samenwerken aan laaggeletterdheid
Inhoud Voorwoord
|1
Ten geleide
|2
CALL TO ACTION
|3
Betere taalbeheersing op latere leeftijd
|4
Aanpak Laaggeletterdheid - Feiten & Cijfers
|5
Digitaal vaardig met de bibliotheek en partners
|6
Digitale basisvaardigheden voor werkzoekenden
|7
Samen lezen is zoveel leuker!
|8
Toveren met taal : verhalen, gedichten en elfjes
| 10
Samenwerken aan taal- en basisvaardigheden
| 12
Taalcoach in de bieb in de Bibliotheek Utrecht
| 14
Auteur en taalambassadeur: dan ga je lezen!
| 16
Bibliotheken en Sociale Werkvoorzieningsbedrijven: de handen inéén
| 18
Samen werkt beter!
| 19
Voorwoord | Lourina de Voogd
it prachtige magazine is eigenlijk een schatkist. Een schat aan ideeën, acties en mogelijkheden rondom de aanpak van laaggeletterdheid. Eén voor één uitgeprobeerd en met mooie resultaten bij mensen die zelf moeite doen om meer taalvaardig en digivaardig te worden. Mensen die plotseling merken dat je meer zelfvertrouwen krijgt en durft mee te doen! De activiteiten in de bibliotheek hebben ook veel plezier opgeleverd; bij de deelnemers, bij vrijwilligers en docenten, bij bibliotheekmensen en bij samenwerkingspartners. We hebben gemerkt dat het nodig is de handen ineen te slaan, dat we met meerdere organisaties samen sterker en creatiever zijn en dat we de uitdaging aandurven. Gezamenlijk slagen we erin producten en programma’s te maken, voor mensen die een onderdeeltje missen in de basisvaardigheden die je vandaag de dag nodig hebt. In de jaren die achter ons liggen, heb ik gezien hoe enthousiast in de bibliotheken wordt gewerkt; vaak door bevlogen collega’s, die weten van doorzetten. Een groot compliment is hier op zijn plaats, want zij zijn de basis van wat wordt nagestreefd in de papieren beleidsplannen. Veel dank ook aan alle samenwerkingspartners die de bibliotheken serieus namen en ook het eigen voordeel beseften; lokaal, in de regio’s en landelijk. Ik hoop van ganser harte dat het werk in deze ‘spirit’ doorgaat en wens iedereen veel succes met de inspirerende voorbeelden in dit magazine. Drs. Lourina K. de Voogd Sectorinstituut Openbare Bibliotheken
Aanpak laaggeletterdheid
1
Ten geleide
Foto: Karin Nijhuis
Geletterdheid is een fundamentele voorwaarde
Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken werkt in
voor duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt,
opdracht van het landelijke Actieplan ‘Geletterdheid
zelfredzaamheid van burgers en het voorkomen van
in Nederland’ aan: een Open Leeromgeving
maatschappelijke uitsluiting. Geletterdheid omvat luisteren,
Basisvaardigheden & Participatie in de bibliotheken
spreken, lezen, schrijven, gecijferdheid, het omgaan met
en de samenwerking tussen de openbare bibliotheek
informatie en het gebruik van alledaagse technologie.
en partners, bijvoorbeeld SW-bedrijven. De provinciale
Het verhogen van geletterdheid in Nederland vraagt om
bibliotheekorganisaties (pso’s) zijn hierbij een belangrijke
een individuele en gezamenlijke inzet van burgers zelf,
‘verbindende schakel’.
werkgevers, maatschappelijke organisaties en overheden. Laaggeletterdheid van het ministerie van OCW van start
Per 2015 wordt de nieuwe Wet Stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen verwacht, waarbij de
gegaan.
Koninklijke Bibliotheek de verantwoordelijkheid krijgt voor
Vanuit deze motivatie is in 2012 het landelijke Actieplan
de samenhang van het bibliotheekstelsel. Het SIOB werkt Nederland telt ruim 3,5 miljoen laagopgeleide
aan een goede borging van de maatschappelijke functie
volwassenen, van wie er 1,5 miljoen laaggeletterd
van de openbare bibliotheek bij de Koninklijke Bibliotheek,
zijn. Het gaat om vrouwen en mannen, om ouderen
waaronder de aanpak van laaggeletterdheid.
en jongeren, om werkenden en niet-werkenden, om mensen met een beperking en mensen zonder handicap, om mensen woonachtig in de stad en mensen in een plattelandsgemeente, om mensen van buitenlandse afkomst en vooral ook om mensen die gewoon in Nederland geboren
3,5 miljoen laagopgeleide volwassenen
en getogen zijn. Kortom, de doelgroep is zeer divers. In Nederland zijn er 165 basisbibliotheken, met bij elkaar ongeveer 1000 vestigingen en servicepunten. Zij zijn er voor iedereen, ook voor de mensen voor wie de gang naar de bibliotheek minder vanzelfsprekend is. Van oudsher spannen bibliotheken zich in om maatschappelijk
3,5 miljoen laagopgeleide volwassenen
waarvan 1,5 miljoen laaggeletterd
kwetsbare burgers te bereiken en te bedienen. Bibliotheken werken daarbij samen met organisaties op het gebied van onderwijs, zorg en welzijn, werk en inkomen en het vrijwilligerswerk. Het landelijke Actieplan Laaggeletterdheid heeft daaraan een extra impuls gegeven. 2
waarvan 1,5 miljoen laaggeletterd
Call to action | Prinses Laurentien ‘als geletterdheid in het hart staat van de maatschappij, dan mogen bibliotheken nooit ver weg zijn’
Foto: Ruud Pos
et belang van lezen en schrijven is een breed gedragen sociaal-economisch vraagstuk, en niet alleen iets van het onderwijs. Als iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt, kunnen we het samen oplossen - van bibliotheken tot doktoren en overheden, van werkgevers tot vakbonden en maatschappelijke organisaties. En laten we ons goed blijven realiseren dat de thuisomgeving en de maatschappelijke omgeving naast school cruciaal blijft: een huis met boeken, kranten of tijdschriften, ouders die lezen, boeken op ontmoetingsplekken in de stad, de fysieke zichtbaarheid van aantrekkelijk leesmateriaal. Een taalrijke omgeving is van grote invloed op iemands verdere bestaan. Ook digitaal leesmateriaal speelt hierin een rol, en is uiteraard van grote waarde. [...] De bibliotheek is de lokale ontmoetingsplek en studieplek waar mensen elkaar treffen, waar gesnuffeld kan worden in allerlei materiaal. […] Als we denken vanuit de mens, moeten de oplossingen dus ook dichtbij de mens liggen. Daarom moeten we naar de mensen toe bijvoorbeeld door volwassenen een cursus aan te bieden, met behulp van getrainde vrijwilligers, in hun directe omgeving. En ouders te betrekken bij het leerwerk van hun kinderen thuis. Ook dat moeten we relevant en laagdrempelig maken, en de enorme winst ervan inzichtelijk maken. [...] De functie van bibliotheken is evident. Want als geletterdheid in het hart staat van de maatschappij, dan mogen bibliotheken nooit ver weg zijn. Aan u allen de call to action om de winst van taalvaardigheden voor mensen en de samenleving zichtbaar en inzichtelijk te maken!” Uit: Toespraak van H.K.H. Prinses Laurentien der Nederlanden tijdens Bibliotheek tweedaagse, december 2012 te Middelburg
Aanpak laaggeletterdheid
3
Betere taalbeheersing op latere leeftijd
ezen en schrijven is van groot belang in onze samenleving. Een goede taalbeheersing zorgt ervoor dat je je kunt redden in onze maatschappij, dat je betrokken kunt zijn en dat je kunt meedoen. Bibliotheken werken op uiteenlopende manieren aan het stimuleren van leesplezier en het verbeteren van taalbeheersing en basisvaardigheden. Bijvoorbeeld door middel van een Taalpunt in de bibliotheek.
