Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel 2009-2012
De kracht van ketensamenwerking
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
Inhoudsopgave
Voorwoord
13
Inleiding
15
Samenvatting in 10 punten
16
1.
10
Over het Platform Verduurzaming Voedsel
Samenwerkingspartners Platform Verduurzaming Voedsel
Platform van start De opdracht Samenwerkingspartners
ZLTO
Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie namens LTO Nederland
Stuurgroep en Platform Communicatie en informatie Verantwoording
FNLI
CBL
Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie
Centraal Bureau Levensmiddelenhandel
2.
Algemene visie op en aanpak van verduurzaming bij de Platformdeelnemers
14
3.
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
18
Definitie van verduurzaming voedsel Verduurzamingsthema’s Veneca
Vereniging Nederlandse Cateringorganisaties
Innovatiepilots Monitor Duurzaam Voedsel Bedrijven vergroten transparantie over voedselproductie
KHN
Koninklijke Horeca Nederland
Extra aandacht voor voedselverspilling en optimalisatie reststromen Algemene bespiegeling op verduurzaming in de agrifoodketen
EZ
Ministerie van Economische Zaken
4.
De toekomst: de verduurzaming gaat door
34
5.
Innovatiepilots en trends in verduurzaming uitgelicht
38
6.
Korte beschrijving van 51 innovatiepilots
48
Colofon
1
1
Voorwoord Geachte lezer,
I
n dit jaaroverzicht kijken we niet alleen terug op het jaar 2012, maar ook op drie jaar samenwerking binnen het Platform Verduurzaming Voedsel. Deze samenwerkingsovereenkomst zijn we in 2009 gestart en loopt nu aan het eind van 2012 af. Er zijn in deze periode veel goede ontwikkelingen tot stand gebracht op dit onderwerp. Ik ben dan ook erg blij dat deze ontwikkelingen vanaf 2013 in bedrijfslevenverband enthousiast verder
worden voortgezet. Verduurzaming van ons voedsel gaat dus gewoon door! Bij de start van het Platform was de grootste uitdaging om tot een werkdefinitie van verduurzaming te komen. Met dit denkkader zijn vervolgens concrete pilotprojecten gestart om de verduurzaming ook echt in de praktijk te gaan brengen. Met de eerste succesvolle pilots als voorbeeld kwam het inspireren en vertellen over de mogelijkheden voor verduurzaming van voedselproducten en productieprocessen. Hiervoor is het Informatiesysteem Verduurzaming Voedsel (ISVV) opgezet, dat nu een belangrijk onderdeel van de bruidsschat van het Platform vormt. De ervaringen uit de eerste voorzichtigere pilots hebben vervolgens geleid tot branchebrede vervolgtrajecten. In totaal zijn in deze drie jaar meer dan 50 pilotprojecten gestart, waarvan een aantal inmiddels afgerond. Daarnaast is er een werkgroep voedselverspilling en verwaarden van reststromen opgericht. Al deze ontwikkelingen hebben bijgedragen aan het succesvol incorporeren van verduurzaming als standaard overweging in de bedrijfsvoering van bedrijven in de voedselketen. Ik ben er dan ook blij mee dat de vijf brancheorganisaties uit het Platform Verduurzaming Voedsel hebben besloten door te gaan met de verduurzaming van voedsel en zich te verenigen in de Alliantie Verduurzaming Voedsel. Hierbij wordt ook een link met het bedrijfslevenbeleid van het ministerie van Economische Zaken gelegd: het Topsectorenbeleid. Ik wens u allen veel succes in de toekomst. Hoogachtend, dr. Co Verdaas Staatssecretaris van Economische Zaken
2
3
“In de afgelopen drie jaar is een sterke basis gelegd voor het commitment naar de toekomst. Ondersteund door de resultaten van het Platform gaat het bedrijfsleven door met verduurzaming!”
