REVOLUTIE IN DE 4
1 1
De digitale weg wordt de hoofdweg. Dat is een van de belangrijke doelen van het wetsvoorstel vereenvoudiging en digitalisering van het procesrecht. Het wetsvoorstel wil de rechtspraak toegankelijker maken en zorgen voor een eenvoudiger rechtsgang in het burgerlijk en het bestuursprocesrecht. Op hoofdlijnen liggen de plannen vast, nu de uitwerking nog. The devil is in the details,” DOOR ALIEKE BRUINS
—
DIGITAAL PROCEDEREN
RECHTSPRAAK
.,‘“
12
z
ÇD
w 0 L) 0 1Lii 11-
DIGITAAL PROCEDEREN
an Groningen tot Maastricht: Wilfried Derksen kan worden. Burgers kunnen ervoor kiezen dit digitaal en zijn collega’s reizen wat af. Derksen is binnen te doen; voor professionele partijen, zoals advocaten, het project KEJ (Kwaliteit en Innovatie Recht deurwaarders, bestuursorganen en rechtspersonen, spraak) verantwoordelijk voor de vernieuwing van de wordt digitaal procederen verplicht. civiele en bestuursrechtelijke procedures. De nieuwe wetgeving heeft grote gevolgen In het hele land informeert hij advocaten voor de rechtspraak. Er komen nieuwe pro over de geplande modernisering van het OVERAL IN cesreglementen, werkprocessen en oplei procesrecht en het digitaal procederen de HET LAND ZULLEN dingsprogramma’s voor rechters en juridi twee onderdelen van het KEI-project en DI G ITALE sche en administratieve medewerkers van over de gevolgen van het wetsvoorstel ver ZITTI NGZALEN de gerechten. Om goed met het nieuwe di eenvoudiging en digitalisering van het WORDEN gitale systeem te kunnen werken krijgen burgerlijk procesrecht (zie kader op deze INGERICHT zij verbeterde apparatuur. Overal in het pagina). land zullen digitale zittingzalen worden in Dit wetsvoorstel beoogt gerechtelijke pro gericht. “Ongeveer tweehonderd medewer cedures eenvoudiger, begrijpelijker en kers van de Rechtspraak houden zich voor sneller te maken en digitaaÏ toegankelijk. Zo komt er een deel van hun tijd met het project bezig”, vertelt één eenvoudige basisprocedure in het civiele recht en Derksen in een vergaderruimte van de Raad voor de bestuursrecht, die via de computer gestart en gevolgd rechtspraak in Den Haag.
V
—
—
—
—
WETSVOORSTEL VEREENVOUDIGING EN DIGITALISERING PROCESRECHT
Wat houdt, kort samengevat, het wetsvoorstel vereenvoudiging en digitalisering van het procesrecht in, dat 20 oktober 2014 is ingediend bij de Tweede Kamer? • samenvoeging van dagvaarding en verzoekschrift in civiele zaken tot één nieuwe procesinleiding, het verzoekschrift, waarmee de nieuwe vereenvoudigde basisprocedure start: • opheffing van verplichting tot het betekenen van de huidige dagvaarding; • meer wettelijke termijnen voor het verrichten van specifieke processtappen; • grotere regierol voor de rechter tijdens de zitting; • mogelijkheid voor burgers om ook in het burgerlijk procesrecht procedures digitaal te starten en tijdens de procedure digitaal stukken in te dienen; voor pro fessionele procespartijen wordt dit verplicht. Kern van de basisprocedure is de mondelinge behande ling. -
Advies Raad van State Hoewel de Raad van State de strekking van het -‘etsvoorstel onderschrijft, heeft de Raad twijfels over het verplicht stellen van digitaal procederen, schrijft de Raad in zijn advies van 26juni 2014. Dit verplicht stellen acht de Raad in combinatie met de vereenvoudiging en uniformering van het procesrecht niet noodzakelijk,
