internet;www.wesllandsm useum, nl geopend Hetgehelejaar vandinsdag tlm zaterdag van1400 - 1700 uur MUsËUM *Ë KSH*ruSEHEJL.'R IEtOtrSFUÊruËru |\/argaretha vanHennebergweg 2a telefoon07A- 3979015 / 3122A81 Ceopend van1300- 1700en elkezaterdag tussenjuni enseptember ook s-zondags van1330-1700u MUSEUM *E SËf.iitpËzu te íbrAAËLASi$ 's-Heerenstraar )4 fel 010-5913334 / 5913658 Ceopend iedere zaterdag van1000- 1700u h4u5Ër_ífl"4 ïRAMSTAT!*pl FËru te $ei.*!pt-tif OttovanZevenderstraat 2,tel 015- 5808863 Ceopend elkewoensdag enzaterdag van14O0-16 O0u
pËTtn4*4FËwgmF rxfiu$ËL,ffi ts !)ËtÉnm Hoofdstraat 63,tel 0174-51577 I Ceopend elkezaterdag van1000- 1600uur.
-listor:sch Algerneen Spreek;ur ledere zaterdaguan14 00tot 1700uurrnhet Westlands lVuseum, Middel Broekweg 154, (017U 2675Kt lonselersdUk 621084 (tussen Honse ersdUk enKwintsheul) Studiegroepen Archeologie, Cenealogie, Kastelen, Kerkarchieven,
0174-621084 0174-627072 0174-628393 0174-293716
PlaatselUke Historlsche werkgroepen 0ud-'s-Cravenzande 0ud-HonselersdUk, Oud-De Lier, OudLoosduinen, 0ud-[/aasla nd, Oud-Monstet 0ud-NaaldwUk, 0ud-Schipluiden, OudWateringen & Kwintsheul,
0174413073 0174-627868 0174-514472 070-3974936 010-591 39s9 0174-247245 0174-629490 0155808865 0174-292558
1,si6à êí,,nunietmeervóoikomt:,Êr,.zrjn,óvéiii lijksmeervandergelUke teeltenop het"opÈ land'.ook
h e t " p l a tg l a s "w a se e nv e e l v o o r k o m e n dmea f l t evr a n groentekwekendiepraktisch isverdwenen. Daarom is het goeddatonzeeigenHistorische Tuineen geeftvandergelijke overzicht verdwenen teelten,zodat eeniederdiedaarinis geinteresseerd kenniskannemen v a nd e o u d et e c h n i e k eenn v a a r d i q h e ddeinei n o n z e streekvoorkwamen. MaarhetblUftookbelangruk datde overlevering vankennisen verhalen in gangblr.1ft, zodatdatallesnietverloren gaatl en verder... Van't Land Veeziekten Contractteelt bleekselderu Romeinse MUlpalen voorWateringseveld \Y/ rI n a a r ê sru2, r av ulvrvnv rnv r a l Ê n I veYv
HeUse verhalen Studiegroep Cenealogie Cursusinformatie DeTakkenschelft Tentoonstelling overhetwerkvan beeldend kunstenaar NicKortekaas Tentoonstellingsen boekennieuws
3 4 5 5 6 7 7 8 I 9 10
uiterlijk1 november inleveren bijderedactiel
RedactieWestlandsStre€kHistorie i\,4evr h/ M-Dahmeljer-Fousert Heiiotroop 11,2691HJ ',s-Cravenzande ta174J 413473 LJ lV vandenEnde (o17 Maris41,2681IVP N/lonster 0 244315 J A de Brabander (o170 296909 Wtte v d taan21,2291KA Wateringen Distributie Westlands StreekHistorie wordtgratistoegezonden aan donateurs vande St Streek-en Tuinbouwhistorie Westland Losse abonnementen ln hetWestlands Museum f 12,50; zijnbeperktlossenummerste koop(Í 3,50) Vormgevingen zetwerk l\,4aarten Prins,PUBtISYS DTPte Naaldwiik Druken afwerking Drukkertj Riezebos, DeLier ISSN1580-0108 O St Streek-enTuinbouwhistorie Westland Overnemen vanartikelen uit dit bladistoegestaan, mitsde bron duidelr.lk wordtvermeld Deredactie ontvangtgraageenbew|Jsexemplaar
í 0, nummer3 . 3ekwartaal 2001 Jaargang
toch snel, of fietlànrderewooiden, wat is t1êf,:ftó,f[';:::l Misschien te kortom allegewassen te planten,tá ver:iol:' gen en weerte oogstên.0oï*,,h9,665,ep de,tuinkwámén gingproduclna product.Alseerstede kasandUvle, diewei- bengehoord.Nou,datmoetje dusookdOenóm,\íeibrànnig opbrachtDaartegenover stondeenbestwel redeluke d i n gv a nd e d r u i v e n k o r r etles v o o r k o m e nH, e ts o o f t bloemkooloogst uit de kastegengoedeprUzen Toendeze N/uscaat d'Alexandrië is hierzeergevoelig voor,Nogeen nogmaarnetgeoogst waren,stondener alweertomaten- puntwatveelstoftot spraak gaf,washetwatergevenvan planten k l a a rA l l em e t e e nf l i n k eb l o e m t r oisn d e ' b e k ' , d e d r u i v e nO me e r l i jtke z U nw a si k d i tj a a rv a np l a no m z o a l sw e d a t h i e rn o e m e nZ, e sà z e v e nt r o s s e nz i j nn u r e g e n l e i d io nn g d e rd e b o m e na a nt e l e g g e nt .k h e bh e t gezeten we plukken volop,heerlUk om soepvante maken. n i e tg e d a a n o m d a ti k z e e rb a n gb e nv o o rg e s c h e u r d e bessen, watdanweerrot in detroskanveroorzaken. geoogstenverstuurd Aardbeien ztjnmet kilo'stegelUk naar InvroegertUdwerdende gotenaande buitenkant vande Amsterdam, waarwe sindskorteenexclusief restaurant kasverwUderd zodathemelwater vanaf het , dek direct voor metde toepasseluke naam'deKas'bevoorraden. Veelrode dewortels vandedruivenbomen buitende kaster beschikbessen, venkel, kroten, sla,pruimen en perziken zrjnaldie kingkwamMaarookdit durfdeik niette riskeren. Nogiets richting opgegaan, Nual hebben zegevraagd om de drui- watwe kunnendoenom straks lekker