RIAGG Cursus Omgaan met spanningsklachten voor allochtone vrouwen
...en adem uit...
Colofon:
Veilig
Teksten: Bureau Vice Versa, Zwolle Fotografie: Merel Schoot Fotografie, Utrecht Vormgeving: Stam grafisch Ontwerp, Zwolle © 2004 Riagg Zwolle
Eén voor één komen ze binnen. Nadire, Elif, Hasret, Naciye en Fatma. Ook Çicek de bezoekvrouw en Neriman de tolk zijn aanwezig. De vrouwen schenken zichzelf koffie of thee in en nemen plaats op een van de stoelen in de kring. Er wordt geanimeerd in het Turks gepraat. Gestart wordt met een aantal lichaamsoefeningen.’Loop vrij door de ruimte, loop zoals je loopt in een bos, loop zoals je loopt in een drukke
Intro Een toenemende stroom van asielzoekers en vluchtelingen leidde er vanaf 1994 toe dat binnen RIAGG Zwolle de eerste projecten opgestart werden gericht op de allochtone hulpvra-
winkelstraat, loop zoals je loopt met een klein kind aan je hand. Cirkel je voeten heen en weer. Beweeg je schouders omhoog en omlaag...’ De sfeer is ontspannen en er wordt veel gelachen.
ger. Anno 2005, ruim tien jaar verder, biedt RIAGG Zwolle een gevarieerd aanbod voor jeugd en volwassenen uit deze
De vrouwen voelen zich zichtbaar op hun gemak.
doelgroep. Vanuit de multiculturele preventiehoek is de cursus Balans, oftewel ‘Omgaan met spanningsklachten voor allochtone vrouwen’ geïnitieerd. Met als doel deelnemende vrouwen inzicht te geven in het functioneren van het eigen lichaam en het herkennen van het verschil tussen pijn veroorzaakt door lichamelijke ziektes en pijn veroorzaakt door spanning, ging de cursus in (jaartal) voor het eerst van start. Met veel succes zo blijkt uit de praktijk. Huisartsen geven aan dat vrouwen die de cursus gevolgd hebben, minder frequent het spreekuur bezoeken. Inmiddels is de cursus meerdere
Samenwerking
malen herhaald en heeft er een segmentering van de doel-
Een werkgroep met daarin diverse huisartsen, fysiotherapeu-
groep plaatsgevonden. Zowel deelnemers van de eerste als
ten, Algemeen Maatschappelijk Werk en RIAGG is vanaf de
de tweede generatie Turkse vrouwen kunnen nu in aparte
startfase in (jaartal) bij de cursus ‘Omgaan met spannings-
groepen meedoen aan de cursus. Inmiddels is er ook een
klachten’ betrokken. De bijeenkomsten worden door RIAGG
groep voor Arabisch sprekende vrouwen van start gegaan.
Zwolle uitgevoerd, in samenwerking met AMW (de Kern) en één van de bezoekvrouwen. De bezoekvrouw functioneert vanuit TRAVERS als intermediair voor de doelgroep en is ook aanwezig bij de bijeenkomsten. Daarnaast is er een tolk bij elke bijeenkomst betrokken. De cursus wordt geleid door een preventiemedewerker van de RIAGG en een maatschappelijk werker van de Kern.
Ciçek bezoekvrouw vanuit Travers:
‘Ik voel veel respect voor deze vrouwen…’ ‘Je kunt wel stellen dat ik binnen dit project een sleutelrol vervul naar twee kanten toe. Aan de ene kant leg ik contacten met allochtone vrouwen in Zwolle, aan de andere kant leg ik verbindingen met instellingen, huisartsen en bijvoorbeeld psychologen. Ik probeer altijd naar het belang van de vrouwen te kijken, daarvoor verdiep ik me in hun achtergronden. Ik bezoek ze thuis en vraag ze dan soms waarom ze niet deelnemen aan bepaalde activiteiten die voor hen in het wijkcentrum georganiseerd worden. Soms hebben ze een duwtje in de rug nodig om te gaan. Zelf neem ik vanuit mijn functie deel aan de bijeenkomsten die voor ‘Eerste generatie Turkse vrouwen met spanningsklachten’ georganiseerd worden. Ik voel veel respect voor deze vrouwen. Ze hebben vaak de Nederlandse taal niet leren spreken, meestal hebben ze geen of weinig familie in dit land. Sommige vrouwen worden door hun man mishandeld, ze mogen niet doen wat ze zelf willen. Geen wonder dat ze in een isolement zijn geraakt en allerlei klachten hebben gekregen! Voor deze vrouwen zijn de gezamenlijke bijeenkomsten een uitkomst. Ze kunnen hun ervaringen delen en vinden een luisterend oor. De combinatie met het lichaamsgericht werk is een uitkomst. Ik pleit er dan ook voor dat deze groepen blijven doorgaan en ook in andere wijken van Zwolle worden opgezet. De deelnemers van nu zijn mijn beste ambassadeurs, ze enthousiasmeren andere vrouwen om deel te nemen!’
