SBM Maandblad van de Besturenraad voor managers, bestuurders en toezichthouders
november 2007
nummer 3
Identiteit als twistappel
6
Koudwatervrees voor thuisonderwijs Onderzoek diversiteit in de klas
8
10
Docenten levensbeschouwing bundelen krachten Besturenraad investeert in vernieuwingen
12
24
ONORTHODOXE MAATREGELEN LERARENTEKORT
18
Dromen van een digitale database... U werkt aan personeelsbeleid. Lastig? De HRM-online module maakt het u makkelijk. Wie zijn personeelsgegevens in deze digitale database invoert, heeft geen losse systemen meer nodig. HRM-online koppelt belangrijke onderdelen van uw personeelsbeleid, zoals competenties, functies en bekwaamheidseisen. HRM-online is een webgebaseerde module voor de implementatie van de Wet BIO en het FUWA-sys onderwijs. Zo ontstaat er voor elke werknemer een digitaal personeelsdossier. U bespaart tijd en geld.
Meer informatie: Eduvadis, telefoon 070 348 11 48 of
[email protected] /
[email protected]. HRM-online is ontwikkeld door de Besturenraad, Eduvadis en Farao en is te koppelen aan de personeelssalarisadministratie en de financiële administratie.
SBM
Colofon
Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders november 2007 nummer 3
SBM is het maandblad van de Besturenraad, de organisatie van het christelijk onderwijs. Wij vertegenwoordigen scholen, directeuren, besturen en raden van toezicht bij overheden en andere instellingen. Wij verlenen diensten rond de thema’s onderwijs & identiteit, personeel & organisatie, financiën, huisvesting, communicatie & kwaliteit en maatschappelijk draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650 besturen aangesloten, met 2.250 onderwijsinstellingen en meer dan 800.000 leerlingen en studenten in het basis-, speciaal, voortgezet onderwijs, bve, hoger en wetenschappelijk onderwijs. Redactie Grada Huis (eindredacteur) Emmanuel Naaijkens (coördinerend redacteur) Corine de Reus (beeldredacteur) Elise van Bokhorst
6
Identiteit twistappel hoger onderwijs Identiteit bijzonder kenmerk van kwaliteit?
8
‘Koudwatervrees voor thuisonderwijs’ Mr. Joke Sperling pleit voor opheffen verbod
Hans Bruggeman Kees Jansen Anne-Els Valstar Redactieadres Oosteinde 114 Postbus 907, 2270 AX Voorburg
10
Alle lampjes aan bij het woord ‘wij’ Onderzoek naar leraren en diversiteit in de klas
12
Docenten levensbeschouwing bundelen krachten Nieuwe vereniging werkt aan professionalisering
14
Leerlingen kiezen voluit voor vak godsdienst Leerlingen christelijke school over levensbeschouwing
18
Onorthodoxe maatregelen tegen lerarentekort Scholen in regio Den Haag zoeken creatieve oplossingen
24
Besturenraad gaat investeren in vernieuwing Ledenraad steunt nieuwe koers
E-mail:
[email protected] Vormgeving Ontwerpwerk, Den Haag Foto omslag PR Aaaaha! The Actor Factory Druk Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel Abonnementen SBM voor leden € 25,00 SBM voor niet-leden € 37,00 SBM met Thema voor leden € 35,50 SBM met Thema voor niet-leden € 51,00 Zonder schriftelijke opzegging voor 1 december van het lopende jaar worden abonnementen automatisch verlengd voor het daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie en losse nummers: 070 348 11 48. Copyright Voor overname van artikelen of gedeelten daarvan graag voorafgaand contact met de redactie. Disclaimer Aan de informatie in dit magazine kunnen geen rechten worden ontleend. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van de advertenties. ISSN: 1570-2332
rubrieken 4 Nieuws | 15 Juridische Kwestie | 16 Open Plek | 22 De Praktijk | 25 Column | 26 Nieuws Besturenraad | 30 Agenda
NIEUWS
Geen vetlagen in voortgezet onderwijs Het beeld dat er in het voortgezet onderwijs onnodig veel managers rondlopen en er sprake is van veel te veel bureaucratie klopt niet. Dat stelt de VO-raad op basis van een studie, uitgevoerd door het bureau Ecorys en IPSE studies van de TU Delft. Met dit rapport wil de raad de kritiek weerleggen dat het geld in het voortgezet onderwijs vooral gaat naar mensen in leidinggevende of ondersteunende functies in plaats van naar het primaire proces: het onderwijs. De organisatie Beter Onderwijs Nederland vindt dat het onderwijs wordt geteisterd door managementvetlagen en docent/publicist Ton van Haperen haalt in zijn boek ‘De ondergang van de leraar’ uit naar peperdure managers. Ook in de Tweede Kamer is de afgelopen jaren op de veronderstelde uitdijing van het management forse kritiek geleverd.
De VO-raad concludeert op basis van het rapport ‘Overhead of onderwijs’
Onderzoek naar resultaat vernieuwingen
echter dat de sector optimaal presteert. Van alle uitgaven in 2005/2006 ging 84 procent naar personeelskosten en 16 procent naar materiaal zoals klein onderhoud, energie en water, schoonmaak, inventaris, apparaten en
Op dertien scholen in het voortgezet onderwijs wordt de komende drie
leermiddelen. Gemiddeld 7 procent van de totale uitgaven wordt besteed
jaar onderzoek gedaan naar de effecten van onderwijsvernieuwing. Drie
aan management. “Scholen zetten hun management heel effectief in. Van
teams van wetenschappers volgen in die periode het onderwijs in de
bureaucratische leemlagen is geen sprake”, aldus de VO-raad. Van elke
klas op de voet en brengen verslag uit van hun waarnemingen.
100 euro wordt 7 euro besteed aan management en 10 euro aan ondersteuning zoals conciërges, bibliothecarissen en systeembeheerders. De
Het is voor het eerst dat scholen en onderzoekers zo intensief samen-
rest van het geld gaat naar onderwijs en materiaal. Als er gekeken wordt
werken aan praktijkgericht onderzoek naar de effecten van onderwijsver-
naar het gemiddeld aandeel voltijdbanen, dan ziet de verdeling er als volgt
nieuwingen. De onderzoeksresultaten kunnen bijdragen aan een meer
uit: 5,4 % management, 75,5% onderwijzend personeel, 19,1% ondersteu-
gefundeerd debat over nut en noodzaak van onderwijsinnovatie.
nend personeel.
Zichtbaar zal moeten worden wat vernieuwing bijdraagt aan de ontwikkeling van leerlingen en de kwaliteit van het onderwijs. Critici van onder-
De onderzoekers waarschuwen er in hun rapport wel voor dat de voorde-
wijsvernieuwingen voeren vaak aan dat er zo weinig harde bewijzen zijn
len die te behalen zijn door schaalvergroting op een bepaald punt kunnen
dat een andere aanpak ook werkelijk effectief is.
omslaan in een nadeel. Dat dreigt bij een aantal grote scholen te gebeuren. Staatssecretaris Van Bijsterveldt zei bij de presentatie van het rapport waar-
Het motto van het project is ‘Expeditie durven, delen, doen’. De coördi-
dering te hebben voor het feit dat de sector zichzelf heeft laten doorlichten.
natie van het onderzoek is in handen van prof. dr. Sietske Waslander,
Een inhoudelijke reactie wilde ze nog niet geven.
hoogleraar sociologische praktijk aan de Rijksuniversiteit Groningen. De onderzoekers volgen het onderwijs van stap tot stap en zij meten of de veranderingen in het onderwijs echt bijdragen aan de kwaliteit van het onderwijs. Naast het individuele onderzoek wordt er een overkoepelend onderzoek gedaan onder alle deelnemende scholen. De opbrengsten
Ouders waarderen leerkracht basisschool
worden gedeeld met alle scholen voor voortgezet onderwijs en leveren een belangrijke bijdrage aan theorievorming over duurzame kwaliteits-
Ouders met kinderen op de basisschool zijn in toenemende mate tevreden
verbetering van het onderwijs. Het onderzoek richt zich op drie hoofd-
over de leerkrachten. In een rapportcijfer uitgedrukt krijgen ze van de
thema’s: maximale talentontplooiing van alle leerlingen, het voorkomen
ouders een 7,9. Dat blijkt uit de Onderwijsmeter, het jaarlijkse onderzoek
van voortijdig schoolverlaten en de professionalisering van docenten.
naar de stemming in het land over het onderwijs, uitgevoerd in opdracht
Het onderzoek levert op die manier een actieve bijdrage aan het oplos-
van het ministerie van Onderwijs. Vorig jaar gaven de ouders de leerkrach-
sen van maatschappelijke vraagstukken.
ten een 7,8. De ouders met kinderen in het voortgezet onderwijs geven de docenten, net als vorig jaar, een 7,1.
Tot de deelnemende scholen behoren o.a. het Corlaer College in Nijkerk, het Willem Lodewijk Gymnasium in Groningen, de Johan de Witt
De ouders hebben echter ook zorgen namelijk over het lerarentekort en les-
Scholengroep in Den Haag en het samenwerkingverband van zes
uitval. Desondanks zijn ze over het algemeen tevreden over het onderwijs.
scholen onder de naam KIOSC.
Zij geven de kwaliteit van de school van hun eigen kinderen respectievelijk een 7,8 (po) en een 7,4 (vo). Nederlanders in het algemeen zijn negatiever
Het onderzoek is te volgen via www.durvendelendoen.nl.
4
over het onderwijs.
Mbo-scholen kunnen bezuiniging terugverdienen
Er komt een Nationale Prijs voor de Onderwijsjournalistiek, een initiatief van de
Het kabinet zet het voornemen om 155 miljoen te bezuinigen op het middelbaar beroeponderwijs (mbo)
Stichting Stimulering Onderwijsjournalistiek.
door. De korting was afgelopen voorjaar al aangekondigd in het coalitieakkoord. De MBO-raad heeft fel
Met deze prijs wil men de kwaliteit van bericht-
geprotesteerd tegen de bezuiniging, omdat de sector het geld hard nodig heeft om de invoering van het
geving over onderwijs een impuls geven. De
competentiegericht onderwijs, een ingrijpende operatie, in 2010 tot een succes te maken.
prijs, bestaande uit een geldbedrag en een
De mbo-scholen kunnen de bezuinigingen terugverdienen als ze er in slagen de uitval van studenten te
kunstwerk, wordt in oktober 2008 tijdens de
beperken. Om dat te stimuleren wil staatssecretaris van Onderwijs Van Bijsterveldt een tweede teldatum
Nationale Onderwijsweek voor het eerst uit-
invoeren. Nu is het zo dat de studenten die op 1 oktober van het studiejaar staan ingeschreven op een
gereikt. De jury staat onder leiding van Harm
mbo-school, meetellen voor de bekostiging. Als een student een dag later van school vertrekt, heeft dat
Noordhof, tot voor kort lid van het college van
geen invloed op het geld dat de school van de overheid krijgt. Met de invoering van een tweede teldatum
bestuur van de Hogeschool Utrecht.
wordt de periode tussen de eerste en de tweede teldatum maatgevend. De bekostiging is dan afhankelijk van het feit of een leerling in die hele periode onderwijs heeft gevolgd op een mbo-school. De wet moet
De nationale scholenactie Ga voor gezond!
nog aangepast worden, de invoering staat gepland voor 2009.
biedt het basisonderwijs een methode aan om de gezondheid van kinderen te bevorderen. In het pakket komen vijf thema’s aan bod: voeding, beweging, lichamelijke gezondheid,
IB Groep en CFI gaan samen
sociale omgeving en gezond en veilig schoolklimaat. Spelenderwijs komen kinderen in
Er komt een nieuwe organisatie voor de financiële
onder meer toe bijdragen dat de lasten
contact met uiteenlopende onderwerpen als
dienstverlening in het onderwijs. In die organisa-
voor de scholen afnemen. Vestigingsplaats
zorgen voor elkaar, smaken ontdekken, mond-
tie gaan de IB Groep en de Centrale Financiële
wordt Groningen, de operatie moet in 2010
gezondheid en binnenmilieu. Nadere informatie
Instellingen (CFI) op. Deze verandering moet er
zijn afgerond.
is te vinden op www.gavoorgezond.nl
Aan de wereldkampioenschappen in jong vakmanschap, de Worldskills in Japan, doen dit
Reken- en taaltoets struikelblok pabo
jaar 26 jonge vakmensen uit Nederland mee. De deelnemers, in de leeftijd tot 23 jaar, zijn in
Van alle studenten die in september 2006 aan een pabo zijn begonnen met de opleiding leraar
eigen land allemaal nationaal kampioen in hun
basisonderwijs is 61,3% inmiddels begonnen met het tweede jaar. De uitval bedroeg in het eerste jaar
eigen vakgebied. De Worldskills vinden plaats
dus 38,7%. Van alle eerstejaars studenten mocht 12% niet doorgaan naar het tweede jaar omdat zij
van 7 tot en met 22 november.
de taal- en/of rekentoets niet hebben gehaald. Het uitvalpercentage ligt dit jaar 7,5% hoger dan in 2006. Dit blijkt uit cijfers van het Cito over de resultaten van de reken- en taaltoets en uit een nadere
De Onderwijsraad, onder leiding van prof.
inventarisatie van de resultaten die de HBO-raad uitvoerde bij de pabo’s.
Fons van Wieringen, heeft twee nieuwe leden:
In een reactie op de cijfers wijst voorzitter Doekle Terpstra op de noodzaak om op korte termijn maat-
prof. mr. dr. Paul Zoontjens, bijzonder hoog-
regelen te nemen om de reken- en taalvaardigheid te verbeteren van scholieren die willen doorstude-
leraar onderwijsrecht aan de Universiteit van
ren in het hoger onderwijs. “Wij staan voor een lastig dilemma. Aan de ene kant dreigt binnen enkele
Tilburg, en mevrouw C.J. Drenth, lid van het
jaren een tekort te ontstaan aan leraren in het basisonderwijs. Aan de andere kant blijkt dat van alle
bestuur van het openbaar basisonderwijs in de
scholieren die zich melden aan de poorten van de pabo’s een aanzienlijk deel niet kan rekenen op
gemeente Leerdam. Hun aanstelling loopt af
het niveau van groep 8 van de basisschool. Wij zijn niet bereid om concessies te doen aan de kwali-
op 31 december 2008.
teit. Er zijn daarom dringend maatregelen nodig om de beheersing van cruciale basisvaardigheden op een hoger niveau te brengen.”
De vakantiespreiding in Nederland gaat mogelijk
De reden waarom studenten niet doorgaan naar het tweede jaar lopen uiteen. 12% van alle eerste-
in 2009 op de helling. Nu is het zo dat in de grote
jaars pabostudenten kreeg een bindend negatief studieadvies, omdat zij niet voldeden aan de
vakantie de scholen, verdeeld over drie regio’s,
normen op het gebied van rekenen en/of taal.
met vakantie gaan. Maar dat is niet in alle opzich-
Zij mogen om die reden niet doorgaan naar het tweede jaar. 18% van de pabostudenten zakte mini-
ten effectief, blijkt uit onderzoek. Met name de
maal één keer voor de taal- en/of rekentoets, maar maakte de toets(en) niet opnieuw. 3,6% van de
scholen die de eerste week van september hun
eerstejaars studenten kreeg om andere reden dan de taal- en/of rekentoets een bindend negatief
laatste vakantieweek hebben, dragen nauwelijks
studieadvies. 5% van de eerstejaars mocht de opleiding wel vervolgen, maar schreef zich toch niet in
bij aan de spreiding. Ouders gaan dan toch niet
voor het tweede jaar.
met hun kroost vakantievieren. Het advies aan
Slechts weinig pabostudenten afkomstig van het vwo blijken te struikelen over de rekentoets. 95%
het kabinet is om het aantal regio’s van drie naar
van hen slaagde. Onder havisten ligt dit percentage lager: 84%. Van alle studenten die tot de pabo
twee te brengen en de totale zomerperiode van
werden toegelaten op basis van een mbo-diploma slaagde uiteindelijk 61% voor de rekentoets.
negen naar acht weken.