Het Taalpunt of Lees- en Schrijfplein Veel bibliotheken beschikken over een Taalpunt of Lees- en Schrijfplein. Vaak bestaat een dergelijke plek uit een collectie
Neutrale plek met geschikt materiaal “De bibliotheek speelt een belangrijke rol bij het leren van de Nederlandse taal. Het is een neutrale plek voor taalkoppels om
speciaal voor laaggeletterde volwassenen, werkplekken
af te spreken en de taal te oefenen. Er is veel ondersteunend
waar zelfstandig of onder begeleiding kan worden geleerd
materiaal voorhanden dat goed aansluit op de leerbehoefte
en ten slotte worden er doorgaans activiteiten rondom
van anderstaligen.”
basisvaardigheden georganiseerd. Sylvia de Groot Heupner, projectdirecteur Stichting Landelijk Netwerk Thuisles organisaties & Gilde SamenSpraak Collectie voor laaggeletterden De collectie voor laaggeletterden bestaat uit: • romans in eenvoudige taal • informatieboeken in eenvoudige taal over diverse thema’s • een materialenbank met studieboeken en leermaterialen • luisterboeken, soms in combinatie met een ‘gewoon’ leesboek • dvd’s met Nederlands gesproken films • oefencomputers met educatieve websites
Laagdrempelig in aanraking met makkelijke boeken “Voor onze uitgeverij is de aanwezigheid en de zichtbaarheid van titels uit bijvoorbeeld de serie Leeslicht een belangrijke drempelverlagende factor om lezers te vinden. Onze lezers zijn immers niet onze kopers. In de bibliotheek komen niet-lezers met de makkelijke boeken in aanraking. En dat is voor hen soms een hele emotionele ervaring. Voor het eerst een boek uitlezen en niet al na een paar pagina’s wegleggen. Voorgelezen worden en zelf meelezen. Een speciale hoek met boeken die je wél kunt lezen.” Marianne Verhallen, Uitgeverij Eenvoudig Communiceren
Activiteiten voor Laaggeletterden Rondom een Taalpunt worden vaak tal van activiteiten georganiseerd zoals: • groepsbezoeken rondom de bibliotheek en haar mogelijkheden. • taalspreekuren • inloopmiddagen voor digitale vaardigheden • leesclubs • creatieve workshops • taallessen en computercursussen
4
Foto: Karin Nijhuis
Aanpak Laaggeletterdheid | Feiten & Cijfers Veel bibliotheken spannen zich in voor laaggeletterden; een lastig te bereiken maatschappelijke doelgroep. Zij doen dit alleen of samen met anderen door het aanbieden van geschikte materialen en voorzieningen en het organiseren van activiteiten. De inspanningen lonen, zo blijkt uit onderzoek. Laaggeletterden komen in de bibliotheek en deelname aan activiteiten verbetert hun zelfvertrouwen aanzienlijk. Aspecten waarop de cursus/activiteit is gericht inburgering verbetering algemene leesen schrijfvaardigheden verbetering digitale vaardigheden taal en werk preventie van laaggeletterdheid andere 0
10
20
30
40
50
60
“Het lijkt misschien wat vreemd om bibliotheken als mogelijke kanalen te zien waarlangs laaggeletterden bereikt kunnen worden, maar het is goed om te beseffen dat laaggeletterden geen analfabeten zijn. Van de laaggeletterden heeft 29% een bibliotheek bezocht in het afgelopen jaar (tegen 49% bij de niet-laaggeletterden). […] Een deel van de laaggeletterden is lid van een bibliotheek of heeft er een cursus gevolgd. Uit: Didier Fouarge, Willem Houtkoop en Rolf van der Velden, Laaggeletterdheid in Nederland: Resultaten van de Adult Literacy and Life Skills Survey (ALL), Utrecht: Expertisecentrum Beroepsonderwijs, 2011 100
Achtergrond van de deelnemers
80 60 40 20
rs de an
al lo
ch t
oo n au la t ag oc ge ht le on tt e er de w er kz oe ke nd e
0
“Uit de tussenrapportage van de monitor medio 2013 komt naar voren dat de groepsbegeleiders duidelijk verbeteringen zien bij de deelnemers van cursussen en activiteiten. De meeste begeleiders zien een lichte vooruitgang in het taalniveau, maar een aanzienlijke verbetering in het zelfvertrouwen en de interesse en de behoefte om door te leren. Dankzij de aanpak van laaggeletterdheid door de bibliotheken zijn er ondanks de bezuinigingen, blijvende kansen voor volwassenen om zich te scholen in basisvaardigheden: lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden.” Johanna Kasperkovitz, Kasperkovitz beleidsonderzoek en advies, in opdracht van het Sector Instituut Openbare Bibliotheken monitort Kasperkovitz beleidsonderzoek en advies, de aanpak van laaggeletterdheid door bibliotheken. Aanpak laaggeletterdheid
5
Digitaal vaardig met de bibliotheek en partners
e computer en het internet zijn niet meer weg te denken uit de maatschappij. Digitaal vaardig zijn is vrijwel een vereiste om mee te kunnen komen in onze samenleving. Bibliotheken organiseren daarom steeds meer activiteiten gericht op informatie- en mediavaardigheden. Vaak gebeurt dit in samenwerking met het UWV, Sociale Werkvoorzieningsbedrijven en vrijwilligersorganisaties.
Digisterker: werken met de e-overheid
Computerhulp: inloopspreekuur
Digisterker ontwikkelt en organiseert
Veel bibliotheken organiseren
Tabletcafé: welkom in de wereld van de nieuwe media
cursussen ‘Werken met de e-overheid’
inloopspreekuren voor computerhulp. Ze
Bij een tabletcafé ligt het accent
en ondersteunt daarmee groepen in
zijn vaak gratis en worden veelal gegeven
op uitwisseling van ervaringen.
de samenleving die moeite hebben
door vrijwilligers die zijn verbonden aan
Bijvoorbeeld over apps, e-books, tablets
met het gebruik van de elektronische
HCC en Seniorweb.
registreren, e-mailadressen koppelen en
overheid. De cursussen worden veelal
een dropbox installeren. Iedereen kan
in samenwerking met de bibliotheek
binnenlopen.
uitgevoerd.
“Het is zo ontzettend makkelijk dat je hier
“Oudere mensen zitten met heel
wegwijs gemaakt wil worden in zaken
zomaar even kunt binnenlopen Je kunt
veel vragen over nieuwe media. De
als internet. Want als ik van mijn
hier terecht met allerlei soorten vragen
bibliotheek is een rustige en veilige
energiemaatschappij iets moet weten dan
over hardware en software. Dat is echt
omgeving. Iedereen weet dat de
moet ik tegenwoordig naar Mijnnuon.
ideaal. Ik zag net een mevrouw die zich de
bibliotheek geen commerciële belangen
nl. Ik wil het zelf kunnen, want ik hou de
allereerste beginselen van de computer
heeft. Zo horen we veel vragen over de
dingen wel graag in eigen hand.”
zat eigen te maken. Voor iedereen is hier
keuze tussen een iPad of een Android.
Deelnemer in Enschede
wat wils en is er iets te vinden.”
Dan kan de bibliotheek uitkomst bieden:
Bezoeker, Raalte
men hoeft niet bang te zijn dat de
“Dat ik hier ben, komt omdat ik graag
bibliotheek iets wil verkopen.” Babette Egges, adviseur
“Je kunt de radio of tv niet aanzetten of je hoort www.dit en www.dat. Alles gaat
“Veel voorkomende vragen zijn: ‘mijn
over internet. Altijd en overal.”
computer start niet op, ik krijg geen beeld,
Deelnemer in Enschede
“Overheden verwijzen burgers steeds
mediawijsheid ProBiblio
er komt allemaal raar beeld op mijn scherm, hoe moet ik een foto overzetten,
“We zien een geheel nieuwe doelgroep.
mijn e-mail-instellingen zijn verstoord
Naast vrouwen komen er plots ook veel
en ik kan niet meer op internet komen.’
