijn

een bijdrage aan de PO- en VO-Raad en ook

elders voort te zetten, nieuwe medewerkers

vreugde geconstateerd dat de aanwezigen het 13

onderling uitwisselen van ervaringen en inzichten als uitermate leerzaam en boeiend hebben ervaren. “Die kant moeten we dus meer op”, is de overtuiging van Kuiper. Een andere ingrijpende wijziging van de structuur is dat de dienstverlenende activiteiten, zoals de juridische afdeling, in een aparte tak van de Besturenraad worden ondergebracht. Dat kan een stichting zijn, maar ook een BV. Onderzocht wordt nog welke rechtsvorm het meest bruikbaar is. Kuiper wil wel haast maken, want de nieuwe structuur, inclusief de invoering van ‘one man, one vote’, moet er uiterlijk volgend jaar staan. Het ziet er verder naar uit dat de Besturenraad de vertrouwde locatie aan het Oosteinde in Voorburg gaat verlaten. Dat heeft zowel praktische als inhoudelijke redenen. De bijna honderd jaar oude villa op het kleine landgoed aan de Vliet is sfeervol, maar kostbaar in onderhoud en exploitatie. Maar zeker zo belangrijk om te verkassen is dat Besturenraad door de huidige locatie geassocieerd wordt met het Haagse politieke bedrijf. “Met de oprichting van de sectorraden is onze rol daar veel minder groot,

Wim Kuiper: Besturenraad geen onderdeel van Haagse politieke bedrijf.

al zullen we ons daar natuurlijk wel blijven manifesteren als vertegenwoordiging van het christelijk onderwijs. We blijven alert als het

midden van het land. “Daardoor zijn we

van zouden kunnen maken”, aldus Kuiper.

bijvoorbeeld gaat om pogingen van de politiek

gemakkelijker bereikbaar voor onze achterban.”

In het verleden zijn er gesprekken geweest

om artikel 23 in te perken, of om in te grijpen

Er zijn serieuze gesprekken gaande met de

over een fusie van beide organisaties, maar

in de autonomie van de schoolbesturen”,

collega’s van de katholieke besturenorganisatie

die hebben nergens toe geleid. De directeur

zegt Kuiper.

Bond KB(V)O om samen onder één dak te gaan.

benadrukt dat het gezamenlijk delen van de

“Door in de backoffice, zoals receptie, catering

huisvesting niet een opstapje is naar alsnog

VERHUIZING

en administratie samen te werken, kun je

een fusie. “De samenwerking beperkt zich

De directeur verwacht dat de Besturenraad

kosten besparen. En wij hebben met de Vliet

tot zaken die niet-identiteitsgevoelig zijn.

binnen uiterlijk twee jaar verhuist naar het

Academie een voorziening waar zij ook gebruik

We blijven beide zelfstandig.”

CHRISTELIJK ONDERWIJS ZOEKT DIALOOG MET ANDERSGELOVIGEN Een kwart van de christelijke jongeren

onderwijs daaraan levert.

leerlingen met een islamitische of niet-

vindt moslims een bedreiging voor de

Christelijke scholen dragen op diverse

religieuze achtergrond. Veel scholen met

Nederlandse cultuur. Dat blijkt uit

manieren bij aan het bevorderen van

een min of meer homogene religieuze

onderzoek onder de achterban van

wederzijds begrip en tolerantie tussen

en/of etnische leerlingenpopulatie inves-

PerspectieF (jongerenorganisatie

mensen met verschillende levens-

teren in uitwisseling met scholen waar

ChristenUnie) en Argan (organisatie

beschouwelijke achtergronden. Ze brengen

de meeste leerlingen een geheel andere

van moslimjongeren). Hoewel het per-

leerlingen kennis bij over hun eigen en

achtergrond hebben. De Besturenraad is

centage onder alle christelijke jongeren

andermans levensbeschouwelijke traditie

vorig jaar samen met de Marnix

waarschijnlijk lager is, baart dit ons

en stimuleren een houding van nieuws-

Academie in Utrecht begonnen met het

zorgen. Reden te meer om in het onder-

gierigheid, openheid en dialoog.

uitwisselingsproject ‘Jouw school mijn

wijs te blijven investeren in wederzijds

Het christelijk onderwijs is zeer divers.

school’, waarin zeer verschillende basis-

begrip tussen christenen en anders-

Het scholenbestand varieert van scholen

scholen een duurzame samenwerking

gelovigen. Wij beginnen een onderzoek

waar vrijwel alle leerlingen kerkelijk mee-

opbouwen.

naar de bijdrage die het christelijk

levende ouders hebben tot scholen met

14

OPEN MIND

Gezond tegengif Niet zo lang nadat hij bij de Besturenraad begon te werken, hoorde Harm Klifman het kwartje vallen. Hij luisterde naar de voor hem sindsdien mooiste belijdenis voor het christelijk onderwijs. Het waren woorden van prof. dr. Bob Goudzwaard1.

Tekst: Harm Klifman, Fotografie: Michel Groen

Er zijn van die momenten dat woorden op de goede plek

De samenleving behoeft een zelfstandig onderwijs, dat onmid-

vallen, dat me opeens glashelder is wat de essentie van iets

dellijk, rechtstreeks reageert op zijn eigen opdracht en roeping,

is of dat ik een situatie geheel doorzie of het gevoel heb de

en dat dan ook op de bres springt zodra van kinderen maar op

werkelijkheid echt te pakken te hebben. Filosofen hebben

enigerlei wijze objecten worden gemaakt om resultaten na te

eeuwenlang vele diepzinnige beschouwingen gewijd aan de

jagen of welke verheven doeleinden dan ook te dienen”.

vraag of dat überhaupt wel kan, de essentie van iets inzien. De oude Griekse filosoof Plato spreekt in dat verband van

Het mooie van deze woorden vind ik dat het de kern van

het zogenoemde ‘schouwen’. Maar wie het overkomt,

christelijk onderwijs geheel vanuit het eigen karakter ervan

weet dat het bestaat.

verwoordt. Hij heeft geen vergelijking nodig met andere richtingen, hoeft niet te zeggen wat het unieke karakter ervan

Deze gewaarwording had ik toen ik de toenmalige ex-

is ten opzichte van openbaar onderwijs of andere richtingen

politicus en hoogleraar economie Bob Goudzwaard in een

van bijzonder onderwijs. En het sterkste ervan vind ik zijn

jubileumrede de volgende woorden over het eigen karakter

positionering van christelijk onderwijs ten opzichte van de

van christelijk onderwijs hoorde uitspreken. Ik citeer een

samenleving.

wat langer stuk, maar het zal vast niet vervelen.

Hij komt op voor de eigen kracht van christelijk onderwijs,

Christelijk onderwijs “draagt in zich de herinnering aan een

een kracht die niet samenvalt met wat de staande samenleving

schoolstrijd, toen de eigenheid van het bijzonder onderwijs

ervan verwacht. Christelijk onderwijs bereidt voor op een

op de samenleving moest worden bevochten. Maar vanuit

ander soort samenleving en vindt daarin haar dynamiek en

die herinnering mag en moet het dan ook oog hebben voor

drijvende kracht. In tijden van vraagsturing, van maatschappe-

de tweede fase van diezelfde schoolstrijd, waarbij in de

lijke toewending, van stakeholdermanagement en horizontale

scholen de eigenheid van een ander soort samenleving in

verantwoording, ervaar ik zulke woorden nog steeds als een

het klein gestalte krijgt: een samenleving van vallen, maar

verademing en een bron van inspiratie, als gezond tegengif.

ook van opstaan; van prestatie, maar ook van zorg; van

Ik hoop u ook.

spanningen, maar ook van vrede; van kennis, maar ook en vooral van een groei in wijsheid en van de wil elkaar hoofd voor hoofd te aanvaarden, omdat en doordat ook Christus

Meer bijdragen in de debatserie Open Mind zijn te vinden op

ons allen zonder onderscheid bij onze namen roept. Dat zijn

www.besturenraad.nl

de bouwstenen, die moeten worden opgeraapt om een samenleving niet te bedienen, maar te dienen. De samenleving heeft geen middellijk onderwijs nodig, dat zich plooit

1 Rede van prof. dr. B. Goudzwaard gehouden op de lustrumviering

en buigt al naar gelang de samenleving dat zegt te willen.

van het Christelijk Pedagogisch Studiecentrum op 21 november 1986.

Wilt u reageren? Stuur een mail naar Harm Klifman, [email protected]

15

OPEN PLEK De deugd is een houding die het midden houdt en ons handelen richting geeft (Aristoteles). De vier klassieke deugden zijn: • φρόνησις - voorzichtigheid, verstandigheid, wijsheid • δικαιοσύνη – rechtvaardigheid, rechtschapenheid • σωφροσύνη – gematigdheid, matigheid, zelfbeheersing • ανδρεία – moed, sterkte

JIDDISCHE LEVENSWIJSHEID: Als een dwaas de koe bij de horens vat Kan een wijze haar melken Wie het kwade niet kan verdragen Kan het goede niet beleven De wijze houdt zijn wijsheid voor zich De dwaas draagt zijn dwaasheid uit

DE ONRECHTVAARDIGE RENTMEESTER

De ware wijsheid is traag van begrip

Er was eens een rijke man die hoorde dat zijn rentmeester zijn eigendommen verkwistte. De rijke man wilde de rentmeester de wacht aan zeggen. ‘Wat moet ik doen?’ dacht de rentmeester. ‘Ik moet ervoor zorgen dat de mensen, wanneer ik van mijn beheerderstaak ben ontheven, mij bij hen thuis ontvangen.’ Hij riep de schuldenaars van zijn heer bij zich en schold hen de helft van hun schuld kwijt. En de heer prees de oneerlijke rentmeester omdat hij slim had gehandeld. (zie Lucas 19, 1-8) Eugen Drewerman geeft een bijzondere uitleg van dit verhaal. Weliswaar is de handelwijze van de rentmeester strijdig met het principe van de gerechtigheid! Maar dit ‘bezwaar’ geldt alleen zolang men zich de ‘heer’ van de rentmeester voorstelt als een gewone werkgever. Het ligt daarentegen heel anders als men zich afvraagt hoe God tegenover zulk gedrag staat. God ondervindt er geen nadeel van als mensen leren elke schuldeis tegenover elkaar te laten varen. Integendeel, dit soort nieuwe ‘wijsheid’ is de enige wijsheid die hij echt nastreeft.

