Zoeken naar verlichting

Zoeken naar verlichting Twee oosterse wereldgodsdiensten

Inleiding Zen, meditatie, yoga en een theeceremonie... Je hebt er vast wel eens van gehoord. Het zijn gebruiken uit twee bekende Oosterse religies: het hindoeïsme en het boeddhisme. Het hindoeïsme en boeddhisme bestaan al duizenden jaren en hebben veel aanhangers in India – het land waar ze zijn ontstaan – en omliggende landen. Maar inmiddels kennen deze godsdiensten al enkele decennia aanhangers in het Westen, en ook in Nederland. Zeker de laatste jaren is er in het Westen aandacht voor gebruiken uit deze Oosterse religies. Dat heeft te maken met een nieuwe aandacht voor religie in onze tijd. Er is weer belangstelling voor het gevoelsmatige en het bovennatuurlijke. Religie wordt gezien als iets dat je een goed gevoel kan geven en dat je leven prettiger kan maken. Vooral Oosterse godsdiensten zijn in trek omdat ze veel rituelen kennen. Je kan eruit kiezen wat je aanstaat… In deze schets wordt ingegaan op de oorsprong van het hindoeïsme en het boeddhisme en de ontwikkeling van deze godsdiensten door de tijden heen. De belangrijkste begrippen worden eruit gelicht, zoals reïncarnatie, yoga en meditatie.

AANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

29

Ook wordt van beide religies de bekendste Westerse stroming behandeld. Van het hindoeïsme is dit de hare krisjnabeweging en van het boeddhisme is dit het zenboeddhisme. In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op de verschillen tussen hindoeïsme en boeddhisme en de christelijke leer. De vraag wat de Bijbel stelt tegenover de leer van deze Oosterse godsdiensten, staat in dit hoofdstuk centraal.

Demografische gegevens Hindoeïsme: 900 miljoen aanhangers Boeddhisme: 415 miljoen aanhangers Ter vergelijking: Christendom: 2 miljard, Islam: 1,3 miljard). In Nederland: Het aantal boeddhisten in Nederland wordt geschat op ruim 480.000. Hiervan zijn er ruim 125.000 aangesloten bij de Boeddhistische Unie Nederland (BUN). Het aantal hindoes in Nederland wordt geschat op ongeveer 70.000. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) houdt geen cijfers bij over hindoes en boeddhisten in Nederland; er zijn dan ook geen officiële cijfers voorhanden.

30

AANZET

Een Amerikaanse sekte Zoeken naar verlichting

1. Het hindoeïsme Oorsprong De oorsprong van het hindoeïsme ligt vermoedelijk in het Indusdal in Noordwest India. Hier zijn bij archeologische opgravingen beelden gevonden van de hindoegod Shiva. De beelden dateren uit ongeveer 3000 voor Christus. De godsdienst moet dus al heel oud zijn. Waarschijnlijk is het begonnen als een primitieve religie rond de centrale god Shiva, waarbij elk dorp naast deze god, ook weer zijn eigen goden en godinnen had. Er werden rituele dierenoffers gebracht door priesters. De rivier de Ganges had – en heeft nog steeds – een belangrijke rol in deze godsdienst. Deze rivier is voor de hindoes het symbool van het leven zonder einde en wordt door hen als heilig beschouwd. In de loop der eeuwen ontwikkelde het hindoeïsme zich. Er onstonden tal van regels, gezangen en gebeden. In ongeveer 1500 voor Christus vielen Arische (letterlijk ‘edele’) volken uit het Baltische gebied Noord-India binnen. Het waren nomaden die dicht bij de natuur leefden. Ze vereerden goden die de natuur vertegenwoordigden. Zo kenden ze een zonnegod, een maangod en een regengod. Hun geloof vermengde zich met dat van de hindoes. Binnen het hindoeïsme worden dan ook Arische goden vereerd, bijvoorbeeld Agni, de god van het vuur. Ook brachten deze volken heilige teksten mee, die door de hindoes werden overgenomen. ‘Hindoeïsme’ is de westerse naam voor deze godsdienst. Het woord ‘hindoe’ betekent ‘Indiër’. De hindoes zelf noemen hun godsdienst sanatana dharma, wat ‘eeuwige leer’ of ‘eeuwige wet’ betekent. De Ganges is voor hindoes een heilige rivier. Omschrijving Er is geen korte omschrijving te geven van het hindoeïsme. De godsdienst laat een breed scala zien aan geschriften, ideeën, stromingen, goden en opvattingen, die soms zelfs tegenstrijdig zijn. Het hindoeïsme kent geen stichter en geen centrale leer of geloofsbelijdenis. Het is meer een manier van leven dan een geloof. Er zitten heel veel verschillen in de manieren waarop hindoes hun geloof vormgeven. AANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

