Samen zoeken naar gelovige levenszin

CATECHESE

con†act special zomer 2003

WAT: EEN INFORMATIEKRANT OVER DE NIEUWSTE METHODEN OP GEBIED VAN CATECHESE AAN VERSCHILLENDE LEEFTIJDSGROEPEN EN EEN OVERZICHT VAN LEVERBARE MATERIALEN. VOOR: CATECHESETEAMS, PASTORES, JEUGDOUDERLINGEN, ADVISEURS JEUGD EN JONGEREN.

OVER CATECHESE EN LEVENSLOOP

Samen zoeken naar gelovige levenszin gen oproept, waar je als catechesegroep langere tijd mee voort kunt. Voorwaarde is dat catechisanten en catecheet bereid zijn om een soort onderzoeksgroep te vormen, waarin je samen op zoek gaat naar antwoorden. Mensen in en buiten de geloofsgemeenschap kunnen bij de beantwoording betrokken worden. Internet geeft ook mogelijkheden, maar heeft door zijn zakelijke benadering ook beperkingen. De catecheet blijft hoe dan ook de begeleider, die als het nodig is, z’n inbreng heeft.

Velen hebben zo hun favoriete cabaretier. Voor mij is dat Herman Finkers. Hij geeft me zowel te lachen als te denken. In de volgende tekst bijvoorbeeld: De radio staat aan. Er klinkt, zachte, troostende muziek. Daar doorheen klinkt een stem: Wanneer u eenzaam bent vannacht. En bij u zelf denkt: Waartoe leidt dit alles? Waartoe ben ik op aarde en wat heeft alles voor een zin? Juist op dat moment kan God u tegemoetkomen. Haal niet in, blijf rechts rijden en probeer hem met lichtsignalen te waarschuwen!

Het leerboek Moeten de catecheseboeken met leerstof, vragen en opdrachten nu weg? Dat is niet het geval. Hierin staat immers, vaak in een zekere orde, aangegeven hoe de kerk vraagstukken, Bijbel en traditie verstaat. Verhalen, gedichten, korte teksten en beeldmateriaal geven daarbij op eigen wijze zicht op beleving en ervaring. Levenswijsheid en levenskunst, zorgvuldigheid en gelovige betrokkenheid bij God en mensen zijn in een goed catecheseboek te vinden. Het eigen denken kan er aan worden gespiegeld. Het boek behoudt dus zonder meer z’n functie. Wel zal het flexibeler moeten worden ingezet: als naslagwerk of om bepaalde onderwerpen of blokken uit te kiezen.

Vreemde tekst voor een verhaal over ontwikkelingen in de catechese? We zullen zien. De inzet van de catechese De huidige catechese kiest de inzet bij de levens- en geloofspraktijk van mensen, bij beleving en ervaring. Dat is ook wat Finkers in zijn tekst doet. Hij begint bij een onderwerp, dat direct voorstelbaar is: eenzaamheid. En dan naar de laag eronder: waartoe leidt dit alles? Daarna de diepste levensvraag: wat heeft dit alles voor zin? Dit is precies de trits uit de literatuur over catechese: beleving, levensvraag, zingeving. Als het leven onderbroken wordt, stil valt, zo wordt er bij gezegd, doet zich deze trits het meest existentieel voor. En daar moet de catechese inzetten. De mens onderweg Welke beeld van mensen - kinderen, jongeren en volwassenen speelt hier? Volgens Herman Finkers is dat de mens als zinvrager en zinzoeker; de mens onderweg. En dat beeld komt opnieuw overeen met de huidige theorie over catechese, die de mens ziet als een soort pelgrim. Geregeld lopen anderen met hem op. En in die ontmoeting licht - via een verhaal, een gedicht, een beeld, een tafereel, een lied - iets op waarop je uren, soms dagen verder kunt. Of het kan je gebeuren - als eens op weg naar Emmaüs - dat je naast je een Metgezel ontwaart, die je iets onbegrijpelijks doet begrijpen,

Motieven Nieuwe catechesemethode in losse delen voor 14-15 jarigen, ontwikkeld door het Landelijk Dienstencentrum van SoW-kerken 2

het leven als brood met je deelt of die je uit de verte roept en de weg wijst. In zijn levensloop verwerft de mens van nu geen sluitend geloofssysteem, waarin alles van a tot z klopt. Het is de vraag of dat ooit het geval is geweest. Het leven stelt immers steeds weer nieuwe vragen en nieuwe opgaven, waarop bestaande inzichten geen passende antwoorden hebben. We moeten het doen met elkaar, met de geloofsgemeenschap, met levenslang zoeken en leren, met een belofte, met ‘Zien – soms even’. En dat is al heel wat. De catechese Wat betekent deze beeldtaal concreet voor de catechese? Om te beginnen verschuift het doel. De ca-

techese is al lang niet meer gericht op kennis. Al kun je er ook niet zonder. De catechese heeft ook niet meer als eerste doel om kinderen en jongeren naar de kerkgemeenschap toe te leiden. Het doel is om bij hen gevoeligheid voor (gelovige) spiritualiteit en waardebeleving te ontwikkelen: verwondering, openheid voor het geheim van het leven en het bestaan van God en menswaardigheid en respectvol leven. Daarbij gaat het om de eigen identiteit van jonge mensen. Heel kort samengevat, gaat het om het antwoord op de vraag: hoe versta ik mezelf in relatie tot mijn eigen zijn, de ander, de schepping, de samenleving, de geloofsgemeenschap, God. Alleen vanuit dat verstaan is het mogelijk om gehoor te geven op de uitnodi-

Belijdenis doen Door gespreksthema’s langs de lijn van het kerkelijk jaar, worden catechisanten voorbereid op hun openbare belijdenis. 4

ging om te kiezen voor God en kerk. Het leerproces Wat vraagt deze doelstelling van het catechetisch leerproces? Primair vraagt het om een open, stimulerende leeromgeving om vrijmoedig de eigen belevingen en vragen in te brengen; daartoe geholpen door de catecheet via verhalen, tijdschriftartikelen, film- en videobeelden en excursies. Gedacht kan worden aan vragen als ‘Kun je zonder geloven ook gelukkig worden?’ ‘Wat is menswaardig leven en sterven? ‘Waarom ben ik gedoopt?’ Zo is bekend, dat een excursie naar een andere kerk- of geloofsgemeenschap, naar een verpleeghuis of naar een asielzoekerscentrum vra-

Een nieuwe aanpak? Is wat hier gepresenteerd wordt nieuw? Ondanks de actuele doordenking is dat nog maar de vraag. Oudere mensen kunnen vaak haarfijn vertellen wat ze vroeger aan de catechese hebben gehad. Dat was vaak op die momenten waarop werd ingegaan op vragen, die hen werkelijk bezig hielden en ze zelf ontdekkingen deden. Des te meer ligt hierin een argument om de weg op te gaan van zoeken naar antwoorden op levens- en geloofsvragen. In de goede hoop, dat God mensen op die weg ‘knipperend’ tegemoet komt. Henk Kuindersma godsdienstpedagoog aan HBO Theologie van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden

Eerste communie en vormsel vragen een goede voorbereiding. Daarvoor zijn verschillende methoden en GCO zet die in twee brochures op een rij. 9

EN VERDER: COLUMN: BETTY GRAS pag. 2 NIEUW: REISVERHALEN pag. 3 VRAGEN NAAR DE ANDER pag. 5 FLEXCATECHESE pag. 6 KLOOSTERBEZOEK pag. 7 KOM IN DE KRING pag. 8 KINDERLEERHUIS pag. 9 CREATIEF IN CATECHESE pag. 10 CATECHESEMETHODEN pag. 11

2 con†act

CATECHESE

LANDELIJK DIENSTENCENTRUM BRENGT ME THODE MOTIEVEN

Wereld van kerk en geloof Motieven is een nieuwe catechetische methode voor jongeren van 14-15 jaar, die in afleveringen zal verschijnen. Deze afleveringen hebben verschillende onderwerpen, motieven, uit de wereld van kerk en geloof tot thema. De titel is een meervoud, dat is niet toevallig. Geloven in deze tijd betekent keuzes maken en in een veelvoud van meningen, verhalen, ervaringen en verklaringen je weg zien te vinden. In de catechese wordt een ontmoetingsplek gecreëerd, waar jongeren hun mening kunnen toetsen aan die van anderen, verhalen kunnen vertellen en aangereikt krijgen. Hier kan geloof en kerk-zijn ervaren en gedeeld worden. In dat gesprek spelen allerlei motieven en beweegredenen. Daarvoor is ruimte. Aanpak Het materiaal bestaat uit losbladige afleveringen, die gebundeld kunnen worden in een map. Elke aflevering bestaat uit materiaal voor een catechetisch blok van 5 á 10 bijeenkomsten rondom een thema, geordend in 5 subthema’s. Dit alles betekent niet dat deze methode een hapklaar geheel is. Voor de meeste subthema’s geldt dat het geboden materiaal te veel zal zijn om in één keer te behandelen. Dan zult u dus een keuze moeten maken. U kunt er ook voor kiezen om een thema in twee bijeenkomsten te behandelen: een

eerste keer verkennend, de tweede keer meer verdiepend en verwerkend. Vooral als de groep gewend is aan korte bijeenkomsten van bv. drie kwartier, kan dit een manier zijn om de onderwerpen goed tot hun recht te laten komen. Deze aanpak is bewust gekozen. Niet iedere groep is hetzelfde, niet iedere catecheet is hetzelfde. En dus is ook niet iedere werkvorm voor iedereen geschikt. Door uw groep goed te observeren en bij uzelf te rade te gaan, kunt u het best beoordelen welke onderdelen het beste passen bij u en uw groep. Het materiaal voor de catechisanten bestaat uit losse werkbladen en kopieerbladen. Als catecheet kunt u zelf beoordelen welke bladen u wel en niet wilt gebruiken. Ook biedt dit losbladige systeem u de mogelijkheid om desgewenst eigen materiaal toe te voegen, zoals foto’s, eigen teksten, gedichten en dergelijke. U kunt de bladen zo vaak kopiëren als u wilt. Over het hoe en waarom van deze manier van catechese geven, is bij de werkmap een diskette opgenomen met daarop het boek Ander licht op tienercatechese van Jan Willem Drost. Hierin wordt beschreven welke ontwikkelingen er zijn in het contact tussen jongeren en de kerk, de leefwereld van jongeren en de wijze waarop het aanbod vanuit de kerk hierop kan inspelen. Dit handige naslagwerk is

inmiddels uitverkocht, maar als DIGI-boek nog downloaden via uitgeverij Narratio. Serie Het eerste deel van de serie heeft als titel Werelden. Hierin worden de verschillende leefwerelden verkend waarin jongeren zich bewegen. De wereld van school is immers een andere dan de wereld van thuis. De wereld van sport is een andere dan die van de kerk. Kortom: de wereld waarin je leeft is niet eenduidig. De ene grote wereld waarop mensen leven valt uiteen in verschillende leefwerelden, die elkaar soms maar nauwelijks lijken te raken. Juist in deze maatschappelijke situatie is het belangrijk dat jongeren vaardigheden ontwikkelen die hen helpen om keuzes te maken en voor hun keuzes te staan. De vraag naar de verbinding van het geloof met je dagelijks leven is een belangrijk motief in het leven van mensen, en van oudsher onderwerp van catechese. Het tweede deel van de serie

draagt de simpele titel Kerk. In deze serie verdiepen de jongeren zich in allerlei aspecten van kerken gemeentezijn. Een belangrijk motief hierin is de ontmoeting met andere, volwassen, gemeenteleden. Zo proberen we de jongeren oog te laten krijgen voor de verschillende motieven die mensen hebben om bij een kerk te willen horen, om zo ook hun eigen plek in de gemeenschap te leren bepalen. Het derde deel, nu nog in ontwikkeling, zal gaan over rituelen en viermomenten in het leven en de rol van de kerk daarbij. Denk bijvoorbeeld aan geboorte en doop, trouw- en relatievieringen en het gedenken van gestorvenen. Motieven is een uitgave van het Landelijk Dienstencentrum voor de SoW-kerken, in samenwerking met uitgeverij Narratio. Geertje de Vries predikant in de SoW-gemeente te Barneveld en betrokken bij de ontwikkeling van catechetische projecten

Motieven Geertje de Vries. Narratio, Gorinchem. Startmap: opbergmap, met inleiding en DIGI-boek Ander licht op tienercatechese, J.W. Drost, ISBN 90-5263-321-5, € 7,50. Deel 1: Werelden. Catecheseblok voor 5-10 lessen over de werelden waarin jongeren leven en hoe zij zich daarin op- en openstellen, uitgave 2003, ISBN 90-5263-421-1. Deel 2: De kerk, uitgave 2003, ISBN 90-5263-521-8. Per deel € 15,-.