Wijs

Wanneer iemand van u denkt dat hij in deze wereld wijs is, moet hij eerst dwaas worden; pas dan kan hij wijs worden. Paulus

Wie het dwaze niet eert, is de wijsheid niet weerd. J.Greshoff

16

Samenstelling: Paul Boersma, Fotografie: iStockphoto / Bettina Ritter

UIT: HET GEBED VAN DE ONWETENDE

God heeft de vrouw niet geschapen uit het hoofd van de man, hij mocht zich haar meester wanen; Noch uit zijn voeten, zij mocht zich zijn slavin wanen, Maar uit de zijde van de man schiep Hij haar, Opdat zij dicht bij zijn hart zou zijn. TALMOED

heid

Ik ken U niet, o God! Ik riep U aan, ik zocht, Ik smeekte om antwoord, en Gy zweegt! Ik wôu zo graag Uw wil doen... niet uit vrees voor straf, uit hoop op loon, Maar zo als ’t kind den wil zyns vaders doet... uit liefde! Gij zweegt... en altyd zweegt Ge! En ik dool rond, en hyg Naar ’t uur, waarop ik weten zal dat Gy bestaat... Dan zal ik vragen: “Vader, waarom nu voor ’t eerst Uw kind getoond dat het een vader had... En dat het niet alleen stond in den stryd, Den zwaren stryd voor menslykheid en recht?... Of waart Ge er zeker van, dat ik Uw wil zou doen Ook zonder dien te kennen? Dat ik, onbewust Van Uw bestaan, U dienen zou, zo-als Ge wilt gediend?... Zou ’t waar zyn?... ...De wyze - hy die wél weet... wél God kent - bespot den dwaas, En reikt hem gal, en jubelt: “hoor, hy roept zyn vader!” En prevelt: “dank, o Heer, dat ik niet ben als hy!” En zingt een psalm: “welzalig hy die in der bozen raad Niet zit, en niet op ’t vuile pad des zondaars gaat...” De wyze... sluipt ter beurze, en schachert integralen De vader zwygt... O God, er is geen God! Multatuli, ’s Hage, 26 februari 1861

Op weg naar de wijsheid is de eerste stap stilte; de tweede luisteren; de derde onthouden; de vierde oefenen; de vijfde onderwijzen aan anderen. S.Ibn Gabirol

17

Docent Wiggele Oosterhoff schreef boekje over hoe de kloof te dichten

Hbo en mbo nog altijd geen boezemvrienden Tussen mbo en hbo gaapt nog altijd een kloof, maar die is te dichten met een doorlopende leerweg. Dat stelt Wiggele Oosterhoff, die daar als docent aan de Christelijke Agrarische Hogeschool (CAH) ervaring mee heeft. Vanuit de onderwijspraktijk schreef hij een handzaam boekje dat als leidraad kan dienen bij het tackelen van dit probleem. Tekst: Loek Mulder, Fotografie: Fotobureau Tiernego

Wiggele Oosterhoff aan het werk als docent

Highway-learning heeft het boekwerk als titel. Leren langs een snelweg?

kelingsgeld. Oosterhoff was projectleider van het RIGO-project

“Ja inderdaad”, benadrukt Oosterhoff. “Zie het als een metafoor.”

(RIGO staat voor Regeling Innovatie Groen Onderwijs). Niet voor

De snelweg staat voor een glad geplaveide weg, er wordt stevig door-

niets kreeg de Aeres Groep in de commissie die het RIGO-project

gereden en zowel afslagen als het reisdoel staan in flinke letters op de

trok, een voorname rol, aldus Oosterhoff. “We hebben het voortouw

borden. En zo moet het ook met de doorlopende leerweg zijn; een

genomen”, zegt Oosterhoff. “Ik durf te stellen dat de Aeres Groep

ambitieus, maar helder leerprogramma, met een duidelijk omschreven

leidend is in visie en het denken over de doorlopende leerweg.”

einddoel. Het boek is de uitkomst van het driejarige RIGO-project

De Aeres Groep, met als hoofdzetel Ede, omvat ‘groene’ opleidingen

van het ministerie van LNV, dat is gefinancierd met onderwijsontwik-

in het vmbo, mbo en hbo.

18

AFSTEMMING

TIEN RICHTINGWIJZERS VOOR HET MANAGEMENT

De opvatting over hóe mbo en hbo hun programma’s op elkaar moeten

DOORLOPEND LEREN

afstemmen, is in de tussenliggende jaren wel drastisch veranderd.

■ Accepteer eigenheid van mbo en hbo. Historie, wettelijke

Een jaar of tien geleden was een soepele overgang tussen mbo en hbo

kaders en maatschappelijke positie verschillen. ■ Leer elkaar kennen. Beide onderwijsvormen kennen

het voornaamste en vrijwel enige criterium dat telde. “Maar dan is er nog geen sprake van één leerweg”, stelt Oosterhoff. “Aansluiting betreft

elkaar slecht op meerdere niveaus: overkoepelend

een breder thema. Waar het om gaat, is dat dat echt één doorlopende

niveau, instellingsniveau en docentniveau.

leerweg is. Dat programma's daadwerkelijk worden geïntegreerd.

■ Zet de student centraal. Het gaat om de leerling, niet om het belang van de instelling. ■ Respecteer posities. Werk niet vanuit wantrouwen, maar vanuit acceptatie van elkaars maatschappelijke positie. ■ Geef rugdekking. Onderwijsontwikkelaars moeten volop steun krijgen van het management. ■ Wees ondernemend. Onderwijsontwikkelaars moeten creatief zijn en lef hebben.

Dat is een wezenlijk ander uitgangspunt.” En dat is allerminst een eenvoudig en vanzelfsprekend proces, aldus Oosterhoff, want tussen het mbo en het hbo ligt een cultuurkloof. Zo vallen hbo en mbo elk onder een andere wetgeving. Bovendien wordt binnen het mbo veel van bovenaf opgelegd, terwijl het hbo aanzienlijk meer autonomie heeft. “Daardoor kennen het mbo en het hbo elkaar slecht”, verklaart Oosterhoff. “Dat moet echt veranderen. Er dient een steviger vertrouwensbasis gesmeed te worden.”

■ Kijk over muren heen. Zoek de grenzen van het onderwijssysteem en de wettelijke kaders. ■ Verkoop de boodschap zowel intern als extern. Stem publiciteit af op de doelgroep. ■ Wees duidelijk. Over wat er precies onder doorlopende

HBO-SCHOK

Afstemming en integratie van onderwijsprogramma’s verdient alle aandacht, maar nog belangrijker, aldus Oosterhoff, is dat de student centraal wordt gesteld. Want los van de discussie over vakinhoud

leerweg wordt verstaan. Maak er geen containerbegrip

van leerprogramma’s, is er een verschijnsel dat door Oosterhoff de

van.

‘hbo-schok’ wordt genoemd. Studie-inhoud kan nog zo goed op

■ Vervolg de route. Doorlopende leerweg mbo – hbo is een onderdeel van een langer onderwijspad.

elkaar afgestemd zijn, als een mbo-leerling niet wordt voorbereid op een veel zelfstandiger studiehouding, draait de overstap veelal uit op een mislukking. In het overleg tussen de MBO-Raad en de HBO-Raad over de doorlopende leerweg, ligt volgens Oosterhoff het accent sterk op de aansluiting van de vakinhoud. “Natuurlijk is het van belang dat vakken

FENOMEEN

als rekenen en taal een goede aansluiting hebben”, vindt ook

Het is een raar fenomeen, die doorlopende leerlijn, stelt Oosterhoff.

Oosterhoff. “Daar moeten uiteraard goede afspraken over worden

Was het onderwerp begin jaren negentig ‘hot’, kort erop verdween het

gemaakt, maar laten we er niet te hijgerig over doen. Ik vind het van

uit beeld en rustte er lange tijd zelfs een taboe op. “Het was bijna onbe-

belang dat juist de studiehouding meer aandacht krijgt.”

spreekbaar”, zegt Oosterhoff. “Het ministerie beschouwde het mbo als een eindstation. Het was helemaal niet de bedoeling dat mbo-leerlingen doorstroomden naar het hbo. Het middelbaar onderwijs leidde immers op voor een beroep, niet voor een vervolgopleiding.”

