Samen naar woorden zoeken Diagnostiek en behandeling van woordvindingsproblemen in de logopedische praktijk
Lieke Cools
Amsterdam, 7 november 2014 Symposium Stichting dysfatische ontwikkeling
Praktijk “Aan den Hofpad” Vessem
Spraak & Taal Ambulatorium Kentalis, Eindhoven
Logopedische behandeling van kinderen met spraak-, taal-en/of communicatieproblemen
Interdisciplinaire hulpverlening en behandeling voor kinderen met complexe spraak-, taal-en/of communicatieproblemen
Op weg naar interdisciplinaire begeleiding vanuit een holistische benadering school Ouder-kind school
ouders
kind
Een kort en intensief behandeltraject dat de spraak-taalontwikkeling weer op het goede spoor zet
Inhoud: • Diagnostiek
• Het belang van het stimuleren van het fonemisch bewustzijn bij kinderen met een zwak fonologisch netwerk • Taaltherapie bij kinderen met woordvindingsproblemen • Samen werken met ouders essentieel: “ WAAROM en HOE” • Samen werken met de school. •
Tot slot
Diagnostiek: Kenmerken in de spontane spraak:
• • • • • • • •
Vermijden van woorden in de spontane taal Pauzes en niet vloeiend spreken Herformuleringen Omschrijven van woorden Lege naamwoorden (ding) en hoofdwerkwoorden (gaan , doen) Fonologische vervangingen (parasol voor parachute) Semantische vervangingen (eend i.p.v. zwaan) (te) veel ondersteunende en vervangende gebaren
Schoolgegevens: • CITO • Toetspakket Beginnende Geletterdheid Aarnoutse CPS Logopedische gegevens: • Discrepantie tussen de actieve en de passieve woordenschat
( bijv. Peabody versus woordenschat
productietest)
• • •
TAK : Verteltaak, Woordomschrijving Celf-4-NL : Zinnen formuleren, Actieve Woordenschat, Woordassociatietest, Woordstructuur. RTNA (Nederlandse Aanpassing van de Renfrew Taalschalen, 4 tot 10 jaar)
Behandeling: Taaltherapie Algemeen: • • • • •
Werk langere tijd rond 1 thema Werk binnen het thema met een aantal doelwoorden binnen verschillende woordtypen (zelfst. nw., werkwoorden, overigen) Bied zowel logopedische oefentherapie als communicatieve therapie. Zet metalinguïstisch en metacognitieve vaardigheden in Compenseer de (vaak zwakke) auditieve kant met de (vaak sterke) visuele kant)
Aspecten t.a.v. de taaltherapie: • • • • • •
Stimuleren van het fonemisch bewustzijn Versterken van het fonologisch netwerk Versterken van het semantisch netwerk Aanbieden van woordvindingsstrategieën Transfer naar dagelijkse situaties Metalinguïstisch vaardigheden stimuleren
In Nederland: Hoe zit het met de leesproblematiek:’ Inspectie (2006): Aantal zwakke lezers einde bao Blomert (2002) Aantal dyslectische kinderen NICHD/BOV-project Geen goede lezer vanwege Kwaliteitsproblemen
25,- %
3,6 % 21,4 %
Uit “effectief omgaan met risicolezers”, Dr. Kees Vernooij Waarom is fonemisch bewustzijn belangrijk in het kader van preventie van leesproblemen? Ball& Blachman, 1991:
“ De vaardigheid van kleuters op het gebied van fonemisch bewustzijn is de beste voorspeller voor het (toekomstig) leren lezen. Het is een betere voorspeller voor leessucces dan IQ, woordenschat, begrijpend luisteren of de opleiding van de ouders. Risicokleuters die intensieve interventies op het gebied van fonemisch bewustzijn krijgen aangeboden, lezen in groep 3 beter dan kleuters die deze aandacht niet krijgen”. Veel kinderen met woordvindingsproblemen hebben moeite met de vaardigheden rondom het fonemisch bewustzijn. Belangrijk : - m.b.v. Toetspakket Beginnende geletterdheid , Aarnoutse CPS (voor groep 1 t/m 3) eventuele achterstand te signaleren - planmatig stimuleren van deze vaardigheden
Wat werkt: aanpak bij kleuters/ kinderen in groep 3 • • • • • • • • • •
Werk vanaf groep 1 aan het Fonemisch bewustzijn Na 2 maanden geen verbetering -> schakel logopedist in Vroege signalering Duidelijke, hoge en toetsbare doelen Extra-tijd voor risicokleuters Convergente differentiatie Effectieve instructie Monitoren leesontwikkeling Methodisch en planmatig werken Risicokleuters vanaf start groep 3 een uur extra instructie per week
1. Stimuleren van het fonemisch bewustzijn Hiermee versterk je tevens het fonologisch netwerk Klankkast (routine die veel gebruikt wordt in groep 1 en 2): • Thematisch • Differentiëren 4 en 5 jarigen • Bel: Luisterhouding (luisteren) • De Hak en plak slak : auditieve analyse en synthese (isoleren van klanken, analyse , synthese, manipuleren van klanken) • Lettervogel: letter van de week (letterkennis) • Mol de rijm mol: rijmen (rijmen) • Schoen: zin verdelen in woorden (zinnen en woorden) • Kikker: woorden in lettergrepen (klankgroepen)
2. Fonologisch netwerk versterken Visueel ruimtelijke informatie wordt door kinderen met een taalprobleem / dyslexie doorgaans beter verwerkt dan auditief fonologische informatie. Het is belangrijk om van deze sterke kant gebruik te maken.
