Samenvatting. Rapportage. Alcohol. Meetkeet

Samenvatting Rapportage Alcohol Meetkeet

Resultaten van een onderzoek uitgevoerd onder uitgaanders in Katwijk in het kader van het Alcoholplan van het Platform Verslavingszorg Katwijk Katwijk, 15 april 2003

Colofon Titel:

Samenvatting Rapportage Alcohol Meetkeet; resultaten van een onderzoek uitgevoerd onder uitgaanders te Katwijk in het kader van het Alcoholplan van het Platform Verslavingszorg

Auteurs:

M.T.P. van der Vorm, onderzoeker GGD Zuid-Holland Noord J.T. Tielen, projectleider GGD Zuid-Holland Noord Werkgroep Acoholpeil

Adviseurs:

Dr. D.J. Korf, (vragenlijst) en Dr. K. R. Ridderinkhof, (flankertest) Beiden zijn werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam

Foto’s voorpagina:

Jan Verhoef, Frans Roomer en Hans Lindeboom

Publicatienummer:

03009

Datum:

15 april 2003

Uitgever:

Deze samenvatting is een gezamenlijke uitgave van de GGD Zuid-Holland Noord en het Platform Verslavingszorg te Katwijk

Bestellen:

Bij de GGD ZHN tel (071) 5163337 Platform Verslavingszorg Katwijk, e-mail [email protected] De complete rapportage is ook te vinden op www.ggdzhn.nl


2

Inleiding Het Platform Verslavingszorg Katwijk bestaat uit vertegenwoordigers van organisaties en vrijwilligers die betrokken zijn bij de ontwikkeling en uitvoering van activiteiten op het gebied van verslavingszorg. De platformleden komen in hun dagelijkse werkpraktijk in aanraking met het gebruik of misbruik van riskante genotmiddelen. In het jaar 2000 ontwikkelde het Platform Verslavingszorg ‘het Alcoholplan’. Uitgangspunt van dit plan is dat oplossingen gecreëerd kunnen worden vanuit de eigen leefgemeenschap waarbij gemeenschapszin bijdraagt aan het vinden van oplossingen. Als onderdeel van dit plan werden vanuit diverse geledingen van de maatschappij mensen gevraagd in vijf werkgroepen mee te denken over alcoholproblematiek. De gemeente Katwijk onderschreef het Alcoholplan en vroeg het Platform op lokaal niveau een integraal alcoholmatigingsbeleid te ontwikkelen. Om te komen tot een goed alcoholbeleid is het nodig het alcoholgebruik in kaart te brengen. De Werkgroep Alcoholpeil kreeg als opdracht een meetmethode te ontwikkelen om het alcoholgebruik in Katwijk in kaart te brengen, zodat het lokale beleid kan worden geoptimaliseerd. In de werkgroep ontstond het idee van een mobiel meetstation, met zowel bestaande als nieuw ontwikkelde meetinstrumenten. Er werd gekozen voor een vragenlijst gecombineerd met een aantal lichamelijke testen. De gemeente Katwijk gaf een schaftkeet in bruikleen en de Meetkeet Alcohol startte in september 2002.

Onderzoeksmethode Tijdens negentien uitgaansavonden zijn zeventien verschillende uitgaanslocaties bezocht1; twaalf cafés, drie jongerensociëteiten en twee voetbalkantines. De vragenlijsten met vragen over feitelijk alcoholgebruik, opvattingen over alcoholgebruik en betrokkenheid bij verschillende vormen van agressie zijn door vrijwilligers uitgedeeld. Na invullen van de vragenlijst konden de uitgaanders een blaastest doen en (minstens) één andere test; een reactietest, een test om de hersteltijd van het oog na intensieve belichting te meten (‘lichttest’) en een test om het concentratievermogen te meten (een zogenaamde flankertest). Alle deelnemers aan de testen kregen een consumptiebon als bedankje.