‘In het mbo is nog te weinig oog

Een jaar of vijf geleden veranderden de inzichten. Een verandering die ongeveer gelijk opging met de intrede van het begrip kenniseconomie.

voor studiehouding van de leerling’

Het werd steeds duidelijker dat een open handelseconomie als die van Nederland baat heeft bij een uitstekend geschoolde beroepsbevolking. Oosterhoff: “En er stromen eenvoudigweg onvoldoende leerlingen

Wanneer leerlingen overstappen naar het hbo, dan mogen ze best een

vanuit havo en vwo door naar het hbo om aan die eis te voldoen.

beetje schrikken, vindt Oosterhoff, dat schept ook uitdagingen, maar

Dus moet het mbo bijspringen.”

de schok mag niet te groot zijn. Studieloopbaanbegeleiding is hier dus

Daarbij komt dat ook het bedrijfsleven eisen stelt. Oosterhoff: “De vraag

van groot belang. Dat onderwerp is binnen het mbo volgens Oosterhoff

naar goed ontwikkelde competenties is sterk. Als ik alleen al kijk naar

echter een ‘blinde vlek’, er wordt amper aandacht aan besteed. “Veel

mijn eigen vak, het groenonderwijs, dan is de vraag vanuit het bedrijfs-

van het succes van een doorlopende leerweg hangt af van de juiste

leven naar hbo-afgestudeerden enorm gegroeid. Er is een toenemende

studiehouding van leerlingen en de mate waarin hij zelfstandig kan

behoefte aan leerlingen die de theorie en de praktijk kunnen verbinden.”

functioneren”, onderstreept Oosterhoff. “Op het mbo is er pas aan-

Binnen de CAH is het aantal leerlingen dat doorstroomt van mbo naar

dacht voor een leerling als het spaak dreigt te lopen – ik chargeer –

hbo de voorbije jaren al gegroeid van dertig naar vijftig procent.

terwijl op het hbo voortdurend aandacht is voor vragen als: Wie ben

Oosterhoff vertelt dat de onderwijsinstelling uit de polder nu tevens

je? Wat wil je? Wat kun je? Dat moet juist meer doorlopend worden

werkt aan een 3+3+3 leerweg van vmbo-mbo-hbo, als alternatief voor

gemaakt. Ook binnen het mbo-programma moeten die vragen telkens

het havo-hbo-traject. Oosterhoff: “Het imago van het vmbo is slecht,

worden gesteld.”

ouders en leerlingen kiezen daarom vaak voor havo. Maar leerlingen

“Het klinkt misschien als een open deur”, vervolgt Oosterhoff.

die moeite hebben met een havo-opleiding voelen zich er doodonge-

“Maar bij het vormgeven van de doorlopende leerweg moet de leerling

lukkig. Op een beroepsgerichte leerweg zijn ze beter op hun plaats.

centraal staat. Dat is wezenlijk. Het gaat niet om het belang van de

Voor hen willen we het programma indikken tot drie keer drie jaar.”

onderwijsinstellingen.” 19

Drie schoolleiders over besteding extra budget

‘We zijn al lang met kwaliteitsverbetering bezig’

Onder de noemer ‘regeling kwaliteit VO’ gaat er de komende vier jaren een extra bedrag van 200 miljoen euro direct naar de scholen voor kwaliteitsverbetering. Het bedrag per school wordt bepaald door het aantal leerlingen. Scholen mogen in overleg met leraren en ouders bepalen hoe zij het geld gaan besteden. Wat vinden scholen van dit extraatje? Tekst: Marijke Nijboer, Fotografie: Joost Grol

Kort voor Prinsjesdag maakte staatssecretaris Van Bijsterveldt

van morgen. Zij krijgen daarvoor veel speelruimte.’’ Er zijn meer

(Onderwijs) bekend dat ze komende jaren 200 miljoen euro extra

plannen voor de besteding van het extra geld: het monitoren van taal-

beschikbaar stelt om de kwaliteit van het voortgezet onderwijs te

en rekenprestaties in de onderbouw en versterking van het taal- en

verbeteren. Het geld gaat rechtstreeks naar de scholen, die in overleg

rekenonderwijs. De school stuurt havisten en vwo’ers al op maat-

met leraren en ouders zelf bepalen hoe ze dat bedrag gaan inzetten.

schappelijke stage en wil nu ook op andere manieren gestalte gaan

Voorwaarde is wel dat een deel van het bedrag besteed moet worden

geven aan burgerschapsvorming. De rest van het geld zal gaan naar

aan taal en rekenen. Omgerekend kan een school van ongeveer duizend

kwaliteitsverbetering in het algemeen. Visser: ‘‘Daar zijn we natuur-

leerlingen in drie schooljaren zo'n 200.000 euro krijgen. De staats-

lijk al mee bezig. We analyseren jaarlijks de trend in onze kwaliteits-

secretaris wil met deze financiële impuls de uitvoering van haar kwa-

kaarten en spreken vervolgens met elkaar speerpunten af.’’

liteitsagenda stimuleren. SBM vroeg aan drie schoolleiders wat hun

Bogerman gaat de plannen voor de besteding van het geld bespreken

plannen zijn voor de besteding van dat geld.

met leraren, ouders en leerlingen in de MR. Via het jaarverslag wil de school verantwoording afleggen aan de maatschappelijke partners.

CSG BOGERMAN SNEEK

Christelijke scholengemeenschap Bogerman in Sneek gaat het extra

CSG DE LAGE WAARD PAPENDRECHT

potje onder andere gebruiken om derdeklassers stapsgewijs te begelei-

‘‘Natuurlijk zijn we blij met het geld,’’ zegt rector Leen Kroos van

den bij het schrijven van teksten. ‘‘Wij zagen deze maatregel al aan-

De Lage Waard in Papendrecht. ‘‘Maar, zonder al te zuur te willen

komen en hebben er rekening mee gehouden in ons formatiebudget,’’

overkomen: we zouden liever zien dat de overheid duidelijk liet

vertelt rector Joost Visser. Bogerman (lwoo, vmbo, havo, atheneum,

weten wat ze van het onderwijs wil, en daar dan structurele subsidie

gymnasium, 2643 leerlingen) hanteert als leidraad: ‘voor elk goed plan

voor uittrekt.’’

is geld’. Visser vertelt: ‘‘Wij zetten jaarlijks vijf fte aan de kant om ons

De Lage Waard is een christelijke scholengemeenschap voor vmbo,

onderwijs te vernieuwen. Leraren met goede ideeën stellen we graag

havo en vwo met 1800 leerlingen. Volgens Kroos gaat de school onge-

in de gelegenheid om die ideeën ook uit te voeren. Zij worden tijdelijk

veer een ton per jaar ontvangen. Eén plan voor de besteding is er al:

vrijgesteld van het lesgeven. Maar dat brengt ons wel in een lastige

‘‘We gaan kleine modules taal en rekenen aanbieden in de onderbouw.

spagaat. We hebben namelijk ook de belangen van leerlingen te behar-

Onze secties Nederlands en wiskunde ontwikkelen daarvoor eigen

tigen. Die hebben op lange termijn profijt van de vernieuwing, maar

materiaal. Daar waren we al mee bezig voordat bekend werd dat dit

op korte termijn betekent dit soms dat ze in een grotere klas zitten.’’

geld eraan komt, dus het komt wel goed uit.’’

Het komt dus goed uit dat er nu vier jaar lang ongeveer anderhalve ton

Kroos zegt dat de school al een aantal keren heeft meegemaakt dat

naar de school gaat vloeien. En Visser is ook blij dat ‘meer ruimte voor

men druk bezig was met de uitvoering van nieuwe plannen, en daar

de leraar’ hoog op de agenda is geplaatst. ‘‘Dat past bij onze werkwijze.

vervolgens ineens subsidie voor loskwam. ‘‘Het is een beetje apart,

Onze veertien teams ontwerpen namelijk zelfstandig het onderwijs

al die bedragen voor korte tijd. Het geld is natuurlijk zeer welkom,

20

maar als directie zouden we veel liever toereikende bekostiging krijgen.

Ook deze school (gymnasium, atheneum, havo en vmbo, 2000 leer-

Blijkbaar is er behoefte aan extra kwaliteitszorg. De bekostiging daar-

lingen) krijgt ongeveer een ton per jaar. Zijlstra benadrukt dat zijn

voor zou naar ons idee dan ook structureel moeten zijn.’’

school vooral doorgaat met haar eigen beleid en koers. ‘‘Wij hebben

Van de resultaten van deze kortdurende injecties mag niet te veel

uiteraard onze eigen plannen: een vijfjarenplan en jaarplannen die

worden verwacht, vindt Kroos. ‘‘Denk niet dat je met de modules die

daaruit voortvloeien. Die lagen er al, en daar gaan we gewoon mee

wij gaan geven, mensen leert rekenen zoals wij dat vroeger leerden.

door. We laten ons ook niet opjagen.’’

Dat regel je niet even in een paar sessies.’’ Er schort volgens de rector

De rector denkt wel dat het geld uit de regeling kwaliteit VO een kans

een en ander aan het onderwijs, maar hij vindt dat de samenleving wat

biedt om sommige plannen beter of versneld uit te voeren. ‘‘Het is

dat betreft de hand in eigen boezem moet steken. ‘‘We hebben sinds

fijn dat het bedrag wordt uitgesmeerd over vier jaar. Dan kun je ook

eind jaren zestig met z’n allen besloten dat op de basisschool heel

je plannenmakerij wat spreiden.’’

andere dingen ook belangrijk waren. Daarbij ging de politiek voorop,

Zijlstra ziet naast de lopende projecten nog een andere goede beste-

maar dat waren mensen waar wij zelf op hebben gestemd. Het basis-

ding: ‘‘Hier ligt ook een kans om onze teams verder aan te zetten tot

onderwijs heeft dat keurig vertaald naar de praktijk.’’

een eigen stukje onderwijsinvulling.’’ De teams zijn al druk bezig met

Kroos over de verplichting om in overleg met onder andere ouders een

onderwijsvernieuwing en –verbetering, legt hij uit. ‘‘In de onderbouw

goede bestemming voor het geld te zoeken: ‘‘In zo’n beetje alle scholen

lopen bijvoorbeeld verschillende projecten. Het is een behoorlijke

lopen al allerlei trajecten voor kwaliteitsverbetering. Ook bij ons zal

kunst om dat inhoudelijk goed voor elkaar te krijgen. De bovenbouw

het geld voor een groot deel naar bestaande programma’s gaan.’’

van onze havo en vwo is druk bezig om het profielonderwijs verder in te vullen. En één hele locatie is zich heel goed aan het bezinnen op pedagogiek en didactiek.’’

'Het zou nog mooier zijn als de

Het is beter om teams zelf de hand te geven in de verdere ontwikkeling van het onderwijs, vindt Zijlstra. ‘‘Dat is beter dan dat alle plannen van

subsidie structureel omhoog gaat'

boven komen. Ik probeer mij in te houden om niet allerlei ideeën te bedenken. In plaats daarvan stel ik liever goede vragen aan de teams.’’ Wie er gaan meedenken over de precieze besteding van het geldbedrag?