50-plus mannen. Op de meeste locaties
meer naar hun digitale loketten. Niet
Op de meeste vragen hebben we wel een
zijn vaste groepjes ontstaan, waar je af
iedere burger kan hiervan gebruikmaken.
antwoord, en als het niet lukt dan kunnen
en toe een nieuw gezicht ziet. Telkens
Bibliotheken beschikken over kennis en
we eventueel de mensen doorverwijzen.”
is er weer iets nieuws. De wereld van
uitstekende faciliteiten om deze burgers
Vrijwilliger, Raalte
nieuwe media is ongelooflijk
te ondersteunen en digivaardiger te
creatief en snel.”
maken. Bijvoorbeeld door in het kader
Lissette van Straaten, mediacoach
van het Digisterker-programma cursussen
Bibliotheek Hoeksche Waard
‘Werken met de elektronische overheid’ aan te bieden.” Piet Boekhoudt, Programmamanager Digisterker, Novay 6
Initiatiefnemers en samenwerkingspartners De Bibliotheek OSS, het ROC, het UWV en de gemeente Oss
Klik&Tik in de Bibliotheek Oss | Digitale basisvaardigheden voor werkzoekenden
igitale vaardigheden zijn hard nodig om te functioneren in onze maatschappij. Om te solliciteren bijvoorbeeld. Het UWV en de gemeentelijke afdeling Werk en Inkomen verwijzen ingeschrevenen daarom door naar de Bibliotheek Oss. Daar oefenen zij wekelijks met het programma Klik&Tik met hulp van een maatschappelijk stagiair en een bibliotheekmedewerker. Voor sommige deelnemers heeft de cursus een vervolg: zij gaan door naar het ROC. Tonny (58 jaar) en Kees (53) waren tot voor kort collega’s. Vanaf
Ook over het effect van de cursus is Mariet positief. “We hebben
hun jeugd werkten ze in de bouw, eerst als metselaar en daarna
het gevoel dat de deelnemers er echt iets aan hebben, al is het
als lijmer van kalkzandstenen. Dat ze ontslagen zouden worden,
natuurlijk maar een eerste aanzet. Het belangrijkste is dat
kwam als een volslagen verrassing. “Veertig jaar lang stond ik
mensen zichzelf niet afschrijven, dat ze actief blijven en de
elke werkdag op om kwart over vijf, en van de ene op de andere
drempel tot leren overgaan. Veel mensen komen hier binnen
dag hoefde dat opeens niet meer,” verhaalt Tonny. “Gruwelijk
met het gevoel dat ze niet meer mee kunnen, maar je ziet ze
was dat.” “We hebben een beetje het gevoel dat we plots door
opbloeien, en soms worden ze zelfs fervente computeraars. “
de maatschappij zijn afgedankt,” vervolgt Kees. “We bellen
Op gezette tijden is bovendien een intake-medewerker van
voortdurend of ze misschien nog ergens werk voor ons hebben,
het ROC aanwezig om deelnemers die daarvoor in aanmerking
maar ze zijn niet in ons geïnteresseerd. We zijn gewoon te oud
komen, toe te leiden naar een vervolgcursus. Mariet: “Het is
en te duur.”
voor ons als bibliotheek mooi om te zien dat deelnemers de smaak van het leren hier te pakken krijgt en doorgaan naar
Zekerder en zelfstandiger
het ROC om les te krijgen van professionele docenten. Zo vullen
Tonny en Kees zijn blij dat ze van het UWV de Klik&Tik
bibliotheek en ROC elkaar goed aan.”
cursus mogen volgen. “Ik voel me nu een stuk zekerder en zelfstandiger,” vertelt Tonny. “Ik heb de computer altijd
Win-win voor iedereen
ontweken. Ik wist niet eens hoe ik zo’n ding moest aanzetten.”
Edith Langen is kwaliteitsmedewerker Werk en Inkomen bij de
Kees voegt toe: “Wij als bouwvakkers zitten nog in het stenen
gemeente Oss. “Tegenwoordig moet je in vrijwel elke functie
tijdperk. Maar de cursus hier is echt geweldig. Een leuk
met computers kunnen omgaan,” vertelt ze: “maar ook zonder
programma met prima begeleiding.”
baan moet je internetvaardig zijn, want de begeleiding door het UWV verloopt vrijwel alleen nog maar elektronisch.”
Tonny heeft ook thuis op de computer geoefend. Elke dag
UWV-klanten die onvoldoende digitaal vaardig zijn, worden
een uur en niet alleen met Klik&Tik, maar ook met de
daarom doorverwezen naar een Klik&Tik-cursus. In de praktijk
oefenprogramma’s om beter te leren lezen en schrijven. “Als
zijn dat vooral laagopgeleide mensen tussen de 45 en 60
ik moet lezen of schrijven, staat het zweet in mijn handen. Ik
jaar, die jarenlang hetzelfde werk gedaan hebben en plots
durfde er vroeger nooit over te praten. Een boek lezen, kan ik
werkloos worden. Vaak hebben zij ook een laag taalniveau en
niet. Dat kost mij zoveel moeite. Nu mag ik binnenkort naar het
weinig studievaardigheid. Edith is verheugd dat mensen in
ROC voor een lees- en schrijfcursus.”
de bibliotheek terecht kunnen. Wat haar tevreden stemt is de goede samenwerking tussen bibliotheek en ROC. “Het ROC heeft
Mes snijdt aan twee kanten
veel profijt van de Klik&Tik-cursus want via deze weg worden
Mariet van de Poppel is coördinator van de cursus. “Deze
tal van mensen naar een cursus op het ROC toegeleid. Het is
cursus sluit goed aan bij de educatieve taak van de bibliotheek.
een win-win situatie voor alle partijen en de kwetsbare burgers,
Het mes snijdt aan twee kanten. We bedienen laagopgeleide
winnen er het meest bij.”
volwassenen en geven scholieren de kans om maatschappelijke ervaring op te doen.” Aanpak laaggeletterdheid
7
Leesclubs voor laaggeletterden | Samen lezen is zoveel leuker! Lezen is leuk en samen lezen is nog veel leuker! Onder dit motto zijn er in een groot aantal bibliotheken leesclubs voor laaggeletterde volwassenen. Bij de leden van de leesclubs zijn boeken in de Leeslicht-serie vaak favoriet. Het gaat om romans van bekende auteurs die ‘hertaald’ zijn in eenvoudige taal.
Van leren lezen, naar beleving “Het belangrijkste van de leesclub is dat mensen het boek horen voorlezen, en dat ze zelf het boek
“Ik ben heel trots op mezelf. Zeker weten.” Leesclub OBA
“Door te lezen ben ik meer gaan nadenken over mijn eigen leven.”
meelezen en dat ze daarbij het gevoel hebben dat ze het boek zelf hebben gelezen. […] We merken dat veel
Leesclub OBA
van deze mensen zelf vroeger nooit zijn voorgelezen, en daarom ook nooit de beleving hebben gehad wat een boek voor hen kan betekenen [..] Het is een hele grote overgang van het leren lezen, - spellend lezen, letters herkennen, en woorden maken - naar het vasthouden van een verhaallijn, en dat is nou juist de stap waarbij we de mensen willen helpen. Het is adembenemend om te zien hoe deze mensen voor
“Soms zitten er in een boek meer verhalen verstopt”
het eerst deze beleving hebben.”
Leesclub OBA
Hank Gronheid, TaalOpScherp
Verrast door de diversiteit “De deelnemers vonden vooral Blauw water van Simone van der Vlugt en een Rus in de
“Vroeger durfde ik nooit naar de bibliotheek, maar door de leesclub heb ik meer zelfvertrouwen en nu kom ik er wel.” Leesclub OBA
Jordaan van Baantjer erg spannend. Over Romeo en Julia van William Shakespeare waren de meningen verdeeld. Voor de deelnemers was het een hele openbaring dat boeken zo verschillend kunnen zijn. Dat er diverse genres zijn en dat de ene auteur mooier en boeiender kan vertellen dan een andere auteur. Bovenal kwamen ze tot het besef dat het vooral een kwestie van persoonlijke smaak is of je een boek leuk of niet leuk vindt.” Ineke van de Elshout, begeleider leesclub Nieuwe Nobelaer Bibliotheek Etten-Leur
“Ik wist niet dat ik ooit een boek uit zou lezen.”
8
Leesclub OBA
“Ik ben nooit voorgelezen maar nu ga ik mijn kleinkinderen voorlezen.”
Weg met die drempelvrees “Laaggeletterden zijn de meest kwetsbare mensen in onze samenleving.