31

Sommige hindoes bidden, anderen niet. Voor sommigen hoort tempelbezoek erbij, voor anderen weer niet. Elke groep of stroming houdt er zijn eigen goden en godinnen op na en kent zijn eigen feesten. Ook verschillen de rituelen rond geboorte, huwelijk en begrafenis. Je zou je het hindoeïsme kunnen voorstellen als een ketting, die ge... als een ketting ... regen is met allemaal verschillende kralen. De samenbindende draad wordt gevormd door een aantal kernbegrippen en gezaghebbende teksten. Deze vormen voor alle (of in ieder geval de meeste) hindoegroeperingen de basis van hun religieuze opvattingen. Heilige teksten De heilige teksten worden onderverdeeld in twee groepen: openbaring en traditie. De eerste groep wordt beschouwd als direct van de goden ontvangen teksten. Ze bevatten de ‘eeuwige waarheid’. Het lezen van deze teksten is voorbehouden aan de geestelijken, die ze bestuderen en er commentaren op schrijven. Tot deze groep teksten behoren onder andere de Veda's. Dit zijn de oudste teksten. Ze bevatten legenden (gefantaseerde verhalen met een historische kern), gebeden, regels voor offers, en lofzangen op de goden en godinnen. Deze teksten zijn een tijdlang mondeling doorgegeven en later opgeschreven. De tweede groep teksten wordt als minder heilig beschouwd. Zij zouden niet direct van de goden zijn ontvangen. Deze teksten bestaan vooral uit commentaren op de teksten die bij de eerste groep horen. Kernbegrippen Brahman, Vishnu en Shiva De oppergod van de hindoes heet Brahman. Hij is de goddelijke bron waarvan iedereen en alles afkomstig is. Hij is het ‘zelf’, of het ‘eeuwige zijn’. Brahman wordt niet gezien als een persoonlijke god. De meeste hindoes vereren honderden goden en godinnen die allemaal verschillende kanten van Brahman laten zien. De hindoegoden worden vaak afgebeeld met veel hoofden en verschillende armen die allemaal een voorwerp vasthouden. Deze voorwerpen beelden de eigenschappen uit die zij van Brahman vertegenwoordigen. Een be32

AANZET


Brahman

kende hindoegod is bijvoorbeeld Ganesh. Hij is de beschermheer van de schepselen. Ganesh wordt afgebeeld met een olifantenhoofd en met vier armen en zittend op een rat. De rat was oorspronkelijk een demon, die door Ganesh werd onderworpen. Zijn grote olifantenhoofd staat voor kracht en intelligentie. Een populaire godin is Sarasvati, de godin van de wetenschap en de kunsten. Ze wordt afgebeeld met meerdere handen waarmee ze boeken of muziekinstrumenten vasthoudt. Naast Brahman zijn vooral Vishnu en Shiva belangrijke goden voor de hindoes. Veel tempels zijn aan Ganesh deze drie goden gewijd. Vishnu wordt gezien als de beschermer van het heelal. Hij wordt vaak afgebeeld op een adelaar of op een slang. Shiva is de vernietiger van het kwaad. Hij wordt altijd afgebeeld met een drietand in zijn hand en rijdend op een stier. Binnen het hindoeïsme zijn stromingen die deze drie goden beschouwen als een goddelijke drieëenheid. Er zijn ook hindoes die helemaal geen goden vereren: voor hen blijft het goddelijke iets onpersoonlijks. Vedanta Het hoogste geluk dat de hindoe kan bereiken is de vereniging van de mens met het goddelijke. Dit wordt vedanta genoemd. Letterlijk betekent vedanta: ‘het uiteindelijke weten’. Om vereniging met het goddelijke te krijgen, moet je jezelf leren kennen. Zo zul je steeds dichter bij je oorsprong komen, die goddelijk is. Belangrijke hulpmiddelen hierbij zijn gebeden, offers, meditatie en yoga. Sarasvati

De hoogste kennis is het kennen van het diepste van je wezen. Dit is vedanta. Als je dit bereikt hebt, ben je terug bij je goddelijke oorsprong. Het verschil tussen jouw ‘zelf’ en het goddelijke ‘zelf’ is dan opgeheven. Je ziel (atman) zal dan in het goddelijke opgaan, zoals een druppel in de oceaan. Shiva


33

Reïncarnatie en karma Vedanta hangt nauw samen met reïncarnatie. Je hebt, zeggen hindoes, vele levens nodig om ervaringen op te doen die tot vedanta leiden. Om meer ervaringen op te kunnen doen, word je telkens opnieuw geboren. Bij iemands dood leeft zijn ziel verder en wordt deze in een ander lichaam herboren. De kwaliteit van je volgende leven hangt af van de manier waarop je je in in je eerdere leven hebt gedragen. Hindoes spreken van een goed of slecht karma. Dat is de optelsom van je goede en slechte daden. Een goed karma zal beloond worden met een beter leven, terwijl een slecht karma negatief zal uitpakken voor je volgende leven. Als je het er slecht vanaf brengt, kun je bijvoorbeeld herboren worden in een dier. Hoe beter iedere hergeboorte, hoe dichter je bij de verlossing komt. Maar, leer je niet van je vorige levens, dan zul je wel steeds weer in deze wereld komen. Yoga Yoga betekent ‘juk’ en heeft te maken met het in balans houden van lichaam en geest. Het bestaat binnen het hindoeïsme al sinds mensenheugenis. Het zijn bepaalde technieken die geestelijke ontspanning als doel hebben. Yoga wordt gezien als het middel bij uitstek om inzicht in jezelf te krijgen en zo dichter bij je oorsprong te komen. Belangrijk bij yoga zijn de houding en de adembeheersing. Binnen het hindoeïsme wordt yoga meestal gekoppeld aan meditatie. Dit is het beheersen van de gedachten en het zich richten op het goddelijke. Mantra Naast yoga en meditatie wordt ook de mantra als een belangrijk hulpmiddel beschouwd om dichter bij je goddelijke oorsprong te komen. Een mantra is een gedicht, een woord, een uitspraak, of een lettergreep die het midden houdt tussen een spreuk met magisch effect en een gebed. De mantra's zijn afkomstig uit de heilige boeken (Veda's). Vaak wordt de mantra gebruikt voor meditatie. De mantra wordt dan steeds hardop of in stilte herhaald om in trance te komen en geestelijke zuivering te bereiken. In het hindoeïsme wordt de lettergreep Ohm als de basismantra beschouwd. Men gelooft dat de trilling van deze klank een verheffende werking op het lichaam heeft, waardoor een hoger bewustzijn wordt bereikt. Kastenstelsel De meeste stromingen binnen het hindoeïsme kennen ook een kastenstelsel. De hindoemaatschappij werd in India traditioneel verdeeld in vier groepen of ‘kasten’. De eerste groep werd gevormd door de priesters (brahmanen), de tweede groep door edelen en soldaten, de derde groep door kooplieden en de vierde groep door 34

