Samen op weg naar beter. Een handreiking over samenwerken met formele zorg

Samen op weg naar beter Een handreiking over samenwerken met formele zorg

Geef uw kennis en ervaring door! Er wordt een steeds groter beroep gedaan op mantelzorgers in onze samenleving en er is steeds meer aandacht voor preventie om overbelasting van mantelzorgers te voorkomen. Daarom is goede afstemming tussen formele en informele zorg heel belangrijk. U kunt hieraan als Steunpunt Mantelzorg een belangrijke bijdrage leveren.

De term ‘mantelzorger’ wordt niet in elke zorgorganisatie gebruikt. Er wordt ook wel gesproken over ‘familie’, ‘familieparticipatie’, ‘naastbetrokkenen’ of ‘het systeem’.

Met uw kennis en ervaring kunt u bijvoorbeeld een rol spelen in bewustwording en scholing van zorg organisaties en –professionals waarmee mantelzorgers in aanraking komen. Zo krijgen ook zij (meer) oog voor mantelzorgers en kunnen zij meer hun verantwoordelijkheid nemen in signalering en ondersteuning. In deze handreiking gaan wij daarom in op wat samenwerken en netwerken met de formele zorg kan opleveren en hoe u dat kunt aanpakken. Ook bespreken we welke kansen en valkuilen er in de praktijk voorbijkomen. Want samenwerken is een zoektocht, zo blijkt ook uit de ervaringen van de steunpunten die in deze handreiking aan het woord komen. Het is een proces van vallen en opstaan, maar bovenal een manier van werken die u alle kansen geeft om uw ervaring en deskundigheid optimaal in te zetten.

Samen op weg naar beter

|

3

‘Als jeugdarts krijg ik veel jonge mantelzorgers in beeld door frequent ziekteverzuim. Een goede samenwerking tussen de school en schoolarts kan bijdragen aan het snel inzetten van passende zorg voor deze kwetsbare groep jongeren.’ 4

|


Jet van der Jagt, jeugdarts GGD Amsterdam

Inhoud 1. Actuele ontwikkelingen

7

2. Van stappenplan tot visieontwikkeling 3. Netwerkontwikkeling en samenwerking

10

4. Financiële aspecten van netwerkontwikkeling en samenwerking 5. Aan de slag

21

17

25


|

5

(Zorg)organisaties waarmee mantelzorgers in aanraking kunnen komen: - thuiszorg - welzijn - maatschappelijk werk - intramurale en extramurale GGZ - verstandelijk gehandicaptenzorg - ouderenzorg en ouderenadviseurs - ziekenhuizen - Wmo-loket - MEE - huisartspraktijk - jeugdgezondheidszorg - zorgcoördinatoren van scholen - casemanagers - etc.

6

|


1. Actuele ontwikkelingen Er zijn diverse ontwikkelingen en signalen op landelijk en lokaal/regionaal niveau die invloed hebben op de rol van Steunpunten Mantelzorg als netwerkorganisatie. In dit hoofdstuk een overzicht dat uw organisatie kan helpen om koers te bepalen.

Landelijke ontwikkelingen en signalen • Beleid VWS - De beleidsbrief ‘Naast en met elkaar’ van VWS (2009) benadrukt het belang van samenwerking tussen formele en informele zorgverleners. - Veel van de basisfuncties mantelzorgondersteuning, zoals informatie, begeleiding, educatie en respijt zorg, zijn ook onderdeel van de zorg die andere zorgorganisaties en eerstelijns professionals (kunnen) bieden. • Veranderingen in de zorg - Afbouw en begrenzing van begeleiding vanuit de AWBZ. - Veranderingen in de financiering van de zorg, zoals de zorgzwaartepakketten, noodzaakt zorg organisaties om vaker beroep te doen op mantelzorg voor minder zorggerelateerde taken. - (Verwacht) personeeltekort in de zorg. - Meer aandacht voor preventie en vroegsignalering, met grotere rol voor de eerstelijn. - Meer nadruk op de informele zorg bij extramuralisering en in kleinschalige woonvormen. - Meer nadruk op ketenzorg (bijvoorbeeld rond dementie, niet-aangeboren hersenletsel, diabetes), waarbij de mantelzorger vaak de meest constante factor in de zorgverlening is. - Kortere ligduur in ziekenhuizen.