5
Identiteit als twistappel in hoger onderwijs Is levensbeschouwelijke identiteit een bijzonder kenmerk van kwaliteit van het onderwijs? Ja vinden christelijke hogescholen, zoals er ook opleidingen zijn die zich onderscheiden met internationalisering. Nee zegt de NVAO, de organisatie die de instellingen in het hoger onderwijs van een kwaliteitskeurmerk voorziet, want dat botst met de Grondwet. In Leeuwarden gingen voor- en tegenstanders met elkaar in debat. Tekst: Loek Mulder, Fotografie: Voskuil fotografie
Waarom zou godsdienstige identiteit niet als
gaan geen uitspraak mag en kan doen over het
beschouwen, zouden die ook door de NVAO
bijzonder kenmerk mogen gelden, als duur-
godsdienstig gehalte van een opleidingsinsti-
erkend willen zien. De Besturenraad organi-
zaamheid of internationalisering wel als
tuut. De accreditatieorganisatie vindt dat niet
seerde met de Christelijke Hogeschool
zodanig worden erkend door de NVAO
verenigbaar met artikel 23 van de Grondwet,
Nederland (CHN) te Leeuwarden als gastheer,
(Nederlands-Vlaamse Accreditatie
dat de vrijheid van onderwijs garandeert. De
begin oktober een expertmeeting over het
Organisatie)? Ook de identiteit van een oplei-
NVAO heeft zichzelf daarom niet bevoegd ver-
onderwerp. In Leeuwarden discussieerden
ding draagt immers bij aan de profilering van
klaard een oordeel te vellen over christelijke
vertegenwoordigers van de NVAO, de VBI's
een opleiding. Of, zoals Jacob Schaap van de
identiteit als bijzonder kenmerk.
(Visiterende en Beoordelende Instantie) en scholenorganisaties, onder leiding van
Gereformeerde Hogeschool Zwolle het stelt: “De kwaliteit van bijvoorbeeld onze oplei-
GEMOEDEREN
Besturenraadadviseur hoger onderwijs
ding verpleegkunde hangt nauw samen met
Het thema houdt de gemoederen sinds de
Marcel Bos, over christelijke identiteit als bij-
onze identiteit. Dat dient bij de accreditatie te
invoering van de nieuwe richtlijnen in 2006
zonder kenmerk. Eens te meer bleek dat van
worden meegewogen.”
erg bezig. Sommige christelijke hogescholen
consensus over het onderwerp geen enkele
Dat standpunt botst echter met dat van de
of universiteiten die hun identiteit als een
sprake is. De NVAO staat lijnrecht tegenover
NVAO. Die stelt dat de NVAO als overheidsor-
belangrijk onderdeel van hun profiel
de instellingen die willen dat hun christelijke
WAT IS ACCREDITATIE EN HOE WERKT HET?
6
Accreditatie is gericht op het waarborgen van de kwaliteit van
voldoende op moet scoren. Aan dat lijstje is een zevende,
het onderwijs. In het kader van het Akkoord van Bologna is in
facultatief, bijzonder kwaliteitskenmerk toegevoegd. Na de
2003 de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO)
totstandkoming van het accreditatiestelsel deden circa twintig
opgericht, die verantwoordelijk is voor de kwaliteitsborging. De
scholen een aanvraag om erkenning van een bijzonder kenmerk
NVAO beoordeelt opleidingen en verleent deze een keurmerk.
bij de NVAO, waaronder de christelijke identiteit. De NVAO
Daaruit blijkt dat de betreffende opleiding van een hogeschool
wees deze allemaal af.
of universiteit aan internationale maatstaven voldoet.
Onvrede hierover bij zowel de scholen als de NVAO, leidde eind
Voor de scholen is accreditatie van groot belang, want alleen
2005 tot een miniconferentie over de kwestie. Midden 2006
geaccrediteerde opleidingen mogen bachelor- en master-
werden vervolgens aangescherpte richtlijnen van kracht. Daarin
diploma's uitreiken en kunnen op financiering van de overheid
wordt onderscheid gemaakt tussen bijzondere kwaliteit en
rekenen. Ook het recht van studenten op een studiebeurs hangt
bijzonder kenmerk. Een opleiding heeft een bijzondere kwaliteit
af van al dan niet geaccrediteerd zijn van een opleiding.
wanneer ze excellent scoort op bepaalde onderdelen. Een
De visitaties aan de opleidingen en de accreditatierapportages
bijzonder kenmerk is het onderscheidend vermogen van een
gebeuren niet door de NVAO zelf, maar door een erkende
opleiding ten opzichte van andere opleidingen.
Visiterende en Beoordelende Instantie (VBI). De NVAO
Op grond van dat laatste criterium zijn inmiddels meerdere
beoordeelt het rapport van de VBI.
bijzondere kenmerken toegekend aan opleidingen. Christelijke
De NVAO hanteert zes criteria waar een school minimaal
identiteit is tot nog toe telkens afgewezen als bijzonder kenmerk.
onderwijsprogramma en het personeelsbeleid. Het is precies wat Schaap aanduidt: de VBI dient te toetsen op de wijze waarop de identiteit in verschillende facetten van de school is geconcretiseerd. De NVAO oordeelt vervolgens over de al dan niet juiste methodiek die de VBI heeft gehanteerd. “Een VBI kan toetsen op het deugdelijk karakter van identiteit”, aldus Schaap. “Dat staat niet op gespannen voet met grondwettelijke principes.” 'GEVAARLIJKE BRANDSTOF'
Een hogeschool moet helemaal geen oordeel van de NVAO over identiteit als bijzonder kenmerk willen vragen, stelt Olchert Brouwer, voorzitter van het College van Bestuur van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, oud-bestuurder van de NVAO. “Wat wil een school ermee?”, vraagt Brouwer zich af. “Er zijn talloze manieren om je op identiteit te profileren. Daar heeft een school de NVAO niet voor nodig. Iedere toets, anders dan door de school zelf of door de club of vereniging waartoe de school behoort, vind ik onwenselijk. Een school moet geen oordeel over identiteit van een overheidsorgaan vragen.” Cor de Raadt van InHolland deelt die mening: “Waarom zou je de overheid een oordeel laten vellen over identiteit. Wanneer een identiteit wordt meegewogen in de accredita-
stuk van scheiding van kerk en staat, stelt
school die identiteit belangrijk acht, dan kan
tie. Bovendien zijn de instellingen onderling
Klaassen: De overheid bemoeit zich niet met
ze dat gewoon uitdragen. Daar is geen stem-
verdeeld over de vraag of het zin heeft
kerk en onderwijs en hoe de levensbeschou-
pel van de overheid voor nodig.”
identiteit überhaupt als bijzonder kenmerk te
welijke identiteit is vormgegeven.
hanteren.
Volgens bestuursvoorzitter Jacob Schaap van
Dat de NVAO zich van een oordeel over het
de Gereformeerde Hogeschool Zwolle biedt de
identiteitsgehalte onthoudt, vindt zijn collega
HOOFDBREKENS
wet de NVAO wel degelijk voldoende ruimte.
Olchert Brouwer juist. De staat intervenieert
NVAO-bestuurder Leendert Klaassen
''Ook ik vind dat de staat zich niet moet
niet in het karakter van het bijzonder onder-
erkende ronduit dat de kwestie van identiteit
bemoeien met de manier waarop levensbe-
wijs, aldus Brouwer. Sterker nog, het zou zelfs
als bijzonder kenmerk de NVAO hoofdbre-
schouwing een rol krijgt in het onderwijs”,
'gevaarlijke brandstof' opleveren. Radicalen
kens bezorgde. Twee argumenten spelen een
stelt Schaap. “De NVAO moet niet oordelen
worden ermee in de kaart gespeeld, denkt
rol, verduidelijkte Klaassen de redenering van
over het gereformeerde karakter van onze
Brouwer: “Stel dat er een islamitische school
de NVAO: “Enerzijds telt het pragmatische
school, maar ze kan wel een oordeel geven over
met strenge geloofsovertuiging komt. De meis-
argument. We willen niet terechtkomen in
hoe systematisch de gereformeerde identiteit is
jes dragen er hoofddoekjes en er wordt volgens
een discussie over het confessionele gehalte
uitgewerkt.”
de letter van de Koran gepredikt over vrouwen-
van een opleidingsinstituut. Daar loop je
De Zwolse school ervaart het standpunt van de
rechten en homoseksualiteit. De NVAO zal de
altijd in vast. Daarnaast zit de terughoudend-
NVAO als extra zuur, aangezien de VBI dat het
religieuze identiteit als bijzonder kenmerk
heid van de NVAO hem in het idee dat een
accreditatierapport over de school opstelde,
moeten waarderen, omdat een islamitische
overheidsorgaan om grondwettelijke redenen
constateerde dat de christelijke identiteit als
identiteit er duidelijk is terug te vinden in de
er geen uitspraak over mag doen.” Het gaat
onderscheidend kenmerk duidelijk is terug te
diverse facetten van de school. Maar dan heb je
dus uiteindelijk over het principiële vraag-
vinden in bijvoorbeeld de doelstellingen, het
wel de poppen aan het dansen.” 7
‘Nederland heeft koudwatervrees voor thuisonderwijs’ Mr. Joke Sperling werkt aan proefschrift
Thuisonderwijs is in politiek Den Haag een gevoelig item. Een ruime meerderheid in beide kamers is tegen een versoepeling van het verbod op thuisonderwijs. Staatssecretaris Dijksma komt nog dit jaar met een voorstel om de Leerplichtwet aan te passen. Tegen de stroom in pleit juriste Joke Sperling voor ruimere mogelijkheden voor thuisonderwijs. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: iStockphoto
In Europa behoort Nederland samen met Duitsland en Griekenland
ouders (of de verzorgers) op basis van de vrijheid van onderwijs, in
tot een zeer kleine minderheid van landen waar thuisonderwijs feite-
1831 in de Belgische grondwet opgenomen, zelf het onderwijs van
lijk verboden is. In alle andere landen kunnen ouders, onder uiteen-
hun kinderen verzorgen.
lopende voorwaarden, er voor kiezen om hun kinderen zelf onderwijs te geven op een manier die past bij hun pedagogische, godsdienstige
Desondanks rust in Nederland op thuisonderwijs een groot taboe, zoals
of levensbeschouwelijke opvattingen. Er zijn landen, zoals Ierland,
blijkt uit een reactie van de vorige minister van Onderwijs Maria van der
Oostenrijk en Finland, waar het recht op thuisonderwijs expliciet in
Hoeven, die in 2004 in een gesprek met het AD uitriep: “Ik begin er
de grondwet is vastgelegd. Ook bij onze zuiderburen kunnen de
gewoon niet aan. Thuisonderwijs is niet in het belang van het kind.”
8
Een poging een jaar later van bijzonder hoogleraar onderwijsrecht mr.
reguliere scholen waren die onderwijs boden dat aansloot bij de
Paul Zoontjens en hoogleraar bestuurskunde dr. Paul Frissen, beiden
opvoeding van hun kinderen. Deze vrijstelling was terug te voeren op
verbonden aan de Universiteit van Tilburg, om in een advies aan de
de grondwettelijke vrijheid van onderwijs (toen artikel 192, nu artikel
minister over de harmonisering van de onderwijswetgeving ook een
23 Grondwet).
wettelijk recht op thuisonderwijs op te nemen, leed schipbreuk. OPVOEDKUNDIGE REDENEN LEERPLICHTWET
Bij de behandeling van de herziening van de Leerplichtwet in 1969
En sindsdien is het klimaat er niet gunstiger voor geworden, zoals
werd, op initiatief van de PvdA, de mogelijkheid om met thuis-
bijvoorbeeld afgelopen zomer nog bleek tijdens de behandeling van
onderwijs aan de leerplicht te voldoen geschrapt. Bovendien werd
de wijziging van de Leerplichtwet in de Eerste Kamer. Deze wijziging
bepaald dat vrijstelling van de leerplicht alleen nog maar zou gelden
had betrekking op uitbreiding van het toezicht op de niet door de
als ouders bezwaar zouden hebben tegen de 'richting' van het onder-
overheid bekostigde particuliere scholen, zoals Iederwijs. Per motie
wijs. Opvoedkundige redenen werden niet langer gehonoreerd.
kreeg staatssecretaris Dijksma in dat debat het uitdrukkelijke verzoek
Ouders met een ontheffing zijn op grond van het Burgerlijk Wetboek
om zo spoedig mogelijk met een wettelijk voorstel te komen ten
weliswaar verplicht hun kinderen onderwijs te geven, maar de
aanzien van het minieme thuisonderwijs dat er in Nederland is.
overheid controleert dat momenteel niet. Staatsecretaris Dijksma is
De overheid moet daardoor meer greep krijgen op het zeer kleine
van plan, door middel van een wijziging van de Leerplichtwet,
aantal ouders (ongeveer 170, o.a. Michaelisten, Zevende
vrijgestelde ouders te verplichten hun kinderen thuisonderwijs te
Dagsadventisten) dat op grond van een vrijstellingsbepaling in de
geven, en de overheid daarop toezicht te laten houden.
