Ruimtelijk integrale visie Slachthuisbuurt Haarlem Oktober 2010
Studio Assendorp
Studio Assendorp Ir. Rutger Assendorp Stedenbouwkundige Adres Telefoon E-mail Internet
Tolsteegsingel 55 3582 AM Utrecht +31 (0)6 24589963
[email protected] www.studioassendorp.nl
Stedenbouwkundig advies en ontwerp
INHOUDSOPGAVE 5
Inleiding opdrachtgever/doel/procedure
7
Plangebied plangebied en omgeving historische schets locaties voor ontwikkeling
11
Analyse landschappelijke context patronen architectuurgebieden
35
Interpretatie
41
Ideeën
51
Referenties
Inhoudsopgave
3
INLEIDING De Slachthuisbuurt te Haarlem is in ontwikkeling. De wijkraad heeft een integrale benadering van de ontwikkeling van de Slachthuisbuurt voor ogen. Hierbij staan de vitaliteit, de leefbaarheid en de veiligheid van de buurt centraal.
structuur van de wijk en de verbindingen naar de directe omgeving, als conditie voor vitaliteit, een belangrijke rol.
Momenteel en in de nabije toekomst spelen er een aantal planontwikkelingen die van invloed zijn op de toekomst van de buurt. Enkele van deze ontwikkelingslocaties liggen op centrale plekken in de wijk. Het is van belang voor het functioneren van de Slachthuisbuurt dat de voorgenomen ontwikkelingslocaties niet op zichzelf zullen staan maar ook bijdragen in de behoeften van de wijk en haar directe omgeving. Om de centrale aandachtspunten in het kader van de vitaliteit het beste te waarborgen is het doel van de wijkraad om een integrale visie op te stellen voor de Slachthuisbuurt die zowel door gemeenteraad als wijkraad wordt gedeeld. Voor het formuleren van een integrale visie is de vraag ontstaan naar stedenbouwkundige inbreng gericht op vitalisering van de buurt als geheel en de rol die het middengebied met het Slachthuiscomplex daarin kan spelen. Met analyse, de interpretatie daarvan en ideeën wordt een beeld gegeven van hoe op langere termijn gehoor kan worden gegeven aan de behoefte van de Slachthuisbuurt. Daarbij spelen de fysieke Inleiding
5
Oude Amsterdamsebuurt Nieuwe Amsterdamsebuurt Slachthuisbuurt
ern har d la an Schipholweg
Pri ns B
Sc h a l k w i jkerstra at
t Zomervaar
Voormalige houthandel Peltenburg & Zonen Reinaldapark Middenzone Slachthuisbuurt Zuidzone Slachthuisbuurt 023 Haarlem
PLANGEBIED Slachthuisbuurt en omgeving De Slachthuisbuurt ligt aan de westoever van het Spaarne nabij het stadscentrum van Haarlem. Het is een arbeidersbuurt die is aangelegd rond het Slachthuis in de periode 1920-1939. De buurt typeert zich als een volkswijk met kleinschalige bebouwing van 1 a 2 lagen met of zonder kap (en incidenteel 3 a 4 lagen). De buurt is opgezet volgens de tuinstad gedachte en het stratenpatroon en de bouwstijl zijn kenmerkend voor de uitbreidingsplannen van begin vorige eeuw volgens de Amsterdamse schoolstijl. Omdat de buurt nabij het centrum ligt is en een redelijke hoge dichtheid heeft, is het aanzicht -vooral aan de centrumzijde- wat steniger en wordt het verderop in de wijk (rond de as Pladellastraat-Kruistochtstraat) groener. In latere perioden is de buurt uitgebreid met kleine renovatie- en nieuwbouwprojecten. Architectonisch is een aantal deelgebieden te onderscheiden. Hiervoor wordt verwezen naar de analyse. De Slachthuisbuurt heeft heldere ruimtelijke begrenzingen. De Zomervaart zorgt voor het onderscheid ten opzichte van het noordelijke deel van de wijk met de Oude Amsterdamse buurt en de Nieuwe Amsterdamsebuurt (voorheen Potgieterbuurt en Van Zeggelenbuurt). Daarnaast wordt de buurt begrenst door de stadswegen Schalkwijkerstraat (samen de Spaarne-oever), Schipholweg en Prins Bernardlaan. Deze wegen brengen een
duidelijk onderscheid aan ten opzichte van de overige omliggende gebieden, welke uit een andere tijdsperiode stammen en een andere opbouw kennen. Aan de oostzijde is dit het Burgemeester Reinaldapark met daaraan de buurten Parkwijk (´60) en Zuiderpolder (´90). Aan de zuidzijde is dit Schalkwijk (´ 60-´80) en de geplande stadsuitbreiding ´023 Haarlem´ met woningen, maatschappelijke voorzieningen en kantoren. De westzijde wordt gevormd door het Spaarne en het centrumgebied-Haarlemmerhout. De Slachthuisbuurt bestaat uit ca. 3.000 woningen, waarvan meer dan 80% uit het sociale huursegment komt en in bezit is van woningcorporaties. Het aandeel eengezinswoningen bedraagt tegen de 60%. De leeftijd van de inwoners is vrij gelijkmatig verdeeld met een licht overwicht richting senioriteit. Planontwikkelingslocaties In en rondom de Slachthuisbuurt ligt een aantal locaties die voor (her)ontwikkeling in aanmerking komen. Dit zijn 023 Haarlem, de Zuidzone Slachthuisbuurt, de Middenzone Slachthuisbuurt en de hoek van de Schalkwijkerstraat en Zomerkade. Daarnaast zal het Burgemeester Reinaldapark een nieuw gezicht krijgen. de gemeente Haarlem werkt aan een nieuw ontwerp. Al met al een flink gebied in Haarlem Oost dat aan transformatie onderhevig is. Plangebied
7
1865
1878
Afbeeldingen pag. 8-9 uit het boek ´Slachthuisbuurt, boeren, arbeiders en slagerslieden´, Marcel Bulte (Spaar en Hout Haarlem, 2007).
