ROTTERDAMMERS EN COMPUTERS Resultaten uit de Omnibusenquête 2001 O drs. P.A. de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Juli 2001

ROTTERDAMMERS EN COMPUTERS 2001 Resultaten uit de Omnibusenquête 2001

O-1667

drs. P.A. de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Juli 2001 In opdracht Afdeling Informatiebeleid van de Bestuursdienst Rotterdam.

Prijs: ƒ25,00

Gegevens mogen worden overgenomen, mits met bronvermelding. Verveelvoudiging voor eigen of intern gebruik toegestaan.

INHOUD Voorwoord

5

Noten

6

Samenvatting en conclusies

7

1.

Computerbezit en -gebruik

11

1.1 1.2 1.3 1.4

Computerbezit en -gebruik thuis Internet thuis Internet elders Vergelijking met het landelijke beeld Noten

11 13 16 18 18

2.

Gemeentelijke informatie en dienstverlening op Internet

21

2.1 2.2

Bekendheid, bezoek en waardering gemeentelijke websites Gemeentelijke dienstverlening via het Internet Noten

21 26 28

Bijlage I: Respons en representativiteit

29

I.1 I.2 I.3 I.4

29 30 30 31 32

Geslacht en leeftijd Etniciteit Deelgemeente Conclusie Noten

Bijlage II: De vragen over bezit en gebruik van pc’s, Internet en e-mail en over gemeentelijke informatie en dienstverlening op Internet

33

Bijlage III: De betekenis van de percentages; significantie

37

III.1 III.2 III.3

37 38 38 38

Percentages Vergelijkingen Gemiddelden Noten

3

Publicatie-overzicht Centrum voor Onderzoek en Statistiek

4

39

VOORWOORD

Op verzoek van diverse afdelingen en diensten van de gemeente Rotterdam voert het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) jaarlijks in februari een Omnibusenquête uit onder Rotterdammers van 16 tot en met 75 jaar. Dit jaar is op verzoek van de Afdeling Informatiebeleid van de Directie Sociaal Economische Zaken van de Bestuursdienst ook een aantal vragen opgenomen over (1) het bezit en gebruik van pc’s, Internet en e-mail en over (2) gemeentelijke informatievoorziening en dienstverlening op Internet. Over dat eerste waren in de Omnibusenquêtes van 1999 en 2000 ook al vragen gesteld. De voorliggende rapportage handelt over de beantwoording van deze vragen; voor een deel als vervolg op de rapportage over de vergelijkbare vragen in de Omnibusenquêtes van 19991 en 20002.

De enquête Zoals gezegd, stammen de gegevens voor dit onderzoek uit de in het voorjaar van 2001 gehouden Omnibusenquête. Als gevolg van het grote aantal opdrachtgevers aan, en onderwerpen in de Omnibusenquête is de enquête dit jaar wederom opgesplitst in twee vragenlijsten: een aantal onderwerpen kwam slechts op de zogenoemde A-lijst aan de orde, een aantal alleen op de B-lijst, en sommige op beide lijsten. De vragenlijsten van de enquête zijn op basis van twee aselecte steekproeven verspreid onder twee keer een kleine 3.100 inwoners van Rotterdam. De respons op deze enquête bedroeg bij beide lijsten 51% (1.591 respectievelijk 1.577 respondenten). Daarmee is de respons dit jaar iets hoger dan vorig jaar, toen zij 49% bij de Alijst, en 51% bij de B-lijst bedroeg. Voor zo ver op verifieerbare kenmerken valt na te gaan, is ook dit jaar de respons op de Omnibusenquête voldoende representatief voor de totale Rotterdamse bevolking van 16 tot en met 75 jaar, al zijn mannen, jongeren en allochtonen wat onder-, en vrouwen en autochtonen (“Nederlanders”) wat oververtegenwoordigd. De afwijkingen zijn echter niet groter dan vorig jaar, en een stuk minder dan in de jaren dáárvoor. Zie hierover uitgebreider in Bijlage I. De vragen over het bezit en gebruik van pc’s, Internet en e-mail en over gemeentelijke informatievoorziening en dienstverlening op Internet waren opgenomen in Vragenlijst B; zie Bijlage II.

Opbouw van deze rapportage Deze rapportage is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 1 wordt het bezit en gebruik van pc’s, Internet en e-mail (thuis en elders, zoals op het werk) besproken, waarbij ook een vergelijking wordt gemaakt met landelijke gegevens. Hoofdstuk 2 gaat over bekendheid, bezoek en de waardering van de Rotterdamse gemeentelijke website(s), en over waardering en potentieel gebruik van gemeentelijke dienstverlening via Internet. Deze rapportage kent tevens drie bijlagen. In Bijlage I worden respons en representativiteit van de Omnibusenquête 2001 besproken aan de hand van de achtergrondkenmerken van de respondenten. In Bijlage II zijn de hier behandelde vragen uit de enquête letterlijk van de 5

vragenlijst overgenomen, en in Bijlage III wordt een korte toelichting gegeven op de statistische interpretatie van de in deze rapportage weergegeven percentages en over de significantie van verschillen. De boodschap uit deze bijlage moge zijn, dat in het algemeen verschillen of afwijkingen van 1- a 2% niet als verschillen mogen worden beschouwd, maar evengoed door het toevalskarakter van de steekproeven kunnen zijn veroorzaakt. Als bijvoorbeeld iets het ene jaar 14% was, en het volgende jaar 15%, dan is daarmee dus nog geen toename aangetoond. Dit alles wordt voorafgegaan door enkele gekleurde pagina’s met samenvattende conclusies. Noten in de tekst zijn te vinden aan het eind van het betreffende hoofdstuk c.q. de betreffende bijlage. Tot slot van deze inleiding zij er op gewezen, dat overal waar in deze rapportage gesproken wordt over ‘de Rotterdammers’, de Rotterdammers van 16 tot en met 75 jaar bedoeld worden. Op 1 januari 2001 waren dat er 443.799 (van de in totaal 595.389). Voorts zij er wellicht ten overvloede op gewezen, dat de Omnibusenquête een personenenquête is, zodat de hier gepresenteerde uitkomsten in eerste instantie gelden voor personen, en niet voor huishoudens. Met andere woorden: als een bepaald percentage Rotterdammers iets vindt, zegt dat nog niets over het precieze percentage Rotterdamse huishoudens dat dat vindt. Resultaten uit een personenenquête kunnen echter wel worden omgerekend naar resultaten in termen van huishoudens; op sommige plaatsen in deze rapportage is dat ook gedaan, en worden tevens uitspraken gedaan over de 251.388 (van de in totaal 282.234) Rotterdamse huishoudens in de leeftijdscategorie tot en met 75 jaar.

Noten 1.

Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Rotterdammers en computers. Resultaten uit de Omnibusenquête ’99; Rotterdam, oktober 1999.

2.

Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Rotterdammers en computers 2000. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000; Rotterdam, september 2000.

6

SAMENVATTING EN CONCLUSIES Met ‘de Rotterdammers’ worden de Rotterdammers van 16 tot en met 75 jaar bedoeld. Op 1 januari 2001 waren dat er 443.799 (van de in totaal 595.389). En met ‘huishoudens’ worden de Rotterdamse huishoudens in de leeftijdscategorie tot en met 75 jaar bedoeld. Op 1 januari 2001 waren dat er 251.388 (van de in totaal 282.234).

Bezit en gebruik van pc’s, Internet en e-mail Bij 279.000 Rotterdammers (63%) is er een pc thuis aanwezig. Omgerekend in aantallen huishoudens komt dit neer op 147.000 huishoudens: 59% van de huishoudens tot en met 75 jaar, en ruim de helft van alle Rotterdamse huishoudens. In 15% van de gevallen gebruiken alleen anderen (partner, kinderen, ouders) de pc. Blijven over: 239.000 Rotterdammers die een pc in huis hebben en die pc ook daadwerkelijk zelf gebruiken. “De” Rotterdamse pc-gebruiker is onder de 50, hoog opgeleid, heeft een baan of studeert nog, heeft een hoog inkomen, en is iets vaker man en iets vaker autochtoon. “De” Rotterdamse “digibeet” is oud/gepensioneerd en heeft een lage opleiding en een laag inkomen. Het computerbezit en -gebruik in Rotterdam neemt langzaam toe:

-

personen met een pc in het huishouden huishoudens met een pc personen die een pc thuis hebben en ook zelf gebruiken

1999

2000

2001

57% 52% 48%

58% 53% 46%

63% 59% 54%

Van een inhaalslag door de “digitale achterstandsgroepen” is echter (nog?) geen sprake; alleen onder de 40- tot 50-jarigen is het pc-bezit wat sterker dan gemiddeld toegenomen. Anderzijds valt op dat bezit en gebruik van pc’s onder jongeren niet verder zijn toegenomen. Het pc-bezit van Rotterdamse huishoudens loopt nog altijd flink achter bij het landelijke: van alle Nederlandse huishoudens heeft namelijk al bijna drie-kwart een pc. Die achterstand is ook niet zo vreemd, gezien de verschillen in bevolkingssamenstelling (opleiding; inkomen). 74% van de Rotterdammers met een pc thuis, heeft thuis ook toegang tot het Internet; dat zijn 207.000 Rotterdammers (110.000 huishoudens). 16% daarvan maakt echter zelf geen gebruik van die Internet-aansluiting; blijven over: 176.000 Rotterdammers die thuis wel eens het net op gaan. In totaal maakt 40% van de Rotterdammers thuis gebruik van een Internet-aansluiting, heeft 7% thuis wel zo’n aansluiting maar gebruikt ‘m niet, heeft 16% niet zo’n aansluiting maar wel een pc thuis en heeft 37% niet eens een pc thuis. Internet-gebruikers en -niet-gebruikers hebben het zelfde profiel als pc-bezitters en -niet-bezitters. Hoewel de pc-penetratiegraad maar langzaam toeneemt, neemt het bezit van een Internetaansluiting wèl razendsnel verder toe (ruim een verdubbeling in twee jaar tijd!); vooral omdat inmiddels drie-kwart van de Rotterdamse pc’s een Internet-aansluiting heeft: 1999

2000

2001

-

% pc-bezitters dat een Internet-aansluiting heeft 40% 59% 74% pc-bezitters die een Internet-aansluiting hebben 100.000 149.000 207.000 idem als percentage van alle Rotterdammers van 16 t/m 75 jaar 23% 34% 47%

-

% pc-bezittende huishoudens dat een Internet-aansluiting heeft huishoudens die een Internet-aansluiting hebben idem als percentage van alle huishoudens van 16 t/m 75 jaar

39% 51.000 21%

58% 78.000 31%

74% 110.000 44%

-

aantal gebruikers van een Internet-aansluiting thuis idem als percentage van alle Rotterdammers van 16 t/m 75 jaar

x x

123.000 28%

176.000 40%

7

46% van de Rotterdammers met Internet thuis heeft een abonnement via de telefoon, 34% een gratis abonnement en 20% een abonnement via de kabel. Vergeleken met vorig jaar is het aandeel van de kabelabonnementen verdubbeld, hetgeen zowel ten koste van de gratis, als van de betaalde telefoonabonnementen ging. De gratis abonnementen - wellicht een vorm die meer mensen “over de streep kan trekken” - komen relatief wat meer voor bij Internet-gebruikers met lagere inkomens. Zo’n beetje iedereen gebruikt Internet om informatie te zoeken (surfen, browsen) en om te emailen; daarnaast gebruikt 20% Internet om te chatten (vooral jongeren en laag-opgeleiden) en 10% voor nieuws en discussiegroepen (vooral mannen en jongeren). Vergeleken met vorig jaar zijn e-mail en chatten iets populairder geworden, en nieuws en discussiegroepen iets minder populair. 30% van de Rotterdammers heeft op het werk toegang tot Internet; een flinke toename vergeleken met vorig jaar. Daarnaast wordt ook wel eens gebruik van Internet-voorzieningen elders gemaakt; vooral bij vrienden. Als de Rotterdammers die op hun werk of elders wel eens gebruik maken van Internet-voorzieningen ook worden meegeteld, blijkt in totaal 55% van de Rotterdammers wel eens gebruik te maken van Internet-voorzieningen, hetgeen eveneens een forse toename vergeleken met vorig jaar betekent: 1999 Internetgebruiker (thuis dan wel op het werk dan wel elders) heeft thuis wel een Internet-aansluiting heeft thuis wel een pc heeft thuis ook geen pc

x

2000 41%

x x x

2001 55%

5% 17% 38%

6% 10% 29%

Ook als Internetgebruik op het werk of elders meegeteld wordt, verandert het profiel van “de” Rotterdamse Internetgebruiker niet. Hoewel het pc-bezit in Rotterdam nog altijd flink achter loopt, geldt dat inmiddels nog maar in bescheiden mate voor het Internetbezit en -gebruik, dat elders in het land maar enkele procentpunten hoger ligt.