CHRISTELIJK LYCEUM DELFT

‘‘De resonansgroepen en de ouderraad lijken mij de voor de hand

Jogchum Zijlstra, rector van het Christelijk Lyceum Delft, noemt het

liggende gremia. Maar wij willen eerst naar de inhoud kijken.

geld dat naar zijn school zal vloeien voor kwaliteitsverbetering een

De vorm komt later wel.’’

‘prettige verrassing’. ‘‘Ik wist natuurlijk dat kwaliteit tot belangrijk speerpunt is benoemd en kende de agenda en de weg er naar toe, maar dat er op zo korte termijn al geld zou worden uitgekeerd, verraste me.’’ 21

DE PRAKTIJK

Mediawijsheid als vast thema van het lesprogramma Het staat buiten kijf dat de media grote invloed

langer aandacht voor media en mediawijsheid.

Om docenten handvatten te geven voor de

hebben op de samenleving in het algemeen en

Kinderen lezen bijvoorbeeld de krant in de klas,

behandeling van mediawijsheid in de klas, heeft

op jongeren in het bijzonder. Het kabinet vindt

leren bronnen te analyseren of maken een website.

Kennisnet een programma ontwikkeld. De focus ligt

het daarom heel belangrijk dat jongeren goed

In verschillende vakken en projecten gaan jongeren

daarbij op het gebied van ict en onderwijs. Kennisnet

leren om te gaan met de media. Onder het

actief met media aan de slag. Zo leren ze goed en

biedt hulp bij het (op een goede manier) toepassen

motto Mediawijsheid is de overheid een ambi-

kritisch met media om te gaan. Er is aandacht voor

van ict in de les en docenten ondersteunen in het

tieus project gestart dat daar in moet voorzien.

negatieve aspecten zoals cyberpesten en (seksueel)

verbeteren van hun eigen vaardigheden. Kennisnet

Media spelen al vroeg in een mensenleven een

geweld en de risico's van het leggen van contacten

onderscheidt vier terreinen: informatievaardigheden,

belangrijke rol. Gemiddeld kijken kinderen en

met vreemden. En voor het risico dat jongeren het

veiligheid, ict-vaardigheden en ondersteuning van

jongeren rond de twee uur per dag televisie

onderscheid niet meer zien tussen de fysieke en de

docenten. Docenten proberen we zoveel mogelijk te

(Stichting Kijk Onderzoek, 2007). Daarnaast

on-line wereld. De discussie over mediawijsheid,

ondersteunen bij het inzetten van ict in de klas. Wat

is het gebruik van internet sterk toegenomen.

richt zich vaak vooral op nieuwe media als internet.

dat laatste betreft, gaat het bijvoorbeeld om op maat

Jongeren groeien op met deze nieuwe media.

Maar ook bij traditionele media als pers, radio en

gesneden trainingen. Maar als geld voor een school

Ze surfen op het web, luisteren radio via internet,

televisie is het belangrijk om vragen te stellen als:

een probleem is, kan misschien een stimulerings-

communiceren via msn en sms, onderhouden

wie is de afzender, hoe betrouwbaar is de informatie,

regeling uitkomst bieden. Er is een Expertise-

contacten via sites als Hyves en FaceBook en

wat betekent het voor mij?

centrum Mediawijsheid opgericht waarin een aantal organisaties, zoals bibliotheken, Beeld en Geluid en

maken deel uit van virtuele gemeenschappen.

Kennisnet, samenwerken.

Uit onderzoek blijkt dat jongeren op hun 21ste

Met het project Mediawijsheid hoopt het kabinet te

al gemiddeld 250.000 mails en sms'jes hebben

bereiken dat scholen dit als thema in het lesprogramma

ontvangen, 5000 uur achter de spelcomputer

opnemen. Of en hoe ze dat doen bepalen scholen zelf.

Voor meer informatie zie www.kennisnet.nl;

zaten en 3500 uur op internet hebben gesurft.

De overheid legt niets op, er komt ook geen verplicht

www.mediawijsheid.nl; http://www/digibewust.nl

De (nieuwe) media hebben dus een grote

vak Mediawijsheid. Voor het primair en voortgezet

en www.mediawijsheidexpertisecentrum.nl

invloed op jeugd en gezin, ze dragen bij aan de

onderwijs gelden al wel kerndoelen die bijvoorbeeld

Op www.mediawijsheidkaart.nl zijn tientallen

culturele en persoonlijke vorming van jongeren.

gaan over het zelfstandig informatie opzoeken, het

voorbeelden te vinden van projecten op het gebied

In het onderwijs, zo beseft het kabinet, is al

gebruik van digitale media als kennisbronnen.

van onderwijs en nieuwe media.

Alles onder één dak in Assen Assen heeft sinds vorige maand een uniek multifunctioneel centrum met uiteenlopende voorzieningen onder één dak: onderwijs, kerk, medisch centrum, kinderopvang, peuterspeelzaal en appartementen. Christelijke basisschool Het Kompas is een van de 'bewoners' van het complex. In het centrum wordt nauw met elkaar samengewerkt. Zo kunnen kinderen vanuit de kinderopvang en/of de peuterspeelzaal makkelijk doorstromen naar de basisschool, zonder dat ze naar een andere locatie hoeven. Na schooltijd worden ze dan opgevangen door de buitenschoolse opvang in het gebouw. Indien kinderen medische zorg nodig hebben, kunnen ze snel terecht bij het gezondheidsplein. Een grote meerwaarde voor het gebouw is de aanwezigheid van de kerk. De school gebruikt de kerk bijvoorbeeld voor kerstvieringen en de opvoering van de schoolmusical. De naam van het complex is genoemd naar de voormalige kerk op die plek, Marturia.

Microkrediet: Day for a change Leerlingen van de basisschool kunnen dit jaar opnieuw meedoen aan Day for a change, een actie om het belang van mircrokrediet onder de aandacht te brengen. Microkrediet is een systeem waarbij arme mensen in ontwikkelingslanden een kleine lening kunnen krijgen om een eigen bedrijfje op te zetten. Deze aanpak blijkt effectief voor de armoedebestrijding. Onder de noemer Klasse!Actie kunnen de leerlingen een eigen bedrijfje opzetten waarmee ze geld bijeen kunnen brengen. Bijvoorbeeld autowasstraten, schoenpoetscentrales, schoonheidssalons, of andere slimme, originele bedrijven. Als echte ondernemers gaan ze investeren, een bedrijfsplan maken, verkopen en winst maken. Als startkapitaal krijgen ze een microkrediet van 20 euro. Ook een lespakket maakt deel uit van de actie. Klasse!Actie loopt van 10 maart tot 25 april 2009. Basisscholen die mee willen strijden om de titel kunnen zich inschrijven op www.dayforchange.nl.

22

Fotografie: Effinity Stock Photography

ACCENT start orthopedagogische dienst De ACCENT Scholengroep christelijk onderwijs Achterhoek is gestart met een eigen

De eerste WijDe Wereldschool staat in Den Haag

orthopedagogische dienst. Daarmee heeft deze organisatie een unieke stap gezet in

Basisschool de Wereldwijzer in Den Haag heeft als eerste in ons

het beleid ten aanzien van de leerlingenzorg. ACCENT heeft tot deze stap besloten,

land het predikaat WijDe Wereldschool gekregen. Daarmee wordt

omdat het ministerie van Onderwijs de financiële middelen voor schoolbegeleiding

benadrukt dat het onderwijs kinderen dé kans biedt om hen op te

tegenwoordig rechtstreeks aan de schoolbesturen toekent. Dat maakt aansluiting

laten groeien als wereldburgers. Het initiatief voor het toekennen

bij een schoolbegeleidingsdienst niet langer nodig. De scholengroep heeft nu een

van het predikaat gaat uit van de stichting WijDe Wereldschool.

eigen orthopedagogische dienst (OPD) opgericht. Twee orthopedagogen en een

Het predikaat WijDe Wereldschool wordt toegekend, wanneer in

psychodiagnostisch medewerker zijn werkzaam binnen deze dienst. Om de dienst-

een school tien punten zijn ontwikkeld of versterkt, waaronder:

verlening zo optimaal mogelijk te laten zijn, kan indien nodig ook een beroep worden

een gemengde leerlingenpopulatie (of vriendschapsband met een

gedaan op een GZ-psycholoog, een logopedist, een fysiotherapeut en een spel-

partnerschool), cultuurrijk, creatief onderwijs, opvoeding tot wereld-

therapeut. Volgens de scholengroep kan ze met haar OPD de afstand tot de scholen

burgerschap, interreligieuze ontmoeting en aandacht voor meer-

verkleinen, waar het de leerlingenzorg betreft. Bovendien zal er met het zelfde geld

taligheid. Via vieringen, lessen en kunstprojecten wordt hieraan

meer kunnen worden gedaan dan in het verleden het geval was. ACCENT is een

gestalte gegeven. De Wereldwijzer is als eerste school met dit plan

onderwijsorganisatie met 21 basisscholen en 1 school voor speciaal onderwijs met

aan de slag gegaan. Dat is niet toevallig, want op deze school zijn

in totaal ongeveer 3700 leerlingen en 375 personeelsleden. De scholen zijn gelegen

tientallen nationaliteiten vertegenwoordigd. De school ligt in het

in de gemeenten Aalten, Oost Gelre, Oude IJsselstreek en Winterswijk.

gemengde Zeeheldenkwartier en de schoolpopulatie is een echte afspiegeling van de wijk. Ruim twee jaar geleden ging de samenwerking tussen de Wereldwijzer en de WijDe Wereldschool van start. Er werden workshops, trainingen, studiemiddagen en dergelijke georganiseerd over kunstzinnig onderwijs, living values in educa-

Heeft uw school nieuws voor deze pagina? Stuur uw bericht naar [email protected].

tion en wereldburgerschap. De initiatiefgroep was van het begin onder de indruk van de inzet en vakbekwaamheid van het team. In februari was er een projectweek in samenwerking met het COS (centrum voor internationale samenwerking) met als thema `Op Wereldreis'. Intercultureel en interreligieus onderwijs krijgt op deze manier steeds meer handen en voeten op basisschool de Wereldwijzer.