Daarnaast wijst de Raad erop dat de modernisering van de rechtspraak ‘aanzienlijke investeringen’ van de ge rechten vraagt. Geadviseerd wordt om het wetsvoorstel te voorzien van een adequate beschrijving van de finan ciële gevolgen en de daarvoor noodzakelijke dekking. Het loskoppelen van inhoudelijke vernieuwing van rechtspraak en verplicht digitaal procederen is onver standig, schrijft minister van Veiligheid en Justitie Op stelten in zijn reactie van 23 oktober 2014 op het advies. Als dit zou gebeuren moeten Rechtspraak, advocaten, gerechtsdeurwaarders en andere organisaties hun ma nier van werken tweemaal in korte tijd verand’ren. Dat is niet efficiënt en zou bovendien leiden tot het zwaarder belasten van organisaties dan nodig is. Hoger beroep
Aanpassing van de civiele wetgeving met betrekking tot de procedure in hoger beroep en cassatie is in een apart wetsvoorstel vastgelegd, dat voortborduurt 01) het eerste wetsvoorstel. I)it wetsvoorstel over hoger beroep en cassatie is in oktober 2014 voor advies voorgelegd aan de Afdeling advisering van de Raad van State. I)e Afdeling bestuursrechtspraak en de Hoge Raad ontwik kelen een eigen webportaal. Dit zal in grote lijnen aan sluiten op het webportaal dat door KEI Rechtspraak wordt ontwikkeld. -
Mr 1/2 201S / 67
DIGITAAL PROCEDEREN
INVESTERINGEN
Vanaf april 2015 is het voot advocaten in asiel- en bewa ringszaken mogelijk om digitaal te procederen, op vrij willige basis. Handelsadvocaren zullen als eerste groep verplicht digitaal moeten procederen.
Ook voor advocaten en deurwaarders ver andert er veel. De Ko ninklijke Beroepsor BEVEILIGD WEBPORTAAL ganisatie van Gerechtsdeurwaar Om het digitaal aanbrengen van zaken mogelijk te maken ders allesbehalve ge laat de Rechtspraak door eigen IT-deskundigen één bevei lukkig met het ver ligd webportaal ontwikkelen voor alle rechterlijke instan dwijnen van de ties die onder de Raad voor de rechtspraak vallen: ‘Mijndagvaarding, liet zij Zaak’. Via dit online portaal, dat onderdeel is van de in een manifest te website rechrspraak.nl, communiceren rechters en grif fiers met procespartij en. Hier worden stukken ingediend, gen het conceptwets voorstel weten. We zittingsdata gekozen en verhinderingen doorgegeven. Ook tenschappelijk uitspraken worden via dit portaal beschikbaar gesteld. zal nooit af zijn. onderzoek waaruit “In de rechtbanken zal straks geen papieren dossier meer te blijkt dat de dagvaar vinden zijn”, zegt Derksen. “De fax schaffen we af en e-mail, ding beter kan worden afgeschaft ontbreekt volgens de be een onveilig middel, slaan we over. Er zal één authentiek di roepsorganisatie. In het wetsvoorstel is rekening gehou gitaal dossier zijn, waarvan de Rechtspraak eigenaar is. Ad den met de kritiek. Niettemin staat de vocaten hebben een eigen bewaarplicht en beroepsgroep van gerechtsdeurwaarders een moeten dus wel een eigen dossier bij houden onzekere tijd te wachten. “IN DE Ook cliënten zullen toegang hebben tot hun De Nederlandse Orde van Advocaten steunt RECHTBANKEN dossiers. Is procesvertegenwoordiging niet het streven naar efficiëntere procesvoering ZAL STRAKS verplicht, dan bepaalt het procesreglemenr die aansluit bij de huidige stand van de GEEN of de cliënt zelf stukken kan toevoegen en techniek, maar acht het van het grootste be PAPIEREN DOSSIER met de rechtbank kan communiceren. lang