Leesclub OBA
De bibliotheek heeft een nog redelijk grote taak om de mensen binnen te krijgen. Ze komen veelal niet vanzelf, ze hebben voor zaken die ze niet kunnen
Geraakt door een verhaal
vaak last van drempelvrees maar wij
“We zagen wat er met deelnemers van een leesclub gebeurde,
moeten ze helpen en stimuleren. Een
wanneer ze geraakt werden door het verhaal. Eerder waren
leesclub is daarvoor een goede manier.”
zij gewend dat emoties voortkwamen uit directe beelden en belevenissen, maar dat ook gedrukte taal en geschreven teksten
Marike Muller, begeleider leesclubs, OBA
emoties kunnen oproepen, dat was voor hen een geheel nieuwe ervaring.” Tine de Lange, TaalOpScherp
Meeleesclub voor anderstaligen “Door te lezen leer je de wereld beter kennen.” Leesclub OBA
De Nieuwe Nobelaer Bibliotheek in Etten-Leur heeft een leesclub voor inburgeraars en anderstaligen. De nadruk ligt er op meelezen. De club wordt begeleid door Ineke van den Elshout en komt eens in de vijf à zes weken bij elkaar. Altijd in de avonduren. Koffie, thee en een koekje staan klaar. De
kunnen volgen. ”Het is niet de bedoeling
deelnemers komen vanuit alle werelddelen:
dat de deelnemers allerlei vragen over de
Azië, Afrika, Noord- en Zuid Amerika en
tekst moeten beantwoorden,” licht Ineke
Oost-Europa. Hun leeftijd ligt tussen de 18
toe. “Je moet een boek niet gaan uitkauwen.
en 35, maar er zijn ook enkele mensen die
We willen geen schoolse aanpak, het gaat
ouder zijn.
op de allereerste plaats om het leesplezier.”
“Het is geen leesclub in de eigenlijke zin
Gespitst op nieuwe woorden
des woords,” vertelt Ineke. “Het is meer
“De deelnemers zijn vooral gespitst
een meeleesclub. Ik reik de boeken pas
op het leren van nieuwe woorden en
op de avond zelf uit en dan begin ik met
uitdrukkingen. Zo kwamen we onlangs
voorlezen. De deelnemers kunnen dan
het woord stoppelbaard tegen. Daarop
luisteren en met de tekst meelezen. Soms
volgde een heel gesprek over alle mogelijke
laat ik ook een deelnemer een stukje
baarden: bakkebaarden, vlasbaarden,
voorlezen, maar dat vinden de anderen
pluisbaarden, sierbaarden, ringbaarden,
niet zo prettig omdat er dan trager wordt
sikjes en Sinterklaasbaarden. Het eerste
voorgelezen en het niet altijd even goed te
boek dat we lazen was Hittegolf van René
verstaan is.”
Appel. Dat boek staat vol met grove taal maar dat vonden zij juist wel nuttig. Wie
Lezen met plezier
in Nederland een woordje wil meespreken,
Per bijeenkomst leest Ineke één boek voor.
moet ook die taal kennen, zo weten zij uit
Na elk hoofdstuk stelt zij een paar vragen
eigen ervaring.”
om te weten of de deelnemers haar nog
Aanpak laaggeletterdheid
9
Toveren met taal | verhalen, gedichten en elfjes Bibliotheken stimuleren het lezen, maar gaan vaak nog een stapje verder. Zo werken ze aan taalvorming. Op een creatieve manier door middel van activiteiten die de taalontwikkeling stimuleren; zoals het schrijven van verhalen en gedichten. Samen met partners als het ROC, taalaanbieders, schrijvers, dichters en kunstenaars leren bibliotheken deelnemers te toveren met taal.
Lezen & Schrijven
Joep Tjoep
Dit programma is voor mij heel belangrijk. Ik kende zelf de
Ja, dat is wat ze zeggen
Nederlandse taal niet goed en nu durf ik te schrijven en kan ik
Maar nu zeg ik
beter begrijpen wat ik lees. En regels die ik nooit wil vergeten
www.youtube.nl
zijn die van de lage en de korte klank. Die zijn grappig en
Zit ik lekker in mijn vel
oefen ik elke week.
Dan kan ik alles vinden. Boordcomputers en niet APEN ETEN ZURE NOTEN
Te vergeten autoweek.nl
DIKKE MANNEN HEBBEN DUNNE SOKKEN
Alle nieuwtjes over auto’s Zeg het maar
Jocelyn
Ik zoek het op Leve Joep Tjoep Dé zoek-machine! Jan-André Hekman
Het verhaal van Antonio Ik ben geboren in de Dominicaanse Republiek. Toen ik zeven jaar was ging ik met mijn vader bananen kopen en verkopen. Van vijf uur ’s morgens tot twee uur ’s middags. Ik moest dan snel naar huis om te eten omdat ik ’s middags naar school moest. Onze huwelijksdag
Soms ging ik langs de autosnelweg lege flessen zoeken om in te
8 maart 2002 was de mooiste dag van mijn leven.
wisselen voor geld. Dat geld gaf ik dan weer aan mijn moeder.
Op vrijdagochtend negen jaar geleden trouwde ik met de
Toen ik klein was maakte ik zelf speelgoed van hout en lege
liefde van mijn leven. Een Katwijker.
blikken. Ik was gelukkig en wist niet beter.
Ik droeg een ‘kebaya’, traditionele kleren uit Indonesië
Toen ik veertien was stopte ik met school en ging werken met
Ik was zo gelukkig en tegelijkertijd verdrietig omdat mijn
mijn vader in de mais en de bananen. Ik kijk terug op een
ouders er niet bij waren.
gelukkige jeugd al was er niet veel luxe.
Maar toen ik naar mijn man keek, was ik alles vergeten.
Dat was mijn verhaal
Ik was zo blij dat ik eindelijk bij hem mocht zijn als vrouw. Nu, negen jaar verder, voel ik mij nog steeds gelukkig, Samen met onze lieve kinderen. Onze huwelijksdag is voor altijd in mijn hart gegraveerd. Rina 10 10
Antonio
Droom Gezondheid Mooi huis Leuke familie Chi-Sun Man
Mijn droom
Ik droomde gisteren dat ik opnieuw ging trouwen met een Nederlandse vrouw. Ik zie in mijn droom een lange vrouw met zwart lang haar en zwarte ogen. We gaan samen Afrikaans koken. En de vrouw is niet dik en niet dun. Seddiq A. Osman
Aanpak laaggeletterdheid
11
Samenwerken aan taal- en basisvaardigheden
eel bibliotheken gaan verder dan het stimuleren van lezen en taalvorming. Ze zoeken actief de samenwerking op met andere organisaties, maatschappelijke instellingen en vrijwilligers. Zo bereiken ze de doelgroep en halen ze de benodigde kennis en capaciteit in huis om de taal- en basisvaardigheden van laaggeletterden gericht te verbeteren.
Het Bossche Taalnetwerk: een antwoord op bezuinigingen Vanwegde de bezuinigingen op volwasseneducatie en
Maatwerk is het devies “We zijn pas net begonnen met de gratis taalles in de stadsbieb, maar het is nu al niet meer weg te denken. We
inburgering is in Den Bosch een taalnetwerk geformeerd.
begonnen met 16 deelnemers en inmiddels zijn er ruim 50.
Zo wordt een laagdrempelige educatieve voorziening voor
Het zijn mensen uit het buitenland en geboren en getogen
basisvaardigheden in stand gehouden. Een duidelijke opbrengst van het netwerk is gratis taalles door vrijwilligers. Elke zondagochtend in de stadsbieb.