Marnix College succesvol met dvd over Europa

Meer informatie op www.wijdewereldschool.nl

Het Marnix College in Ede heeft internationale lof verworven voor een dvd-serie over de betekenis van Europa. Vorige maand sleepte de school tijdens de Erasmus EuroMedia Awards Ceremony 2008 in Wenen een Europese onderscheiding in de wacht, de 'Seal of Approval'. Deze onderscheiding wordt toegekend voor professionele mediaproducties met een duidelijke Europese dimensie en een hoge educatieve kwaliteit. Er waren in totaal 250 inzendingen. De dvd-serie met als titel ‘Europe is Us’ is een initiatief van Liane Vissers ’t Hof, docente aan het Marnix College. Er bestond in haar ogen nog niet voldoende lesmateriaal over de EU, dat aansluit bij de belevingswereld van leerlingen van 14 jaar en ouder. Omdat de rol van Nederland in Europa en de wereld steeds belangrijker wordt, is het zaak om jongeren al in een vroeg stadium bewust te maken van hun Europees burgerschap. Het Marnix College is een oecumenische scholengemeenschap voor mavo, (tweetalig) havo, (tweetalig) atheneum en gymnasium met bijna 1500 leerlingen. De serie bestaat uit drie dvd’s, een leerlingenlesboek en een docentenhandleiding, uitgegeven door het Europees Platform in Haarlem. De eerste dvd gaat over de geschiedenis van de Europese Unie met speciale aandacht voor economische en politieke samenwerking. De tweede dvd geeft inzicht in de Europese instellingen. Er wordt speciaal gekeken naar de Europese Commissie en het Europees Parlement aan de hand van de behandeling van de Richtlijn roken. De laatste dvd gaat over de toekomst: de ontwikkelingen rond de Europese ‘Grondwet’, een reis door Europa en ons ideale Europa. Meer informatie op www.europeesplatform.nl > lesmaterialen en publicaties

23

Rode Loperbijeenkomst

Onzekerheid als bron voor authentiek leiderschap Arbeids- en organisatiepsycholoog dr. Froukje Wirtz was gastspreker op de recente Rode Loperbijeenkomst van het vrouwennetwerk van de Besturenraad met als thema ‘De organisatie als glazen huis’. Twee bezoekers reageren op verzoek van SBM op het verhaal van Wirtz. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Nationale Beeldbank / Faslooff

Het vrouwennetwerk van de Besturenraad

Wirtz heeft over deze thema's een aantal

je gaat niet zitten zeuren over onzekerheid. Je

komt een aantal malen per jaar bijeen om

publicaties op haar naam staan zoals ‘Achter

zegt tegen jezelf: dit wil ik. Maar ik weet nu:

ervaringen uit te wisselen over leiderschap in

het masker van de persoonlijkheid’

de school heeft mij gekozen om wie ik ben,

het onderwijs. De bedoeling is dat de deel-

(Uitgeverij Nelissen, 2006). Op verzoek van

daar spreekt vertrouwen uit. En zo is het

nemers aan de bijeenkomst leren van elkaar

SBM reageren twee deelnemers aan de Rode

natuurlijk, en dat is ook de boodschap van

en van inspirerende gastsprekers. Arbeids-

Loperbijeenkomst op het verhaal van Wirtz.

Wirtz, je bent wie je bent, je moet je niet anders voordoen. Het klinkt misschien wat

en organisatiepsycholoog Froukje Wirtz was gastspreker op de Rode Loperbijeenkomst

ELLEN DUPUIS, RECTOR

oppervlakkig, maar het is wel waar: wees

eind september. Ze ging onder meer in op de

Ellen Dupuis is rector van het Koningin

jezelf! Daar moet je geen concessies aan doen,

thema’s vrouwelijk leiderschap, authentici-

Wilhelmina College Culemborg, een inter-

je moet trouw blijven aan jezelf zoals je bent.”

teit en de wederzijdse aanvulling van compe-

confessionele scholengemeenschap van 1860

“Als je je onzeker voelt, dan moet je dat voor

tenties in een divers samengesteld team.

leerlingen met praktijkonderwijs, vmbo, havo,

jezelf toegeven en niet de schuld bij anderen

atheneum en gymnasium.

leggen, of bij bepaalde omstandigheden. Je

Dupuis' aandacht voor de Rode Loperlezing

moet dat accepteren en gebruiken als een

werd getrokken door een positief artikel van onderwijskundige prof. Joseph Kessels in ‘Opleiding en Ontwikkeling’ over het boek

‘Denk dagelijks na over

‘Achter het masker van de persoonlijkheid’, dat gaat over de paradoxen van het leven.

wat je doet en waarom’

“Froukje Wirtz zegt: Het is belangrijk dat je dagelijks nadenkt over wat je doet en waarom. Dat herken ik erg goed, want dat

kracht, zoals Wirtz zegt. Als er onderwerpen

schiet er in het dagelijkse werk gemakkelijk

zijn waar ik nog niet helemaal zeker van ben

bij in. Je bent met duizend en een dingen

wat we er als school mee moeten, dan kan ik

bezig, want je wilt ‘je bureau opgeruimd heb-

daar open over praten met mijn directieteam

ben’. Je laat je afleiden door zaken die, wel-

en met mijn bestuur. Dat ervaar ik niet als

licht ogenschijnlijk, dringend zijn of waarvan

bedreigend.” Ellen Dupuis is blij dat ze in

het prettig is ze snel opgelost te hebben. Aan

haar agenda tijd heeft vrijgemaakt voor de

reflectie kom je niet meer toe, aan de vraag

lezing van Froukje Wirtz. “Het was inspire-

welk doel je voor ogen stond en of al die dage-

rend en herkenbaar, ik heb er veel aan gehad.”

lijkse stappen die je zet de school dichter bij

24

die stip aan de horizon brengen. Of je wel een

LIEVE DECLERQ, RAAD VAN TOEZICHT

wilsbesluit hebt genomen, zoals Wirtz zegt,

Lieve Declercq is in het dagelijks leven direc-

de vastbeslotenheid om je wensen en verlan-

teur van glasrecyclingbedrijf Maltha in

gens waar te maken.”

Heijningen. In haar vrije tijd is ze vice-voor-

“Toen ik naar de functie van rector sollici-

zitter van de raad van toezicht van Stichting

teerde, was ik al plaatsvervangend rector op

De Waarden in Noord-West-Brabant (o.a.

deze school. Ik heb toen tegen mezelf gezegd:

Moerdijk, Zevenbergen, Drimmelen).

COLUMN Het is een bestuur met 22 basisscholen, voor-

Marianne Luyer

namelijk op het platteland en op protestants-

voorzitter Besturenraad

christelijke en katholieke grondslag. “Het onderwerp van de lezing vond ik aanlokkelijk en ik denk dat het heel aansprekend is voor jonge vrouwen die leiderschap ambiëren of net begonnen zijn in een leidinggevende functie. Wat ik positief vond aan het verhaal van Froukje Wirtz, is dat zij de onzekerheid van een bestuurder of leider als gegeven neemt. Als je daar open voor staat, dan kun je

Fotografie: Ruben Schipper

dat ook als een kracht zien waaruit je je verder kunt ontwikkelen naar authentiek leiderschap. Veel leiders gaan daar aan voorbij, geven voor zichzelf niet toe dat ze onzeker kunnen en

Fusiestop: vals sentiment

mogen zijn en daardoor boeten ze juist aan authenticiteit in. Wirtz zegt daarover dat het nu vaak is ‘ik’ tegen ‘zij’, maar door jezelf kwetsbaar op te stellen, kun je dat ombuigen

Op mijn middelbare school zaten vijftienhonderd

Anders dan tegenstanders vaak beweren, is een

naar ‘ik’ tegen ‘wij’. Het is als ‘je moet ook

leerlingen. Ik kwam van een kleine dorpsschool,

fusie geen doel op zich. Als bestuurders zet je

kunnen haten om te kunnen liefhebben, bang

maar ik heb me er vanaf de eerste dag thuis

zo'n ingrijpende stap, omdat je als organisatie

durven zijn om zelfverzekerd te kunnen zijn’,

gevoeld. Ook mijn kinderen fietsen nu elke dag

een bepaalde schaalgrootte nodig hebt om de

enz. Je moet dus niet naar een ander wijzen, of

naar een grote middelbare school en ze hebben

kwaliteit van je onderwijs te kunnen waarborgen

naar bepaalde omstandigheden, als het niet

nooit het gevoel gehad, en ik ook niet, dat ze

en om toekomstbestendig te zijn – ook in moei-

lukt om te bereiken wat je voor ogen stond. Je

verzeild zijn geraakt op een anonieme leerfabriek.

lijke tijden. De lumpsum is bepaald niet toereikend

bent zelf verantwoordelijk.”

Waarmee ik maar wil zeggen dat de beelden over

om als kleine school bijvoorbeeld te investeren

uit hun voegen gebarsten scholen, waar leerlingen

in de permanente scholing van je personeel of

Lieve Declercq geeft toe dat er wel wat tegel-

slechts nummers zijn, op zijn zachtst gezegd

in ict, en er is nauwelijks ruimte voor innovatie.

tjeswijsheden passeerden, “maar die hebben

overtrokken zijn.