druiven te kunnen vendiewe hiertelen Hiermee houdenwe de bootwataf, eten? o m d a td i t p r o d u cet e r s vt o o ro n z eW e s t l a n dMsu s e u m 0 ja,we moetenonzeluchtramen met nettenbedekken of b e z o e k e rzsa lz i l n H e ti sj a m m e rd a t o n z eT o n n e b o e r er horrenin doenmetwat houtwolrondhet opsteekUzer pruimenditjaarzo slechtgezetziin,dusof we er genoeg J a ,d i t d o e nw e t e g e nd e v o g e l sw, a n t ' o o kz i jz i j ne e n jamweekend hebben vooronsjaarlUks valtte bezien. bedreiging vanonzedruiventeelt diewe koesteren' zeieen H a a g ds a m e t j ed a t o p h a a rf i e t s j eh e l e m a anla a ro n z e D i tj a a ri s h e t o n so p d ej a a r l i j k sder u i v e n k r e n t z o n d a gmuseumtuin wasafgereisd om het bladvanhaardruifte opgevallen dater nogzoveelmoeilUkheden voorde doe- latenzien,waardeonderzoekers hetbeqinvanhet'kwaad' het-zelfdruivenkweker zr.tnZiekten, snoeiwrjze en bemes- moesten vaststellen, ting,maarvooralde ziekten, riepende meestevragenop, zodatwe besloten er nogeenzondagaante besteden om Totzover enPSsnoeiuwdruiven niette sterk, anders kan dit letterlUk en figuurlUk onderde loepte nemen,Samen je,zeker bUFrankenthalers, het'lam' krUgen. m e t w a to u d - t e e l t b e g e l e i dvearnsh e t p r o e f s t a t i ot n e Totdevolgende keer NaaldwUk werdookdezedageensucces, Veelvragenkondenwordenbeantwoord lJsbrand vanEendenburq Het'wit'oftewelhet'kwaad' deedditjaaralweervroegzr.1n P S . D e h e r d r u kv a n d e d r u i v e n b r o c h u vr ea n h e t bestom bUnietsvermoedende mensende druiventeelt te Proefstatron wasop de druivenmiddag uitverkocht, maaris doenmislukken Zwavelen mensen, dit isde besteen enige inmiddels weerte koopin dewinkel van het museumt 'kwaad' manierom op eengezonde wUze het te bestrlden Beginhiermee in hetvroegevoorjaar alshet gewasnog 'dood' lijkt Smeerhet houtmet eenmengsel vanspuitgoedin,zodathet in de zomer, zwavel en behangplaksel 'wit' alsde zonhethoutverwarmt, eendampvanzwavel vrrlzal qezien Het in dedruivenisal eenoudprobleem, deze adverLentie geven, uit hetbeginvandevoriqe eeuw
? ,,Hetwit" in dervÍindruiven Hebt gij het zoo geweesde Odium Tuckiri sproei dan direct nret
- Plantariurn, CsrholineuÍn rnerk,,Folifl"
Írancohuis), volgens bijgegevengebruiksaanwijzing. {prijs f-2'25 per 5 titerbus_ Daar alle nnderemiddeleníalen,geeÍt Ébverrsïaande oesrrsr E{ceea.
K@wwwd[' Ffie&&wshsfl wBW@m m@ jaargang 10,nummer5 . 3ekwartaal 200.1
!$
q::1. ''
,, n!,
'.!'i:,i;'qr:
': 'iài'rÍdtr
'i
a:r:,í!}'r*!'_i:l:'"'
r,
q é''
In het vorigenummervanStreekhistorie schreeflJsbrand '1787 bekenddatvernomen wasdatde besmettelUke ziekte 'Van 't vanEendenburg in zunrubriek Land'overde mond- onderhetrundvee in deomliggende dorpenenambachten en klauwzeeruitbraken en de runderpest in de 18een de nietmeerheerste en datde op t+ november 1785uitSe4Qooott*r Riinnelo'oek in het gemeentearchief van vaardigde maatregelen op hetinvoeren vanrundvee vanuit 's-Cravenzande t r o f f e nw i j i n d e R e s o l u t i e b o e kveann d e d i r e c t eo m g e v i nw g a sk o m e nt e v e r v a l l e V n .a n adf i e r-urdvur rzd'uEc' , .a,'d-Artbacht voorschriften aanmet datummochtende inqezetenen zonderqezondheidsver'Naaldwijk, betrekking tot de runderpest in de 18eeeuw. k l a r i n gw e e rk o e i e ni n v o e r e n uit: Monster, 't Haagambagt, Waateringen, RUswUk, Wout,SchipluUde, de 0 p 1 4 n o v e m b e1r 7 8 5v a a r d i g d eBna l j u wS, c h o uet n LietN/aasland, MaassluUs enVlaardinger Ambagt' gemaakt gold S c h e p e n evna n d e s t a d ' s - C r a v e n z a ne dn ed e H o g e DaarbU werd hetvoorbehoud datdit alleen H e e r l i j k h eZiadn d - A m b a cvhoto r s c h r i f t euni t i n v e r b a n d zolang de ziektein diedorpenen ambachten nietopnieuw met hetuitbreken vande besmetlelr.tke veeziekte op enke- uit zoubreken, ln datgevalzouer br.1 invoeropnieuw een le plaatsen in Holland. Doelvandezevoorschriften wasde gezondheidsverklaring nodigzUn0ndanks dezeversoepebesmetting vanhetplaatselUke veezoveelmogelUk te voor- lingblUfthetnogverboden om rundvee vanveemarkten of plaatsen komen Daarom werdendezelfde maatregelen weervan vaneldersbuitende vermelde in te voerenzonder krachtverklaard dieookalgoldenbude vorigeepidemie in gezondheidsverklaring In dezeverklaring moeststaandat 1769(besluit van28september 1769\ er in de afgelopen 14 dagenop de boerderrJ waarde koe Diemaatregelen hielden in datvoortaan niemand rundvee: vandaan kwamgeenbesmettelUke ziektehadgeheerst. 