1906
1950
PLANGEBIED Historische schets In de 19e eeuw was de grond onder de huidige Slachthuisbuurt onderdeel van de Romolenpolder. Het gebied lag in het noorden van deze polder. Enkele landschappelijke structuren en kenmerken uit deze tijd zijn bewaard gebleven. Aan de noordkant van de polder vormde de Zomervaart de grens tussen Romolenpolder en Zuiderpolder. Tevens vormde de Zomervaart de route naar de Haarlemmermeerpolder. De Gouwwetering takte aan op de Zomervaart. Enkele boerderijen bevonden zich langs de randen van de polder, met het oog op de Slachthuisbuurt dus aan de Schalkwijkerstraat en de Zomervaart. Een deel van deze bebouwing langs de Zomervaart bestaat nog steeds. Aansluitend bij het landelijke, dunbevolkte, karakter was er ook enkele bebouwing in de vorm van kleine huizen, molens, herenhuizen, herbergen, scheepsbrekerijen, kleerblekerijen, etc. Aan de Schalkwijkerstraat hebben ook enkele buitenplaatsen gelegen zoals bijvoorbeeld ´Lodewijklust´ ter plaatse van de huidige Slachthuisbuurt. Toch was de westkant van het Spaarne hiervoor meer in trek. Tegen het eind van de 19e eeuw nam de druk toe om huizen te bouwen buiten de stadskern van Haarlem. Door enorme bevolkingsgroei was er sterke behoefte aan nieuwe woningen, met name arbeiderswoningen. De toestand van arbeiderswoningen uit deze tijd was over het algemeen slecht en dit heeft er onder meer toe geleid dat
landelijk in 1901 de Woningwet is aangenomen. Het tuinstad model heeft zich in deze tijd ontwikkeld en speelde in op verbetering van de levensomstandigheden. Meer ruimte, licht, lucht en groen waren belangrijke ingrediënten. De kwaliteit van de openbare ruimte en de woningen werd belangrijker en dat heeft onder meer geleid tot bredere straten, gekromde wegen, voortuinen, inspringende voorgevels en architectonische details. Aan het begin van de 20e eeuw waren er al stadsuitbreidingsplannen voor de locatie van de Slachthuisbuurt. Uiteindelijk is de buurt ontwikkeld in de periode 1920-1939. De buurt is zichtbaar ruimer opgezet dan bijvoorbeeld de Amsterdamse buurt (als voorbeeld van een arbeidersbuurt van eind 19e eeuw). Om isolement te voorkomen is de Slachthuisbuurt via de Nagtzaambrug verbonden met de Amsterdamse Buurt. De bebouwing aan de zuid- en oostrand van de buurt is na de Tweede Wereldoorlog neergezet.
slachten van dieren te centreren. Het Slachthuis lag oorspronkelijk buiten de stad met het oog op o.a. geluid- en stankoverlast en stond direct met het Spaarne verbonden via de Slachthuisstraat. Bij de bouw van de Slachthuisbuurt is een groene buffer aangehouden rond het Slachthuiscomplex. In het slachthuis lagen de ruimten voor diverse soorten vee aan een centrale as die vanuit de hoofdingang het hele gebouw doorsneed.
Bij de planning van de stadsuitbreiding werd rekening gehouden met publieke gebouwen, pleinen en open ruimten. Zo was de westkant van de buurt bijvoorbeeld overwegend protestant en de oostkant van de buurt overwegend katholiek, wat nu nog afleesbaar is aan de kerk- en schoolgebouwen. De Slachthuisbuurt is ontstaan rond het Openbaar Slachthuis dat in1906-1907 is gebouwd. Met het oog op de hygiëne was het wenselijk om het Plangebied
9
Drie typen landschappen: duinlandschap (geel), veenlandschap (wit) en droogmakerij (groen). In donkerrood het centrum van Haarlem.
Ontmoeting veenlandschap met duinlandschap en droogmakerij in het groen-blauwe raamwerk van Haarlem. In lichtrood het centrum en donkerrood de ligging van de Slachthuisbuurt. Bij het Spaarne verspringen de oostwest gerichte verkeersaders in ligging, wat deze zone extra belangrijk maakt in de oriëntatie.