Gemeentelijke informatie op het Internet 46% van de Rotterdammers zegt te weten dat de gemeente Rotterdam allerlei informatie op het Internet publiceert. De bekendheid met deze informatieverstrekking via Internet hangt samen met de mate van interesse in de plaatselijke politiek en met de vraag of men zelf ook Internetgebruiker is. Vergeleken met vorig jaar is de bekendheid van de publicatie van gemeentelijke informatie op Internet flink toegenomen: van 36% in 2000, naar 46% nu. Deze toename heeft bij alle categorieën Rotterdammers in vergelijkbare mate plaatsgevonden. Zelfs van de Rotterdammers die beweren te weten van gemeentelijke websites heeft echter een ruime meerderheid zo’n site nog nooit bezocht: slechts 1% van hen bezoekt de gemeentelijke website(s) vaak (minstens eens per week), 8% soms (meer dan eens per maand), 27% zelden (minder dan eens per maand) en 64% nooit. Van alle Rotterdammers bezoekt dus 1% de gemeentelijke website(s) vaak, 3% soms, 12% zelden en de resterende 84% (inclusief wie had gezegd ze niet eens te kennen) nooit. Eigenlijk is er geen enkele categorie Rotterdammers waarvan een substantieel gedeelte meer dan eens per maand een gemeentelijke website bezoekt; hoog-opgeleiden en Rotterdammers met veel interesse in de plaatselijke politiek “scoren” met 9% nog het hoogst, maar ook van deze doelgroep doet 66% respectievelijk 71% dat nooit. Van de Rotterdammers die thuis wel eens gebruik maken van Internet, komt 8% meer dan eens per maand op een gemeentelijke website langs, en 67% nooit.

8

Vergeleken met vorig jaar is het aantal Rotterdammers dat wel al eens een bezoek aan gemeentelijke websites heeft gebracht wat toegenomen: bij de Rotterdammers die zeggen ze te kennen liep dit percentage op van 29% tot 36%, en bij alle Rotterdammers van 10% naar 16%. Deze toename heeft bij alle categorieën Rotterdammers in vergelijkbare mate plaatsgevonden. Van frequent gebruik is echter nog steeds overal zelden sprake. Ruim een-derde van de bezoekers was tevreden over de inhoud van deze site(s), een-derde was niet helemaal tevreden, en een enkeling helemaal niet. De rest (ook bijna een-derde!) weet het niet meer. Die laatste categorie bestaat echter geheel uit Rotterdammers die zelden zo’n site bezoeken; van de wat frequentere bezoekers was de helft tevreden, en de andere helft niet helemaal. Vier van de vijf Rotterdammers vinden het een goed idee dat de gemeente informatie publiceert via Internet, en slechts een enkeling vindt van niet. Eén op de zes heeft hierover echter geen mening. De meeste huiver bestaat bij ouderen, laag-opgeleiden en Rotterdammers die zelf geen pc hebben. Rotterdammers die zo’n site wel al eens bezocht hebben, vinden het bijna allemaal een goed idee; de spaarzame tegenstanders en de twijfelaars hebben bijna allemaal nog nooit zo’n site bezocht.

Gemeentelijke dienstverlening via het Internet Vier van de vijf Rotterdammers vinden het een goed idee dat de gemeente probeert, zo veel mogelijk dienstverlening ook electronisch beschikbaar te maken. 6% vindt het géén goed idee, en 15% heeft hierover geen mening. Ook hier bestaat de meeste tegenstand en huiver bij ouderen, laag-opgeleiden en Rotterdammers die zelf geen pc hebben. Tenslotte is ook gevraagd, of men (als dat zou kunnen) dan ook zèlf contacten met de gemeente via Internet zou willen afhandelen. Ter illustratie zijn daarbij het aanvragen en verkrijgen van parkeervergunningen en het melden van een verhuizing als voorbeeld genoemd. 29% van de Rotterdammers zou inderdaad bij voorkeur zulke contacten via Internet willen afhandelen, en eveneens 29% denkt dit wel, maar waarschijnlijk niet altijd te zullen doen. 17% zou dit misschien doen, en 19% niet. De resterende 6% weet het (nog) niet. Daarmee lijkt een meerderheid positief te staan tegenover het gebruik van een dergelijke dienstverlening. Het meest enthousiast is de jongere, hoger opgeleide, rijkere en Internetgebruikende helft van de stad. Ouderen, laag-opgeleiden en Rotterdammers die zelf geen pc hebben weten het vaak nog niet. Geen behoefte bestaat vooral in sterke mate vaker naarmate men ouder is: 8% van de jongeren heeft geen behoefte aan contacten met de gemeente via Internet, en dat percentage loopt op tot 43% bij de bejaarden (plus nog eens 17% die het niet weet!). Ook de laagst-opgeleiden staan hier vaak negatief tegenover: 31% heeft hier geen behoefte aan, en ook nog eens 13% weet het niet. En tenslotte spelen hier ook de eigen vorderingen in de digitale wereld een sterke rol: van de Internetgebruikers heeft maar 6% geen behoefte aan digitale contacten met de gemeente, en van de Rotterdammers die zelf geen pc hebben is dat een-derde.

9

10

1.

COMPUTERBEZIT EN -GEBRUIK

1.1

Computerbezit en -gebruik thuis

Bij 64% van de Rotterdammers van 16 tot en met 75 jaar is er een computer in het huishouden aanwezig. Als de huishoudens waarin alleen een spelcomputer is daar van af worden getrokken, blijkt er bij 63% van deze Rotterdammers een pc in het huishouden aanwezig. Dit komt overeen met 279.000 Rotterdammers. Omgerekend in aantallen huishoudens komt dit neer op 59% van de huishoudens tot en met 75 jaar, oftewel 147.000 huishoudens. (Gezien het leeftijdsverloop zie dadelijk - mag het aantal huishoudens boven de 75 met een pc marginaal worden geacht. Van alle Rotterdamse huishoudens heeft daarmee naar schatting zo’n 53% een pc thuis.) Niet alle Rotterdammers met een pc in huis gebruiken het ding ook zèlf: in 15% van de gevallen gebruiken alleen anderen (partner, kinderen, ouders) de pc. Blijven over: 239.000 Rotterdammers die een pc in huis hebben en die pc ook daadwerkelijk zelf gebruiken. Figuur 1.1 geeft een beeld van de aanwezigheid en het gebruik van computers in de huishoudens van de Rotterdamse bevolking. Daarbij is ook onderscheid gemaakt naar geslacht, leeftijd1, etniciteit2, opleiding3 en sociaal-economische situatie van de ondervraagde4, naar de hoogte van het huishoudensinkomen5 en naar de mate van achterstand van de buurt6.

Figuur 1.1: Aanwezigheid pc

ja; gebruikt ‘m ook ja; gebruikt ‘m niet geen pc in huis Respons

Aanwezigheid en gebruik pc in het huishouden. Totaal

54% 9% 37% 1.538

bo/vbo ja; gebruikt ‘m ook ja; gebruikt ‘m niet geen pc in huis

26% 13% 61% 553

minima ja; gebruikt ‘m ook ja; gebruikt ‘m niet geen pc in huis

29% 7% 63% 319

Geslacht: man vrouw 60% 6% 34% 747

48% 12% 40% 791

16 tot 30 jaar 65% 3% 32% 345

Hoogst voltooide opleiding: mavo/ havo/ hbo/wo mbo vwo 61% 76% 87% 10% 4% 2% 29% 20% 12% 490 157 286 Huishoudensinkomen: tot modaal tot 2x modaal 40% 68% 11% 10% 49% 22% 383 498

2x mod. en meer 84% 6% 10% 231

Leeftijd: 30 tot 50 tot 50 jaar 65 jaar 66% 41% 11% 14% 24% 45% 636 361

scholier/ student 84% 0% 16% 87

65 jaar en ouder 19% 7% 74% 196

Etniciteit: Neder- allochtoon lands 58% 45% 9% 9% 33% 46% 1.073 465

Sociaal-economische situatie: betaald in eigen arb.ong./ werk huish. werkloos 68% 31% 29% 9% 19% 10% 23% 50% 61% 822 174 160

hoge achterst. 37% 7% 56% 194

gepensioneerd 28% 7% 65% 178

Achterstandsscore buurt: lage enige hoge achterst. welstand welstand 52% 56% 62% 9% 10% 9% 39% 34% 29% 411 524 373

60% van de Rotterdamse mannen heeft een pc thuis en gebruikt die ook wel eens; bij de vrouwen is dit de helft. 12% van de Rotterdamse vrouwen heeft wel een pc in huis, maar gebruikt deze nooit; dat is twee keer zo vaak als bij mannen. Bij het onderscheid naar leeftijd is een flink verschil te zien: onder de 50 heeft drie-kwart een pc in huis, en gebruikt twee-derde die pc ook zelf. Daarboven loopt het pc-bezit snel af: van de 65-

11

plussers heeft nog maar een kwart een pc in huis, en gebruikt een-vijfde ’m ook zelf. Het pc-bezit bij jongeren (de grens is in dit opzicht bij 30 te trekken) ligt overigens wat lager dan bij de leeftijdscategorie van 30 tot 50, maar het gebruik niet: bijna iedere jongere met een pc in het huishouden, maakt daar ook gebruik van. (Waarschijnlijk is dit deels een financiële kwestie, maar onder jongeren komen ook meer eenpersoonshuishoudens voor.) Nederlanders hebben en gebruiken vaker een pc thuis dan allochtonen: van de Nederlanders gebruikt 58% thuis een pc, en van de allochtonen 45%. Net als met de leeftijd, bestaat ook met het opleidingsniveau een duidelijk verband: hoe hoger de opleiding, hoe vaker men thuis een pc heeft; en dat geldt voor het gebruik zelfs in nog wat sterkere mate. Van de laagst-opgeleiden gebruikt een kwart thuis een pc, en dat loopt met de opleiding op tot 87% bij HBO-ers en universitair geschoolden. Van die laatsten heeft ook maar 2% thuis een pc zonder die zelf te gebruiken. Vooral mensen die voornamelijk werkzaam zijn in eigen huishouden (“huisvrouwen”) maken vaak geen gebruik van een pc hoewel er wel één in huis aanwezig is. Scholieren/studenten daarentegen maken vrijwel allemaal gebruik van een pc als er één thuis aanwezig is - en dat is ook heel vaak het geval. Ook bij werkenden is er vaak een pc in huis. Daarmee resulteert een duidelijke tweedeling: studerenden en werkenden gebruiken vaak pc’s thuis (84% respectievelijk 68%), en mensen buiten het opleidings- of arbeidsproces maar weinig (31% van de “huisvrouwen”, 29% van de arbeidsongeschikten, werklozen en bijstandsontvangers, en 28% van de gepensioneerden). De verschillen in opleidingsniveau en sociaal-economische situatie weerspiegelen zich ook in het huishoudensinkomen. Van de minima heeft maar ruim een-derde een pc in huis, en gebruikt zelfs maar ruim een kwart thuis een pc. Vervolgens loopt dit met het huishoudensinkomen op tot 90% bezit en 84% gebruik bij Rotterdammers boven twee keer modaal. De achterstandsscore van de buurt waarin men woont zegt op zich natuurlijk niet direct iets over de persoon of het huishouden. Toch weerspiegelt het wel wat van wat we al eerder (bij opleiding, werk en inkomen) zagen: het pc-bezit loopt op van 44% in de buurten met de hoogste achterstand, tot 71% in de buurten met de hoogste welstand, en het pc-gebruik van 37% tot 62%. “De” Rotterdamse pc-gebruiker is daarmee onder de 50, hoog opgeleid, heeft een baan of studeert nog, heeft een hoog inkomen, en is iets vaker man en iets vaker autochtoon. “De” Rotterdamse “digibeet” is oud/gepensioneerd en heeft een lage opleiding en een laag inkomen.