Inleiding
drs. W.A.M. de Bruijn, voorzitter Platform Verduurzaming Voedsel:
I
nnovatie is erg belangrijk voor onze economische
Transparantie is gerealiseerd door de inzet van een
groei en dit geldt ook voor de agrifoodsector. Daarbij
informatiesysteem dat openbaar toegankelijk is gemaakt
biedt innovatie op het gebied van verduurzaming ook
via de website:www.DuurzamerEten.nl. Het Platform heeft
kansen op een kostenefficiënte bedrijfsvoering. Steeds
er voor gezorgd dat bedrijven voor zowel consumenten
meer bedrijven in de voedselketen zien die kansen,
als bedrijven en branches onderling, de inspanningen en
of het nu gaat om bijvoorbeeld het gebruik van minder
resultaten op het gebied van verduurzaming inzichtelijk
energie of water, grondstof-efficiëntie of het valoriseren van
maken. Waren bedrijven hierin aanvankelijk wellicht
reststromen en voedselverspilling. Voor u ligt het overzicht
terughoudend, het wordt steeds belangrijker om als bedrijf
van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel, waarin u kunt
te vertellen wat je doet en waar je voor staat.
lezen welke initiatieven zijn genomen en welke resultaten zijn geboekt. Tevens is dit de verantwoording van de
Dat verduurzaming loont, bewijst de jaarlijkse Monitor
gemaakte afspraken uit 2009.
Duurzaam Voedsel, die de afgelopen jaren steeds een groei heeft laten zien in de consumentenbestedingen aan
Onze opdracht de afgelopen drie jaar was om verduur-
voedselproducten met duurzaamheidskeurmerken. Het
zaming in de voedselproductie en in de processen van
meest recente cijfer laat een groei van ruim 23 procent in
voedseldistributie verder te versnellen en te intensiveren.
de eerste helft van 2012 zien ten opzichte van dezelfde
Hoe heeft het Platform dit aangepakt? Door ketensamen-
periode in 2011.
werking, innovatie, transparantie, ondernemerschap en samenwerking tussen bedrijfsleven, overheid en kennis-
De basis voor het commitment naar de toekomst is er:
instellingen.
het Platform eindigt per 31 december 2012, maar de vijf ketenpartners, vertegenwoordigd door (Z)LTO, de FNLI,
Het uitgangspunt was dat de versnelling van verduurzaming
Veneca, KHN en CBL, zetten het verduurzamingsproces
niet door bedrijven alleen moest gebeuren, maar vooral in
gezamenlijk voort. Zij zullen als representant van de
ketenverband moest plaatsvinden, met andere woorden in
verschillende voedselketens, bedrijven blijven stimuleren
samenwerking met de afnemer en de leverancier. Hieruit
en faciliteren om de basisnorm voor verduurzaming in
is een samenwerking ontstaan tussen de primaire sector,
de voedselproductie- en distributie steeds verder te
de verwerkende industrie, de horeca, cateraars en retail,
verhogen. Verwaarding van innovatie, het bevorderen van
ondersteund door de overheid. Terugkijkend constateren
dierenwelzijn en het beperken van voedselverspilling en
we dat deze ketensamenwerking in drie jaar tot een
valoriseren van reststromen zijn voor mij de thema’s van de
dynamiek heeft geleid die voor alle partijen winst heeft
toekomst. De overheid heeft meegebouwd en het proces
opgeleverd.
aangejaagd. Ondersteund door de resultaten van het Platform gaat het bedrijfsleven gewoon door. En zo moet
Vervolgens moest het containerbegrip ‘verduurzaming’
het ook!
hanteerbaar worden gemaakt en werden negen verduurzamingsthema’s vastgesteld en inhoud gegeven.
drs. W.A.M. de Bruijn
Bedrijven leggen in hun innovaties vaak de focus op één
Voorzitter Platform Verduurzaming Voedsel
of meer van deze thema’s, afhankelijk van hun omvang, bedrijfsidentiteit en de sector waarin zij werken. In totaal heeft het Platform 51 innovaties in diverse productgroepen ondersteund: van vlees, vis, zuivel en vleesvervangers tot groente, fruit, zuivel, bier en fris. Belangrijk is dat de resultaten van deze innovaties na afronding van een pilotperiode ook aan andere bedrijven ter beschikking worden gesteld, zodat de kennis uit deze innovaties verder kan worden toegepast en het wiel niet opnieuw hoeft te worden uitgevonden. Een deel van de pilots loopt na 2012 nog door.