AANZET


Yoga: alleen voor de ontspanning? Yoga is in. Je hebt zwangerschapsyoga, bedrijfsyoga, kinderyoga en niemand kijkt er meer vreemd van op als hij van zijn huisarts de tip krijgt om aan yoga te doen. Kan je als christen meedoen aan yoga? Ofwel: Kan het beoefenen van yoga los van het geestelijke worden gezien? Ondanks het feit dat verschillende yogabeoefenaars misschien ‘ja’ zeggen, is dit eigenlijk niet waar. Twee opvallende dingen: Ten eerste zeggen yogaexperts zelf dat het lichamelijke onlosmakelijk verbonden is met het geestelijke. En ten tweede: In India zijn de christenen er zeker van dat ze niet aan yoga mee kunnen doen en ervaren ze zelfs sterke tegenwerking vanuit de hindoegodsdienst. Yoga heeft een oorsprong die niet alleen gymnastiek (puur lichamelijk) is. Er komt een hele gedachtewereld (religie) bij kijken. Die gedachtewereld zit door de hele (opbouw van de) gymnastiek heen. Het is namelijk aan de hand van de combinatie geestelijk-lichamelijk opgebouwd. En toen het bedacht werd, was de Bijbel helaas niet de bron. Hoe goed bepaalde lichamelijke oefeningen van yoga ook kunnen zijn, het is heel moeilijk los te maken van de sfeer, denkbeelden en omgang met ingewijde beoefenaars van de yoga. Het is niet los te zien van het geestelijke aspect dat yoga ook heeft. Daarom is het af te raden om aan yoga te doen.

boeren en arbeiders. Beneden deze vier kasten stonden de onaanraakbaren. Zij behoorden tot geen enkele kaste. Deze groep bestond uit slaven, gevangenen en andere verschoppelingen. Ook weduwen behoorden tot deze groep van onaanraakbaren. De kaste waarin je werd geboren, was bepaald door je vorige leven. In de loop der tijden ontstond een steeds verder doorgevoerde onderverdeling in talrijke subkasten, die elk streng van elkaar afgezonderd leefden. Tijdens de Engelse overheersing, die begon in 1858, bleef het kastenstelsel in stand. Alleen de ergste uitwassen werden aangepakt, zoals het voorschrift dat weduwen samen met hun overleden man verbrand moesten worden. Na de onafhankelijkheid in 1947 werden er wetten aangenomen die moesten zorgen voor de opheffing van het kastenstelsel en de onaanraakbaarheid. Maar in de praktijk is er, zeker op het platteland van India, weinig veranderd. AANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

35

Onaanraakbaren worden nog steeds als onrein beschouwd en met de nek aangekeken. Ze wonen afgezonderd van de anderen, mogen uit vrees voor 'besmetting' geen gebruik maken van gemeenschappelijke voorzieningen als de dorpspomp, en doen het meest nederige en vuile werk.

Hare krisjna In het Westen is de bekendste uiting van het hindoeïsme de hare krisjnabeweging. Deze stroming binnen het hindoeïsme heeft in Europa en Amerika veel aanhangers. De officiële benaming van de hare krisjnabeweging is ISKCON: International Society for Krishna Consciousness (Internationale Gemeenschap voor Krisjna Bewustzijn). ISKCON werd opgericht in 1966 in New York door de Indiër Shrila Prabhupada. De leer van ISKCON is gebaseerd op leringen uit een oud hindoegeschrift: de Bhagavad-gita. Deze leringen werden in de vijftiende eeuw uitgewerkt door Mahapra, een religieuze ‘hervormer’ binnen het hindoeïsme. Hij werd als een directe incarnatie van de god Krisjna beschouwd. Vandaar de latere naam hare krisjna (‘de god Krisjna’) voor deze beweging. In de hare krisjnaleer geldt het principe dat leringen onveranderd van ‘goeroe’ (leermeester) aan leerling worden doorgegeven. Zo ontstaat een erfopvolging van goeroes en leerlingen. Vele leerlingen en goeroes zijn in deze lijn van Mahapra gevolgd. In de twintigste eeuw was Srila Prabhupada zo'n leerling. Hij zag het als zijn taak het hare krisj-

Goeroes van de hare krisjnabeweging.