Nederlanders met een taalprobleem. We geven les met docenten, met volwassen vrijwilligers en met middelbare scholieren die hier hun maatschappelijke stage doen. Maatwerk is bij ons het devies. De deelnemers krijgen
Samenwerkingspartners De gemeente ´s Hertogenbosch, de bibliotheek, het ROC Willem I College, de vrijwilligersorganisatie ABC Leer mee, de welzijnsonderneming Divers, het pastoraal buurtwerk De Wijkplaats, Vluchtelingenwerk Nederland en Gilde ´s-Hertogenbosch.
allemaal een eigen traject en zij die daarvoor in aanmerking komen, kunnen doorstromen naar het ROC. ” Willeke van Heumen, bestuurslid secretaris, docent ABC Leer mee
De biliotheek als faciliterende partner Ik wil een baan
“Laaggeletterdheid voorkomen, is natuurlijk uitermate
“Nederlands is echt een moeilijke taal. Die lidwoorden; de,
belangrijk, maar we vergeten de laaggeletterde volwassenen
het of een. En veel onregelmatige werkwoorden. Maar ik
niet. Zij hebben misschien moeite met lezen en schrijven,
moet het leren. Het is oefenen, oefenen en nog eens oefenen.
maar de weg naar de bibliotheek kan iedereen vinden. In
Ik oefen soms wel zeven uur per dag. In mijn eigen land heb
het taalnetwerk heeft de bibliotheek de rol van faciliterende
ik aan de universiteit gestudeerd. Ik wil een baan vinden en
partner. Wij stellen onze collectie en accommodatie
geen uitkering meer.“
beschikbaar. Bij de gratis taalles krijgt iedere deelnemer een gratis bibliotheekpas voor het lenen van 1 boek per keer. Een
Deelnemer (man afkomstig uit Iran)
boek lezen kom zo binnen ieders handbereik.” Elly van Hoof, vestigingsmanager bibliotheek ’s Hertogenbosch
Niet schamen, maar doen “Ik heb 30 jaar terug niet genoeg de taal geleerd. Ik kreeg de kans niet. Leerlingen die niet goed konden leren, werden allemaal op een hoopje gegooid. […]Met deze cursus heb ik een nieuw leven gekregen. […] Mijn advies aan andere mensen is, kom gewoon hierheen, ga jezelf niet schamen, niet denken maar de knop omdraaien en gewoon doen!” Deelnemer (man, geboren in Nederland) 12
Samenwerkingspartners Gemeente Hengelo, de bibliotheek, de maatschappelijke organisatie Carintreggeland, de welzijnsorganisatie Scala en de Stichting Lezen & Schrijven.
Taalpunt Menthol in Hengelo voor gratis taaladvies
Taal & Werkplein Het Taal&Werkplein is het Open Leercentrum van de Bibliotheek Breda. Vrijwilligers spelen er een voorname rol.
Beter Nederlands leren en contacten leggen “Ik ben samen met mijn man naar Nederland gekomen. Hij
Bij het Taalpunt Menthol in Hengelo kan iedereen terecht
werkt hier bij een ICT-bedrijf. Ik ben accountant, maar heb
voor gratis informatie en advies over het verbeteren van de
helaas geen werk. Ik ben vrijwilliger bij Klik&Tik geworden om meer met Nederlanders in contact te komen en om beter
Nederlandse taal.
Nederlands te leren.” Een broedplaats voor taal “Volgens het Unesco-manifest is de bibliotheek een plek om
Vrijwilliger (vrouw afkomstig uit India)
te leren en om activiteiten in het kader van de alfabetisering te ondersteunen. Een vanzelfsprekende plek voor het Taalpunt . […] Het is een plek om mensen uit te nodigen, te
Terug in het werkritme
inspireren en aan te zetten om de taal beter onder de knie
“Ik heb heel lang in de kinderopvang gewerkt, maar ik kreeg
te krijgen. […] Taalpunt Menthol is een broedplaats voor
een burn out. Ik geef taalles omdat ik het leuk vind om andere
alles wat met taal te maken heeft [...] Taal is het instrument
mensen te helpen. Op deze manier hoop ik ook weer het
waarmee mensen met elkaar kunnen communiceren, en
werkritme op te pakken en terug te keren naar
kunnen participeren in de maatschappij, taalvaardigheid
een betaalde baan.”
is een essentieel onderdeel om je gewoon gelukkig te voelen. […] Ik praat veel met vrijwilligers die al actief zijn.
Vrijwilliger (vrouw)
Ik zie hoe ontzettend trots zij zijn over wat ze bereiken bij de mensen die ze begeleiden. Ze krijgen daarvoor heel veel dankbaarheid terug, maar ze zien ook dat mensen
Ervaring benutten
aantoonbaar groeien in wie ze zijn.”
“Ik was onderwijzer op een basisschool. Ik ben nu gepensioneerd, en ik vind het leuk om voor een paar uur per
Mariska ten Heuw, wethouder Hengelo
week mijn onderwijservaring ten nutte te maken.” Vrijwilliger (man)
Olievlekwerking door enthousiaste vrijwilligers “Vrijwilligers maken eigenlijk het Taalpunt Menthol. Ze zijn zo enthousiast, dat ze het daardoor mogelijk maken dat veel
Behoefte is groot
mensen bereikt worden. De mensen die er komen worden
“Vanwege de bezuinigingen sluiten buurthuizen en vervalt
niet alleen zelf enthousiast, maar gaan ook andere mensen
het aanbod van de volwasseneducatie bij het ROC grotendeels.
meebrengen. Daardoor krijgt het echt een olievlekwerking.
Dat betekent dat maatschappelijke instellingen creatief
Dat zorgt er dus ook voor dat het Taalpunt heel
moeten zijn in het bedenken van oplossingen. Mensen
erg effectief is.”
kunnen bij ons in de bibliotheek in hun eigen tempo werken aan hun basisvaardigheden. En die behoefte is groot, dat zie je
Ineke Helder, beleidsmedewerker Inkomen, Zorg en
aan het hoge aantal inschrijvingen.”
Inburgering, gemeente Hengelo
Lianne Knobel, specialist mens en maatschappij, de Bibliotheek Breda
Samen meer, dan los van elkaar “Laaggeletterdheid is iets wat ons allemaal aangaat. Ik ben echt trots op dit Taalpunt, omdat we er samen met andere organisaties meer van maken, dan we los van elkaar deden. We hebben op deze manier voor laaggeletterden en anderstaligen een plek gemaakt waardoor ze mee kunnen blijven doen in deze samenleving.”
Samenwerkingspartners het UWV Werkbedrijf; de ATEA-Groep (SW en arbeidsbemiddeling); ROC Het Kellebeek College; Taalvakwerk, particuliere taalaanbieder; Breda Actief (de werving en begeleiding van vrijwilligers) en de gemeente Breda.
Erwin Karst, specialist educatie & mediacoach, bibliotheek Hengelo Aanpak laaggeletterdheid
13
Samenwerkingspartners Vrijwilligersorganisatie Taal doet meer, de Bibliotheek Utrecht, Prago praktijkonderwijs voor volwassenen, Gilde Utrecht, de gemeente Utrecht en Stichting Lezen & Schrijven.
Taalcoach in de bieb in de Bibliotheek Utrecht | Mannenavond in Lombok Door Bianca Looman
et project Taalcoach in de bieb is er op gericht in drie jaar tijd de taalvaardigheid van minimaal zeshonderd Utrechtse laaggeletterden te verbeteren. Daartoe gaan vrijwillige taalcoaches in vestigingen van de Bibliotheek Utrecht met laaggeletterden aan de slag. Zij worden ondersteund door deskundige beroepskrachten en gebruiken bewezen methodieken én bibliotheekmaterialen. Onderdeel van het project is een wekelijks terugkerende taalles aan allochtone mannen in de bibliotheek in de Utrechtse wijk Lombok.
“Ik was bij de gemma om een T-shirt te kopen,” zo vertelt Seyfi
maar zou dat wel graag willen, zodat hij kan doorgaan met zijn
(51 jaar, Bulgarije) over wat hij in het weekend heeft gedaan.
werk als chef-kok en uiteindelijk misschien zelfs een supermarkt
“De gemma?” vraag ik. “Ja de gemma. Je weet toch… in de stad.”
kan beginnen.