ANALYSE Landschappelijke context Haarlem ligt op de rand van duinlandschap (geel) en veenlandschap (wit). Daarnaast is het omgeven door de droogmakerijen (licht groen) van de Haarlemmermeerpolder en het havengebied rond het Noordzeekanaal. De drie landschapsgebieden kennen afzonderlijke patronen en karakteristieken. Het duinlandschap is bomenrijk waarbij de ontsluitingsstructuur zich van oudsher heeft ontwikkeld in de lengterichting met daarop korte haakse bewegingen. Vanuit de waterstructuur maakt het veengebied kronkelige bewegingen en zijn er talrijke plassen. De droogmakerijen zijn orthogonaal van opzet. De ontmoeting tussen het bomenrijke duingebied en het veengebied met waterstructuren (Spaarne) en groene vlakten vindt plaats in en rondom de stad. Er ontstaat bijvoorbeeld een verloop met coulissen en boomrijke parken. Daarnaast is er natuurlijk ook een verloop in hoogteligging (met name ten westen van het Spaarne).
enkele provinciale wegen richting Amsterdam, Hoofddorp-Hilversum, de Zaanstreek en de Bollenstreek. De A9 kun je eigenlijk zien als een tweede ring rond Amsterdam. De internationale verbindingen A1, A2 en A4 zijn gericht op Amsterdam, waardoor Haarlem in dit perspectief in een luwte ligt, maar wel met de gunstige condities van een gevarieerd landschap, aanwezigheid van belangrijk economisch programma, mogelijkheden om te recreeëren en sterke regionale verbindingen.
Soorten landschappen
Naast de tangentiale ligging van de A9 en de N201 (richting Hoofddorp en Hilversum) rond Amsterdam is ook de Stelling van Amsterdam een landschappelijke tangentiale structuur die langs de oostrand van Haarlem loopt. Patroon van infrastructuur
Projectie Stelling van Amsterdam (geeltinten)
Naast de landschappelijke ondergrond is Haarlem rijk omgeven door belangrijk thematisch programma zoals Schiphol, het havengebied rond het Noordzeekanaal en het strand. Haarlem wordt nationaal ontsloten door twee uitvalswegen richting de A9 (de Amsterdamsevaart en de Schipholweg). Daarnaast zijn er Analyse
11
Westerpark 11
14
Haarlemmerhout
Halfweg 13
Burgemeester Reinaldapark 12
Amsterdamsevaart Schipholweg 13 Prins Bernhardlaan 14 Schalkwijkerstraat, Lange Herenvest 11 12
Polderbaan
Aanwezig raamwerk om de Slachthuisbuurt en Amsterdamsebuurt
ANALYSE Patronen Inleiding Voor de vitaliteit van de buurt is het van belang om te kijken hoe de buurt verankerd ligt in de fysieke ruimtelijke structuur. Wanneer een gebied onderdeel uitmaakt van een groter geheel is het onderhevig aan invloeden van buiten het gebied en aan bewegingen vanuit het gebied zelf. Beiden zijn nodig als conditie om op langere termijn door te kunnen ontwikkelen en vitaal te blijven. Enerzijds wordt gekeken naar het raamwerk (frame), anderzijds naar programma dat aan dit raamwerk is gekoppeld (pattern). Het frame biedt de context waarbinnen ruimtelijke en daarmee sociale en economische dynamiek mogelijk is. Theoretisch zorgt het frame samen met het patroon van landmarks, anchor points, accenten en ander aangehecht programma voor herkenbaarbaarheid en leesbaarheid van de omgeving. Samenspel van frame en patroon maakt oriëntatie op een omgeving en daarmee het gebruik van de omgeving (circuit) en associatie of identificatie met de omgeving mogelijk. Het circuit wordt gevormd door de bewegingen van de mensen, de routes die zij kiezen; het gebruik van frame en patroon. Het aanwezige raamwerk om de wijken Slachthuisbuurt en Amsterdamsebuurt De structuren zijn onderdeel van het stadsraam-
werk, de top-down organisatie van de stad. De buurten liggen opgespannen binnen dit raamwerk. Raamwerk en buurten ondervinden een wederzijdse invloed. Amsterdamsevaart De Amsterdamsevaart heeft een sterk verkeersontsluitingsgericht karakter richting het knooppunt met de A9. Van oudsher verbindt de weg Haarlem met Amsterdam tot aan het Westerpark. Halfweg/Zwanenburg ligt daar nog tussen. De spoorlijn ligt gebundeld met de Amsterdamsevaart en vormt daardoor een dominante structuur waarbij de oriëntatie naar het zuiden komt te liggen. Het programma dat langs de Amsterdamsevaart ligt bevindt zich aan parallelwegen. In de omgeving van de Amsterdamsevaart zijn grote bedrijventerreinen aan de weg gekoppeld. De parallelwegen vormen samen met stukken fietspad een fietsverbinding met Amsterdam.