Eerste generatie Turkse vrouwen De eerste generatie Turkse vrouwen leeft sterk geïsoleerd. Ze spreken vaak nauwelijks de Nederlandse taal en ze nemen meestal niet of nauwelijks deel aan de Nederlandse samenleving. Deze geïsoleerde positie heeft voor de vrouwen allerlei gevolgen: velen van hen hebben bijvoorbeeld last van psychosomatische klachten waaronder spanningsklachten. Met deze klachten zijn de vrouwen regelmatige op het spreekuur van hun huisarts te vinden. De cursus ‘Omgaan met spanningsklachten’ is dan ook op verzoek van verschillende huisartsen tot stand gekomen. Doel en frequentie De cursus ‘Omgaan met spanningsklachten’ bestaat uit tien wekelijkse bijeenkomsten van twee uur. De bijeenkomsten hebben tot doel deelnemende vrouwen te laten kennismaken met hun eigen lichaam en ze het verschil tussen pijn veroorzaakt door lichamelijke ziektes en pijn veroorzaakt door spanning duidelijk te maken.
Integer
r
Activiteiten • Ontspanningsoefeningen • Psycho-educatie • Informatie gegeven door een gastdocent (fysiotherapeut) over het functioneren van het lichaam Chris te Riele, preventiemedewerkster RIAGG en groepsbegeleidster:
• Het delen van ervaringen • Informatie over de gezond-
‘Werken met metaforen sluit aan bij de kracht van mensen’ heidszorg in Nederland ‘Met de bijeenkomsten voor allochtone vrouwen met spanningsklachten proberen we verschillende doelen te bereiken. We willen vrouwen allereerst de kans geven om contact met elkaar te maken. Meer over je lichaam leren is verder belangrijk, ook willen we graag dat vrouwen meer leren over psychische klachten en dan met name over depressies. Het belang van lichamelijk bewegen wordt steeds benadrukt. Wat me zo aangrijpt in deze groep vrouwen, is hun overlevingskracht. Ze hebben vaak al zoveel meegemaakt maar steeds is er een hele sterke innerlijke drijfveer die hen er doorheen sleept. In eerste instantie zijn ze vaak heel bescheiden: ‘Mag ik me wel laten horen?’ Daar moet je eerst doorheen. Sommige vrouwen spreken erg slecht Nederlands. Vooral emoties zijn moeilijk in een andere taal uit te drukken. Daarom is er een tolk aanwezig tijdens de bijeenkomsten. De vrouwen die deelnemen aan de groep hebben vaak klachten die liggen op het gebied van hoofd- nek- en rugpijn, maar ook buik en maagklachten komen voor. Over somberheid, isolement, angst en paniekaanvallen en depressies wordt vaak geklaagd. Ernstige relationele problemen komen binnen deze groep regelmatig voor. Tijdens de bijeenkomsten probeer ik de klachten hanteerbaar te maken voor de deelneemsters. Het delen en ‘gehoord worden’ is de eerste stap naar een oplossing voor welk probleem dan ook. Verder doen we veel lichaamswerk. De deelnemers zitten meestal gewoon op hun stoel terwijl ze de oefeningen uitvoeren. Op die manier is het minder bedreigend om mee te doen, het vermindert eventuele schaamtegevoelens. Het zijn eenvoudige oefeningen die de vrouwen zelf ook thuis kunnen doen. Soms moet ik de angst voor emoties wegnemen. Er is veel opgekropte woede of onderdrukt verdriet. Dat kan zich gaan vastzetten in het lichaam. De vrouwen meer inzicht in dat mechanisme geven, dat is een van mijn belangrijkste doelen. Ik werk veel met metaforen, omdat ze aansluiten op de kracht van mensen. Metaforen halen je af van vanzelfsprekende denkpatronen. Soms werken ze troostend. Werken met kleuren bijvoorbeeld heeft een goed resultaat. Ik laat vrouwen hun favoriete kleur benoemen en daarna laat ik ze uitspreken waar die kleur volgens hen voor staat. We schilderen wat af! Ook staat er altijd een houten weegschaal in de groep: de weegschaal symboliseert het belang van de balans tussen draagkracht en draaglast. Met steentjes laat ik de bakjes vullen. Wat doe je als je eenzaam en verdrietig bent om de last te verlichten en weer in balans te komen? Ik wil de deelneemsters graag leren inzien dat ze naast ballast ook over kracht beschikken. Het logboek vervult een belangrijke rol tijdens de bijeenkomsten. Daarin schrijven de vrouwen om de beurt over hun ervaringen. Er worden ontroerende dingen in beschreven.’