|

7

Praktijk Betrekken van mantelzorgers ‘Zorgorganisaties zien met de invoering van de zorgzwaartepakketten dat er in nauw overleg met de familie keuzes gemaakt moeten worden. Dat ze meer moeten gaan samenwerken met familie. Want wanneer kom je in beweging als mantelzorger: als je gehoord en gezien wordt. Daar begint het mee. Het Steunpunt Mantelzorg kan de zorgorganisaties op weg helpen naar een gezonde samenwerking met mantel zorgers.’ Versa Mantelzorgondersteuning Hilversum

8

|


• Landelijke initiatieven - Het Expertisecentrum Mantelzorg heeft in overleg met relevante partijen het Impulspakket Samen spel opgesteld. Dit is een praktijkwijzer voor zorginstellingen om het samenspel met mantelzorgers te bevorderen volgens het SOFA-model. Dit model geeft een goed beeld van de verschillende rollen die zorgorganisaties ten opzichte van mantelzorgers op zich kunnen nemen (meer informatie over dit model kunt u vinden op www.expertisecentrum.nl). Rol mantelzorger Partner in zorg Cliënt, zelf hulp nodig Relatie tot cliënt Expert

Rol zorgorganisatie Samenwerken Ondersteunen Faciliteren Afstemmen

- De landelijke organisaties in de GGZ kennen de ‘Modelregeling relatie ggz-instelling – naast betrokkenen. Een betrokken omgeving’. Zij brengen deze onder de aandacht bij hun achterban. - In het ‘Kwaliteitskader verantwoorde zorg verpleging, verzorging en zorg thuis’ en landelijke model len voor zorgleefplannen in deze sector krijgt de familie een duidelijke plek als gesprekspartner en als zorgpartner. - Jeugdartsen Nederland neemt een rol op zich in de signalering van jonge mantelzorgers en maakt afspraken met partners over samenwerking, verwijzing en afstemming. - Huisartsenkoepels hebben het thema mantelzorg geagendeerd.

Lokale ontwikkelingen en signalen - Gemeenten ontwikkelen binnen de Wmo nieuw beleid om de gevolgen van de AWBZ-pakketmaatregelen (schrappen en inperken van begeleiding) op te vangen. In de meeste gemeenten is het uitgangspunt dat eerst een beroep gedaan moet worden op de informele zorg voordat er (professionele) collectieve of individuele voorzieningen worden ingezet. - Gemeenten stimuleren initiatieven die gericht zijn op versterking van het sociale netwerk van de cliënt en mantelzorger. Samenwerking en verbinding van de bijdragen van familie, buren, vrijwilligers en profes sionals, en een goede coördinatie hiervan, maken dat cliënten zelf de regie kunnen blijven houden en minder afhankelijk worden van professionele hulpverleners. - Gemeenten zoeken mogelijkheden om met minder middelen toch een adequaat ondersteunings- en welzijnsaanbod in stand te houden. Onder de term ‘Welzijn nieuwe stijl’ wordt gestreefd naar minder verkokering en meer samenwerking tussen welzijns- en zorgorganisaties die door de gemeente worden gesubsidieerd. Er komt meer ruimte voor de professional met een brede blik, op zoek naar samenhang in zorg en ondersteuning. - In veel gemeenten worden woonservicegebieden ontwikkeld. Dit is een aanpak die ervan uitgaat dat mensen met een beperking of zorgvraag zo lang mogelijk zelfstandig willen en kunnen wonen. Het valt samen met de zogenaamde vermaatschappelijking van de zorg: mensen wonen niet in grote intramurale organisaties maar zoveel mogelijk thuis in de wijk. Het vergt langduriger inzet van mantelzorg en wijk gerichte samenwerking tussen zorg- en welzijnsorganisaties.


|

9

2. Van stappenplan tot visieontwikkeling

Tip Maakt uw Steunpunt Mantelzorg deel uit van een grotere organisatie (zoals thuiszorgorganisatie of MEE), betrek dan ook de andere delen van de organisatie bij de visieontwikkeling en positionering van het Steunpunt. Om tot een gedeelde visie op zorgverlening aan cliënt en mantelzorger te komen, is bewustwording en aansturing vanuit de raad van bestuur of directie nodig.