Een pas op de plaats… Catechisatie… op bezoek bij de dominee, geklier tijdens het gebed, maar ook felle discussies en veel vragen! Dat zijn zo wat associaties die me door het hoofd schieten wanneer ik terugdenk aan de catechisatie die ik heb gehad. Als puber was het natuurlijk altijd een beetje zoeken naar de juiste houding, deels met tegenzin maar toch ook wel nieuwsgierig luisterde ik naar de predikant en deed ik mee. Ik moet eerlijk bekennen dat me van die tijd weinig is bijgebleven. Pas toen ik in Groningen ging studeren, wilde ik bewust opnieuw een plekje vinden in ‘de kerk’ en het meedoen aan catechisatie (of jongerengespreksgroep) was daar een onderdeel van. Eén avond staat me nog bijzonder bij. De predikant liet ons rond een kring met stoelen lopen, waarbij elke stoel een naam had: liefde, geloven, God, kerk, vriendschap, Jezus, etc. We schoven telkens een stoel op en mochten om de beurt bij elke stoel zeggen wat we wilden: associaties, vragen of een anekdote. Of we mochten gewoon even stil zijn. Voor mij is dit eigenlijk waar het bij catechisatie om gaat: het stil staan of stil zijn bij belangrijke geloofs- en levensvragen. Hoe sta ik in het leven? Hoe denk ik over geloven en God? Kan ik dat delen met anderen? Kan ik daarin ook leren van anderen? Soms roepen de gesprekken meer vragen op, soms werken ze juist verhelderend, maar het belangrijkste is dat catechisatie ruimte voor bezinning geeft. In je eentje kom je daar vaak niet aan toe. En dus betekent catechisatie voor mij vooral een zinvolle pas op de plaats. Betty Gras studente in Groningen

con†act 3

CATECHESE

REISVERHALEN – EEN NIEUW CATECHESEPROJECT

Van concept naar uitgave

Wie verre reizen doet, kan veel verhalen

Op de afdeling LeVo (Levensbeschouwelijke Vorming) van GCO fryslân worden we iedere keer weer verrast door boeiende initiatieven van creatieve mensen. In de ene plaats wordt bijvoorbeeld een videoproject voor 17 plus ontwikkeld, iemand werkt de metafoor van de levensreis uit tot een inspirerend project en een ander is bezig met een gemeentewerkboek. Predikanten, kerkelijk werkers en gemeenteleden kloppen met deze ideeën bij ons aan. We bekijken kritisch of zo’n concept een bredere verspreiding verdient. En dan begint het pas. Wat de schrijver te bieden heeft, verdient een goede vormgeving. De inhoud dient dus duidelijk en toegankelijk beschreven te zijn. Met de auteur zoeken we naar structuur en helderheid. Het is belangrijk om de stof op gevarieerde manieren aan te bieden. Zó, dat de deelnemers op verschillende wijzen worden aangesproken. Het gaat niet alleen om hun verstand, maar ook om hun gevoelsleven, hun persoonlijkheid en hun levenswijze. Dat vraagt om een brede inzet van werkvormen en teksten: verhalend, poëtisch, creatief, informerend, verkennend. Het concept wordt uitgetest in andere gemeenten. Ondertussen maakt de tekenaar speciaal voor dit project illustraties bij de tekst. De gebruikers bespreken hun praktijkervaringen met de auteur. Als alles af is, kijkt de correctrice het concept na. Dan gaat de DTP-afdeling aan de slag met de lay-out. Er wordt nagedacht over de vormgeving en het formaat van de uitgave. In elke fase van het project is de auteur nauw betrokken bij de keuzes die er worden gemaakt. Het catecheseproject dat zo ontstaat, wordt uitgegeven in samenwerking met uitgeverij Narratio. Tenslotte presenteert de schrijver zijn werk met gepaste trots tijdens het Open Huis van het Katechetisch Centrum.

De catechisatie is afgelopen. Snel staan de jongeren op. Een enkeling blijft even hangen. Hij wil nog graag iets kwijt. De anderen haasten zich naar buiten. Daar vergeten ze hun haast en nog lang blijven ze staan kletsen. Over de dingen van de dag. Voor deze jongeren is het project Reisverhalen bedoeld. Het beeld van de reis is veelzeggend voor het leven van jongeren. Groeien betekent dingen achter je laten en telkens nieuwe landschappen binnen gaan. Soms gaat het heel heftig. Soms zijn er rustpunten. Gesprekken met reisgenoten zijn welkom. Hier en daar vindt de reiziger onderdak en soms is er de schaduw van een kleine kapel. Kortom: de metafoor van de reis biedt talloze aanknopingspunten voor gesprekken en ontdekkingen. Het op reis zijn verbindt immers mensen van jong tot oud en van alle tijden. En is de Bijbel niet bij uitstek het reisverslag van mensen op weg naar een nieuwe hemel en een nieuwe aarde? Het project Reisverhalen is bestemd voor jongeren van 14 tot 17 jaar. Het kan in de huiscatechese worden gebruikt en in de predikantscatechese. Dit catecheseproject gaat uit van het concept van het Joodse leerhuis. Dat wil zeggen dat leren geen eenrichtingsverkeer is. Elke ontmoeting van mensen is een nieuw leerproces voor alle betrokkenen. Catecheet en catechisant weten in dit leerproces beiden van geven en ontvangen. De catecheet draagt materiaal aan en structureert. Hij of zij bewaakt de openheid van het leerproces met name

waar het gaat om het luisteren naar de stem van God in de reisverhalen van mensen. Vormgeving De Wegwijzer voor de catecheet wijst in een veertiental etappes de weg door het project. Dankzij kleine hoofdstukjes met veelbetekenende namen - reisdoel, verkenning, route, bagage, startpunt, stappen en een extra tip voor onderweg - vindt de catecheet makkelijk zijn of haar weg in het materiaal. Voor de jongeren is een bundel afwisselende werkvormen, teksten en verhalen samengesteld, die zo is uitgegeven dat deze voor hen aantrekkelijk is om te bewaren. Een opvallend bestanddeel van dit materiaal wordt gevormd door een bewerking door de auteur van vijftien pelgrimspsalmen. Deze zijn bij elk hoofdstuk aan het materiaal toegevoegd onder de titel Een lied voor onderweg.

Het project Reisverhalen bestaat uit een veertiental etappes. In elke etappe komt weer een ander aspect van de levensreis van mensen naar voren. Zo wordt eerst de metafoor van de reis verkend. Vervolgens wordt de weg van de kleine heldin uit een sprookje vergeleken

hun verhaal. Ten slotte gaan de catechisanten in gedachten door het diepe water van de doop. Het project heeft een lange reis gemaakt voor het de gebruiker kon worden aangeboden. De route begon in een wijkgemeente. De reisgenoten waren

Psalm 122 ik ben op zoek naar een stad waar de mensen zingen naar een stad waar het veilig is en goed maar dan graag voor iedereen Jeruzalem huis van God een stad van vrede soms zie ik haar al liggen dan zwaai ik dan roep ik vrede vrede en geluk vrede voor ieder die daar wonen wil

met die van de grote held uit een bijbelverhaal. De belevingswereld van jongeren komt aan de orde naar aanleiding van een levendige bezinningstekst. Met behulp van een chassidisch verhaal en een beeldmeditatie wordt een reis naar binnen gemaakt. De opstelling van een groepsportret helpt de jongeren zich te verdiepen in de gelijkenis van de verloren zoon. Reisliederen komen aan de orde in muziek die de jongeren aandragen en in de Psalmen met hun beeldtaal. De jongeren interviewen mensen in hun omgeving. Ze vragen naar hun levensweg en luisteren naar elementen die ze vast willen houden. Abraham en Mozes doen

jongeren met hun plezier in het materiaal. Een groepje predikanten was bereid het project uit te testen met jongeren en huiscatecheten. Zij waren samen met de jongeren de spoorzoekers van het project. Pleisterplaatsen waren het Katechetisch Centrum van GCO fryslân te Leeuwarden en de uitgeverij Narratio. De gesprekken die hier werden gevoerd, waren voor het project van grote waarde. Het reisverhaal van het project wordt nu vervolgd door jongeren met hun catecheet. Henk G. Teeuwen predikant van de SoW-gemeente te Emmeloord

Reisverhalen, gesprekken onderweg. Catecheseproject voor 14–17 jaar. Henk Teeuwen, ill.: Mattie van der Veen. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 2003. ISBN 90-76842-18-3, € 6,50 Wegwijzer ISBN 90-76842-17-5, € 12,50.

Zo is Reisverhalen ontstaan. En dat videoproject en dat gemeentewerkboek? Daar hoort u nog van. Arda de Boer

4 con†act

CATECHESE

GESPREK MET AUTEUR CEES GLASHOUWER

Geloven in samenhang Geloven in samenhang is bestemd voor (predikants)catechese met volwassenen en mensen die overwegen belijdenis te doen. De uitgave bestaat uit een boek voor de deelnemers en een handleiding voor de gespreksleider. Het boek bevat gespreksthema’s, die geordend zijn langs de lijn van het kerkelijk jaar. De deelnemers krijgen de gelegenheid om zowel de betekenis van het geloof als hun eigen beleving ervan te verkennen. De ontmoeting met elkaar is daarbij wezenlijk. De handleiding biedt achtergrondinformatie en suggesties voor werkvormen bij de thema’s. Elk onderwerp wordt vergezeld van een poëtische tekst, die een extra dimensie aan het gesprek kan geven. Geloven in samenhang is geschreven door ds. Cees Glashouwer, predikant van de Hervormde Gemeente in Harlingen. Ik ontmoet hem in zijn studeerkamer temidden van vele boeken, een serie van in afvalhout ingelijste tekeningen, een computer, een tv, videobanden, posters en een kopieerapparaat. Kortom: de werkruimte van een veelzijdig mens.

ontstaan in een bijbelkring in mijn gemeente hier in Harlingen. Het materiaal dat ik daarvoor maakte, beviel goed. En dat nodigt uit om door te gaan. Praten over het geloof is best moeilijk. Mensen kennen vaak de woordenschat wel die erbij hoort. Maar bespreken wat het geloof inhoudt, wat het voor je betekent en hoe je het beleeft, is moeilijker. Maar eigenlijk ligt het begin nog verder terug. Afgezien van het feit dat het een manier is om verantwoording af te leggen van mijn geloof, ben ik begonnen met het ontwikkelen van catechesemateri-

In den beginne was het vuur…. een kring van licht en vriendschap of misschien een tuin, waar God en mens elkaar ontmoetten en warmte vonden bij elkaar, als de dag koel geworden was. Zij hadden de tijd en de vrijheid om met elkaar te praten en te genieten van al wat is. Maar toen wrong de slang zich tussen hen in. De mensen trokken weg, de wereld in, stortten zich in de kouwe drukte van alledag, vonden geen tijd meer, vonden elkaar niet meer, vonden zichzelf niet meer en God. Maar het verlangen is gebleven, het verlangen naar warmte, naar vreugde om elkaar, een gastvrije plek bij het vuur.

Waar komt het idee vandaan om een boek met gespreksthema’s over het christelijk geloof te schrijven? De eerste aanzet voor dit boek is

aal omdat ik het nodig vind. In mijn studententijd raakte ik eens in een gesprek met jongeren behoorlijk geïrriteerd om de voor

mijn gevoel oppervlakkige manier waarop er over het geloof werd gepraat. Eén van hen reageerde: “Je moet niet boos worden, ik weet niet beter dan dit”. Die opmerking heeft mij aan het denken gezet. Daarom wil ik jongeren materiaal aanbieden waar ze wat verder mee komen. Materiaal, dat hen helpt om het geloof te doordenken. Omdat iedereen erbij moet kunnen, is het belangrijk om in heldere taal kort aan te geven waar het om gaat. In het begin van de 80-er jaren heb ik stencils gemaakt voor belijdenisgroepen. Op verzoek van Cees van den Berg is dat een uitgave van het Katechetisch Centrum geworden met als titel Samen verder praten over het geloof. Op een gegeven moment is zoiets verouderd. En dus is in 1992 Op zoek naar een gelovige levenskunst verschenen. Dat boek loopt nog steeds goed. In 2000 is er een tweede druk van verschenen. Waarom heb je nu daarnaast ‘Geloven in samenhang’ geschreven? Wat is het eigene ervan? Het idee voor Geloven in samenhang is ontstaan vanuit mijn belangstelling voor de relatie tussen het christendom en het jodendom. De nieuwe kerkorde heeft het over de ‘onopgeefbare verbondenheid’ van de kerk met Israël. Ik vind dat de kerk daar ook in de catechese aandacht aan kan en moet besteden. Daarom heb ik indertijd o.l.v. Doddy van Leeuwen van het Landelijk Diensten Centrum in Utrecht ook meegewerkt aan de werkmap Ik-zij-wij n.a.v. het 50jarig bestaan van de staat Israël. In Geloven in samenhang speelt deze verbondenheid mee in de doordenking en verkenning van het geloof. Je kunt het christelijk geloof niet verstaan zonder na te denken over het joodse geloof. Abraham is de vader van álle gelovigen, dus ook van mijn geloof. De kerk is een volgende fase van het verbond van God met mensen. Eerst was en is er zijn verbond met Israël. Joden en christenen staan samen in een traditie van een paar duizend jaar! De joodse traditie leert ons wat er met Abraham (en dus ook met ons) aan de hand is. Hij is tegelijk een vreemdeling en bewoner. Volop deelt hij in de samenleving van zijn tijd en tegelijk neemt hij afstand. We kunnen de betekenis en de bedoeling van het evangelie beter verstaan, als we deze joodse achtergrond erbij betrekken. In de kerk spreken wij over Jezus met de hoogst denkbare titel: Zoon van God. Maar we kunnen Jezus niet leren kennen zonder oog te hebben voor zijn menszijn. Dat mens-zijn is echter niet een algemene, abstracte kwalificatie, maar bepaald en ingevuld door het jood-zijn. Mijn Heer is niet te volgen, niet te begrijpen zonder te weten dat hij jood is.