Leerplichtwet hun kinderen niet op een school hoeft in te schrijven en thuisonderwijs geeft. Alleen het Eerste Kamerlid De Boer van
Het is echter nog onduidelijk hoe dit wetsvoorstel er uit zal zien. Uit
de ChristenUnie kwam nadrukkelijk op voor een volwaardig recht
de debatten in het parlement over thuisonderwijs tot dusver valt op te
van ouders om zelf de afweging te maken tussen de reguliere school
maken dat de weerstand tegen thuisonderwijs vooral berust op sociale
of thuisonderwijs.
argumenten. De meeste kamerleden en de bewindslieden zijn ervan overtuigd dat een school dé plek is waar kinderen maatschappelijk
Mr. Joke Sperling, actief binnen de Nederlandse Vereniging voor
integreren en hun burgerschap ontwikkelen. De vraag of ouders al dan
Onderwijsrecht, is een pleitbezorger van het recht op thuisonderwijs,
niet bekwaam zijn om hun kinderen taal, rekenen, enz. te leren speelt
als onderdeel van het ouderlijk keuzerecht. Als juriste én als ouder van
in het debat nauwelijks een rol.
drie opgroeiende kinderen. "Mijn echtgenoot en ik hebben voor het eerst met het fenomeen thuisonderwijs kennisgemaakt toen we in de
PRINCIPIEEL RECHT
Verenigde Staten woonden. Omdat het met onze oudste zoon op een
Joke Sperling stelt echter dat er geen enkel bewijs is voor de opvattin-
gegeven moment niet goed ging op school besloten wij om hem zelf
gen van de kamerleden. Alle onderzoeken over thuisonderwijs en
onderwijs te geven. Hij heeft daar veel baat bij gehad. In Amerika komt
Nederlandse en buitenlandse ervaringen daarmee wijzen juist
thuisonderwijs veel voor, daar zijn naar schatting meer dan een miljoen
unaniem op het tegendeel. Zij vindt dat het principiële recht van
kinderen die thuisonderwijs krijgen", zegt Joke Sperling, die werkt aan
ouders om het onderwijs aan hun kinderen te kiezen voorop moet
een proefschrift over het recht op thuisonderwijs.
staan en niet ongefundeerde opvattingen. Nederland heeft in haar ogen last van koudwatervrees. Dat kinderen
BELGISCH SYSTEEM
die thuisonderwijs hebben gevolgd later moeilijker aansluiting vinden
Inmiddels woonachtig in België, geven zij en haar echtgenoot alle drie
bij voortgezet of hoger onderwijs is, volgens Sperling, niet
hun kinderen thuisonderwijs. De regeling in België is in de optiek van
bewezen."Kinderen die thuisonderwijs krijgen doen staatsexamens of
Sperling in al zijn eenvoud ideaal. Kortweg komt het erop neer dat de
toelatingsexamens voor het vervolgonderwijs."
ouders elk jaar, zonder opgaaf van redenen, aan de overheid melden dat ze hun kinderen thuisonderwijs geven. De inspectie controleert
Dat de inspectie toezicht zou houden op thuisonderwijs als dat er is,
dit onderwijs steekproefsgewijs. Mocht het onderwijs tekortschieten,
juicht Sperling toe. “Aan welke normen thuisonderwijs zou moeten
dan kunnen de ouders verplicht worden om hun kind op een reguliere
voldoen staat ter bepaling van de wetgever. Zelf geef ik de voorkeur
school in te schrijven.
aan het Belgische systeem, maar men kan er ook voor kiezen om de kerndoelen toe te passen op thuisonderwijs of thuisonderwezen
De Nederlandse praktijk staat daar lijnrecht tegenover. Ouders kun-
kinderen een Cito-toets of een vergelijkbare toets te laten maken."
nen alleen aan de leerplicht voldoen door hun kind op een school in te schrijven. Dat is niet altijd zo geweest, legt Sperling uit. De vrijheid
De afgelopen jaren zijn er diverse strafzaken geweest tegen ouders die
van onderwijs hield lange tijd ook vrijheid van thuisonderwijs in.
een beroep doen op het recht op vrijstelling van de leerplicht. Sommige
In de eerste Leerplichtwet van 1900 konden ouders op twee manieren
uitspraken hebben iets meer ruimte gecreëerd voor dit recht, maar er is
aan hun plicht voldoen. Zij konden hun kind naar een reguliere school
geen jurisprudentie waarin het recht op thuisonderwijs is erkend.
sturen, of het thuisonderwijs (laten) geven. Bovendien konden ouders
Rechtspraak van het Europese Hof van de Rechten van de Mens biedt
zich op vrijstelling beroepen als er, binnen een bepaalde afstand, geen
op dit punt ook geen soelaas, heeft Sperling vastgesteld. 9
Onderzoek naar leraren en diversiteit in de klas
Alle lampjes aan bij het woord ‘wij’ Hoe kijken leerkrachten op christelijke basisscholen aan tegen etnische en religieuze diversiteit in hun klas? Dat is de kernvraag die intercultureel psycholoog Inge Versteegt wil beantwoorden in haar proefschrift. Met haar onderzoek, grotendeels gefinancierd door de Besturenraad, hoopt ze bij te dragen aan de reflectie van leraren op hun observaties van de ‘achtergrond’ van kinderen: “een stapje terug doen en zien wat er met je gebeurt als je naar je leerlingen kijkt”. Tekst: Guido de Bruin, Fotografie: Dick den Bakker
Aan één meisje in haar klas heeft de lerares
is, want ze wordt thuis natuurlijk heel streng
constateert Versteegt. De eigen verwachtingen
haar handen vol. Ze begrijpt wel dat het kind
opgevoed”, voegt ze er aan toe.
van een islamitische opvoeding doen bij deze
zo druk is, want het heeft het moeilijk met een
Met dit voorbeeld uit haar onderzoek
lerares het beeld van de leerling ‘verkleuren’.
moeder die aan een psychische stoornis lijdt,
illustreert Versteegt hoe de persoonlijke aan-
vertelt de leerkracht tijdens het interview dat
names van leerkrachten hun beeld van hun
PERSPECTIEF VAN DE LEERKRACHT
onderzoeker Inge Versteegt haar afneemt.
leerlingen bepalen. “Het gedrag van het meisje
Om dit soort beeldvorming gaat het de inter-
Later in het gesprek vertelt ze dat het meisje
wordt in de loop van het gesprek opeens door
cultureel psycholoog in haar onderzoek onder
moslim is. “Nu begrijp ik waarom ze zo lastig
een geheel andere bril geïnterpreteerd”,
de titel ‘Levensbeschouwelijke diversiteit op
10
de protestants-christelijke basisschool: het
niet alleen uit de Randstad, maar ook uit
van leraren op hun eigen opvattingen en
perspectief van de leerkracht’, waarop ze in
kleinere plaatsen in het midden van het land.
manieren van kijken.
het najaar van 2008 hoopt te promoveren.
Ze vertegenwoordigen “alle hoeken van het
“Ik hoop dat het onderzoek leerkrachten
Versteegt werkt er aan het departement
christelijk basisonderwijs”, aldus Versteegt.
helpt bij de reflectie op hun observaties.
Godgeleerdheid van de faculteit
Dat betekent dat de groep respondenten zelf
Dat ze vaker een stapje terug doen en zien
Geesteswetenschappen van de Universiteit
ook divers is, niet qua etniciteit (het zijn vrij-
wat er met hen gebeurt als ze naar hun leer-
Utrecht sinds 2005 aan.
wel allemaal autochtonen), maar wel wat
lingen kijken.” Dat is volgens haar de kern
“Leerkrachten in het christelijk onderwijs
betreft hun leeftijd en die van hun leerlingen,
van haar vakgebied. “De sociale psychologie
denken anders dan enige jaren geleden”, zegt
sekse en geloofsovertuiging. “Het hele
gaat over de vraag hoe je tegen groepen aan
Dick den Bakker, manager bestuurlijke
geloofsspectrum is vertegenwoordigd, van
kijkt en hoe je over negatieve beeldvorming
vernieuwing, kwaliteitszorg en identiteit bij
niet-gelovig tot actief kerklid. Ook de inter-
heen kunt stappen.”
de Besturenraad. “Sommige leerkrachten
pretatie van de christelijke identiteit van de
Ze vindt het een verantwoordelijkheid van
geloven stelliger, anderen voelen zich minder
school varieert.”
algemeen toegankelijke christelijke scholen met een diverse leerlingenpopulatie om het denken in termen van ‘wij’ en ‘zij’ te onder-
Niet-christelijke kinderen moeten op een
kennen en tegen te gaan. “Als alle kinderen op een christelijke school welkom zijn, ook
christelijke school echt welkom zijn.
al zijn ze geen christen, moeten ze ook echt welkom zijn. Daarbij passen geen wij-zijtegenstellingen.”
verwant met het christelijk geloof. De leerlin-
De groepen waaraan de leraren lesgeven zijn
genpopulatie verandert. In bijna alle klassen
niet allemaal etnisch gemengd. “Er zijn ook
PRAGMATISCHE OPLOSSINGEN
vind je leerlingen met verschillende culturele
leerkrachten bij met ‘witte’ klassen”, legt de
Dat waarden en normen van school en leer-
en religieuze achtergronden. In deze situatie
onderzoeker uit. “Die klassen kunnen in
krachten aan de ene kant en ouders aan de
is het van belang om goed in beeld te brengen
religieus opzicht heel divers zijn.”
andere kant kunnen botsen, ontkent ze niet.
hoe leerkrachten omgaan met diversiteit in
Pragmatische oplossingen kunnen in zulke
hun eigen klas.”
WIJ EN ZIJ
gevallen volgens haar goed werken.
Daarom ziet de Besturenraad het ook als zijn
In een eerder onderzoek vergeleek Versteegt
Ze noemt het voorbeeld van een school die
taak om deze studie mede te financieren,
orthodox-islamitische en orthodox-christe-
geconfronteerd werd met moslimouders die
aldus Den Bakker. Samen met collega Paul
lijke meiden in Nederland. Daarbij ging het
hun dochters niet tijdens het schoolkamp
Boersma denkt hij namens de organisatie met
vooral om de vraag hoe de jonge vrouwen zich
wilden laten overnachten. De schoolleiding
Versteegt mee en bespreekt hij halfjaarlijks de
identificeerden met de eigen geloofsgroep en
heeft toen gezegd dat het kamp verplicht was
voortgang van het onderzoek met haar en
met categorieën als sekse en Nederlander-zijn.
van 8.30 tot 22.00 uur, en dat ouders hun
haar begeleider prof. dr. Cok Bakker. “We zijn
In haar huidige onderzoek is ze bij leerkrach-
kinderen eventueel ’s avonds konden ophalen
erg nieuwsgierig naar de uitkomsten. We
ten op zoek naar zulke ‘groepsidentificaties’.
en ’s ochtends weer konden komen brengen.
hopen daarmee scholen beter van dienst te
Die bepalen bijvoorbeeld wat een leraar denkt
“Op die manier kom je tegemoet aan de
kunnen zijn bij de vormgeving van hun
als hij een leerlinge met hoofddoek voor zich
wensen van de ouders, maar geef je hun tege-
levensbeschouwelijke identiteit.”
ziet. De vraag is voor Versteegt hoe leraren
lijkertijd de boodschap dat ze zelf moeite
individuele leerlingen verbinden met catego-
moeten doen om hun rigide opvattingen in
ALLE HOEKEN VAN HET CHRISTELIJK ONDERWIJS
rieën als etniciteit, geloof en sekse. “Daarbij
de praktijk te brengen.”
Door middel van interviews met achttien
geldt dat je eigen gezichtspunt bepaalt hoe je
respondenten probeert Versteegt op het spoor
die dingen beschouwt. Je kunt heel stereotiep
ONTVANGENDE KANT
te komen van de inzichten, opvattingen en
over zulke categorieën praten, maar ook
Versteegt betwijfelt ook of christelijke
idealen die leerkrachten op christelijke basis-
nuanceren. Ik ben op zoek naar momenten
scholen wel zo stellig van zichzelf kunnen
scholen hebben ten aanzien van de etnische en
waarop mensen overhellen naar stereotypen
beweren ‘dit zijn wij’, terwijl elke leerkracht
religieuze diversiteit in hun klas. Ze wil ook
of juist naar nuanceringen.”
een eigen invulling aan de identiteit van de
weten welke rol de godsdienstige opvattingen
Bijzondere aandacht gaat uit naar de manier
school geeft. “Sommige leerkrachten die ik
van de docenten en hun perceptie van de
waarop leraren tijdens de interviews spreken
heb gesproken, vinden het heel belangrijk dat
identiteit van de school daarbij spelen.
in termen van ‘wij’ en ‘zij’. “Ik ben heel alert op
de school, de leraren en de ouders wat de
Het viel niet mee om voldoende responden-
het woord ‘wij’. Als leerkrachten dat gebrui-
identiteit betreft op één lijn zitten. Ik denk
ten te vinden, vertelt Versteegt. “Mij is geble-
ken, gaan bij mij alle lampjes aan. Dan wil ik
dat het voor kinderen heel gezond is om
ken dat scholen enorm overvraagd worden
weten wie ‘wij’ zijn en ook wie ‘wij’ niet zijn.”
geconfronteerd te worden met het feit dat juf
voor deelname aan onderzoek. Het onderwijs
X andere opvattingen heeft dan meester Y.”
is een beroepsgroep waar wetenschappers en
STAPJE TERUG
In haar dissertatie zal ze niet al te diep op de
masse op duiken.”
Versteegt hoopt dat de uitkomsten van haar
identiteit van scholen ingaan, aangezien haar
Toch is het haar gelukt een onderzoeksgroep
onderzoek, die ook in een publieksversie voor
collega-onderzoeker Marike Faber parallel aan
met voldoende verscheidenheid bij elkaar te
het onderwijsveld zullen verschijnen,
het hare onderzoek doet naar de identiteit van
krijgen. De ondervraagde leerkrachten komen
bijdragen aan de professionele bezinning
de hedendaagse christelijke school. 11
Docenten levensbeschouwing bundelen hun krachten Het vak godsdienst/levensbeschouwing (GL) kan met ingang van dit jaar geëxamineerd worden, het komt de positie van het vak ten goede. Tegelijkertijd bundelen de vakdocenten GL hun krachten door de bestaande docentenverenigingen in elkaar op te laten gaan. Het is de bedoeling om zo de professionaliteit van de docenten verder te verbeteren. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Eduard Engel
Er zijn nog maar weinig organisaties in Nederland die
Dat is zeker geen overbodige luxe, weet Visser. “Het
langs de lijnen van de oorspronkelijke religieuze zuilen
merendeel van de docenten is boven de vijftig en verlaat dus
zijn georganiseerd. Daartoe behoorden tot voor kort ook
binnen tien jaar het onderwijs. Er stroomt een nieuwe
de verenigingen van docenten godsdienst/levensbe-
generatie in, die wel een opleiding heeft gevolgd aan hoge-
schouwing (GL). Je had aan de ene kant de VDL, van
school of universiteit, maar die natuurlijk minder levens-
oorsprong katholiek, maar de laatste jaren met een meer
ervaring heeft. Daar maak ik me zorgen over, hoewel ik niet
algemeen karakter. Daarnaast was er de protestants-
pessimistisch van aard ben. Juist in ons vak is levens-
christelijke variant met de afkorting VGL. Vanaf
ervaring essentieel, de persoonlijkheid van een docent
1 november hebben beide clubs de handen ineen geslagen
maakt het verschil. Met de kenniskringen willen we onder
en gaan ze samen verder onder de combinatie VDLG.
andere bereiken dat jonge docenten van hun ‘senior’
Maar de bedoeling is dat er een meer aansprekende naam
collega’s voorbeelden krijgen, er een klankbord vinden en
komt, waarschijnlijk ‘Zin in onderwijs’, zegt de beoogd
ingewikkelde vraagstukken waar de ‘juniordocent’ tegenaan
voorzitter, drs. Taco Visser, aan de vooravond van de
loopt met elkaar bespreken. Zeker voor de jonge docent die
ledenvergadering waar de nieuwe statuten moeten
als enige in zijn vak op een school staat, kan deelname aan
worden goedgekeurd. De leden beslissen ook over de
een kenniskring een grote steun zijn.”
nieuwe naamgeving. LERARENOPLEIDINGEN
Bij de achterban van bijna vijfhonderd leden is er veel
Visser praat uit eigen ervaring. “Tot mijn dertigste had ik
steun voor deze krachtenbundeling. “Het is eigenlijk van
nog niet zoveel bagage, dat bouw je immers langzaam op.
de gekke dat we nog een verzuilde organisatie zijn en onze
In die fase ben je als docent vooral bezig met het overdragen
krachten versnipperen. Voor veel leden heeft die verzui-
van kennis, met het zoeken naar de beste didactische aan-
ling geen betekenis meer, er zijn er die daarom van allebei
pak, met orde houden in de klas. Maar je krijgt van leerlin-
de clubs lid waren”, zegt Visser. Hij verwacht dat in de
gen ook wel eens confronterende vragen waar je als jonge
nabije toekomst ook reformatorische en wellicht islamiti-
docent minder goed raad mee weet. Dan is het fijn dat je
sche godsdienstleraren zich willen aansluiten.
terug kunt vallen op een collega die het klappen van de
“Maar de belangrijkste reden voor het samengaan is toch
zweep kent.”
dat we zo de kwaliteit van ons vak kunnen verbeteren.