4
5
Samenvatting in 10 punten
1
4
6
8
5 ketenpartijen samen met de overheid
Transparantie over de voedselproductie en -distributie
51 innovatiepilots
Duurzaam produceren loont
ZLTO
Zuidelijke Land- en Tuinbouw
Doel van de samenwerkingsovereenkomst was dat er
Uit de Monitor Duurzaam Voedsel blijkt dat de omzet
Organisatie namens LTO Nederland
April 2012 heeft het Platform Verduurzaming Voedsel
steeds meer duurzamer geproduceerde producten op
van duurzaam voedsel in 2011 ten opzichte van 2010
FNLI
Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie
het informatiesysteem www.DuurzamerEten.nl
de markt geïntroduceerd werden of opgeschaald zouden
met 30,5 procent is gestegen tot ruim 1,7 miljard euro.
CBL
Centraal Bureau Levensmiddelenhandel
geïntroduceerd. Bedrijven verstrekken op deze website
worden naar een groter volume. De andere doelstelling
De groei is zelfs nog een fractie hoger dan in 2010, toen
Veneca Vereniging Nederlandse Cateringorganisaties
informatie over de stappen die zij op het gebied van
was dat er een versnelling in de verduurzaming van de
de stijging 29,4 procent bedroeg en de omzet van
KHN
Koninklijke Horeca Nederland
verduurzaming hebben gezet en willen gaan zetten.
productie- en distributieprocessen van voedsel tot stand
duurzaam voedsel 1,3 miljard was. De groei van duurzaam
EZ
Ministerie van Economische Zaken
Aan de hand van de negen verduurzamingsthema’s
werd gebracht. Een belangrijk middel om te kunnen
voedsel was daarmee tien maal zo hoog als de stijging
hebben inmiddels bijna 90 bedrijven de formats voor
versnellen en opschalen waren de innovatiepilots.
van de totale omzet aan voedsel in Nederland.
het informatiesysteem ingevoerd. Verdere groei is
In totaal zijn er 51 innovaties ondersteund.
Het marktaandeel van duurzaam voedsel steeg in 2011
2 Definitie van verduurzaming voedsel ‘De continue inspanningen van ondernemingen actief in de productie, verwerking, distributie, bereiding en verstrekking van voedsel, gericht op het doorvoeren van verbeteringen in het productieproces van voedsel, op het terrein van het verminderen van milieubelasting en afval, vergroten van dierenwelzijn en verbeteren
in de loop van 2013 te verwachten, onder andere door een interessante innovatiepilot, waarbij de duurzaamheidsprofielen van 2500 horecaondernemers aan het informatiesysteem worden gekoppeld.
3 9 verduurzamingsthema’s Duurzaamheid heeft in de afgelopen drie jaar een breder perspectief gekregen. Het Platform heeft op basis van gesprekken met het bedrijfsleven, ngo’s en brancheorganisaties negen verduurzamingsthema’s geformuleerd. Dit geeft bedrijven houvast bij de stappen
de belangrijkste groeimarkten in retail en foodservice. De groei is bovendien stabiel.
5
Sneeuwbaleffect: innovatiepilots leiden tot nieuwe innovaties
9
Optimalisatie reststromen en terugdringen van voedselverspilling
Pilots hebben geleid tot nieuwe samenwerkingsverbanden
De verduurzaming gaat door
en innovaties. Voorbeelden zijn de ontwikkeling van een MKB-aanpak voor verduurzaming in de verwerkende
De afronding van het Platform Verduurzaming Voedsel
industrie, in samenwerking met o.a. een sausproducent,
betekent geenszins het einde van samenwerking
Begin 2012 is het Platform onder voorzitterschap van het
waarna de gehele branche van sausfabrikanten nu aan
in de agrifoodketen. De successen die behaald zijn
CBL de speciale werkgroep ‘Optimalisatie reststromen
de slag gaat om deze aanpak te gebruiken. Of de pilot
in het Platform zijn voor de ketenpartners (Z)LTO, FNLI,
en voedselverspilling’ gestart, waarin alle ketenpartijen
‘Duurzame gastvrijheid in de horeca’ die werd gevolgd
CBL, Veneca en KHN aanleiding de samenwerking te
en de overheid deelnemen. De werkgroep werkt aan een
door ‘Duurzaam dineren in de horeca’. Vervolgens
intensiveren en te verdiepen. In de Alliantie Verduur-
gemeenschappelijk denk- en begrippenkader om zowel
werd dit initiatief weer verder verbreed naar de pilot
zaming Voedsel zal vanaf januari 2013 worden
gezamenlijk als per ketenschakel tot verdere optimalisatie
‘Verduurzaming fritesketen’, waarvoor de aardappelen
gewerkt aan de totstandkoming van een grootschalige
van reststromen te komen en voor het reduceren van
benut worden van Stichting Veldleeuwerik. Uiteindelijk
verduurzamingstransitie in alle grote ketens.
voedselverspilling. De overheid heeft een beleidsambitie
heeft een relatief kleine investering een vliegwiel in
van 20 procent reductie van voedselverspilling in 2015.
beweging gezet waar veel meer boeren, producenten
van arbeidsomstandigheden, binnen een economische haalbare context.’