Kenmerkend voor Geloven in samenhang is de ordening volgens de lijn van het kerkelijk jaar. Van elk thema wordt aangegeven hoe het samenhangt met de eredienst in de kerk. Die koppeling tussen gesprek, viering en ritueel maakt het geloof beleefbaar. Zo ontstaat er samenhang tussen het eigen geloof en het geloof van de gemeente, tussen de enkeling en de groep. Met elkaar kun je de geloofsbeleving delen, ook tussen de generaties. In en dankzij de ontmoeting met anderen groeit het eigen geloof.

heeft het concept uitgeprobeerd in hun gemeente. Op het Katechetisch Centrum hebben wij samen deze ervaringen met het materiaal besproken. Dat leverde waardevolle tips en aanvullingen op, die ik verwerkte in mijn tekst. Bij elk thema zocht of schreef ik een gedicht. Ze kunnen een plek krijgen aan het eind van de cate-

Jezus Ik weet niet wat ik zeggen zou, kwam ik je zomaar ergens tegen. ‘k Was met mijzelf geheel verlegen, zo heidens en zo raar bij jou. Een vreemde zou jij voor mij zijn, met vreemde woorden, vreemde zeden, een vrome Jood van langgeleden, aan God gewijd en streng en rein. Maar dan kijk jij mij plots’ling aan, word ik geraakt door jouw verhalen. En waar wij mensen soms ook dwalen, jij bent intens met ons begaan. Ik weet niet wat ik zeggen moet, Denk niet dat jij op mij kunt bouwen en da’k je volg in blind vertrouwen. Maar jij doet mij enorm goed.

Hoe is Geloven in samenhang tot stand gekomen? Aan de hand van het materiaal dat ik voor de bijbelkring in mijn gemeente heb gemaakt, heb ik samen met Henk Kuindersma van het Katechetisch Centrum een paper gemaakt. Daarin werden de hoofdlijnen van het boek uitgezet. Voor het theologisch en pedagogisch kader heb ik ook veel gehad aan het werk van Evert Jonker. Een groep predikanten

chese-avond. Dat is het moment om het gesprek en de gedachten samen te knopen en een moment van rust te beleven. Ik hoop dat Geloven in samenhang een boek is geworden voor mensen van 18 tot 80. Arda de Boer–van Veen projectmedewerker bij de Afdeling LeVo van GCO fryslân in Leeuwarden

Geloven in samenhang. Gespreksthema’s voor volwassenencatechese en belijdenisgroepen. Cees Glashouwer. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 2002. ISBN 90-76842-14-0, € 8,-; Handleiding ISBN 90-76842-13-2, € 4,50. Op zoek naar een gelovige levenskunst. Gespreksthema’s voor volwassenencatechese en belijdenisgroepen. Cees Glashouwer. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 2001. ISBN 90-76842-03-5, € 10,-; Handleiding ISBN 90-76842-10-8, € 4,50.

con†act 5

CATECHESE

JONGERENCATECHESE IN HILVERSUM

Vragen naar de ander in het Stercafé Vragen naar de ander is een project voor (huis)catechese met jongeren van 12-16 jaar. Het catechetisch proces zet in dit project in bij de leefwereld van jongeren. De catechisanten worden in de ontmoeting met elkaar en met anderen uitgenodigd hun mens zijn en het christelijk geloof met elkaar in verband te brengen. Ze worden aangemoedigd na te gaan hoe dit geloof gestalte krijgt in de gemeente en in de maatschappij. De woorden van de geloofsbelijdenis vormen de achtergrond van deze ontmoetingen. Het project bestaat uit een handleiding voor de catecheet en een map met kopieerbare werkbladen voor het gebruik in de groep. Vragen naar de ander is het derde deel uit een serie. Eerder verschenen Praten met de ander (over de woorden van het Onze Vader) en Onderweg met de ander (over de Tien Woorden). De Samen op Weg-gemeente rondom de Bethlehemkerk in Hilversum heeft met dit project gewerkt. Eigen plek De jongeren van deze wijkgemeente hebben een eigen plek: Het Stercafé. Ze runnen Het Stercafé zelf. De bestuursleden zijn verantwoordelijk voor de inkopen. Ze letten op de sfeer; voelt iedereen zich op zijn gemak? Ze kunnen terugvallen op de Stercoördinator. Het café is één keer in de twee weken open. De jongeren vanaf 12 jaar zijn er op vrijdagavond van

groepen gebruiken dezelfde onderwerpen uit het project. Maar dat pakt per groep verschillend uit. Door een goede voorbereiding ben je als catecheet in staat om de lijn vast te houden, maar een avond verloopt toch altijd weer anders dan je denkt. Soms is een tekst uit Allerlei, de rubriek met korte verhalen en gedichten, die in elk hoofdstuk voorkomt, genoeg om over te praten. Vooral de thema’s, die raken aan levenservaringen, zoals dood en verdriet, roepen veel op. Soms was het jammer om te moeten stoppen. En het blijkt meestal niet te werken om na twee weken het thema nog

begeleiden de catechesegroep van 12-13 jaar. Marco Geluk en Cees Mechielsen werken met de 14-15 jarigen. Na een uur catechese komt iedereen weer samen. Vaak wordt er een film gedraaid, die de jongeren vooraf via internet hebben gekozen uit het aanbod van het Sterbestuur. Er is gelegenheid voor gezelligheid, ontmoeting en gesprek. De jongeren ontmoeten elkaar in een ontspannen sfeer en voelen zich bij elkaar betrokken. Dat werkt door in de catechese. Keuzes In Hilversum trekken jongvolwassenen, die dicht bij hen kunnen staan, met de tieners op. Deze jonge mensen leren zelf ook weer in dit proces. Peter en Marco zijn jeugdouderling, Cees en Ellie zijn gemeentelid.

Wonder Sta een even stil bij jezelf. Denk je eens in hoe je begon: klein als een speldenknop. Al na negen maanden kwam je als mensenkind ter wereld. Je leerde lachen, geluidjes maken, zitten, kruipen, lopen, denken, praten… je groeide en groeide … het hield niet op. En nu? Wie ben je nu? Kijk eens naar je lichaam en denk je eens in hoe klein het begon! Je geest ontwaakte uit het onbewuste en nu …? Sta eens even stil bij wat je allemaal kunt bedenken, bespreken, schrijven, maken. Wat een woorden ken je! Al die schakeringen waarmee je contact kunt maken met anderen! Wat je allemaal wel niet voelen, ruiken, tasten, zien, horen, proeven kunt! Tussen al die anderen ben jij die ene, met die speciale klank in je stem, met dat eigen gezicht en met je eigen stap. Die ene, met je eigen zwakheden en je karakteristieke fouten. Jij bent jij. Voor wie je kent onmisbaar als geen ander. Weet je wel dat je een wonder bent? Je bent een wereld op zich, een wandelend wonder, een levend wonder van God.

harte welkom. De catechese is onderdeel van Het Stercafé. Alle deelnemers ontmoeten elkaar bij een kop koffie of thee. Daarna gaan de jongeren in twee groepen naar een eigen ruimte. Peter Bras en Ellie Lekkerkerker

De keuze van het materiaal wordt gemaakt aan de hand van het beleidsplan van de gemeente. Daarin is aangegeven welke onderwerpen binnen de catechese aan de orde komen. Ds. Hanneke Keur overlegt met de jeugdouderlingen en

de catecheten. Het programma wordt vaak in blokken verdeeld, zodat er per seizoen verschillende thema’s ter sprake komen. Vragen naar de ander geeft daar goede mogelijkheden voor. Het team verwacht van een catecheseproject voldoende informatie. Als je catechese geeft moet je sommige dingen gewoon weten. En jongeren vinden het interessant om bijvoorbeeld te ontdekken waar allerlei gebruiken bij de viering van de christelijke feestdagen vandaan komen en wat ze betekenen. Vragen naar de ander biedt deze informatie duidelijk gestructureerd aan vanuit vier invalshoeken: wereld, gemeente, bijbel en traditie. Een catecheseproject moet aangeven hoe je in de groep met de thema’s aan de slag kunt gaan. Het project van Arda de Boer geeft bij elk thema inspirerende verwerkingssuggesties voor jongeren van 12-14 jaar en van 14-16 jaar. Daarmee kunnen catecheten per avond een programma samenstellen, dat is afgestemd op hun eigen groep. Dat is plezierig, maar je moet wel kritisch kijken. Soms passen de suggesties voor de andere categorie beter bij je groep. Catechese Cees, Ellie, Marco en Peter bereiden de catechese onder leiding van Hanneke Keur voor. Vooraf hebben ze een planningsbijeenkomst gehouden. Ze besloten, dat ze het kerkelijk jaar zouden volgen. Zo stonden de jongeren stil bij de viering van de christelijke feestdagen en dachten ze na over de betekenis van Jezus’ geboorte, zijn leven, zijn dood en opstanding. Het blok dat o.a. over levensvragen gaat, werd gepland in de periode na de Kerst. Het catecheseteam komt één keer in de zes weken bij elkaar voor een instructie-avond. Er wordt teruggekeken naar de afgelopen periode. Wat is er goed gegaan en wat kan beter? Hanneke Keur maakt aantekeningen bij de volgende drie onderwerpen. De inhoud wordt kort besproken. Er wordt bekeken welke verwerkingssuggesties het meest geschikt zijn. Het team werkt samen; de twee

toevoegen. Met behulp van de kopieermap kan er gemakkelijk materiaal klaargemaakt worden voor het gebruik in de groep. Maar het is jammer, dat de jongeren op deze manier geen boekje met teksten, gedichten, verhalen en verwerkingen over houden om te bewaren. Het werken met min of meer losse thema’s vanuit hun eigen leefwereld roept bij de jongeren herkenning op. Om de samenhang van de onderwerpen te verduidelijken, is het nodig om de besproken thema’s op een gegeven moment heel bewust naast de woorden van de geloofsbelijdenis te leggen. Vragen

Heimwee waar bent U heengegaan waarom verdween uw stem uit het ruisen van de wind? houd mij los en laat mij vast want God ik mis uw woorden zo want ergens onderweg ben ik u kwijt geraakt ik kan niet meer elke dag even met u praten maar God ik mis uw vriendschap zo en ’t water, ’t water dat een wonder was dat heet nu H 2 O ik weet wel dat dit klopt maar God ik mis het wonder zo

eens op te pakken. Voor de oudste groep werden er trouwens wat minder doe-dingen aangeboden dan voor de jongste groep, terwijl daar wel behoefte aan was. Gelukkig konden de catecheten op basis van informatie in de handleiding eigen vormen

naar de ander biedt daar goede mogelijkheden voor. Arda de Boer–van Veen projectmedewerker bij de Afdeling LeVo van GCO fryslân in Leeuwarden.

Vragen naar de ander. Een catechetische ontmoeting bij geloven en belijden in de christelijke geloofstraditie. Arda de Boer-van Veen, ill.: Mattie van der Veen, Yka van der Veen. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 2002. ISBN 90-76842-09-4 Handleiding € 18,-; Werkmap (losbl., met informatiespel) € 16,Onderweg met de ander. Een catechetische ontmoeting bij de Tien Woorden. Arda de Boer-van Veen, ill.: Hiske van der Sande. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 1996. ISBN 90-74022-56-1 Handleiding € 18,-; Werkmap (losbl., met ganzenbordspel) € 16,-. Praten met de ander. Een catechetische ontmoeting bij de woorden van het Onze Vader. Arda de Boer-van Veen, ill.: Janna de Munnik. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 1994. ISBN 90-74022-25 Handleiding € 16,-; Werkmap (losbl., met kwartetspel) € 16,-.