F & L methode: • Is ontwikkeld ter ondersteuning van technisch lees-/spellingsproces • De sterke visuele vaardigheden worden ingezet om de zwakkere auditieve vaardigheden te versterken • De (auditieve) klankstructuur van woorden worden gevisualiseerd met behulp van kleuren
3. Semantisch netwerk versterken Maak gebruik van grafische modellen: woordspin
Andere grafische modellen:
Woordkast Woordparachute woordtrap • •
Het Vijftaktmodel , ‘ Met woorden in de weer’ , van den Nulft @ Verhallen Praktische toepassing (o.a. ‘ Op Woordenjacht’ , Jack Duerings e.a. ):
4. Woordvindingsstrategieën Tekenen Eerste letter van het woord Omschrijven Een gebaar maken
Leren omschrijven bijv. dieren algemeen
specifiek (vogels)
Omschrijvingskaartjes broodbeleg
5. Metalinguïstisch werken Doel: - het kind wordt eigenaar van zijn ‘probleem’ - versterkt het zelfvertrouwen en gevoel van autonomie - het kind is in de regie Door: • Leren ontdekken en bewust maken dat er woorden zijn: - Die je meteen kunt oproepen - Die je niet kent -Die je wel kent maar niet kan oproepen
• Aanbieden van stellingen • Stellen van doelen (motivatie attributie) methode • Stimuleren van zelfreflexie
Het vollehoofdenboek Een werkboek voor kinderen en volwassenen, Linde Kraijenhoff. Uitg. Acco
Samen met ouders , WAAROM en HOE • Ouders ondersteunen in realiseren van communicatieve voorwaarden (stiltes laten vallen, spreektempo, strategieën in helpen zetten, communicatieve principes toe leren passen..)
• Samen op pad!
Samenwerking met school
Hoe? - Leerkracht woont de behandeling bij!! - Communicatie map (thuis- school - logopedie) - Werken binnen het zelfde thema en met dezelfde doelwoorden - De leerkracht zet doelwoorden in en werkt op meta niveau - Transfer: de leerkracht helpt om de strategieën in te zetten - Logopedist coacht leerkracht
Tenslotte: Jan Kortie: “ieder mens is een WONDER, onbegrensd. Het ‘probleem’ is er wel maar we benaderen het vanuit NIEUWSGIERIGHEID NAAR HET WONDER”
In de behandeling: • Blijven we nieuwsgierig naar het WONDER dat de ander, de ouder , het kind… is en benaderen van hieruit het taal”probleem”. • Is verbinding essentieel. Verbinding met jezelf, het kind, de ouder, de leerkracht.. • Is vakkennis onontbeerlijk, er is echter geen standaard benadering . Steeds opnieuw onderzoeken we wat de ondersteuningsbehoeften zijn voor het kind , de ouder en de school ..
Beeld: “ Meander” ( dialect “MeeAnderen”) Jack Wilting
Lieke Cools Logopedie & Onderwijsadvies Praktijk “ Aan Den Hofpad”
Logopedist binnen het Spraak & Taal Ambulatorium Koninklijke Kentalis
Den Hofpad 22 5512 AC Vessem
Castilielaan 8 5629 CH Eindhoven
[email protected] Tel : 06-53230635
[email protected] Tel Kentalis : 040-2647000
