Samen méér. Samenwerken rond leerstoornissen in functie van onderwijsbehoeften

Samen méér. Samenwerken rond leerstoornissen in functie van onderwijsbehoeften.

1

29-05-2012 Dyslexie

PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie Dyscalculie

Samenwerken

Ik ben een leerkracht wiskunde en ik geef les in een eerste jaar SO, in een ASO-school. Mijn algemeen beeld over dyscalculie is beperkt en ik werd onlangs geconfronteerd met problematiek waar ik mij vragen bij stel. Vandaar dat mij aangeraden werd u te contacteren om een beter beeld te krijgen. Ik geef les aan een leerlinge met dyscalculie. De info die ik daarbij gekregen heb is dat er problemen zijn met automatisatie, meer uitleg kreeg ik niet van de logopediste ondanks mijn vraag. Er werden in september maatregelen afgesproken : gebruik van een rekenmachine en gebruik van tafelkaarten, bovendien krijgt de leerlinge de tijd die ze zelf nodig acht bij toetsen en examens. Het eerste jaar wiskunde heeft als rode draad : de volgorde van de bewerkingen, in de verschillende getallenverzamelingen. Ik verwacht van elke leerling dat ze de rekenregels kennen, die moeten ze dus van buiten leren. Voor de leerlinge met dyscalculie heb ik nagevraagd bij de logopediste (die haar wekelijks begeleidt) of het meisje theorie kan instuderen. Blijkbaar is dat geen probleem, volgens haar logopediste is ze perfect in staat om alle theorie te leren. Maar toch wordt geëist, door de ouders en de logopediste, dat voor oefeningen op toetsen en examens alle theorie mag gebruikt worden. Dus samengevat : toetsen en examens moeten opgesplitst zijn in een theoretisch deel en een deel oefeningen. Het theoretisch deel moet ze zonder hulpmiddelen oplossen, maar voor het deel oefeningen moet ze alle theorie (met voorbeelden bij) ter haar beschikking hebben om te kunnen opzoeken. Voor mij (en andere leerkrachten wiskunde binnen onze vakwerkgroep) is dit moeilijk te vatten : regels kunnen weergeven maar ze niet in het klad kunnen neerpennen om te gebruiken in oefeningen. Dit lijkt mij bizar. Vooral omdat ik vaststel dat de desbetreffende leerlinge weinig inzet vertoont : regelmatig niet in orde met cursus, taken, voorbereidingen (en dit enkel voor wiskunde), geen goede resultaten voor meetkunde (zowel theorie als oefeningen).Hopelijk kunt u dit een beetje ophelderen, zodat ik mijn leerlinge beter tegemoet kan komen en kan helpen ipv machteloos toe te geven en de leerlinge (naar mijn gevoel) aan haar lot over te laten.

LEERSTOORNISSEN – ONDERWIJSBEHOEFTEN 1. DYSLEXIE HTTP://WWW.YOUTUBE.COM/WATCH?V=GDBPPYFKDIO

3

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

DYSLEXIE BEELDEN

4 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

1.1. INLEIDING BESCHRIJVENDE DEFINITIE

5

29-05-2012 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Inleiding

Lezen = normafhankelijk

6

6 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Beschrijvende/categoriale diagnose

Oorzaak

Stoornis Deficit

Aanpak

Handelingsgerichte / begeleidingsgerichte diagnose STICORDI psychoeducatie

Verklarende diagnose

7 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Begrippenkader LEERPROBLEEM

Leerstoornis

Leermoeilijkheid

Dyslexie Dyscalculie Dumont 8 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

8

Wat? D323 M3D3DEL1NG L44T J3 213N T0T W3LK3 GR0T3 PR35T4T135 0N23 H3R53N5N 1N 5T44T 21JN. 1N H3T 83G1N W45 H3T 23K3R N0G M031L1JK D323 T3K5T T3 L323N , M44R NU K4N J3 H3T W44R5CH1JNL1JK 4L W4T 5N3LL3R L323N 20ND3R J3 3CHT 1N T3 5P4NN3N. D4T K0MT D00R H3T 3NORM3 L33RV3RM0G3N V4N 0N23 H3R53N5.