10

|


Landelijk is er een verschuiving te zien in de taakopvatting van Steunpunten Mantelzorg. Naast directe onder steuning van individuele mantelzorgers komt er meer aandacht voor kennisoverdracht aan ‘intermediairen’: andere zorgprofessionals die met mantelzorgers te maken hebben. De boodschap aan deze intermediairen verandert ook: van ‘verwijs mantelzorgers zoveel mogelijk door naar ons’ naar ‘u kunt als zorgprofessional heel veel zelf doen om mantelzorgers te betrekken en te versterken’. Het onderhouden van netwerkcontacten en het overbrengen van kennis behoort steeds meer tot de taak van het Steunpunt Mantelzorg. Daarom kan het zinvol zijn om de visie van de eigen organisatie opnieuw te formuleren of aan te scherpen. Daarbij kunt u zichzelf de volgende vragen stellen: - Hoe kan uw organisatie de mantelzorgers zo doeltreffend mogelijk versterken? - Hoe wil uw organisatie zich positioneren? - Via welke inzet kan uw organisatie het beste resultaat bereiken? Om die vragen te beantwoorden en tot een duidelijke visie te komen, zetten wij in dit hoofdstuk een aantal stappen voor u op een rij.

‘Tijdens trainingen aan zorgorganisaties geven wij altijd het volgende mee: door vroegtijdig te signaleren, informeren en ondersteunen voorkomen we met elkaar dat de mantelzorger overbelast raakt.’ Stichting De Medewerker, Ede


|

11

Stappenplan 1. Wat speelt er in uw omgeving? 2. Overleg met de gemeente 3. Wat heeft het steunpunt te bieden aan netwerkpartners? 4. Keuzes maken 5. Benodigde middelen 6. Communicatie

Stap 1. Wat speelt er in uw omgeving? Weet welke ontwikkelingen er spelen in uw gemeente of regio: - Wat zijn de belangrijke samenwerkingsverbanden, ketens, overlegvormen, beleidsvoornemens? - Waar is er binnen deze verbanden, en ook binnen de organisaties zelf, al oog voor mantelzorgers en waar nog niet? - Hoe kunt u hieraan bijdragen? Kortom: weet wie uw klanten (kunnen) zijn en waar ze behoefte aan hebben.

Stap 2. Overleg met de gemeente De gemeente (of een aantal gemeenten gezamenlijk) financiert uw Steunpunt Mantelzorg. Er is ook een aantal afspraken met elkaar gemaakt over de verwachte werkzaamheden. Vaak zullen deze in grote lijnen omschreven worden in termen van de basisfuncties mantelzorgondersteuning en onderdeel zijn van het Wmo-beleid. Bij het herformuleren van visie en doelstellingen is nauw overleg met de gemeente(n) van belang. Sommige gemeenten zullen een goed onderbouwde visie vanuit het steunpunt waarderen en zo mogelijk overnemen. Andere gemeenten zetten zelf de koers uit. Juist dan is het van belang om in gesprek te blijven en gezamenlijk nieuwe wegen in te slaan. Geef aan dat u de gemeente(n) van dienst kunt zijn bij het vervullen van hun regierol.

12

|


3. Wat heeft uw Steunpunt Mantelzorg te bieden aan netwerkpartners? Herformuleer uw eigen doelstelling en visie, definieer uw klanten, hun behoeften en uw aanbod. Maak daar bij onderscheid naar verschillende soorten zorgorganisaties en -professionals. U kunt uw ervaring omzetten in een helder en praktisch aanbod. Daarbij kunt u denken aan: - beleidsadvisering. - organiseren van netwerkbijeenkomsten. - diverse vormen van training en scholing, bijvoorbeeld voor verzorgenden over het samenwerken met mantelzorgers. - opzetten en uitvoeren van gespreksgroepen voor mantelzorgers op locatie. - spreekuur op locatie, in het gezondheidscentrum of het ziekenhuis. - extra inzet van mantelzorgondersteuning bij ontslag uit het ziekenhuis. - kennis van de sociale kaart, in het bijzonder het aanbod van respijtzorg. - adviseren over het opzetten van mantelzorgbeleid in een zorginstelling; eventueel inclusief het voeren van inventariserende gesprekken met mantelzorgers. - uitvoeren van behoefteonderzoek naar bijvoorbeeld respijtzorg of vrijwilligerszorg. - (ondersteunen bij) ontwikkeling van nieuwe vormen van respijtzorg. - samenwerking met familievertrouwenspersoon in GGZ-instelling. - productenmap voor de intramurale zorg, met diverse instrumenten zoals een handleiding voor een intake gesprek met familie en draaiboek voor themabijeenkomsten.