6 con†act

CATECHESE

HEDENDAAGSE INVULLING VAN DE CATECHESE

Flexcatechese voor jongeren Flex-wat? Jongeren leven in een zap-cultuur en houden van afwisseling. Flexcatechese speelt hier op in door thema’s aan de orde te stellen, die actueel zijn of door de catechisanten zelf worden aangedragen. Tevens kan het uitkomst bieden aan het tekort aan catecheten. Gemeenteleden kunnen niet altijd tijd vrijmaken om een heel seizoen catechese te geven. Wel zijn ze bereid om gedurende een kortere periode een paar avonden catechese te geven, het liefst over een thema dat hen na aan het hart ligt. Het woord flexcatechese is ontleend aan de flexwet. Een ander woord voor flexcatechese is keuzecatechese of blokcatechese. Flexcatechese houdt in dat een catechesegroep 3 of 4 keer over een bepaald thema praat en daarna, hetzij als groep, hetzij individueel een ander thema kiest. Bij flexcatechese kunnen catechisanten een x-aantal thema’s doorlopen, al naar gelang het aantal catechesebijeenkomsten dat ze gewend zijn te volgen in hun gemeente. Flexcatechese in de praktijk Er zijn vaak twee redenen in de gemeente om flexcatechese te introduceren. Dat is het tekort aan catecheten en de opmerkingen van catechisanten die graag andere onderwerpen willen behandelen dan de aangeboden thema’s in de vaak al jaren bestaande catechesemethoden. Flexcatechese kan op verschillende manieren opgezet worden. Toen ik in 1997 met deze vorm van catechese begon, heb ik in mei schriftelijk aan de catechisanten gevraagd of ze thema’s wilden indienen, waarover ze in het komende seizoen wilden praten in de catechese. Tegelijkertijd heb ik via het kerkblad gevraagd of er mensen in de gemeente waren die in 3 of 4 aaneengesloten weken, één avond per week catechese wilden geven. Zo mogelijk over een thema dat hen na aan het hart lag, zoals bijvoorbeeld mensenrechten, verslaving, paranormale gaven, maar ook thema’s als gelijkenissen of personen uit de bijbel. Er werden thema’s aangedragen door de catechisanten en er waren genoeg catecheten die een thema wilden behandelen, dat parallel liep aan de ingediende thema’s van de catechisanten. Voordeel was, dat de meeste catecheten zelf catecheseprogramma’s konden ontwikkelen, omdat ze uit het ‘werkveld’ van de jongeren kwamen, zoals onderwijs en jeugdwerk. Her en der werd deze ‘eigen

Nadeel kan zijn dat de catecheet, door de keuze van de catechisanten een thema moet behandelen dat hem of haar minder goed ligt. Dat vraagt van de catecheet meer inzet om zich in een thema te verdiepen en van degene die de catecheten begeleidt meer inzet om te helpen bij het samenstellen van een catecheseprogramma. De instructie van de catecheten zal, vanwege de thema’s meer individueel dan groepsgewijs zijn. Om er als catecheet niet alleen voor te staan, kunnen de catecheten een paar keer in het seizoen bij elkaar komen om te evalueren over de thema’s en de diverse groepen. Catecheseprogramma De catecheseprogramma’s hoeven niet allemaal zelf gemaakt te worden. Er kan gewerkt worden met Provider, uitgegeven door SGO Hoevelaken, een methode voor keuzecatechese, dat gebruik maakt van internet. Deze biedt voor het hele seizoen thema’s. Daarnaast kan men thema’s halen uit bestaande catechesemethoden, zoals de projecten Catechetische ontmoetingen van Arda de Boer en Motieven van Geertje de Vries. Het blad Grip, uitgegeven door Samen op Weg-Jeugdwerk, biedt een scala aan thema’s en werkvormen. Ook hebben de Regionale Dienstencentra mensen in dienst die gespecialiseerd zijn in catechesewerk en advies kunnen geven over thema’s.

kennis’ aangevuld met werkvormen uit bestaande catechesemethoden. Een ideale situatie om te starten met flexcatechese! Aan het begin van het seizoen werd de catechisanten een boekje uitgereikt met de aangeboden thema’s, de geplande avonden, het tijdstip en de plaats van samenkomst, de naam van de catecheet en een omschrijving van de thema’s. De catechisanten mochten 3 thema’s kiezen van 3 à 4 avonden. Daarnaast konden ze 3 reservethema’s opgeven - voor het geval dat een gekozen thema het maximale aantal deelnemers had bereikt - en bij welke vriend(inn)en ze in de groep wilden. Het is van belang dat dit boekje met thema’s er aantrekkelijk uitziet voor de ca-

Provider. F. v.d. Pluym en I. de Zwart (samenst.), D. Brokerhof (eindred.), Hoevelaken, SGO Hoevelaken 2001. ISBN 90-73715-92-x; Gebruikerspakket met cd-rom € 50,-; Basisboek € 26,50; jaarabonnement internetsite Provider per kerk: 1e jaar € 200,-, vervolgabonnement € 125,-

techisanten: korte omschrijvingen en een ‘vlotte’ lay-out. De flexcatechese was een enorm succes en werd het daaropvolgende seizoen uitgebreid voor 13-16 jarigen en 16-18 jarigen. In grotere gemeenten kan het catechesewerk wijkoverstijgend worden opgezet. De predikanten(en) en de kerkelijk werker(s) kunnen hier samen flexcatechese aanbieden voor de jongeren in de gemeente. Vaak zijn er dan maar enkele catecheten nodig en kunnen ze met de thema’s aansluiten bij de belevingswereld van de catechisanten. Groepsproces Door het werken met flexcateche-

Interactief keuzecatecheseproject voor jongeren van 12-16 jaar. Provider wil de groepsvorming van leeftijdsgenoten bevorderen, maar ook ontmoeting en gesprek tussen verschillende generaties. Daarvoor worden kortlopende projecten gebruikt die ervaringsgericht zijn en inspelen op de actualiteit. Deze items in het programmaaanbod worden in tien categorieën voor

se kan er een andere groepsdynamiek ontstaan. Als de deelnemers zich tijdens het seizoen organiseren rondom thema’s zitten de groepen maar kort bij elkaar. Het kan voor catechisanten heel verfrissend zijn om niet het hele jaar bij dezelfde mensen in de groep te zitten. Hetzelfde geldt voor de catecheet. Als zowel catechisanten als catecheten het groepsproces van belang vinden en per jaar een vaste groep willen, kan de gemeente het anders organiseren. De catecheten en de jongeren, die bij elkaar zijn gekomen op grond van het eerste thema, blijven het hele seizoen een groep vormen. Na het eerste thema kiest de groep de volgende thema’s.

jongeren gepresenteerd: leerhuis, oriëntatie, stage, intergeneratief, joodse traditie, zingeving, filosoferen, actueel, creatief en kamp. Voor ouders zijn er de categorieën kennisoverdracht en gespreksgroepen. Voor de inhoud van de korte projecten (items genoemd) waar ouders en kinderen zich voor kunnen opgeven, wordt gebruik

Aandachtspunten Een nadeel kan zijn, dat de vaste structuur van eens per week of eens per 14 dagen catechese op een vast tijdstip vervalt, waardoor de catechisanten de catechese kunnen vergeten. Een telefoontje, een mailtje of een berichtje in het kerkblad bij aanvang van een nieuw thema kan dit voorkomen. Vaak wordt gedacht dat flexcatechese alleen maar maatschappelijke thema’s behandelt en dat de bijbel, de kerk of het geloof niet aan bod komt. Een verkeerde gedachte, want bij al deze thema’s passen bijbelverhalen. Denk bijvoorbeeld bij mensenrechten aan Ruth of bij paranormale gaven aan Saul en de vrouw uit Endor. Martje Veenstra-Oving kerkelijk werker in Drachten en Heerenveen

gemaakt van het internet. Via een Cd-rom en een abonnement hebben de gebruikers van Provider toegang tot de informatie en het werkmateriaal op internet. Deze aanpak is op initiatief van Fijda van der Pluym ontwikkeld in Huizen door de Commissie Catechese van de Samen op Weg-gemeente.

con†act 7

CATECHESE

JONGEREN BEZOEKEN EEN KLOOSTER

De sfeer in het klooster is anders Kinderen zijn druk… De bekende SIRE-reclame gaat voor veel jongeren op. Naast school is er het baantje, de sport, de vriendenkring…. Het lijkt vaak of alles wat met geloof en kerk te maken heeft niet hoog op hun prioriteitenlijstje staat. Toch is er wel degelijk belangstelling bij jongeren om bezig te zijn met de vraag wat zij met God hebben en hoe zij als gelovig mens in het leven kunnen staan. Hoe kun je daar als kerk aan tegemoet komen en hen de ruimte geven om samen met andere jongeren hun geloof te verkennen en te voeden? Helmer le Cointre, predikant van de SoW-gemeente in LeeuwardenCammingaburen gaat al een aantal jaren achtereen met een groep jonge mensen op bezoek in een klooster. Soms bezinnen de jongeren zich daar op het doen van belijdenis. Een andere keer wordt er een viering voorbereid of wordt er een thema uitgediept. Nieuwsgierig Veel protestantse jongeren hebben nog nooit een klooster van binnen gezien. Toch zijn ze nieuwsgierig: wat beweegt mensen om een leven lang in een religieuze gemeenschap te leven? En: hoe ziet dat leven eruit? Als ik met jongeren (van ca. 16 jaar en ouder) een weekeinde of een etmaal naar een klooster ga, merk ik dat jongeren geboeid raken en soms ook geraakt worden door de omgang met God, die in een klooster wordt beoefend. Meestal hebben we vooraf een aantal bijeenkomsten waarop wij gezamenlijk een thema voor het weekeinde uitkiezen en bespreken hoe dit thema tijdens het weekeinde aan de orde zou moeten komen. De jeugdouderling heeft tijdig de ontvangst en het verblijf in het klooster geregeld en een paar jongeren nemen op zich om

Een medewerker van het klooster legt ons de gang van zaken uit. Veel kloosters bieden de gasten gelegenheid om zich in te voegen in de gebeden die men dagelijks houdt. Na de maaltijd kunnen we meestal direct aanschuiven bij het avondgebed (de vesper). Dit is voor veel jongeren al een hele ervaring. Want de kloosterliturgie verloopt anders dan zij gewend zijn. Veel heen en weer zingen en spreken volgens een vaste ordening, onbekende liederen en: heel je lichaam doet mee. Staan, zitten, buigen en knielen; het hoort er allemaal bij. Vaak krijgt de stilte een plek in de dienst. In het begin is dat wennen, maar wie zich eraan overgeeft, leert het waarderen als een weldaad: een ruimte om tot jezelf en - wie weet - tot God te komen. Na het avondgebed maken we een start met ons eigen programma. We vertellen elkaar bijvoorbeeld

gen of een medewerker vertelt over het gebouw en het leven in het klooster. Veel in het gebouw geeft aanleiding tot het stellen van vragen, ook over het geestelijk leven van de kloosterlingen. Dan gaan we verder met ons eigen programma. We verdiepen het thema waar we de avond tevoren mee begonnen zijn. Vaak doen we dat door in de huid te kruipen van een figuur in een bijbelverhaal (bibliodrama). Zo komen we meer te weten over hoe wij ons persoonlijk tot het geheim dat God is, verhouden. Na de lunch maken we als het kan een wandeling in de kloostertuin en dan volgt de verwerking: we maken gebeden of andere teksten voor in een kerkdienst, later. We schilderen of oefenen een stukje drama of beweging waarmee we iets van wat we ontdekt hebben, kunnen doorgeven. Dan is het tijd om af te ronden en kort te evalueren: hoe heeft iedereen het bezoek ervaren? We sluiten af met een korte viering in de kapel van het klooster. We groeten elkaar en wensen elkaar Gods zegen toe op ons verdere levenspad.

voor eten en drinken te zorgen wanneer dat niet door het klooster wordt aangeboden. Vrijdagmiddag gaan we op weg. Onderweg ontstaan er al gesprekken en als we er eenmaal zijn, worden we gastvrij ontvangen.

wie of wat ons in ons leven tot nu toe geïnspireerd heeft. De volgende morgen is er na het ontbijt en eventueel ochtendgebed een rondleiding door het klooster. Een van de kloosterlin-

Vertrouwen Ik vraag één van de deelnemers, Nynke Leistra, wat jongeren aan zo’n bezoek kunnen beleven. Ze zegt: “Je bent er even helemaal uit en je hebt de tijd voor jezelf en voor elkaar. Dat is anders dan in een vakantiehuisje, want de sfeer in het kloos-

ter is anders. Er hangt een open sfeer die helpt om echt met elkaar in gesprek te komen. Je komt tot gesprekken waar je anders nooit toe komt. Het is het samenspel tussen de sfeer van het gebouw, de mensen die er zijn en het dagprogramma. Alles bij elkaar schept het bij mij vertrouwen; hier kan ik veilig praten en iets van mijzelf laten zien.”

ken. Tijdens zo’n weekeinde is er ruimte voor hen om tot zichzelf te komen, tot elkaar en tot God. De kloostergemeenschap laat hen delen in de manier waarop zij haar geloof beleeft en de meeste jongeren gaan met nieuwe ervaringen en met nieuwe inspiratie terug. Als vervolg is er in Camminghaburen meestal nog een kerkdienst, waarin de jongeren iets van hun

Inspiratie Mijn ervaring als predikant is, dat jonge mensen tijdens een bezoek aan een klooster een heleboel kunnen doen en beleven. De kennismaking met het kloosterleven is een goede vervanging van of aanvulling op de gebruikelijke kerkelijke activiteiten voor jongeren. Eén bezoek per seizoen laat zich goed inplannen in hun volle agenda’s en geeft hen toch de gelegenheid een tijdje samen op te trek-

ervaringen kunnen delen met de gemeente. En: er is een gezamenlijke maaltijd. Er zijn groepen, die op eigen initiatief jaarlijks een weekeinde teruggaan naar het klooster... Helmer le Cointre predikant van de SoW wijkgemeente Leeuwarden-Camminghaburen.