7
van 3,5 naar 4,5 procent. Duurzaam voedsel is een van
en consumenten baat bij hebben.
10 Basisnorm omhoog
die zij zelf willen zetten. Verduurzaming wordt integraal verankerd in alle bedrijfsprocessen door de gehele keten heen en de basisnorm voor duurzaamheid gaat omhoog. Een van de thema’s waar de gezamenlijke ketenpartijen veel aandacht aan zullen besteden is de verduurzaming van de vleesketen.
6
7
1
8
Over het Platform Verduurzaming Voedsel
9
Over het Platform Verduurzaming Voedsel Platform van start
I
Vereenvoudigde weergave van de bedrijven in voedsel- en distributieketen
Stuurgroep en Platform
n oktober 2009 spreken vijf ketenpartners en het
De vijf brancheorganisaties in de agrifoodketen en
toenmalige ministerie van Landbouw, Natuur en
de overheid werken drie jaar samen in het Platform
Voedselkwaliteit af om een krachtige impuls te
Verduurzaming Voedsel. Het Platform zorgt ervoor
geven aan de verduurzaming van de productie-
dat de in de samenwerkingsovereenkomst afgesproken
en distributieprocessen in de Nederlandse
doelstellingen worden gerealiseerd en neemt besluiten
voedingsmiddelenketen. Deze afspraak dient ter
over de inzet van de collectieve instrumenten, zoals
realisering van de ambities uit de ministeriële nota
de financiële ondersteuning van innovatiepilots.
‘Duurzaam Voedsel’ en krijgt vorm in een samen-
Daarnaast is er een Stuurgroep die toezicht houdt
werkingsovereenkomst met een looptijd tot
op de algemene voortgang van de afspraken uit
31 december 2012. De verantwoordelijkheid voor
de samenwerkingsovereenkomst.
Cateraars VENECA
Agrarisch ondernemers
Levensmiddelenproducenten
Horecaondernemingen
(Z)LTO
FNLI
KHN
Supermarkten en foodservicebedrijven CBL
de uitvoering van deze samenwerkingsovereenkomst wordt bij het daarvoor opgerichte Platform
Leden van de Stuurgroep van het Platform
Verduurzaming Voedsel neergelegd.
Verduurzaming Voedsel*: •
De opdracht
CONSUMENT
dr. J.C. Verdaas, voorzitter en tevens staatssecretaris Ministerie van EZ
•
drs. W.A.M. de Bruijn, vicevoorzitter
•
drs. C.P.M.M. van Heesbeen, namens ZLTO en LTO
Communicatie en informatie
special toegevoegd over duurzaam voedsel en
•
Ph. den Ouden, namens FNLI
de agrifoodketen, waaraan het Platform Verduurzaming
De kern van de publiek-private afspraak is dat
•
K.L. van den Doel, namens CBL
Voedsel een bijdrage heeft geleverd. Ook besteden
verduurzamingsprocessen waaraan bedrijven in de
•
drs. T. Verheij, namens Veneca
De communicatieactiviteiten vanuit het Platform
andere dagbladen en vakbladen aandacht aan de
voedselketen nu al werken, worden versneld en uitgebreid
•
L.J.H.M. van der Grinten, namens KHN
zijn gericht op het informeren van de achterban
activiteiten van het Platform Verduurzaming Voedsel.
via de leden van het Platform. Daarnaast dient de
Jaarlijks in mei werkt het Platform mee aan de presentatie
vergroot. Hoe aan deze opdracht invulling is gegeven
Leden van het Platform Verduurzaming Voedsel*:
website www.verduurzamingvoedsel.nl als podium
van de Monitor Duurzaam Voedsel. Om de zichtbaarheid
komt in hoofdstuk 2 aan de orde.