Praktijk Samenwerken met gemeenten ‘Een voorbeeld van hoe we samen op kunnen trekken met de gemeente: als wij contacten leggen met huisartsen stuurt een beleidsmedewerker van de gemeente een brief om dit aan te kondigen en te ondersteunen.’ MEE Drechtsteden Samenspel ‘Vaak wordt gedacht: het Steun punt Mantelzorg staat achter de mantelzorger, maar het is juist dat het steunpunt achter het samenspel staat en ook het verzorgend personeel ondersteunt bij het omgaan met familie. Je moet bij een zorgorganisatie niet aan de klachtenkant komen te staan.’ Steunpunt Amstelring


|

13

Tip

Vervolg stap 3

Ook zorgorganisaties ontwikkelen zelf soms nieuwe diensten voor mantelzorgers, zoals begeleiding door een mantelzorgmakelaar. Dit kan concurrerende posities veroorzaken, doordat zij daarvoor dezelfde schaarse Wmo-middelen aanspreken. Dit kan spanning geven, vooral in tijden van bezuinigingen. Het is daarom belangrijk om aanvullend op elkaar te werken en het aanbod goed onderling af te stemmen. Blijf uitgaan van uw eigen kracht en het uitgangspunt dat organisaties elkaar en elkaars aanbod zoveel mogelijk kunnen aanvullen.

14

|


Ook uw dienstenaanbod aan de gemeente kunt u expliciet benoemen: bijvoorbeeld beleidssignalering en advisering over invulling van de basisfuncties voor mantelzorgers binnen de gemeente, het opzetten van nieuwe vormen van respijtzorg, scholing en/of ondersteuning van medewerkers van het Wmo-loket. Voor het goed vervullen van de signalerings- en adviesrol kunt u zelf initiatief nemen tot nader onderzoek of hiertoe werkgroepen in het leven roepen, zodat een breed gedragen advies ontstaat waar gemeente (of zorgkantoor) niet omheen kan. Een andere belangrijke vraag bij het herformuleren van uw visie is wat u wilt (blijven) bieden aan individuele mantelzorgers. Deze vraag heeft rechtstreeks verband met uw visie op de eigen verantwoordelijkheid van de netwerkpartners. Vragen die u kunt stellen zijn onder andere: - Welke individuele mantelzorgers kunnen een beroep op uw Steunpunt Mantelzorg doen? - Wilt u zich in de toekomst richten op alle mantelzorgers, of juist op complexe situaties of overbelaste mantelzorgers, en/of op specifieke doelgroepen? - Of bent u er voor die situaties waarin de belangen van de cliënt en de mantelzorger uiteen lopen, en de reguliere hulpverlener weinig kan betekenen voor de mantelzorg?

‘Formele zorg en mantelzorg sluiten niet op elkaar aan, maar overlappen elkaar. Uitgangspunt is daarbij liefdevolle zorg.’ Mirjam Rozendal, geriatrieverpleegkundige ziekenhuis Deventer


|

15

Tip

Stap 4. Keuzes maken

Geef duidelijk aan welke taken u niet (meer) wilt of kunt uitvoeren, omdat ze niet meer bij de huidige tijd of uw visie passen. Bij de doorontwikkeling van steunpunten dreigt het gevaar dat er bij gelijkblijvende middelen alleen maar taken bijkomen en er geen worden afgestoten.

Ga na hoe en waar uw mogelijkheden kunnen aansluiten bij de visie van de gemeente en van andere organisaties. Vertaal dit naar concrete keuzes en stel prioriteiten. Prioriteiten zijn bijvoorbeeld: - het benoemen van een bepaalde sector waarbinnen u de samenwerking wilt versterken. - het benoemen van een bepaalde beroepsgroep, zoals bijvoorbeeld praktijkondersteuners. - het aanpakken van een knelpunt, zoals het vergroten van de mogelijkheden voor respijtzorg. Wees realistisch, en kijk naar de middelen die u ter beschikking hebt. Maak onderscheid in doelen voor de korte en langere termijn.

Stap 5. Benodigde middelen Vertaal uw visie naar financiële aspecten en benodigde deskundigheid. Zorg dat het niet (alleen) om méér gaat, maar ook juist om een verschuiving in middelen en in competenties. Samenwerking met intermediairen vindt plaats via netwerkvorming, productontwikkeling, beleidssignalering en advisering en vraagt om specifieke vaardigheden van medewerkers.

Stap 6. Communicatie Vertaal de visie en prioriteiten naar uw communicatiemiddelen. Pas deze aan zodat de beoogde klanten worden bereikt. Als u zich wilt profileren naar intermediairen, moet dat tot uiting komen in bijvoorbeeld uw website en (de doelgroep van) uw nieuwsbrieven. Zij moeten gemakkelijk toegang hebben tot uw aanbod. U kunt zich profileren door de wijze waarop u zicht aanbiedt: bent u de deskundige, de meedenker, de samenwerkingspartner?