1

Tijdstip tussen 21.00 en 01.00 uur


3

Resultaten van de vragenlijsten De respons Zo’n 70% van alle benaderde personen heeft de vragenlijst ingevuld. De resultaten hebben betrekking op 807 personen. Van de vragenlijsten is 65% ingevuld in een café, 19% in een jongerensociëteit en 17% in een voetbalkantine. De mannen maken 65% uit van de onderzoekspopulatie. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 23 jaar. Van alle deelnemers woont 90% in Katwijk, is 30% scholier of student, geeft 43% aan dat het geloof veel betekent in zijn of haar leven en gaat ruim driekwart minstens één keer per week uit. Alcohol- en drugsgebruik Van de deelnemers drinkt 97% af en toe alcohol; 15% van de uitgaanders drinkt dagelijks. Als de uitgaanders drinken, drinken ze op een doordeweekse dag gemiddeld 2,5 glazen alcohol. Op een dag in het weekend is dit 11,7 glazen. Mannen drinken systematisch meer dan vrouwen. Met deze hoeveelheden is 38% van alle uitgaanders een riskante drinker.2 Tijdens de uitgaansavond hebben de mannen op het moment van invullen van de vragenlijst gemiddeld 8,5 glazen genuttigd. Voor vrouwen is dit 3,6 glazen. Ongeveer eenderde van deze hoeveelheid is gedronken voordat zij in de uitgaanslocatie waren. Slechts 20% van de uitgaanders is de afgelopen maand niet dronken geweest. Een deel van de uitgaanders gebruikt tijdens de avond ook een vorm van drugs. Voor 6,1% van de uitgaanders is dit cannabis, voor 5,3% van de uitgaanders is dit cocaïne en voor 2% van de uitgaanders is dit XTC of speed. Mannen gebruiken deze middelen vaker dan vrouwen. Normen over alcoholgebruik Het aantal glazen waarvan men vindt dat het teveel is, is vijftien glazen voor de mannen en tien glazen voor de vrouwen. Als men nog moet fietsen is het ‘toelaatbaar aantal glazen’ voor de mannen tien en voor de vrouwen zeven glazen. Dronken of aangeschoten op de fiets zitten is voor 33% van de uitgaanders geen probleem. Als men nog moet autorijden hanteert een kwart van de respondenten een norm hoger dan twee glazen alcohol. Opvallend is dat de minderjarigen hier hogere aantallen noemen dan oudere uitgaanders. De hoogte van de normaantallen hebben voorspellende waarde voor de hoogte van de feitelijke alcoholconsumptie. Verwachtingen van alcohol In de vragenlijst zijn tien stellingen opgenomen over de verwachtingen van alcohol of over alcohol en stoer willen doen. De uitgaanders in Katwijk hebben opvallend positieve verwachtingen van

2

Voor jongeren tot negentien jaar: dagelijks drinken, of een paar keer in de week vier glazen of meer, of minstens tien glazen op een dag in het weekend. Voor personen vanaf negentien jaar geldt dagelijks drinken, of een paar keer in de week vijf glazen of meer,


4

alcohol. Mannen hebben positievere verwachtingen van alcohol dan vrouwen. Jongere uitgaanders denken positiever over alcohol dan de oudere uitgaanders. Hoe positiever de verwachtingen van alcohol, hoe meer glazen alcohol is gedronken tijdens de uitgaansavond. Voor veel mannelijke uitgaanders is alcohol omgeven met overmoedig en uitgelaten gedrag. Ook hier geldt dat de antwoorden op de stellingen over alcohol en stoer doen een voorspeller zijn van de hoeveelheid alcohol die tijdens de avond wordt gedronken. Betrokkenheid bij agressie Van de uitgaanders heeft 17% het afgelopen jaar opzettelijk iets vernield, 20% nam deel aan een serieuze vechtpartij, 13% heeft iemand zodanig geslagen dat deze verbonden moest worden, en 8% is zodanig geslagen dat hij of zij verbonden moest worden. In totaal is 29% van de uitgaanders als dader betrokken bij agressie. Slechts 1% van de uitgaanders is alleen als slachtoffer betrokken bij agressie. Van de uitgaanders is 46% ooit betrokken geweest bij een vechtpartij tijdens het uitgaan. Voor 17% van de uitgaanders was dit het afgelopen jaar en voor 10% van de uitgaanders was dit de afgelopen maand. Het alcoholgebruik van de personen die betrokken zijn geweest bij een vorm van agressie is hoger dan dat van de personen die niet betrokken zijn bij agressie. Agressief gedrag voorspeld Tussen de 20% en 39% van de betrokkenheid bij een van de genoemde typen agressie is te voorspellen aan de hand van de persoonskenmerken en alcohol- of drugsgebruik. Persoonskenmerken, zoals de verwachtingen en normen rondom alcoholgebruik, ‘sensation seeking’, wapenbezit, geslacht en dagelijkse bezigheid, hebben over het algemeen een grotere voorspellende waarde voor de betrokkenheid bij agressie dan alcohol- of druggebruik.