9 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Wanneer? 1. Achter op leren lezen/spellen

2. Hardnekkig 3. Niet minder verstandig!

10 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

1.2. PREVALENTIE COMORBIDITEIT

11

29-05-2012 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

• 1-3 % : Italiaans/Spaans: ‘a’ → ‘pan …’ • 5 % : Nederlands kat

Hoe vaak?

paard web hout, paus mijn, eik • 20 % : Engels : ‘a’ → ‘a cat came …’ 12 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Comorbiditeit  50

à 80% STOS  17 à 56% dyscalculie  19 à 54% DCD  15 à 40% ADHD

(Njiokiktjien, 2004)

(Kaplan e.a., 1998)

(Ghesquière, 2000; Ho, Chan, Leung e.a., 2005; Mastr & Wolfe, 2005).

13 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

1.3. VERKLARING?

14

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

LEZEN  activatie 3 leescircuits 2 achterste (posterior) leescircuits Dorsaal: spellend lezen

k/a/t = kat

Gyrus angularis, supramarginale gyrus (inf.pariet.), post.sup.temporaal (Wernicke)

Ventraal: vloeiend herkennend lezen Extrastriate areas & li. inf.occipito-temp. areas

voorste (anterior) leescircuit = foneem articulatie, stillezen, benoemen

Functie: parallel aan dorsale circuit 15

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

DYSLEXIE  verschillen (groepsniveau)

16

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

DYSLEXIE  verschillen (groepsniveau) - verminderde posterieure assymetrie planum temprale (teveel cellen Re anterior)

- focale afwijking/disorganisatie taalrelevante cellen li. Gyrys angularis

-problemen met snelle hersenbanen niet DL (A) = 11 hersendelen nodig om snel veranderende geluiden te verwerken DL (B) 17

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

+ probl Kleine hersenen/ Interhemisfeer interacties

 ↓ activ. li insula (tijdens lezen/rijmen) (Semrund-Clikeman, 1997 review) insula is verantwoordelijk voor de connectie tussen visueel verwerken van woorden & semant./fonolog.representatie  ↓ doorbloed.area 37 (bilat.temp-occcip.) (Absher, 1997) : ↓ lexicaal oproepen  Kleiner corpus callosum (Durara et al., 1991; Hynd et al., 1995; Pennington et al., 1995)

 ↓ metabol. thalamus (Galaburda & Livingstone, 1993; Jernigan, Hesselinck, Stowell, & tallal, 1991; Pennington et al., 1999)

 ↓ funct. verbind. Li gyrys ang. & occiptemp.(Horwitz, Rumsey & Donohue, 1998)

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

EMT

KLEPEL

PI-dictee

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Cognitieve verklarende modellen dyslexie

Verklaring?

• • •

Fonologisch deficit Rapid naming deficit ‘Double’ deficit General magnocellular theory : tekorten in opmerken van snelle akoestische wisselingen … probleem met de temporele sensoriele informatieverswerking

•

Werkgeheugen/ EF deficit

20

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

1.4. VERSCHIJNINGSVORMEN

21

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

Procedure

LATENTE VARIABELE

Factor analysis

discrete/classes

Mixture model

DATA

continu

continous

binar

Item respons theory

Dyslexie

Dyscalculie

Latent class analysis

Samenwerken

Resultaten: clusters voor lezen? neen 5

10

15

10

-3700

15

0

10

-4100

15

BIC

0

-3900

5

EMT

2

4

6

8

10

Klepel

5

VVI EEE EEV VEV VVV

0

-4300

EII VII EEI VEI EVI

0

5

10

15

number of components

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Resultaten: lezen en spelling clusters? neen 5

10

15

10

15

-4600

0

Klepel

2

0

-5400

5

BIC

10

15

0

-5000

5

EMT

-1

PI-dictation

0

2

4

6

8

5

10

15

-2

10

number of components

Dyslexie

Dyscalculie

0

1

VVI EEE EEV VEV VVV

-2

-5800

EII VII EEI VEI EVI

Samenwerken

-1

0

1

2

1.5. ONDERWIJSBEHOEFTEN & PROBLEMEN DOORHEEN DE SCHOOLLOOPBAAN

25

29-05-2012 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Kleuters

Problemen met voorbereidend lezen : zingeving, objectivatie (wat is langste woord reus of kabouter) fonologisch bewustzijn

Problemen met onthouden van letters Problemen met benoemen plaatjes, kleuren..