'het zuJongoff Oud,vet off magerbinnende JurisdictienOfdezemaatregelen veelhebbengeholpen is nietbekend derSteede s Cravenzande en Heerllkheid zandaml:agtzal Hoewel er in dietUdeengrotesociale controle waswarener platteland vermogen in te brengen off in te vervoeren zonderdathet op het dunbevolkte Westlandse altUd welmogegegee- lUkheden zelveRundvee zalziinvoorzien vanEeneCertificatie om de voorschriften te omzeilen. WaarschUnlUk is venbijTweePerzonen, voorde magistraat off Regeeringde ziektelangzaamaan uitgewoed Vande Plaats off voordenSecretaris off vandiegeene welke Hoewel de veestapel al eeuwenlang vantijd tot tUddoor bUde Magistraat off Regeering Vande PIaats vanwaar het besmettelUke ziekten werdgedecimeerd waser toensprake Rundvee komt,daartoezalzUngequalificeert, Inhoudendevaneenechtrampjaat waarbu dezeziekteookin onzestreE e nv e r k l a r i ndga t h e t z e l v eR u n d v eheu n b e k e n de n keneenzwaretol onderhet rundveeheeftgeëisten veel gezondis;Enkomendeuit EenStaloff weijdein welken boerentot de bedelstaf heeftgebracht. Doorde negengeenbesmettelijke gevonden tiendeeeuwse ziekteonderhet Rundvee dierenarts Hengeveld werddestuds aanget o l l a nddo o rd e werdnogin geenveertien dagengevonden isgeweest', n o m e nd a td e r u n d e r e inn h e tg e w e sH Verderwerdnogvoorgeschreven datdezegezondheids-groteepidemievan 1768/1769 zelfsuitgestorven waren v e r k l a r i nbgi n n e n2 4 u u t n a d e a a n k o m sv ta n' d e z e l v e Rundveebeesten' moestwordeningeleverd ter secretarieCeneesmiddelen tegende veepest bestonden niet Hetdier vanhetstadsen ambachtsbestuur. Alsmendezeverklaring gingdoodaaneenziektewaarbU hogekoortsoptraden niettUdiginleverde kreegmeneenboete,waarvan wrJde hevigeontstekingen aande luchtwegen en het maagdarmhoogteniethebbenkunnenachterhalen kanaal. Menbehielp zichmethuismiddelen en metbidden. Deinwoners kondennietzeggen datzeer nietvanwisten IndietUdzagmende ziektenogalseenstrafvanCodwaarwantde maatregelen zoudenop de gebruikelUke wUze, na tegenmenzichnietmochtverzettenCestorven veewerd 'voor(af)gaande (op begraven, Klokkegeslag', pestbosjes wordengepubliceerd op dezeplaatsen zr.yn de zogenaamde hetbordaanhetstadhuis wordenaangeplakt) ontstaad n i et o t i n o n z et i j d h i e re n d a a rn o g s t e e d s bestaanUitdezebosjes haalden de boerenhungeriefhout, jaarlaterwasdeveepest Anderhalf in hetWestland kennelUk voorbU. Hetstads-en ambachtsbestuur maakteoo 17 aoril J DahmeUer v Í i
' è
ar ^ t t ^ ^ a^ ^ i a
e , J
v l
an
7^^'
10,nummer3 . 3ekwartaal 200'1 )aargang
ereekserJerii wai.Èa;';;. dieoudeteetrendieso'.i;ii,g.r;den op contractiwerdeÍ seteètd,Et werdênViade veiling gemaakt mondelinge afspraken voorhet leverenhiervan lvet namede Heroin Bredawashieringeïnteresseerd, De heerJ Krulfungeerde alstussenpersoon.
langerijenop het landgelegden met de sehèp6.p,'1n661 gebostin bossen afgestoken Daarna van,naarik meen,5 geladen kilo.Vervolgens op de schuiten naareenafgeplaats gevaren sprol(en waarzeovergeladen werdenop de vrachtwagen voorde fabriek.Datgingookallemaal niet E rw e r dr o n dh a l fm a a r to n d e rp l a t g l ags e z a a i dN / e n z o n d ezr o r g e nw, a n ti k h e r i n n emr Ue e nt u i n d edr i ez r l n m o e s tu i t k i j k evno o rv e r b r a n d i ndgu sw e r dh e t g l a s schuit's avonds vanondertot bovenhadvolgeladen om gekrUtwit en tevenshieldmenhet goedvochtigNaveer- d e a n d e r ed a gt e l o s s e n . M odoai td e v o l g e n d de a gd e tiendagenstondzeeruit Hetsoortdatmenzaaide heette onderstebleekselderU verbroeid wasen dusafgekeurd L PD Ditwasvernoemd naarde Loosduinse zaadhandel werd.Metanderewoorden: ookin oktoberhebje nogwel D u i j v e s t i jInn.h e t a l g e m e ewn e r dr o n d1 m e ib u i t e n eenswarmedagenendangaathetmts. geplant, met losseplant,welte verstaan; naeenvoorteelt Al met alwashetvoordietUdtochweleengangbare teelt spinazie dierond15aprilgeoogst werd Menhadoustwee v o o re e nt u i n d e rm e t v e e lk o u dl a n d .H e tb r a c h o t ok kansen, eerstspinazie endaarna bleekselderu. vruchtwisseling met zichmee,Hetenejaarbleekselderry, Tegenover bloemkoolzaad telenwasdateenplus,daarhad danweerbloemkoolzaad en danweerkomkommers, Zo menmaaréénkansom watte verdienen. werder watafgeprutstin het tuindersleven en het bleef 'zwarte Nahet uitplanten deedzichhet probleem harten' altr.td spannend. voor.Ditkonvoorkomen wordendoornahet olanten veel DaanDuL1vestrJn te gietenAlsmennoggeenregenleiding hadhooptemen maarop regen, maarer gingookweleenswatmis Naveel schoffelen en uitweienkwamin oktoberde oogstdatum
Opvrudag 13juliwerdenbijde kruisÍng Oostêinde en LaanvanWateringse Veld,replica's onthuldvanvier ....,.."::.'.::..