Schipholweg De Schipholweg verbindt de A9 en het noorden van de Haarlemmermeerpolder met het Haarlem van de Haarlemmerhout. Van hieruit kan de route naar het strand Zandvoort/Bloemendaal verder worden aangehouden. Aan de verbinding liggen meerdere bestemmingen en verblijfsgebieden waardoor deze een levendiger karakter heeft dan de Amsterdamsevaart. In de directe omgeving staan bijvoorbeeld maatschappelijke voorzieningen als ziekenhuizen en een hogeschool, daarnaast liggen er woongebieden langs de weg, sportvelden en parken. De nabije aanwezigheid van Schiphol en de Polderbaan met opstijgende vliegtuigen is uniek.
Prins Bernhardlaan De Prins Bernhardlaan loopt van de Amsterdamsevaart tot aan de Schipholweg en gaat vanaf daar over in de Amerikaweg tot in het hart van Schalkwijk-Europawijk. Ook deze weg heeft een relatief levendig karakter. Ook hier is veel verkeer, maar er liggen enkele bovenwijkse voorAnalyse
13
Aanwezig raamwerk om de Slachthuisbuurt en Amsterdamsebuurt (uitsnede)
ANALYSE zieningen zoals twee winkelcentra (Europawijk en Parkwijk), meerdere verzorgingstehuizen en een moskee. Bovendien staan er meerdere grootschalige woongebouwen. De Zomervaart kruist de Prins Bernhardlaan en het Burgemeester Reinaldapark onderbreekt het bebouwde profiel van de weg.
ligging parallel aan het Spaarne zijn de wegen belangrijk onderdeel van de noord-zuid verbinding. De route langs het Spaarne is ook in recreatief opzicht interessant, er ligt een langzaamverkeerverbinding van Delftplein in Haarlem Noord tot aan het pondje over de Ringvaart bij Cruquius. Ten zuiden van de Schalkwijkerweg hebben de Spaarneoevers bijvoorbeeld een groen, beboomd karakter en worden (van oudsher) gevormd door boerderijen, buitenplaatsen en villa´s. Op het water is ruimte voor plezierboten, roeiboten en ook binnenvaartschepen.
Schalkwijkerstraat, Lange Herenvest Via Schalkwijkerstraat en Lange Herenvest stroomt het verkeer de binnenstad van Haarlem in. Met de komst van de fly-over in de Waarderpolder en een brug over het Spaarne bij Haarlem Noord zal de verkeersdruk langs de Spaarneoevers in de toekomst mogelijk afnemen. Grenzend aan binnenstad en het Spaarne heeft het gebied aan de Schalkwijkerstraat en Lange Herenvest, naast verkeersmachine, hoge potentie als verblijfsgebied. Van oudsher vond hier veel bedrijvigheid plaats vanwege de ligging aan de rand van de stad, tegenwoordig is het meer woningbouw met hier en daar een gemengde functie. Vanwege de Analyse
15
11 12
13 14 15 16
Zomervaart Gouwwetering Slachthuisstraat Kruistochtstraat-Pladellastraat Merovingenstraat Slachthuiscomplex
Maatschappelijke voozieningen Bebouwing Winkels Bedrijven Kantoren
11 14 12
13
16 15
Aanwezige ruimtelijk fysieke structuren in en vanuit de Slachthuisbuurt en Amsterdamsebuurt
ANALYSE De interne ruimtelijk fysieke structuren in en vanuit de Slachthuisbuurt en Amsterdamsebuurt De interne structuur wordt gevormd door wegen, groen, water en bebouwing. Hieronder wordt kort ingegaan op de belangrijkste structuren voor de Slachthuisbuurt. Zomervaart Oude landschappelijke verbindingsroute tussen de Haarlemse binnenstad en de Haarlemmermeerpolder met rustig, groen en open karakter. Langs de vaart staan meerdere sociaal maatschappelijke voorzieningen als een kerk, basisschool, verzorgingstehuis tot aan een moskee in het Reinaldapark. Goed begaanbaar voor langzaamverkeer.
Gouwwetering De Gouwwetering komt uit op de Zomervaart en liep vroeger verder door in de Romolenpolder. De wetering heeft een breed profiel dat wordt begeleid met bomenrijen en kent weinig drukte.
Kruistochtstraat-Pladellastraat De centrale verkeersas door de Slachthuisbuurt. Loopt als Nagtzaamstraat door in de Nieuwe Amsterdamsebuurt. Verzamelaar van sociale en economische dynamiek. Afwisselend karakter met dorpse bebouwing en groene plekken.
Slachthuisstraat De oorspronkelijke aanvaar- en toegangsroute tot het Slachthuisterrein vanaf het Spaarne. Nu redelijk drukke wijkontsluitingsweg, te meer vanwege de schakelfunctie tussen Kruistochtstraat-Pladellastraat en Merovingenstraat.
Aanwezige ruimtelijk fysieke structuren voor alleen Slachthuisbuurt
Analyse
17
Aansluitingen raamwerk en interne structuren Slachthuisbuurt en Amsterdamsebuurt
ANALYSE Merovingenstraat Belangrijke en drukke wijkontsluitingsweg voor verkeer vanaf de Schipholweg.