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Lagere school Traag of met fouten lezen Spelling blijft moeilijk Traag metEngels fouten Probleem metofFrans,

lezen

Moeite met abstracte nieuwe woorden Spelling blijftofmoeilijk

met Frans, GeenProbleem moeite met begrijpen

Engels

Moeite met abstracte of nieuwe woorden Geen moeite met begrijpen Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Dyslexie bij studenten Lezen trager : 3 à 4 keer meer tijd

Problemen met lezen/spelling -snel iets doorlezen. -lezen met achtergrondslawaai -lezen in stress condities (examens…) -intonatie…

Problemen met studeren (onvolledige nota’s, problemen met onthouden van vaktermen, problemen met inschatten van tijd…) Problemen met vreemde talen Veel tijd nodig waardoor er minder tijd over is voor vrienden (extra taken geven bv. zelf kopies nemen van nota’s op school vermindert die tijd nog – misschien niet zo’n goed idee)

Problemen met metacognitie

-wanneer/hoe/ hoe lang studeren? -moeite met organiseren (verantwoordelijkheid voor STICORDI bij ll. leggen is vaak niet haalbaar) -moeite met controleren

Veel faalervaringen/onbegrip (kan leiden tot twijfelen, onzekerheid of tot doorzetten/gedrevenheid)

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

DYSLEXIE: samenvatting BEELDEN

30 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

LEERSTOORNISSEN – ONDERWIJSBEHOEFTEN

2. DYSCALCULIE HTTP://WWW.ARTEVELDEHOGESCHOOL.BE/DYSCALCULIE/PR EVIEW/NEDERLANDS-GESPROKEN

31

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

DYSCALCULIE BEELDEN

32

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

2.1. INLEIDING/ BESCHRIJVENDE DEFINITIE

33

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

OVERAL CIJFERS… http://www.youtube.com/watch?v=VM5QS_adrIQ&NR=1 34 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

VLAAMSE CONSENSUS DEFINITIE ‘een stoornis die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen met het vlot/accuraat oproepen van rekenfeiten en/of het leren en vlot/accuraat toepassen van rekenprocedures’

DRIE CRITERIA  achterstandscriterium  hardnekkigheidscriterium  exclusiecriterium

o.a. Desoete, et al., 2010

35

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

2.2. PREVALENTIE COMORBIDITEIT

36

29-05-2012 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

PREVALENTIE    

2 tot 13,8% Vlaanderen 5% Even vaak als dyslexie Verhouding meisjes = jongens

o.a. Barbaresi et al., 2005; Desoete et al., 2004; Geary, 2011; Shalev, 2004; 37

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

COMORBIDITEIT  dyslexie en dysorthografie 7 tot 50 %  ADHD 26 tot 60 %  DCD 25%  emotionele en gedragsproblemen o.a Karande et al, 2009, Pieters et al, 2010, Prior et al, 1999

38

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

2.3. VERKLARING?

39

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

REKENEN  complex cognitief proces

 activatie van fronto-pariëtaal netwerk o.a. De Smedt, 2010 40

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

DYSCALCULIE  structurele verschillen (groepsniveau) - verminderde hoeveelheid grijze stof - kwaliteit witte stofbanen verminderd

 functionele verschillen (groepsniveau) - afwijkingen in fronto-pariëtaal netwerk - afwijkingen in intrapariëtale sulcus

24

2

4

o.a. Butterworth, et al., 2010 ; De Smedt, B., 2010, Delazer et al.,2003; Delazer et al., 2005; Piazza et al. 2010; Rousselle et al., 2007

41

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

dyscalculie

niet – dyscalculie (controlepersonen)

geen eenduidige resultaten

o.a. Butterworth, et al., 2010 ; Delazer et al.,2003, 2005; De Smedt, 2010, Piazza et al. 2010; Rousselle et al., 2007

42

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

REPRESENTATIE VAN HOEVEELHEDEN 

sensitiviteit kleine/grote hoeveelheden subitizeren

a–symbolisch? symbolisch?

hoeveelheid: Analoge Magnitude System ANS

2

twee

getalwoord

Arabisch cijfer

o.a. Noel & Rousselle, 2011

43

29-05-2012

PROEF OP DE SOM - studeren met dyscalculie

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

OPHALEN INFORMATIE LANGETERMIJN GEHEUGEN  Minder snel en/of minder accuraat ophalen van rekenfeiten 9 3x4= 8 12 16 15 o.a. Geary, et al. 2000; Jordan, et al., 2003; Mussolin,et al, 2008

EXECUTIEVE FUNCTIES  Werkgeheugen, inhibitie, updating en shifting  Komt ook voor bij andere stoornissen (ADHD, dyslexie, …) o.a. Bull et al., 2008; De Weerdt, 2012; Passolunghi, et al.,2008

V ISUOSPATIELE TEKORTEN  Tekorten in sommige rekenaspecten  Geen consistente bevindingen o.a. Bull et al., 1997 44

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

2.4. VERSCHIJNINGSVORMEN

45

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

Resultaten: reken clusters? ja Number of observations per cluster: 1 2 3 209 112 70