Resultaten van de testen Er zijn drie verschillende testen gedaan in de meetkeet; een test waarbij de reactiesnelheid wordt gemeten (de reactietest), een test waarbij gemeten wordt hoeveel tijd het oog nodig heeft om te herstellen van het kijken in een felle lamp (de lichttest) en een test waarbij de deelnemers voor 160 pijlen zo snel mogelijk aan moesten geven welke kant deze pijl op wijst, terwijl er ook afleidende pijlen in beeld zijn (de flankertest). Doel van deze testen was om uit te vinden of het mogelijk is om door middel van een test het alcoholgebruik in de uitgaansgelegenheden te monitoren. Om het effect van alcohol op de testresultaten te kunnen meten was het noodzakelijk om te beschikken over een nauwkeurige schatting van de hoeveelheid alcohol die iemand op het moment van testen in zijn of haar lichaam heeft. Hiervoor is een blaastestapparaat gebruikt dat ook door de politie bij wegcontroles wordt gebruikt. In totaal hebben 558 personen meegedaan


5

aan minstens één van de testen. Jongere uitgaanders hebben relatief vaker meegedaan aan de testen dan de oudere uitgaanders. Reactietest De verwachting van de test was dat de reactietijd langer is naarmate deelnemers meer hebben gedronken. Dit effect wordt inderdaad gevonden. Voor de personen die meer hadden gedronken was de reactietijd langer dan voor de personen die niet of weinig hadden gedronken. Het verschil in reactietijd tussen de deelnemers met een lage alcoholconsumptie en die met een hoge alcoholconsumptie was echter klein en dit verschil was pas zichtbaar nadat veel deelnemers hadden meegedaan aan de test. Lichttest De verwachting van de test was dat de hersteltijd van het oog na het kijken in een felle lamp afhankelijk zou zijn van de hoeveelheid alcohol die iemand heeft gedronken. Dit effect is in dit onderzoek niet gevonden. Het bleek ingewikkeld om het oog steeds op dezelfde manier te belichten en om het gezichtsvermogen goed te bepalen. Misschien zijn deze moeilijkheden de oorzaak van het niet vinden van een effect van alcohol op de hersteltijd van het oog. Flankertest Dit was een uitgebreide test, waarbij de deelnemers 160 keer - zo snel mogelijk - aan moesten geven welke kant een bepaalde pijl temidden van andere pijlen opwijst. Er is gekeken naar het aantal fouten dat werd gemaakt en naar de reactiesnelheid, alsook naar het effect van afleidende pijlen. De verwachting van de test was dat de hoeveelheid alcohol die was gedronken invloed zou hebben op deze drie variabelen. Het bleek dat het aantal fouten inderdaad hoger is, dat de reactietijden toenemen en dat het afleidende effect van de ‘flankerende' pijlen toeneemt als er veel is gedronken. De verschillen zijn echter erg klein. Op basis van de individuele scores zijn geen uitspraken te doen over alcoholgebruik. Blaastest De blaastest is gebruikt als ondersteuning voor de andere drie testen. De test geeft drie verschillende uitslagen; passed, een Bloed Alcohol Gehalte (BAG) lager dan 0,7 promille (68% van de deelnemers), alert, een BAG hoger dan 0,7 promille en lager dan 1,5 promille (24,5% van de deelnemers) en fail, een BAG hoger dan 1,5 promille (7,6% van de deelnemers). Het aantal glazen alcohol dat mensen zeggen gedronken te hebben blijkt de uitslag van de blaastest maar matig te voorspellen. Oorzaken hiervoor zijn het onbekende tijdsverloop sinds de alcoholconsumptie en de grote verschillen tussen de uitgaanders in bijvoorbeeld gewicht en lichaamssamenstelling. Uit de testen blijkt dat 10% van de uitgaanders die blazen, geen positieve uitslag krijgt, terwijl op het moment van blazen het BAG wel boven de 0,5 promille zit.