•
drs. W.A.M. de Bruijn, voorzitter
waar verduurzamingsactiviteiten van Platformleden
van de innovatiepilots te vergroten, produceert het
•
ing. R. Schouten, namens (Z)LTO
zichtbaar worden. De digitale nieuwsbrief, die door de
Platform zes korte films die op de website te zien zijn.
•
mr. S. Lahiri, namens FNLI
Platformdeelnemers naar hun leden wordt verstuurd, komt
Jaarlijks in december deelt het Platform het jaaroverzicht
•
drs. L. Hamelink-Veen, namens CBL
tien keer uit. Er is bij twee edities van De Telegraaf een
en de prestaties met Kamerleden, de achterban van
•
drs. J. van Straten, namens Veneca
•
E.S. de Kruif MSC, namens KHN
Uitgangspunt voor deze extra impuls is dat het verduur-
•
ir. M.J.M. Hootsmans, namens het Ministerie van EZ
zamingsproces in ketenverband moet plaatsvinden:
•
ir. T. Martens, namens het Ministerie van EZ
Samenwerkingspartners
bedrijven werken samen met hun leveranciers en
* Situatie per 1 december 2012
en het aanbod van duurzamere producten jaarlijks wordt
de Platformleden en andere geïnteresseerden tijdens het Duurzaam Diner.
Verantwoording
Stuurgroep
afnemers. De ketenpartijen vormen met de overheid
Platform
het Platform: de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO) namens LTO Nederland, de Federatie Nederlandse
Secretariaat Verduurzaming Voedsel
Het Platform legt in 2010 en 2011 verantwoording af over
Werkgroepen
Levensmiddelen Industrie (FNLI), het Centraal Bureau
de voortgang van de activiteiten door het publiceren van
Levensmiddelenhandel (CBL), de Vereniging Nederlandse
een jaaroverzicht. In dit laatste uitvoeringsjaar 2012 is
Cateringorganisaties (Veneca) en de Koninklijke Horeca
gekozen voor een overzicht van de resultaten over drie
Nederland (KHN). Zij ondertekenen met het Ministerie van Economische Zaken de samenwerkingsovereenkomst.
10
ISVV (Informatiesysteem Verduurzaming Voedsel) www.DuurzamerEten.nl
Optimalisatie reststromen en voedselverspilling
Communicatie
jaar. Door middel van de jaarlijkse Monitor Duurzaam Voedsel is de groei en ontwikkeling van de omzet van producten met een duurzaamheidskeurmerk gemeten.
11
2
12
Algemene visie op en aanpak van verduurzaming bij de Platformdeelnemers
13
Algemene visie op en aanpak van verduurzaming bij de Platformdeelnemers ZLTO - Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie
FNLI - Federatie Nederlandse Levensmiddelen Industrie
CBL - Centraal Bureau Levensmiddelenhandel
KHN - Koninklijke Horeca Nederland
LTO neemt namens LTO Nederland deel
De FNLI is de koepelorganisatie van en voor bedrijven
CBL behartigt de collectieve belangen van de
Koninklijke Horeca Nederland (KHN) is de organisatie
aan het Platform Verduurzaming Voedsel.
en branches in de Nederlandse levensmiddelenindustrie
supermarktbranche en food service bedrijven.
die de individuele en collectieve belangen vertegen-
LTO Nederland vertegenwoordigt bijna
(food en non-food, grondstoffen en halffabricaten).
50.000 agrarische ondernemers en heeft als
Zij vertegenwoordigt meer dan 400 bedrijven en
Ter ondersteuning van de activiteiten op het gebied van
bijna 200.000 medewerkers. KHN zet zich in voor een
focus versterking van de inkomenspositie,
brancheorganisaties. De FNLI is zowel spreekbuis voor
verduurzaming van supermarktorganisaties, voerthet CBL
fatsoenlijke, renderende en toekomstbestendige branche.
verduurzaming van de productie en maatschappelijke
bedrijven en branches als aanspreekpunt voor overheid,
een duurzaamheidsagenda uit. Belangrijke speerpunten
KHN representeert 72 procent van de horecaomzet en
waardering. De Nederlandse land- en tuinbouw kent
politiek, handelspartners, non-gouvernementele
zijn hierbij dierenwelzijn, aandacht voor voedselverspilling,
78,6 procent van de horecaloonsom.
agrarische ondernemers in uiteenlopende dierlijke en
organisaties (ngo’s) en media over onder andere het
fatsoenlijke arbeidsomstandigheden, de verduurzaming
plantaardige sectoren als akkerbouw, melkveehouderij,
verduurzamingsbeleid.
van het klimaat en grondstoffen zoals soja, palmolie en
De horeca staat voor genieten en ontspannen.