Slachthuiscomplex Naast de centrale ligging van het complex in de buurt is de groene buffer rond het complex kenmerkend. In de groene buffer staat plaatselijk bebouwing opgenomen als woningrijen en woonwagens. De maat van de buffer is goed te ervaren, evenals het groene karakter.
Het geschetste raamwerk om de wijk en de ruimtelijke fysieke structuren in en vanuit de wijk vormen samengevoegd de directe ruimtelijke context van de Slachthuisbuurt en de Amsterdamsebuurt. Vanuit deze structuren vallen in de Slachthuisbuurt meerdere dragers op te maken. Er zou op basis daarvan veel ruimtelijke en sociale dynamiek mogelijk moeten zijn. Belangrijk voor de toegang tot Haarlem is de Schipholweg. Belangrijk voor Haarlem Oost is de Prins Bernhardlaan. De Zomervaart en de Kruistochtstraat-Pladellastraat staan haaks op deze wegen en vormen op een lager schaalniveau belangrijke dragers voor recreatie en kleinschalig programma. Deze beide dragers stoppen in de huidige situatie vrij snel aan de rand van de wijk. Lange interne verbindingen tussen gebieden in de stad genereren meer dynamiek, verankeren een gebied beter in de stad en voorkomen isolement. Daarnaast is er nog een derde drager denkbaar tussen Spaarne, Slachthuiscomplex en Reinaldapark met een meer thematisch karakter. Vanuit de dragers zijn er mogelijkheden voor sociale en economische vitaliteit van de buurt. De dragers genereren naast laagschalig programma ook programma van een hoger schaalniveau in de naastgelegen gebieden, zoals winkels, culturele en sociaal maatschappelijke voorzieningen.
Analyse
19
Burgemeester Reinaldapark
Hoogteaccenten
ANALYSE Hoogteaccenten De hoeken van de wijk en de meeste belangrijke ontsluitingen worden gemarkeerd. Ook worden de contouren van het Burgemeester Reinaldapark deels aangezet met hoogbouw.
Aanzichten
De uitwerking van de hoogbouw is architectonisch meer dan eens sober. Stedenbouwkundig gezien is op maaiveld soms sprake van hekken en/of parkeerterrein en sluit de toren morfologisch en qua plint niet altijd aan bij de na-oorlogse bouwstijl van de omgeving. Maar er zitten ook voorbeelden bij waarvoor dit niet geldt. De torens spelen een belangrijke rol in het dagelijkse referentiekader van de leefomgeving. Aanzichten Voor overige aanzichten op gebouwen vanuit wijkontsluitingen geldt min of meer hetzelfde. De oversteek naar het Reinaldapark vanuit de Willem Pijperstraat bestaat bijvoorbeeld uit 10 opeenvolgende materiaalstroken. Het pad in het park is van een ander materiaal en karakter als de Willem Pijperstraat. In combinatie met het drukke verkeer op de Prins Bernardlaan maakt dit een relatie tussen wijk en park moeilijk ervaarbaar. De bomen die het pad in het park begeleiden staan er wel maar de route is niet erg aanwezig.
Willem Pijperstraat
Analyse
21
Anchor Points Dominante gebouwen of bestemmingen welke de omgeving aan zich kunnen binden en deze daarmee kunnen verankeren in de ruimtelijke structuur. Een anchor point kan tevens een landmark zijn en vice versa.
?
ANALYSE
Landmarks Beeldbepalende gebouwen, gebouwdelen, objecten of plekken zoals torens, bruggen, bomen of een enkel huis. Oriëntatiepunten ten opzichte van de ruimtelijke structuur.
Analyse
23
12
11
Winkels Patronen van winkeltjes zijn in de loop der jaren ontstaan langs: • De Schalkwijkerstraat (aan het Spaarne) 11 • De lengte-as Pladellastraat-Kruistochtstraat-Nagtzaamstraat/Amsterdamsestraat. Het Slachthuiscomplex ligt aan deze as • In mindere mate aan overige wijkonstluitingswegen
12
ANALYSE 11 12
13 14 15 16
Dienstverlening (combinatie met wonen) Kerk Basisschool Verzorgingstehuis Moskee Hogeschool
Speelveldje (voetbal, basketbal) Korfbalvereniging 13 Voetbalvereniging 14 Honk- en Softbalvereniging 15 Tennisvereniging 11 12
11
11
13
13
11
12 14
12 13 15
13 14 16
Voorzieningen
15
13
Voorzieningen met groen
Voorzieningen Een patroon van sociaal maatschappelijke voorzieningen ontstaat met name langs de Zomervaart (dienstverlening, kerk, basisschool, verzorgingstehuizen, moskee). Aan de andere kant van de Schipholweg staan een aantal grootschalige voorzieningen als een hogeschool, zwembad en het kennemergasthuis. Er is momenteel geen patroon te leggen tussen de Slachthuisbuurt en dit gebied. De aanwezige voorzieningen in de Slachthuisbuurt zijn gericht op kinderen en ouderen. Op buurtniveau zijn op enkele plaatsen speelplekken en speelveldjes aangelegd, de speelveldjes bevinden zich alleen in de Amsterdamsebuurt. Analyse
25
ANALYSE