16

|


3. Netwerkontwikkeling en samenwerking Er zijn veel manieren om de samenwerking tussen Steunpunten Mantelzorg en andere zorgorganisaties te zoeken en vorm te geven. Bestaande contacten en overlegvormen binnen het werkgebied bieden vaak als eerste aanknopingspunten. Maar het contact kan ook via een planmatige aanpak vanuit de geformuleerde visie tot stand komen. We spreken ook wel van netwerkontwikkeling.

Netwerkontwikkeling Netwerken betekent: contacten leggen, organisaties opzoeken, elkaar leren kennen en gezamenlijke verant woordelijkheid en bewustwording doen ontstaan. Dit vindt plaats via individuele contacten, via bestaande overlegvormen en/of het oprichten van een platform of netwerk waarin de mantelzorgondersteuning centraal staat. Netwerkontwikkeling speelt zich af op verschillende niveaus, bijvoorbeeld: - tussen uitvoerende medewerkers rond een concrete casus. - tussen managers van diverse organisaties over bijvoorbeeld concrete samenwerking in de wijk. - op strategisch niveau: met bestuurders die keuzes maken over de inzet van hun middelen. Deze niveaus zijn uiteindelijk weer met elkaar verbonden en hebben ieder hun eigen nut om gestelde doelen te bereiken. Netwerkontwikkeling vormt de basis voor incidentele en/of structurele samenwerking.

Praktijk Aanjaagfunctie ‘Wij zien voor het Steunpunt Mantelzorg een aanjaagfunctie bij de bewustwording van zorgprofessionals over mantelzorgers. Zorgorganisaties moeten zich er ook van bewust worden dat er bij het steunpunt kennis voor hen te halen is.’ Gemeente Ede Er klaar voor zijn ‘Als een zorgorganisatie denkt: nu is het moment om er iets mee te gaan doen, dan moet je daar klaar voor zijn en een goed aanbod kunnen doen.’ Versa Mantelzorgondersteuning


|

17

Tip

Voorbeelden netwerkontwikkeling en samenwerking

Kies een sector, organisatie of afdeling waar vragen liggen over mantelzorg(ondersteuning) en waar u iets kunt toevoegen. Zo heeft MEE Drechtsteden in de samenwerking met een plaatselijk verpleeghuis gekozen voor pilots met de afdeling dagbehandeling en de afdeling voor mensen met niet-aangeboren hersen letsel, omdat juist op deze afdelingen de afstemming met ‘het thuisfront’ erg belangrijk wordt gevonden.

18

|


In onderstaande voorbeelden wordt onderscheid gemaakt tussen netwerkontwikkeling en samenwerking. Netwerkontwikkeling heeft een wat algemener doel en kan een incidenteel of een structureel karakter heb ben. Samenwerking betreft concrete afspraken over het gezamenlijk uitvoeren van een project of bepaalde taken. Samenwerking kan net als netwerkontwikkeling een incidenteel of structureel karakter hebben. Een sterk netwerk biedt meer kans voor effectieve samenwerkingsvormen. Structurele en incidentele netwerkvorming: - In de gemeente Ede is op initiatief van de gemeente en het steunpunt het platform mantelzorgbeleid op gericht. Dit platform komt driemaal per jaar bij elkaar. Deelnemers zijn zorg- en welzijnsorganisaties zoals de thuiszorg en de GGZ, het Wmo-loket en maatschappelijke organisaties. Het doel van het platform is om mantelzorgers beter te bereiken, elkaars aanbod te kennen, witte vlekken in het aanbod te signaleren en nieuwe producten op elkaar af te stemmen. Na een eerste aftastende fase wil de gemeente nog meer gaan sturen op concrete afspraken en resultaten. Als gevolg van de oprichting van het platform ontstaan meer dwarsverbanden tussen organisaties rond mantelzorgondersteuning en weten ze elkaar vooral beter te vinden buiten de vergaderingen om. - In de gemeente Hilversum heeft Versa Mantelzorgondersteuning een gezamenlijke bijeenkomst georga niseerd voor alle zorgcentra. De gemeente Hilversum had aangegeven graag adviezen en aanbevelingen te ontvangen over wat zorgcentra nodig hebben om een goed mantelzorgbeleid neer te kunnen (blijven) zetten. Het algemeen doel van deze bijeenkomst was dan ook, om naast het uitwisselen van ervaringen, gezamenlijk concrete adviezen te formuleren aan de gemeente Hilversum. En om daarbij aan te geven welke faciliteiten vanuit de gemeente kunnen bijdragen aan gewenst en haalbaar mantelzorgbeleid. - Zowel in Dordrecht als in Amstelveen legt de mantelzorgconsulent contacten met zorgorganisaties. Het doel van dit contact is om de zorgorganisaties bewust te maken van het belang van samenwerking met de mantelzorgers, ook na ‘opname’, en om te kijken in hoeverre het steunpunt hierbij kan helpen.

