ROOKSTOPBEGELEIDING IN DE APOTHEEK Stagedag KLAV – 20 januari 2014 Apr. Bart Maris
TABAK: EEN VERSLAVENDE DRUG
James et al. 1994
MECHANISME VAN VERSLAVING
BELONINGSSYSTEEM: • Gelegen in het mesocorticolimbisch systeem • Vrijzetting dopamine bij een aangename ervaring → goed gevoel → gedragingen die het goed gevoel voorafgaan worden versterkt • Belangrijk voor overleven van de mens en het voortbestaan van de soort (voortplanting, voeding)
VERSLAVING • ONTREGELING VAN HET BELONINGSSYSTEEM: • Meer dan natuurlijke dopaminevrijgave bij toediening van het product waaraan men verslaafd is • Ontwenningsverschijnselen door tekort aan dopamine bij afwezigheid van verslavende subtantie • CONSUMPTIEGEDRAG WAAROVER VERSLAAFDE GEEN CONTROLE MEER HEEFT
ROOKVERSLAVING Inhalatie sigarettenrook met nicotine in de longen 7
Opname in de alveolen en via linker hart in arteriëel bloed
Nicotine in de hersenen
S E C O N D E N
ROOKVERSLAVING Binding van nicotine aan nicotinereceptoren van dopaminerge neuronen in mesolimbisch systeem
Goed gevoel door vrijzetting dopamine
WAT MAAKT NICOTINE ZO VERSLAVEND? • Snelheid van inwerking: na inhalatie is de drug sneller in de hersenen dan na intraveneuze toedoening • Kort half-leven 2 – 3 uur • Ernst van ontwenningsverschijnselen • Tolerantie: telkens grotere dosis nodig voor zelfde effect
COMPONENTEN VAN (NICOTINE)VERSLAVING • Fysieke afhankelijkheid: ontwenningsverschijnselen • Psychische afhankelijkheid: drang tot consumptie, angst wanneer er niet direct toegang is tot het tabaksproduct • Gedragsverslaving: conditionering om in bepaalde omstandigheden het verslavende product te gebruiken
HOE DE ROKER BENADEREN? • Zowel fysieke, psychische als gedragscomponent aanpakken • Fysiek: farmacologische hulpmiddelen: nicotine (pleisters, kauwgom, zuigtabletten, inhaler, spray), varenicline (Champix®), bupropion (Zyban®, Wellbutrin®) • Psychische en gedragscomponent: herprogrammeren van gedachten en gedragingen motivatie als vertrekpunt
ROKERSCYCLUS
Prignot 2000
IN WELK STADIUM VAN GEDRAGSVERANDERING BEVINDT ZICH DE ROKER? Neen (ex-roker feliciteren!)
Rookt u?
Ja → Zou u willen stoppen met roken?
Neen: tevreden roker
Ambivalente roker
Klaar om te stoppen
AMBIVALENTE ROKER Bewust van de voordelen van het stoppen met roken, maar er zijn nog factoren die hem tegenhouden om de stap te zetten. • Hulp aanbieden • Informatie geven • Motivatie verhogen met motivationele gesprekstechnieken
MOTIVATIONEEL GESPREK • Empathie tonen • Geloof in eigen capaciteiten • Open vragen stellen (Wat? Waarom? Hoe?) • Actief luisteren (patiënt aan het woord laten) • Aanmoedigen • Samenvatten Eventueel doorverwijzen naar een tabacoloog
KLAAR OM TE STOPPEN • Eventueel doorverwijzen naar arts – – – – –
Zwangerschap nicotinesubstitutie bij hartpatiënten depressie multipele verslaving farmacokinetische interacties met nicotine (bv. Theophylline) – Diabetes – Champix®, Zyban®
• Blijven motiveren en aanmoedigen
KLAAR OM TE STOPPEN • Informeren: – omgeving aanpassen aan nieuwe situatie – tips om herval te voorkomen: 5 D’s • • • • •
Drink Do something else Discuss Deep breathe Delay
• Nicotinesubstitutie: kans op slagen veel groter, vaak ondergedoseerd
PLEISTER • Niet-moduleerbare vorm • Constante afgifte (therapietrouw), geen onderdosering • ‘s Morgens minder ontwenningsverschijnselen als ‘s nachts gebruikt. • Wanneer oraal niet aangewezen • Niet-behaarde huid, dagelijks andere plaats
PLEISTER • Niet bij zwangerschap en borstvoeding • Huidreacties • Niet doorknippen • Slaapproblemen (eventueel ‘s nachts verwijderen)
MODULEERBARE VORMEN • Orale toepassing met opname via het mondslijmvlies: kauwgom, zuigtablet, inhaler, spray • Tijdelijke rookstop, plotse drang
• Verminderde opname bij voorafgaande consumptie van voedsel of drank met lage pH • Smaak, irritatie mond
KAUWGOM
• Belastend voor de kaakspieren • Kleven aan tandprothesen • Droge mond, oprispingen, hik
ZUIGTABLET
• Discreet • Geen residu (25% meer nicotinevrijgave dan bij kauwgom) • Snellere nicotinevrijgave dan kauwgom • Droge mond, oprispingen, hik, hoest, misselijkheid, winderigheid
INHALER
• Nabootsing rookgedrag door zintuiglijke prikkel en handmondbeweging • Resorptie niet via longen, wel via mondslijmvlies • Snelle verdamping bij hoge temperaturen, minder vrijgave bij lage temperaturen • Laag subsitutieniveau • Irritatie in keel, hoest
MONDSPRAY • Meest recente vorm • Snelste afgifte • http://www.nicore tte.be/nicoretteproducten/nicorett e-freshmint-1mgspray-video/
NICOTINE SUBSTITUTIE
Bron: A. Schoonis, Rookstopadvies op maat, Klav 4 juni 2013
NICOTINE SUBSTITUTIE Type Tijd tussen opstaan Aantal sigaretten Aangewezen NST afhankelijkheid en 1e sigaret per dag Zeer ernstig Minder dan 5 min. Meer dan 30 Patch 21mg Patch + moduleerbare vorm 2 of 4 mg Ernstig Tussen 5 en 30 min. Tussen 15 en 30 Patch 21 mg Moduleerbare vorm 4 mg per 1 of 2 uur Patch + moduleerbare vorm 2 mg Matig Langer dan 30 min. Tussen 10 en 15 Patch 21 mg Orale vorm 2 mg per 1 of 2 uur Inhaler 4 à 12 pd. Licht Langer dan 60 min. Minder dan 10 Geen patch Eventueel orale vorm in laagste dosering Bron: L. Van Houdt, Stoppen met roken, Kortenberg 7 mei 2013
ELEKTRONISCHE SIGARET
ELEKTRONISCHE SIGARET • Verschillende types op de markt • Eventueel toevoeging van nicotine, additieven voor smaak • Toxiciteit • Opstap voor niet-roker naar echte sigaret? • Wettelijke regeling? • Geen gevalideerde rookstopmethode!
EINDE
Interessant document: Stoppen met roken. Apotheekrichtlijnen in de praktijk http://ipsa.be/PUBLICATIE/NS_Rookstop.pdf