De andere cursisten en ik kijken elkaar een beetje verward aan. Van de gemma heeft niemand ooit gehoord. “Schrijf het anders
Milen (22, Bulgarije) is al net zo ambitieus. Hij is pas een jaar
even op,” stelt Wessam (24, Iran) voor. Even later verschijnen op
in Nederland, maar spreekt de taal al uitstekend. Volgend jaar
papier een voor een de letters HEMA. Iedereen moet lachen. Zo
wil hij staatsexamen doen en dan naar de universiteit. Rechten
gaat het vaak in het taalklasje. Natuurlijk wordt er ook geoefend
misschien of iets met informatica. Tot het zover is, oefent hij
met d/t’s en worden er werkwoorden vervoegd, maar vooral
elke maandagavond met zijn taalcoach Diederik (46). “Het is
wordt er gelachen en gekletst. Dat laatste uiteraard altijd in het
natuurlijk de bedoeling dat Millen van mij leert, maar ik heb
Nederlands. Dat is tenslotte de taal die de mannen allemaal
zelf ook veel van hem geleerd,” aldus Diederik.
willen leren. De bibliotheek: een ideale locatie Ieder zijn eigen reden
Sylvia Volkert is domeinspecialist educatie bij de Bibliotheek
Elke man die op maandagavond naar de bibliotheek in Lombok
Utrecht. Een paar jaar terug klopte de vrijwilligersorganisatie
komt, heeft daar zijn eigen reden voor. De één wil nu eindelijk
‘Taal doet meer’ bij haar toen ze uit hun eigen pand groeiden.
zijn kleinkinderen wel eens kunnen voorlezen, de ander wil een
Ze vroegen of ze met een groepje terecht konden in de
sollicitatiebrief kunnen schrijven en weer een ander is pas net
wijkbibliotheek.
in Nederland en kent het alfabet nog niet eens. In totaal gaat het om 41 mannen die elke maandagavond door weer en wind
Uiteraard, was het antwoord van Sylvia, want wat is er taliger
naar de bibliotheek komen.
dan een bibliotheek? “Heel de bieb staat vol met instrumenten die docent en student kunnen gebruiken bij de taalverwerving,”
De mannen worden begeleid door 19 vrijwilligers, die ook wel
licht Silvia toe. “Of het nu gaat om leesboeken op aangepast
taalcoaches worden genoemd. Roland (50) is taalcoach. Hij heeft
niveau, computers met bepaalde lesprogramma’s of
zelf in Mozambique gewoond en weet hoe belangrijk het is om
tijdschriften om bijvoorbeeld recepten uit te leren. Er is genoeg
de taal te leren. “Als je de taal kent, worden mensen minder
voor elk niveau.”
korzelig en verloopt het contact een stuk soepeler.” Niet alleen voor de student, maar ook voor de taalcoach, die zelf Stevige ambities
misschien anders ook niet makkelijk de bibliotheek in zou gaan.
Als taalcoach werd Ronald gekoppeld aan Jafar (29, Soedan). De
Nu gebeurt het regelmatig dat niet alleen studenten maar
twee oefenen met liedjes, gedichten en nieuwsberichten van
ook coaches een abonnement nemen bij de bieb en na afloop
het internet. Maar vooral doen ze dictees: die vindt Jafar het
van een les boeken mee naar huis nemen. Sylvia adviseert ze
leukst. Hij weet nog niet zeker of hij in Nederland mag blijven,
daarbij door bijvoorbeeld boeken op het juiste niveau uit te
14
Foto: Karin Nijhuis
zoeken. Silvia vindt het fijn dat de bibliotheek een bijdrage kan
de situatie waarin de cursisten zich bevinden is vaak onzeker,”
leveren aan de taalessen. “Van al die mannen die in de bieb
aldus Mariëlle. “Ongeveer de helft van de mannen die meedoen,
samenkomen om Nederlands te leren. Daarvan krijg ik nog
wachten in een asielzoekerscentrum op een besluit over hun
steeds een brok van in mijn keel.”
toekomst.”
De taalconsulent voor professioneel begeleidinsadvies
“Werken mogen ze vaak niet, of heel beperkt en ze leven mede
Voor begeleidingsadvies kunnen de coaches terecht bij Mariëlle
daardoor in een isolement. Tijdens de taalcursus wordt dat
van Rooij. Zij is taalconsulent bij Taal doet meer. Ze heeft
isolement doorbroken. Ze ontmoeten er mannen die in dezelfde
verschillende lesmaterialen die coaches kunnen gebruiken
situatie zitten en voelen zich daardoor minder alleen. Voor velen
bij hun lessen: Klare Taal, de Sprong, Op Weg, 7/43, de VMBO
is de maandagavond echt een avondje uit. Als taalcoach voel je
woordenlijst, oefenexamens voor het Staatsexamen, websites
dat en daarom probeer je er altijd een leuke les van te maken.
als oefenen.nl van ETV.nl en vertaalsites, leesboekjes Nt2, de
Er is in elke les ruimte voor een grap. Maar soms doen we ook
Startkrant en diverse lesbrieven.
gedichten, een lied van André Hazes of een discussie over de actualiteit.”
Veel coaches maken ook zelf lesmateriaal om zo nog beter aan te sluiten op het niveau van hun student. Of op de interesses.
Sterker in de maatschappij
Seyfi is bijvoorbeeld vooral geïnteresseerd in de benamingen
Mariëlle ziet vanuit haar rol met eigen ogen welke impact
voor verschillende bouwmaterialen vanwege zijn eigen
deze lessen hebben op de cursisten: “Door de persoonlijke
stukadoorsbedrijfje. En Wessam wilde weleens weten wat zijn
benadering krijgen de student en coach vaak een goede band
teamgenoten bedoelde als ze het tijdens het voetballen telkens
met elkaar. De coach kan daardoor als voorbeeld dienen. De
over de ‘scheids’ hadden. Zodoende hebben we een keer een hele
studenten worden zelfverzekerder en naar verloop van tijd
les besteed aan hoekschop, buitenspel en doeltrap.
steeds mondiger. Daardoor staan ze steviger in de maatschappij. Soms gaan ze zelf ook vrijwilligerswerk doen. Sommige
Zelfvertrouwen vergroten en isolement doorbreken
cursisten gaan zelfs na verloop van tijd zelf als taalcoach aan de
“Zo één op één met studenten aan de slag is ontzettend gunstig
slag.”
voor de taalverwerving. Het gaat heel snel en dat geeft de cursisten zelfvertrouwen. Dat kunnen ze goed gebruiken, want Aanpak laaggeletterdheid
15
Auteur en taalambassadeur | dan ga je lezen!
Bekende en minder bekende schrijvers brengen regelmatig een bezoek aan de bibliotheek om laaggeletterden warm te maken voor verhalen en deelname aan leesclubs te bevorderen. Ook taalambassadeurs (ervaringsdeskundigen die zelf ooit tot de doelgroep behoorden) zijn een bron van inspiratie. Literaire lunch met Giphart Ronald Giphart sprak tijdens een literaire lunch over zijn in eenvoudige taal omgevormde boek Ik omhels je met 1000 armen in bibliotheek de Nieuwe Nobelaer in Etten-Leur. Tijdens de lunchbijeenkomst sprak ook taalambassadeur Nel Huijzers. Giphart was zo door haar verhaal geraakt, dat hij de volgende dag zijn column in de Volkskrant tot haar richtte.
Lieve Nel “Lieve Nel, [..] Wat u vertelde raakte me. Dat zei ik gisteren ook. Thuis heb ik aan mijn kinderen verteld wat u daar zei. Over dat u uw leven lang niet heeft kunnen lezen. Mijn zoon vroeg of dat niet moeilijk was. Hij kon het zich niet voorstellen. Ik zei dat u altijd toneel heeft gespeeld. Dan zei u dat u uw bril niet op had. Of dat u door een pijnlijke hand even niet kon schrijven. Nooit zei u de waarheid. De waarheid dat u niet kon lezen en schrijven. Het moet verschrikkelijk zijn om dit nooit toe te kunnen geven. Ik vertelde aan mijn zoon dat u er plotseling genoeg van had. Een paar jaar geleden kon u dit niet lezen. U was toen zestig jaar. U ging naar school om lezen te leren. En dat lukte. Nu kunt u uw kleinkinderen voorlezen. En lezen wat er in de supermarkt te koop is. En u kunt formulieren invullen, als ze niet te moeilijk zijn. U vertelde er zo goed
16
Foto: Keke Keukelaar
RONALD GIPHART Nel’s reactie
over. Er liep een rilling over mijn rug. [...] Uw boodschap is duidelijk. Mensen moeten zich niet schamen. Ze kunnen er wat aan doen. Een paar jaar geleden kon u dit niet lezen. Nu staat er een stuk over u in de krant. Ik bewonder u en wens u sterkte met uw strijd. Ik hoop dat u veel mensen inspireert, lieve Nel.” (Volkskrant 08-09-2010).
Over de column zei Nel het volgende: “Een speciale tekst voor mij! Ik kreeg tranen in mijn ogen. De column hang ik ingelijst boven mijn bed. Hij had het in eenvoudige taal geschreven, waardoor ik het zelf kon lezen. Ik kreeg er kippenvel van en ga hem bedanken met een zelfgeschreven briefje.”