‘Samen gaan we voor goede zorg. De professional en de mantelzorger vullen elkaar goed aan. We kennen elkaar en vinden elkaar.’ Verzorgingshuis Eureka, Otterlo


|

19

Praktijk Afspraken maken ‘Onze samenwerking met het ver pleeghuis start met een inventarisatie van behoeften van mantelzorgers. Wij verwachten van het verpleeghuis: dat iemand intern verantwoordelijk is en aanspreekpunt is voor het project én dat zij vooraf toezeggen iets te doen met de resultaten van de inventarisatie onder mantelzorgers.’ ‘Je bent er niet met een bijscholing. Je moet afspraken maken, terugkomen en evalueren, verankeren.’ MEE Drechtsteden

20

|


Structurele en incidentele samenwerking: - In Deventer heeft de mantelzorgconsulent goede contacten opgebouwd met de afdeling geriatrie van het ziekenhuis. Ouderen worden standaard gewezen op het steunpunt. Een volgende stap kan zijn dat het ziekenhuis zelf de mantelzorgers meer betrekt bij de behandeling, tijdens het verblijf en bij ontslag. - Binnen de GGZ is contact met de familievertrouwenspersoon zinvol om samen te kijken naar mogelijk heden voor samenwerking, doorverwijzing en naar structurele verbetering van de zorg aan cliënten én hun mantelzorgers. - In ketenzorg dementie is ook aandacht voor de begeleiding van mantelzorgers. In Dordrecht is afgespro ken dat casemanager dementie en mantelzorgconsulent ieder een deel van de begeleiding voor rekening nemen. - Op steeds meer plaatsen ontstaan contacten tussen steunpunten, de GGD en scholen om jonge mantel zorgers op te sporen en tijdig te ondersteunen. - Wanneer een zorgorganisatie een concreet product afneemt van uw steunpunt, zoals een training, ont staat ook een samenwerkingsrelatie. Hierbij kunnen vooraf heldere voorwaarden gesteld worden, zoals een bijdrage in de kosten of afspraken over implementatie.

4. Financiële aspecten van netwerkontwikkeling en samenwerking In de samenwerking tussen Steunpunten Mantelzorg en zorgorganisaties komt ook de vraag naar voren wie wat betaalt. Gaat het om activiteiten binnen de Wmo, AWBZ of Zorgverzekeringswet? In de praktijk komen allerlei mengvormen in de financiering voor, doordat er geen eensluidende scheidslijn te trekken is. Over het algemeen geldt dat de betrokken partijen (gemeenten, steunpunten en zorgorganisaties) hierin een gedeelde verantwoordelijkheid hebben.

Tip Weet wat er plaatselijk en regionaal speelt binnen zorgorganisaties, in zorgketens en in het AWBZ- en Wmobeleid. Daar zitten soms beleidsmatig en ook financieel de kansen om samenwerkingsprojecten te realiseren of onderdelen daarvan uit te voeren.

Wat kan een gemeente betekenen op financieel gebied? De gemeente bepaalt als subsidieverstrekker de inzet van Steunpunten Mantelzorg. De taakstelling is meestal tweeledig: - Directe hulpverlening aan mantelzorgers (emotionele steun, praktische steun, lotgenotencontact, etc.) - Indirecte taken op het gebied van voorlichting, bewustwording, deskundigheidsbevordering en beleids signalering. Zowel de directe als indirecte taakstelling geven mogelijkheden om de samenwerking tussen steunpunten en andere zorgorganisaties of -professionals te versterken.


|

21

Tip Streef bij het maken van prestatie afspraken met de gemeente naar zoveel mogelijk flexibiliteit. Dat geeft de ruimte om snel in te spelen op mogelijke initiatieven en behoeften vanuit potentiële samenwerkings partners.