6

Kanttekeningen bij de resultaten De uitkomsten van het onderzoek hebben betrekking op uitgaanders en niet op de gehele Katwijkse bevolking. Door de hoge respons in dit onderzoek is het onderzoek wel representatief voor de Katwijkse uitgaanders. Uit andere onderzoeken blijkt dat alcoholgebruik al snel te laag wordt opgegeven. Omdat de vragenlijsten nu ter plekke worden ingevuld is de kans op onderrapportage kleiner. Wel is het zo dat de cijfers over het alcoholgebruik tijdens de uitgaansavond alleen betrekking hebben op dat deel van de avond dat voorafging aan het invullen van de vragenlijst. Het alcoholgebruik voor de mannen is ongeveer even hoog als dat van mannelijke cafébezoekers in een vergelijkbaar onderzoek te Amsterdam3. De vrouwelijke uitgaanders drinken duidelijk minder dan in Amsterdam. Er wordt in Katwijk minder cannabis gebruikt dan in Amsterdam. De verhouding tussen het cocaïnegebruik en het cannabisgebruik (bijna evenveel) is opvallend. Er zijn echter onvoldoende gegevens om vergaande conclusies te verbinden aan dit cocaïne gebruik. Het grote aantal personen dat aangeeft betrokken te zijn geweest bij agressie zou veroorzaakt kunnen zijn door verschillende interpretaties van de vragen, of doordat het uitgaanspubliek in Katwijk elkaar goed kent. Bovendien vond er in de onderzoeksperiode een massale vechtpartij plaats waarbij tientallen uitgaanders betrokken waren. Met de testen wordt een effect van alcohol op de reactietijd, de hersteltijd van het oog en op het aantal fouten dat wordt gemaakt in de flankertest gemeten. De verschillen zijn echter klein en lang niet altijd significant. Wellicht dat gebrek aan standaardisatie in de uitvoer van de testen hier mede oorzaak van is. Bovendien, om het effect van alcohol op de testresultaten zuiver te meten zouden personen twee keer mee moeten doen met de testen; één keer zonder alcohol en één keer met alcohol. Dit is een aantal keren geprobeerd, maar hiervoor zijn de uitgaanders niet te motiveren. Op basis van de scores op de testen blijkt het niet mogelijk om uitspraken te doen over de hoeveelheden alcohol die iemand heeft gedronken.

3

Voor de rapportage zie: Antenne 2000. Trends in alcohol, tabak, drugs en gokken bij jonge Amsterdammers. D.J. Korf. Amsterdam : Rozenberg Publishers