Semantic Mean patterns per cluster: memory DC [,1] [,2] Proced.calc. KRT 0.4739268 -1.027120 Fact retrieval TTR 0.3946649 -1.179546

Procedural DC [,3] -0.7609023 0.3834001

46 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

SEMANTISCHE GEHEUGENDYSCALCULIE  problemen met automatiseren en snel ophalen informatie geheugen (namen & volgorde telrij, splitsingen, tafels, formules, … )

 problemen met tempo rekenen  problemen met hoofdrekenen  wisselende resultaten (raden (1 kans op 5, toeval, …) “3 X 4 = 8? 9? 12?15? 16? “

bij 20 tot 30% meer tijd BETERE resultaten

47

o.a. Cornoldi, et OP al. ,2002; Geary, 2004 met dyscalculie PROEF DE SOM - studeren 29-05-2012 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

PROCEDURELE DYSCALCULIE  problemen met rekenprocedures (staartdelen, lenen, … )  problemen met langere opgaven  gebruik van immature strategieën (vingertellen, … )  problemen met rekentaal

bij gebruik opzoekboekje BETERE resultaten

o.a. Geary, 2004; Geary et al., 2004; Rousselle, et al., 2007

48

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

VISUO SPATIËLE LEERSTOORNIS (VSLD)  problemen met ruimtelijke interpretatie van numerieke informatie  problemen met situeren cijfers op getallenlijn  problemen met ruimtelijk inzicht, meetkunde  problemen met kloklezen en tijdsbesef  MAAR nog te weinig empirische evidentie

o.a. Cornoldi, et al., 2004 ; Geary, 2004

49

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

2.5. ONDERWIJSBEHOEFTEN & PROBLEMEN DOORHEEN DE SCHOOLLOOPBAAN

50

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

KLEUTERS  hoeveelheden inschatten

 tellen en telrij  classificeren en seriëren  onthouden namen  snel benoemen van kleuren en cijfers  rekentaal

51

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

LAGERE SCHOOL  automatiseren tellen, splitsen, tafels

 rekenprocedures  inzicht in de getalstructuur  visuo-spatiële vaardigheden, kloklezen en tijdsbesef  numerische concepten  vraagstukken  muziek 52

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

SECUNDAIR ONDERWIJS EN HOGER ONDERWIJS  rekenfeiten/ formules niet geautomatiseerd (google ..)  hoofdrekenen blijft een probleem

 rekenprocedures lukken minder vlot  onthouden van (letterlijke) definities lukt minder snel  kloklezen en tijdsbesef blijft moeilijk Minder tijd voor vrienden ½ ook metacognitief probleem (plannen, organiseren, in orde zijn, controleren) Veel faalervaringen en onbegrip 53

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

DYSCALCULIE: samenvatting BEELDEN

54 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

LEERSTOORNISSEN – ONDERWIJSBEHOEFTEN 3. SAMENWERKEN

55

29-05-2012 Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Ik ben een leerkracht wiskunde en ik geef les in een eerste jaar SO, in een ASO-school. Mijn algemeen beeld over dyscalculie is beperkt en ik werd onlangs geconfronteerd met problematiek waar ik mij vragen bij stel. Vandaar dat mij aangeraden werd u te contacteren om een beter beeld te krijgen. Ik geef les aan een leerlinge met dyscalculie. De info die ik daarbij gekregen heb is dat er problemen zijn met automatisatie, meer uitleg kreeg ik niet van de logopediste ondanks mijn vraag. Er werden in september maatregelen afgesproken : gebruik van een rekenmachine en gebruik van tafelkaarten, bovendien krijgt de leerlinge de tijd die ze zelf nodig acht bij toetsen en examens. Het eerste jaar wiskunde heeft als rode draad : de volgorde van de bewerkingen, in de verschillende getallenverzamelingen. Ik verwacht van elke leerling dat ze de rekenregels kennen, die moeten ze dus van buiten leren. Voor de leerlinge met dyscalculie heb ik nagevraagd bij de logopediste (die haar wekelijks begeleidt) of het meisje theorie kan instuderen. Blijkbaar is dat geen probleem, volgens haar logopediste is ze perfect in staat om alle theorie te leren. Maar toch wordt geëist, door de ouders en de logopediste, dat voor oefeningen op toetsen en examens alle theorie mag gebruikt worden. Dus samengevat : toetsen en examens moeten opgesplitst zijn in een theoretisch deel en een deel oefeningen. Het theoretisch deel moet ze zonder hulpmiddelen oplossen, maar voor het deel oefeningen moet ze alle theorie (met voorbeelden bij) ter haar beschikking hebben om te kunnen opzoeken. Voor mij (en andere leerkrachten wiskunde binnen onze vakwerkgroep) is dit moeilijk te vatten : regels kunnen weergeven maar ze niet in het klad kunnen neerpennen om te gebruiken in oefeningen. Dit lijkt mij bizar. Vooral omdat ik vaststel dat de desbetreffende leerlinge weinig inzet vertoont : regelmatig niet in orde met cursus, taken, voorbereidingen (en dit enkel voor wiskunde), geen goede resultaten voor meetkunde (zowel theorie als oefeningen).Hopelijk kunt u dit een beetje ophelderen, zodat ik mijn leerlinge beter tegemoet kan komen en kan helpen ipv machteloos toe te geven en de leerlinge (naar mijn gevoel) aan haar lot over te laten.