Vergelijking met vorige jaren Vergeleken met de afgelopen twee jaar is het computerbezit en -gebruik in Rotterdam weer wat verder toegenomen: 1999 -

personen met een computer in het huishouden aanwezig idem exclusief spelcomputers (dus: met een pc thuis) huishoudens met een pc personen die een pc thuis hebben en ook zelf gebruiken

2000

59% 57%

60% 58%

52% 48%

2001 64% 63%

53% 46%

59% 54%

Voor afzonderlijke bevolkingsgroepen en in de verschillen daartussen is er niet zo veel veranderd7: de toename heeft ruwweg overal in vergelijkbare mate plaatsgevonden, al was de toename bij hogere inkomens sterker dan bij lagere inkomens. Alleen qua leeftijd zijn wat

12

verschuivingen waar te nemen: de leeftijdsgrens waarboven pc-bezit en -gebruik snel afnemen is van 40 naar 50 verschoven, en onder jongeren is het bezit en gebruik van pc’s niet verder toegenomen. De profielen van “de” Rotterdamse pc-bezitter, “de” Rotterdamse pc-gebruiker en “de” Rotterdamse “digibeet” zien er in grote lijnen echter nog net zo uit als de afgelopen twee jaar. Van een inhaalslag door de “digitale achterstandsgroepen” is dan ook (nog?) geen sprake. (Behalve dan onder de 40- tot 50-jarigen.)

1.2

Internet thuis

Toegang en gebruik 74% van de Rotterdammers met een pc thuis, heeft thuis ook toegang tot het Internet; dat zijn 207.000 Rotterdammers (110.000 huishoudens). 15% daarvan maakt echter zelf geen gebruik van die Internet-aansluiting; blijven over: 176.000 Rotterdammers die thuis wel eens het net op gaan. (Naar de gebruiksfrequentie is niet gevraagd.) In totaal maakt 40% van de Rotterdammers thuis gebruik van een Internet-aansluiting, heeft 7% thuis wel zo’n aansluiting maar gebruikt ‘m niet, heeft 16% niet zo’n aansluiting maar wel een pc thuis, en heeft 37% niet eens een pc thuis.

Figuur 1.2: Internet thuis

ja; gebruikt ja; gebruikt niet nee; wel pc thuis geen pc thuis Respons

Thuis toegang tot Internet. Totaal

40% 7% 16% 37% 1.538

bo/vbo ja; gebruikt ja; gebruikt niet nee; wel pc thuis geen pc thuis

15% 9% 15% 61% 553

minima ja; gebruikt ja; gebruikt niet nee; wel pc thuis geen pc thuis

17% 4% 16% 63% 319

Geslacht: man vrouw 45% 5% 16% 34% 747

34% 9% 16% 40% 791

16 tot 30 jaar 43% 3% 21% 32% 345

Hoogst voltooide opleiding: mavo/ havo/ hbo/wo mbo vwo 44% 55% 73% 8% 4% 3% 19% 20% 13% 29% 20% 12% 490 157 286 Huishoudensinkomen: tot modaal tot 2x modaal 28% 50% 7% 9% 16% 19% 49% 22% 383 498

2x mod. en meer 72% 8% 10% 10% 231

Leeftijd: 30 tot 50 tot 50 jaar 65 jaar 53% 28% 7% 12% 17% 14% 24% 45% 636 361

scholier/ student 53% 1% 30% 16% 87

65 jaar en ouder 11% 5% 11% 74% 196

Etniciteit: Neder- allochtoon lands 44% 30% 8% 5% 15% 19% 33% 46% 1.073 465

Sociaal-economische situatie: betaald in eigen arb.ong./ werk huish. werkloos 54% 21% 18% 7% 13% 8% 15% 16% 14% 23% 50% 61% 822 174 160

hoge achterst. 24% 3% 18% 56% 194

gepensioneerd 17% 5% 13% 65% 178

Achterstandsscore buurt: lage enige hoge achterst. welstand welstand 37% 41% 50% 7% 7% 9% 18% 18% 12% 39% 34% 29% 411 524 373

De Internet-gebruikers zijn weer vaker man, jonger, Nederlander, hoog opgeleid en met een hoog inkomen. Dit geldt zowel voor het gebruik àls er een aansluiting thuis is, als voor het gebruik in het algemeen.

13

Onder de 50 maakt de helft van de Rotterdammers thuis gebruik van Internet; daarboven loopt dat af tot 11% bij de 65-plussers. Voorts loopt het Internetgebruik thuis op van 15% bij de laagstopgeleiden tot bijna drie-kwart bij de hoog-opgeleiden, en van 17% bij de minima tot bijna driekwart bij de hoogste inkomens. Hoewel eerder bleek dat de pc-penetratiegraad maar langzaam toeneemt, neemt het bezit van een Internet-aansluiting wèl razendsnel verder toe; vooral omdat inmiddels drie-kwart van de Rotterdamse pc’s een Internet-aansluiting heeft: 1999

2000

2001

-

% pc-bezitters dat een Internet-aansluiting heeft 40% 59% 74% pc-bezitters die een Internet-aansluiting hebben 100.000 149.000 207.000 idem als percentage van alle Rotterdammers van 16 t/m 75 jaar 23% 34% 47% idem als percentage van alle Rotterdammers van 16 jaar en ouder 21% 31% 43%

-

% pc-bezittende huishoudens dat een Internet-aansluiting heeft 39% 58% 74% huishoudens die een Internet-aansluiting hebben 51.000 78.000 110.000 idem als percentage van alle huishoudens van 16 t/m 75 jaar 21% 31% 44% idem als percentage van alle huishoudens 18% 28% 39%

-

aantal gebruikers van een Internet-aansluiting thuis idem als percentage van alle Rotterdammers van 16 t/m 75 jaar idem als percentage van alle Rotterdammers

x x x

123.000 28% 26%

176.000 40% 37%

De Internet-penetratiegraad is in twee jaar tijd ruim verdubbeld, en het gebruik van Internetaansluitingen thuis waarschijnlijk ook. (Met het Rotterdamse Internet-gebruik in 1999 is geen exacte vergelijking mogelijk, omdat daar toen niet naar gevraagd is, maar gezien de overige ontwikkelingen zal het aantal gebruikers in 1999 waarschijnlijk ruwweg zo’n 80.000 zijn geweest.)

Soort aansluiting Aan de Rotterdammers die thuis toegang tot het Internet hebben is ook gevraagd, wat voor soort aansluiting ze hebben. 46% heeft een abonnement via de telefoon, 34% een gratis abonnement en 20% een abonnement via de kabel.

Figuur 1.3: Internet-aansluiting

abonnement telef. gratis abonnement kabel Respons

Soort Internet-aansluiting. Totaal

46% 34% 20% 683

bo/vbo abonnement telef. gratis abonnement kabel

40% 35% 26% 121


51% 30% 19% 325

16 tot 30 jaar 42% 32% 26% 157

Hoogst voltooide opleiding: mavo/ havo/ hbo/wo mbo vwo 43% 53% 48% 31% 27% 41% 26% 20% 11% 243 92 213

14



65 jaar en ouder 46% 42% 12% 26

Etniciteit: Neder- allochtoon lands 44% 53% 35% 28% 20% 19% 527 156



minima abonnement telef. gratis abonnement kabel

30% 43% 27% 63

Huishoudensinkomen: tot modaal tot 2x modaal 44% 48% 32% 35% 24% 17% 123 278

2x mod. en meer 49% 32% 19% 181



De gratis abonnementen - wellicht een vorm die meer mensen “over de streep kan trekken” komen relatief wat meer voor bij Internet-gebruikers met lagere inkomens. Vergeleken met vorig jaar is het aandeel van de kabelabonnementen verdubbeld; hetgeen zowel ten koste van de gratis, als van de betaalde telefoonabonnementen ging: 1999

2000

2001

x x x

53% 39% 9%

46% 34% 20%

abonnement telefoon gratis abonnement kabel

Soort gebruik En tenslotte is ook gevraagd, waarvóór men Internet gebruikt. 97% van de gebruikers gebruikt Internet om informatie te zoeken (surfen, browsen); 92% voor e-mail, 20% om te chatten en 10% voor nieuws en discussiegroepen.

Figuur 1.4: Internet-gebruik

informatie zoeken e-mail chatten nieuws en disc.gr. Respons

Soort Internet-gebruik (gebruikers). Totaal

97% 92% 20% 10% 604

bo/vbo informatie zoeken e-mail chatten nieuws en disc.gr.

95% 89% 28% 11% 81

minima informatie zoeken e-mail chatten nieuws en disc.gr.

96% 94% 34% 19% 53


97% 93% 20% 7% 268

16 tot 30 jaar 98% 95% 32% 15% 150


2x mod. en meer 97% 95% 15% 9% 165

15



65 jaar en ouder 95% 86% 0% 0% 21

Etniciteit: Neder- allochtoon lands 97% 96% 94% 88% 18% 26% 9% 12% 465 139


hoge achterst. 93% 93% 20% 15% 46



Zo’n beetje iedereen die gebruik maakt van Internet doet dat om informatie te zoeken en om te emailen; verschillende bevolkingscategorieën verschillen daarin niet van elkaar. Chatten is meer iets voor jongeren (en vooral: de jongsten onder hen) en laag-opgeleiden, en nieuws en discussiegroepen voor mannen en jongeren. Vergeleken met vorig jaar zijn e-mail en chatten iets populairder geworden, en nieuws en discussiegroepen iets minder populair: 1999 informatie zoeken e-mail chatten nieuws en discussiegroepen

1.3

x

2000 96%

x x x

2001 97%

88% 17% 13%

92% 20% 10%

Internet elders

Op het werk 30% van de Rotterdammers heeft op het werk toegang tot Internet: 6% alleen om te e-mailen en 24% om te e-mailen èn te surfen. Van diegenen die op hun werk kunnen e-mailen èn surfen, maakt 12% nooit gebruik van de mogelijkheden om te surfen. 33% doet dit soms (minder dan eens per week), 25% regelmatig (minstens eens per week) en 30% vaak (vrijwel dagelijks). Van diegenen die kunnen e-mailen, doet 14% dat nooit, 17% soms (minder dan eens per week), 18% regelmatig (minstens eens per week) en 51% vaak (vrijwel dagelijks). Daarmee is ook de beschikbaarheid en het gebruik van Internet en e-mail op de werkplek flink toegenomen vergeleken met vorig jaar: 1999

2000

2001

surfen èn e-mail alleen e-mail niet

x x x

20% 6% 74%

24% 6% 70%

surfers: vaak (vrijwel dagelijks) regelmatig (minstens eens per week) soms (minder dan eens per week) nooit

x x

23% 24%

30% 25%

x

33% x

e-mailers: vaak (vrijwel dagelijks) regelmatig (minstens eens per week) soms (minder dan eens per week) nooit

x x

12%

41% 19%

x x

16

33% 20%

51% 18%

18% 22%

17% 14%

Op andere plaatsen Ook is gevraagd, of men wel eens gebruik maakt van Internet-voorzieningen op andere plaatsen dan thuis of op het werk. 22% van de Rotterdammers doet dit wel eens: 11% bij vrienden, 4% in Internetcafés, 3% in de openbare bibliotheek8, (afgerond) 0% in buurthuizen en 7% elders. De openbare bibliotheek scoort relatief hoger bij jongeren c.q. scholieren en studenten; van die laatste categorie maakt 14% wel eens gebruik van de Internet-voorzieningen in de bibliotheek.

In totaal In het begin van deze paragraaf bleek, dat 40% van de Rotterdammers thuis wel eens gebruik maakt van een Internet-aansluiting. Als de Rotterdammers die op hun werk of elders wel eens gebruik maken van Internet-voorzieningen daar bij op worden geteld, blijkt in totaal 55% van de Rotterdammers wel eens gebruik te maken van Internet-voorzieningen. Verdere groei van dit percentage zou met name moeten kunnen komen van de 6% die thuis wel al een Internetaansluiting heeft en van de 10% die thuis wel al een pc heeft. De overige 29% zit voorlopig nog een eind van het Internet verwijderd.