36

AANZET


nagedachtegoed in het Westen te verspreiden. Het oude hindoegeschrift, de Bhagavad-gita, werd door hem vertaald in het Engels en van uitgebreid commentaar voorzien. Het werd de ‘bijbel’ van de hare krisjnavolgelingen. De activiteiten van Prabhupada liepen uit in de stichting van ISKCON. Volgens de hare krisjnaleer is de hindoeïstische god Vishnu duizenden jaren geleden opnieuw geboren in de god Krisjna. Krisjna is een vervolmaking van Vishnu. Behalve Krisjna, de oppergod, zijn er ook nog driekwart-goden, halfgoden, éénderdegoden en zo verder. De hare krisjna-aanhanger gelooft in reïncarnatie. Elk wezen heeft een ziel die of terugkomt op aarde of (uiteindelijk) wordt verenigd met Krisjna. Omdat ook dieren een ziel hebben, eten hare krisjnavolgelingen vegetarisch. Op welke wijze men terugkomt – als mens, dier, plant, bacterie – hangt af van de wijze waarop men zich in zijn voorgaand leven heeft gedragen. Mensen hebben het geluk over een grotere intelligentie te beschikken dan de andere wezens, en kunnen door heiliging, vasten, zang en dans voor Krisjna, ervoor zorgen dat ze in een volgend bestaan kunnen terugkeren als betere mensen of worden verenigd met Krisjna. Wie zich niet aan de vedische wetten houdt, komt terug als een lager wezen. Een verschil met de andere stromingen binnen het hindoeïsme is dat de hare krisjnabeweging een visie heeft op het einde van de wereld. Eens zal Kali, de godin van de strijd, komen. In een grote oorlog zullen alle foute levens op aarde worden weggeveegd. De kringloop van reïncarnaties zal dan ophouden. Belangrijk in de hare krisjnaleer is de overgave aan Krisjna. Een belangrijk middel om dit te bereiken is het ononderbroken herhalen van zijn naam. Dit gebeurt door middel van de volgende mantra: Hare Krisjna, Hare Krisjna, Krisna Krisjna, Hare Hare, Hare Rama, Hare Rama, Rama Rama, Hare Hare. Wie een hare krisjnavolgeling wil worden, moet een gelofte afleggen waarin hij of zij belooft zich geheel te zullen onthouden van buitenechtelijke seksuele relaties, het vergiftigen van het eigen lichaam (door drugs of alcohol) en het eten van vlees, vis of eieren. Ook belooft men dagelijks een voorgeschreven aantal mantra’s op te zeggen. Sommige leden wonen in communes bij de tempels. Zij zijn ongetrouwd en leiden een eenvoudig bestaan. Ze wijden zich aan de zorg voor de armen en aan de verbreiding van de hare krisjnaboodschap. De meeste hare krisjnavolgelingen leven echter als gewone burgers. Velen zijn wel gehuld in de opvallende oranje kledij die bij de vedische traditie hoort. Ook bezoeken ze regelmatig de tempel. AANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

37

Hare krisjnavolgelingen werven leden in de grote steden door grootschalige projecten als ‘Food For Life’ (gratis maaltijden voor minderbedeelden), door kleurrijke optochten, en door verkoop van boeken en video's die allemaal betrekking hebben op de figuur van de stichter. Ook worden geïnteresseerden uitgenodigd om gratis een vegetarische maaltijd te komen nuttigen en de gebedsdiensten bij te wonen. Wereldwijd zijn er inmiddels 350 centra en tempels van ISCKON. In Nederland zijn dit er twee. De hare krisjnareligie is in trek bij mensen die geloven in ‘iets hogers’ en die religie zien als iets dat je leven prettiger kan maken. Er wordt dan een eigentijdse invulling gegeven aan deze Oosterse religie. Hun uiteindelijke doel is het ontwikkelen van een liefdevolle relatie met een ‘Allerhoogste Persoon’, waarbij men dan zegt dat die in plaats van Krisjna ook best God, Boeddha of Allah kan heten. De kern van het hindoeïsme Het hindoeïsme is een godsdienst waarbij de mens zichzelf moet verlossen en dit ook kan. De mens heeft een deeltje van de godheid in zich en dat is wat naar boven moet komen tijdens het leven van de hindoe. De boodschap is: goed je best doen, een goed karma zien te krijgen. Zo kun je jezelf verlossen uit de ellendige situatie (kaste) waarin je werd geboren. Zo kun je het in een volgend leven beter krijgen. En vooral: veel oefenen en mediteren. Om jezelf te verlossen uit de kringloop van steeds weer geboren worden en sterven, en vereniging met het goddelijke te bereiken. En dit goddelijke moet je in jezelf zien te vinden. Brahman is een onpersoonlijke godheid. Eigenschappen als liefde, barmhartigheid en goedheid worden niet aan hem toegeschreven. Omdat je zelf verantwoordelijk bent voor je lage geboorte, is er in het hindoeïsme ook weinig plaats voor liefde tot de arme naaste.