WANNEER SAMENWERKEN? rol zorg & CLB

 alert bij veelheid aan signalen  extra zorg voorzien - hardnekkigheid  doorverwijzen naar CLB bij aanhoudende problemen  belang van onderzoek & ‘gemotiveerd attest’ met handelingsgerichte adviezen ‘op maat’

57

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

ONDERZOEK dyslexie

.

Modificeerders

Dyslexie

. Intelligentie, Comorbide problemen Motivatie, Metacognitie/ EF Zelfbeeld/faalangst

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

ONDERZOEK dyscalculie .

.

Dyscalculie

Modificeerders .

Intelligentie, Aandacht, spelling Motivatie, Metacognitie/ EF Zelfbeeld/faalangst Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

SAMENWERKEN ifv ONDERWIJSBEHOEFTE/ finaliteit opleiding  Wat is basisleerstof/ verdiepend?  Wat heeft iedereen later nog nodig?

Dyslexie Bv. Frans schrijven/ praten (schrijffouten minder aanrekenen) Bv. voorleessoftware/spellingscontrole gebruiken in ‘andere’ vakken Bv. luisterboeken (Daisy)

Dyscalculie Bv. tafels op tempo kennen? tafelkaart Bv. kloklezen: moet iedereen de analoge klok kennen? of moet men de tijd kunnen meten met een instrument naar keuze (bv. digitale klok)… Bv. schattend rekenen? Honderdveld? Bv. hoofdrekenen? Bv. kloklezen in Frans/Engels/Duits… Bv. formules uit het hoofd kennen/ kunnen ‘gebruiken’

 Evalueren / punten aftrekken? 60

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

SAMENWERKEN: afspraken over THERAPIE Effectief: taakspecifiek oefenen - pakt niet alle problemen tegelijk aan - isoleert de aan te leren vaardigheden - geeft expliciete en directe instructies voor het aanleren van de basisvaardigheden - zorgt voor een goede conceptuele basis - leert toepassingen (vraagstukken) aan via strategie-instructie en zelfregulerend leren - zorgt voor veel herhaling -werken op inzicht, zuinig met truckjes - therapie is geen bijles! - voorziet na elke oefening feedback aan het kind - geeft ook feedback aan ouders over de vorderingen van hun kind + heen en weer schriftje met de school o.a. Kroesbergen, et al. 2003; Miller et al., 1998 61

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

SAMENWERKEN: STICORDI? STICORDI is meer dan dispenseren STICORDI = belangrijk voor het zelfbeeld/ de motivatie

 Doseren & opvolgen:

niet teveel maatregelen (te onthouden!)  praat met ll en ouders of de maatregelen werken  praat met lk naar haalbaarheid en efficiëntie

Zorg dat alle lkn er achter staan (overleg!)  Niet vrijblijvend - Spreek af wie verantwoordelijk is

Bv. Kopies laten nemen door de ll doet beroep op metacognitie / al beperkte vrije tijd van ll 62

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

63

29-05-2012 Dyslexie


Samenwerken

http://www.dyslexie.ugent.be/ (film dyslexie UGent) http://wwwstuderenmetdyscalculie.be (film dyscalculie Arteveldehogeschool) http://www.prodiagnostiek.be/ www.sig-net.be (docudienst) www.letop.be (nieuwsbrieven + filmpjes) http://sticordibank.wikispaces.com Geary: http://web.missouri.edu/~gearyd/articles_math.htm Dehaene: http://www.unicog.org/biblio/Author/DEHAENE-S.html

[email protected]

Dyslexie

Dyscalculie

Samenwerken

Samen méér. Samenwerken rond leerstoornissen in functie van onderwijsbehoeften

Recommend Documents