Archeorosie van de ,ZOtVTnnn;EÉN Pl"nnry'fn:i:ii:i,t !:X.'gLïJ:i'r?ï:ffijr,?,i,j'JL: ,.nïii',ïi ' t'
" "':"'"''':':":':':'
Detweemeterhogemijlpalen hebben eenper-T-alenleOp23december 1903,werd de Uniekerk aanOeLaii'óe plaats gekregen bijhetinformatiecentrum genomen: Wateringsest'raatrin''s.erraVenzandeih.,gebruik Alsu e'en pleintje VeldOpgenoemde kruising iseenRomeins inge- wandelinQ: door's-Cravenzande maakt zultu tevergeêfs r i c h tm e t d e r e p l i c a v' sa nd e m i j l p a l e ne,e ns t u k j e n a a r d e z e k e i ' k z oHeektegne.b o u w s t a a t e r n o g w e l , m a a r Romeinse wegen eenverklarende informatiekubus heefteentotaal gekregen andere voorgevel Uvindtdeze
Plaatsing vande replica's schepteenbandmet hetverle- kerkschuintegenover de ingangvanwinkelcentrum de d e n ; 2 0 0 0 1 a agr e l e d e nl i e p h i e r a l e e n b e l a n g r i j k e K o n i n g s w enruf ,m e t e e nd o n k e rheo u t e nv o o r g e v edli,e RomeÍnse weg dateertuit hetmiddenvandetwintigste eeuw Ditfeit werddoorde vondstvande mUlpalen aangetoond pius, Langs de weglietende Romeinse keizers Antonius Caracalla, Cordianus en Decius in de periode van151tot 251naChrmUlpalen neerzetten, Hieropkondenreizigers de afstand tot aande volgende stad- waarschUnluk Forum - lezen,Deliggingvande Hadriani, het huidige Voorburg Romeinse wegissymbolisch in de bestrating weergegeven D e o r i g i n e l em i t l p a l e nz i j n t e b e z i c h t i g e n in de Romeinenzaal vanhet lVuseon in DenHaagDeafdeling Archeologie namnade vondsten de conservering vande orrginele stenenpalenhet initiatief om op de locatie een bluvende herinnering te realiseren. Hetvervaardigen van de replica's is uitgevoerd in nauwesamenwerking met de Ontwikkelingscombinatte Wateringse Velden medemogelUkgemaakt doorde Rijksdienst voorhetOudheidkundiq Bodemonderzoek in Amersfoort.
gemaakt Dereplica's zUn vanbeton, doorArcheoolan, Delft.
'10,nummer3 .3ekwarlaal2001 )aatgang
r:,i.:-.j'l
j,:il:, l
(vande mÍndercouiantematenlrno.hrnandaardappèls ln dit en laterin hetjaareenaantalzakken. ten meenemen gevalgebeurde het nogaleensdat meerdande laatste al de kiemenvande zo gevreeshelftvandieaardappelen Hii schreefhet volgênde: ' k w a a d d' )r o e g e ne n k o nm e n ( h e t generatie, in d e a a r d a p p e l z i e k t e werkzaam Onzehuidige Westlandse consumeren somsmaarde helftvanhetontvangene de tuinbouw, die zich tegenwoordigbezighoudt hun hadden de zand-en mestschippers In datjaargetude met de teelt van bloemen,paprika,tomaten e.d. zuzichbutuinbootjes aande kantliggenen verhuurden onder glas,kan zich moeilijk voorstellendat er een 'vroeten'of 'wroeten' te rooien;te tijd is geweest,dat de teelt van vroegeaardappe- dersom aardappels zoalsmentoenzei len een van de belangrijkstesteunpilaren van de vande arbeiders er in dietudveeltijdelijke tuinbouw in onze streekis geweest.Tegenwoordig 0ok kwamen Waarzeookvande Z-Heilanden om te oogsten, eilanden ziet men geen enkeleaardappelmeer, buiten mis'Brielenaars' v a n d a a kn w a m e nz, e w e r d e na l l e m a a l schienin wat volkstuintjes. genoemdZesliepen bedden meestal op geimproviseerde enwarenbUdetuinderinde kost in deschuur dn e s t i j dvse r e i s t e e n D et e e l tv a nv r o e g ea a r d a p p e l e werddoorde katholiemiddenin de oogsttud Deaankoop vanhetpootgoed, Ongeveer zorgvuldige voorbereiding. (29juni)gevierd en dat adres- kenhetfeestvanPetrusen Paulus deedmenbuvertrouwde de zgn,zaadaardappelen ' s c h o n e ' wasvoorheneenverplichte g e b e u r d e Er mocht dus niet zondag k e e r h e t a l s m e n s e n E e ne n k e l e - dat gewerkt grondhad,doorbrlvhet rooienvaneenboomgaard Brielenaars. worden,ooknietdoorde protestante vruweluitsluitend danin PoeldUk, destijds Hetgebeurde teeldeDieoogsttemenals menzelfde pootaardappelen u i n d e r sd, a t o p d i ed a gd e b e w o o n d o o rk a t h o l i e kt e hetgewasnoggfoenwasen mente makenhadmetgoed dieer warenalleBrielenaars tuinders rassen was enkeleprotestante daarvoor droogweerEnvande belangrUkste eh a d d e n e r d a ne n k e l tei e n t a l l eonp d e en vande zaadaardappeleni n s c h a k e l d Z Schoolmeester Ookde bewaring alhunaardapop diedagdanvrrlwel werdenze in de winter tuinen somswerden vroegspeciale aandacht. Meestal pelengerooid ontdaan en werdendaninfebrueenkeervande spruiten d e a a r d a p p e l h a n d e lm a reetn T i j d e ndse o o g s tk w a m e n ariin eenlaagin kistengelegdom te kiemen, aangevaren. hunschuiten vanallekanten diein Debemesting bestondalsregeluit dunnekoemest,