38

AANZET


2. Boeddhisme Ontstaan Anders dan het hindoeïsme gaat het boeddhisme terug op een historische stichter: Sidharta Gautama. Hij werd geboren in Noord-India, rond 560 voor Christus, als zoon van een rijk stamhoofd. Hoewel hij opgroeide in rijkdom, was hij ongelukkig. De legende vertelt dat dit kwam doordat hij op een dag buiten het paleis kwam en zo getroffen werd door de armoede en het lijden van de bevolking, dat het zijn leven ging beheersen. Hij verliet huis en haard en ging een leven leiden van zelfkastijding en meditatie. In deze periode dacht hij na over de oorzaak van het lijden en over een manier om van het lijden verlost te worden. Hij ontwierp zijn eigen leer. Deze was niet helemaal nieuw, maar bestond meer uit een hervorming van het hindoeïsme. Hij verzamelde een groep mensen om zich heen aan wie hij zijn leer mondeling doorgaf. Men gaf Sidharta Gautama de naam ‘Boeddha’, wat ‘de verlichte’ betekent. Overigens is zijn levensgeschiedenis omgeven door de meest fantastische verhalen. Zo wordt Boeddha vaak afgebeeld met een witte olifant, omdat hij zou zijn geboren uit een ontmoeting die zijn moeder had met een witte olifant. Omschrijving Het boeddhisme kan worden beschouwd als voortgekomen uit het hindoeïsme. In hoofdlijnen lijken de beide godsdiensten dan ook veel op elkaar. Belangrijke begrippen uit de hindoeleer komen in het boeddhisme terug. Zo kent ook het boeddhisme reïncarnatie (steeds opnieuw geboren worden) en karma (de optelsom van je goede en slechte daden, die gevolgen heeft voor je volgende leven). Een groot verschil met het hindoeïsme is dat het boeddhisme geen goden kent. Je kunt daarom eigenlijk beter spreken van een ‘filosofie’ dan van een ‘godsdienst’. Ook wijst het boeddhisme het kastensysteem af en erkent het geen heilige boeken. Boeddha leerde een eigen weg naar verlossing.

Boeddhistische tempel met honderden Boeddhabeelden.


39

Boeddha vatte de kern van zijn leer, dharma genoemd, samen in vier ‘edele waarheden’: 1. Het leven is lijden. 2.De oorzaak van het lijden is het verlangen of de begeerte. 3. Dit verlangen moet worden overwonnen. 4. Het middel om dit te overwinnen is het ‘achtvoudig pad’. Dit pad bestaat uit: 1. de juiste inzichten (overeenkomstig de vier waarheden) 2. de juiste bedoelingen (bijvoorbeeld geen bezitsdrang, wreedheid of boosheid) 3. de juiste woorden (geen leugens, roddels, laster) 4. het juiste handelen (zoals geen geweld en niet stelen) 5. het juiste middel voor het levensonderhoud (een eerlijk beroep) 6. de juiste inspanning (wilskracht, inzet) 7. het juiste bewustzijn (kennen van je drijfveren) 8. de juiste concentratie (meditatie en yoga). Bij het volgen van dit achtvoudig pad zijn twee dingen belangrijk. Ten eerste je instelling: je niet hechten aan deze wereld, vrij zijn van verlangens. Ten tweede ook je daden: goede werken en meditatie zullen je helpen om een betere geboorte en uiteindelijke verlichting te bereiken. De uiteindelijke verlichting is het bereiken van het nirvana (‘uitdoving’). Dit is een toestand waarin al het lijden is uitgedoofd en er geen verlangens en wensen meer zijn. Deze toestand is bereikbaar voor iedereen die zich houdt aan de leefregels van het ‘achtvoudig pad’. Wie door overwinning van zijn verlangens tot verlichting komt, kan al tijdens zijn leven nirvana ervaren. Als je als verlichte sterft, ga je het volkomen nirvana binnen. Dit is een toestand van absolute en altijddurende rust. Het betekent de definitieve beëindiging van de opeenvolging van wedergeboorten en dus van het lijden. Meditatie Meditatie vervult een belangrijke rol in het boeddhisme. Het is een concentratieoefening met als doel je los te maken van de wereld om je heen en verlichting te bereiken. Er zijn allerlei manieren beschreven om te mediteren. Iemand kan zich bijvoorbeeld concentreren op de eigen ademhaling, op een bepaald voorwerp, of op geluiden die steeds worden herhaald. Evenals in het hindoeïsme, wordt in het boeddhisme de mantra gebruikt tijdens de meditatie. Men richt zich dan op een woord of spreuk. Een bekende mantra uit het boeddhisme is bijvoorbeeld: Om mane padme hum. Dit betekent: ‘Ik eer de vrucht van de lotusbloem’. De lotusbloem is in het boeddhisme het symbool van de wijsheid. Veel boeddhisten mediteren dagelijks vijftien tot dertig minuten op een vast tijdstip, zittend op een kussen. 40

AANZET


Visie op het bestaan Het boeddhisme kent een ingewikkelde visie op het bestaan. Volgens het traditionele boeddhisme bestaat deze uit drie plaatsen, ‘sferen’ genoemd. In deze drie sferen bevinden zich in totaal 31 verschillende werelden, waarin wezens wedergeboren kunnen worden. In geen enkele van deze sferen is het leven eeuwig. Het bestaan kent geen begin en geen einde. De 31 werelden worden gerangschikt in een opklimmende trap. Hoe ‘hoger’ je komt, hoe beter de levensomstandigheden zijn en hoe langer de levensduur. Zo duurt het leven in de hogere werelden tienduizenden jaren. Wie het nirvana of volledige verlichting heeft bereikt, staat na zijn overlijden buiten het bestaan en wordt niet meer wedergeboren.

Bestaanssferen in het boeddhisme In het boeddhisme worden de volgende drie plaatsen (of sferen) in het bestaan onderscheiden: - De sfeer der geneugten Deze sfeer bestaat uit vier ongelukkige en zeven gelukkige werelden. De vier ongelukkige werelden zijn de hel, het dierenrijk, de wereld van de peta's ('spoken') en de wereld van de halfgoden. De zeven gelukkige werelden zijn de mensenwereld en dan nog zes 'hemels'. In elke hemel huist een groep goden. Zo heet de zesde hemel bijvoorbeeld 'de hemel van de tevreden goden'. - De sfeer der vormen Ook in deze sfeer wonen allerlei goden, maar hogere goden dan in de sfeer der geneugten. Deze sfeer wordt onderverdeeld in de brahmanwerelden (tien hemels) en de zuivere verblijven (vijf hemels). In de zuivere verblijven worden alleen heiligen wedergeboren. - De vormloze sfeer Deze sfeer kent vijf hemels, waarin de hoogste goden wonen.