Plekken om naar toe te gaan: Jongerencentrum ‘t WasdoM, van het Dominicanenklooster in Zwolle telefoon (038) 421 78 38; www.kloosterzwolle.nl/wasdom

Jongerencentrum Onder de Pannen, van het Dominicanenklooster in Huissen telefoon (026) 326 44 22; www.dominicaans-a-centrum.nl

Priorij Emmaus, Maarssen telefoon (0346) 56 21 46; www.priorijemmaus.nl

Meer over kloosters in: Jos Palm, Kloosters in Nederland, Gooi en Sticht, Baarn 1991.

8 con†act

CATECHESE

VIEREND LEREN MET JONGE KINDEREN RONDOM PRENTENBOEKEN

Kom in de kring Wat te doen als er helemaal geen catechese meer is, omdat er in de gemeente nauwelijks jongeren zijn? Corien van Ark begon met de allerjongsten. Ze ontwikkelde de methode ‘Kom in de Kring’ over vieren met jonge kinderen rondom prentenboeken. De kinderen werden ouder en de gemeente groeide met hen mee. Met de zondagse samenkomst als basis is een vorm van vierend leren aan het ontstaan, waar alle leeftijdsgroepen bij betrokken zijn. Ze doet verslag van het opbouwproces.

op meerdere niveaus - te communiceren. Vaak hebben kinderen en volwassenen hierin een aandeel. In de kring In de kring horen de kinderen het bijbelverhaal en volgt er een afgewogen verwerking. De kinderen sluiten af met een gebed waaraan ze zelf actief mee kunnen doen. Van groot belang voor de kwaliteit en continuïteit is de maandelijkse ‘inspiratie-ochtend’. Na lezing, uitleg en gesprek wordt er gezamenlijk een thema bepaald. Er wordt gebruik gemaakt van allerhande materiaal, afhankelijk van leeftijd en belevingswereld van de kinderen en met oog voor de specifieke kwali-

Het was winter 1996 in een kerkelijke gemeente in Wageningen. Enkele gezinnen met jonge kinderen bezochten met enige regelmaat de zondagse vieringen. Onder het toeziend oog van een ouder verbleven de kinderen in een ruimte bij de kerk. Er werd goed op ze gepast …maar met een jampot met kleurpotloden en wat tekenvelletjes dreigden de jongste kinderen al vroeg kerkverlaters te worden.

twee in de speelhoek zaten. Een paar ouders werden zo enthousiast dat ze graag betrokken wilden worden bij voorbereiding en uitvoering.

Kijken naar kinderen ‘When you want to teach the children, observe them and they will tell you what to do.’ Deze uitspraak geldt ook voor kinderen in de kerk. Een aansporing om naar kinderen te kijken met open oog en hart. Wie zijn zij, waar hebben zij plezier in? Wat hebben zij nodig om zich prettig te voelen als hun ouders in de kerk zitten? Door deze vragen lieten we ons leiden en de kinderen hielpen ons verder. Een groot kleed markeerde de spel- en speelhoek. Het lag voor de hand om de kinderen, naast de duplo, voor te lezen uit een goed prentenboek. Het boek viel in de smaak, maar het leek toch goed om een apart plekje voor het lezen te creëren.

Stroomversnelling Vanaf toen kwamen we in een stroomversnelling. Want we zaten in de kerk en niet in de crêche of op school. En die tafel in de kerk vroeg om een kaars. De kaars vroeg om een lied. Het lied vroeg erom gezongen te worden. De kinderen vroegen om beweging en brachten het lied gebaren bij. Het voorlezen van het prentenboek vroeg om een bedding: de gedachte van de doos met verrassing werd geboren. De verhalen bleken impact te hebben op de kinderen. Indrukken vroegen om verwerking. Verschillende expressie-vormen kwamen eruit voort. Als vervolgens blijkt dat er een klimaat is van verwachting, van wijding, van rust, en er ook ruim-

Van een kleuterschool namen we een groepstafel met stoeltjes over. De grootste kinderen namen de volgende keer verwachtingsvol plaats aan de tafel. Zo vormden we een kring rond de tafel, terwijl Iris van anderhalf en Coen van

te is voor de lach en de ontroering, dan worden er woorden geboren, die kloppen met wat er gebeurt en die vragen om uitgesproken te worden. En die woorden worden tot een gebed. Door het lied te begeleiden met een fluit, en het

teiten en vaardigheden van de begeleiders. Samen vieren Er zijn vijf momenten in het jaar waarbij kinderen en volwassen de hele dienst samen vieren. Rond het thema worden liederen, teksten, beeldmateriaal, gedichten en dialogen met elkaar vervlochten tot één geheel. We streven er naar dat er telkens voor iedereen wat te beleven is. De Tienerkring werkt hiernaast ieder jaar aan een viering voor de hele gemeente. Verder is er voor kinderen, jongeren en volwassenen gelegenheid om uiting te geven aan belangrijke veranderingen of overgangen, zoals bijvoorbeeld uit huis gaan of het verliezen van een dierbare. De zondagse vieringen met koffie en limonade na zijn van groot belang voor het onderlinge contact. Omdat het aantal jongeren vanaf 14 jaar flink aan het groeien is, zoeken wij samen met hen naar momenten van samenzijn die hen helpen om hun leven in een gelovig perspectief te verstaan en zo te kunnen groeien in een gelovige identiteit. Waar we uitkomen, weten we nog niet maar helderheid, mildheid, vertrouwen, humor en creativiteit zullen sleutelwoorden zijn voor dit proces. Corien van Ark werkzaam in de Doopsgezinde Gemeente Wageningen e.o.

gebed te markeren door enkele meditatieve fluittonen werd de overgang vloeiend. Irene van anderhalf en Coen van twee willen ook in de kring. Enkel Marieke van negen maanden en Joris van bijna een jaar zitten bij de grote beer. Gelukkig niet alleen. Hester en Lianne, twee grote meisjes, zijn er om ze te wiegen en over ze te waken. Omdat ook de kleintjes in de vierende gemeente thuishoren, besluiten we om de kinderen tijdens de collecte in de kerk te ontvangen. Op de vleugel klinkt de melodie van ‘Dag vlam, dag bloem’, het lied waarmee de kinderen elkaar aan het begin van hun viering begroeten en Gods aanwezigheid bevestigen. Zo maken ze het laatste deel van de dienst mee. De kinderen Naast het werk met de allerjongsten, telt onze gemeente nu twee kinderkringen en een tienerkring. Deze kinderen komen om de veertien dagen naar de kerk. We beginnen de viering gezamenlijk met een wisselzang. Belangrijk is ‘de opstap’ of introductie van de lezing of bijbelvertelling. We maken gebruik van compacte teksten, drama, mime, een beeld, dans of zang. Altijd weer is het de kunst zo goed mogelijk - en liefst

Kom in de kring. Vieren met jonge kinderen rondom prentenboeken. C. van Ark, G. van Midden (eindred.), E. Westrup (ill.), Hoevelaken, SGO Hoevelaken 2001. Werkmap (incl. 3 prentenboeken en een cd) € 59,50. Werkmap met suggesties om met kinderen van 2-5 jaar zondagse vieringen te houden. Er worden 25 prentenboeken beschreven met bijpassende verwerkingen. De thema’s liggen dicht bij kinderen en nodigen uit tot identificatie. Alle thema’s vinden hun bedding in belangrijke bijbelse grondwoorden en notities. De 25 katernen hebben dezelfde opbouw: voorwerk (handleiding voor de begeleider), viering (inleiding, gebruik van de doos, prentenboek, expressie en gebed), verhaaltekst van het prentenboek, werkbladen. In de methode Bonnefooi, materiaal voor kinderdiensten staat ook bij iedere zondag verwerkingsmateriaal voor de jonge groep 3 en 4 jaar. Zeer regelmatig wordt voor deze groep ook gewerkt met prentenboeken, waarbij er speciaal op wordt gelet dat deze boeken bij de bibliotheek te leen zijn. Bonnefooi is een uitgave van Stichting Kinderdienst (www.kinderdienst.nl). De methode sluit aan bij het Oecumenisch Leesrooster dat in veel kerken wordt gevolgd.

con†act 9

CATECHESE

Kinderleerhuis in de praktijk Thema Vanuit de praktijk van het gezinsavondmaal bestaat in onze gemeente behoefte aan een kinderleerhuis over het Heilig Avondmaal. De jeugd van 6-8 jaar en van 9-12 jaar wordt eenmaal per jaar persoonlijk uitgenodigd. Bij de jongste groep zijn ook ouders welkom. Alle bijeenkomsten hebben dezelfde structuur. We leggen het doel van ons samenzijn uit en zingen een avondmaalslied. Daarna volgen de kennismaking en het inhoudelijke gedeelte. Ten slotte houden we een broodmaaltijd. Deze maaltijd met soep en feestelijk broodbeleg is het hoogtepunt van alle bijeenkomsten. Het kinderleerhuis wordt geleid door een gemeentelid met ervaring in het jeugdwerk én de predikant. Aan de hand van vier thema’s, die in een cyclus van vier jaar de revue passeren, maakt de jeugd kennis met de achtergrond en betekenis van het Heilig Avondmaal: 1. De nodiging - het waarom en het hoe van de viering. 2. Van Pesachviering naar Heilig Avondmaal - de joodse achtergrond van de viering. 3. Brood en wijn - de symbolische betekenis van brood en wijn. 4. Vertellen over Jezus - de viering van de Maaltijd als een gedenken van heel Jezus’ leven. Materiaal We gebruiken Het Avondmaal, deel 4 uit de serie Kinderleerhuis van Jikke Spoelstra. Het is bedoeld voor 10- en 11-jarigen, maar is met enige aanpassingen ook prima te gebruiken voor jongere kinderen. Eerst geeft Jikke Spoelstra enkele aanwijzingen voor het gebruik van de methode en een verantwoording van geraadpleegde bronnen. Dan gaat ze in op didactische en pedagogische aspecten van de viering van het Heilig Avondmaal met kinderen. Daarna volgt er achtergrondinformatie voor de catecheet. Dan volgen drie lessen, die helder van opzet zijn. Spoelstra doet suggesties om de kinderen vanuit hun eigen ervaringen bij het thema te betrekken. Er is een handreiking om kennis over te dragen. Tot slot is er verwerkingsmateriaal, dat de kinderen in een map kunnen verzamelen. Het materiaal is tamelijk uitgebreid. Wij breiden daarom de drie voorgegeven lessen uit tot vier. We behandelen de nodiging, die in de methode van Jikke Spoelstra onderdeel is van de tweede les, in onze eerste bijeenkomst. En we bespreken eerst wat er allemaal te zien en te beleven is bij een dienst van Schrift en Tafel en verkennen daarna de joodse achtergrond van het Heilig Avondmaal. Hoewel we de volgorde dus veranderen, blijven wij steeds putten uit het materiaal. De verwerkingsbladen zijn aantrekkelijk voor de jongste, maar ook voor de oudste groep. Kinderen ‘willen graag weten’. Ze leren snel, vooral wanneer ze dat wat ze met hun oren horen, met hun ogen kunnen zien en met hun handen kunnen voelen. Het is daarom goed en zinvol om hen al in de basisschoolleeftijd te laten kennismaken met de betekenis van de sacramenten. Tineke Wielstra-Ensing predikant van wijk noord-west van de Gereformeerde kerk te Dokkum

Kinderleerhuis Jikke Spoelstra, ill. Luuk Klazenga GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 1996 Deel 1 De maaltijd van de Heer voor 7 en 8 jarigen ISBN 90-74022-57-X Deel 2 De doop voor 8 en 9 jarigen ISBN 90-74022-58-8 Deel 3 De bijbel voor 9 en 10 jarigen ISBN 90-74022-59-6 Deel 4 De maaltijd van de Heer voor 10 en 11 jarigen ISBN 90-74022-63-4 Deel 5 De kerk voor 11 en 12 jarigen ISBN 90-74022-60-x Per deel € 7,-; complete serie, 5 delen € 30,-. Ouder-kindercatechese. Eline van Iperen, Hanny Moelands ill.: Monique Beijer. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 1998-2000. Deel 1 De bijbel, wat is dat voor een boek? ISBN 90-74022-69-3 Deel 2 Van feest tot feest ISBN 90-74022-72-3 Deel 3 Wat gebeurt er in de kerkdienst? ISBN 90-74022-86-3 Deel 4 Samen helpen, samen dienen ISBN 90-76482-01-9 Per deel: Handleiding € 10,-; Werkboek € 4,50; Leerhuis € 4,50; Doe-bladen € 2,Complete serie, 4 delen € 65,-.