7

Conclusies Alcoholgebruik Het alcoholgebruik onder Katwijkse uitgaanders, met name van de mannen, is vanuit gezondheidsoogpunt zeer hoog. Het risicovol alcoholgebruik vindt vooral plaats in de weekenden. Een derde van het alcoholgebruik vindt buiten horecalocaties plaats. De vrouwelijke uitgaanders in Katwijk gebruiken relatief weinig alcohol vergeleken met vrouwelijke uitgaanders in een vergelijkbaar onderzoek te Amsterdam. Normen en verwachtingen van alcohol Uitgaanders denken opvallend positief over alcoholgebruik. Alcoholgebruik is vooral voor de mannen ook omgeven met een stuk baldadigheid. Uitgaanders met positieve verwachtingen van alcohol drinken meer dan uitgaanders die minder positieve verwachtingen van alcohol hebben. Ook geldt dat de norm die iemand hanteert voor het aantal glazen dat teveel is, voorspelt hoeveel die persoon daadwerkelijk drinkt. Alcohol en verkeer Één derde van de uitgaanders zou dronken op de fiets stappen. Omdat veel uitgaanders met de fiets naar huis gaan, is er dus elk weekend een groep die dronken op de fiets zit. De jongere uitgaanders tolereren grotere hoeveelheden alcohol in het verkeer dan oudere uitgaanders. Betrokkenheid bij agressie Een groot deel (29%) van de uitgaanders is in de loop van een jaar als dader betrokken bij vernielingen of vechtpartijen. Dit agressief gedrag kan vrij goed worden voorspeld aan de hand van de antwoorden op andere vragen uit de vragenlijst. Vooral de overtuiging dat iemand agressief wordt van alcohol, alcoholgebruik in het weekend, wapenbezit, bereid zijn een biertje te kopen voor een twaalfjarige en man zijn, zijn goede voorspellers voor agressief gedrag. De verwachtingen van alcohol verklaren meer van het agressieve gedrag dan het gebruik van alcohol of drugs. Uitvoer onderzoek Het blijkt goed mogelijk om een dergelijk onderzoek uit te voeren. Uitgaanders willen graag meewerken en het levert veel informatie op. De testen hebben minder informatie opgeleverd dan gehoopt. Het blijkt niet mogelijk om op basis van testuitslagen betrouwbare uitspraken te doen over ‘het Alcoholpeil’ in Katwijk. Monitoren van alcoholgebruik door middel van een mobiel alcohol meetpunt is mogelijk. Een vragenlijst is dan het meest geschikte instrument.


8

Aanbevelingen 1. Geef consequent prioriteit aan een alomvattend alcoholbeleid met oog voor openingstijden, leeftijdgrenzen, overlast en preventie van alcoholmisbruik. 2. Kijk bij vormgeving van het alcoholbeleid ook naar de mogelijkheden om alcoholgebruik in de sportkantines te verminderen. Hierbij dient uiteraard oog te zijn voor eventuele financiële consequenties voor de verenigingen. 3. Kijk bij het alcoholbeleid niet alleen naar alcoholgebruik in de uitgaanslocaties, maar besteed ook aandacht aan het ‘indrinken’. Aandachtspunten hierbij zijn: •

De rol van de ouders en de handhaving van leeftijdgrenzen in de supermarkten.

•

Handhaving van de leeftijdgrenzen in de supermarkt

•

Het niet schenken aan bezoekers die al veel hebben gedronken

4. Besteed in bestaande preventieactiviteiten aandacht aan: •

De risico’s van alcohol en autorijden juist ook voor de groep minderjarigen

•

De regelgeving rondom en de risico’s van alcoholgebruik op de fiets

•

De positieve verwachtingen van alcohol

•

De stoerheid en baldadigheid waarmee alcoholgebruik is omgeven

5. Handhaaf de regels van alcohol in het verkeer ook voor fietsers. 6. De blaastest zou aangescherpt kunnen worden, zodat meer personen geselecteerd worden voor de bewijstest. 7. Gebruik een vragenlijst om het alcoholgebruik onder uitgaanders te onderzoeken. 8. Doe een vervolgonderzoek naar de aard en omvang van het geconstateerde cocaïnegebruik.


9

Bijlage Figuur 1

Percentage van de uitgaanders uitgezet naar het gemiddeld aantal glazen alcohol dat op een doordeweekse dag of op een dag in het weekend wordt gedronken.

40

W eek

35

W eekend

30 25

% 20 15 10 5 0 0

Tabel 1 N=807

1 -2

3 -4

5 -6

7 -8

9 -1 0

A a n t a l g la z e n

1 1 -1 5

1 6 -2 0

20+

Percentage van de mannen en vrouwen dat frisdrank of andere middelen heeft gebruikt, tijdens een uitgaansavond op het moment van invullen van de vragenlijst. Frisdrank Alcohol Cannabis XTC Cocaïne Amfetamine

Totaal

45.6%

75.7%

6.1%

1.7%

5.3%

1%

Mannen

36.8%

81.2%

7.2%

2.1%

7.6%

1.5%

Vrouwen

62.1%

65.4%

3.9%

1.1%

1.1%

-

Tabel 2

Gemiddeld aantal glazen alcoholhoudende drank, gedronken door alcoholdrinkende bezoekers (76% van het totaal) van de verschillende typen locaties, tijdens een onderzoeksavond op het moment van invullen van de vragenlijst. Cafés Voetbalkantine Jongerensociëteit