aanoverde trof ik nogenkeleaardigeopmerldngen op heteindevande19eeeuw. vroegeaardappelteelt
nntón -hAt tranolc lonnonl,/vLUrr rruLqruvurJ rL9vur I
aÀnda ho r irCJiLn u L nv nv n r rnror nu r r vn [nJ . iJr u VgqgUg
grond.Devroegste vlakvoorde druiwerdenuitgepoot te venmuren of op rabatten om maarzo vfoegmogeluk kunnenoogsten,Depootaardappelen werdenvlakvoor w,a a r b d i je h e t p o t e nv o o r z i c h t i g n t w e e ë ng e s n e d e n t o r d e nb e t r a c hot m d e n o d i g ev o o r z i c h t i g h emi do e s w Langnietiedereen mochtdit sprurten niettebeschadigen budewerkwasalgauwmerkbaar. doen,wantnonchalance werd Juistvoordatde kiemenbovende grondkwamen nogeenkeergeégdom het kleineonkruidte vernielen gebeuren Dit'overeggen' moestvoorzichtig in handkracht w a s z w a a w r e r k D a a r n w a e r d e r d o o r g a a nnso g en etg tweekeergeschoffeld Vervolgens washet vooralhopen regenTrldige op voldoende en genoegregenwasvooral v a nb e l a n gv o o rd e g r o o t t ev a nh e t b e s c h o tI n d r 0 g e t i j d e nw e r de r d i k w i j l s 'zso n d a g isn v e e lk e r k e ne e n gehouden. bidstonde Indietudwerdookal het nodigegedaan aanziektebestrUd i n g H e ta a r d a p p e l k w a( P a dh y t o p h t h o rwaa) sg o e d bekenden gevreesd, wanthetkonveelschade aanrichten. n e t B o r d e a u spea p E rw e r dt e r b e s t r i j d i ngge s p o t e m Ondanks dit gebeurde hetnogvrrJ vaakdater aangetaste waren olekken BUde oogstwasiedereen in touw,Dearbeiders werktenin 's 's dietUdvan morgens 4 tot avonds 7 uur.Hetwasdikwijlsafgesproken dat dit gedurende eenperiodevan6 wekenhet gevalkonzrJnOokwashet somsconditiedat z e d a nt i j d e n sd e o o g s td r i em a a p l e rw e e ke e nh a l v e jaargang 10,nummer3 . 3ekwataai2001
fust; het Engelse kinnetje.Datwaseeinmandvanmindere Asderiemand esturreve was.wasdatnetasoveralheel gebruikte kwaliteit alsdievanhetnormaaf Hetzag wal Derwasaltijdweleenvrouwdiededingediemoste kinnetje. er uit alseenhogetenenwasmand met daarover eennet, gebeure regelde. Oftegge, op debegrafenis voordekoffie dat in het middenbUeen werdgebonden. geengekfeurHetstouwen zurrege, mitwittebruissukkers; daarmogge ( s t u w e ni )n d e s c h u i t e g n a f n o g a l e e nm s o e i l i j k h e d e n ,deinzitteDeanzegger mosgewaarschouwd worre. Dat omdatde bovenkanten nietaltUd vlakwaren wasopdeHeU Kees deZoete. Hijliepdanmiteenzwarte Wanneer hetweerdroogbleeftUdens de oogstgingalles steek, mitaneenkanteensjerp vanzwarÍe crêpeHUgong voorspoedig, maarsomswaser regenendanwasLeiden in danvandeurtot deuren vertelde last Ditvooralalsmenvoorlevering eenaantalmanden hadopgegeven Weerof geenweer,ze moestendantoch uitdegrond Uiteraard warende prijzen voorde tuindervanbUzonder (30juni'1881) belangWelazenin eenoudecourant datte 's-Cravenzande per kinnetje de aardappels 1e soortverkochtwerdenvoorf 2,50totf 2,70 Omdatde gehelevroegeaardappeloogst vanhetWestland gafdit op de in dietlJdperschuitmoestwordenvervoerd vaarten vanhetWestland de nodigedrukteOverde Cantel konmenhelevlotenschuiten zien,vaak metgehesen zeilen;richtingDelftvoorRotterdam en Amsterdam en richt i n gL o o s d u i n e nn a a rD e nH a a gI n d e r i c h t i n D g e nH a a g plaatsen werdenop bepaalde ookpaarden ingezet om de botendoorhetwaterte slepen. m a n n eh a d d em e e s t awl e le e n H e ti s a l l e m a a l v e r l e dtei jnd g e w o r d e n e n n i e t si n h e t zwartpak,maareenhogehoedmoster altld Westland wlst er meerop datde teeltvanvroegeaardap- b i je l e e n dw o r r e D i eh o e i eg o n g ee t h e l e peleneensde belangrUkste teeltvoorveeltuindersin onze d u r pd e u re n w a r es o m sz o o u d d a t z ê t / r b groenwaregeworre helemaal PietKruUk Devrouwewareookaltijdin 'tzwart mit I ,\2' a+raaD )LI CEN
ia ^^,r,^^ê+ I) VUVVCtr)L