Eerste communie en Vormsel Bij de voorbereiding op de eerste communie en het vormsel klinken regelmatig dezelfde vragen: Hoe moeten we dit aanpakken? Hoe kunnen we ouders erbij betrekken? Wat is de betekenis van dit sacrament? Kun je die betekenis aan kinderen/jongeren duidelijk maken? Heeft de school een taak in de voorbereiding? Welk materiaal is beschikbaar en in onze situatie bruikbaar? Omdat de situaties bij de voorbereiding in ieder bisdom en in iedere parochie zo verschillend zijn, is daar geen pasklaar antwoord op te geven. Verschillende aspecten bepalen mede wat er in uw parochie mogelijk is. Parochie In de parochie is het de laatste jaren steeds meer duidelijk geworden dat de viering van de sacramenten een voorbereiding binnen de parochie vraagt. Sacramenten zijn immers belangrijke tekenen die binnen de parochie aan haar leden gesteld worden. Dan moet er ook plaats zijn voor een goede voorbereiding op die sacramenten. Als je praat over de parochie, dan praat je over mensen. Alle mensen, die zich bij de katholieke kerk betrokken voelen en gedoopt zijn, zijn lid van die parochie. Vele leden werken samen aan de gemeenschap. Men voelt zich samen verantwoordelijk voor o.a. de voorbereiding en viering van de sacramenten. In de parochies wordt dit idee in praktijk gebracht door werkgroepen op te richten die deze taak uitvoeren. De rol van de pastor in de werkgroep varieert al naar gelang de ervaring en capaciteiten van de leden van de werkgroep. Deze rol wordt ook beïnvloed door het belang dat de parochie stelt in het werk van de vrijwilligers en de daaruit voortvloeiende eigen verantwoordelijkheid van de vrijwilligers. Ouders De ouders spelen ook een belangrijke rol. Indertijd hebben zij gekozen om hun kind te laten dopen. Steeds weer hebben ze voor de keuze gestaan of en hoe zij thuis en in contact met de parochie vorm kunnen geven aan de gelovige opvoeding van hun kind. De parochie betrekt ouders steeds meer bij de voorbereiding op eerste communie of vormsel. Men probeert ouders bij de inhoud van het project te betrekken en op hun taak te wijzen in deze belangrijke keuze. Daartoe worden bijvoorbeeld ouderavonden georganiseerd. Tegenwoordig worden ouders aangespoord om in de voorbereiding thuis met hun kind in gesprek te gaan en worden ze ingeschakeld bij de voorbereiding van de viering. Brochures De Eerste Communiebrochure en de Vormselbrochure gaan kort in op enkele aspecten die met de algemene voorbereiding te maken hebben: een kort historisch overzicht; de samenwerking tussen parochie en ouders (en in sommige situaties ook de school); en de inhoud van de voorbereiding. Vervolgens worden bij Projectbeschrijvingen verkrijgbare projecten beschreven, steeds met dezelfde criteria, zodat ze met elkaar vergeleken kunnen worden. Ten.slotte wordt nog verwezen naar enkele algemene uitgaven die van dienst kunnen zijn. Tom Knippers medewerker parochiecatechese in het Bisdom Groningen

Eerste Communiebrochure. Vormselbrochure. Samenst. en eindred.: Han Bakker. M.m.v.: Tom Knippers. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 4e herz. druk 2003. Prijs per brochure € 4,-.

10 con†act

CATECHESE

DE TAAL VAN HET GELOOF EN DE TAAL VAN DE CREATIVITEIT

Creatief in de catechese In catecheseprojecten wordt regelmatig de suggestie gedaan om creatief met een thema aan de slag te gaan. Henk Teeuwen stelt bijvoorbeeld in zijn catecheseproject Reisverhalen voor met jongeren posters te maken over het geloof. Doddy van Leeuwen maakt in haar Werkmap gebruik van de tekeningen van C. Otte in de Groeibijbel. In Caugth on tape doet het Nederlands Bijbelgenootschap de suggestie om jongeren videofilms te laten maken van bijbelverhalen. Welke bijdrage leveren deze creatieve werkvormen aan het catechetisch proces? Wat is de waarde ervan voor de jongeren? En hoe gaat het in de praktijk in zijn werk? Verrijking Creatieve werkvormen verrijken het catechetisch proces op verschillende manieren. Wie het verhaal of thema wil uitspelen, verfilmen of tekenen gaat er heel goed naar luisteren. Wat wordt er gezegd en verteld, wat gebeurt er, over welke personen gaat het en wat doen ze? Welk standpunt nemen ze in? Tegen welk decor speelt alles zich af? Maar ook: wat zegt dit verhaal mij, wat betekent het voor mij?

Welke vragen roept het op? Dit alles wordt meegenomen in de uitbeelding. Wie creatief aan de slag gaat, is noodgedwongen wat langer bezig met het onderwerp. Hij moet er over nadenken en zich erin verdiepen. Maar het werkt ook andersom. Het vormgeven en verbeelden levert nieuwe inzich-

ten op; er komen onvermoede aspecten naar voren. De relatie met het verhaal of thema wordt er door verdiept. Jongeren haken nog wel eens af als het bijbelverhaal ter sprake komt. Creatieve werkvormen kunnen helpen weerstanden ten opzichte van het lezen van een bijbelverhaal te overwinnen. Omdat schilderen, toneelspelen of muziek maken boeiend is, wordt deze activiteit een brug naar het bijbelverhaal. Zo gaat het bijbelwoord op een nieuwe manier spreken. Verwijzende taal De taal van het geloof en de taal van de creativiteit hebben veel gemeen. Ze maken beide gebruik van symbolen en hebben een verwijzend karakter. In de Psalmen wordt God herder, koning, vader en schepper genoemd. Woorden en beelden die iets proberen te weerkaatsen van wie God voor ons wil zijn. In creatieve werkvormen gebruiken mensen ook van die verwijzende taal. Een taal, die geladen is met allerlei betekenissen. Soms moet je goed kijken of luisteren om die taal te verstaan. Wie een bijbelverhaal of geloofsthema uitbeeldt, klinkt daar ook altijd zelf in mee. De eigen le-

venservaringen komen boven als mensen creatief aan de slag gaan. Godsdienstpedagogisch gezien is dat belangrijk. In het levens- en geloofsverhaal van de mens is er sprake van een wisselwerking tussen ervaring en openbaring. God openbaart zich o.a. via en in de ervaring van mensen. Bij creatieve

werkvormen wordt gebruik gemaakt van die wisselwerking. Al vormend, kleurend, schilderend, dansend of zingend verwerkt een mens zijn ervaringen. Als hij geloofsthema’s uitbeeldt, kan hij zijn geloof en zijn twijfel, zijn verwondering of zijn afkeer, zijn vreugde of verdriet tot uitdrukking brengen. Zo kan zijn geloof gevoed en gevormd worden door het creatieve proces. Voor jongeren is dat een belangrijke ervaring: ze spreken zelf mee in de verbeelding van het onderwerp. Zo ontdekken ze dat geloofsthema’s met hen zelf en met hun eigen leven te maken hebben. Wie creatief bezig is, is daar helemaal bij betrokken. Niet alleen zijn verstand wordt aangesproken, maar ook zijn gevoelens en emoties. Hij moet goed nadenken om het onderwerp te begrijpen en om te zetten in een nieuwe vorm. Ervaringen met het thema kunnen ervaringen oproepen en emoties raken. Door ze kleur en gestalte te geven, worden ze geuit en verwerkt. Ontmoeting Het gesprek over geloven wordt meestal gevoerd via de taal: antwoorden geven, lezen, denken, onder woorden brengen. In creatieve werkvormen komen andere talenten en dus ook andere mensen aan bod en tot hun recht. Dat is verrassend. Verder is creatief bezig zijn gewoon gezellig en ontspannend. Het speelse element is fijn. Samen iets doen bevordert het groepsproces. Wie iets niet zo goed voor elkaar krijgt, kan zich laten helpen door een ander. Het kan een ontdekking zijn om samen met anderen iets te maken wat je in je eentje niet had gekund.

Als het resultaat getoond en gebruikt wordt in de gemeente, bijvoorbeeld in de kerkdienst, ervaren jongeren dat hun inbreng van waarde is. Ze kunnen trots zijn op het resultaat en er voldoening en plezier aan beleven. Werkwijze Zorg voor goed materiaal. U ontdekt wat goed materiaal is, door de techniek van tevoren uit te proberen. Dat voorkomt teleurstelling. Ga na of u hulp nodig hebt of kunt samenwerken. Misschien kunt u gereedschap lenen van een school. Bijkomend voordeel is, dat de leefwereld van de school de leefwereld van de catechese raakt. Organiseer de activiteit zo, dat er voldoende tijd is om het werkstuk af te maken. Stem activiteit en beschikbare tijd zorgvuldig op elkaar af. 1. Onderwerp en materiaal Thema of verhaal vaststellen, ma-

teriaal verzorgen; door de leiding, samen met (enkele) jongeren en/of met hulp van anderen. 2. Brainstormen Kiezen wat je uit wilt beelden, nagaan hoe dat kan, elkaar aan ideeën helpen. 3. Voorbereiding Oefenen met het materiaal, schets maken. 4. Werkstuk maken Het idee vormgeven in materiaal. 5. Samen opruimen met respect voor het materiaal, de ruimte waar gewerkt werd en het milieu. 6. Presentatie De werkstukken aan elkaar laten zien, in de kerkdienst gebruiken of een tentoonstelling houden. Arda de Boer–van Veen projectmedewerker bij de Afdeling LeVo van GCO fryslân in Leeuwarden

Suggesties Een poster maken over het geloof Henk Teeuwen, Reisverhalen (Wegwijzer), Leeuwarden 2003, etappe 2 Tip voor onderweg Een videofilm maken over een bijbelverhaal Nederlands Bijbelgenootschap, Caught on tape, Haarlem 2002. Handleiding en instructievideo In vlakken en kleuren je gedachten over God uitbeelden Doddy van Leeuwen, Werkmap bij de groeibijbel, deel 1, Hoevelaken 2001, p. 46 Droomdoosjes maken Arda de Boer-Veen, Vragen naar de ander, Leeuwarden 2002, p. 79 en 81 Musical uitvoeren Eveline Stern, Henk Fontein, Leo Köhlenberg, Esther de ster van het feest, Driebergen 1995 Op www.levobieb.nl vindt u meerdere musicals.

con†act 11

CATECHESE

OVERIGE LEVERBARE UITGAVEN VOOR CATECHESE Werkwijzer bij de Kijkbijbel. Handreiking voor de leerkracht in de onderbouw van de basisschool. red.: A. Bergsma et al., ill.: A. Mutsaars, Jongbloed bv, Heerenveen 1997. ISBN 90-6126-393-X, € 10,95.

Werkmap bij de Groeibijbel. Catechesemateriaal voor 11-14 jaar. Piet van Midden, Doddy van Leeuwen et al., SGO Hoevelaken, Hoevelaken. Deel 1, Genesis, 2001; deel 2, Matteüs, 2002. Prijs per deel incl. cd € 24,50.

Kinderen kleuren de kerk. Met kinderen van 7-9 jaar praten, nadenken, werken rond de sacramenten doop en avondmaal. Anna Zegwaard (tekstbew.) et al., Narratio, Gorinchem 2001. Handleiding ISBN 90-5263-232-4, € 7,50; Werkboekje ISBN 90-5263-332-0, € 4,50.

Katecheseprojecten voor jongeren. Frits Brattinga et al., Bisdom Groningen, afd. Pastorale Dienstverlening z.j. Deel 1: Mijn naam is…, voor 12-14 jaar Deel 2: In het teken van…, voor 13-15 jaar Deel 3: Met handen en voeten…, voor 14-16 jaar Handleiding € 7,-; 9 werkboekjes per serie € 6,75.