Wiel van het leven Als je informatie over het boeddhisme opzoekt, is de kans groot dat je een afbeelding van het ‘wiel van het leven’ tegenkomt. Het is een kleurige cirkel die verdeeld is in allerlei vakjes, waarin mensen, goden en symbolen zijn getekend. In het wiel van het leven worden de belangrijkste boeddhistische leringen weergegeven. Boeddhisten gebruiken de afbeelding om het boeddhisme te onderwijzen. Leringen die in het wiel van het leven worden behandeld, zijn onder andere karma, wedergeboorte, het achtvoudig pad en nirvana. In het wiel van het leven worden ook de drie bestaanssferen afgebeeld. Ontwikkeling De volgelingen van Boeddha waren, zeker in de beginperiode, sterk gericht op verbreiding van Boeddha's leer. In 300 jaar tijd bereikte het boedAANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

41

dhisme heel India. De onderlaag van de bevolking bleef het hindoeïsme trouw. Honderd jaar later breidde het boeddhisme zich uit over Sri Lanka, later over China waar het de cultuur diepgaand beïnvloed heeft. Rond het begin van onze jaartelling bereikte het boeddhisme Japan en Korea, waar het zich mengde met de plaatselijke religies. In Tibet kreeg het boeddhisme een geheel eigen vorm: het tantrisme. Rond 900 na Christus volgde een teruggang van het boeddhisme en won het hindoeïsme in India weer vrijwel alle terrein terug. Pas in deze eeuw is er weer sprake van een kleine opleving van het boeddhisme in India. Sinds de jaren zestig is vooral het zenboeddhisme in het Westen bekend geworden. Zenboeddhisme Het zenboeddhisme is een stroming binnen het boeddhisme die in de zesde eeuw na Christus is ontstaan. Vooral in Japan heeft het een grote bloei doorgemaakt. Veel zenleden vertoeven in een zengemeenschap, in een klooster. Het gaat binnen het zenboeddhisme om onthechting. Dit is vooral onthechting van het verstand. Als je de waarheid wilt zien, zegt men, moet je nergens voor of tegen zijn. Je moet kunnen leven zonder voorkeuren en afkeuren. Je moet ook niet actief naar de waarheid zoeken, want zoeken is een vorm van gehechtheid en van geestelijke onrust. Belangrijk is het om er geen vaststaande meningen op na te houden. Denk de waarheid niet, maar maak het denken leeg. Oordeel niet, maar laat de dingen zoals ze zijn. Als je denken leeg is, zul je uiteindelijk zicht krijgen op de ‘diepste werkelijkheid’ en bereik je verlichting (satori). Er zijn verschillende middelen om verlichting te bereiken. In de eerste plaats is dat meditatie. Binnen het zenboeddhisme is dit za-zen of meditatie in lotushouding. Je zit in deze houding stevig op de grond, in balans en symmetrisch. Deze houding staat voor de verbinding tussen hemel en aarde. De lotushouding kan volledig en half worden uitgevoerd. In de volledige lotushouding rusten beide voeten boven op de beide bovenbenen in een gekruiste positie. De voetzolen wijzen dan naar boven. In de halve lotushouding ligt een voet kruislings op het andere bovenbeen en ligt de andere op de grond. In de kwart lotushouding rust de linkervoet op de kuit van het rechter42

AANZET


been en rusten beide knieën op de grond. Een andere techniek voor het bereiken van onthechting is de koan. Een koan is een onoplosbaar raadsel waarop het logisch verstand stuk moet breken. Een bekende koan is: “Wanneer je in je handen klapt, hoor je geluid. Hoe is het geluid van één klappende hand?” Leerlingen krijgen van de zenmeester koans om over te mediteren. Een andere techniek is de mondo: het stellen van vragen die de leerling onmiddellijk moet beantwoorden, zonder de kans te krijgen om na te denken. Het doel hiervan is dat het verstand zijn pogingen staakt, waardoor de geest vrij is om de verlichting (satori) te ontvangen. Ook alledaagse handelingen zijn tot vormen van zenrituelen verheven. Kenmerkend is de concentratie op het zorgvuldig volbrengen van iedere handeling. Bekend is de theeceremonie. De op zich eenvoudige handelingen van het bereiden van thee zijn verheven tot een aantal vaststaande rituelen. De handeling op zich heeft geen zin, maar het gaat om het bereiken van onthechting. Het zenboeddhisme is één van de boeddhistische stromingen die vanaf de jaren zestig aanhangers verwierven in Europa en ook in Nederland. Al zo’n veertig jaar zijn er in ons land groepen die zenmeditatie beoefenen. Urenlang wordt er bewegingloos in stilte gezeten. Ook de filosofische inzichten van zen zijn populair, evenals aan zen verwante activiteiten, zoals de theeceremonie. Heilige boeken Het boeddhisme is een ‘godsdienst’ zonder heilige boeken. Wel is de leer van Boeddha in later tijd vastgelegd. In de loop van de tijd is aan de overlevering over het leven en de leer van Boeddha veel toegevoegd. De teksten werden alleen in kloosters bewaard en zijn in de meeste gevallen met de invallen van de islam verloren gegaan. Een reconstructie van de leer in zijn meest oorspronkelijke vorm is daarom niet goed mogelijk. Feesten en kalender De boeddhistische kalender is (met uitzondering van die in Japan) een maankalender. Het jaar is elf dagen korter en de feestdagen verschuiven hierdoor ten opzichte van onze op de zon gebaseerde kalender. Veel feesten zijn sterk regionaal bepaald. Om er enkele te noemen: AANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

43

- geboortefeest van Boeddha (dat wil zeggen: zijn verlichting en eerste preek) - feest van de Boeddha's (Japan) - dodenfeest (soort Allerzielen, alleen Japan). - Boeddha's hemelvaart (alleen Tibet).