22

|


De gemeente kan als subsidieverstrekker een meer expliciete regierol in de samenwerking met het Steun punt Mantelzorg vervullen. Voorbeelden hiervan zijn: - Inzetten van projectgelden: soms stelt een gemeente middelen beschikbaar voor een specifiek project samenwerking of netwerkontwikkeling, gericht op een bepaalde doelgroep of beroepsgroep. Daardoor kon bijvoorbeeld in Hilversum een verbetertraject met vijf zorgcentra plaatsvinden. - Verschuiving van middelen: geld gaat naast het ondersteunen van individuele mantelzorgers nu ook naar het ondersteunen en adviseren van welzijns- en zorgorganisaties vanuit een expertisecentrum. Achter liggende gedachten zijn dat deze organisaties de directe contacten met mantelzorgers hebben en dat het onderdeel van de reguliere hulpverlening is om mantelzorgers te betrekken. - Tijdens aanbestedingsprocedures of contractering van bijvoorbeeld thuiszorg of welzijnsdiensten, kwaliteitseisen stellen met betrekking tot mantelzorg(beleid). - Stimuleren van intensieve samenwerking tussen het Wmo-loket en het Steunpunt Mantelzorg. Het Steunpunt Mantelzorg levert kennis en informatie aan loketmedewerkers, die medewerkers verwijzen mantelzorgers naar het steunpunt. - Bij oprichting en invulling van een Centrum voor Jeugd en Gezin ook het Steunpunt Mantelzorg betrekken om jonge mantelzorgers beter in beeld te krijgen en te ondersteunen.

Wat kunnen zorgaanbieders betekenen op financieel gebied? Er zijn zorgorganisaties die vanzelfsprekend middelen vrijmaken voor mantelzorg(beleid), maar er zijn ook zorgorganisaties die dit per definitie de verantwoordelijkheid van de gemeente vinden. Er wordt ook vaak met gesloten beurzen samengewerkt door professionals van verschillende organisaties, bijvoorbeeld als mantelzorgconsulent en maatschappelijk werker samen een Alzheimercafé organiseren in het verpleeghuis. Hieronder vindt u enkele kaders waarbinnen zorginstellingen hun mantelzorgbeleid kunnen financieren en die mogelijk ruimte bieden voor samenwerking met het steunpunt. - De reguliere zorgtaak van zorgaanbieders geeft tot op zekere hoogte al financiële ruimte voor mantelzorg ondersteuning. Denk aan de fysiotherapeut die tilinstructies aan mantelzorger geeft, of de praktijk ondersteuner die de ouder van een astmatisch kind omgangsadviezen geeft. - Goede omgang met mantelzorgers heeft een plaats in modellen voor zorgleefplannen bij langdurig verblijf en wordt gezien als onderdeel van verantwoorde zorg. Goede zorg betekent óók: informeren van en over leggen met mantelzorgers, aanleren van zorggerelateerde handelingen, aanbieden van lotgenotencontact. - De ontwikkeling van mantelzorgbeleid of een scholing kan ook worden bekostigd vanuit budgetten die niet direct cliëntgerelateerd zijn, zoals budgetten voor bedrijfsvoering, kwaliteitsverbetering, scholing, pr etc. - Een zorgorganisatie en een steunpunt kunnen ook samen een subsidie aanvragen bij gemeente, provincie of een fonds. Een gezamenlijke aanvraag maakt een projectaanvraag krachtiger.

Tip Vanuit zorgkantoren is er finan ciering voor speciale doelgroepen beschikbaar, die soms ook ten gunste van mantelzorgers kan komen. Denk bijvoorbeeld aan de middelen voor ketenzorg dementie, waaruit een casemanager mantelzorgonder steuning gefinancierd kan worden.


|

23

24

|

‘Naastbetrokkenen zijn belangrijke personen in het leven van onze cliënten. In de begeleiding houden wij rekening met deze betekenisvolle relaties. Cliënten zijn immers (zoals iedereen) niet los te zien van hun sociale context.’ Samen op weg naar beter

GGZ Riwis, Apeldoorn

5. Aan de slag Of u nu al wel of geen heldere visie op papier hebt, netwerkontwikkeling en samenwerking is aan de orde van de dag. Voor steunpunten die tot meer samenwerking willen komen, zetten we hieronder nog een aantal ervaringen van uw collega-organisaties op een rij.