dat dit gebeurt op een wijze die conti MEER TE VINDEN Naast het webportaal van de Rechtspraak nuïteit van de rechtsgang en de toegang tot ZIJN” wordt een automatische systeemkoppeling het recht waarborgt. Zorgen zijn er onder ontwikkeld (system-to-system), waarmee de meer bij vreemdelingenadvocaten, vooral digitale systemen van grote ketenpartijen over de voor de digitalisering noodzakelijke zoals de IND, rechtsbijstandsverzekeraars investeringskosten, Volgens Derksen zullen die meeval en deurwaarders, kunnen worden gekoppeld aan het digi len. “Om digitaal te kunnen procederen moeten advocaten rale systeem van de gerechten, mits aan bepaalde voor minimaal een computer met internetverbinding hebben, waarden is voldaan, schrijft minister Opsrelren van Vei waarmee pdf’s kunnen worden gemaakt. Daarnaast moet ligheid en Justitie in zijn voortgangsrapporrage over KEI men beschikken over een kleurenscanner en printer, en van 28 oktober 2014 aan de Tweede Kamer. een tablet of laptop waarmee digitale processtukken tij dens zittingen geopend kunnen worden. En men moet be PORTUGESE TOESTANDEN veiligd kunnen inloggen, wat geen probleem zal zijn om Voorafgaand aan het project is eerst gekeken hoe andere dat elke advocaat een Advocatenpas heeft.” landen digiralisering hebben aangepakt. “We hebben ge De nieuwe regelgeving treedt gefaseerd in werking, naar keken in landen als Estland, Finland, Noorwegen en Po verwachting vanaf zes maanden na publicatie in het len”, vertelt Derksen. “Vooral geïnspireerd waren we door Sraatsblad. De implemenrarie van digitaal procederen wat we zagen in Estland. Het systeem daar lijkt op wat wij zal tussen 2015 en zoi8 stapsgewijs en per rechtsgebied voor ogen hadden, met één belangrijk verschil: waar hun uitgerold worden. “We beginnen met één ressort in het systeem is gemaakt door her ministerie geven bij ons rech oosten van het land. Kinderziektes die zich voordoen zul ters sturing aan de ontwikkeling.” len we verhelpen, daarna breiden we uit volgens een Verstandig en belangrijk, deze case studies, vindt Jeroen daartoe opgesteld schema. De gefaseerde aanpak zorgt er Wolthuis. Wolthuis is auteur van Digi taal procederen. De voor dat partijen ervaring kunnen opdoen en zich kun praktische betekenis van her conceprwersvoorsrel vereen nen voorbereiden.” voudiging en digiralisering van het burgerlijk proces-
Mr, 1/2 2015 / 69
StO /T
Jl
/ OL
DIGITAAL PROCEDEREN
recht. Dit boek is gebaseerd op de masterscriptie waarop hij in augustus 2014 afstudeerde aan de Rijksuniversiteit Groningen. In zijn boek gaat Wolthuis (die aan het sollici teren is in de advocatuur) in op verschillende praktijkerva ringen in het buitenland. Hij verwijst onder meer naar ‘Citius’, het voorlopige resultaat van pogingen in Portugal om de civiele procedure te digitaliseren. In de jaren na de invoering werden daar op onoverzichtelijke wijze modu les, verbeteringen en uitbreidingen van de basissoftware toegevoegd, schrijft Wolthuis. Zo’n ‘Portugese’ aanpak zal volgens hem de overzichtelijkheid, begrijpelijkheid en het beheer van MijnZaak niet ten goede komen. Zorgelijk vindt hij het dat het Nederlandse wetsvoorstel nog veel variabelen heeft waarvan de uitwerking veel tijd zal vergen. “The devil is in the details. Zolang niet alle rand voorwaarden in orde zijn, kunnen we ‘Portugese toestan den’ verwachten.”