Boeddhistische teksten - "Er zijn twee doelen die een rondtrekkende niet dient na te streven… Het vervullen van begeerten en de vreugden die uit deze begeerten voortkomen. Dit is laag bij de gronds, ordinair en leidt tot wedergeboorte, hetgeen schandelijk en bovendien onvoordelig is..." - "En dit is de edele waarheid van het leed: geboorte is leed, ouderdom is leed, ziekte is leed, niet vervuld zien van wensen is leed..." - " En dit is de edele waarheid van het opheffen van het leed: het is het opheffen van de begeerte, zodat er geen hartstocht meer is. En dit is de edele waarheid van de weg die leidt naar het opheffen van het leed. Het is het edele achtvoudige pad."

Kern van het boeddhisme De boodschap van het boeddhisme is: goed zijn om zo het lijden overwinnen. Ellende heeft de mens altijd aan zichzelf te wijten. De oorzaak is toe te schrijven aan het niet volgen van het achtvoudig pad. Het lijden is het directe gevolg van eigen falen. Het lijden heeft nooit een ‘zin’ die het aannemelijk en dragelijk kan maken. Het heeft geen plaats in een goddelijke Voorzienigheid. Zoals je lijden aan jezelf hebt te wijten, heb je geluk en voorspoed aan jezelf te danken. Je bent de bouwmeester van je eigen lot. Voor verlossing ben je ook alleen van jezelf afhankelijk. Een boeddhist bidt niet tot een ander om verlost te worden maar moet zich enkel en alleen op zichzelf verlaten. Alles in het boeddhisme richt zich op de mens zelf en op de verlossing uit zijn tegenwoordige ellende.

Voor boeddhisten is er geen redelijke verklaring voor het lijden.

44

AANZET


3. Slotbeschouwing Zowel in het hindoeïsme als het boeddhisme wordt de mens gezien als een ongelukkig schepsel in een wereld vol ellende. Verlost worden van die ellende, dat is wat in beide godsdiensten centraal staat. Ook de Bijbel leert ons dat de mens is onderworpen aan ellende en dood. Alleen, de Bijbel zegt ook wat de oorzaak is van onze ellende: het is de zonde. God maakte de mens naar Zijn beeld en gelijkenis. De eerste mensen Adam en Eva waren heilig en leefden naar Gods wil. Echter, Adam en Eva legden hun oor te luisteren bij satan, de gevallen engel en tegenstander van God en werden ongehoorzaam aan God. Zo is de zonde in de wereld gekomen en de zonde is tot alle mensen doorgegaan. De zonde en ongehoorzaamheid tegen God veroorzaakt een breuk tussen God en de mens. Omdat de verhouding tot God is verstoord, is er verdriet en ellende op de wereld. Wat de mens nodig heeft, is vergeving van de zonde en verzoening van de schuld. Hierdoor wordt de verhouding met God hersteld en wordt de mens verlost van zijn ellende. In het hindoeïsme en het boeddhisme weet men helemaal niet van de schuld voor God. Men zoekt dan ook geen verzoening van de schuld en vrede met God, maar alleen het eigen geluk en dat ook nog eens alleen bij zichzelf. Genade In het hindoeïsme en het boeddhisme ben je verantwoordelijk voor je eigen daden. Als je de juiste weg bewandelt, zul je het steeds beter krijgen. Volgens het hindoeïsme kun je door meditatie en yoga, offers en gebeden steeds dichter bij het goddelijke komen. In het boeddhisme kun je door het volgen van het voorgeschreven ‘achtvoudig pad’ in een steeds hogere wereld komen. Voor verlossing uit je ellende kun je niet terecht bij een god. Je moet tot jezelf gaan om redding. Het unieke van de christelijke leer is dat de mens niet hoeft op te klimmen tot God en dat hij dit ook niet kan. De boodschap van het Evangelie is dat God Zelf de ellendige en schuldige mens opzoekt. God zond Zijn Zoon naar een verloren en schuldige wereld. Want de Zoon des mensen is gekomen, om te zoeken en zalig te maken, dat verloren was (Lukas 19: 10). Christus droeg de straf van God tegen de zonde en betaalde de schuld. Door Hem wil God genade schenken aan zondige en schuldige mensen. Door Hem alleen is verzoening mogelijk en vrede met God, waardoor mensen weer echt gelukkig kunnen zijn.


45

De zin van het lijden In het hindoeïsme en het boeddhisme heeft het lijden nooit een ‘zin’. Het wordt altijd gezien als een gevolg van eigen falen. In de Bijbel heeft lijden een plaats in Gods Voorzienigheid. Niet dat wij Zijn handelen altijd kunnen begrijpen. Als je al het lijden en het onrecht ziet in de wereld, dan kunnen er veel vragen zijn over Zijn beleid. Toch gebeurt er niets in de wereld ‘zomaar’. God weet wat Hij doet. Alles zal uitlopen op Zijn eer. Uit de Bijbel weten we dat God het lijden ook gebruikt om mensen tot bekering te brengen.