Z
woordigt van ruim 20.000 horecaondernemers met
cacao. Ketensamenwerking speelt hierbij een cruciale rol.
Tegelijkertijd is er steeds meer aandacht voor gezondheid
De Nederlandse levensmiddelenindustrie zet zich actief in
Ieder jaar worden er nieuwe agendapunten toegevoegd
en duurzaamheid. KHN neemt hierin haar verantwoor-
Boeren en tuinders nemen steeds meer hun verant-
voor verduurzaming. Door middel van procesoptimalisatie,
en worden er samen met ketenpartners, overheden en
delijkheid. Duurzaamheid vormt een belangrijk onderdeel
woordelijkheid in wat wel gezien wordt als ‘de eeuw
innovatie en samenwerking met overheden, ketenpartners
maatschappelijke organisaties projecten opgezet om
van gastvrijheid en die rol zal ook in de nabije toekomst
van de landbouw’. Verduurzamen van de productie en
en maatschappelijke organisaties werkt ze toe naar een
de voedselketen duurzamer te maken. Bij het CBL zijn
toenemen. Bij één op de tien gasten is duurzaamheid al
duurzaam beheren van de productiefactoren (bodem,
Europese koploperspositie in verduurzaming in 2015.
27 bedrijven aangesloten.
doorslaggevend voor de restaurantkeuze. De aandacht
water) is prioriteit nummer één. Niet alleen door de
Deze verduurzaming is een continu proces van
van KHN gaat vooral uit naar de thema’s voedselverspil-
technische innovaties, de inzet van hoogwaardige
verbetering van milieuprestaties, sociale omstandigheden,
ling en productkeuze.
technologie en de nieuwe marktconcepten, maar
dierenwelzijn en economische resultaten in het gehele
ook door complete systeeminnovaties in verrassende
productieproces en de gehele productieketen. Het is een
coalities. Bouwen aan vertrouwen in de keten, met
langdurig, complex en veelkleurig proces waarin diverse
alle relevante ketenpartijen, versterken van de relaties
thema’s spelen en elk bedrijf zijn eigen afwegingen
tussen ketenpartijen en de nek uitsteken voor innovaties
maakt al naargelang mogelijkheden, prioriteiten en
zijn essentieel in de verdere verduurzaming van de
bedrijfsmissie.
productie. Dat is waar de land- en tuinbouw voor staat
De FNLI richt zich in dit kader op twee kerndoelen:
en voor gaat. Boeren en tuinders hebben niet alleen
•
bollenteelt, glastuinbouw, boomteelt en varkenshouderij.
Veneca - Vereniging Nederlandse Cateringorganisaties
Ministerie van Economische Zaken
Zichtbaar maken dat de Nederlandse
Branchevereniging Veneca heeft als doel door onderlinge
Het ministerie staat voor een ondernemend Nederland,
de sleutelrol in de voedselvoorziening, maar ook in de
levensmiddelenindustrie haar verantwoordelijkheid
samenwerking van de leden de economische en sociale
met een sterke internationale concurrentiepositie en
vergroening van de economie, de gezondheid van mens,
op het gebied van verduurzaming neemt.
belangen van hun bedrijven en de sector catering als
met oog voor duurzaamheid. Het ministerie zet zich
Stimuleren van verdere verduurzaming binnen de
zodanig te behartigen. Bij Veneca zijn 10 bedrijven en
in voor een uitstekend ondernemersklimaat. Door de
land. Dat kunnen boeren en tuinders echter niet alleen.