In dit land hebben we nou eenmaal besloten om,

toch hun betekenis. Je gaat er nog eens over

Nu zou je mijn persoonlijke ervaringen af kunnen

in vergelijking met andere Westerse landen,

nadenken.” Volgens Declercq was het betoog

doen als subjectief, maar er is geen onderzoek

een kleiner percentage van ons bruto nationaal

van mevrouw Wirtz boeiend zolang het een

waaruit onomstotelijk blijkt dat grote scholen per

product te besteden aan onderwijs. Zoals het

abstractieniveau had, maar werd haar presen-

definitie slecht zijn voor leerlingen, en kleine

spreekwoord zegt: het komt uit de lengte of uit

tatie teleurstellend op het moment dat ze een

scholen het paradijs op aarde. Zoals zo vaak is

de breedte.

vertaling probeerde te maken naar de praktijk

de werkelijkheid van alledag genuanceerder en

van alledag. “De voorbeelden die ze aanhaalde,

hangt het schoolklimaat, waarin leerlingen en

De eis van een deel van de Haagse politiek om

waren gedateerd. Ook was ze heel gedetailleerd

personeel goed kunnen gedijen, nauw samen

paal en perk te stellen aan fusies, is bovendien

en haalde ze er zaken bij die niets met het

met de kwaliteit van de organisatie.

tamelijk gratuit en speelt in op valse sentimenten.

thema te maken hadden. Daar ging ze helaas de

Want let wel, als je het hele onderwijs weer inricht

mist in en dat was jammer want op zichzelf

Toch zijn de geluiden in politiek Den Haag over de

naar de maat van vroeger, dan zal de overheid

had ze een boeiend verhaal te vertellen.”

schadelijkheid van grote schoolorganisaties hard-

met miljarden euro's extra over de brug moeten

Op basis van haar eigen ervaring als directeur

nekkig. Nu ligt er weer een door de meerderheid

komen. Ziet u dat gebeuren?

van een bedrijf gelooft ze dat het toelaten van

van de Tweede Kamer gesteunde motie van PvdA

Fusies zijn niet verwerpelijk, zolang je het verschil

emoties, zoals onzekerheid, het leiderschap

en SP voor een onmiddellijke stop op fusies van

tussen bestuurlijke schaalgrootte en de fysieke

versterkt. “Als je een werknemer bijvoorbeeld

scholen. Staatssecretaris Van Bijsterveldt moet

schoolgrootte maar in de gaten houdt. Er zijn tal

bij een reorganisatie moet ontslaan, dan is het

de aanvragen die er nog liggen diep in de ijskast

van goede voorbeelden van kleinschalig ingericht

geen zwakte als je als directeur voor jezelf

opbergen, tot ze met een beleid komt dat nieuwe

onderwijs onder een grote bestuurlijke paraplu.

erkent dat je dat moeilijk vindt en het je raakt.

fusies aan banden legt. Ik kan dit niet anders ver-

Laten we ons het zicht op de voordelen die een

Daardoor krijg je meer empathie, zoek je naar

klaren dan uit een voor mij onbegrijpelijke hang

fusie kan bieden niet benemen door de enkele

manieren om dat voor de betrokkene zo goed

naar het verleden, naar de tijd van de Gelukkige

gevallen waarin het, door bestuurlijk onvermogen,

mogelijk af te handelen. Ik geloof niet in

Klas van Theo Thijssen, toen scholen zogenaamd

fout is gelopen.

directeuren die hard roepen en zeggen dat ze

nog knus waren en geborgenheid boden.

zo’n besluit puur rationeel nemen. Volgens mij zijn die heel erg onzeker, maar durven ze

Reageren? Mail Marianne Luyer op [email protected]

dat niet toe te geven.” 25

Soms gaat de groep boven het individu JURIDISCHE KWESTIE In deze rubriek komt maandelijks een juridische kwestie uit de onderwijspraktijk aan de orde.

op aanvraag van de moeder een tijdelijke beschikking gegeven om het kind onderwijs op een sbo-school te laten volgen. Na een half jaar zou bekeken worden of, op basis van de ervaringen, de sbo-school de meest geschikte vorm van onderwijs voor de autistische jongen zou zijn. Tegelijkertijd onderzocht de Indicatiecommissie van het Regionaal Expertisecentrum of de betrokken leerling in aanmerking kwam voor leerlinggebonden financiering (het

Tekst: Emmanuel Naaijkens

rugzakje), of voor toelating tot het speciaal onderwijs op een cluster 4-school. De Indicatiecommissie beantwoordde de vragen bevestigend. De PCL besloot de tijdelijkheid van het verblijf op de sbo-school niet te verlengen, omdat het

Zo eenvoudig als het is om een kind toegelaten te krijgen

team, gezien de aard en de ernst van de problematiek, vond

tot het regulier onderwijs, zo ingewikkeld en omslachtig

dat het de leerling niet de nodige zorg en begeleiding kon

is het om een kind in een of andere vorm van speciaal

geven. Een school voor speciaal onderwijs, met een zoge-

onderwijs geplaatst te krijgen. De procedure is, voor wie

heten 'autiklasje', zou daar wel in kunnen voorzien.

er niet dagelijks mee te maken heeft, complex en van alle beslissers wordt een hoge mate van deskundigheid vereist.

De moeder was het er niet mee eens dat de sbo-school zich

Een besluit om een kind al dan niet toe te laten tot een

handelingsverlegen achtte en vocht het besluit van de PCL

voorziening van speciaal onderwijs is in juridische zin

aan, eerst bij de voorzieningenrechter, en toen die in haar

een beschikking, waartegen de betrokken ouder of ouders

nadeel oordeelde, bij de Afdeling bestuursrechtspraak van

respectievelijk bezwaar en beroep aan kunnen tekenen.

de Raad van State in Den Haag.

Ouders, van wie zoon of dochter al dan niet verwezen

Ook de hoogste rechter stelde de moeder in het ongelijk.

wordt naar het speciaal onderwijs, lijken steeds beter de

In zijn motivering van het besluit, nam de Raad argumen-

weg naar de rechter te vinden om hun gelijk proberen te

ten van de commissie over die pleitten tegen een blijvende

halen. Juridische zorgvuldigheid is dus geboden om als

plaatsing van het kind op een sbo-school. Een belangrijk

bestuurder bij een eventuele rechtsgang niet onderuit te

argument was dat niet alleen de jongen zelf in zijn ontwik-

gaan door, bijvoorbeeld, het veronachtzamen van wette-

keling belemmerd zou worden, maar ook de andere leerlin-

lijke procedurevoorschriften.

gen van zijn groep. Het feit dat de autistische leerling voor een rugzakje, en dus voor extra begeleiding, in aanmerking

26

Interessant is in de ontstane jurisprudentie niet zozeer de

kwam, deed daar niets aan af. De Raad van State kon het in

vraag van 'winst of verlies', want in de regel gaat het in dit

dit geval billijken dat het samenwerkingsverband het belang

soort kwesties toch om menselijke drama's zonder winnaars.

van het individu ondergeschikt maakte aan het belang van

Relevant zijn de overwegingen die de rechter aanvoert

de groep.

om zijn besluit te onderbouwen. Zoals in de zaak van een

Een opmerkelijke uitspraak in het licht van het debat over

moeder tegen een samenwerkingsverband in het noorden

passend onderwijs, dat immers mede gaat over de al dan

van het land, over de weigering om haar autistische zoon

niet terechte vraag of het reguliere onderwijs leerlingen met

(met adhd-problematiek), op een school voor speciaal

een ernstige problematiek moet toelaten, ook als dat ten

basisonderwijs (sbo) te plaatsen. De Permanente Commissie

koste zou kunnen gaan van het onderwijsproces voor de

Leerlingenzorg (PCL) van het samenwerkingsverband had

andere leerlingen.

BESTURENRAAD

Protestantse stem in publiek debat

Debat over rol overheid bij zwakke scholen

Met de website protestant.nl krijgt het protestantisme een actuele stem in het publieke debat. De Besturenraad is een van de zes initiatiefnemers.

De Rotterdamse wethouder van Onderwijs Leonard Geluk gaat op maandag

De website is op 31 oktober (Hervormingsdag) gelanceerd. Oud-minister

15 december het debat aan met het Tweede Kamerlid Jan Jacob van Dijk

van OCW drs. Wim Deetman, lid van de Raad van State, stelde de site

over de vraag of de (lokale) overheid mag ingrijpen als scholen langdurig

officieel in gebruik. Protestant.nl brengt de vele stemmen en gezichten

slecht presteren. Mogelijk zal ook een vertegenwoordiger van de Inspectie

van protestants Nederland samen, informeert en nodigt uit tot debat. De

een bijdrage leveren. De discussie over dit actuele thema is een initiatief

Besturenraad presenteert zich onder meer met het Manifest Christelijk

van de Besturenraad.