gangsrapportage van 28 oktober 2014. Zo heeft de Rechtspraak er voor gekozen om het systeem te bou wen volgens een scrum/agile methode (agile betekent ‘be hendig’, ‘lenig’). Deze methode houdt in dat om de paar we ken het tot dan toe gebouwde wordt ge toetst bij de gebrui Wouter Dommers (LAWFQX): Dat advocaten ker. Ook externe ge nog altijd faxen is van de zotte.’ bruikerswensen worden hierbij betrokken en getoetst. Zo probeert men te voorkomen dat het uiteindelijke product niet aan de ver ICT-FALEN wachtingen voldoet. Verder heeft de Rechtspraak een Over veel aspecten is nog weinig duidelijkheid. Wie is eige meerjarig auditprogramma ingericht. naar van en verantwoordelijk voor de technische systemen? “Agile is een goede software projectmanagementtech Wie is verantwoordelijk voor privacybescher niek”, vindt ICT-advocaat Wouter Dammers ming? Komt er een helpdesk? Wie draagt de van het Amsterdamse kantoor LAWEOX. kosten? Welke eisen gelden voor het starten “DE OVERHEID EN “Deze methode kan steeds worden aange van een digitale procedure en het indienen ICT-PROJECTEN, DAT past aan de wensen vanuit de samenleving van stukken? Wat gebeurt er als iets wordt BLEEK en is goed te controleren. Een nadeel kan aangeleverd in een bestand dat het systeem TOT NU TOE zijn dat veel overleg en goede samenwer van de Rechtspraak niet kan uploaden, GEEN GOED king nodig is.” waardoor een termijn wordt overschreden? HUWELIJK” Naar verwachting zullen veel aspecten uit VEILIGHEID gewerkt worden in de onder de wetten val “Het is een enorm ICT-project dat de rechtlende algemene maatregel van bestuur en staat direct raakt”, zegt Dammers. “Dat is de procesregelingen. “We willen een duurzaam systeem spannend, want de overheid en ICT-projecten, dat bleek waarvan we verwachten dat dit ook over vijftig jaar nog tot nu toe geen goed huwelijk.” Beveiligingslekken, toegankelijk is”, zegt Derksen. “In een nieuwe procesre slecht werkende systemen: er zijn talloze voorbeelden geling zal onder meer vastgelegd worden wat we verstaan van hoe het grandioos misging. DiGiD, waarmee burgers onder ‘in redelijkheid bruikbare bestandsformaten’.” moeten inloggen als ze digitaal willen procederen, is een Uitgewerkt wordt ook wat de gevolgen zijn van ICT-falen. systeem dat zich herhaaldelijk kwetsbaar toonde. En de Rechtspraak maakt calamiteitenplannen voor het Wat als er straks dossiers van de rechterlijke macht op geval een storing niet binnen een bepaalde tijd is opge straat komen te liggen of, erger, op grote schaal inlogge lost. Onderdeel van dit plan is dat er altijd een back-up gevens buit gemaakt worden, met alle gevolgen van van gegevens wordt gemaakt. dien? Dammers: “Ik vrees het ergste. Maar het zal sowie so beter zijn dan nu. Dat advocaten nog altijd faxen is LENIG SYSTEEM van de zotte. Ook ofjuist via post en e-mail zijn docu ‘MijnZaak’ zal nooit af zijn, voorspelt Wolthuis. Om een menten makkelijk te onderscheppen.” wirwar van uitbreidingen van het ‘basissysteem’ te voor Derksen heeft er alle vertrouwen in dat de technici van de komen verdient het volgens hem aanbeveling om het sys Rechtspraak een veilig en goed werkend systeem afleveren. teem vanaf het begin zo veelzijdig mogelijk te ontwer “Veiligheids- en kwaliteitsaspecten zullen continu getoetst pen. “De lessen die geleerd zijn bij de bouw van andere en bewaakt worden. Er komen noodscenario’s. Security is systemen binnen de overheid zijn door de Rechtspraak een kernactiviteit geworden binnen de Rechtspraak. Het meegenomen”, schrijft minister Opstelten in zijn voortnieuwe systeem zal veiliger zijn dan voorheen.” .
Mr. 1/2 201E / 71