• Massageoefeningen
Elke week neemt een vrouw het logboek mee naar huis. Elif heeft er dit keer iets in geschreven. ‘Bedankt voor de fijne bijeenkomsten. Ik heb er echt iets aan…’, vertaalt Neriman de tolk Elifs woorden vanuit het Turks. (Illustratie: foto logboek)
Leerzaam Naciye, deelnemer aan de groep voor de eerste generatie Turkse vrouwen: ‘Ik merk dat ik minder hoofdpijn heb als ik meer beweeg!’ ‘Via Ciçek, de bezoekvrouw in mijn wijk, werd ik uitgenodigd om deel te nemen aan de groep. Eerst was ik niet zo gemotiveerd, maar ik vond het toch wel belangrijk om wat meer onder de mensen te komen. Ik heb altijd last van migraine gehad en een te hoge bloeddruk, dus ik kwam veel bij de huisarts. Ook hij stond er achter dat ik zou gaan deelnemen. In mijn omgeving merkte ik eerst wel veel vooroordelen. Sommige mensen denken dat je gek bent als je aan activiteiten als deze meedoet. Vanaf het eerste moment had ik het naar mijn zin in de groep. Vooral de bewegingsoefeningen vind ik leuk. Thuis oefen ik ook, want ik merk dat ik minder hoofdpijn heb als ik meer beweeg. De sfeer in de groep is prettig, we vertellen elkaar over onze problemen. Dat is belangrijk, dat je dingen die je dwars zitten kunt delen met elkaar. Maar we lachen ook veel hoor! En hoewel ik denk dat ik met mijn 65 jaar wel ongeveer wel de oudste deelneemster ben, toch merk ik veel herkenning. Ik zou graag willen doorgaan met sporten. Alleen thuiszitten is in elk geval niet goed voor mij!’ (Illustratie: foto Naciye)
Thema’s: • Draagkracht/draaglast • Samenhang tussen lichaam en geest • Psychische klachten: wat zijn dat en hoe herken je ze? • Lichaamsbewustzijn • Socialisatie • Positie als vrouw • Vertrouwen/wantrouwen • Wat te doen bij psychische klachten • Steunvragen: Hoe vraag je steun en wat accepteer je? • Isolement • Weerbaarheid • Depressie/Angst/Paniek
Neriman, tolk bij de Turkse vrouwengroep: ‘Om goed te kunnen vertalen moet ik tegelijkertijd onzichtbaar en één zijn…’ ‘Twee jaar geleden ben ik betrokken geraakt bij de groep ‘Allochtone vrouwen met spanningsklachten’. Het begon als een pilot en ik heb het project in de tijd dat ik er bij betrokken ben enorm zien groeien. Chris, de begeleidster van de groep, spreekt Nederlands. Ik vertaal haar woorden naar het Turks en andersom vertaal ik de reacties van de deelneemsters naar het Nederlands. Dat blijkt niet storend te zijn voor het proces in de groep. Omdat ik in de eerste persoon vertaal, kan ik direct de emoties benoemen waarmee de deelnemers hun verhalen doorspekken. Alhoewel ik zelf wel eens ontroerd raak door de verhalen die ik hoor, toch moet ik professioneel blijven. Om goed te kunnen vertalen moet ik tegelijkertijd onzichtbaar en één zijn. Gelukkig wordt er ook veel gelachen tijdens de bijeenkomsten. Humor blijkt een heel krachtig wapen te zijn, waarmee beladen onderwerpen ter sprake gebracht kunnen worden. Ik vind het mooi dat er veel gewerkt wordt met symbolen, spreekwoorden en gezegdes. Soms breek ik mijn tong bijna om een gezegde goed te kunnen vertalen. Tijdens de samenkomsten zie mijzelf als bruggenbouwster. Het verloop van de bijeenkomsten wisselt steeds, daardoor is de brug steeds anders.’