Onderwijs en opiniërende bijdragen. In een kort statement op de site motiveren wij onze betrokkenheid bij

Wethouder Geluk (CDA) baarde afgelopen zomer opzien met zijn poging

protestant.nl. “Het onderwijs en de samenleving als geheel zijn gebaat bij

om in te grijpen bij de islamitische middelbare school Ibn Ghaldoun, die

protestantse noties als aandacht voor ieder mens, vertrouwen en verant-

volgens de Onderwijsinspectie al enige jaren onder de maat presteert.

woordelijkheid voor een samenleving waarin ieder tot zijn of haar recht

Geluk stuurde de ouders een brief waarin hij hen opriep hun kind op

komt. Het maatschappelijk debat heeft zo’n protestants geluid nodig, en

een andere school te plaatsen. De rechter oordeelde in een kort geding,

daarom staat de Besturenraad, de brancheorganisatie van het christelijk

aangespannen door het bestuur van Ibn Ghaldoun, dat de wethouder zijn

onderwijs, van harte achter protestant.nl.”

boekje te buiten was gegaan. Geluk pleitte er, met de onderwijswethou-

Marianne Luyer, voorzitter van de Besturenraad, zit in het bestuur van pro-

ders van Amsterdam, Utrecht en Den Haag, bij het kabinet voor om de

testant.nl. De andere initiatiefnemers zijn de Christelijke Hogeschool Ede,

wetgeving zo te veranderen dat de gemeente wel de mogelijkheid heeft

de NCRV, de Protestants Christelijke Ouderen Bond, de Protestantse Kerk

om te interveniëren op zwakke scholen. De autonomie van de school-

in Nederland en de Vrije Universiteit Amsterdam.

besturen moet daar voor wijken, vinden de wethouders. Kamerlid Jan Jacob van Dijk (CDA) is het met die opvatting volstrekt oneens. Zijn stelling is dat we daar de Onderwijsinspectie voor hebben, en die kwijt zich tegenwoordig goed van haar taak. Van Dijk eerder in dagblad Trouw: “Nu hebben we een ander, meer preventief systeem dan

Thema november

voorgaande jaren. De inspectie zorgt ervoor dat risicovolle scholen geen zwakke scholen worden, en dat zwakke scholen niet afglijden naar zeer

Schoolbesturen en directies met een abonnement op Thema, krijgen

zwak.” Van Dijks mist in de discussie over zwakke scholen een belangrijke

deze uitgave maandelijks bij SBM. Het onderwerp van Thema in november

vraag. 'Hoe meet je de kwaliteit van een school?'.

is Medezeggenschapsraad en Raad van Toezicht in een geoliede organisatie. Voor abonnementen, bestellingen of informatie over nog

Het debat vindt plaats op maandag 15 december, van 13.30 tot 17.00 uur

verkrijgbare Thema's: telefoon 070 348 11 48. E-mail: [email protected]

in de Jaarbeurs (Beatrixgebouw) in Utrecht. Opgave is mogelijk per email:

of kijk op www.besturenraad.nl > Besturenraad > Thema.

[email protected]

Respijt voor bedreigde kleine basisscholen Kleine basischolen die vanwege hun geringe aantal leerlingen met opheffing worden bedreigd, krijgen in speciale gevallen langer de tijd om boven de wettelijke opheffingsnorm te blijven. Staatssecretaris Dijksma heeft dat geschreven in een brief aan de Tweede Kamer, waarin ze aankondigt de Wet op het Primair Onderwijs op dat punt aan te passen. De bewindsvrouw reageert hiermee op een initiatiefnota, ingediend door het CDA-Kamerlid Jan Jacob van Dijk. In die nota wordt de situatie geschetst van een basisschool in de gemeente Goingarijp in Friesland. Deze school is met ingang van augustus 2008 opgeheven, omdat het aantal leerlingen onder de absolute ondergrens van 23 was gezakt. De school had wel vooruitzicht op een toename van het aantal leerlingen vanwege een wijk in aanbouw, maar de wet biedt op dit moment geen ruimte om met dergelijke omstandigheden rekening te houden. Het CDA constateert in de nota dat de kern van het probleem is gelegen in het feit dat bij de toepassing van het instrument van de gemiddelde schoolgrootte (artikel 157 WPO) een school onder de 23 leerlingen wordt opgeheven zonder dat daarbij rekening kan worden gehouden met contextgevoelige omstandigheden. Daarom stelt het CDA voor om in de WPO een discretionaire bevoegdheid op te nemen, zodat de minister in specifieke gevallen een uitzondering kan maken op de regels over de opheffing van scholen. De kwaliteit van het onderwijs op die school moet dan wel gegarandeerd zijn. De staatsscretaris schrijft sympathiek te staan tegenover het voorstel van het CDA en maakt er dus werk van. Dijksma wil vanaf 2010 basisscholen die minder dan 23 leerlingen tellen de mogelijkheid bieden toch te blijven voortbestaan. Scholen kunnen hiertoe een verzoek indienen bij het ministerie van OCW.

27

OPLEIDINGEN

Tekst: Harm Klifman

Het onderwijs schreeuwt om leiderschap. En welke sector eigenlijk niet? Dus vliegen dagelijks goeroes met wereldfaam ons land binnen om op chique congressen ons de weg te wijzen. De weg naar wat eigenlijk? Naar succes? Naar het beste in onszelf? Maar weten we zelf dan niet hoe het moet? Jawel toch zeker?! Waarom zouden we ons denken uitbesteden aan een ander als we het heel goed zelf kunnen? Dat doen we bij de Vliet Academie dan ook niet. We sluiten in onze leergangen en cursussen aan bij úw ideeën over leiderschap. Onze experts denken niet voor u, maar bieden u de gelegenheid uw ideeën expliciet te maken, uit te wisselen met collega’s en te scherpen aan andere inzichten. Èn om ze in de praktijk te brengen. Als ik aan leiderschap denk, kom ik tot de volgende associaties. Ik geef ze graag door en tegelijk voor beter:

Inspirerend leiderschap ■ Initiatief nemen: niet wachten op een ander als je zelf iets wilt. ■ Weten welke kant je op wilt: sommigen noemen het visie, anderen spreken graag van visioen, maar van mij mag het best wat minder heftig: een globaal beeld is al voldoende. ■ Beslissingen (durven) nemen, ondanks enige weerstand: leiderschap is niet altijd te combineren met het iedereen naar de zin maken. ■ Moed, lef: is te leren! ■ Eigen spoor durven trekken: van de Italiaanse filosoof en politiek adviseur Macchiavelli leerde ik de wijsheid dat een echte leider mag rekenen op weinig support en daarom echt moet geloven in de juistheid van zijn zaak. ■ Zekere eigenzinnigheid: hetzelfde in andere woorden ■ Kunnen relativeren op het juiste moment: anders wordt de last gelijk zo zwaar. ■ Kunnen délen: zodat ook anderen credits ontvangen en genieten van het resultaat. ■ Risico’s durven nemen: niet alleen financiële, maar ook betreffende de goodwill die je hebt of je veronderstelde populariteit. ■ Verschil durven maken: ook naar collega’s die meer dan gemiddeld presteren. Een lijstje aspecten van leiderschap, ter inspiratie. Geen ‘to-do-lijst’ om af te vinken, maar een aanzet tot uitwerking, uitwisseling en oefening, kortom: tot leren. Zo werken we in de Vliet Academie. Ervaar het zelf en laat u inspireren door ons actuele aanbod over leiderschap!

28

publicatie

Cursus

Governance in de praktijk van vo en mbo

Transformeer uw instelling tot een lerende organisatie (PO/VO)

Het belang van de menselijke maat

‘Hoe wordt mijn instelling een lerende organisatie en hoe

In het onderwijs wordt al geruime tijd gedis-

organiseer ik dat?’ is de centrale vraag tijdens deze tweedaagse cursus.

cussieerd over de vraag wat goed onderwijs-

U krijgt, als leidinggevende, handvatten om ervoor te zorgen dat het leren van

bestuur – oftewel governance – is. In

medewerkers in uw organisatie vanzelfsprekend wordt.

Governance in de praktijk van vo en mbo

U krijgt antwoord op de vraag hoe mensen leren, wat het belang is van teamle-

maakt Harm Klifman duidelijk dat die vraag

ren, welke leerbelemmeringen er in uw organisatie voorkomen en wat u daar-

geen speeltje van bestuurders en adviseurs

aan kunt doen. Ook leert u met welke instrumenten u kunt toewerken naar een

is, maar iedereen raakt die bij het onderwijs

lerende organisatie, zoals individuele en teamcoaching, de gesprekscyclus,

betrokken is. Klifman onderzoekt de drie

intervisie, supervisie en vergaderen. De cursus is op 29 januari en 12 maart

klassieke bestuursmodellen en gaat uitge-

2009. De kosten bedragen € 1.050 (inclusief tweemaal een half uur coaching)

breid in op (de overgang naar) het raad van toezichtmodel, omdat dit model sterk in opkomst is. Daarbij waarschuwt hij onder meer voor het gevaar van bureaucratisering

Leergang

benadrukt het belang van de menselijke

Tien stappen naar persoonlijk leiderschap (VO/MBO)

maat: dialoog, luisteren en vragen stellen,

Voor de professionele ontwikkeling van uw leiderschap is er de 10-daagse,

zijn en blijven cruciaal. Spanningen, aldus

praktijkgerichte leergang ‘Strategisch leiderschap in het onderwijs’. Met

Klifman, zullen met geen enkel bestuursmo-

ervaren trainers, experts en collega's uit het VO en MBO gaat u aan de slag

del te vermijden zijn. Modellen, schema’s en

met persoonlijk en moreel leiderschap, governance, de identiteit van uw

lijstjes kunnen wel helpen, maar gelukkig

instelling, veranderingen in organisaties, leidinggeven op uw manier, en

kan de (onderwijs)wereld er niet tot geredu-

zelfmanagement. Uw persoonlijke werksituatie is het uitgangspunt, en het

ceerd worden.

geleerde is direct toepasbaar in de praktijk. De leergang start op 8 januari

dat inherent is aan elk bestuursmodel. Hij

2009. De kosten bedragen € 5.750 all-in.

Harm Klifman (1951) is sinds 1984 werkzaam

WAT ZEGGEN COLLEGA'S OVER DEZE LEERGANG?

bij de Besturenraad. Op

“Je maakt een persoonlijk ontwikkelingsplan met je sterke en zwakke kanten,

dit moment is hij actief

met je ambities. Doe je de goede dingen en doe je ze goed? De leergang

als senior adviseur en

dwingt je om daarover na te denken. Met wat ik geleerd heb, kan ik direct in

expert op het gebied van

de praktijk aan de slag.” (Gerard van Vliet, lid van het college van bestuur van

educational governance.

scholengemeenschap Ubbo Emmius, Stadskanaal e.o.)

Van zijn hand verscheen onder meer het boek Educational governance. Besturen op hoofdlijnen of raad van toezicht (2005).