Tips en aandachtspunten voor netwerkontwikkeling en samenwerking - - - -

Maak een inventarisatie van de structurele overlegvormen waaraan u deelneemt en ga na wat uw bijdrage en inzet in die netwerken kan zijn. Stel u op als ondersteuner van het samenspel tussen de informele en formele zorg en niet als pleitbezorger van de mantelzorger. Voorkom dat u in de rol komt van klachtendoorgeefluik. Bekijk situaties ook vanuit het belang van de zorgorganisaties en -professionals. Vermijd de strijd om de mantelzorger; uw doel is dat de mantelzorger goed geholpen wordt en niet dat alleen een steunpunt dat kan. - Geef duidelijk aan waarin u aanvullend kunt zijn op de andere zorgorganisaties en –professionals. - Maak de gemeente duidelijk dat deze brede en integrale benadering meer winst oplevert voor alle betrokkenen en dat het niet gaat om aantallen mantelzorgers die een steunpunt weten te vinden. Neem vooral de beslissers mee in uw (veranderende) visie.

Praktijk Meekrijgen van de werkvloer ‘Je moet voorkomen dat het wij tegen zij wordt. Wij hebben ook met verzorgenden van de werkvloer gesproken. Juist hen moet je meekrijgen. Op de werkvloer gebeurt het. Het steunpunt werd gezien als bedreigend, dat moet je wegnemen; laten zien dat je kennis hebt over de samenwerking. Tegelijkertijd moet je bij bestuurders beginnen en hen overtuigen van hun eigen belang, en dat het ieder een iets oplevert.’ Versa Mantelzorgondersteuning


|

25

- Zorg dat uw oproep aan zorgorganisaties en –professionals om door te verwijzen naar het steunpunt niet lijkt op een promotieverhaal voor het steunpunt. - Ga in voorlichtingsactiviteiten niet (alleen) in op wat het steunpunt kan betekenen maar wijs organisaties en hulpverleners op de mogelijkheden die zij zelf hebben en bied aan om mee te denken. - Stel u niet op als de enige die kennis heeft over mantelzorgers; integendeel, iedere hulpverlener heeft eigen relevante ervaringen. - Bij samenwerkingsprojecten: bespreek vooraf duidelijk wie welke rol(len) vervult, wat je van elkaar verwacht, en maak concrete afspraken over ieders inzet en de financiering. - Het inzetten van ervaringsdeskundigen kan zorgprofessionals een spiegel voorhouden en bewustwording op gang brengen. Bouw een klein adressenbestand op van mantelzorgers die hun positieve en negatieve ervaring goed en genuanceerd kunnen en willen verwoorden.

26

|


‘De patiënt trekt, onbedoeld, alle aandacht naar zich toe. De mantelzorgen, in zijn dienende en zorgende rol, heeft juist de neiging zich terug te trekken en geen aandacht voor zichzelf te vragen. Als huisarts moet je dus expliciet vragen naar hoe het met hem/haar gaat.’ Christine Weenink, Huisarts Utrecht


|

27

Tot Slot ‘Samenwerken blijft hard werken en gaat met vallen en opstaan, maar het is alle moeite waard’, aldus Versa Mantelzorgondersteuning. Wij hopen dat deze handreiking u inspireert om te kijken hoe u de zes beschreven stappen en tips van andere Steunpunten Mantelzorg kunt toepassen binnen uw steunpunt. Heeft u vragen? Neem dan contact op met Mezzo. Kijk ook eens op www.mezzo.nl, bijvoorbeeld in de dossiers: Jonge mantelzorgers, Mantelzorg & huisartsen, Mantelzorg & zorginstellingen. Mezzo wenst u een succesvolle samenwerking met de formele zorg

28

|



|

29

Colofon Opdrachtgever en (eind)redactie: Mezzo, Bunnik Inhoud teksten:

WoonZorg Advies (Hetty Top), Doetinchem

Fotografie:

Driejuni tekst en fotografie (Theo Scholten), Doorn

Vormgeving:

Diet Rademaker Grafisch Ontwerp, Utrecht

Drukwerk:

Koninklijke Drukkerij Em. de Jong, Baarle Nassau

December 2010 Deze handreiking is financieel mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS.

30

|


Mezzo

Postbus 179 3980 CD Bunnik T 030 659 22 22 F 030 659 22 20 [email protected] www.mezzo.nl

Samen op weg naar beter Er wordt een steeds groter beroep gedaan op mantelzorgers in onze samenleving en er is steeds meer aandacht voor preventie om overbelasting van mantelzorgers te voorkomen. Daarom is goede afstemming tussen formele en informele zorg heel belangrijk. U kunt hieraan als Steunpunt Mantelzorg een belangrijke bijdrage leveren.

D33 12 10 001

Welke bijdragen dat kunnen zijn en wat het oplevert, kunt u in deze handreiking lezen.

Samen op weg naar beter. Een handreiking over samenwerken met formele zorg

Recommend Documents