Jaarlijks schrijven zich ongeveer honderd nieuwe studenten
Door het beleggen van studiedagen bijvoorbeeld, maar we
in voor de opleiding tot docent G/L, verdeeld over een
zijn ook al bezig met het opzetten van regionale kennis-
tiental instituten. Ede is met ongeveer veertig studenten de
kringen waar docenten bepaalde thema’s bespreken,
grootste opleider op dit gebied.
materiaal ontwikkelen en ervaringen uitwisselen”, aldus
Taco Visser vindt dat het door de bank genomen met de
Visser (35), die als docent levensbeschouwelijke vorming
didactische kennis wel goed zit bij de opleidingen. Er is veel
(bovenbouw havo/vwo) verbonden is aan het Groene
aandacht voor het ontwikkelen van docentcompetenties en
Hart Lyceum in Alphen aan de Rijn (zie foto). Daarnaast is
er wordt veel tijd ingeruimd voor stages. Maar er kan meer
hij sinds kort als adviseur werkzaam bij het regiecentrum
balans gezocht worden. “Meer aandacht voor kennis zou
godsdienst/levensbeschouwing van de Besturenraad.
geen kwaad kunnen, maar dat is kritiek die er in het algemeen op de lerarenopleidingen is. Daarnaast is voor ons vak
12
PROFESSIONALISERING
aandacht voor persoonlijkheidsontwikkeling en beroeps-
Net als bij de andere vakken staat ook bij GL de verdere
spiritualiteit nodig. Ik zie overigens wel dat er sprake is van
professionalisering van de docent hoog op de agenda.
verbeteringen, vooral op de laatste punten.”
De opvattingen over wat in het vak het zwaartepunt zou
Kennisoverdracht en vorming
moeten zijn, lopen uiteen in ruwweg twee stromingen. Visser: “Je hebt collega’s die vinden dat het vak er vooral is
gaan heel goed samen
voor de vorming van leerlingen. Dan gaat het onder meer over bezinning, reflectie, nadenken, zingeving, levensvragen en eventueel geloofsvragen. In die visie is vooral
Uit onderzoek blijkt dat ruim de helft van de christelijke
belangrijk dat leerlingen respectvol met elkaar leren
havo/vwo-scholen het examenvak GL heeft ingevoerd, bij
omgaan, in gesprek leren gaan, eigen meningen leren vor-
de katholieke scholen blijft dat steken op naar schatting
men en openstaan voor elkaars meningen. Dan zijn er de
dertig procent. De percentages weerspiegelen onder andere
docenten die de nadruk leggen op kennisoverdracht, die
welke waarde op een school aan GL wordt toegekend. Voor
hun leerlingen bijvoorbeeld willen informeren over ver-
de christelijke scholen is het vak, vaak meer dan op de
schillende religieuze stromingen en in sommige gevallen
katholieke scholen, een uitdrukking van hun school-
leerlingen ook laten leren ván de levensbeschouwingen.
identiteit. Het komt echter bij alle denominaties voor dat er
Volgens mij gaat het om allebei, het één kan niet zonder het
scholen zijn voor wie GL louter windowdressing is, een vlag
ander. Ik noem dat inclusief denken.”
die de lading niet meer dekt. “Van een collega hoorde ik eens dat hij vier leerlingen een onvoldoende had gegeven, waar-
GELIJKWAARDIG
door de kans bestond dat ze zouden blijven zitten. Hij kreeg
Die verschillende visies zie je volgens hem ook terug in de
toen van zijn leidinggevende te horen dat dat niet de bedoe-
mate waarin scholen GL als examenvak hebben ingevoerd.
ling was, onvoldoendes voor het vak GL waren uit den boze.
Docenten die vooral zweren bij vorming, zien meestal niet
Deze school nam het vak uiteindelijk niet serieus.”
zoveel in een examenvak. Zij zijn van mening dat je niet in
Met dat laatste wordt de leerling tekort gedaan, is de stellige
harde cijfers kunt aangeven hoe een leerling zich in dat
overtuiging van Visser. “Leerlingen hebben behoefte aan
opzicht ontwikkeld heeft. Docenten die voor kennisover-
verdieping, ik merk dat elke keer weer, ook al mopperen ze
dracht gaan zijn juist wel voorstander van het examenvak,
wel als ze vinden dat ze teveel moeten doen voor het vak.
temeer omdat daarmee het belang van de kwaliteit van het
Maar ook uit internationaal onderzoek dat binnenkort
vak GL onderstreept wordt. “Het vak wordt daarmee gelijk-
gepubliceerd wordt, komt naar voren dat de meeste leerlin-
waardig aan de andere vakken en voldoet aan dezelfde kwa-
gen het vak waardevol vinden en dat ze zelfs van mening
liteitsstandaarden. .”
zijn dat alle leerlingen, ook op openbare scholen, het vak
13
verplicht zouden moeten volgen. Een standpunt trouwens
veel scholen die niet voor een examenvak kiezen, hebben
dat de docentenvereniging VDLG ook hanteert.”
een vak GL dat er toe doet voor de leerlingen en de collega docenten. Het doorslaggevende argument is dat de school
BEKWAAMHEDEN
met de inhoud van het havo/ vwo-diploma uitdrukt
Visser eindigt door te stellen dat de argumenten van scholen,
welke bekwaamheden een leerling nodig heeft in een
die GL als examenvak kiezen, het meest aansluiten bij deze
vervolgopleiding en in de maatschappij. Godsdienstige en
behoefte van leerlingen. “Scholen kiezen de examenstatus
levensbeschouwelijke bekwaamheden horen hier volgens
uiteindelijk niet voor de docent of de status van het vak. Ook
deze scholen expliciet bij.”
Leerlingen kiezen voluit voor vak godsdienst Wat vinden leerlingen van godsdienst/levensbeschouwing als verplicht examenvak? Vier leerlingen op het christelijke Willem van Oranjecollege in Waalwijk reageren verdeeld op deze vraag. ‘Het Willem’ is een brede scholengemeenschap met 1250 leerlingen. Tekst: Emmy Stark
“Godsdienst gaat over je eigen mening. Dat is heel persoonlijk.
dat ze er nu een examen over moeten afleggen.” Inhoudelijk verandert
Wat kun je daar nou over toetsen?”, vraagt Willianne (14) zich af.
er volgens hem weinig. Hij kan zich overigens de kritiek van de leer-
Ze zit in drie atheneum en is zelf kerkelijk. De één jaar oudere
lingen wel voorstellen. “Ze hebben het idee dat ze worden afgerekend
Eveline uit vier gymnasium is het met haar oneens. Zij vindt het
op hun geloofsleven. Vooral leerlingen die het geloof niet van huis uit
belangrijk om kennis op te doen over godsdiensten en culturen.
hebben meegekregen, maken zich daar zorgen over.” Onterecht,
“Een van mijn beste vriendinnen is moslim”, licht ze haar stelling-
volgens de docent. “Het gaat natuurlijk niet over de persoonlijke
name toe. “Bij haar thuis gaat het heel anders dan bij ons thuis. Ze
geloofsbeleving, maar om kennis en inzicht. We bieden bij godsdienst
moet bijvoorbeeld elke seconde van de dag kunnen verantwoorden.
niet alleen de wereldgodsdiensten in de volle breedte aan, maar ook de
Vooral voor meisjes is het superstreng.” Volgens haar is het goed om
implicaties voor bijvoorbeeld kunst en economie.”
iets te weten over de achtergronden van het islamitische geloof en de positie van de vrouw binnen dat geloof. “Daardoor heb ik er niet
GODSDIENST EN PROFIEL
meer begrip voor, maar ik begrijp het wel beter.”
Maarten – overigens de enige van het viertal die niet kerkelijk is kiest volgend jaar het profiel natuur en techniek. “Dat gaat toch
De junior in het gezelschap, de dertienjarige Maarten uit drie
meer over feiten”, zegt hij. Hij denkt dat godsdienst daar minder
atheneum is het wel eens met haar betoog, maar vindt desondanks
goed in past.
dat godsdienst geen verplicht examenvak moet worden.
De meiden hebben allemaal een maatschappijprofiel gekozen.
“Godsdienst is hier op school al verplicht, omdat het een protes-
Hij vraagt zich af of je profielkeuze je mening beïnvloedt. “Je denkt
tants-christelijke school is”, stelt hij. “Die kennis krijg je dus toch
wetenschappelijker”, vindt hij. Maar Iris zegt dat het andersom is.
wel mee. Maar om nou allerlei feitjes uit je hoofd te leren en die dan
“Hoe je over dingen denkt is volgens mij belangrijk voor wat je
op een papier te pennen, en dat dan meetelt voor je eindexamen –
kiest. En waar je goed in bent natuurlijk.”
nee.” “Het is toch al best zwaar”, zegt Iris (15, vier atheneum).
Maartens zorgen over of godsdienst wel in zijn profiel past, zijn al
“Nou krijg je nog een examenvak erbij.” “En veel van de dingen die
onderkend door de vaksectie. “De inhoud van godsdienst wordt
je bij godsdienst leert, krijg je ook al bij geschiedenis en maatschap-
toegespitst op de verschillende profielen”, zegt Bart van Luik.
pijleer”, zegt ook Willianne. “Het is dus eigenlijk overbodig.”
“Binnen natuur en techniek bijvoorbeeld kan het gaan over Copernicus of Keppler. Astronomen waren vroeger vaak ook
KENNIS EN INZICHT
theologen, dus daar liggen prachtige dwarsverbanden.”
De invoering van godsdienst als schoolexamenvak leidt inderdaad gevoelsmatig tot een verzwaring van het programma voor de boven-
Op de slotvraag – zou je godsdienst als examenvak kiezen als het
bouw, meent Bart van Luik, docent godsdienst en teamleider
niet verplicht was – zeiden de vier leerlingen overigens volmondig
middenbouw havo, atheneum en gymnasium. “Maar alleen in die zin
ja, ondanks hun kritiek .
14
Valselijk beschuldigd JURIDISCHE KWESTIE In deze rubriek laat een juridisch adviseur van de Besturenraad zijn of haar licht schijnen over actuele juridische kwesties in het onderwijs.
basis van de zes w’s: wie, wat, waar, wanneer, waarom, waardoor. Je hoort alle betrokkenen, de klagers, maar ook de aangeklaagde. Dan ontstaat er een feitenrelaas op grond waarvan je verdere stappen kunt nemen.” NEUTRAAL BLIJVEN
Waar een schoolbestuur, als bevoegd gezag verantwoordelijk voor de afhandeling van de klacht, vooral voor moet waken is om snel een standpunt in te nemen. “Je moet neu-
Tekst: Emmanuel Naaijkens
traal blijven, boven de partijen staan, totdat duidelijk is hoe de feiten liggen. Het is raadzaam om de afhandeling van een klacht in handen te leggen van een bovenschools manager
Een van de meest netelige kwesties waar een schoolbestuur
als die er is, die staat op meer afstand. De locatiedirecteur of
mee te maken kan krijgen is die waarin er beschuldigingen
diens adjunct kunnen dan contact onderhouden met klager
worden geuit over seksuele intimidatie, of erger nog, over
of aangeklaagde, alleen al om een luisterend oor te bieden.
seksueel misbruik. Dat kan zijn in de relatie leerling en
Inhoudelijk bemoeien zij zich niet met de zaak. Mijn erva-
docent, maar ook tussen personeelsleden onderling. Zo’n
ring is dat een heldere, open communicatie een wezenlijke
affaire heeft vaak een geweldige impact op de schoolge-
bijdrage kan leveren aan een oplossing, betrokkenen weten
meenschap, en het is dan ook van het grootste belang dat
dan dat hun zaak serieus wordt genomen. Ik kan dat niet
bestuur en schoolleiding zorgvuldig opereren en vooral het
genoeg benadrukken.”
hoofd koel houden. Niet alleen om te voorkomen dat de ver-
In bovenstaande zaak ging het om een beschuldiging van
houdingen op school voor langere tijd verpest raken, maar
seksuele intimidatie, een begrip waar in de wet een ruime
ook om uit een juridisch moeras te blijven.
betekenis aan is gegeven. De wijze waarop een docent naar
Mr. Peter Dijkmans, juridisch adviseur bij de Besturenraad,
een leerling kijkt, kan al als seksuele intimidatie worden uit-
geeft een voorbeeld van een school die de mist inging. De
gelegd. Dat is een subjectief criterium, maar er zijn volgens
zaak was als volgt. Enkele meisjes in de brugklas van een
Dijkmans ook nog twee objectieve criteria. Hoort het optre-
middelbare school deden hun beklag bij de schoolleiding,
den van de docent naar de leerling toe bij zijn functie (denk
dat een docent ‘aan hen had gezeten’ en ‘dat ze zich niet bij
aan de gymnastiekleraar die een leerling moet vasthouden)
hem veilig voelden’. Zonder deze vage beschuldigingen
en wat vindt de omgeving van dit soort gedrag. Als de feiten
grondig te onderzoeken nam de directie de lezing van de
aantoonbaar niet bewezen worden, volgt er rehabilitatie van
meisjes voor waar aan. Pas later bleek dat de meisjes de aan-
de betrokkene. Blijft het bij het ene woord tegen het andere
klacht verzonnen hadden. Het kwaad was toen al geschied,
dan volgt reïntegratie, geen rehabilitatie.
de reputatie van de docent had grote schade opgelopen. Er
Maar bovenal geldt dat voorkomen beter is dan genezen,
volgde rehabilitatie, maar de beschuldigde docent heeft nog
zegt Dijkmans. Dat betekent goede afspraken over hoe de
lang psychisch geleden onder deze nachtmerrie.
omgangsvormen zijn op school en die duidelijk uitdragen
In deze zaak ging ook bijna alles fout wat er fout kon gaan,
naar ouders en leerlingen. En een docent moet vermijden
zegt Dijkmans. “De reactie van de schoolleiding en het
dat hij in een situatie terechtkomt, waardoor hij in proble-
bestuur was erg onprofessioneel.” Het eerste wat een
men kan komen. Bijvoorbeeld door niet alleen met een
school moet doen als er een melding binnenkomt van sek-
leerling in een lokaal te verblijven, zonder dat buiten-
suele intimidatie is de Onderwijsinspectie op de hoogte
staanders daar zicht op hebben.
brengen. Uit de regels volgt tevens dat de beschuldigde bij wijze van ordemaatregel op non-actief wordt gezet.
Nadere informatie is te vinden op de website www.ppsi.nl.
Onmiddellijk daarna moet de aanklacht goed onderzocht
Voor specifieke vragen kunt u ook terecht bij de afdeling
worden, zonder overhaast te werk te gaan. “Dat doe je op
juridische dienstverlening via
[email protected].
15
OPEN PLEK
Gewijde Hoogte
In deze rubriek geeft SBM stof tot bezinning. Deze open plek biedt ruimte voor gedachten die het denken in beweging houden. De teksten op deze pagina’s cultiveren de verwondering, die vroeg of laat tot nieuwe inzichten leidt. Onderstaande teksten benaderen deze open plek elk langs een geheel eigen weg, in het besef dat deze ruimte zich uiteindelijk niet in woorden vangen laat. Samenstelling: Paul Boersma, Fotografie: iStockphoto / Tom De Bruyne
Wat het waard is hoog te houden: liefde Vanaf het moment dat de mens zichzelf tot hoogste
Plicht zonder liefde maakt verbeten
zin van de wereld en tot
Verantwoordelijkheid zonder liefde maakt meedogenloos
maat van alle dingen verhief,
Rechtvaardigheid zonder liefde maakt hard
begon de wereld haar
Waarheid zonder liefde maakt cynisch
menselijke dimensie te
Slimheid zonder liefde maakt geslepen
verliezen...
Vriendelijkheid zonder liefde maakt huichelachtig Havel
Orde zonder liefde maakt bekrompen Eer zonder liefde maakt hoogmoedig Geloof zonder liefde maakt fanatiek Bezit zonder liefde maakt gierig Leven zonder liefde is zinloos
Auteur onbekend
Buiten de blauwe kamer van mijn huid moet u bestaan. In waterkou en over alles wat hier schreeuwt, beweegt en ruikt, schrijft u met licht in ieder In de diepte kijkt men op naar de hoogte maar
landschap de gewijde hoogte, HEERE, van uw naam.