Kleine Avondmaalscatechese. Catecheseproject voor de 40-dagentijd voor 7-9 jaar. Martie Warner, ill.: R. Gosker, SGO Hoevelaken, Hoevelaken 2002. 18 Losse katernen in een band + liedcd. € 25,95. Werkboek bij de Startbijbel P. van der Veen, ill.: A. Mutsaars, Jongbloed bv, Heerenveen 1997, ISBN 90-6126-218-6, € 9,50. Bouwsteentjes. Gebundelde projecten voor parochiële kindercatechese, 10-12 jaar. Frits Brattinga, Joke Brugman, ill.: A. van der Werf, Bisdom Groningen, afd. Pastorale Dienstverlening, Groningen/Assen z.j. serie A: Rond het kerkelijk jaar, € 8,25 serie B: Rond de Bijbel, € 4,serie C: Rond doen en laten, € 4,serie D: Op dreef komen, € 6,25 serie E: Dat mag je vieren (de zeven sacramenten), € 8,25. Kindercatecheseprojecten Bisdom Groningen Tom Knippers et al., Bisdom Groningen, afd. Pastorale Dienstverlening, Groningen/ Assen. Vijf nieuwe projecten voor 7-11 jarigen, verschijnen vanaf 2003. Deel 10 jarigen, Bijbel: Oude Testament, verschijnt ca. sept. 2003. Van matzes, mitswes en mezoezes. Leer- en lesboek over jodendom. Hanna Blok et al., OJEC, Weesp 1998/5759. Adres: Nieuwstraat 3, 1381 BB Weesp, tel. (0294) 452211, € 13,50. Basiscatechese. Voor kinderen van 10-12 jaar. Minka Holland-Hofland, SGO Hoevelaken, Hoevelaken 19921994. Deel 1. De kerk en de kerkdienst: de vormen ISBN 90-73715-22-9 Deel 2. De bijbel: verhalen over sleutelfiguren en sleutelwoorden ISBN 90-73715-23-7 Deel 3. De feesten: het kerkelijk jaar ISBN 90-73715-21-0 Deel 4. De kerkdienst: de inhoud ISBN 90-73715-31-8 Deel 5. De bijbel: het verhaal van Jezus en verhalen over sleutelbegrippen ISBN 90-73715-32-6 Deel 6. De getuigen in de geschiedenis tot vandaag ISBN 90-73715-33-4 Per deel € 36,50, set 6 delen € 187,50.

Opstapjes 2, Opstapjes 3. Twee uitgaven met thema’s en werkvormen voor activiteiten met 12-16 jarigen. Responz, Utrecht, resp. 1998, 2000. Prijs per uitgave € 5,-. Speurtocht. Huiscatechesemethode voor 1217 jarigen. Jaap van der Wilden, Ries van der Zouwen. Narratio, Gorinchem z.j. In Jezus’ voetsporen, voor 12-13 jaar Werkboekje ISBN 90-5263-007-0 Handleiding ISBN 90-5263-006-2 Kruispunten, voor 12-13 jaar Werkboekje ISBN 90-5263-092-5 Handleiding ISBN 90-5263-091-7 Opsporing verzocht, 14-15 jaar Werkboekje ISBN 90-5263-009-7 Handleiding ISBN 90-5263-008-9 Spoorlijnen, vanaf 16 jaar Werkboekje ISBN 90-5263-011-9 Handleiding ISBN 90-5263-010-0 Kontakt, 14-15 jaar Werkboekje ISBN 90-5263-064-x, Handleiding ISBN 90-5263-063-1 Prijzen per deel: handleiding, € 7,50, werkboek, € 4,50. Kennis-maken W. Verboom, ill.: H. Blekkenhorst, Kok, Kampen 1992-1996. Deel 1 Het Oude Testament in 18 lessen voor de jongste catechisatiegroep ISBN 90-242-2019-x Deel 2 Het Nieuwe Testament in 19 lessen voor de jongste catechisatiegroep ISBN 90-242-2434-9 Prijs per deel € 6,-. Caught on tape. Breng de bijbel tot leven. Jongeren leggen bijbelverhalen vast op video, naar hun eigen, hedendaags inzicht. Handleiding en instructievideo Nederlands Bijbel Genootschap, Haarlem 2002. € 10,-. Leren om te leven. Catechesemethode voor 12-18 jaar die zich richt op de feitelijke Bijbel en geloofskennis. P. van der Kraan et al., Groen, Heerenveen, uitg. vanaf 1998. Deel 1: De Bijbel Lesboek 1a Oude Testament (12-13 jaar)

ISBN 90-5829-211-8 Lesboek 1b Nieuwe Testament (13-14 jaar) ISBN 90-5829-212-6 Handleiding 1 ISBN 90-5030-949-6 Deel 2: Geloofsthema’s Lesboek 2a (14-15 jaar) ISBN 90-5829-138-3 Lesboek 2b (15-16 jaar) ISBN 90-5829-191-x Handleiding 2, ISBN 90-5829-139-1 Deel 3: Heidelbergse Catechismus Lesboek 3a (16-17 jaar) ISBN 90-5829-292-4 Lesboek 3b (17-18 jaar) ISBN 90-5829-293-2 Handleiding 3 ISBN 90-5829-294-0 Lesboeken per deel € 6,95; Handleiding per deel € 42,50. Zappen. Catecheseproject voor 15+, dat ruimte wil scheppen voor jongeren om onderwerpen die hen bezighouden een eigen plaats te geven en om de vragen die daaruit voortkomen in het licht te houden van de christelijke traditie. SGO Hoevelaken, Hoevelaken 2002, eerder uitgegeven door NCRV, Hilversum 1997. Videoband en handleiding € 32,50. Rondom de Bijbel. Catechisatieleergang voor 1218 jaar. C. van Atten et al., Buijten & Schipperheijn, Amsterdam, vanaf 1986. De Bijbel: 1. De Bijbel, 12-14 jaar ISBN 90-6064-652-5, € 3,70 2. Oude Testament, 14-17 jaar ISBN 90-6064-652-5, € 4,85 3. Nieuwe Testament, vanaf 16 jaar ISBN 90-6064-652-5, € 4,80 Geloofsleer: 4. Leer ons bidden, 12-14 jaar ISBN 90-6064-571-5, € 3,95 5. Leer ons geloven, vanaf 16 jaar ISBN 90-6064-663-0, € 4,75 6. Geloof belijden, vanaf 17 jaar ISBN 90-6064-708-4, € 4,45 Kerk: 7. De kerkdienst, 12-14 jaar ISBN 90-6064-539-1, € 3,80 8. Kerkgeschiedenis, vanaf 14 jaar ISBN 90-6064-674-6, € 4,60 9. Kerkenwerk (nog niet verschenen) Wereld: 10. Jodendom, 14-17 jaar ISBN 90-6064-813-7, € 3,75 11. Leven in de wereld, vanaf 14 jaar ISBN 90-6064-678-9, € 4,50 12. Verantwoord leven, vanaf 16 jaar ISBN 90-6064-800-5, € 3,95 Reflector. Catechesemethode vanaf 12 jaar. M. van Campen, Boekencentrum, Zoetermeer, vanaf 2000 In het voetspoor van, 12-13 jaar ISBN 90-239-3001-0 Wat gebeurt er in de kerkdienst? 12-16 jaar ISBN 90-239-3006-1 Bijbels ABC deel 1, 14-16 jaar ISBN 90-239-3002-9 Bijbels ABC deel 2, 14-16 jaar ISBN 90-239-3004-5 Stenen of diamanten (de Tien Geboden), vanaf 16 jaar ISBN 90-239-3003-7

Spreken met God (het Onze Vader), vanaf 16 jaar ISBN 90-239-3013-4 Discipel voor het leven, vanaf 18 jaar ISBN 90-239-3008-8 Het geloof belijden, voorbereiding openbare belijdenis ISBN 90-239-3009-6 Geloof je dat nog? (de Twaalf Artikelen), vanaf 16 jaar verschijnt zomer 2003 Op zoek naar het antwoord, vanaf 16 jaar verschijnt voorj./zomer 2004. Per deel € 7,-; Het geloof belijden € 11,-. Toelichting-handleiding voor de catecheet, M. van Campen, ISBN 90-239-3013-4, € 9,90. God gezocht. Voor gespreksgroepen met jongeren van 14-25 jaar. S. van der Heijden, P. Bakker et al., Kok Voorhoeve, Kampen 1995. Deel 1, ISBN 90-435-0375-4 Deel 2, ISBN 90-435-0376-2 Prijs per deel € 8,50. Vragen om een antwoord. Over God en mensen, geloven en belijden. H. Heusinkveld et al., Kok, Kampen 1996, ISBN 90-242-2077-7 € 12,50. Werkboek bij vragen om een antwoord Doddy van Leeuwen-Assink, Ingrid de Zwart, LDC SoWkerken, Utrecht 2000, € 11,50. Zo ken ik iemand. Catechese voor 16+ over geloofsvragen, voor tv, internet en cd-rom. RKK/KRO, Hilversum 2000. Informatie op internet: www.synccp.nl Vier videobanden met totaal 20 afleveringen, € 12,- per band. Bestellen door € 12,- per band over te maken op Postbanknr. 6945 t.n.v. KRO-BA te Hilversum; vermelden gewenste bandnummers (1,2,3,4). Televisie om bij stil te staan. Compilatievideo van recente IKON-programma’s rond vijf thema’s die in de jongerencatechese gebruikt kunnen worden, verdeeld in 17 fragmenten van 3 à 4 minuten. Met werkboek. IKON, Hilversum 2002. Bestellen door € 5,- over te maken op Postbanknr. 606000 t.n.v. IKON te Hilversum; vermelden: werkboek + videoband. De acht dagen van Pasen. Beeldcatecheseproject voor 16+ groepen en volwassenencatechese. G. de Vries, E. Wijnands (ill.), LDC SoW-kerken en Docete, Utrecht 2003. Diaserie (16 dia’s) en tekstboekje, € 16,-. Als ik op zondag wakker word. Voor belijdeniscatechese en gesprekskringen. Bouwstenen en gebruiksmateriaal. A.F. Troost, Boekencentrum, Zoetermeer 1989, ISBN 90-239-1587-9, € 12,-. Aan het woord komen. Hoe gemeenteleden van 17 jaar en ouder in gesprek raken met de Bijbel. E.R. Jonker, Boekencentrum Zoetermeer 1992, ISBN 90-239-3320-6, € 17,-.

Samen luisteren. Methode voor catechese aan jongeren en voor volwassenen kring- en vormingswerk. Samenst.: T. van ’t Veld Kok, Kampen 1991-1993. (uitverkocht: A. Oude Testament, 1. Hoofdlijnen van ons geloof) B. Leren omgaan met de bijbel Nieuwe Testament ISBN 90-242-8262-4 2. Hoe lief heb ik uw wet ISBN 90-242-8264-0 3. Leren leven als christen ISBN 90-242-8265-9 4. Geloven en belijden ISBN 90-242-8266-7 5. Kernwoorden van christelijk geloof ISBN 90-242-8267-5 6. Tien geboden nader bekeken ISBN 90-242-6887-7 7. Geloven met de apostelen ISBN 90-242-8207-1 Per deel € 5,50, deel B € 6,80. De gemeente viert de maaltijd. Een catechetische ontmoeting bij de viering van het Avondmaal. Arda de Boer-van Veen, foto’s: Warner Banga, GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Leeuwarden 2000. Tekstboek, ISBN 90-74022-92-8, met set 32 zw/w foto’s € 20,-; extra set foto’s € 12,50 (alleen bij aanschaf set). Aangenaam kennismaken. Basiscursus volwassenencatechese. H. Bosch et al., Landelijk Dienstencentrum SoW-kerken, Utrecht 2002. Handleiding € 9,50, Werkmap € 17,-. Zin in geloof. Cursus voor volwassenen over het katholieke geloof. J. de Bruin. Roermond, Infocentrum Bisdom Roermond 2001. ISBN 90-6578-121-8, cursusboek € 20,42. Op zoek naar het geheim. Cursus christelijk geloof voor wie het zelf ontdekken wil. Henk van IJken (eindred.), Kerkinactie, Utrecht 2002. Brochure en handleiding € 3,50. Geloven nu. Volwassenen catechese en gespreksgroepen. Mensen spreken over geloofsen levensvragen vanuit de Bijbel. J.A.S. van Spaendonck et al. Deel 1, deel 2: Diocesaan Pastoraal Dienstencentrum Aartsbisdom Utrecht, Zeist 2000, tel. DPD (030) 693 14 34, e-mail: [email protected]; € 11,34 per deel. Deel 3, Katholieke Bijbelstichting, Den Bosch 2002, ISBN 90-6173-717-7, € 10,-. Uitgaven waarbij een ISBN staat vermeld, kunnen via de boekhandel en Internetboekhandel www.kerkboek.nl (zie onder) worden besteld. De andere uitgaven kunnen bij de vermelde instelling worden besteld (zie ook Adressen).

Adressen Protestants-christelijke kerkelijke dienstverlening Landelijk Dienstencentrum Samen op Weg-kerken Postbus 8504, 3503 RM Utrecht telefoon (030) 880 18 80 internet www.sowkerken.nl Regionale Dienstencentra Samen op Weg-kerken: de adressen van de negen centra vindt u via de site www.sowkerken.nl (keuzeknop Uw regio op de homepage) of bij adressen op www.kerkboek.nl. Samen op Weg-Jeugdwerk en grootstedelijke bureaus Jeugdwerk: de adressen vindt u op internet op www.sowj.nl keuzeknop Regionaal op de homepage). Kerkinactie Postbus 456, 3500 AC Utrecht telefoon (030) 880 14 56, e-mail [email protected] internet: www.kerkinactie.nl Rooms-katholieke kerkelijke dienstverlening Secretariaat Rooms-katholieke kerkprovincie Nederland Postbus 13049, 3507 LA Utrecht telefoon (030) 232 69 19 internet: www.katholieknederland.nl (wijzigt in de loop van 2003 in: www.rkk.nl) Diocesane Pastorale Centra, Diocesane Pastorale Dienstencentra, afdelingen Pastorale Dienstverlening e.d. van de bisdommen: de adressen hiervan kunt u vinden via de websites van de bisdommen; zie de link bisdommen op de site www.katholieknederland.nl (wijzigt in 2003 in www.rkk.nl). ResponZ (Rooms-katholiek jeugd- en jongerenwerk) Catharijnesingel 80, 3511 GN Utrecht telefoon (030) 231 26 63, [email protected] www.responz.nl Catechesenet, internetsite www.catechese.net (u wordt doorgelinkt naar de site www.rorate.com) Informatie- en documentatiecentrum GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum Sixmastraat 2, 8932 PA Leeuwarden telefoon (058) 284 34 40, [email protected] www.gco-fryslan.nl/levo www.levobieb.nl con†act met mensen in en rond de kerk en parochie is een blad dat plaatselijke gemeenten en parochies wil aanzetten tot meer en betere communicatie binnen en buiten de kerk. Daartoe verschijnt vier keer een tijdschrift (op papier of digitaal) en twee keer een special, zoals deze CATECHESEkrant. Jaarabonnement € 12,50, abonneren bij Narratio.