Marjan Berk sprak voor een groep laaggeletterden op 8 september, de dag van de alfabetisering, in Etten-Leur over haar boek Een goeie truc. Maar liefst 16 van de 65 aanwezigen gaven zich op voor de leesclub. Het Brabants Dagblad berrichtte over haar optreden.
”De in het zwart geklede en geblondeerde krasse dame van zevenenzeventig lentes hield haar publiek voor dat lezen het lekkerste is wat er is. Met de haar zo kenmerkende humor riep zij op om de hapklare brokken zoals die door de
Foto - Ernie Enkelaar
televisie worden voorgeschoteld, wat vaker te laten staan en in plaats daarvan een boek te pakken, want door lezen blijf je baas in eigen kop.”
Over: Kader Abdolah Zijn echte naam is Hossein Sadjani Ghaemmaghami Farahani Kader Abdolah groeide op in Arak in Perzië. Daar leefde men volgens de Islam. Zijn vader was doofstom. Hij repareerde tapijten. Kader hoopte schrijver te worden. De sjah regeerde het land op een manier die niet goed was vond Kader. Hij ging studeren aan de Universiteit en sloot zich aan tegen het verzet tegen de Sjah. Toen werd het te gevaarlijk voor hem om in Perzië te blijven. Hij vluchtte midden in de
Een eerste eigen boek
nacht. Over de bergen van Iran naar Turkije.
“We geven soms een lezing in
Na een lange reis kwam hij in Nederland aan. Hij mocht gelukkig blijven. In Zwolle
cursisten. Eerst vertelt Koos zijn
de bibliotheek voor een groep kreeg hij een huis en hij ging werken in een fabriek.
verhaal aan de hand van stukjes uit zijn autobiografische boek Dit is pas
Kader Abdolah deed erg zijn best om Nederlands te leren. Hij las de boeken van Jip en
het begin. Je ziet op de gezichten
Janneke en daaruit leerde hij nieuwe woorden.
hoe cursisten de gevoelens van
Hij miste zijn familie en vrienden erg. Als zijn moeder belde huilde hij aan de telefoon.
pauze doen we een leesbingo.
schaamte herkennen. Na de Ook miste hij zijn land Perzië. Hij wist dat hij niet meer terug kon naar zijn eigen land.
De winnaars mogen een boek
Dan zou hij in de gevangenis komen.
uitzoeken. Zo mooi om te zien hoe blij ze dan zijn. Vaak is het hun
Nu is Kader Abdolah een belangrijke schrijver in Nederland. Hij heeft heel goed de
eerste eigen boek.”
Nederlandse taal geleerd. Voor zijn boeken heeft hij belangrijke prijzen gekregen. Hij mocht zelf een poos lesgeven aan de universiteit.
Ria van Adrichem van Stiep Educatief over taalambassadeur
Kader Abdolah zegt dat hij nooit een echte Nederlander zal worden. In zijn hart blijft
Koos Vervoort
hij altijd een Pers. Auteur: Een cursist aan het ROC die dit stuk schreef naar aanleiding van een auteursbezoek
Aanpak laaggeletterdheid
17
Bibliotheken en Sociale Werkvoorzieningsbedrijven | de handen inéén
ij Sociale Werkvoorzieningsbedrijven werken relatief veel laaggeletterde medewerkers. Op diverse plaatsen in Nederland werken deze bedrijven dan ook samen met bibliotheken. Het gaat bijvoorbeeld om groepsbezoeken, bibliotheekabonnementen tegen een gereduceerd tarief, wisselcollecties, leesclubs, auteursbezoeken en digitale activiteiten. Wereldwijs in de huidige samenleving
De digitale wereld voor opvoeders
Het project ‘Wereldwijs in de huidige samenleving’ is een
De Bibliotheek FlevoMeer verzorgde een cursus
samenwerkingsverband tussen de bibliotheken in Zutphen
basisvaardigheden voor het Sociale Werkvoorzieningsbedrijf
en Deventer en de Sociale Werkvoorzieningsbedrijven
Concern voor Werk. Medewerkers met kinderen kregen
Delta, Salconn en het Praktijkonderwijs. Leesclubs die
een speciaal traject aangeboden: ‘de digitale wereld voor
door vrijwilligers worden begeleid, vormen een belangrijk
opvoeders.’ Zij werden begeleid door vrijwilligers en
onderdeel. Ook is er aandacht voor digitale vaardigheden.
bibliotheekmedewerkers.
Onder werktijd naar de bieb loont
Toegenomen arbeidsperspectief
“Dat onze werknemers onder werktijd naar de bibliotheek
“Ik ben erg enthousiast en de deelnemers ook. Hun
gaan, vinden we prima. Daar plukken we als werkgever
zelfvertrouwen is zichtbaar gegroeid, ze zijn actiever, durven
de vruchten van. In het begin hadden ze moeite met het
meer initiatief te nemen en hun arbeidsperspectief is
communiceren met klanten en collega’s. Je ziet nu dat ze
toegenomen. Het is belangrijk voor deze mensen om uit hun
minder zenuwachtig zijn en dat ze makkelijker uit hun
vertrouwde omgeving te komen en zelf verantwoording te
woorden komen.”
nemen. Vooral de koppeling ouder met kind was een succes. Het stimuleerde hen om thuis aan opdrachten te werken en
Werkgever (Hema)
hun kinderen lid te maken van de bibliotheek.” De opleidingscoördinator van Concern voor Werk
Jezelf met plezier ontwikkelen “In de leesclub gaat het niet alleen om het aanleren, daar komt ook plezier bij. Als je dat hebt, krijg je ook zin ermee
Zelfstandiger en volwaardiger
door te gaan. Wil je duurzaam in deze veranderende
“Shamilla werd steeds zelfstandiger en sneller met haar
samenleving aan het werk blijven, dan zal je jezelf moeten
opdrachten. Zij is zich ‘volwaardiger’ gaan voelen en dat was
blijven ontwikkelen:”
zichtbaar. Door haar toegenomen zelfverzekerdheid gaat ze voor een nieuwe functie binnen CvW zodat ze kan laten zien
Hans Voortman, HRM-manager Delta
dat ze zelfstandig kan zijn en kan groeien.” CvW-werkbegeleider
Strijd tegen laaggeletterdheid lokaal voeren “De strijd tegen laaggeletterdheid moet vooral op lokaal niveau gevoerd worden: dicht op de doelgroep, in de
Iedere week naar de bieb
haarvaten van de maatschappij […] De bibliotheek kan
“Ik weet zeker dat ik veel geleerd heb. Ik wil voorman
daarbij een belangrijke rol spelen. Bij de oprichting aan het
worden, moet mijn theorie rijbewijs halen. Ga nu naar de bieb
begin van de 19e eeuw luidde het motto ‘Kennis is macht’, en
om ermee te oefenen. “Iedere week even een uurtje
vandaag de dag is het motto nog altijd even actueel. Vroeger
eruit naar de bibliotheek om te leren.”
spraken we over volksverheffing, nu spreken we over Return on Investment, maar in wezen gaat het om hetzelfde. […] Jos Debeij, directeur van de bibliotheek in Deventer 18
Deelnemer
Oog voor lezen De Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB) en BiblioPlus werken samen met de Integrale Bedrijven Noordoost-Brabant (IBN) aan het project ‘Oog voor lezen’. Daarbij worden taaltrainingen op maat verzorgd. Ook zijn op vier locaties zogeheten leeskamers ingericht. “Samenwerken met de bibliotheek betekent dat we elkaars sterke punten benutten in de aanpak van laaggeletterdheid. Wij hebben de doelgroep in huis. De bibliotheek heeft kennis en materialen. Het resultaat is dat we wisselcollecties inzetten voor de leeskamers, bibliotheekrondleidingen verzorgen voor onze medewerkers, hen een bibliotheekabonnement aanbieden tegen een gunstig tarief en samen activiteiten organiseren in de week van de alfabetisering. ” Machteld van Boheemen, projectleider aanpak laaggeletterdheid, IBN Uden
“Voor het bereiken van de doelgroep is samenwerking met andere partijen cruciaal. Onze relatie met IBN werpt zijn vruchten af.” Mariet van de Poppel, de Bibliotheek Oss
De leeskamer: Een sfeerimpressie
Zomaar een normale werkdag in Uden.
op een basisschool. Dagelijks heeft hij te
Buiten is het nat en grijs, maar binnen is
maken met de onderwijzers, de kinderen
het warm en licht. In de leeskamer van het
en hun ouders, daarom wil hij beter leren
IBN-hoofdkantoor, zijn vier medewerkers
spreken. Vaak moet hij ook briefjes lezen,
aan het werk. Twee zijn bezig met
en zelf op de laptop ook briefjes maken.
taaloefeningen op een computer, en de
Hij zegt blij te zijn dat hij dat hier nu kan
andere twee zijn verdiept in een leesboek.
oefenen.