Figuur 1.5: Internetgebruik

ja, totaal thuis wel Internet thuis wel een pc thuis geen pc Respons

Totaal Internet-gebruik (thuis dan wel op het werk dan wel elders). Totaal

55% 6% 10% 29% 1.542

bo/vbo ja, totaal thuis wel Internet thuis wel een pc thuis geen pc

24% 9% 13% 54% 553

minima ja, totaal thuis wel Internet thuis wel een pc thuis geen pc

34% 3% 9% 53% 319


49% 9% 10% 32% 792

16 tot 30 jaar 79% 2% 4% 14% 345


2x mod. en meer 83% 7% 4% 5% 231



65 jaar en ouder 15% 5% 10% 70% 196



hoge achterst. 41% 3% 10% 47% 195



Ook als Internetgebruik op het werk of elders meegeteld wordt, blijft de Rotterdamse Internetgebruiker man, jong, hoog opgeleid en met een hoog inkomen. 79% van de jongeren, 88% van de hoog-opgeleiden, 94% van de studerenden en 83% van de hoogste inkomens maakt ergens wel eens gebruik van Internet. Anderzijds maakt 70% van de 65-plussers, 54% van de laagst-opgeleiden, 49% van de arbeidsongeschikten en werklozen, 60% van de

17

gepensioneerden en 53% van de minima nergens gebruik van Internet. Ook het totale Internetgebruik is vergeleken met vorig jaar fors toegenomen: van 41% tot 55%: 1999 Internetgebruiker (thuis dan wel op het werk dan wel elders) heeft thuis wel een Internet-aansluiting heeft thuis wel een pc heeft thuis ook geen pc

x

2000 41%

x x x

2001 55%

5% 17% 38%

6% 10% 29%

En overigens betekenen 55% Internetgebruik en 60% Internetbezit bij Rotterdammers van 16 tot en met 75 jaar naar schatting zo’n 52% gebruik en 57% bezit bij alle Rotterdammers vanaf 16 jaar.

1.4

Vergelijking met het landelijke beeld

Pc’s Volgens het Permanent Onderzoek Leefsituatie van het CBS beschikten volgens de meest recente uitkomsten in juni 2000 (dus drie-kwart jaar eerder) landelijk al 69% van alle huishoudens over een pc. Dat is aanmerkelijk meer dan volgens deze Omnibusenquête in Rotterdam (59% van de huishoudens tot en met 75 jaar, en naar verwachting zo’n 53% van alle huishoudens). Het landelijke pc-bezit nam volgens dit onderzoek de afgelopen jaren fors toe, en zou bij trendmatige verdere ontwikkeling begin 2001 zo’n 73% moeten hebben bedragen: 1999 huishoudens met een pc, Nederland* huishoudens met een pc, Rotterdam, t/m 75 jaar huishoudens met een pc, Rotterdam, schatting alle huishoudens *):

2000

64% 52% 47%

2001

67% 53% 48%

73% 59% 53%

Bron: CBS: Permanent Onderzoek Leefsituatie, bewerking COS tot cijfers voor de eerste maanden van het jaar.

Het profiel van de landelijke pc-bezitter komt goed overeen met dat van de Rotterdamse: hoog inkomen (of student), hoge opleiding, vaker man dan vrouw, en vooral van middelbare leeftijd of jonger9.

Internet Het pc-bezit loopt in Rotterdam dus nog altijd flink achter, maar dat geldt inmiddels nog maar in bescheiden mate voor het Internetbezit en -gebruik. Door de forse groei van het aantal Internetaansluitingen bij pc’s in het afgelopen jaar heeft Rotterdam de rest van het land namelijk wat dat betreft inmiddels weer aardig ingehaald. De meest recente, bij het COS bekende landelijke gegevens hierover komen van onderzoeksbureau Trendbox, dat sinds 1994 ieder kwartaal het Internetgebruik in Nederland meet. Volgens hun metingen had in februari 2001 55% van alle Nederlanders van 16 jaar en ouder ooit wel eens

18

gebruik gemaakt van Internet, en was ruim 40% minstens één keer per week on line10. Dat lijkt niet veel meer dan de naar schatting 37% “thuis-gebruikers” en 52% gebruikers in totaal onder de totale Rotterdamse bevolking van 16 jaar en ouder (zie de slotzin van paragraaf 1.3). Verschillende onderzoeksbureau’s die het Internetgebruik monitoren komen echter nog wel eens met verschillende cijfers; deels ook veroorzaakt door definitie-verschillen (‘beschikken’, ‘gebruiken’, ‘ooit’; andere leeftijdsgrenzen). Bovendien betreft het dan ook meestal minder recente gegevens (of eigenlijk: minder snel gepubliceerde gegevens). Zo hadden volgens het eerdergenoemde Permanent Onderzoek Leefsituatie van het CBS in juni 2000 landelijk al bijna 2,8 miljoen huishoudens (bijna 41%) thuis een Internetaansluiting11; iets méér dan volgens de Omnibusenquête begin 2001 in Rotterdam (naar schatting 39%). Onderzoeksbureau Pro Active International kwam in zijn Internet Monitor voor het derde kwartaal van 2000 op 60% Nederlanders van 15 jaar en ouder met thuis of elders toegang tot het Internet12, terwijl de Omnibusenquête hiervoor voor alle Rotterdammers vanaf 16 jaar begin 2001 57% suggereert. En volgens onderzoek van Internet Databureau en marktonderzoekbureau Intomart waren in september 2000 7,3 miljoen Nederlanders (58%) van 16 jaar en ouder ooit wel eens op het net geweest, waarvan zes van de tien dagelijks op het Internet verkeren13. Een lichte achterstand is overigens natuurlijk niet zo vreemd als bedacht wordt dat de bevolkingsgroepen die meer dan gemiddeld Internet gebruiken (met name: hoger opgeleiden en hogere inkomens) in Rotterdam ondervertegenwoordigd zijn. Daarbij zij overigens aangetekend, dat volgens landelijk onderzoek van Internet Databureau en marktonderzoekbureau Intomart het profiel van de Internetter langzaam steeds meer gaat lijken op dat van de normale Nederlander, en vindt er een inhaalslag plaats van vrouwen, ouderen en middelbaar opgeleiden14. Voor Rotterdam is hiervan echter nog weinig te merken.

Noten 1.

Bij de indeling naar leeftijdsklasse is 50 jaar als één van de grenzen gebruikt omdat bij die leeftijd in de praktijk in veel opzichten een omslagpunt bleek te liggen, waarbij zo binnen de leeftijdsklassen bij een nadere onderverdeling naar leeftijd ofwel sprake is van relatief weinig verschil, ofwel van een monotone toe- of afname. In de voorgaande twee jaren - en rapportages - lag deze grens overigens bij 40 jaar.

2.

Bij het begrip ‘etniciteit’ wordt onderscheid gemaakt tussen autochtonen (”Nederlanders”) en allochtonen. Autochtonen (“Nederlanders”) zijn mensen die zelf in Nederland geboren zijn, en wier ouders ook allebei in Nederlander geboren zijn. Alle anderen worden tot de allochtonen gerekend. Een verdere onderverdeling van allochtonen naar de diverse etnische groepen is in deze rapportage niet gemaakt, omdat daarvoor de aantallen respondenten snel te klein worden.

3.

Bij het begrip ‘hoogst voltooide opleiding’ wordt onderscheid gemaakt tussen ‘bo/vbo’: niet meer dan lager onderwijs of lager of voorbereidend beroepsonderwijs; ‘mavo/mbo’: middelbaar algemeen voortgezet onderwijs of middelbaar beroepsonderwijs; ‘havo/vwo’: hoger algemeen en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs; en ‘hbo/wo’: hoger beroepsonderwijs of wetenschappelijk onderwijs (“universitair”).

4.

Bij het begrip ‘sociaal-economische situatie’ wordt op basis van wat de ondervraagden zelf het meest kenmerkend vonden voor hun situatie onderscheid gemaakt tussen scholieren/studenten (“studerenden”); betaald-werkenden (inclusief zelfstandigen en hun meewerkende gezinsleden); mensen die werkzaam zijn in eigen huishouden (“huisvrouwen”); mensen met een arbeidsongeschiktheids-, werkloosheids- of bijstandsuitkering; en gepensioneerden (inclusief vervroegd gepensioneerden). In de praktijk zal dit waarschijnlijk samenvallen met de aard van de voornaamste inkomstenbron. Er zij overigens op gewezen, dat ook anderen dan mensen uit de tweede categorie betaald werk kunnen hebben; alleen achten zij dan het hebben van dat werk kennelijk niet het meest kenmerkend voor hun situatie.

19

5.

Bij het begrip ‘huishoudensinkomen’ wordt onderscheid gemaakt tussen ‘minima’: mensen met een huishoudensinkomen tot iets boven het voor hun huishoudenstype relevante sociale minimum: tot ƒ1.650 netto per maand voor eenpersoonshuishoudens, en tot ƒ2.350 netto per maand voor meerpersoonshuishoudens; ‘tot modaal’: mensen met een huishoudensinkomen vanaf de vorige grens, maar onder het netto inkomen van een kostwinner met een zogeheten ‘modaal’ inkomen (ƒ59.000 bruto per jaar): tot ƒ3.500 netto per maand; ‘tot 2x modaal’: mensen met een huishoudensinkomen vanaf de vorige grens, maar onder het netto inkomen van een kostwinner met ‘twee-keer-modaal’ (bruto ƒ118.000 per jaar): tot ƒ6.100 netto per maand; en ‘2x modaal en meer’: mensen met een huishoudensinkomen van ƒ6.100 of meer netto per maand.

6.

Bij het begrip ‘achterstandsscore buurt’ wordt onderscheid gemaakt tussen ‘hoge achterstand’: mensen in een buurt met een achterstandsscore van -1 of lager; ‘lage achterstand’: mensen in een buurt met een achterstandsscore tussen -1 en 0; ‘enige welstand’: mensen in een buurt met een achterstandsscore van 0 tot +1; en ‘hoge welstand’: mensen in een buurt met een achterstandsscore van +1 of hoger. Deze indeling is gebaseerd op de achterstandsscores zoals die voor Rotterdamse buurten door het COS worden berekend als gewogen gemiddelde van verschillende indicatoren voor achterstand zoals inkomen, opleiding, huisvesting en dergelijke. De achterstandsscores zijn zo gestandaardiseerd, dat het gemiddelde nul is: half Rotterdam woont in een buurt met achterstand, en half Rotterdam in een buurt met welstand. Zie hierover uitgebreider in: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P. Das, H.C. van Lith en C. Stolk): Achterstandsscores van Rotterdam 1998 en 19801998; Rotterdam, 1998.

7.

Voor de diverse percentages in 2000 zij eenvoudshalve verwezen naar: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Rotterdammers en computers 2000. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000; Rotterdam, september 2000: paragraaf 1.1, figuur 1.1.

8.

Anderzijds zegt 10% van de Rotterdammers elders in de enquête, bij een blok vragen over de gemeentebibliotheek, wel eens in de bibliotheek informatie op Internet te hebben gezocht. Wellicht heeft een deel van die 10% daarbij hulp gehad en derhalve niet zèlf gezocht, en kennelijk vinden sommigen het incidenteel zoeken van informatie iets anders dan gebruik maken van voorzieningen in een wat algemener gesuggereerde Internetgebruikscontext.

9.

Zie hierover bijvoorbeeld: V. Fructuoso van der Veen: Profiel van de e-shopper; in: CBS: Index nr. 3; maart 2001: blz. 10-13.

10.

Bron: F. Schipper: Na de dotcommers nu ook komkommertijd bij de internet gebruikers; in: Internet update nummer 24, maart 2001; op: http://www.trendbox.nl/eye/news/html/internet01.html.

11.

Zie hierover bijvoorbeeld: V. Fructuoso van der Veen: Profiel van de e-shopper; in: CBS: Index nr. 3; maart 2001: blz. 10-13.