UDIEGROEP GE ,WESTLAND' 'Westland' DeStudiegroep Cenealogie werd25jaargeled e n o p g e r i c h tI .n 1 9 7 6b e g o nd h r .v a nA d r i c h e m uit HonselersdUk met eenkleingroepjeenthousiastelingen in eenkamertje vande CCWS en de studiegroep wasgeboren Nu bestaat ze uit 85 leden.Demeeste vanhenwonen in hetWestland, maarer zUnookverscheidene leden,die elders wonenen eenbandmet hetWestland hebbenDe studiegroep doetvooralfamilieonderzoek en vergadert e e n si n d e z e sw e k e ni n h e tW e s t l a n dMsu s e u m a a nd e Middelbroekweg. Naasthet zoekenvaneigengegevens, helpende ledenbeginnende onderzoekers op wegnaarde
e e np a ar o k k e o v e rm e k a n d e Z re,h a d d et , , ' i t ' , i , l meestal eenmussie op Diemostwitweze, t , l'l dusnietvankant,Indestoetliepedemal- ',;l'4 ! lie(manlieden)voorop enderachter de ,l! h/..4' : vrouwe, Devrouwe deeëdandeboveste'
vande offesturrevendeDerwieredan pesalleme ezongemit langeuilf'àfóóàr
nagongiedanna't sturrefhuis trugenwierdernogwat gegete engongiederzUns weegs. A.C.Brehm-Van Seters Delft
voorheninteressante bronnen, maarbeantwoorden vragen vanderden. Verder zorgtdestudiegroep er voor,datstamboomgegevens beschikbaar komen
publicaties geslachten vanstambomen vanWestlandse h e t o p e n e nv a no u d eb r o n n e nm a a k tz i i h e t a n d e r e gerichtte zoeken,Zo ziinalleDoop,-Trouw-en mogelr.lk B e g r a a f b o e k e n d e B u r g e r l i j kSet a n d e nv a n o e gemeenten gekopieerd, gelndexeerd Westlandse en in de computergezet,mededankzU steunvanhetVSBFondsen hetPrinsBernhard Fonds.
- r-7-FrÍ--ï1'' 2)
VERENI DeHistorischÊ Vereniging Maasland heeftweereenàá:nt?] lezingen op hetprogramrna staan. 0p 2 oktober komtde heerA Waasdorp eenlezinghouden overontdekkingen rondeenoudeRomeinse weginderegioDenHaag.
0pZtutiwaserinhetWestlands Museum eenbesloten bU- 0p 21november 2001verteltdeheerVanderSande een eenkomst omhet25iarigjubileum vandezestudiegroep uiterstboeiend verhaal overdegeschiedenis vanDeLier. te vteren Inlichtingen hierover kuntu verkrlgen doorte berren naar Contactadres: CJ.C.T. Hamel, 010- 5915964of op hetinternet op hetvolgende adres: Willem vanHooffstraat 53,2671JC NaaldwUk http://home hetnet. nll-historischeveren igingmaasland
Iel 0174-627072
í0, nummer3 .5e kwartaal 200í Jaargang
l r r f | È g l l D r r$chev-eningen gvr19rErrrrruErl,,,, ïot enmetseptember isin hetMuseum Scheveningen een
tentoonstelling tÊ zienmet zee-en strandgezichten van Haagse SchoolschildersHetgaatom schilderrJen en wer- ErzUnlanglopende cursussen 0enealogie, Paleografie en k e no p p a p i evr a nb e k e n d keu n s t e n a aur ist d e p e r i o d e Historisch Onderzoek op verschillende niveausDeeerste 1850-1920. Detentoonstelling bevatprachtige voorbeel- lessen zUnin oktobelde cursussen durentot in hetvoordenuitde bloeitUd vande Haagse School u a n 2 0 0 2 V o o r n a d e r e i n f o r m a t ioev e rd e d a t ae n iaar Adres:Neptunusstraat 92,Scheveningen, tel 070-3500850. p r i j z e nv a nd e z ec u r s u s s eknu n t u z i c hw e n d e nt o t mevrouwC M,vanAalst, vande productgroep Educatie, TechniekMuseum tel.070- 3315581. In hetTechniek lVuseum te Delftistot en met 30 septem'Delftse berde tentoonstelling Art Nouveau, D a a r n a aisste r o o k n o ge e na a n t akl o r t ec u r s u s s edni t onderwijs en ontwerp1880-1914'te zien,Rondde tentoonstelling wor- naiaar. Eriseenintroductiecursus Studiezaal, eenvervolgd e no o k r o n d l e i d i n g esnt a , d s w a n d e l i n ge en nl e z i n g e n cursusPersonen op Papier, eencursus overDienaren van georganiseerd, Hetmuseumisgeopend vandinsdag t/m de Verenigde Oostindische Compagnie, Militairen in Westz a t e r d avga n1 00 0- 1 70 0 u u re n o p z o n d a gv a n1 20 0en Oost-lndië, Verderzijner nog lezingen en rondleiding e n .H e tt h e m av o o rd e l e z i n g eenn r o n d l e i d i n giesn 17.00uur lel 015-2134976. dit najaar RAMPSPOED Voorde kortecursussen, lezingen en rondleidinge n n tu z i c ha a n m e l d ebni j m e v r o u w ku drs A W E D a n i e lvsa nd e p r o d u c t g r o eEpd u c a t i tee, l e f o o n 070- 3315506 Meerinformatie overhet Algemeen Rijksarchief en het NationaalArchief i o vindtu op www,archief nl/rad/ara