“Ik ben receptionist en ik moet vaak e-mails
Twan (46) die in de kwekerij werkt, vertelt
beantwoorden. Ik probeer natuurlijk
dat er vroeger op de technische school niet
spelfouten te vermijden, maar ondanks
zoveel aandacht was voor taal. Hij komt
de spellingschecker lukt dat lang niet
hier voor schrijven, want hij moet vaak
altijd,” zo vertelt Marja (30 jaar). Zeven jaar
allerlei formulieren invullen. Lezen kost
geleden heeft zij op het mbo de opleiding
hem minder moeite. Vanochtend begon hij
tot secretarieel medewerker gevolgd, maar
in het boek Blauw Water van Simone van
schrijven heeft ze naar haar zeggen, nooit
der Vlugt. Het was zo spannend dat hij het
goed geleerd.
in een ruk heeft uitgelezen.
“Veel ben ik ook vergeten. De regels van het
Joost (39), die ook in de kwekerij werkt,
kofschip waren bij mij nogal weggezonken,
houdt eveneens van spannende boeken. Hij
maar nu ik ga oefenen met t, d en dt, heb
is nu bezig met een boek van Baantjer en
ik ze weer nodig. Ik schaam mij daar echt
elke week leest hij een paar bladzijden. Hij
niet voor. Ik zie dat veel van mijn collega’s
heeft speciaal onderwijs gedaan en daarna
daar ook moeite mee hebben, al durft bijna
had hij nog jarenlang logopedie. Naast
niemand daar openlijk voor uit te komen.”
lezen, komt hij hier ook voor schrijven, want
Huseyn (51) verhaalt dat hij 24 jaar geleden
zo zegt hij: “als ik schrijf, dan vergeet ik
uit Turkije is gekomen. Eerst heeft hij in
letters.”
een fabriek gewerkt en nu is hij conciërge
Aanpak laaggeletterdheid
19
| Samen werkt beter!
“Twintig procent van de Nederlanders is niet in staat zich digitaal te redden. Daar zijn dus hulplijnen voor nodig. In een buurtcentrum, bibliotheek of op het gemeentehuis moeten mensen geholpen kunnen worden. De aanhoudende bezuinigingen hebben echter menig buurthuis en bibliotheek doen sluiten. Daarom mijn oproep aan minister Plasterk om de opbrengsten van de digitalisering van de overheid – 300 tot 350 miljoen per jaar – te investeren in bijvoorbeeld de tweede huiskamer: de bibliotheken van Nederland.” Merel Heimens Visser, directeur van de Stichting Lezen & Schrijven Uit blog: gemeente.nu, 9 september 2013.
“Binnen het lokale netwerk is de bibliotheek ook een logische verbindende plek waar mensen aan denken wanneer zij iets met taal willen doen. Een plek waar taal en taalles samenkomen.” Arjan Beune, projectleider van Taal voor het Leven, Stichting Lezen & Schrijven.
“Als kind werd ik voorgelezen door mijn vader. Ik wilde daarom zo graag zelf leren lezen dat ik al boeken vroeg voor mijn verjaardag “De gemeente Amersfoort vindt het belangrijk dat
voordat ik echt kon lezen. In mijn lagere schoolperiode was ik
kinderen en jongeren plezier hebben in lezen. Door
vaak in onze bibliotheek. Een soort schatkamer was dat, die bieb.
de voorleeswedstrijden die de Bibliotheek Eemland
Vanuit het Steunpunt volwasseneneducatie werk ik samen
organiseert wordt lezen op een positieve manier benaderd.
met vele partijen, waaronder bibliotheken, aan het Actieplan
Dat is mooi, want lezen is immers de sleutel tot een mooie
Laaggeletterdheid 2012-2015. De bibliotheek is méér geworden
toekomst!”
dan de fysieke schatkamer uit mijn kindertijd. Bij de bibliotheken
Ieteke Bos, beleidsadviseur onderwijs gemeente Amersfoort
van informatie en leesmaterialen. Maar ook zorg voor informatie,
is enorme kennis aanwezig over het ordenen en categoriseren liefde voor lezen en enthousiasme om mensen verder te helpen. Deze kennis, zorg en liefde en de faciliteiten in de bibliotheek “Voor de VoorleesExpress is de bibliotheek al vanaf de start
worden nu gekoppeld aan alle andere inspanningen rond
van het project dé logische partner. Al onze voorlezers
laaggeletterdheid en dat betekent dat de bibliotheken een lokale
hebben, dankzij de lokale bibliotheek, toegang tot
spilfunctie kunnen hebben voor initiatieven op dit gebied.”
fantastische, spannende en boeiende voorleesboeken. Zo is leesplezier overbrengen wel heel makkelijk!”
Frederike Bos, adviseur Steunpunt Taal en Rekenen VE
Anne Heinsbroek, directeur SodaProducties en medeoprichter van de VoorleesExpress
“Bibliotheken kunnen en moeten een belangrijke rol spelen voor laagopgeleiden en laaggeletterden. Juist als voorziening dichtbij mensen is die nabijheid van belang. In de combinatie
“De bibliotheek is een uitgelezen plek voor een
met het laagdrempelige Oefenen.nl (bv. Met Klik & Tik) kunnen ze
laagdrempelige en niet-bedreigende ontmoeting, voor
mensen ondersteunen bij de verbetering van basisvaardigheden.
ieder die de Wereld van de Taal wil verkennen, zichzelf wil
Belangrijk is dat bibliotheken naar buiten gaan, netwerken in de
ontwikkelen, alleen of samen met anderen.“
omgeving verstevigen en publiciteit daaraan geven.”
Lidwien Vos de Wael, staflid, Learn for Life
Ben Vaske, directeur Stichting Expertisecentrum ETV.nl
20 Foto: Karin Nijhuis
Colofon Dit magazine is een eenmalige uitgave van het SIOB - PSO Platform Leven Lang Leren – Laaggeletterdheid Basisvaardigheden, najaar 2013 Redactie | Ellie van der Meer, Erwin Karst en Thomas Bersee Eindredactie | Daniella van Laarhoven en Thomas Bersee Ontwerp en vormgeving | Ingrid de Jong Fotografie | 123rf, Ruud Pos, Karin Nijhuis, Ernie Enkelaar, Keke Keukelaar Drukwerk | Drukkerij Gianotten, Tilburg Website: www.bibliotheekenbasisvaardigheden.nl Deze uitgave is mogelijk gemaakt door: • Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Directie Beroeps- en Volwasseneneducatie (BVE) • Het Steunpunt Taal en Rekenen VE © 2013, Sectorinstituut Openbare Bibliotheken © Creative Commons SIOB, Cubiss, ProBiblio, Rijnbrink Groep, Servicecentrum Flevolandse Bibliotheken, BiSC, Zeeuwse Bibliotheek, Bibliotheekservice Fryslân, Biblionet Drenthe en Biblionet Groningen.
“Bibliotheken lenen niet alleen meer boeken uit, maar zijn ook ontmoetingsplekken geworden, en werkplekken voor jong en oud. Kinderen worden er voorgelezen, jongeren studeren er of maken er hun huiswerk. Volwassenen vormen een leesclub of leren omgaan met nieuwe media. [...] Ik kan me dan ook geen samenleving zonder bibliotheken voorstellen.”
Minister Jet Bussemaker van OCW Uit: Youtube-videoboodschap ter gelegenheid van de internetconsultatie over de nieuwe bibliotheekwet, mei 2013.
www.bibliotheekenbasisvaardigheden.nl