Genoemde uitgaven bestellen via www.kerkboek.nl of bij Kerkboek, Postbus 8471, 3503 RL Utrecht. (bestellingen boven €45,- gratis, daaronder €2,50 porto)

12 con†act

Het bureau Catechese van het Samen op Weg-Jeugdwerk, signaleert trends in de ontwikkeling van de catechese en vertaalt deze zo adequaat mogelijk in materiaal of advies en ondersteuning. Ze neemt het voortouw in netwerken omtrent catechese en participeert in andere . Daarnaast ontwikkelt Samen op Weg-Jeugdwerk, eventueel samen met anderen, leuk, eigentijds en inhoudelijk verantwoord catechesemateriaal. Voorbeelden van materiaal dat recentelijk is uitgekomen: • Materiaalgids, een overzichtelijke handreiking voor alle relevante uitgaven in de catechese. • Werkmap bij de Groeibijbel, deel 2, i.s.m. SGO Hoevelaken. • Aangenaam Kennismaken, introductiecursus voor volwassenen in bijbel, geloof en gemeente-zijn. • Provider, nieuwe wegen voor tienercatechese, i.s.m. SGO Hoevelaken. • De Acht dagen van Pasen, compleet materiaal voor Beeldcatechese, i.s.m. Stichting Docete. • Motieven, voortzetting van de reeks Motief, i.s.m. Narratio. Onder het motto ‘train de trainers’ wordt de toerusting van catecheten, professioneel of vrijwillig, ondersteund. Deze ondersteuning vindt plaats op diverse wijzen: door middel van materiaal: • uitgave van het toerustingblad Impuls • medewerking aan het blad Kiezels • medewerking aan het blad GR!P • aanvulling op het Werkboek Geloofsopvoeding • vernieuwing van de Basiscursus voor vrijwilligers in de catechese het verzorgen van studiedagen met specifieke, inhoudelijke thema’s advisering aan plaatselijke gemeenten na overleg met RDC’s. Voor verdere informatie: Geertje de Vries, (030) 880 15 56, e-mail [email protected] of Henk Bosch, (030) 880 15 41, e-mail [email protected]

REGIONALE DIENSTEN CENTRA Bij de negen Regionale Dienstencentra van de Samen op Weg-kerken werken gemeenteadviseurs die catechese in hun pakket hebben. Zij bieden in hun regio verschillende ondersteuningsactiviteiten aan voor vrijwilligers en beroepskrachten in de catechese, zoals een cursus voor (nieuwe) huiscatecheten, of een werkavond rond verschillende werkvormen die te gebruiken zijn in de catechese. Daarnaast gaan de gemeenteadviseurs op verzoek naar gemeenten voor plaatselijke ondersteuning: met een catecheseteam een plan maken voor het opzetten van catechese en helpen bij de keuze van catechesemethoden. Met een kerkenraad kan een bezinning worden gehouden over doel en opzet van de catechese. De gemeenteadviseur kan ook gevraagd worden voor een ouderavond in het kader van catechese. Voor de hier genoemde ondersteuningsactiviteiten en vragen op het gebied van catechese kan altijd een beroep worden gedaan op het RDC.

REGIONALE DOCUMENTATIECENTRA Sinds oktober 2002 zijn in de negen Regionale Dienstencentra van de Samen op Weg-kerken documentatiecentra ingericht. Dit is een gezamenlijke activiteit van deze provinciale centra, een twintigtal uitgevers en verzendboekhandel Docete. Hierdoor zijn boeken voor het kerkelijk werk bij deze RDC’s te raadplegen en te beoordelen, maar deze zijn niet voor uitlening beschikbaar. De boeken en methoden worden ontsloten door het gebruik van de Palster, zie elders op deze pagina. De in deze special genoemde (catechetische) uitgaven van o.a. Samen op Weg-kerken, Groen, Jongbloed, SGO Hoevelaken, Katechetisch Centrum van GCO fryslân en Narratio zijn daar in ieder geval aanwezig.

WWW.KERKBOEK.NL Onderdeel van de Regionale Documentatiecentra is de website www.kerkboek.nl. Deze website met daarin veel leverbare boeken op het gebied van geloof en kerkenwerk, is tevens de catalogus van deze centra. Bij de betreffende uitgaven staat een vermelding of de titel aanwezig is bij de Regionale Documentatiecentra en welke vindplaats ze daar hebben (Palstercodering). Indien een uitgave niet meer leverbaar is, maar wel in de centra is in te zien, blijft de titel zichtbaar, echter met de aanduiding ‘uitverkocht’. Via deze website kunnen ook de adressen van de centra, hun openingstijden en adviseurs worden opgezocht. Behalve als catalogus is de website ook een Internetboekhandel die kan worden gebruikt om gewenste titels te bestellen en te laten thuisbezorgen. Voor het thuisbezorgen worden tot een factuurbedrag van € 45,- de portokosten (€ 2,50) in rekening gebracht. Bestellingen boven het genoemde bedrag zijn ‘franco aan huis’. Wie nog niet in het bezit is van een Internetaansluiting kan ook schriftelijk of telefonisch bij deze verzendboekhandel bestellen: www.kerkboek.nl, Postbus 8471, 3503 RL Utrecht, telefoon (030) 293 68 07. Een deel van de opbrengst van deze commerciële activiteiten wordt gebruikt om het aanbod in de documentatiecentra op het gewenste peil te brengen en te houden.

CATECHESE IN DE NEDERLANDSE ROOMS-KATHOLIEKE KERK Een Nederlandse bisschop spreekt van de ‘sprakeloosheid van katholieken’ in ons land. De noodzaak de bronnen van het geloof zelf weer toegankelijk te maken voor de gelovigen, wordt breed gedragen. De Bisschoppenconferentie heeft in december 2002 besloten tot oprichting van een landelijk catechetisch bureau ofwel Officium Catecheticum. Het doel van dit bureau is om landelijk coördinatie en ondersteuning te bieden op het

gebied van de catechese. Dit gebeurt in overleg en samenwerking met de bisdommen en hun catechetische diensten. Meer dan in het verleden staat de parochiecatechese centraal. De bedoeling is te komen tot een vernieuwde catechese waarin catechetische reflexie, opleidingen en projecten op elkaar zijn afgestemd. Catechese als initiatie, evangelisatie, mystagogie, biografische en intergenerationele catechese zijn daarbij dragende concepten. Het is de bedoeling een

internettijdschrift op te zetten dat de onderlinge uitwisseling tussen catecheten kan bevorderen. Een eerste project dat in september 2003 uitkomt is een (van oorsprong Frans) boek dat aan de hand van vragen van kinderen het katholieke geloof toegankelijk maakt: Maar wie is God? (uitgave KBS/NZV Kwintessens). Diederik Wienen beleidsmedewerker catechese bij de Nederlandse bisschoppenconferentie

GCO FRYSLÂN, AFD. LEVO/KATECHETISCH CENTRUM Een informatie- en studiecentrum op het gebied van godsdienst en levensbeschouwing. De bibliotheek/mediatheek bevat ruim 14.000 titels, die veelal geleend kunnen worden. De dienstverlening is gericht op docenten, studenten, pastores, predikanten, kerkelijk werkers, vrijwilligers, ouders en iedere belangstellende in en buiten Nederland. Het centrum is oecumenisch van opzet, met veel aandacht voor interreligie. De bibliotheek/mediatheek bevat onder meer de volgende media voor godsdienstonderwijs en levensbeschouwelijke vorming, bijbel, liturgie, pastoraat, catechese en geloofsopvoeding: onderwijsleerpakketten, projecten, achtergrondliteratuur, tijdschriften, lied- en gedichtenbundels, verhalenbundels en jeugdliteratuur, diaseries en videobanden, fototaal, cd’s en cd-rom’s. Tegen onkostenvergoeding kan een –uitgebreide- thematische zoekopdracht gedaan worden. Het centrum stelt op aanvraag materiaalcollecties voor thematische bijeenkomsten samen. Tarieven, zie www.levobieb.nl Voor specifieke informatieve en begeleidingsvragen kan de expertise van de afdeling LeVo worden ingeroepen. Daarbij onder andere: rouw en verdriet, bezinning op identiteit, oriëntatie op materialen godsdienstige vorming. Met Biblioservice ordenen en automatiseren deskundige medewerkers uw bibliotheek en materiaalbestanden. Openingstijden en bezoek: maandag t/m vrijdag 8.30–16.30 uur; maandagochtend en vrijdagmiddag gesloten. Wilt u met een groep het centrum buiten deze uren bezoeken, dan kunt u contact opnemen. www.levobieb.nl De website www.levobieb.nl geeft toegang tot de ruim 14.000 titels van praktijkmateriaal en achtergrondinformatie op het gebied van levensbeschouwing. Daarmee loopt dit informatie- en documentatiecentrum voorop in service voor kerken en onderwijs. www.levobieb.nl is toegankelijk, er kan op meerdere ingangen gezocht worden en er kan een selectie op soort informatie gekozen worden. De titelbeschrijving geeft een heldere omschrijving en gespecificeerde trefwoorden. Bovendien kan er online gereserveerd worden, waarna materialen kunnen worden afgehaald of verzonden. LeVoBieb & Palster Een uniek computerprogramma en een uitgebreid indelingsschema en trefwoordenregister. Partners voor de ontsluiting van materialen voor godsdienst en levensbeschouwing. LeVoBieb is een uniek, gebruikersvriendelijk computerprogramma om materialen te registreren. Het biedt een uitgebreid, flexibel selectieprogramma om de opgeslagen gegevens op uw scherm te krijgen en te printen. Palster is een oecumenisch indelingsschema om materialen te ordenen. Het biedt een snel zoekregister voor het toekennen van ontsluitingscodes. Een uitgebreid bestand van ruim 1300 trefwoorden ontsluit de materialen inhoudelijk. De media van GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum zijn ontsloten met behulp van LeVoBieb en Palster. Informatie over LeVoBieb: GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, mevrouw Jik Leistra, en: Fresco Educatieve Software, Emmakade ZZ 192, 8933 AT Leeuwarden, telefoon (058) 212 49 03, e-mail: [email protected] Informatie over Palster: GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, mevrouw Jik Leistra. GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum en Theologische Uitgeverij Narratio Voor de uitgave en distributie van catechese-uitgaven voor gemeente en parochie werkt de afd. LeVo/Katechetisch Centrum van GCO fryslân samen met Theologische Uitgeverij Narratio in Gorinchem. Hierdoor kunnen de producten die bij het Katechetisch Centrum worden ontwikkeld, professioneel worden uitgegeven. De landelijk unieke expertise van deze afdeling op het gebied van godsdienstpedagogiek en -didactiek en het uitgebreide informatie-, documentatie- en studiecentrum hebben steeds borg gestaan voor deskundige begeleiding van auteurs en inspiratie bij het ontwikkelen van materialen. Veel tijd en aandacht wordt gegeven aan de afstemming van thema’s, inhouden en aanpak op kinderen en jongeren van deze tijd.

COLOFON

SAMEN OP WEG-JEUGDWERK

CATECHESE

Deze Catechesekrant is een ‘special’ van conTact, gemaakt door GCO fryslân, afd. LeVo/ Katechetisch Centrum in opdracht van theologische uitgeverij Narratio. REDACTIE: Arda de Boer-van Veen, Jik Leistra MEDEWERKING: Jan Melein REDACTIE-ADRES: GCO fryslân, afd. LeVo/Katechetisch Centrum, Sixmastraat 2, 8932 PA Leeuwarden telefoon (058) 283 34 40, fax (058) 280 27 96 [email protected] www.gco-fryslan.nl/levo en www.levobieb.nl GRAFISCHE VERZORGING: theologische uitgeverij NARRATIO, Postbus 1006, 4200 CA Gorinchem telefoon (0183) 62 81 88, [email protected] www.narratio.nl © GCO fryslân Leeuwarden 2003 Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd of op welke andere wijze ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming van de redactie.