éénmaal in de hoogte kijkt men neer op de diepte. De hoogte overwint de diepte. 16
Henk Knol
DE DIEPTE
Ik sta in een kamer Het licht is uit De bodem zakt weg Dieper en dieper De deur is op slot De angst die ik voel Word groter en groter Ik wil gillen! Mijn adem is weg Het wordt een put Zonder ladder Ik moet vasthouden Te glad, te steil Ik blijf zakken De paniek Wordt eenzaamheid Meer en meer Ik weet Waar de ladder is Ik zal deze vinden Maar….. Het is zo verdomde donker!!! Maria Philipsen
Als twaalfjarige jongen lig ik in het gras tegen de dijk. De hemel is strak blauw. Het is midden in de oorlog. Naast me ligt de tas met wat groenten en aardappels, de oogst van een middag bedelen langs de boerderijen. Ik kijk de hemel in. Het blauw wordt steeds dieper. Ik ben er en ik ben er niet. … deel van een oneindige wereld, opgaan in zinderende stilte. Geen angst voor de V I’s en de soldaten, die bij het viaduct controleren en die ik door de velden ontlopen ben. De ervaring
… geworteld en gegrond in de liefde met alle heiligen in staat zijn
van geborgenheid en zin zal ik mijn leven lang
te vatten hoe groot de breedte, lengte, hoogte en diepte is en te
niet vergeten.
kennen de liefde van Christus die de kennis te boven gaat …
In Rootmensen, Oases in de woestijn
Paulus 17
18
Actieplan scholen in regio Den Haag
Onorthodoxe maatregelen tegen lerarentekort Den Haag is een van de regio's die al op korte termijn te maken krijgen met een groot tekort aan gekwalificeerde leraren. Een van de initiatieven waarmee de scholen in het voortgezet onderwijs gezamenlijk het tij proberen te keren is De Rode Loper. Individuele scholen gooien onder meer de promotiebeurs en de assistentdocent in de strijd. “Het probleem wordt steeds urgenter.” Tekst: Fred Geelen, Fotografie: PR Aaaaha! The Actor Factory
Gretige handtekeningenjagers, juichende
leerlingen straks als leraren voor de klas zien
Leraar van het Jaar 2003, warmde de naar
fans, flitsende camera’s en een heuse rode
staan. De oriëntatiemarkt waarvoor de leer-
schatting 200 aanwezige leerlingen op.
loper. De 35 middelbare scholen in de
lingen waren uitgenodigd en die bedoeld was
“De Populier zit om jullie te springen”,
Haagse regio haalden tijdens de Dag van de
om hen enthousiast te maken voor het vak
maakte hij reclame voor zijn vak én werk-
Leraar op 5 oktober alles uit de kast om
van leraar, had alles van doen met het
gever. “Begin met bijlesjes te geven. Daarmee
duidelijk te maken hoe graag ze hun huidige
verwachte lerarentekort. Marten Hazelaar,
verdien je tien euro per uur en je leert er veel
BEURS VOOR DOCENTEN DIE PROMOVEREN De Stichting VO Haaglanden doet sinds kort een duit in het
ons willen werken, want als ze echt weg willen, dan hou je ze
zakje met het aanbieden van een zogenaamde promotiebeurs.
toch niet tegen.” Van Laarhoven wijst erop dat minister Plasterk
Daarmee krijgen eerstegraders de mogelijkheid om op kosten
de promotiebeurs ook voor andere scholen een goed idee vindt
van de baas te promoveren. Peter van Laarhoven, secretaris
en daarvoor fondsen wil vrijmaken: “Daar hebben wij dus niet
van de stichting, stelt dat een leerkracht met een fulltime aan-
op gewacht; wij betalen het zelf.”
stelling straks de helft van de tijd kan studeren. Met de beurs
In haar advies over het leraarschap wijst de Commissie
denken de aangesloten scholen niet alleen personeel aan zich
Rinnooy Kan nog op een andere ontwikkeling. In overleg met
te kunnen binden, maar ook aantrekkelijker te worden voor
de VSNU (de universiteiten) wordt bekeken hoe promovendi
nieuwe leerkrachten. “En het straalt uit dat we er belang aan
voor een deel van hun aanstellingsomvang kunnen worden
hechten dat docenten aan hun eigen ontwikkeling willen wer-
ingezet voor het geven van onderwijs. Bijvoorbeeld gedurende
ken”, voegt Van Laarhoven eraan toe. Hij verwacht jaarlijks
de 25 procent van hun tijd die zij ook nu al geacht worden in
125.000 euro aan de promotiebeurs kwijt te zijn. De vraag is of
onderwijs te steken. De promovendus in kwestie wordt vóór
het bestuur zich niet in het eigen vlees snijdt? “We hopen dat
inzet op een school getest op geschiktheid voor het geven van
gepromoveerde collega’s nog een tijdje voor de klas blijven
onderwijs. De commissie stelt ook voor om docenten te gaan
staan. Maar dat mensen na een poosje vertrekken dat kan
honoreren op basis van behaalde diploma’s, onafhankelijk van
natuurlijk altijd. Wel hebben we een – overigens relatief
zijn functie. Een promovendus die bijvoorbeeld in de onder-
beperkte – terugbetalingsregeling ingesteld, meer als een sig-
bouw van het voortgezet onderwijs lesgeeft kan zo in de
naal dat we hopen dat gepromoveerden nog een aantal jaren bij
hoogste (nieuwe) salarisschaal komen.
19
van”, spoorde hij het jeugdige publiek aan. Mandy (15) uit 4 havo keek vooral naar de lange termijn: “Leraar zijn, dat is best zwaar werk en het verdient toch niet zo goed?” Hazelaar had toen al geroepen dat het onderwijs zonder leraren stopt. Vandaar ook de oriëntatiemarkt, een van de eerste activiteiten van De Rode Loper. Onder die vlag willen de 35 middelbare scholen in Den Haag, Rijswijk en Leidschendam-Voorburg een reservoir aan docenten opbouwen. Daarbij gaat het om leraren in de dop in de vorm van eigen havo- en vwo-leerlingen en studenten van de lerarenopleidingen. Een reden te meer om de rode loper uit te leggen: Den Haag heeft immers geen tweede of eerste graadslerarenopleiding. Want gebeurt er niets, dan heeft de Haagse regio in 2012 een tekort van 190 leraren en in 2015 het dubbele daarvan. BRANDBRIEF NAAR OUDERS
Wat het lerarentekort betreft zou Nederland zich in een stilte voor de storm bevinden. Op sommige scholen is het noodweer echter al losgebroken. Zo stuurde de Interconfessionele Scholengroep Westland in ’s-Gravenzande begin oktober alle ouders een brandbrief. Daarin werden ze opgeroepen om twee docenten natuurkunde te vinden. “Het is niet
steeds geringer, en dan heb ik het niet alleen
Mulders opvolger Henk Ordelman verwijst
zo dat docenten niet bij ons willen werken, ze
over de kwantiteit, maar ook over de
naar het recente adviesrapport van de
zijn er gewoon niet”, wanhoopte de locatie-
kwaliteit. Het probleem wordt almaar
Commissie Rinnooy Kan. Daarin staat dat in
directeur tegen het AD, ook vanwege de
urgenter.” De Graaff maakt zich vooral zor-
Nederland 83 procent van de vo-leraren
ongunstige vooruitzichten: “Tussen nu en
gen over de invulling van de vakken klassieke
bevoegd is. In Den Haag is dat 75 procent;
2015 is driekwart van het personeel weg in
talen en Duits en over de vervanging bij
van de resterende 25 procent onbevoegde
verband met vergrijzing.”
ziekte. Het VCL zoekt de oplossing voor-
leraren is 2,7 procent vakonbevoegd. “Waar
alsnog niet in salarisverhoging, maar volgens
niets is, moet je toch een oplossing zien te
De Graaff wordt er wel al over flexibele
vinden”, stelt Ordelman. “Want we moeten
beloning gepraat.
van de minister wel 1040 uur les geven.”
De Populier doet
De student bestuurskunde wordt op De
een beroep op oud-leerlingen
ZORGELIJK
Populier, net als de stagiaires en de reguliere
Christelijk Lyceum De Populier, de school
nieuwe leerkrachten, ondersteund door twee
van Martin Hazelaar, put bij het vervullen
begeleiders op school. Mulder geeft aan dat
van vacatures onder meer uit een netwerk
deze begeleiders vaak al bij het sollicitatiege-
van oud-leerlingen. “We zijn net een fami-
sprek aanwezig zijn en vervolgens kersverse
Frits de Graaff, rector van het Vrijzinnig
lie”, meent Henk Mulder, (inmiddels oud-)
docenten wegwijs maken op school. Ook
Christelijk Lyceum (VCL) in Den Haag, voelt
rector, op de dag van zijn afscheid. “Het
gaan ze de klas in om video-opnames van de
eveneens natte voeten: “Ik heb lange tijd
grote voordeel van deze oud-leerlingen is dat
lessen te maken en deze met de betrokken
gedacht en ook ervaren: dat lerarentekort
zij de school al kennen en wij vragen natuur-
docent te evalueren. “De begeleiders op
daar wordt wel over geschreven, maar dat
lijk niet iemand waarvan we weten: dat
school en onze oud-leerlingen is een van de
raakt onze school niet. Ook omdat we op
wordt niks.” De oud-leerlingen hebben alle-
geheimen waarom wij op dit moment
vacatures steeds voldoende kandidaten
maal hun lesbevoegdheid. Met uitzondering
draaien zonder vacatures”, lacht Mulder.
kregen en bij de selectie voldoende keus
van een student bestuurskunde die sinds
Ordelman is zorgelijker: “Dit jaar hebben we
hadden. Maar dat aantal kandidaten wordt
kort enkele lessen maatschappijleer geeft.
geen vacatures, maar volgend jaar dient zich
20
KINDERARTS OF DOCENT
het Montaigne Lyceum het lerarentekort aan Stephany Krips, leerling 6 vwo van Christelijk College De Populier:
te pakken. Zo is het lyceum met twaalf
“Ik heb getwijfeld of ik naar deze oriëntatiemarkt zou gaan, maar de organisatoren
andere scholen op 1 oktober officieel gestart
hebben het goed aangepakt: ze hebben ons allemaal persoonlijk uitgenodigd en
met het innovatieproject Durven delen doen
een zogenaamde talentenscout heeft ons laten nadenken over de keuze voor het
(zie pag. 4). Het Montaigne Lyceum richt zich
beroep van docent. Ik heb altijd kinderarts willen worden, maar docent zijn lijkt
op het programma Onderwijs is populair:
me ook leuk. Het grote voordeel is dat je veel vrije dagen hebt en dat iedere dag
personeel is trots.
anders is. Ook zie ik dat de leraren het onderling erg gezellig hebben. Dus ik zie
Post legt uit dat zijn school leraren het
niet echt nadelen. En over dat het werk slecht betaald zou worden: ik hoor net dat
plezier in hun vak wil laten behouden:
ze daar iets aan willen doen.”
“Docenten vinden het hartstikke leuk om zelf hun materiaal te ontwikkelen, maar dat is iets wat erbij komt, veel tijd kost en waardoor ze dus harder moeten werken.” Dat
LERARENOPLEIDING WAS TWEEDE KEUS
wordt volgens Post anders als het ontwikkeJennifer Jones, vierdejaars studente biologie aan de Hogeschool Rotterdam:
len van materiaal in teamverband gebeurt en
“Ik vind deze oriëntatiemarkt een goed initiatief. Het kan mensen een idee geven
werkzaamheden eerlijk verdeeld kunnen
of het beroep van leraar iets voor hen is, of ze daarvoor wel voldoende van kinde-
worden: “Elke docent mag aangeven welke
ren houden, leerstof kunnen overdragen en, behalve vakgericht bezig zijn, ook
rol hij in het geheel wil vervullen. Sommigen
een rolmodel willen zijn. Je moet ze vertellen dat het geen grap is om met kinde-
vinden het misschien niet leuk om materiaal
ren te werken. Voor mij was de lerarenopleiding tweede keus. De eerste twee jaar
te ontwikkelen, maar ze hebben dat materi-
hield ik mijn twijfels, ook omdat de stages meer snuffelstages waren en ik weinig
aal wel nodig. Die hoeven zich dan niet bezig
betrokkenheid met de kinderen had. Pas in het derde jaar ben ik me meer als
te houden met het ontwikkelen van ideeën,
docent gaan zien. Ook omdat de samenwerking met collega’s goed verliep. Leraar
maar kunnen zich bijvoorbeeld opgeven voor
zijn is een dankbaar beroep: je kunt kinderen helpen. Diezelfde kinderen kun je de
het onderzoeken van bronnen, het verzinnen
ene dag wel wurgen, maar de andere dag is het weer hartstikke leuk. Maar ik weet
van opdrachten, het begeleiden van excursies
nu wel zeker dat ik dit wil. Daarover bestaat bij mij geen twijfel meer.”
of het uitvoeren van het materiaal.” Post zegt hoge verwachtingen van het drie jaren durende project te hebben, maar het zal het lerarentekort alleen niet oplossen: “Het is
het prangende probleem aan dat enkele
hiaat op te vullen, zet het Aloysius sinds
een bijdrage naast tal van andere, zoals een
collega’s vertrekken, omdat ze met pensioen
vorig schooljaar leerlingen uit de bovenbouw
lagere werkdruk en hogere salarissen, om het
gaan of gewoon willen stoppen met lesgeven
van havo en vwo in om bijles of ondersteu-
werk leuker te maken.”
en iets anders gaan doen.”
ningsles aan eersteklassers te geven. Het gaat
Basisonderwijs nog niet in de problemen ASSISTENT-DOCENT
hierbij inmiddels om ongeveer tien boven-
TEVREDEN
bouwers die maximaal twee uur per week
In het basisonderwijs zijn weinig klachten
leerlingen begeleiden. Als beloning krijgen ze
over het lerarentekort, althans niet bij de
studiepunten. Hulsbergen: “Op die manier
Stichting Christelijk Onderwijs Haaglanden
proberen we niet alleen hun belangstelling
die 29 basisscholen vertegenwoordigt.
voor het leraarschap te stimuleren en hun
Algemeen directeur Teun Klaver stelt tevre-
maatschappelijk bewustzijn te vergroten,
den vast dat er – met uitzondering van een
maar vooral ook het lerarentekort een beetje
school voor slechthorenden – op de reguliere
op te vangen. Want het idee van de assistent-
basisscholen met een totaal van circa 1200
docent is wel uit nood geboren.”
personeelsleden geen enkele vacature is. “De graadmeter voor ons is het aantal brieven dat
Een vergelijkbare situatie doet zich voor op het Aloysius College. “We hebben op dit
DURVEN DELEN DOEN
op een openbaar gestelde vacature binnen-
moment geen gebrek aan docenten”, verdui-
Piet Post, rector van het Montaigne Lyceum
komt. Dat zijn er op dit moment rond de
delijkt Rector Rola Hulsbergen. “Maar in de
noemt het lerarentekort op zijn school een
vijftig. Gemiddeld is daar eenvijfde van
twintig jaar dat ik me met werving en selectie
‘nijpend’probleem: “Ik zit 25 jaar in het
oproepbaar voor een sollicitatiegesprek.”
bezighoud, heb ik nog nooit zo veel moeite
onderwijs en heb de tijden nog meegemaakt
Wel signaleert Klaver problemen bij vervan-
moeten doen om functies te vervullen die
dat we met een dichte formatie aan het
ging in verband met ziekte. Daar komt bij dat
niet fulltime zijn: startende docenten kun-
schooljaar konden beginnen. Maar het komt
de pabo’s minder afgestudeerden afleveren
nen overal terecht en zijn er relatief weinig;
steeds vaker voor dat we met vacatures zitten
vanwege de zwaardere rekentoets als
en zittende docenten verkassen niet voor
en daardoor bepaalde lessen niet kunnen
selectie-instrument. “Maar het kan zo
minder dan een volledige baan.” Om het
geven.” Op verschillende manieren probeert
omslaan”, weet Klaver uit ervaring. 21
DE PRAKTIJK
Wedstrijd over slavernijverleden
leraren in staat te stellen zich verder te professionaliseren. Doordat ze een extra
Het Nationaal instituut Nederlands slavernij verleden en erfenis (NiNsee)
dimensie aan hun werk kunnen geven, neemt ook de arbeidsvreugde toe, zo is
heeft een wedstrijd uitgeschreven voor scholieren. De organisatie roept
de gedachte.
leerlingen van basis- en middelbare scholen op een werkstuk over de slavernij te schrijven. Doel is scholieren te betrekken bij dit deel van de
Ook in het basisonderwijs is er ruim baan voor het opleiden van leerkrachten
Nederlandse geschiedenis. Kinderen kunnen hun werkstuk tot 29 februari
binnen de school. Daarbij werken de pedagogische academies samen met de
inleveren. De prijsuitreiking is op 21 maart, de internationale dag tegen
basisscholen die de status hebben van opleidingsschool. Dat betekent bijvoor-
het racisme. De winnaars krijgen een klein geldbedrag of een museum-
beeld dat de ervaren leerkrachten van een school meer dan voorheen een rol heb-
jaarkaart.
ben in de begeleiding van de studenten die bezig zijn aan hun opleiding tot leraar.