Gelijkwaardig Cijfers inwoners van Zwolle (januari 2004) Zwolle:
110.917
Niet – Nederlandse herkomst:
16.526
Niet – westerse allochtonen:
9.206
Westerse allochtonen:
7.320
inwoners
Turken:
2.382
Antillianen/Arubanen:
1.250
Surinamers:
1.147
Marokkanen:
596
Tweede generatie Turkse vrouwen Deelnemers uit de tweede generatie Turkse vrouwen leven tussen twee culturen. Ze zijn opgevoed volgens de vaak traditionele regels in het ouderlijk gezin en worden daarnaast geconfronteerd met normen en waarden van de Nederlandse samenleving. De vrouwen bevinden zich hierdoor in een moeilijke situatie. Dit kan leiden tot chronische psychosomatische klachten, waaronder spanningsklachten. Met deze klachten bezoeken de vrouwen veelal het spreekuur van hun huisarts. Om de klachten serieus te nemen is ervoor gekozen een passend aanbod te creëren. Op verzoek van verschillende huisartsen is de cursus dan ook tot stand gekomen.
Türkan, deelnemer aan de groep voor de tweede generatie Turkse vrouwen: ‘Alles wat besproken wordt blijft in de groep…’ ‘Ik heb deelgenomen aan de groep voor vrouwen met spanningsklachten omdat ik in die tijd behoefte had aan ontspanning. Adelet, de bezoekvrouw, belde mij op om te vragen of ik mee wilde doen. In mijn Turkse opvoeding ligt de basis voor mijn klachten. Mijn vader woonde al zeven jaar in Nederland toen ik met mijn moeder en de rest van ons gezin naar Nederland verhuisde. Er woonde geen familie in de omgeving, het was een moeilijke tijd. Ik had veel problemen met mijn vader en mijn moeder kon niet voor mij opkomen. Zelf heb ik het gevoel dat de spanningen die deze situatie opleverde, in mijn lichaam is gaan zitten. In de groep kon ik over mijn problemen praten. Dat was soms best moeilijk, maar ik voelde me veilig in de groep. Het is nu eenmaal niet gemakkelijk om over negatieve dingen te praten. Mijn woonplaats Kampen is niet zo groot en iedereen kan alles over je te weten komen. Maar alles wat besproken werd, bleef in de groep. De deelnemers waren allemaal Turkse vrouwen van mijn eigen leeftijd, dus er was onderling veel herkenning. Aan de lichaamsoefeningen die we tijdens de bijeenkomsten deden, heb ik veel gehad. Ik heb een mapje waarin ze stap voor stap staan beschreven. Als ik me niet goed voel ga ik ze thuis weer doen. Ik ben veel bij psychiaters geweest en ik heb veel medicijnen gebruikt. Deze groep zie ik ook als een soort medicijn.’ (Illustratie foto Türkan)
De cursus wordt uitgevoerd in samenwerking met AMW (de Kern) en één van de bezoekvrouwen. De bezoekvrouw is een intermediair voor de doelgroep en is ook aanwezig bij de bijeenkomst. De cursus wordt geleid door een preventiemedewerker van de RIAGG en een maatschappelijk werker van de Kern. Afhankelijk van de taalproblemen/vaardigheden wordt er in de cursus voor de tweede generatie Turkse vrouwen al dan niet gewerkt met een tolk.