In uitgaanslocatie

Thuis/ elders

Totale consumptie

Mannen

6,0

7,3

4,9

Vrouwen

2,4

2,8

1,7

Mannen

2,8

1,5

3,0

Vrouwen

1,4

0,5

1,4

Mannen

8,9

8,9

7,8

Vrouwen

3,7

3,3

3,1

7,2

8,1

6,1

Totale consumptie alle deelnemers

Tabel 3

Percentage van de uitgaanders dat het (helemaal of een beetje) eens is met de stellingen over de verwachtingen van alcohol en met de stellingen over alcohol en stoer doen. (helemaal) mee eens

Na een paar glazen alcohol heeft iemand goede ideeën

49,5%

Door een paar glazen alcohol te drinken wordt het voor iemand

49,0%

makkelijk om bij een groep te horen Door een paar glazen alcohol gaat iemand gemakkelijk zoenen

72,5%

Mensen die veel alcohol gedronken hebben willen vechten

55.2%

Mensen vinden een feest leuk als iedereen veel alcohol heeft

55.9%

gedronken Ik ben best bereid een biertje te kopen voor iemand van 12 jaar oud

22,1%

Ik kan beter tegen alcohol dan veel mensen in mijn omgeving

33,0%

De groep bepaalt hoeveel ik vanavond drink

17,0%

Ik zou me schuldig voelen als ik dronken thuis kom

24,2%

Ik rijd ook met drie bier op beter dan veel anderen

16.2%

Figuur 2

Norm voor het aantal glazen dat maximaal gedronken kan worden, uitgezet naar alcoholconsumptie ten tijde van invullen vragenlijst.

30 25 20

eigen leeftijd auto fiets

Norm 15 10 5 0 0

2

6

10

15

24

24+

Alcoholconsumptie in glazen Norm: het maximum aantal glazen dat volgens uitgaanders gedronken mag worden door iemand van de eigen leeftijd, door iemand die nog moet autorijden en door iemand die nog moet fietsen.

Samenvatting Rapportage Alcohol Meetkeer: bijlage

11

Figuur 3

Percentage van de uitgaanders dat één keer of vaker betrokken is geweest bij een vorm van agressie.

25% 20% 9,1%

15%

twee keer of vaker een keer

7,4% 10%

5,8%

5%

2,7%

11,2%

9,4%

6,8%

5,3%

0% iets vernield

Figuur 4

deelname vechtpartij

iemand geslagen

door anderen geslagen

Gemiddelde consumptie op een avond door de week, een avond in het weekend en de meetavond voor de personen die wel of niet het afgelopen jaar betrokken zijn geweest bij agressie. 18 15,90

16 14 12

G lazen

9,50

10

8,20

8 6 4

geen agressie w el agressie

4,70 3,20 2,10

2 0

w eek

w eekend

m eetavond

Tabel 4

Percentage daderschap dat wordt verklaard door betreffend kenmerk van de uitgaanders. Verklarend kenmerk bijdrage aan verklaring cumulatief verklaard daderschap

percentage daderschap

inschatting: agressief van alcohol

19,1%

19,1%

gemiddeld aantal glazen p dag in h weekend

6.6%

25,7%

normering: bereid bier te kopen voor 12 jarige 3,7%

29,4%

wapenbezit

2,1%

31,5%

mannelijk geslacht

1,8%

33,3%

werkend (-)

1,0%

34,3%

normering: alcohol in de auto

0,9%

35,2%

geloof belangrijk (-)

0,9%

36,1%

woonplaats buiten Katwijk (-)

0,6%

36,7%

gemiddeld aantal glazen p.dag niet weekend

0,4%

37,3%

Daderschap (-)

of het opzettelijk iets vernielen, of deelname aan een serieuze vechtpartij, of iemand zo hebben geslagen dat die persoon verbonden moest worden. dat wil zeggen dat de kans op daderschap afneemt als uitgaanders deze eigenschap hebben. Samenvatting Rapportage Alcohol Meetkeer: bijlage

12

Samenvatting. Rapportage. Alcohol. Meetkeet

Recommend Documents