12.

Pro Active International: The Internet Monitor. European Overview; http://www.proactiveinternational.com, oktober 2000.

13.

Zie hierover bijvoorbeeld: E. Buning: Internetter steeds meer gewone Nederlander; in: E-rendement nr. 12; december 2000: blz. 17-18.

14.

E. Buning: Internetter steeds meer gewone Nederlander; in: E-rendement nr. 12; december 2000: blz. 17-18.

20

2.

GEMEENTELIJKE INTERNET

INFORMATIE

EN

DIENSTVERLENING

2.1

Bekendheid, bezoek en waardering gemeentelijke websites

OP

Bekendheid 46% van de Rotterdammers zegt te weten dat de gemeente Rotterdam allerlei informatie op het Internet publiceert. Mannen zeggen dit iets vaker te weten dan vrouwen, en Nederlanders een stuk vaker dan allochtonen. Scholieren, studenten en werkenden zeggen dit het meest vaak te weten; arbeidsongeschikten en werklozen het minst vaak. En verder loopt deze kennis op met het opleidingsniveau en met het inkomen.

Figuur 2.1: Bekendheid

ja, weet ik nee, wist ik niet Respons

Bekendheid publicatie informatie gemeente op Internet. Totaal

46% 54% 1.523

Geslacht: man vrouw 48% 52% 745

44% 56% 778

16 tot 30 jaar 46% 54% 347

Hoogst voltooide opleiding: mavo/ havo/ hbo/wo mbo vwo 36% 44% 52% 66% 64% 56% 48% 34% 541 488 158 286

bo/vbo ja, weet ik nee, wist ik niet

minima ja, weet ik nee, wist ik niet

ja, weet ik nee, wist ik niet

34% 66% 313

Huishoudensinkomen: tot modaal tot 2x modaal 41% 51% 59% 49% 381 497

2x mod. en meer 62% 38% 231

Interesse in plaatselijke politiek: veel enige geen interesse interesse interesse 57% 52% 35% 43% 48% 65% 131 695 587

Leeftijd: 30 tot 50 tot 50 jaar 65 jaar 47% 45% 53% 55% 638 358

scholier/ student 55% 45% 88

65 jaar en ouder 42% 58% 180

Etniciteit: Neder- allochtoon lands 51% 34% 49% 66% 1.053 470

Sociaal-economische situatie: betaald in eigen arb.ong./ werk huish. werkloos 50% 41% 37% 50% 59% 63% 823 172 160

hoge achterst. 42% 58% 191

gepensioneerd 45% 55% 171

Achterstandsscore buurt: lage enige hoge achterst. welstand welstand 42% 45% 53% 58% 55% 47% 408 513 375

Gebruik Internet thuis: ja nee; wel geen pc pc thuis thuis 61% 42% 32% 39% 58% 68% 609 355 539

Totaal 2000 36% 64% 1.477

Daarnaast zijn hier nog twee andere invalshoeken interessant en logischerwijs ook relevant. De bekendheid met de informatieverstrekking via Internet hangt ook samen met de mate van interesse in de plaatselijke politiek. Van de Rotterdammers met veel interesse zegt meer dan de helft te weten dat de gemeente Rotterdam allerlei informatie op het Internet publiceert; van de Rotterdammers met enige interesse zegt de helft dit, en van de Rotterdammers die daar geen interesse in hebben maar een-derde. In vergelijkbare mate is er ook een verband met het Internetgebruik. Van de Rotterdammers die thuis wel eens gebruik van Internet maken, zegt 61% op de hoogte te zijn; van de Rotterdammers die zelf thuis nooit gebruik maken van Internet maar wel een pc thuis hebben 42%, 21

en van de pc-lozen een-derde.

22

Sinds vorig jaar is de bekendheid van de publicatie van gemeentelijke informatie op Internet flink toegenomen: van 36% in 2000, naar 46% nu. Deze toename heeft bij alle categorieën Rotterdammers in vergelijkbare mate plaatsgevonden; alleen bij jongeren iets sterker, en bij allochtonen minder sterk1.

Bezoek Zelfs van de Rotterdammers die beweren te weten van gemeentelijke websites heeft echter een ruime meerderheid zo’n site nog nooit bezocht - wat de vraag opwerpt, of zij bij die vraag dan niet “gebluft” hebben. (Door meer kennis te suggereren om niet “dom” te lijken; een bekend risico bij dit soort vragen.) Van de Rotterdammers die zeiden te weten dat de gemeente Rotterdam allerlei informatie op het Internet publiceert, bezoekt 1% gemeentelijke website(s) vaak (minstens eens per week), 8% soms (meer dan eens per maand), 27% zelden (minder dan eens per maand) en 64% nooit (figuur 2.2a).

Figuur 2.2a: Bezoek

vaak soms zelden nooit Respons

Bezoek gemeentelijke website(s) door Rotterdammers die zeggen ze te kennen. Totaal

1% 8% 27% 64% 651

bo/vbo vaak soms zelden nooit

1% 3% 12% 83% 169

minima vaak soms zelden nooit

vaak soms zelden nooit

1% 4% 17% 78% 100


1% 7% 21% 70% 310

16 tot 30 jaar 0% 4% 34% 62% 155


2x mod. en meer 3% 9% 34% 54% 138

Interesse in plaatselijke politiek: veel enige geen interesse interesse interesse 1% 2% 1% 14% 8% 5% 36% 29% 18% 49% 61% 77% 72 384 650



65 jaar en ouder 0% 6% 6% 88% 66



hoge achterst. 0% 8% 22% 70% 76


Gebruik Internet thuis: ja nee; wel geen pc pc thuis thuis 2% 1% 0% 12% 4% 1% 41% 10% 7% 45% 85% 91% 366 131 152

‘Vaak’: minstens eens per week; ‘soms’: meer dan eens per maand; ‘zelden’: minder dan eens per maand.

23


Totaal 2000 1% 6% 23% 71% 510

Eigenlijk is er geen enkele categorie Rotterdammers waarvan een substantieel gedeelte meer dan eens per maand een gemeentelijke website bezoekt; hoog-opgeleiden en Rotterdammers met veel interesse in de plaatselijke politiek “scoren” met 15% nog het hoogst. In zekere zin zijn de percentages in figuur 2.2a geflatteerd, omdat ze berekend zijn op slechts díe Rotterdammers die eerder hadden gezegd op de hoogte te zijn van het bestaan van gemeentelijke informatie op Internet. Als de overige Rotterdammers ook meegerekend worden (en wel bij de categorie ‘bezoekt nooit’), blijkt dat van alle Rotterdammers 1% de gemeentelijke website(s) vaak bezoekt, 3% soms, 12% zelden en de resterende 84% (inclusief wie had gezegd ze niet eens te kennen) nooit:

Figuur 2.2b: Bezoek

vaak soms zelden nooit Respons

Bezoek gemeentelijke website(s) door alle Rotterdammers. Totaal

1% 3% 12% 84% 1.477

bo/vbo vaak soms zelden nooit

0% 1% 4% 95% 517

minima vaak soms zelden nooit

vaak soms zelden nooit

0% 1% 6% 93% 307


1% 3% 9% 88% 746

16 tot 30 jaar 0% 2% 15% 83% 342


2x mod. en meer 2% 6% 21% 72% 226




65 jaar en ouder 0% 2% 2% 95% 170



hoge achterst. 0% 3% 9% 88% 187




Totaal 2000 0% 2% 8% 90% 1.453

‘Vaak’: minstens eens per week; ‘soms’: meer dan eens per maand; ‘zelden’: minder dan eens per maand. ‘Nooit’ is inclusief Rotterdammers die niet bekend waren met de publicatie van informatie door de gemeente op Internet (figuur 2.1).

Als gezegd, blijkt dan dat 84% van alle Rotterdammers nooit een gemeentelijke website bezoekt, en in totaal 4% meer dan eens per maand. De beste klanten zijn weer de hoog-opgeleiden en de Rotterdammers met veel interesse in de plaatselijke politiek, maar ook daarvan bezoekt in totaal maar 9% meer dan eens per maand een gemeentelijke site, en doet 66- respectievelijk 71% dat

24

nooit. Van de Rotterdammers die thuis wel eens gebruik maken van Internet komt in totaal 8% meer dan eens per maand op een gemeentelijke website langs, en 67% nooit. Vergeleken met vorig jaar is het aantal Rotterdammers dat wel al eens een bezoek aan gemeentelijke websites heeft gebracht wat toegenomen: bij de Rotterdammers die zeggen ze te kennen liep dit percentage op van 29% tot 36%, en bij alle Rotterdammers van 10% naar 16%. Deze toename heeft bij alle categorieën Rotterdammers in vergelijkbare mate plaatsgevonden2. Van frequent gebruik is echter nog steeds overal zelden sprake.

Tevredenheid Aan de Rotterdammers die wel eens een Rotterdamse gemeentelijke website hebben bezocht, is dit jaar vervolgens ook gevraagd of ze tevreden waren over de inhoud van deze site(s). Ruim een-derde van de bezoekers was tevreden, een-derde was niet helemaal tevreden, en een enkeling helemaal niet. De rest (ook bijna een-derde!) weet het niet meer.

Figuur 2.3: Tevredenheid

ja nee, niet helemaal nee, helemaal niet weet niet meer Respons

Tevredenheid over de inhoud van de site(s) door de bezoekers. Totaal

37% 32% 2% 29% 233

bo/vbo ja nee, niet helemaal nee, helemaal niet weet niet meer

54% 21% 0% 25% 28

minima ja nee, niet helemaal nee, helemaal niet weet niet meer

ja nee, niet helemaal nee, helemaal niet weet niet meer

36% 36% 0% 27% 22


50% 24% 2% 24% 92

16 tot 30 jaar 34% 27% 2% 37% 59


2x mod. en meer 34% 33% 5% 28% 64




65 jaar en ouder 75% 13% 0% 13% 8


hoge achterst. 26% 39% 4% 30% 23




25


Door de kleine aantallen heeft een vergelijking van de tevredenheid van verschillende categorieën bezoekers weinig zin. Onderscheid naar de beantwoording van de vorige vraag (de bezoekfrequentie) leert, dat de bezoekers die de vraag naar de tevredenheid niet konden beantwoorden allen slechts zelden zo’n site bezoeken. De wat frequentere bezoekers konden wèl allemaal hun tevredenheid uitdrukken: de helft was tevreden over de inhoud, en de andere helft niet helemaal. Het betreft ook hier echter slechts kleine aantallen: slechts 59 respondenten!

Goed idee? Tenslotte is ook - aan iedereen - gevraagd, of men het een goed idee vindt dat de gemeente informatie publiceert via Internet. Vier van de vijf Rotterdammers vinden dit een goed idee, en een enkeling vindt van niet. Eén op de zes heeft hierover echter geen mening.

Figuur 2.4: Goed idee?

ja nee geen mening Respons

Goed idee dat de gemeente informatie publiceert via Internet. Totaal

79% 4% 17% 1.519

bo/vbo ja nee geen mening

64% 6% 30% 542

minima ja nee geen mening

ja nee geen mening

68% 4% 28% 314


78% 3% 19% 782

16 tot 30 jaar 90% 1% 8% 344


2x mod. en meer 91% 1% 7% 229

Interesse in plaatselijke politiek: veel enige geen interesse interesse interesse 79% 83% 74% 3% 4% 3% 19% 13% 23% 135 792 581



65 jaar en ouder 55% 9% 36% 183






Gebruik Internet thuis: ja nee; wel geen pc pc thuis thuis 95% 80% 63% 1% 4% 6% 4% 16% 31% 601 354 536

De meeste huiver bestaat bij ouderen, laag-opgeleiden en Rotterdammers die zelf geen pc hebben, waar een-derde geen mening heeft. (Het niet weet; zich daar waarschijnlijk vaak ook te weinig bij voor kan stellen.) Voorts vinden Rotterdammers die al van het bestaan van gemeentelijke websites zeiden te weten gemeentelijke informatie op Internet nòg wat vaker een goed idee dan Rotterdammers die

26

daar nog nooit van gehoord hadden (90% respectievelijk 72% ‘ja’), en vinden Rotterdammers die zo’n site wel al eens bezocht hebben het bijna allemaal een goed idee; de spaarzame tegenstanders en de twijfelaars hebben bijna allemaal nog nooit zo’n site bezocht. Van de Rotterdammers die er nog geen praktische ervaring mee hebben, vindt 77% het een goed idee, 4% niet, en heeft 19% geen mening.