Cursus Laat u inspireren door Stephen Covey (PO)

Governance in de praktijk van vo en mbo, MESO focus 69, ISBN 978-90 13 05866 6

Effectieve mensen in een effectieve organisatie – daar gaat u als leider toch

Prijs abonnement: 4 x MESO focus € 78,-

voor? Deze tweedaagse cursus vertaalt het gedachtegoed van Stephen Covey

p.j., losse nummers: € 28,- te bestellen bij

naar uw praktijk. Met een ervaren Covey-trainer gaat u op zoek naar de

www.kluwershop.nl of via telefoon

verbinding tussen uw innerlijke drive en effectief gedrag in uw organisatie.

0570 – 673 344, [email protected].

Wilt u weten hoe u in uw instelling het maximale kunt bereiken op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en effectiviteit? Laat u dan op 26 januari en 2 maart 2009 inspireren door Stephen Covey. Kosten: € 1.050,-, inclusief een half uur coaching.

Meer informatie & aanmelden: www.besturenraad.nl, [email protected], 070 348 11 81

29

BESTURENRAAD De Besturenraad presenteert: Eduvadis

Eduvadisseminars voor bovenschools managers

Eduvadis is een nieuwe dienst van de Besturenraad. Een pakket voor

In december en januari kunt u tijdens één van de regionale bijeen-

financieel- en personeelsmanagement, gebaseerd op een mix van

komsten zelf de mogelijkheden van Eduvadis verkennen. Experts

kennis en praktijkervaring van beleids- en beheersprocessen in het

zullen u aan de hand van herkenbare praktijkvoorbeelden tonen

onderwijs. Bedoeld als ondersteuning en als stuurinstrument. Omdat

wat de meerwaarde van dit unieke maatwerkpakket is. Tijdens de

we weten waar voor u de knelpunten kunnen zitten. Eduvadis is een

presentaties staat de vraag centraal hoe u als bovenschools manager

betrouwbare basis voor beter beleid. Het maakt op de juiste momenten

kunt voldoen aan alle financiële en kwaliteitseisen. Ook is er ruimte

zinvolle managementinformatie inzichtelijk. U kunt rekenen op maat-

voor korte demonstraties, vragen en interactie. U kunt kiezen uit de

werk op de terreinen waar het nodig is. Zo krijgen managers,

volgende data en plaatsen:

bestuurders en toezichthouders volledig inzicht in de beleids- en

9 december 2008 in Rotterdam

bedrijfsvoering binnen de kaders van de maatschappelijke en formele

10 december 2008 in Maarssen

verantwoording.

20 januari 2009 in Groningen 21 januari 2009 in Hilvarenbeek

De bijeenkomsten starten om 12.30 uur en eindigen om 16.30 uur, inclusief lunch en afsluitende borrel. Er zijn geen kosten aan verbonden.

U kunt zich aanmelden voor de bijeenkomst van uw keuze via www.besturenraad.nl. Heeft u vragen of wilt u een persoonlijke afspraak? Bel dan 070 348 12 53.

Passend onderwijs hoog op de agenda

Energiecollectief Besturenraad

Voor elk kind een passende plek in het onderwijs: dat is

Voor de periode 2007-2010 is weer een energiecollectief samengesteld. Door met

het doel van de operatie Passend onderwijs, die in 2011

zoveel mogelijk scholen gas en elektriciteit in te kopen, kunnen we gunstige voor-

moet zijn afgerond. Het is een complex traject dat veel

waarden bedingen en een zo laag mogelijke prijs. Daarmee kunt u besparen op de

vraagt van onderwijsinstellingen. De Besturenraad heeft

energiekosten. Het project voor de collectieve inkoop van energie bieden we aan voor

passend onderwijs daarom hoog op de agenda staan.

alle onderwijssectoren. Zowel grootverbruikers als kleinverbruikers kunnen meedoen.

Met onze leden werken we aan de verdere vormgeving

Uw energienota bestaat uit 3 elementen: transportkosten, belastingen en de feitelijke

ervan. Jan de Groot, senior adviseur bij de Besturenraad,

energiekosten. Op deze laatste kosten kunt u besparen door deel te nemen aan het

is uw contactpersoon. U kunt hem bereiken via jde-

collectief. De energiekosten bedragen ongeveer eenderde tot de helft van uw totale

[email protected] of 070 348 12 70.

energienota. U kunt zich ieder kwartaal tussentijds aanmelden. Wel moeten alle gegevens voor de aanmelding bij voorkeur 12 weken tevoren zijn aangeleverd. Met algemene vragen over het project kunt u terecht bij drs. Arent Bloemendal, telefoon: 070 348 11 48, e-mail: [email protected]. Met technische vragen kunt u terecht bij Hellemans Consultancy, telefoon: 030 225 50 10 en met financieel administratieve vragen bij LV's Consultancy, telefoon: 0578 692 34 10.

30

AGENDA BIJEENKOMSTEN BESTURENRAAD OKTOBER T/M NOVEMBER 2008

MEER INFORMATIE? BEL MET 070 348 11 48.

DATUM

ACTIVITEIT

DOELGROEP

PLAATS

CONTACTPERSOON

20-10-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS

PO

BERGEN OP ZOOM

H. BRUGGEMAN

23-10-2008

NETWERK KLEINBESTUURLIJKE SCHAAL GELDERLAND/UTRECHT/FLEVOLAND

PO

AMERSFOORT

C. RHEBERGEN

14-11-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS ZUID HOLLAND

PO

DELFT

O. BEUVING

18-11-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS UTRECHT

PO

KOCKENGEN

C. RHEBERGEN

20-11-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS PO

BERGEN OP ZOOM

H. BRUGGEMAN

NOORD GELDERLAND/FLEVOLAND

PO

BARNEVELD

C. RHEBERGEN

21-11-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS NOORD HOLLAND

PO

HOOFDDORP

O. BEUVING

27-11-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS MIDDEN- EN ZUID-GELDERLAND

PO

TIEL

C. RHEBERGEN

28-11-2008

DCBO CONFERENTIE

HO

ZWOLLE

S. FROUWS

09-12-2008

EDUVADISSEMINAR

PO

ROTTERDAM

J. LANGELAAR

10-12-2008

EDUVADISSEMINAR

PO

MAARSSEN

J. LANGELAAR

ZH-ZUID/W-BRABANT/ZEELAND 20-11-2008

NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS

SERVICE POSTADRES

BESTELLINGEN

HELPDESK

Postbus 907, 2270 AX Voorburg

telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 e-mail [email protected] www.besturenraad.nl > po/vo/bve/ho > producten bestellen

telefoon: 070 348 12 80 ma t/m vrij: 9.00 – 17.00 uur e-mail: [email protected]

BEZOEKADRES

Oosteinde 114, Voorburg telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 www.besturenraad.nl

MUTATIES NAMEN/ADRESSEN/ABONNEMENTEN

VLIET ACADEMIE

telefoon: 070 348 11 81 e-mail: [email protected]

telefoon: 070 348 12 17 e-mail: [email protected]

RELATIEMANAGERS PO Scholen in het primair onderwijs kunnen voor informatie terecht bij de adviseur in hun eigen regio.

REGIO NOORD-HOLLAND, ZUID-HOLLAND WEST/MIDDEN

Ouko Beuving telefoon: 023 557 79 23 fax: 023 557 79 24 e-mail: [email protected]

CENTRAAL SECRETARIAAT

telefoon: 070 348 12 53 e-mail: [email protected] REGIO ZUID-HOLLAND ZUID/OOST, ZEELAND, NOORD-BRABANT,LIMBURG

Hans Bruggeman telefoon: 078 654 00 25 fax: 078 654 00 26 e-mail: [email protected]

RELATIEMANAGERS VO, BVE EN HO Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen voor informatie contact opnemen met onze adviseurs. VO:

REGIO GELDERLAND,UTRECHT, FLEVOLAND

Carla Rhebergen telefoon: 0318 64 30 50 fax: 0318 64 03 12 e-mail: [email protected]

Kees Jansen, e-mail: [email protected] Harm Jan Luth, e-mail: [email protected] MBO:

REGIO GRONINGEN, FRIESLAND, DRENTHE, OVERIJSSEL

Wob van Beek telefoon: 0522 46 44 03 e-mail: [email protected]

Swier Frouws, e-mail: [email protected] HBO/WO:

Marcel Bos, e-mail: [email protected]

SBM DIGITAAL

DIGITALE NIEUWSBRIEF

PRODUCTEN EN DIENSTEN

De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?

Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Via onze homepage kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief opgeven.

Op onze website treft u steeds de meest actuele gegevens over onze producten, cursussen en diensten. Bovendien vindt u bij ‘producten downloaden’ handige modellen op alle beleidsterreinen.

31

D\k<[lmX[`j jXd\e Yfln\e XXe[\ kf\bfdjk D\\i`e]fidXk`\1 N\ejklffb\\eY\kiflnYXi\YXj`j mffiY\k\iY\c\`[6 DXXb[Xeel\\eX]jgiXXb mffi\\emi`aYc`am\e[\[\dfejkiXk`\% DX`ceXXi`e]f7\[lmX[`j%ec f]Y\c'.'*+/(),*

nnn%\[lmX[`j%ec

<[lmX[`jdXXbkfg[\al`jk\dfd\ek\e q`emfcc\dXeX^\d\ek`e]fidXk`\`eq`Z_k\c`ab% D\kY\_lcgmXe\\eZfdgc\\k#jg\Z`XXcmffi [\fe[\in`ajj\Zkfifekn`bb\c[#gXbb\kmffi ]`eXeZ`\\c$\eg\ijfe\\cjdXeX^\d\ekY`\[\e n\dXXkn\ibfg[\k\ii\`e\enXXi_\kef[`^`j% Qfbi`a^\edXeX^\ij#Y\jklli[\ijf]kf\q`Z_k$ _fl[\ijmfcc\[`^`eq`Z_k`e[\Y\c\`[j$\e Y\[i`a]jmf\i`e^Y`ee\e[\bX[\ijmXe[\ dXXkjZ_Xgg\c`ab\\e]fid\c\m\iXeknffi[`e^%

<[lmX[`j`j\\ed\ibeXXdmXe[\9\jkli\eiXX[%