Ontwikkelingen woningbouwverenigingen Woningbouwvereniging St. Bavo-Oost 1920 Zomervaart, Van Keulenstraat, Bisschop Ottostraat, Kruistochtstraat, Damiatestraat, Graaf Willemstraat. Emostraat, Graaf van Wiedstraat. Ook wel ´Bavo-dorp´ of het ´Roomse dorp´. Eerste ontwikkeling aan de Slachthuisbuurt (groen). 1949 Zomervaart, Dirk Schaferstraat, Prins Bernhardlaan. mix van oranje 1953 ontwikkelingen aan de Schipholweg en J.J. Hamelinkstraat Woningbouwvereniging Onze Woning 1922 diverse ontwikkelingen in gele gebieden Woningbouwvereniging De Vooruitgang 1923 diverse ontwikkelingen in gele gebieden 1952 ontwikkelingen aan de Henriëtte Bosmanstraat Cooperatieve Woningbouwvereniging voor Gemeentepersoneel 1924 diverse ontwikkelingen in gele gebieden Woningbouwvereniging Ons Belang 1927 en 1930 1934 diverse ontwikkelingen in paarse gebied, deels vervangen door nieuwbouw Woningbouwvereniging Voorzorg 1953 ontwikkelingen aan de J.J. Hamelinkstraat Woningbouwvereniging Bloemenhof 1924 Vijfhuizenstraat, Patriarchstraat, Zomervaart, Dorreboomstraat 1953 ontwikkelingen aan de J.J. Hamelinkstraat Gemeentelijk Woningbureau Hof van Egmond, Pladellastraat, Merovingenstraat, Arnulfstraat, Diederikstraat (oker gebied)
Architectuurgebieden Omdat de Slachthuisbuurt is ontstaan door de jaren heen, is het een verzameling van woningbouwinitiatieven geworden. Het merendeel daarvan is gerealiseerd door diverse woningbouwcorporaties. De meeste huizen dateren uit de periode 1920-1939, de zuid- en oostrand van de buurt zijn van na 1945. De woningen die in dezelfde periode zijn opgericht hebben overeenkomsten in de toen geldende opvatting over het bouwen. In de architectuur van de Slachthuisbuurt zijn daardoor zowel overeenkomsten als verschillen te ontdekken in karakteristiek. In de oudere delen zijn bij wijze van spreken een aantal architectonische zones in te delen die zonder harde of duidelijke grenzen in elkaar overgaan. Bij de nieuwere delen zijn de grenzen binnen de buurtverkaveling duidelijker. Ten behoeve van de kwaliteit van de karakteristieken en de eenheid in diversiteit van de gebouwen zijn afspraken vanuit het beheer denkbaar. Bijvoorbeeld ten opzichte van het kleurgebruik, type erfscheiding en architectonische details. 80% van de woningen is eigendom van corporaties. Met beheersafspraken kan verrommeling worden tegengaan, en ruimtelijke samenhang en terugkerende architectonische elementen als uitgangspunt worden genomen bij toekomstige kleinschalige bouwinitiatieven in de wijk.
ANALYSE
kenmerken: • rode dakpannen • bruine baksteen • dakkapellen • langse nokrichting afgewisseld met haakse nokrichting • grotendeels één laag met kap • licht overstek van de kap • zadeldaken en mansardedaken • daklijsten (hout, wit) • inspingende voorgevels • bomen in het trottoir • plaatselijk erkers • voordeur aan het trottoir, soms kleine voortuinen • bakstenen details zoals vensterbanken en lateien
Architectuurgebieden
27
kenmerken: • schoorstenen als verticale elementen • houtwerk • afwisselend kappen (mansarde- en zadeldaken) en platte daken • rode dakpannen (zwart als uitzondering) • langse nokrichting afgewisseld met haakse nokrichting
• lichtbruine en bruingele baksteen (rood als uitzondering) • inspringede gevels • hoofdzakelijk twee bouwlagen • boven- en onderbouw d.m.v. kap, houtwerk of steenkleur • dakkapellen
ANALYSE kenmerken: • gebruik van rode en gele baksteen volgens vast patroon • platte daken • overstekende dakrand (onderkant wit, zijkant blauw) • dakrand incidenteel doorbroken met verticale objecten • verticale objecten hebben meestal inspringende voorgevels • deur meestal direct aan trottoir • twee bouwlagen
Architectuurgebieden
29
kenmerken: • verticale gevelindeling • platte daken • enkele kappen met dakkapellen • verspringende daklijsten (hout, dakpan, steen) • lichtbruine en bruine baksteen • inspringende gevels • twee tot drie bouwlagen
ANALYSE
Kenmerken: • diverse objecten in een vrij open, groene, ruimte
Architectuurgebieden
31
kenmerken (groot deel bebouwing zal plaatsmaken voor nieuwbouw zuidzone): • twee tot vier lagen met of zonder kap (zwarte en rode dakpannen) • licht overstek van de kap • balkons met terugliggende gevel, portieken • nokken in langsrichting • schoorstenen
ANALYSE kenmerken: • twee tot drie lagen met kap (zadeldak) • rode dakpannen • licht overstek van de kap • plaatselijk gootklossen in de daklijst (hout, wit) • overwegend voortuinen • nokken in langsrichting • schoorstenen in de nok • nieuwbouw ensemble met lessenaarsdak en houten bovenbouw
Architectuurgebieden
33
INTERPRETATIE Dragers Haarlem Oost, stadsdeelniveau • Twee stedelijke assen: Schipholweg en Prins Bernhardlaan • Via Zomervaart en Reinaldapark loopt de enige groenblauwe verbinding tussen het Spaarne/binnenstad en Haarlemmermeerpolder/Stelling van Amsterdam.