2.2

Gemeentelijke dienstverlening via het Internet

Goed idee? Ook zijn in deze Omnibusenquête twee vragen gesteld over gemeentelijke dienstverlening op het Internet. Allereerst is gevraagd, of men het een goed idee vindt dat de gemeente probeert zo veel mogelijk dienstverlening ook electronisch beschikbaar te maken. Ook dit wordt door vier van de vijf Rotterdammers een goed idee gevonden. 6% vindt het géén goed idee, en 15% heeft hierover geen mening.

Figuur 2.5: Goed idee?

ja nee geen mening Respons

Goed idee dat gemeente dienstverlening ook electronisch wil aanbieden. Totaal

79% 6% 15% 1.532

bo/vbo ja nee geen mening

65% 8% 28% 551

minima ja nee geen mening

ja nee geen mening

70% 7% 23% 316


77% 6% 17% 787

16 tot 30 jaar 90% 3% 7% 346


2x mod. en meer 92% 4% 4% 231

Interesse in plaatselijke politiek: veel enige geen interesse interesse interesse 79% 82% 75% 7% 7% 4% 14% 11% 21% 135 798 591



65 jaar en ouder 53% 11% 36% 190






Gebruik Internet thuis: ja nee; wel geen pc pc thuis thuis 94% 78% 64% 2% 8% 9% 4% 14% 27% 606 353 548

Ook hier bestaat de meeste tegenstand en huiver bij ouderen, laag-opgeleiden en Rotterdammers die zelf geen pc hebben. En daarnaast is er ook een sterk verband met de waardering voor gemeentelijke informatie op Internet: wie het één een goed idee vindt, vindt bijna altijd het ander

27

ook een goed idee, en wie over het één geen mening heeft, heeft die over het ander meestal ook niet. Van de tegenstanders van gemeentelijke informatie op Internet vindt de meerderheid gemeentelijke dienstverlening via Internet ook maar niets; van de tegenstanders van dienstverlening via Internet is een-derde zelfs ook tegen informatie op Internet.

Gebruik Vervolgens is ook gevraagd, of men (als dat zou kunnen) dan ook zèlf contacten met de gemeente via Internet zou willen afhandelen. Ter illustratie zijn daarbij het aanvragen en verkrijgen van parkeervergunningen en het melden van een verhuizing als voorbeeld genoemd. 29% van de Rotterdammers zou inderdaad bij voorkeur zulke contacten via Internet willen afhandelen, en eveneens 29% denkt dit wel, maar waarschijnlijk niet altijd te zullen doen. 17% zou dit misschien doen, en 19% niet. De resterende 6% weet het (nog) niet. Daarmee lijkt een meerderheid positief te staan tegenover het gebruik van een dergelijke dienstverlening.

Figuur 2.6: Gebruik

ja, bij voorkeur ja, maar niet altijd misschien nee weet niet Respons

Behoefte om contacten met de gemeente via Internet af te handelen. Totaal

29% 29% 17% 19% 6% 1.527

bo/vbo ja, bij voorkeur ja, maar niet altijd misschien nee weet niet

16% 20% 20% 31% 13% 544

minima ja, bij voorkeur ja, maar niet altijd misschien nee weet niet

ja, bij voorkeur ja, maar niet altijd misschien nee weet niet

25% 24% 17% 25% 9% 315

Geslacht: man vrouw 31% 31% 15% 17% 6% 749

27% 26% 19% 21% 7% 778

16 tot 30 jaar 39% 36% 15% 8% 3% 344

Hoogst voltooide opleiding: mavo/ havo/ hbo/wo mbo vwo 30% 43% 47% 34% 29% 36% 17% 14% 11% 16% 11% 5% 3% 3% 2% 492 156 286 Huishoudensinkomen: tot modaal tot 2x modaal 21% 30% 27% 32% 20% 17% 23% 16% 9% 5% 383 497

2x mod. en meer 49% 32% 11% 8% 1% 230

Interesse in plaatselijke politiek: veel enige geen interesse interesse interesse 37% 30% 26% 20% 32% 26% 13% 15% 20% 22% 18% 20% 7% 4% 8% 134 798 587

Leeftijd: 30 tot 50 tot 50 jaar 65 jaar 36% 18% 33% 22% 14% 22% 12% 29% 3% 9% 639 357

scholier/ student 43% 36% 13% 3% 5% 88

65 jaar en ouder 9% 10% 22% 43% 17% 187

Sociaal-economische situatie: betaald in eigen arb.ong./ werk huish. werkloos 37% 18% 22% 34% 21% 25% 14% 24% 23% 12% 29% 20% 3% 8% 9% 819 173 161

hoge achterst. 28% 26% 19% 18% 10% 194

gepensioneerd 10% 13% 21% 44% 12% 178

Achterstandsscore buurt: lage enige hoge achterst. welstand welstand 31% 25% 34% 29% 28% 32% 17% 20% 14% 18% 21% 17% 6% 6% 4% 409 513 374

Gebruik Internet thuis: ja nee; wel geen pc pc thuis thuis 47% 20% 17% 37% 32% 18% 10% 23% 21% 6% 21% 32% 1% 5% 12% 605 354 543

28

Etniciteit: Neder- allochtoon lands 29% 29% 29% 28% 16% 20% 21% 15% 5% 8% 1.056 471

Het meest enthousiast is de jongere, hoger opgeleide, rijkere en Internet-gebruikende helft van de stad. Ouderen, laag-opgeleiden en Rotterdammers die zelf geen pc hebben weten het vaak nog niet. Geen behoefte bestaat vooral in sterke mate vaker naarmate men ouder is: 8% van de jongeren heeft geen behoefte aan contacten met de gemeente via Internet, en dat percentage loopt op tot 43% bij de bejaarden (plus nog eens 17% die het niet weet!). Ook de laagstopgeleiden staan hier vaak negatief tegenover: 31% heeft hier geen behoefte aan, en ook nog eens 13% weet het niet. En tenslotte spelen hier ook de eigen vorderingen in de digitale wereld een sterke rol: van de Internetgebruikers heeft maar 6% geen behoefte aan digitale contacten met de gemeente, en van de Rotterdammers die zelf geen pc hebben is dat een-derde.

Noten 1.

Voor de diverse percentages in 2000 zij eenvoudhalve verwezen naar: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Rotterdammers en computers 2000. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000; Rotterdam, september 2000: paragraaf 2.1, figuur 2.1.

2.

Voor de diverse percentages in 2000 zij eenvoudhalve verwezen naar: Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Rotterdammers en computers 2000. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000; Rotterdam, september 2000: paragraaf 2.1, figuur 2.2a en 2.2b.

29

BIJLAGE I: RESPONS EN REPRESENTATIVITEIT

Als gevolg van het grote aantal opdrachtgevers aan, en onderwerpen in de Omnibusenquête is de enquête dit jaar wederom opgesplitst in twee vragenlijsten: een aantal onderwerpen kwam slechts op de zogenoemde A-lijst aan de orde, een aantal alleen op de B-lijst, en sommige op beide lijsten. De respons bedroeg bij beide lijsten 51%: bij de A-lijst 1.591 respondenten uit een steekproef van 3.098, en bij de B-lijst 1.577 respondenten uit een steekproef van 3.091. Daarmee is de respons dit jaar iets hoger dan vorig jaar, toen zij 49% respectievelijk 51% bedroeg. Bij deze responspercentages moet worden bedacht, dat ieder formulier dat om welke reden dan ook niet ingevuld is geretourneerd tot de non-respons is gerekend; dus ook formulieren voor mensen die inmiddels niet meer bereikbaar zijn door bijvoorbeeld verhuizing of overlijden. Veel onderzoeksbureau’s tellen zulke mislukte contacten niet mee bij de bepaling van het responspercentage. Al met al is een respons zoals hierboven weergegeven zeker niet slecht voor schriftelijke enquêtes in een stad als Rotterdam; het CBS kampt bijvoorbeeld bij haar landelijke enquêtes in de grote steden met een slechtere en selectievere respons, en overal kampen markten opinieonderzoeksbureau’s met een dalende responsbereidheid! In deze Bijlage wordt aan de hand van een aantal algemene persoonskenmerken de representativiteit van de uiteindelijke netto steekproef (de respons) besproken. Daartoe worden kenmerken van de respondenten vergeleken met die van de totale Rotterdamse bevolking van 16 tot en met 75 jaar.

I.1

Geslacht en leeftijd

In figuur I.1 staat de verdeling van de respondenten van de Omnibusenquête 2001 en van de Rotterdamse bevolking naar geslacht en naar leeftijd begin 2001. Vrouwen en Rotterdammers vanaf 45 jaar blijken wat oververtegenwoordigd, en mannen en jongeren wat ondervertegenwoordigd. De traditionele oververtegenwoordiging van vrouwen is minder groot dan in voorgaande jaren; de al even traditionele ondervertegenwoordiging van jongeren is helaas iets groter dan in voorgaande jaren. Nadere analyse van de respons per leeftijd leert, dat die het slechts is bij de allerjongsten: zo’n 40%. Vervolgens loopt de respons op tot zo’n 50% bij 30-jarigen, waarna die redelijk constant blijft. Pas boven de 50 neemt de respons weer toe - tot boven de 60% bij bejaarden. Boven de 70 daalt de respons weer met de leeftijd.

Figuur I.1:

Verdeling van de respondenten en van de totale bevolking in Rotterdam van 16 t/m 75 jaar naar geslacht en naar leeftijd.

Geslacht: Man Vrouw Respons Leeftijd: 16 tot 25 jaar 25 tot 45 jaar 45 tot 65 jaar 65 t/m 75 jaar Respons

A-lijst

B-lijst

Totaal

47% 53% 1.590 11% 41% 33% 14% 1.591

48% 52% 1.577 12% 43% 32% 13% 1.577

48% 52% 3.167 11% 42% 32% 14% 3.168

30

Bevolking Rotterdam op 1-1-‘01 50% 50% 443.799 16% 44% 29% 11% 443.799

I.2

Etniciteit

Figuur I.2 geeft de verdeling van de respondenten en van de Rotterdamse bevolking van 16 tot en met 75 jaar naar etniciteit. Autochtonen ("Nederlanders") zijn oververtegenwoordigd, en allochtonen ondervertegenwoordigd. Behalve voor de Turken geldt die ondervertegenwoordiging voor alle afzonderlijke allochtone groeperingen. De afwijkingen zijn echter niet groter dan vorig jaar, en een stuk minder dan in de jaren dáárvoor.

Figuur I.2:

Verdeling van de respondenten en van de totale bevolking in Rotterdam van 16 t/m 75 jaar naar etniciteit.

Surinamers Antillianen/Arubanen Turken Marokkanen Kaapverdianen Noord-mediterranen Etnische minderheden

A-lijst

B-lijst

Totaal

4% 2% 6% 3% 2% _ 3%_ 19%

6% 1% 6% 3% 1% _ 2%_ 19%

5% 1% 6% 3% 1% _ 2%_ 19%

Bevolking Rotterdam op 1-1-‘01 8% 3% 6% 4% 2% _ 3%_ 27%

69% 8% 5% 1.591

69% 6% 5% 1.577

69% 7% 5% 3.168

58% 8% 7% 443.799

Nederlanders Overige rijke landen Overige arme landen Respons

I.3

Deelgemeente

Figuur I.3 geeft tenslotte de verdelingen naar deelgemeente. De spreiding van de respondenten over de deelgemeenten is uitstekend, en eveneens beter dan vorig jaar. Alleen zijn in de B-lijst Prins Alexander en IJsselmonde wat oververtegenwoordigd, en Delfshaven wat ondervertegenwoordigd.

Figuur I.3:

Verdeling van de respondenten en van de totale bevolking in Rotterdam van 16 t/m 75 jaar naar deelgemeente.