HETGASTENBOEK In de foyer van het wesilandsMuseumligt bij de
vangstbalie eengastenboek. Hierinkunnende
kershun indrukken,opmerkingenen waarderingkwijt. Hierondervolgt een bloemlezinguit dit gastenboek Vroeger,was elke Westlandse tuin omgevendoor bomen. Daarnaast wasop efketuineengroteboomgaard aanwezig pruimen, met diverse soortenbessen, appelsen peren,In de wintermoestenal dezebomengesnoeid of ingekort worden. Rondom de boomgaarden en rondomdetuinder i j e nw a r e nh o g ew i l g e ne- n e l z e n b o m eAn l,sd a a rd e 'We hebbengenotenvandetuinen onsverbaasd overhet snoeischaar of de bUlingingdanvieler heelwathoutte groeien groenten(echtlive,dusnietbUde vande diverse verzamelen. groentenboerl). Bedankt voordeleukerondleiding.' Hetdikkehoutwerdgezaagd of gekloofdvoorhetwaterfornuisen de kachelln het waterfornuis stooktemoeder gereedschap Heelveelherkenbare grootvadel stukken en eengoed 's maandags hetwaterwarmvoorde was,Mr.tn groenteingedeelde en bloementuin. Eenstukjegeschie- Maarten Olsthoorn hadachterhet huiseengrotenotend e n i sv a no n z ej e u g dh e r l e e f tE r gf i j nd a td i t i n s t a n d boom Inde wintetvooralalshetvroor,waser weinigte wordtgehouden,' doen Danwerdende bomendiegemistkondenworden gezaagd en gekloofden netjesrondomdie notenboom 'We hebbener echtvangenotenom weerterugin de tUd opgestapeld. Alshethoutdroogwaswerdhet in de kachel gestookt. te gaanHeelveeldingenvanvroeger opnieuw beleefd' Crootmoeder MafieLangeveld stapelde danbuiten de houtblokken in haarschort.Naasthetfornuisstond 'Veel gelukkig herinnering en nostalgie Heelwaardevol, is eengrotehoutkist,daarstorttezehaarschortin leeg. gebleven. er nogzoveelbewaard lk waseenpaafuurweer aan lulain m^i^l^' scr INruilriltct)tu, TerugnaarbUmUthuis,daargebeurde hetzelfdeMaarook de dunnere takkenen de druiventakken werdenoo bossen 'Voor de 2e maalin tweewekendit museumbezocht. Heel gebonden. Al dezebossen werdenkruislings opgestapeid, leuk,DezekeermUnschoonouders meegenomen. Hetwas zo ontstonder eenschelf, diewassoms4 x 4 meteren 3 à h e e lI e u ko m v e r h a l e vna nv r o e g e tre h o r e nv a nm i j n 4 of 5 meterhoog Inde oorloghebbenwe het binnenste s c h o o n v a d eHre. tm u s e u mm a a k vt e e l o so v e rw a t h i j uit de takkenschelft gehaald en daarwerdeenclandestien vroegerzelfop detuinderr.l heeftmeegemaakt. Cazo door, varkenin gemest.Laatik het voornaamste nietvergeten, de inzetvanvrUwilligers is hardnodigom dit stukjeerf- detakkenbossen werdenookgestookt in hetwaterfornuis. goedinstandte houden.' BertV 'Zovlak bUen nu pasgezien, Schitterend.' 'Watinteressant groenten om zoveel enfruitte ziengroeie n .W a th e b b e n t u i n d e r vs e e le n h a r dm o e t e nw e r k e n ! Watgoeddat dit museumzoveeltuin laatzien.Veelsucces,tot verin devolgende eeuw.'
nummer3 .3e kwartaal 2001 Jaargang'10,
Van8 september tot en met 7 oktober2001wordtin Museum ^ het westlands eententoonstellinggeorganiseerd overhet werk v a n b e e l d e n dk u n s t e n a a rN i c Kortekaas. NicKortekaas is op 14september 2000op 58-jarige leeftÍjdoverled e n . Z i j nv r i e n d i nF Í e k e Bitter heeft een biografie o v e r N i c g e s c h r e v e ne n
tevenseencatalogus samen gesteld vanal zijntot nu toe bekendewerk. DebÍografie en catalogus zullentijdensde tentoonstelling ter Ínzageliggen.
Nicheeftvanafziinjeugdtweehobbies, nameluk tekenen en muziekIn zUnjeugdwordthrjlidvande harmonieverenigingSt.Adrianus en alshrt21 wordtschrUft hr.1 zichin v o o r t e k e n l e s s eonp d e K o n i n k l i j kAec a d e m iveo o r Beeldende Kunsten in DenHaag. V1favonden in de week volgthUhiertekenlessen. Opde kunstacademie komthUin contactmet beeldhouwers en ontdekthUdatdàtiswathij wildoen.Hugaatlessen volgenin boetseren en gipsgieten enalsnelwordtbeeldhouwen z1ngrotepassie.
grotebeeld ln 1982 wordtztJn eerste onthuld, dedruivenkrentster, datstaatindetuinvanhetgemeentehuis van ' s - C r a v e n z a nNdi ce h e etf m e e rb e e l d em n e tt v o i s c h gemaakt, Westlandse onderwerpen zoals hetbeeldvan eentuinder opeenschuit, eenkassenbouwer, eenspruitenplukker eneentuinder meteenramenwaqen.