Haarlem Oost, noordzuid as • Mogelijkheid voor (verre) toekomst om de as door te trekken tot in de Waarderpolder. Langs de as liggen concentraties van grootschalig programma zoals winkelcentra en sociaal-maatschappelijke voorzieningen. De as ligt opgespannen tussen twee aantakkingen op het Spaarne.
Inleiding In de analyse is gekeken naar hoe de buurt verankerd ligt in de omgeving. Bij de interpretatie worden bestaande en nieuwe ruimtelijke dragers benoemd welke als basis dienen voor dynamiek en vitaliteit in de omgeving. Economische en sociale vitaliteit zijn afhankelijk van fysieke structuur (ze worden er door gefaciliteerd). De Slachthuisbuurt heeft een interessante ruimtelijke structuur. De buurt kent zowel doorlopende groene-, water- en verkeersstructuren. De bestaande architectuur is rijk gedetailleerd en is destijds in samenhang met de ruimtelijke structuur ontworpen. De Slachthuisbuurt is onderdeel van een grotere ruimtelijke entiteit met de Amsterdamse buurt, maar in de omgeving liggen meer kansen voor relaties en verbindingen. Het deel voor deel aanpakken van projecten in een wijk of buurt bemoeilijkt het inzichtelijk krijgen van ruimtelijke samenhang als kwalitatief kenmerk. Daarmee wordt het ook moeilijker om de ruimtelijke samenhang als uitgangspunt te nemen voor verdere programmaontwikkeling, en de prioritering daarvan. Met de interpretatie en de daarop volgende ideeën wordt geprobeerd om de ruimtelijke samenhang weer naar de voorgrond te krijgen.
INTERPRETATIE
* Accent De hoek Schipholweg-Prins Bernhardlaan leent zich voor een accent. Dit kan een stedelijk accent zijn maar ook een landschappelijke.
* Kruising stedelijke assen Schipholweg en Prins Bernhardlaan • Entree tot Haarlem Oost - opname Reinaldapark in omgeving door inkadering met bebouwing en groene relaties. • Entree tot Haarlem Haarlemmerhout - bomen in profiel Schipholweg als introductie van boomrijke gebied Haarlemmerhout en duinenlandschap (tevens de route naar Zandvoort). Vanuit de auto ontstaat een groene indruk vanaf Reinaldapark tot in de Haarlemmerhout. Interpretatie
35
Groenblauwe verbinding • Inzetten van water als kader voor de grotere omgeving. Verbindend element tussen Slachthuisbuurt/Amsterdamsebuurt, Parkwijk en Haarlem 023. • Groene verbindingen vanuit het Reinaldapark. Naast het Reinaldapark en de Zomervaart liggen er in de zone rond de Gouwwetering ook kenmerkende groene elementen.
Uitsnede p. 34
INTERPRETATIE
Schets met analysekaart. • Groene hart van Haarlem Oost. Groene verbinding van oost naar west met aan weerszijden veel recreatieve gebieden.
Spaarnwoude
Centrum
Haarlemmermeergroen
De Liede
Haalemmerhout Vijfhuizen Haarlemmermeergroen
Schiphol
Interpretatie
37
Spaarnwoude
Dragers Haarlem Oost, wijkniveau • Vanuit de Slachthuisbuurt zijn er drie doorgaande thematische routes voor langzaamverkeer en deels autoverkeer. Zomervaart Landschappelijk/cultuurhistorische route. Open, wijds en rustig karakter. Plaatselijk grotere korrel vanwege landbouwkundige achtergrond, sociaal-maatschappelijke voorzieningen, of groene openbare ruimte. Slachthuiscomplex/Reinaldapark e.v. Route met sport, cultuur en commerciele voorzieningen. Route met centrale gebieden en daartussen wisselende profielen.
Centrum De Liede
Haarlemmermeergroen
Haalemmerhout
Nachtzaamstraat/Pladellastraat e.v. Stedelijke route. Programma van diverse schaalniveau’s, zowel maatschappelijk als commercieel. Engelandpark
Haarlemmermeergroen
Molenplas en Meerwijkplas
INTERPRETATIE
Schets met analysekaart. • Postitie dragers ten opzichte van Slachthuiscomplex en Burgemeester Reinaldapark. • Centrale gebieden groene drager tevens rustpunten in recreatieve route. Interpretatie
39
Slachthuiscomplex/Reinaldapark e.v. • Slachthuiscomplex als schakel tussen Spaarne en Reinaldapark. • Route bekrachtigen met subtiele relaties in programma. Deel 1 route loopt tussen het Spaarne en het Slachthuiscomplex, met Directeurswoning en Kogellager als eindpunten. Deel 2 route loopt tussen het Reinaldapark en het middenterrein met het Slachthuiscomplex als eindpunt.