Stadscentrum Delfshaven Overschie Noord Hillegersberg-Schiebroek Kralingen-Crooswijk Prins Alexander Feijenoord IJsselmonde Charlois Hoogvliet en Pernis Hoek van Holland Respons

A-lijst

B-lijst

Totaal

4% 12% 3% 9% 7% 7% 15% 12% 11% 11% 8% 1% 1.554

4% 9% 3% 8% 7% 9% 17% 10% 13% 10% 7% 2% 1.539

4% 11% 3% 9% 7% 8% 16% 11% 12% 10% 8% 2% 3.093

31

Bevolking Rotterdam op 1-1-‘01 5% 12% 3% 9% 6% 9% 14% 12% 10% 11% 7% 2% 443.799

I.4

Conclusie

Net als in eerdere jaren en in andere enquêtes, zijn sommige bevolkingsgroepen, en met name jongeren en allochtonen, ondervertegenwoordigd in de Omnibusenquête. In dat relatieve perspectief bezien, is de respons echter zeker niet slecht; kwantitatief zowel als kwalitatief. De totale respons is dit jaar zelfs weer iets hoger dan vorig jaar, en zij is kwalitatief niet slechter dan vorig jaar, en een stuk beter dan in het verleden. Wat dat laatste betreft is ook dit jaar het nut gebleken van een aantal maatregelen bij de steekproeftrekking en de rappellering die vorig jaar zijn getroffen naar aanleiding van een COS-onderzoek over responsbepalende en -beïnvloedende factoren en responsbevorderende maatregelen1. Met name is sindsdien ook de kring der Turken en Marokkanen waaraan assistentie in eigen taal wordt aangeboden bij het invullen van de vragenlijst uitgebreid tot alle Turken en Marokkanen van de eerste generatie, en is nu ook bij een deel van de niet-responderenden in de van oudsher minder goed responderende deelgemeenten Delfshaven en Feijenoord mondeling gerappelleerd. Deze maatregelen hebben, net als vorig jaar, inderdaad geresulteerd in een (bijna) correcte vertegenwoordiging van Turken en Marokkanen, hetgeen een forse verbetering betekent ten opzichte van de jaren daarvóór. De vertegenwoordiging van jongeren is hier echter niet door verbeterd, en het zelfde geldt voor de meeste andere allochtone groeperingen. Ook blijft de respons van mannen nog steeds wat achter bij die van vrouwen. Dat laatste wordt echter voor een deel veroorzaakt doordat kennelijk méér mannen de vragenlijst door een vrouwelijke huisgenoot laten invullen dan andersom2. Deze verbeteringen in de representativiteit naar controleerbare kenmerken nemen overigens niet weg, dat natuurlijk nog steeds wel een zekere selectiviteit in de respons van de Omnibusenquête zal bestaan. Dit selectieve karakter van de respons lijkt met name ook terug te vinden in de daling van het aandeel respondenten dat zegt een minimum-inkomen te hebben (maar 23%), en de toename van het aandeel respondenten dat zegt een boven-modaal huishoudensinkomen te hebben (ook onder allochtonen) (49%): gevreesd moet worden dat daarmee toch een wat te rooskleurig beeld wordt gesuggereerd. Voor de selectiviteit van de respons op enquêtes kan een aantal verklaringen worden bedacht, die impliceren dat een oplossing van deze problematiek niet zo simpel is. Zo zijn frequent verhuizende mensen (letterlijk) moeilijk te achterhalen, evenals mensen die niet wonen op het adres waar ze door Burgerzaken geacht worden te wonen. Dit impliceert in een aantal opzichten ook een selectiviteit. Daarnaast valt niet te vermijden, dat - ondanks de moeite die gedaan wordt om de vragen in de enquête zo begrijpelijk mogelijk te formuleren - dergelijke vragenlijsten voor een aantal mensen toch te hoog gegrepen zijn; met name voor mensen die de Nederlandse taal slecht beheersen. En tenslotte moet ook gevreesd worden, dat de grote stad een aantal inwoners heeft die steeds minder ontvankelijk zijn voor vormen van maatschappelijke participatie zoals het deelnemen aan een gemeentelijke enquête. In dat opzicht is wellicht ook een vergelijking te trekken met de selectieve opkomst bij verkiezingen en de ontwikkelingen daarin. Al met al moet worden geconcludeerd, dat de Omnibusenquête een zekere mate van selectiviteit in zijn respons kent, die voor een belangrijk deel moeilijk tot niet te voorkomen is, en waarmee bij de interpretatie van resultaten rekening moet worden gehouden. De mate waarin deze selectiviteit uitkomsten beïnvloedt, moet echter ook niet overschat worden. Zo valt eenvoudig na te rekenen, dat als bijvoorbeeld 50% van de Nederlanders iets vindt, en 25% van de allochtonen, hiervoor in de (volledige) Omnibusenquête voor de totale Rotterdamse bevolking 42% zal worden gemeten, terwijl dit 40% had moeten zijn. Een dergelijk verschil ligt in de orde van grootte van de betrouwbaarheidsmarge van de Omnibusenquête (zie Bijlage III), en is dan ook maar nèt 32

significant. (Bovendien is het in zo’n geval wellicht interessanter te weten dat autochtonen en allochtonen kennelijk zo sterk verschillen, dan hoeveel het totale gemiddelde precies bedraagt...)

Noten 1.

Centrum voor Onderzoek en Statistiek (P.A. de Graaf): Non-respons in de Omnibusenquête. Analyses op en over de Omnibusenquête ’99; Rotterdam, maart 2000.

2.

Van de 3.168 respondenten in de totale Omnibusenquête 2001 hadden er 127 ingevuld een vrouw te zijn terwijl de vragenlijst aan een man was gestuurd, en 68 een man te zijn terwijl de vragenlijst aan een vrouw was gestuurd. Op basis van het geslacht van geadresseerde zou het percentage vrouwen geen 52,5%, maar 50,8% zijn geweest.

33

BIJLAGE II: DE VRAGEN OVER BEZIT EN GEBRUIK VAN PC’S, INTERNET EN E-MAIL EN OVER GEMEENTELIJKE INFORMATIE EN DIENSTVERLENING OP INTERNET

Deze rapportage handelt over de vragen over het bezit en gebruik van pc’s, Internet en e-mail en over gemeentelijke informatie en dienstverlening op Internet in Vragenlijst B van de Omnibusenquête 2001, die als volgt waren geformuleerd.

Dan willen wij u nu wat vragen over computerbezit en Internet. 9.

Is er in uw huishouden een computer? 1 2

10.

2 3 4

2 3 4

2 3

ik zelf mijn partner mijn kinderen mijn ouders

ja nee => Ga door naar vraag 15 weet niet

Wat voor soort aansluiting heeft u? 1 2 3 4

14.

spelcomputer PC beide weet niet

Heeft u thuis toegang tot het Internet? 1

13.

Wie maken er gebruik van die computer? (meer antwoorden mogelijk!) 1

12.

ja nee => Ga door naar vraag 15

Wat voor soort computer is dat? 1

11.

gratis abonnement via telefoon abonnement via kabel weet niet

Waarvoor gebruikt u Internet? (meer antwoorden mogelijk!) 1 2 3

informatie zoeken (surfen, browsen) e-mail chatten

34

4 5

15.

2 3

2 3 4

2 3 4

2 3 4 5 6

2

nee, nooit soms (minder dan eens per week) regelmatig (minstens eens per week) vaak (vrijwel dagelijks)

nee, nooit ja, in Internetcafés, zoals “Time to surf” ja, in de openbare bibliotheek ja, in buurthuizen ja, bij vrienden anders, namelijk ...................................................................

nee, wist ik niet => Ga door naar vraag 22 ja, weet ik

Bezoekt u wel eens een Rotterdamse gemeentelijke website? 1 2 3 4

21.

nee, nooit soms (minder dan eens per week) regelmatig (minstens eens per week) vaak (vrijwel dagelijks)

Weet u dat de gemeente Rotterdam allerlei informatie op het Internet publiceert? 1

20.

Maakt u wel eens gebruik van Internetvoorzieningen op andere plaatsen dan thuis of op uw werk? 1

19.

nee => Ga door naar vraag 18 alleen e-mail => Ga door naar vraag 17 e-mail en surfen

Maakt u vaak van de mogelijkheid gebruik om op uw werk te e-mailen? 1

18.

Maakt u vaak van de mogelijkheid gebruik om op uw werk op het Internet te surfen? 1

17.

nieuws en discussiegroepen ik gebruik Internet zelf niet

Heeft u op uw werk toegang tot Internet? 1

16.

nee, nooit niet => Ga door naar vraag 22 zelden (minder dan eens per maand) soms (meer dan eens per maand) vaak (minstens eens per week)

Was u tevreden over de inhoud van deze site(s)? 1 2 3 4

ja nee, niet helemaal nee, helemaal niet weet niet meer

35

22.

Vindt u het een goed idee dat de gemeente informatie publiceert via Internet? 1 2 3

23.

ja nee geen mening

Vindt u het een goed idee dat de gemeente probeert zo veel mogelijk dienstverlening ook electronisch beschikbaar te maken? 1 2 3

24.

ja nee geen mening

Zou u (als dat zou kunnen) uw contacten met de gemeente via Internet willen afhandelen? (bijvoorbeeld het aanvragen en verkrijgen van een parkeervergunning, of het melden van een verhuizing) 1 2 3 4 5

ja, bij voorkeur ja, maar waarschijnlijk niet altijd misschien nee weet niet

36

37

BIJLAGE III: DE BETEKENIS VAN DE PERCENTAGES; SIGNIFICANTIE III.1

Percentages

In de tabellen in dit rapport staan de uitkomsten in percentagevorm weergegeven. Dit is gedaan omdat percentages in populaties van verschillende grootte (bijvoorbeeld: de steekproef versus heel Rotterdam) onderling gemakkelijker te vergelijken zijn dan aantallen. Metingen via een steekproef leveren een schatting van de werkelijkheid. Het toevalskarakter van de steekproef heeft als consequentie, dat schatting en werkelijke waarde ten gevolge van het toeval kunnen afwijken. (Daarnaast zijn ook afwijkingen mogelijk ten gevolge van andere zaken dan het toeval, zoals onder- en oververtegenwoordigingen van bepaalde categorieën respondenten, bijvoorbeeld door selectieve non-respons.) Deze mogelijke afwijkingen ten gevolge van het toeval kunnen worden uitgedrukt in statistische betrouwbaarheidsmarges. Gangbaar hierbij is een uitdrukking in 95%-betrouwbaarheidsmarges. De 95%-betrouwbaarheidsmarge bij een steekproefpercentage en een steekproefgrootte geeft aan, hoe groot de afwijking van de geschatte waarde met de werkelijke waarde zou kunnen zijn ten gevolge van het toeval. De betekenis van zo'n marge is, dat, indien de steekproef en de meting vele malen zouden worden herhaald, en steeds een 95%-betrouwbaarheidsmarge zou worden bepaald, de werkelijke waarde zich in 95 van de 100 gevallen binnen de betrouwbaarheidsmarge zal bevinden. Een betrouwbaarheidsmarge (dus: de onnauwkeurigheid) is kleiner naarmate de steekproef groter is, maar verschilt ook met het gemeten percentage: percentages van rond de 50% hebben de grootste onnauwkeurigheid, en hoe verder het percentage van de 50% af zit, hoe kleiner de onnauwkeurigheid1. Dit betekent in het bijzonder ook, dat bij heel kleine percentages die zijn veroorzaakt door één of twee respondenten nog sprake kan zijn van een toevalstreffer, maar dat dit niet kan worden gezegd als het wat meer respondenten betreft. De volgende tabel geeft voor in steekproeven of delen daarvan gemeten percentages de betrouwbaarheidsmarges voor een meting van 50% (dus voor het ongunstigste geval), en ter illustratie ook voor een meting van 10- of 90%.

Figuur III.1:

De 95%-betrouwbaarheidsmarges van gemeten percentages.