Humor
Vertrouwen Arabisch sprekende vrouwen Naast de cursussen voor eerste en tweede generatie Turkse vrouwen, is inmiddels ook een groep voor Arabisch sprekende vrouwen opgestart. De opzet van deze cursus is gelijk aan de bijeenkomsten voor Turkse vrouwen. Tot dusver blijken deelnemende vrouwen vooral uit Irak te komen, maar in principe zouden alle niet westerse Arabisch sprekende vrouwen mee kunnen doen.
Noer, deelnemer aan de groep voor Arabisch sprekende vrouwen: ‘We delen niet alleen onze problemen met elkaar maar ook het eten’ ‘Sawsan, de bezoekvrouw, belde mij op een gegeven moment op. Of ik wilde meedoen aan een groep voor Arabisch sprekende vrouwen. Ze vertelde dat de groep was bedoeld om te leren omgaan met spanningsproblemen. Dat is goed, dacht ik, dat past bij mij. Hier ben ik een buitenlander. Alles is hier anders. Ik heb veel problemen met de taal gehad, maar ook aan de opvoeding van de kinderen worden hier in Nederland hele andere eisen gesteld. Ik vond het allemaal heel moeilijk en kreeg er hoofdpijn van. In de groep doen we veel met z’n tweeën. We masseren elkaar bijvoorbeeld om de beurt. Dat ontspant en helpt. Ik heb veel geleerd over een juiste lichaamshouding. Ik kom uit Irak, daar zitten we veel op de grond. Hier zit ik vaak helemaal verkeerd op een stoel en dat levert allerlei klachten op. Door de bewegingsoefeningen ook thuis te doen kan ik mezelf helpen. Bijna altijd neemt een deelnemer wel een lekker hapje mee naar de bijeenkomst. Koekjes, dadels of iets anders. We doen het eten in een mooie schaal, die altijd in het midden van de kring staat. Zo delen we niet alleen onze problemen met elkaar, maar ook het eten.’ (invoegen foto Noer (handen)
Succesfactoren De cursus ‘Omgaan met spanningsklachten’ is inmiddels verschillende keren aan de diverse doelgroepen aangeboden. Geconstateerd kan worden dat de bijeenkomsten zeer succesvol zijn. Uit de praktijk is gebleken dat het succes samenhangt met de volgende factoren: • De bijeenkomsten zijn laagdrempelig en toegankelijk. • Om mee te kunnen doen is geen verwijzing van een arts nodig. • Deelnemers hoeven niet als cliënt ingeschreven te staan. • Aan de deelnemers wordt geen financiële bijdrage gevraagd. • De bijeenkomsten zijn wijkgebonden. • Er is sprake van een vraaggerichte aanpak. • In de cursus wordt gebruik gemaakt van verschillende werkvormen. Deze werkvormen worden niet alleen verbaal aangeboden, maar er wordt ook gebruik gemaakt van rollenspel, tekenen en lichaamsoefeningen. Werken met metaforen en symbolen speelt een grote rol binnen de bijeenkomsten.
Chris te Riele, preventiemedewerkster RIAGG en groepsbegeleidster: ‘Verdere samenwerking is onontbeerlijk voor de toekomst..’ ‘Ik hoop van harte dat we in de toekomst vanuit de multiculturele preventie een vervolg kunnen aanbieden aan de verschillende groepen. Ik denk daarbij aan een pakket van aaneensluitende activiteiten volgens de ketenaanpak. Samenwerking, waarbij ieder een rol vervult vanuit de eigen deskundigheid, is daarbij onontbeerlijk: tussen de GGZ en Maatschappelijk Werk, maar ook met intermediairs als bezoekvrouwen en huisartsen.’
Effecten De cursus ‘Omgaan met spanningsklachten voor allochtone vrouwen’ maakt voor de deelnemers klachten hanteerbaarder. Door problemen te delen en gehoord te worden, treedt bij de vrouwen niet alleen een gevoel van herkenning maar ook van erkenning op. Vrouwen worden gestimuleerd met elkaar lichaamsoefeningen te doen, dit maakt dat er een groot saamhorigheidsgevoel ontstaat bij de deelnemers. Ze leren vooral via het lichaamsgerichte werk hun eigen grenzen kennen en soms ook om die grenzen te verleggen.
Ziel
Respect
Veilig Riagg Zwolle Adres Postcode plaats tel. fax. email internet.