Verkeersontsluiting middenterrein vanaf Schipholweg en Prins Bernhardlaan.
Deze zijde transparant houden. Geen gesloten wandvorming. Eventueel verbreden water met aanlegplaats kano’s.
IDEEEN Inleiding De ideeën betreffen verbindingen en elementen. Van de drie dragers op de vorige pagina hebben de ideeën het meeste betrekking op de groene drager van het Spaarne naar de Ringvaart via Slachthuiscomplex en Reinaldapark. De blauwe drager (Zomervaart) ligt er grotendeels al. De oranje drager heeft een herkenbare fysieke verbinding nodig voor langzaamverkeer richting Schalkwijk (hier wordt al aan gewerkt). Ook worden enkele voorbeelden gegeven voor meer op zichzelf staande elementen binnen de buurt.
Bebouwingsrand Losse elementen Groene rand of buffer
Open karakter, pleinvorming Wandvorming, bebouwing
Benadering Slachthuiscomplex vanuit openbare ruimte met enkele verbindende voorzieningen voor sport, cultuur, winkels, horeca.
Ideeën
41
Zomervaart
Prins Bernhardlaan
Brug/halfverdiept
Tunnel
IDEEEN
Maaiveld
Slachthuiscomplex/Reinaldapark e.v. • Verbindingen over de Prins Bernhardlaan bij Zomervaart en Willem Pijperstraat-Reinaldapark. • Een verbinding op maaiveld niveau is vanwege de verkeersdrukte lastig. De verbinding is dan vooral visueel. Andere opties zijn een (half-)verdiepte fietstunnel of een brug. • Een waterverbinding tussen de Zomervaart en het Reinaldapark voor bijvoorbeeld kano’s en kleine bootjes. N.B. het Spaarne en de Ringvaart hebben het zelfde waterpeilniveau. De waterverbinding kan op termijn worden doorgetrokken. • Er zal op termijn opnieuw naar het profiel van de Prins Bernhardlaan gekeken moeten worden vanwege de Oosttangent. Dat biedt kansen voor dit soort ingrepen. I Ideeën
43
Slachthuiscomplex/Reinaldapark e.v. • Verbindingen Schalkwijkerstraat • Herinrichting van Schalkwijkerstraat, met name het langzaamverkeergedeelte. Vergroten van de ervaarbaarheid van de recreatieve route richting het zuiden en het water van het Spaarne zelf. • Geen woonboten bij wijkentree’s, vergroten vrij zicht op het Spaarne (op termijn). • Opzoeken van relatie met het water bij begin Slachthuisstraat, waar oorspronkelijk de boten aanmeerden, bijvoorbeeld met aanlegsteiger.
Schalkwijkerstraat
De Schalkwijkerstraat en verlengde recreatieve route
IDEEEN
De Peltenburglocatie bevindt zich op een hoek die het karakter van zowel het Spaarne als de Zomervaart kan versterken. Woonboten en water
Slachthuisstraat (zichtas)
Ideeën
45
IDEEEN Onder: Nuon gebouw: aantrekkelijker maken van gevel bij toekomstige omringende woningbouw? Links: Terras bij directeurswoning slachthuiscomplex? foto: terras in Agnetapark Delft foto: Doklaan Rotterdam, print rozen ivm geur fabriek
foto: Utrecht, groene gevel door klimop
Ideeën
47
Gouwwetering
Zomerkade, Prins Bernhardlaan
Nagtzaambrug, Zomerkade
Directeurswoning Slachthuiscomplex
IDEEEN
Voorbeelden van ondergrondse containers
Nutsgebouwtjes, containers en andere storende elementen in de openbare ruimte. Deze elementen komen voor op de mooiste plekken in de wijk. Het verrommelt de openbare ruimte en verlaagt de ruimtelijke kwaliteit. Een betere inpassing van deze elementen is daarom gewenst. Containers kunnen bovendien onder de grond.
Ideeën
49
REFERENTIES
Links: Voorbeeld plein met doorgaande fietsroute en gemengde functies (bij middenzone-Reinaldapark?) Rechts: Voorbeeld entree park met fietsroute en cafë. (bij Gouwwetering?) Referenties
51
REFERENTIES
Links: Voorbeeld van stadsinbreiding met halfverdiept parkeren (rond nuon-gebouw?) Boven: Plein met dominant gebouw en huizen met verticale geleding (bij middengebied?) Rechts: Grand Café en winkeltjes aan plein (bij middengebied?) Referenties
53
REFERENTIES
Voorbeeld van renovatie van gebouwen van voormalig Slachthuiscomplex te Leiden
Referenties
55
Studio Assendorp Ir. Rutger Assendorp Stedenbouwkundige Adres Telefoon E-mail Internet
Tolsteegsingel 55 3582 AM Utrecht +31 (0)6 24589963
[email protected] www.studioassendorp.nl
Stedenbouwkundig advies en ontwerp