Bij een (deel-)steekproefomvang van: 50 100 150 200 250 500 1.577 (volledige Omnibusenquête B)

is 10% eigenlijk: 10%±8% 10%±6% 10%±5% 10%±4% 10%±4% 10%±3% 10%±1%

is 50% eigenlijk: 50%±14% 50%±10% 50%± 8% 50%± 7% 50%± 6% 50%± 4% 50%± 2%

is 90% eigenlijk: 90%±8% 90%±6% 90%±5% 90%±4% 90%±4% 90%±3% 90%±1%

Voorbeeld: als in een steekproef(-deel) van 500 ondervraagden 50% een bepaald antwoord geeft, moet dit gelezen worden als 50% ± 4%, ofwel 46 à 54 procent. Bij kleinere of grotere gemeten percentages wordt deze marge kleiner.

38

III.2

Vergelijkingen

Ook bij de vergelijking van percentages of verdelingen (bijvoorbeeld: tussen mannen en vrouwen, of tussen dit jaar en vorig jaar) is het mogelijk dat een gemeten verschil slechts veroorzaakt is door het toevalskarakter van de steekproef of steekproeven. Het gemeten verschil heet in dat geval niet ‘significant’. Voor de bepaling of het verschil tussen twee gemeten percentages groot genoeg is om significant te zijn, bestaan wiskundige technieken: de zogeheten t-toets. Van de uitkomsten van zo’n toets is echter geen eenvoudig leesbaar en interpreteerbaar overzicht te geven zoals met betrouwbaarheidsmarges is gedaan in figuur III.1. Wèl kan in het algemeen gesteld worden, dat de grens tussen ‘significant’ en ‘niet-significant’ wat kleiner is dan het totaal van de beide betrouwbaarheidsmarges. Voorbeeld: iets is niet aantoonbaar toegenomen als het vorig jaar volgens de Omnibusenquête 50% was en dit jaar 52%. Een stijging van 10- naar 12% daarentegen is wèl significant. Daarmee moge de boodschap zijn, dat in het algemeen verschillen of afwijkingen van 1- à 2% niet als verschillen mogen worden beschouwd, maar evengoed door het toevalskarakter van de steekproeven kunnen zijn veroorzaakt. De lezer hoeft zich over dit soort zaken echter niet druk te maken, want in de tekst van dit rapport is hiermee rekening gehouden: als een verschil niet significant is, is het niet genoemd, en als een verschil genoemd is, is het significant.

III.3

Gemiddelden

Ook om te bepalen of het verschil tussen twee gemeten gemiddelden (bijvoorbeeld het verschil tussen twee rapportcijfers) significant is of slechts veroorzaakt is door het toevalskarakter van de steekproeven, kan een t-toets worden verricht. Hoewel ook hier het precieze resultaat van geval tot geval verschilt, en met name ook afhangt van de gemeten waarden en de spreiding rond de gemiddelden, geldt in de praktijk in het algemeen, dat verschillen in rapportcijfers van 0,2 en hoger significant zijn. (Bij een meting over een deel van de steekproef - bijvoorbeeld: over alleen de Rotterdamse mannen - ligt deze grens hoger.) Ook hier is in de tekst van dit rapport rekening mee gehouden: als een verschil niet significant is, is het niet genoemd, en als een verschil genoemd is, is het significant.

Noten 1.

Bij het berekenen van de betrouwbaarheidsmarge bij percentages kan worden uitgegaan van de volgende benaderende formule: absolute 95%-betrouwbaarheidsmarge bij p% = 1,96 x √p(100-p) / √(n-1), waarbij n de omvang van de (deel-) steekproef is. Een gemeten percentage van 50% in de B-lijst van de Omnibusenquête 2001 heeft dus een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(50x50) / √1.576 = 2,5%, en een gemeten percentage van 1% heeft een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(1x99) / √1.576 = 0,5%. Bij alleen de 764 mannen in de B-lijst heeft een gemeten percentage van 50% evenwel een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(50x50) / √763 = 3,5%, en een gemeten percentage van 1% een betrouwbaarheidsmarge van 1,96 x √(1x99) / √763 = 0,7%.

39

Publicatie-overzicht COS Titel rapport (uitgave)

jaar

ARBEIDSMARKT EN ECONOMIE De inkomensverdeling in de stadsregio Rotterdam in 1998 Prognose beroepsbevolking Rotterdam 2014 Kerngegevens arbeidsmarkt Rijnmond 2000 Huurprijzen van kantoren in de vier grote steden Beroepsbevolkingsprognose stadsregio Rotterdam 2011 Sociaal-economische scan wijken Rotterdam: tekstboek en tabellenboek Komen en gaan. Kenmerken en motieven Bedrijvigheid en werkgelegenheid in stadsvernieuwingsgebieden

2001 2001 2001 2000 1998 1998 1997 1997

COMMUNICATIE EN VOORLICHTING Ontwikkelingen onder de loep Rotterdam bekeken en beluisterd. Toegangstelevisie en -radio in 2000 Alle medewerkers geïnformeerd. Naar een betere informatievoorziening binnen de gemeente Rotterdam Bereik milieupagina in huis-aan-huisbladen Spijkenisser voorlichting doorgelicht Nieuw Rotterdams Tij: de tussenstand Meepraten over het Ruimtelijk Plan Rotterdam 2010

2001 2000 2000 2000 2000 2000 1999

DEMOGRAFIE (analyse) Met stille trom vertrokken Demografische gegevens 2000 Doorgangshuis en woonwijk. Grootstedelijke dynamiek in Spangen en Hillesluis Statushouders in Rotterdam Bevolkingsontwikkeling van Rotterdam in 1998 Vasthouden en aantrekken De bevolkingsgroep ‘overige arme landen’ in Rotterdam Demografische trends van Rotterdam Buitenlandse migratie van Rotterdam in beweging

2001 2000 2000 2000 1999 1999 1998 1998 1997

DEMOGRAFIE (prognose) Huishoudensprognose Rotterdam 2014 Bevolkingsprognose Rotterdam 2014 Bevolkingsprognose Nesselande Vooronderzoek demografische scenario’s Bevolkingsprognose stadsregio Rotterdam 2011

2000 1999 1999 1998 1997

ETNISCHE MINDERHEDEN Migranten op de Rotterdamse woningmarkt: verhuisstromen en zoekervaringen binnen het aanbodmodel Bevolkingsprognose veelkleurig Rotterdam 2014 Diversiteit in vrijetijdsbesteding. Een onderzoek onder Marokkaanse, Surinaamse en Turkse Rotterdammers Minderhedenmonitor 1999. Etnische minderheden in Rotterdam (i.s.m. ISEO) Allochtonen met AOW-tekort in Rotterdam Televisie en radio voor Rotterdammers De houding van Spijkenissers ten opzichte van allochtonen (i.s.m. RADAR)

2001 2001 2000 2000 1999 1998 1997

KUNST EN CULTUUR Rotterdammers en het Luxor Theater. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Rotterdamse bezoekers aan het Theater Zuidplein Klanten voor de Stadsgehoorzaal Vlaardingen

2000 1998 1998

LEEFBAARHEID Monitor Delfshaven Schoon. Nul-meting najaar 2000 Nachtopvang dak- en thuislozen De Brug. Evaluatie 1995-2000 Binnenstadsmonitor Rotterdam 1999/2000 Nulmeting: Nachtopvang dak- en thuislozen in Van Speijk, deelgemeente Noord Wijkaanpak Ridderkerk. Enquête-uitkomsten nulmeting (december ’99) Dak- en thuisloze vrouwen in Rotterdam, Vlaardingen en Spijkenisse Rotterdammers over de duurzame stad. Resultaten uit de Omnibusenquête ’99 Gebiedsgerichte monitor GSB 1996-1998 Actieve bewoners. Sociaal Profijt 1998

2000 2000 2000 2000 2000 1999 1999 1998 1998

ONDERWIJS Kinderen tellen! Peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en buitenschoolse opvang in Rotterdam 1999/2000 Onderwijsalmanak 1999-2000 Monitor kinderopvang 1998/1999 Onderwijs in allochtone levende talen: de OALT-behoeftepeiling in Rotterdam Geteld en ook gemeld? Schoolverzuim in Rotterdam

2001 2000 1999 1999 1998

Publicatie-overzicht COS (vervolg) Titel rapport (uitgave)

jaar

PUBLIEKSONDERZOEK Rotterdammers en computers 2001. Resultaten uit de Omnibusenquête 2001 Stadspeiling Vlaardingen 2001 Rotterdammers over hun stad 2000. Kengetallen en trends uit recente enquêtes Rotterdammers en computers 2000. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Rotterdammers over de Rekenkamer Rotterdam. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Rotterdammers over de Dienst Burgerzaken. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Rapportage omnibusonderzoek 2000 Maassluis Non-respons in de Omnibusenquête. Analyses op en over de Omnibusenquête ’99 e Evaluatie 1 fase onderzoek milieukranten Omnibusenquête gemeente Den Haag 1998 Eén aanslagbiljet voor drie belastingen. Resultaten uit de Omnibusenquête ’98

2001 2001 2000 2000 2000 2000 2000 2000 1999 1998 1998

RECREATIE Sportdeelname van Surinamers, Turken en Marokkanen van de 1e en 2e generatie Sportdeelname van Rotterdammers. Ontwikkelingen sinds 1995 Non-participatie in vrijetijdsbesteding Stadsparken in een attractievere stad. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 1999 Wonen, leven en uitgaan in Rotterdam 1999. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus 1999 Vraag naar openluchtrecreatie in de Stadsregio Rotterdam: nu en in 2010 Senioren in het groen Midlife-sporters: waarom stoppen zij?

2001 2001 2001 2000 2000 1999 1998 1998

RUIMTELIJKE ORDENING Buurtonderzoek Zuidelijk Wijkpark Zevenkamp Met het oog op het Zuiderpark

2000 1998

STATISTIEK Statistisch Jaarboek Rotterdam en Regio 2000 Kerncijfers Rotterdam 2000 Buurten in cijfers 2000

2000 2000 2000

SUBSIDIEGEBRUIK Rotterdammers en de Rotterdampas. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Bekendheid van huursubsidie in Rotterdam. Resultaten uit de Omnibusenquête 2000 Huursubsidiegebruik Rotterdam ’96/’97 en ’97/’98 Bereik van de voorlichting over huursubsidie in Rotterdam

2000 2000 1999 1998

VEILIGHEID Veiligheidsbeleving van Rotterdamse allochtonen Veiligheidsrapportage 1998 Rotterdam Politiemonitor Rotterdam-Haven 1997 Geïntegreerde Veiligheidsrapportage 1997 (i.s.m. BOOM)

2000 1999 1998 1997

WONINGMARKT (algemeen) Beleidsplan wonen 2000 Hellevoetsluis WoningBehoefte Onderzoek 1998: Kernpublicatie Rotterdam Monitor aanbodmodel 1999 Buurtinformatie aanbodmodel 1999 Evaluatie publiek-private samenwerking van de Landenbuurt Oud-Mathenesse Huurwoningen in ongesplitste panden Woningbehoefte-prognose Rotterdam 2011

2001 2000 2000 2000 1998 1998 1997

WONINGMARKT (facet) De markt voor koopwoningen in 1999 Kopers en belangstellenden van nieuwbouwprojecten St. Jobsweg en Coolhaven Nieuwbouw Nieuw-Terbregge - fase 1. Wonen in een waterrijk woonmilieu Appartementen op de particuliere markt. Verhuren of verkopen? Gaat groot naar beter? Passend wonen in IJsselmonde Volkshuisvestingsscan Hoek van Holland Quick scan doorstromingsexperiment Feijenoord - IJsselmonde Wonen in het CS-Kwartier

2001 2001 2000 1999 1999 1999 1999 1998 1998

OVERIG Jonge moeders in Rotterdam in beeld en cijfers Website belicht Niet voor niets op de fiets Vrijwilligerswerk en informele hulp in Rotterdam. Resultaten uit de Vrijetijdsomnibus ’97 Achterstandscores van Rotterdamse buurten 1998 en 1980-1998

2000 2000 1998 1998 1998

Bovenstaand overzicht is een greep uit het publicatie-aanbod van het Centrum voor Onderzoek en Statistiek. Een compleet publicatie-overzicht is op aanvraag verkrijgbaar.

ROTTERDAMMERS EN COMPUTERS Resultaten uit de Omnibusenquête 2001 O drs. P.A. de Graaf Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) Juli 2001

Recommend Documents