Het NiNsee organiseert elk jaar de herdenking van de slavernij in het
In die nieuwe aanpak speelt de werkplekomgeving een cruciale rol. Het is
Oosterpark in Amsterdam. Bij de meest recente bijeenkomst kondigde
echter niet altijd even duidelijk wat het effect is van deze benadering en welke
minister Ronald Plasterk (OCW) aan dat het nog te bouwen Nationaal
eisen er aan de werkplekomgeving uit het oogpunt van kwaliteit gesteld moeten
Historisch Museum in Arnhem aandacht gaat besteden aan dit aspect van
worden. Psychologe dr. Jeannette Geldens (1961), deed de afgelopen jaren in
de geschiedenis van Nederland.
het kader van haar promotie aan de Radboud Universiteit onderzoek naar de
Voor meer informatie www.ninsee.nl.
werkplekomgeving. Zij werkte onder meer acht jaar als leerkracht op een basisschool. Momenteel is ze als docent verbonden aan de pedagogische hogeschool De Kempel in Helmond, waar ze ook betrokken is bij het lectoraat.
Opleiden op werkvloer vereist krachtige mentoren
Uit het onderzoek van Geldens blijkt welke kwaliteitskenmerken bij de werk-
Er vindt langzaam maar zeker een gedeeltelijke verschuiving plaats van
krachtig kunnen bevorderen. Vier van die kenmerken zijn essentieel, zo stelde
het opleiden van studenten tot leraar op de opleidingsinstituten naar de
Geldens vast. Het gaat om monitoring, coaching, de doorgaande leerlijn en
praktijk: de scholen in het primair en voortgezet onderwijs. Het leren op
gerichtheid op de bekwaamheden. Met name monitoring en coaching van de
de werkplek wordt als een nieuwe, veelbelovende manier van opleiden
student zijn cruciaal, maar ook het meest kwetsbaar. Heldere afspraken tussen
gezien om het beroep van leraar te leren.
opleidingsinstituut, basisschool en – niet te vergeten – de aanstaande leraar,
Ook het onderwijskundig onderzoek speelt zich meer en meer af op de
zijn van groot belang. Als de kwaliteitskenmerken gewaarborgd zijn, is volgens
werkvloer. Een voorbeeld van dat laatste is de Academische School, een
Geldens het opleiden op de werkvloer een haalbare kaart.
plekomgeving er toe doen en het leren onderwijzen van aanstaande leraren
pilotproject van het ministerie van Onderwijs dat bij een aantal (groepen van) basis- en middelbare scholen, verdeeld over het land, wordt uitge-
Titel proefschrift: Leren onderwijzen in een werkplekleeromgeving.
voerd. Met deze pilot wil het ministerie nagaan hoe opleiden binnen de
E-mail:
[email protected]
school en onderwijsinnovatie met elkaar zijn te verbinden. Docenten en docenten-in-opleiding (studenten) van een school voeren in samenwerking met wetenschappers onderzoek uit in hun eigen werkom-
van het vak wiskunde in een 4-havoklas. De docent probeert na te gaan
Docenten missen visie op gebruik computer
waardoor leerlingen wel of niet gemotiveerd zijn om het vak wiskunde
Veel leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs hebben een sterke
te volgen. De informatie die dat oplevert moet er toe bijdragen dat het
behoefte aan een schoolvisie op het gebruik van computers in het onderwijs.
wiskundeonderwijs meer beklijft bij de leerlingen die niet van nature door
De meeste schoolleiders zijn echter van mening dat die visie op de toepassing
het vak geboeid worden. De Academische School is ook bedoeld om
van ict bij lesactiviteiten er al is.
geving. Dan gaat het bijvoorbeeld om een onderzoek naar de effectiviteit
22
Deze tegenstelling komt naar voren in een rapport van Kennisnet/Ict op school
een aansprekende online kennisquiz over Groen Onderwijs ontwikkeld.
‘Vier in Balans Monitor 2007’, de stand van zaken van het ict in het onderwijs.
Decanen, mentoren en docenten kunnen laten zien hoeveel kennis ze
Uit het rapport blijkt dat in het basisonderwijs de helft van de leerkrachten niet
hebben over het onderwijs, vervolgopleidingen en andere onderwerpen
weet wat de visie van het management is op ict. In het voortgezet onderwijs
uit hun vakgebied. De kennisquiz is te vinden op www.decano.nl.
meent zelfs zeventig procent dat het tijd wordt, dat de schoolleiding samen met het team een visie ontwikkelt. En negentig procent van de docenten is van mening dat de individuele leraar zelf bepaalt of en hoe ict in de onderwijs-
onderling over ict-gebruik. De helft van de docenten zet computers in, vooral
Nieuwe lespaketten Catharijneconvent
om leerlingen werkstukken te laten maken of als hulpmiddel bij het opzoeken
Hadden middeleeuwers helden en idolen? Vierden zij ook al sinterklaas?
van informatie. Ongeveer elf procent van de docenten in het vo werkt nooit met
Wie was Erasmus? Waarom gaan mensen het klooster in? Allemaal
de computer.
vragen die aan bod komen in een uitgebreid onderwijsprogramma dat
In het primair onderwijs komen afspraken tussen leerkrachten voor didactische
het Museum Catharijneconvent in Utrecht ontwikkeld heeft voor basis-
toepassing van ict vaker voor. Negen van de tien leerkrachten maakt daad-
en middelbare scholen. Het programma bestaat uit (inter)actieve rond-
werkelijk gebruik van computers in de klas, het meest voor oefenprogramma’s.
leidingen en les- en scriptiepakketten. Het aanbod van het museum sluit
In het rapport wordt onder andere geconstateerd dat het gebruik van een
goed aan bij de vakken Nederlands, geschiedenis, godsdienst en levens-
computer pas echt positieve effecten heeft, als de docenten in staat zijn dat
beschouwing, tekenen en handvaardigheid en CKV.
goed te begeleiden. ‘Lang niet alle leraren beschikken over de competenties
Meer informatie is te vinden op www.catharijneconvent.nl.
situatie wordt ingezet. Er zijn in het vo ook nauwelijks afspraken tussen leraren
die nodig zijn om rendement te halen uit het gebruik van ict voor leren’, staat er in het rapport. Dat geldt trouwens ook voor leerlingen. Docenten blijken leerlingen te overschatten in de vaardigheid waarin ze met computers (en internet) kunnen omgaan.
Darten bevordert hoofdrekenen
Een grote meerderheid van de ouders is van mening dat scholen ict moeten
Veel kinderen vinden hoofdrekenen saai, maar De Nederlands Darts
gebruiken om de communicatie te verbeteren. Ze willen graag informatie
Bond (DNB) denkt dat darten een manier is om kinderen weer enthou-
verkrijgen via e-mail en website. Ook willen veel ouders graag via de computer
siast te maken voor rekenen. De bond heeft daarom het rekenproject
inzicht krijgen in de schoolvorderingen van hun kind.
Darts@School gelanceerd, in eerste instantie bedoeld voor de groepen
Voor meer informatie over toepassing van computers in de les en deskundig-
7 en 8 van het basisonderwijs. Tijdens het project maken de leerlingen
heidsbevordering van docenten: www.ictopschool.net./
kennis met de dartsport en alles wat daarbij komt kijken. Eén van die dingen is het hoofdrekenen. Dat is bij darten namelijk erg belangrijk. De speler moet snel berekenen in welk vak van het dartsbord hij de pijltjes moet gooien om tot een winnende score te komen. In totaal bevat het
Kennisquiz voor Groen Onderwijs
project drie lessen in de klas en een les in de gymnastiekzaal.
Veel jongeren laten bij hun studiekeuze het Groen Onderwijs links liggen, zo
Voor meer informatie www.ndbdarts.nl.
hebben de organisaties in het vmbo- en mbo-groen vastgesteld. De indruk bestaat dat decanen, die leerlingen begeleiden in hun studiekeuze, onvoldoende afweten van dit type onderwijs en daarom niet de aandacht vestigen op de vele opleidingen in deze sector. Daarbij gaat het om mbo-opleidingen op het gebied van plant, dier, groen, bloem, voeding, natuur, recreatie en milieu.
Heeft uw school nieuws voor deze pagina?
Om leerlingen een volledige en correcte opleidingskeuze te laten maken is er
Stuur uw bericht naar
[email protected].
23
Besturenraad investeert in vernieuwingen Het onderwijsveld is sterk in beweging, tal van organisaties moeten opnieuw hun positie bepalen. Ook de Besturenraad is zich aan het oriënteren op zijn toekomstige rol in het onderwijs. Een ingrijpend proces, maakte voorzitter Marianne Luyer duidelijk op de extra ledenraadsvergadering. Maar de ambities zijn groot. De Besturenraad wil flink investeren in vernieuwingen. Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: iStockphoto / Androsov Konstantin
De opkomst op de extra ledenraad van de
KBVO, NCRV, CNV Onderwijsbond en VBS)
Besturenraad was groot, op donderdag 11
ook zoekende zijn naar antwoorden op de
oktober op het kantoor in Voorburg. Een goed
gewijzigde omstandigheden, zoals de terug-
teken, vond voorzitter Marianne Luyer, want
loop van leden, ontkerkelijking, secularisatie
het is een illustratie van de betrokkenheid
en terugloop van publieke middelen. oriëntatie, is de weg terug naar het begin. Naar
van de achterban bij het ingrijpende veranderingsproces waar de Besturenraad voor staat.
Het bestuur van de Besturenraad heeft al
het punt waar de bezieling begon, het punt, of
Als gevolg van overheidsbeleid en maat-
eerder, met instemming van de ledenraad, de
de bron die lang geleden mensen in beweging
schappelijke ontwikkelingen is het onder-
piketpaaltjes geslagen voor het pad naar de
bracht. Die bron brengt ons nu ook weer in
wijsveld de afgelopen jaren sterk in beweging
toekomst. Marianne Luyer: “Een van de bakens
beweging?” Concreet leidt deze heroriëntatie
geraakt. De traditionele verhoudingen in de
om de weg te gaan naar vernieuwing en her-
tot het project Zin in School. (Zie kader).
bestuurlijke wereld van het onderwijs staan op de helling. Tal van organisaties zien zich gedwongen om zich te heroriënteren op hun oorspronkelijke opdracht en een nieuwe
ZIN IN SCHOOL, NIEUW SPEERPUNT BESTURENRAAD
positie te verwerven in het maatschappelijk krachtenveld.
Een werkgroep van twaalf mensen heeft een project in de steigers gezet, dat als titel 'Zin in School' heeft gekregen. Dit project richt zich op alle mensen die werk-
In haar toespraak tot de ledenraad schetste
zaam zijn in of betrokken zijn bij het christelijk onderwijs en die zich willen bezin-
voorzitter Luyer de situatie waarin de
nen op en willen werken aan verdieping, vernieuwing en verbetering van hun
Besturenraad verkeert en wat de koers is naar
persoonlijke, professionele en maatschappelijke rol in het onderwijs. De doel-
een bestendige toekomst. De transformatie van
groep is ruim: leerkrachten, managers, bestuurders, leerlingen, studenten,
de organisatie moet resulteren in een gezonde,
alumni, ouders en werkgevers. Zin in School benadert identiteits- en zingevings-
bedrijfsmatige onderneming, met een hele spe-
vraagstukken in het christelijk onderwijs vanuit een christelijke traditie. Concreet
cifieke belangenbehartigerfunctie. Het bestuur
gebeurt dat door een programma binnen het onderwijsveld aan te bieden met de
heeft er daarom bewust voor gekozen om niet
volgende thema's: leiderschap/governance, persoonlijke ontwikkeling, zingeving,
de snoeischaar te hanteren, maar om voluit te
identiteit, inspiratie, visie, uitdaging, verbinding, samenwerking en verankering.
investeren in vernieuwingen.
Dat programma wordt vormgegeven door onder andere workshops, cursussen, leergangen, congressen en digitale communicatie.
De Besturenraad is bezig te transformeren
Het project is opgezet uit onder meer de volgende gedachte: De taakstelling van
naar een organisatie die in het hart van het
het onderwijs verbreedt zich van het overdragen van kennis naar het verbinden
onderwijsveld staat, voeling heeft met de
van verschillende maatschappelijke groepen en stromen en het ondersteunen van
samenleving en streeft naar maatschappelijke
kinderen en ouders in hun ontwikkeling binnen de samenleving. Zin in School
effectiviteit en kwaliteit. De voorzitter wees
moet uitgroeien tot een kernactiviteit van de Besturenraad.
erop dat vergelijkbare organisaties (zoals 24
COLUMN
Marianne Luyer voorzitter Besturenraad
Fotografie: Cats & Withoos
Methode Fullan niet opleggen
Een bekend gezegde luidt dat het gras bij de
Fullan door de staatssecretaris als een ware
buurman altijd groener is. Zou staatssecretaris
redder in nood is binnengehaald. Alsof in
Sharon Dijksma daar aan gedacht hebben toen
Nederland die expertise ontbreekt. Alsof er op
ze in het voorjaar naar Canada afreisde voor
onze universiteiten niet ook ervaren deskundi-
een ontmoeting met wetenschapper Michael
gen zijn op het gebied van het onderwijs aan
Fullan? En hem vervolgens overhaalde naar
kinderen met taal- en rekenachterstand. Alsof
Nederland te komen om het reken- en taal-
de falende scholen niet zouden kunnen leren
Maar het veranderingsproces gaat met vallen
onderwijs op onze basisscholen op een hoger
van de good practice van hun collega’s.
en opstaan, zo maakte de voorzitter duidelijk.
plan te brengen?