Nicisgeboren op 1'1augustus Opde tentoonstelling zullenverschillende originele beel.1942alseenvaneentwee- d e nt e n t o o n g e s t ew l do r d e n m , a a ro o ko n t w e r p e e nn l i n gZ. Uvna d errst u i n d eara n voorstudies. Vande grotebeeldendie in het Wesiland lW* $ d e C r o e n e w ei ng' s - C r a v e n - staan,zullenfoto'ste zienzun. ,-:+ zande. AlopjongeleeftUd moetNicmeehelpen in de tuin met allerhande werkzaamheden, zoalsbollenpoten,tulBrjde openingvande historische tuinvanhetWesflands penbossen en aardappelen rooien,AlsNic14jaaristreedt Museum in'1995 werdeenboekjeuitgegeven overdetuin, hUin dienstalstuindersknecht bUzUnoomCordieooKeen waarbU de illustraties doorNrcgemaakt zjjn.Eenaantatvan tuinbouwbedrlf heeftaande Croeneweg, pentekeningen TotzrJn2jste dieoriginele isookop de expositie te zien. blUfthUop de tuin werken,waarna hij in 1965postbode wordt.
il a
l({ -.í
jaargang 10,nummer3 . 3ekwartaal 2OO1
/l \,
individuele huiShoud]ng en éigenbezittingèÉ;Dê begijnen lnihêt'VtlESTtANDS MUSEUM wordtvanI septembertot georganiseerd voorzagen in hunonderhoud vantexen met 7 oktober2001eententoonstelling doorvervaardiging vankleding, het bereiden vanvoedsel, het kunstenaar NicKortekaas tiel,productie overhetwerkvanbeeldend (Zieverderde informatie verzorgen vanzieken vanbierVanal deze eldersin dit blad) en het brouwen zakenzijnbUde opgraving voorwerpen en sporenterugln het WESTLANDS MUSEUM wordtvan27 oktober2001 gevonden, 'Van n o r d to p d e e x p o s i t ieee n tot en met2 maart2002 detentoonstelling Romeinen O pb a s i vs a nd e z ev o n d s t e w gemaakt vaneenkeukeninrichting zoalsdie t o t B e g i j n e na' ,m a t e u r a r c h e o l oignihee t W e s t l a n d , reconstructie g e o r g a n i s e e rDde.A r c h e o l o g i s cW heeftuitgezien h ee r k g e m e e n s c h a per in debegunentud (AWN), Nederland waarbij de Westlandse archeologische werkgroep isaangesloten, bestaat 50jaar Vanhetklooster isookveelteruggevonden, Naast de nodigefundamenten gebouwen, vanverschrllende ooksporen Tergelegenheid vanditjubileum wordter in hetWestlands vande vervaardiging vanrozenkransen HeelbUzonder was georganiseerd, waarschUnllk |\/useum eententoonstelling waarineen de vondstvaneenskelet, afkomstig vaneen overzicht wordtgegeven vande archeologische vondsten vande priorsvanhetkloosterDemonniken hadden op het plaats,n hetverleden diede afgelopen 50jaaraanhet lichtzUngekomen in het kloosterterrein eeneigenbegraaf W e s t l a n d . tDeen t o o n s t e l l i b ne gg i nm t e te e na l g e m e n e warentijdenshetaanleggen vanriolering alvakerskeletinleiding overde amateurarcheologie, hetontstaan vande restenaangetroffen. BUde vondstvanhet bovengenoemAWNen de oprichting vande Westlandse archeologischede skeletginghetechterom eenapartebegraving op een werkgroep. Daarnaast wordende archeologische vanhet kloosterterrein technie- heleandereplaats dande eerder k e nb e h a n d e e l dn w o r d ti n h e t k o r tu i t g e l e ghdo ee e n gevonden skeletresten, precies opgraving in zLJn werkgaat Nade reformatie werdenklooster en lregUnhof n beslag genomen Erzaleenchronologisch overzicht wordengegeven vande doorde Staten vanHollandDeterreinen werden b e l a n g r U kW s t e s t l a n d os p e g r a v i n g ev n a nd e l a a t s t5e0 verkocht en in de eerstehelftvande 17eeeuwwerdop dit jaarDenadruk vande expositie ligtechterbUhetrecente t e r r e i nd e b u i t e n p l a aVt sr e e b u r gaha n g e l e g 0d o kv a n onderzoek in 's-Cravenzande Daarwordensindsde zomer dezebuitenplaats zUntUdens hetarcheologisch onderzoek van1999aande randvanhetdorpscentrum hetbegunhof, s p o r e tne r u g g e v o n ddeinei n d e e x p o s i t ti e z i e nz u l l e n hetregulrerenklooster ende buitenplaats Vreeburgh opge- zun. g r a v e nH e ta r c h e o l o g i socnhd e r z o edku u r tn o gs t e e d s voort,maarer isinmiddels alzo veelgevonden dater een goedbeeldgeschetst kanwordenvanhoede begLjnen ln MuseumDeSchilpen en te Maasland isnogt/m 22sepk l o o s t e r l i n g iennl t / i d d e l e e u w s ' s - C r a v e ngz ea lnedeef d t e m b e r2 0 0 1d e t e n t o o n s t e l l i'nl N g D EB R A N D U,I TD E hebben BRAND' te zien Ookisin dit museum nogtot einddecem,AANTAFEL DebegUnen warenvrouwendieleefdenin eenbesloten ber 2OO1 de expositie ETENENDRINKEN IN HET g e m e e n s c h avpo,l g e n rse l i g i e u zre g e l sm , a a rd i en i e t V E R L E D E t eNb' e z i c h t i g eVno o ru i t g e b r e i di ne f o r m a t i e warentoegetreden tot eenreligieuze orde.ZUhaddeneen overdezeexposities: zievorigenummer,
Fotovandeopqraving in's-Gravenzand,e, linksdet'undanLenten vaneenkelderuttd,eeerste vand,e14eeeuw helt't vanhetbegilnhot' enrechts eenfundennq wLet spaarboqen vanhethoofrl,qebouw vandebuitenplaatsYreeburgh
w
j a a r g a n g1 0 .n L m m e ' 3 . 3 e k w a [ a a l2 0 0 '