Toekomstverwachting Het hindoeïsme heeft geen visie op het einde van de wereld. Alles zal zich steeds blijven herhalen in een eindeloze kringloop van steeds weer geboren worden en sterven. Ook volgens het boeddhisme zal de wereld en dus de ellende altijd blijven bestaan. De boodschap is dan vervolgens dat jijzelf er alles aan moet doen om uit die wereld te ontsnappen. De Bijbel leert ons dat ons bestaan hier op aarde doel en zin heeft. We dienen hier te leven tot Gods eer en tot nut van onze naaste. Bovendien mag de gelovige toekomstverwachting hebben. Deze toekomstverwachting is echter niet zoals in het boeddhisme en het hindoeïsme gebaseerd op menselijke inspanningen, maar op de beloften van God. De Heere belooft dat er eens een nieuwe hemel en een nieuwe aarde zullen zijn. Het kwaad zal dan voorgoed worden weggedaan. De hele schepping zal dan bevrijd worden van de ellende (Romeinen 8). Gods kinderen mogen verlangend uitzien naar de vervulling van deze beloften.

46

AANZET


4. Verwerking Vragen 1. Ben je zelf wel eens uitingen van Oosterse religies tegengekomen in je omgeving? Denk aan yoga, geloof in reïncarnatie en dergelijke. 2. Probeer na te gaan of die voorbeelden uit je omgeving afkomstig zijn uit hindoeïsme en/of boeddhisme. 3. Oosterse religies zijn weer in trek. Heb je een verklaring hiervoor? Welke aspecten van hindoeïsme en boeddhisme passen bij de huidige cultuur in Nederland? 4. Wat vind je van de volgende uitspraak van een aanhanger van hare krisjnabeweging: “Ik geloof in Krisjna, maar deze zou ook best God of Allah kunnen heten. Alle godsdiensten zijn verschillende wegen die allemaal bij 'god' uitkomen. De weg die we kiezen verschilt, maar uiteindelijk bereiken we hetzelfde doel.” 5. Kun je hierop een bijbels antwoord vinden? Zie onder meer Handelingen 4:12 en Johannes 3: 36. Hiernamaals Tussen het hindoeïsme en boeddhisme aan de ene kant en het christendom aan de andere kant bestaan een paar overeenkomsten en veel verschillen. Eén van de verschillen betreft het hiernamaals. 1. Kun je aangeven hoe respectievelijk het hindoeïsme en boeddhisme denken over het leven na dit leven? 2. Hoe spreekt de Bijbel over het hiernamaals, de hemel en de hel? Betrek in je antwoord teksten als 2 Petrus 3: 10-13, Thessalonicenzen 4: 17, Johannes 14: 2 en de Heidelberger Catechismus, antwoord 57. Yoga of niet? Stel: je krijgt van een collega de tip om aan yoga te doen. Je aarzelt en zegt het zweverig te vinden en heeft het niet iets met boeddhisme te maken? Vervolgens geeft je collega je een folder van een yogacursus. Je leest: “ In de moderne tijd wordt de waarde van yoga steeds meer herkend voor de algehele gezondheid en voor zijn preventieve en genezende effecten. Er gaan zoveel verhalen over yoga de ronde, dat er soms een vertekend beeld ontstaat. Yoga is geen religie, geen sekte en geen godsdienst. Yoga is geen sport en ook geen trucje. Yoga draait om de ervaring van het innerlijk. In onze maatschappij ervaren veel mensen de druk van het leven. Spanning of stress zet zich in het lichaam vast. De gevolgen zijn vaak symptomen zoals hoofdpijn, rugklachten, hyperventilatie en slapeloosheid. Door regelmatig yoga te beoefenen, leer je anders om te gaan met situaties, met anderen en met jezelf. Spanningen zullen langzamerhand verdwijnen. Je ervaart meer rust en evenwicht. Yoga is tijd en aandacht voor jezelf. Bewust bewegen, goed leren ademen en diep ontspannen. Mijn lessen zijn absoluut niet AANZET Een Zoeken naar verlichting AANZET Amerikaanse sekte

47

zweverig! Veel mensen doen wekelijks bij mij aan yoga. Yoga geeft je de ruimte te zijn wie je bent.” 1. Wat vind je hiervan? Toch wel aantrekkelijk? Bedenk tegenargumenten en gebruik hierbij onderstaande tekst van Stichting Yoga Nederland: “Yoga is al duizenden jaren een nooit falend systeem tot lichamelijk en geestelijke ontspanning. Yoga is de sleutel tot vrede en geluk, tot een gezond en harmonisch leven. Yoga is waarschijnlijk de meest waardevolle erfenis, die de mens kent en kan voor iedereen die ermee in contact komt een totale verandering van leven geven. Yoga is in wezen het geweldige totaal van het universum. Het uiteindelijke doel is harmonie, éénwording met alles, met God. Hierdoor is een dieper inzicht mogelijk. Een leven van binnenuit. Dit hoeft niet perse makkelijker te zijn, maar is in elk geval zinvoller.” 2. Hoe ga je het gesprek aan met je collega? Wat voor Bijbelse argumenten stel je daar tegenover?

48

AANZET


Zoeken naar verlichting

Recommend Documents