Na haar openingstoespraak kwam Marianne
Zeker zo belangrijk is het principiële bezwaar
Luyer met de mededeling dat interim-
Hoe het precies gegaan is doet eigenlijk niet
tegen de benadering van Dijksma. We zijn er
directeur/secretaris Jan van Galen na tien
ter zake, maar ik maak me wel ongerust over
in dit land toch langzamerhand van overtuigd
maanden stopt met zijn functie. Hij heeft de
de Canadese hulp die de staatssecretaris heeft
geraakt dat het ministerie van Onderwijs niet
afgelopen maanden leiding en sturing
ingeroepen. Vooropgesteld, Michael Fullan,
vanuit de Haagse Hoftoren de kwaliteit van het
gegeven aan het vernieuwingsproces. Door
emeritus hoogleraar bij het Ontario Institutute
onderwijs in alle hoeken en gaten van het land
zijn aanpak is er ruimte ontstaan voor
for Studies in Education, is een internationaal
kan aansturen?!
creatieve nieuwe projecten en ideeën. Hij
gezaghebbend wetenschapper. Hij heeft zijn
blijft op verzoek van het bestuur nog tot
sporen bij de aanpak van leerachterstanden
Dat de overheid voorschrijft wát een leer-
1 april actief als adviseur op het gebied van
meer dan verdiend, zoals u in het vorige
ling moet kennen en kunnen (de kerndoelen)
innovatieve projecten. Het vernieuwings-
nummer van SBM heeft kunnen lezen.
en er op toeziet dat de resultaten goed zijn,
proces is nu in een fase waarin op een
is zonneklaar. Maar het is een ongekend
planmatige en gestructureerde manier aan de
We moeten, indien dat nuttig en relevant
precedent dat deze staatssecretaris aan al die
gewenste veranderingen gewerkt wordt.
is, zeker dankbaar gebruik maken van zijn
tienduizenden leerkrachten zou voorschrijven
En daar past een ander profiel bij.
expertise. De tekortkomingen op het gebied
hoe ze hun leerlingen volgens ‘de methode
van het taal- en rekenonderwijs op een aantal
Fullan’ de geheimen van taal en rekenen
Vragen waren er ook over het nieuwe
scholen in ons land zijn immers zorgwekkend,
moeten bijbrengen. Dat staat ook op gespan-
bestuursmodel, in het bijzonder over de
zo heeft de inspectie vastgesteld. Al dient er in
nen voet met een van de aanbevelingen in het
positie van de (nog aan te trekken) algemeen
een adem aan toegevoegd te worden dat veel
Rapport Rinnooy Kan, waarin juist meer ruimte
directeur en de voorzitter en de verdeling van
scholen het juist uitstekend doen.
wordt bepleit voor de eigen deskundigheid van
ieders verantwoordelijkheden. Vanuit de ver-
Dat brengt mij bij de vraag waarom Michael
de leerkracht!
gadering kwam verder de wens dat de voorzitter ook in de toekomst naar buiten toe het gezicht blijft van de Besturenraad. Het staat overigens al vast dat de nieuwe directeur zich de eerste jaren vooral gaat bezighouden met het op de rails zetten van de nieuwe organisa-
Reageren? Mail Marianne Luyer op
[email protected]
tie. Daar heeft hij of zij de handen vol aan. 25
BESTURENRAAD
Spruitjeslucht en wereldburgerschap Bij de presentatie van het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over de Nederlandse identiteit, beweerde prinses Máxima dat iedereen een wereldburger is. Vervolgens barstte een discussie los over haar uitspraken en over de vraag of ‘de Nederlander’ wel bestaat. In de debatserie Open Mind legt Harm Kliffman, senior aviseur van de Besturenraad, uit waarom de prinses ongelijk heeft.
Tekst: Harm Klifman
Er is geen ontkennen aan: ik ben kind van de
stad, merken hoeveel jij niet weet wat anderen wel
doet. Betekenissen zijn, net als feiten, geen nudis-
jaren ’50. Opgegroeid met de geur van spruitjes,
weten. Verwondering. Eigen keuzes maken, experi-
ten; ze lopen niet naakt rond, maar gaan altijd
maandag = wasdag, woensdag = gehaktdag, de
menteren.
gehuld in een samenhang met andere betekenissen. Ze zijn verbonden met tradities, met instituties
moestuin, wecken, de Keulse pot voor de handgesnipperde snijbonen. Het is niet moeilijk dit artikel
Al die ogenschijnlijk simpele Hollandse dingen neem
die boven je uitgaan – van vóór jouw bestaan
te vullen met nog veel meer voorbeelden. 12.10
ik met me mee: ze hebben me gevormd, ze vormden
zijn en je wellicht overleven. Mens-zijn is deelge-
uur warm eten, 17.30 uur de broodmaaltijd, 20.00
mede mijn identiteit en zijn in menig opzicht expo-
noot zijn van deze tradities en instituties, erdoor
uur de eerste keer koffie, enz. Eenmaal bezig
nent van de Nederlandse identiteit van toen. En zelfs
gevormd worden én hun betekenis op persoon-
houdt het niet meer op. Trivialiteiten die betekenis
nu die Nederlandse identiteit van toen grotendeels
lijke wijze toe-eigenen en doorgeven. Onderwijs
hadden en structuur gaven aan het leven.
uit het straatbeeld is verdwenen, zelfs nu draag ik
en schoolgang behoren tot onze instituties. Ze
die identiteit, die ik echt ervaar als mijn Nederlandse
zijn ingericht om tradities voort te zetten, over te
Ook op de christelijke lagere school rituelen te
identiteit, met me mee. En velen met mij. Het is me
dragen, jongeren er actief in te vormen.
over, godsdienstige, pedagogische, sociale. Je
meer nabij dan de optie ‘wereldburger’. Ik kan er
Instituties geven structuur en continuïteit. Ze
groeit erin op, je wordt erdoor gevormd. Ik ben
niets anders van maken. Mijn verstand helpt me het
vormen het fundament van een samenleving.
een kind van de verzuiling en ik had het niet beter
belang van wereldburgerschap te zien, maar vraag
In zoverre ze beweeglijk zijn, worden ze nooit
kunnen treffen. Ook de gereformeerde wortels
me niet mijn identiteit te ontkennen en de lucht van
modieus. Dat is hun kracht. Daarom moeten we er
draag ik met trots en waardering met me mee. De
spruitjes daaruit te verbannen. Natuurlijk is er nadien
zuinig op zijn. Daarom ook moeten we zorgvuldig
dagelijkse fietstocht van 13 km naar de HBS, de
veel veranderd. En ook dat werkte vormend en
zijn in de keuzes van al die betekenissen die de
vakanties in de vorm van logeren en woningruil,
opende nieuwe perspectieven, verruimde opnieuw
school aan leerlingen wil meegeven. Onderwijs en
koude winters met borstrok en bivakmuts, houten
de blik. En toch, de basis was gelegd.
vorming zijn niet optioneel en tradities zijn niet te koop. Zeker de ‘eerste’ niet; die is als je moeder-
noren en warme chocolade, het hoorde er allemaal bij. ’s Zondags tweemaal naar de kerk, de
Opgroeien is ondergedompeld worden in erva-
taal, die heb je nodig om daarna allerlei andere
wekelijkse catechismuspreek, het liedboek. Na
ringen, rituelen, eerste aanrakingen, routines,
talen te kunnen leren.
het aanleren van stilte, eerbiedig zijn en handen
gewoontes, liefde, verwondering, verlegenheid,
vouwen, de leeftijd voor puberale reflecties en
gevoel van tekort, geborgenheid ervaren, terug-
Meer bijdragen zijn te vinden op
het vormen van een mening. Het viel niet mee.
vallen op vertrouwdheden, allemaal samen te
www.besturenraad.nl.
Daarna: studeren, de blikverruiming van de hoofd-
vatten in het begrip betekenis = dat wat er toe
Reacties naar:
[email protected].
Impuls brede scholen, sport en cultuur
Vacature-netwerk
VWS en OCW stellen extra middelen beschikbaar voor het verbeteren van de samen-
Als lid van de Besturenraad kunt u uw vacatures onder
hang tussen brede scholen, sport en cultuur. In 2008 is dat 16.9 mln, oplopend tot
de aandacht brengen van de ruim 5000 abonnees van
47.1 mln in 2011. Het geld wordt via de gemeenten verstrekt, in 2008 voor gemeenten
onze Nieuwsbrief. We nemen een korte verwijzing op met
uit de G-31 en vanaf 2009 ook voor andere gemeenten. De verdeelsleutel is nog niet
een link naar uw website. Een eenmalige vermelding kost
bekend. Er komt een commissie voor de invoering van 2500 nieuwe combinatiefuncties.
50 euro.
Die zorgt voor profielschetsen, het goed organiseren van het werkgeverschap en het regelen van de arbeidspositie.
26
Mail uw opdracht naar
[email protected].
Godsdienst en humanistisch vormingsonderwijs Het overleg tussen de samenwerkende organi-
heeft in opdracht van het ministerie van OCW
centreert zich op de vraag hoe leraren G/HVO
saties en staatssecretaris Dijksma over eventuele
onderzoek gedaan naar het huidig lesaanbod
aankijken tegen de gevolgen van de invoering
rijksbekostiging van Godsdienst en Humanistisch
en de verwachte vraag van Godsdienst en
van de Wet Beroepen in het Onderwijs (BIO) en
Vormingsonderwijs (G/HVO) op openbare basis-
Humanistisch Vormingsonderwijs (G/HVO).
de mogelijke financiering van het beroep. Uit
scholen heeft nog weinig tastbaars opgeleverd.
Momenteel volgen 73.000 leerlingen een vorm
het onderzoek blijkt dat veel leraren het aantal
We verwachten dit najaar meer duidelijkheid. Een
van G/HVO. Het onderzoeksbureau verwacht dat
lesuren dat zij verzorgen uit willen breiden. Een
ruime kamermeerderheid staat achter ons streven
dit aantal op korte termijn licht zal stijgen richting
grote meerderheid is bereid tot bijscholing.
om tot rijksbekostiging te komen. Uit onderzoek
de 80.000 leerlingen.
Elza Kuijk van de Besturenraad is projectvoerder
dat inmiddels is gedaan blijkt dat een geprofessi-
Daarnaast heeft de Besturenraad namens de
van de samenwerkingscoalitie voor G/HVO op
onaliseerd G/HVO haalbaar en organiseerbaar is.
samenwerkende organisaties onderzoek gedaan
openbare scholen.
Het onderzoeksbureau Research voor Beleid
naar de leraren G/HVO. Het onderzoek con-
Resultaten onderzoek gewichtenregeling
Pabo ‘te vrouwelijk’ Het programma van de opleiding tot leer-
Nieuwe medewerker Helpdesk
Het ministerie van OCW heeft onderzoek
kracht in het basisonderwijs is te vrouwelijk.
laten doen naar geconstateerde fouten in het
Mannelijke pabostudenten haken daardoor
gebruik van de nieuwe gewichtenregeling per
af. Dat stelt de Nijmeegse pabo-docente
1 oktober 2006. Een belangrijke conclusie
Gerda Geerdink, die begin deze maand
uit het onderzoek is, dat de nieuwe regeling
op dit onderwerp is gepromoveerd aan de
grijze gebieden kent die aanleiding kunnen
Radbouduniversiteit. Tijdens de opleiding
geven tot interpretatieverschillen. Ook de
staat het kind centraal en niet de kennis.
waardering van buitenlandse opleidingen is
Dat sluit niet aan bij de verwachtingen van
lang niet altijd eenvoudig. Een aantal aanbe-
de mannelijke student. Geerdink waarschuwt
velingen uit het onderzoeksrapport inmiddels
voor een verschraling van het onderwijs.
uitgevoerd. Het rapport is te vinden op
Inmiddels zijn er ook al kamervragen gesteld
www.besturenraad.nl.
over het onderzoek.
Per 1 oktober is Vera Berting bij de Besturenraad in dienst getreden. Vera werkte voorheen als jurist bij het ministerie van
Exploitatievergoeding Primair Onderwijs 1,5% hoger
Verkeer en Waterstaat waar ze zich o.a. bezighield met regelgeving voor de bekostiging
De bedragen voor 2008 van de programma's van eisen (pve's) basisonderwijs, (voortgezet) spe-
van de infrastructuur en de implementatie
ciaal onderwijs en de bekostiging van het samenwerkingsverband zijn gepubliceerd. De regeling
van Europese richtlijnen. Vera vult het team
treedt in werking op 1 januari 2008. De bedragen zijn met 1,6 procent verhoogd ten opzichte van
van juristen aan die werkzaam zijn bij de
2007. Daarmee is nog steeds geen gevolg gegeven aan de evaluatie van de pve's uit 2006. De
Helpdesk.
Besturenraad blijft zich inzetten voor een verdere verhoging van deze bedragen.
Kenniscentrum Gemengde Scholen: Zijn er knelpunten? Om scholen, schoolbesturen, gemeenten en ouders te ondersteunen bij het
lokale educatieve agenda kunnen hierover afspraken worden gemaakt.
bevorderen van integratie en het tegengaan van segregatie in het onderwijs
Gemengde scholen zijn lang niet overal vanzelfsprekend. Het
is het Kenniscentrum Gemengde Scholen opgericht. Uitgangspunt voor de
Kenniscentrum en het ministerie van OCW willen graag weten op
activiteiten van het Kenniscentrum is dat scholen een afspiegeling vormen
welke belemmeringen mensen in het veld stuiten. Daarom roept het
van de samenleving, en vooral ook van de buurt waar de school staat.
Kenniscentrum iedereen die knelpunten kan aanwijzen op om deze door
In het verplichte overleg tussen gemeenten en schoolbesturen over de
te geven. Meer informatie op www.gemengdescholen.nl.
27
BESTURENRAAD
Staatssecretaris negeert verzoek Besturenraad over onderwijstijd: toch sancties Uit onderzoek van de Onderwijsinspectie onder 76 vo-scholen blijkt dat de meeste scholen wat onderwijstijd betreft onder de norm scoren, maar ook hard werken om dat te verbeteren. Begin oktober 2007 vond overleg plaats tussen de Onderwijsinspectie, OCW en vertegenwoordigers van het onderwijsveld, waaronder de Besturenraad. Het ging over de vraag hoe de overheid moet omgaan met de uitkomsten van het onderzoek. De Besturenraad heeft er opnieuw op aangedrongen om scholen in ieder geval over het afgelopen jaar geen sancties op te leggen, het onderzoek heeft geen dramatische toestanden aan het licht gebracht. Staatssecretaris Van Bijsterveldt (CDA) heeft dat verzoek naast zich neergelegd. De inspectie heeft vastgesteld dat alle scholen aantoonbaar streven naar verbetering en dat onderbenutting van voor de hand liggende maatregelen sterk is verminderd. Dit levert echter nauwelijks verbetering van de gerealiseerde onderwijstijd op, vergeleken bij eerdere Scholen behoren volgens de Besturenraad aan
van de scholen niet voldoende onderwijstijd
de hand van heldere, eenduidige criteria op de
aangeboden, en in de MBO-sector is sprake
De inspectie constateert dat op weinig scholen
gerealiseerde onderwijstijd beoordeeld te worden.
van te weinig progressie ten opzichte van 2006.
echt beleid wordt ontwikkeld voor onderwijstijd.
Alleen dan kunnen scholen die ernstig in gebreke
Vanuit de sectoren worden hiervoor diverse
Veel maatregelen zijn abrupt uitgevoerd, zonder
blijven worden gelokaliseerd en aangesproken.
oorzaken en omstandigheden genoemd. Daar
goede onderbouwing. Zo wordt op nogal wat
Daarnaast kan beter worden vastgesteld of de
heb ik goede nota van genomen. Een en ander
scholen zelfstandig werken uitgebreid, maar
norm - met name de 1040 uur in de onderbouw van
laat echter onverlet, dat het nodig is maatrege-
zo dat het niet als onderwijstijd kan worden
het vo - wel reëel is. Als de logische maatregelen
len te treffen", aldus de staatssecretaris.
gerekend, bijvoorbeeld omdat geen inhoude-
uitgeput raken, welke mogelijkheden staan de
lijke begeleiding wordt geboden.
scholen dan nog ten dienste?
Van de 76 onderzochte vo-scholen zijn er
De inspectie is verder kritisch over de registratie
Tijdens de bijeenkomst is gezegd dat staats-
vier die voldeden aan de norm van 1040 uur
van activiteiten. Op ongeveer de helft van de
secretaris Van Bijsterveldt toe wil naar een beleid
onderwijstijd, 56 voldeden er niet aan en
scholen was die ontoereikend. De Besturenraad
van interventie, dat wil zeggen meer praten met
worden onder verscherpt toezicht geplaatst.
heeft in het overleg gepleit voor een beleid dat
scholen, kijken waar verbeteringen mogelijk zijn
De overige zestien hebben het volgens de
uitgaat van redelijkheid, duidelijkheid en open-
en mogelijke sancties als scholen echt in ge-
staatssecretaris zo bont gemaakt dat ze een
heid. "We hebben naar voren gebracht dat een
breke blijven.
financiële sanctie aan hun broek krijgen.
peilingen.
open communicatie tussen overheid en scholen
28
Een van de scholen zat ruim driehonderd uur
de leidraad voor de komende jaren moet zijn.
Op vrijdag 19 oktober maakte de staats-
onder de norm. De scholen krijgen een maand
Daarbij moet scherp worden gesteld wat wel en
secretaris in een brief aan de Tweede Kamer
de tijd om te reageren, alvorens het besluit
wat niet onder onderwijstijd valt en wat scholen
haar reactie bekend op het onderzoek van de
van de staatssecretaris definitief is. Tot die tijd
redelijkerwijs kunnen realiseren. Dat scholen tot
Onderwijsinspectie van afgelopen zomer naar de
weigert de staatssecretaris de namen van de
nu toe geen goed onderbouwd beleid hebben
onderwijstijd in het voortgezet onderwijs en het
'zondaars' vrij te geven.
gevoerd heeft ongetwijfeld te maken met de
mbo. "Samenvattend zijn de resultaten van het
wijze waarop de overheid de norm heeft vast-
huidige onderzoek naar onderwijstijd teleurstellend.
gesteld en heeft willen afdwingen."
In het voortgezet onderwijs heeft het merendeel
PRODUCTEN & DIENSTEN
Leergang succesvol besturen primair onderwijs Het besturen van een schoolorganisatie vraagt in deze tijd specifieke kennis
de werksituatie – bijvoorbeeld tijdens een bestuursvergadering – bezoekt en
en vaardigheden. U krijgt immers te maken met een steeds grotere beleids-
vervolgens een feedbackgesprek met u heeft.
matige en financiële verantwoordelijkheid. De complexiteit van uw organisatie én de maatschappij groeit. De leergang ‘Succesvol besturen’ helpt u om uw functie van bestuurder goed uit te oefenen, of u nu beginnend bestuurder
Sector: PO
bent of meer ervaren.
Doelgroep: bestuursleden
De leergang geeft gegarandeerd een nieuwe impuls aan uw werkzaamheden!
Wanneer: voorjaar 2008
Iedere deelnemer wordt gekoppeld aan een ervaren coach die u tweemaal in
Informatie: Ouko Beuving,
[email protected]
Leergang onderwijshuisvesting en planning Wie zoekt naar inzicht in het brede terrein van de onderwijshuisvesting, de
publiekprivate samenwerking. Huisvesting is een van de belangrijke voor-
rol van de gemeente, maar vooral ook de eigen rol en mogelijkheden, vindt
waarden voor het geven van goed onderwijs. De moeite waard dus om via
in de leergang ‘onderwijshuisvesting en planning PO en VO’ een helder
deze leergang in te investeren!
antwoord. In verschillende modules houden we ons tijdens deze leergang bezig met rechten en plichten van de onderwijsinstelling, doordecentralisa-
Sector: PO, VO
tie, aandachtspunten en valkuilen. En hoe verloopt een bouwtraject? U
Doelgroep: directieleden, staffunctionarissen met de portefeuille huisvesting
krijgt antwoord op uw vragen over bouwbeheer, de verschillende instanties
Wanneer: voorjaar 2008
die een rol spelen, over de brede school, multifunctioneel bouwen en
Informatie: Wout Neutel,
[email protected]
Leergang waarde van de christelijke school voor pasbenoemde docenten Vraagt u van uw medewerkers dat zij eraan meewerken om het christelijk
vinden stimuleren bezinning. We organiseren deze tweedaagse leergang in
karakter van uw school inhoud te geven? Dan loopt u er vast tegenaan dat
overleg met uw school of met een groep van scholen.
steeds meer docenten en medewerkers het christelijk onderwijs niet van binnenuit kennen. U kunt hen helpen zich die wereld eigen te maken door
Sector: VO
hen mee te laten doen aan de leergang ‘pasbenoemde docenten in het
Doelgroep: docenten en medewerkers
christelijk onderwijs’.
Wanneer: in overleg met de school, in principe twee keer een dag
In deze leergangen moedigen we de deelnemers aan om na te denken over
Studielast: 1 ECTS/28 sbu
het christelijk onderwijs in het algemeen en het christelijk karakter van hun
Prijs: te bepalen na intake
school in het bijzonder. De unieke locaties waar de cursusdagen plaats-
Informatie: Paul Boersma,
[email protected]
Cursus Gesprekscyclus Integraal Personeelsbeleid Wat schrijven de CAO en de Wet BIO voor op het gebied van persoonlijke
Sector: PO, VO, MBO, HBO, WO
ontwikkelingsplannen, de gesprekscyclus, de bekwaamheidseisen uit de
Doelgroep: leidinggevenden
Wet BIO, de bekwaamheidsdossiers en het ontwikkelen van competenties?
Wanneer: 10 januari 2008
Daarover gaat het in deze cursus. U maakt hierin de vertaalslag naar uw
Tijd: 10.00-16.00 uur, inclusief lunch
eigen schoolpraktijk. Het scheelt wellicht een hoop papierwerk als u alles
Docenten: Corine Gijzen en Marien van der Wolf
integreert in één systeem.
Informatie: Corine Gijzen,
[email protected]
Wij raden u aan om deze dag samen met een collega te volgen. U heeft dan een partner met wie u kunt overleggen en in de praktijk kunt samenwerken aan de uitwerking van uw plannen. Onze P&O-docenten bieden u een advies op maat. Zij kunnen u bijvoorbeeld begeleiden bij de invoering van uw plannen, die u aan het eind van de cursus heeft opgesteld.
29
PRODUCTEN & DIENSTEN
Studiereis kwaliteitszorg in Londen Reist u komend voorjaar mee naar Londen? De
De reis is bedoeld voor bovenschools direc-
Vliet Academie van de Besturenraad organiseert,
teuren en directeuren in het basisonderwijs.
na het succes van de reis in het voorjaar van
Vertrek op 10 maart en terugkeer op 14 maart
2007, opnieuw een studiereis kwaliteitszorg naar
2008. Begeleiders zijn Ger van Barneveld en
Engeland. Schooldirecteuren in Engeland heb-
Anja van Andel.
ben over het algemeen al wat meer ervaring met
De reiskosten zijn afhankelijk van het aantal
het opzetten van een systeem voor kwaliteitszorg.
deelnemers. Van 15-19 personen € 1875 per
Het succes van de eerste reis vraagt om een
deelnemer. Van 20-25 personen € 1775 per
herhaling. Met deze studiereis krijgt u de unieke
deelnemer. Voor deze reis kan subsidie worden
gelegenheid om bij hen ideeën op te doen voor
aangevraagd bij het Europees platform.
uw eigen school. Britse schooldirecteuren laten u
De Besturenraad zal de subsidie-aanvraag
zien hoe ze werken en maken u deelgenoot van
coördineren. (Voor de reis van maart 2007 werd
hun leerervaringen. Een uitgebreide beschrijving
€ 300,- per deelnemer toegekend.)
van de reis vindt u hieronder. Wij nodigen u uit
Voor nadere informatie: Ger van Barneveld,
om in het voorjaar van 2008 mee te reizen naar
[email protected], telefoon
Engeland onder de deskundige leiding van twee
06 - 52300748. U kunt zich aanmelden tot
adviseurs van de Besturenraad.
14 november.
Nieuwe uitgave Narthex over zingeving bij jongeren
Thema november
Congres KVSC
In het nieuwe nummer van Narthex staat in
Schooldirecties en besturen die zich daarop
Het bestuur van de KVSC (vereniging van
een reeks artikelen zingeving bij jongeren
hebben geabonneerd, krijgen maandelijks
schoolleiders/bestuurders bij het Christelijk
centraal onder de titel ‘Leefstijl of geen stijl’.
Thema bij SBM. Het onderwerp van Thema
geïnspireerd onderwijs) houdt het volgende
De redacteuren van Narthex belichten dit
november is voor het primair onderwijs
jaarcongres op donderdag 17 januari 2008.
onderwerp vanuit diverse invalshoeken.
Bezinning op buitenschoolse opvang en voor
Het thema voor dit congres is ‘Waardegerichte
Wil Eggenkamp schrijft onder de kop ‘Hoe
het voortgezet onderwijs VMBO en MBO
ontwikkeling binnen de schoolgemeenschap’.
vind je een eigen levensweg?’ over hoe je
werken samen. Voor abonnementen, bestel-
Tijdens de inleidingen gaan gastsprekers in
als docent godsdienst/levensbeschouwing
lingen of informatie over nog verkrijgbare
op de rol die in relatie tot dit thema voor
zou kunnen omgaan met dertig puberende
Thema’s: telefoon 070 348 11 48,
directieleden en bestuursleden in het voort-
consumenten in de dop. Paul Boersma gaat
e-mail:
[email protected]. Of kijk op
gezet onderwijs is weggelegd.
in op de ontwikkelingen in de virtuele wereld
www.besturenraad.nl>Besturenraad>Thema.
Drs. Th. Geurts, adviseur identiteit en
van het internet. ‘Second Life: een must voor
onderwijs bij de Nederlandse Katholieke
het onderwijs’ is de strekking van zijn betoog.
Schoolraad, gaat in zijn inleiding vanuit een
Want, is zijn stelling, in Second Life worden
theoretisch kader in op de pedagogische
de morele regels ontwikkeld die bepalend
opdracht van de school en de rollen die
zullen zijn voor het leven in de fysieke wereld. Ook de leerlingen zelf komen in dit nummer
Verbouwplannen in het vmbo
van Narthex aan het woord.
leidinggevenden in de schoolgemeenschap hebben te vervullen. Drs. B. Kamphuis, voorzitter College van Bestuur van het Alfa
Vmbo-scholen die van plan zijn om bouw-
College te Groningen, schetst in zijn inleiding
Voor een proefexemplaar, bestelling of
kundige aanpassingen door te voeren of
aan de hand van praktijkvoorbeelden hoe
abonnement van Narthex kan men contact
denken aan een nieuwe inrichting van de
deze rollen in de dagelijkse schoolpraktijk
opnemen met uitgeverij DAMON, telefoon
praktijkgerichte leeromgeving kunnen van
inhoud kunnen krijgen.
0495 - 499 319, email
[email protected].
hun collega’s die hen voorgingen leren. Op
Het congres vindt plaats in congrescentrum
de website www.praktijkgerichtleren2006.nl.
De Blokhoeve in Nieuwegein.
staan voorbeelden van good practices op dit
30
gebied. Scholen die hebben meegedongen
Voor meer informatie: Erik Versteege, voor-
naar de Praktijkgericht Leren Prijs 2006
zitter College van Bestuur CSG Het Noordik
presenteren hier hun projecten.
in Almelo, email
[email protected].
AGENDA BIJEENKOMSTEN BESTURENRAAD NOVEMBER 2007 DATUM
ACTIVITEIT
DOELGROEP
PLAATS
CONTACTPERSOON
20-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
VEENENDAAL
C. RHEBERGEN
20-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
HOOGEVEEN
W. VAN BEEK
20-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS ZUID-HOLLAND
PO
WISSELEND
O. BEUVING
22-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
BERGEN OP ZOOM
H. BRUGGEMAN
22-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
APELDOORN
C. RHEBERGEN
26-11-07
NETWERK KLEINE BESTUURLIJKE SCHAAL ZUID-HOLLAND
PO
WISSELEND
O. BEUVING
27-11-07
ROB
VO
UTRECHT
W. BOS
27-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
NIJVERDAL
W. VAN BEEK
28-11-07
CONGRES MEDEZEGGENSCHAP OP NIVEAU
PO/VO
EDE
K. JANSEN
29-11-07
NETWERK BOVENSCHOOLS MANAGERS
PO
DRONTEN
C. RHEBERGEN
30-11-07
DCBO-CONFERENTIE 2007
HBO
ZWOLLE
S. FROUWS
MEER INFORMATIE? BEL MET 070 348 11 48.
SERVICE POSTADRES
BESTELLINGEN
HELPDESK
Postbus 907, 2270 AX Voorburg
telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 e-mail
[email protected] www.besturenraad.nl > po/vo/bve/ho > producten bestellen
telefoon: 070 348 12 80 ma t/m vrij: 9.00 – 17.00 uur e-mail:
[email protected]
BEZOEKADRES
Oosteinde 114, Voorburg telefoon: 070 348 11 48 fax: 070 382 12 01 www.besturenraad.nl
RELATIEMANAGERS PO Scholen in het primair onderwijs kunnen voor informatie terecht bij de adviseur in hun eigen regio.
telefoon: 070 348 11 81 e-mail:
[email protected]
REGIO NOORD-HOLLAND, ZUID-HOLLAND WEST/MIDDEN
CENTRAAL SECRETARIAAT
Ouko Beuving telefoon: 023 557 79 23 fax: 023 557 79 24 e-mail:
[email protected]
telefoon: 070 348 12 53 e-mail:
[email protected]
REGIO GELDERLAND,UTRECHT, FLEVOLAND
REGIO ZUID-HOLLAND ZUID/OOST, ZEELAND, NOORD-BRABANT,LIMBURG
Hans Bruggeman telefoon: 078 654 00 25 fax: 078 654 00 26 e-mail:
[email protected]
VLIET ACADEMIE
Carla Rhebergen telefoon: 0318 64 30 50 fax: 0318 64 03 12 e-mail:
[email protected] REGIO GRONINGEN, FRIESLAND, DRENTHE, OVERIJSSEL
Wob van Beek telefoon: 0522 46 44 03 e-mail:
[email protected]
RELATIEMANAGERS VO, BVE EN HO Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen voor informatie contact opnemen met onze adviseurs. VO:
Kees Jansen, e-mail:
[email protected] Harm Jan Luth, e-mail:
[email protected] BVE/HBO/WO:
Marianne Beelaerts, e-mail:
[email protected] Swier Frouws, e-mail:
[email protected] HBO/WO:
Marcel Bos, e-mail:
[email protected] SBM DIGITAAL
DIGITALE NIEUWSBRIEF
PRODUCTEN EN DIENSTEN
De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand downloaden van onze site. Maakt u gebruik van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron vermelden?
Wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief met het laatste nieuws uit het onderwijsveld en uit onze organisatie. Via onze homepage kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief opgeven.
Op onze website treft u steeds de meest actuele gegevens over onze producten, cursussen en diensten. Bovendien vindt u bij ‘producten downloaden’ handige modellen op alle beleidsterreinen.
Op de Besturenraad kunt u bouwen Ook als het om huisvesting gaat. In onze nieuwe brochure leest u alles over onze belangenbehartiging en dienstverlening. Van inzet voor voldoende middelen tot hulp bij het opstellen van contracten, levering van voordelige energie en advies over frisse lucht.
Huisvesting BELANGENBEHARTIGING
■
DIENSTVERLENING VOOR PO
■
VO
DE BROCHURE IS NA TE BESTELLEN VIA
[email protected] OF 070 348 11 48
■
■
OPLEIDINGEN
BVE
■
HBO
■
WO