Nederlandse levensmiddelenindustrie met de ambitie
concerns aangesloten. Alle lid-bedrijven zijn landelijke
juiste randvoorwaarden te creëren en ondernemers de
Daar zijn partnerships en netwerken voor nodig.
om op dit vlak in 2015 de Europese koppositie te
opererende contractcateringorganisaties.
ruimte te geven om te vernieuwen en te groeien. Door
dier en omgeving en een duurzame toekomst van ons
•
aandacht te hebben voor onze natuur en leefomgeving.
bekleden. De Veneca-leden vertegenwoordigen 90 procentvan de
Door samenwerking te stimuleren tussen onderzoekers
markt en verzorgen samen ruim 2 miljoen maaltijden per
en ondernemers. Zo wordt er gebouwd aan topposities in
dag, 21 miljoen liter frisdrank, 143 miljoen liter koffie en
landbouw, industrie, diensten en energie en geïnvesteerd
thee, 150 miljoen plakjes kaas. Genoeg reden om volop te
in een krachtig en duurzaam Nederland. Sinds 2001
werken aan verduurzaming van producten, maar
voert het ministerie beleid om het aandeel duurzaam
ook van processen. De contractcatering kan dat alleen
voedsel door middel van convenanten met marktpartijen
realiseren door goede samenwerking met de partners in
omhoog te krijgen. Allereerst met drie convenanten
de keten. Veneca zorgt voor de afzet, waardoor het voor
voor biologische voeding, later voor diervriendelijker
de partijen in de keten interessant wordt te innoveren.
voeding en sinds 2009 door de instelling van het Platform Verduurzaming Voedsel.
14
15
3
16
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
17
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
Thema 1 Water en Bodem
Thema 2 Energie
Definitie van verduurzaming voedsel en verduurzamingsthema’s
H
et Platform Verduurzaming Voedsel start
en afval, vergroten van dierenwelzijn en verbeteren
zijn werk in 2009 met het hanteerbaar
van arbeidsomstandigheden, binnen een economische
maken van het begrip verduurzaming voor
haalbare context.’
bedrijven, om te komen tot een praktische afbakening en definiëring van duurzaamheid
Negen verduurzamingsthema’s
in relatie tot voedsel. Het resultaat is een gezamenlijke
Op basis van gesprekken met het bedrijfsleven, ngo’s
definitie en de uitwerking van verduurzaming in negen
en brancheorganisaties formuleert het Platform binnen
thema’s aan de hand waarvan bedrijven verduurzaming
de definitie van verduurzaming van voedsel negen
van hun productie- en distributieprocessen inhoud kunnen
verduurzamingsthema’s.
geven. In 2011 krijgt Wageningen UR de opdracht deze thema’s
Het gaat hierbij om een
Het gaat hierbij om een verantwoord
verantwoord gebruik van water
gebruik van energie en het streven
en het voorkómen van emissies
naar zo veel mogelijk duurzame
naar grond- en oppervlaktewater
energie.
Definitie van verduurzaming voedsel
aan te passen aan voortschrijdend inzicht en te laten
‘De continue inspanningen van ondernemingen actief
aansluiten bij de internationale wetenschappelijke kennis
in de productie, verwerking, distributie, bereiding en
over erkende verduurzamingsstandaarden. Hieruit komt
verstrekking van voedsel, gericht op het doorvoeren
de geactualiseerde omschrijving van de thema’s tot stand,
omgaan met water en bodem, door zo min mogelijk
bij activiteiten verbruikt wordt (bij o.a. de productie, het
van verbeteringen in het productieproces van voedsel,
zoals deze nu wordt toegepast en hierna is beschreven.
water (oppervlakte of grondleiding) te gebruiken en
transport en de bereiding). Verder wil het bedrijfsleven
door ervoor te zorgen dat de kwaliteit van water en
een positieve bijdrage leveren met activiteiten die gericht
bodem niet aangetast wordt door schadelijke factoren.
zijn op het verhogen van het aandeel duurzame energie,
Voorkómen moet worden dat afvalwater op een verkeerde
of door de eigen productie van duurzame energie
manier wordt geloosd (denk aan schadelijke stoffen
(bijvoorbeeld door winning van energie uit afval).
op het terrein van het verminderen van milieubelasting
en uitputting van de bodem.
Het bedrijfsleven wil zorgvuldig
Het bedrijfsleven wil zorgvuldig
omgaan met de hoeveelheid energie die
in het water, maar ook aan de temperatuur) of dat opgeslagen stoffen lekken. Eventuele schadelijke stoffen kunnen ook indirect - door toediening van bijvoorbeeld gewasbeschermingsmiddelen, mineralen, zware metalen
Thema 3 Emissie naar de lucht
en diergeneesmiddelen - bij planten en dieren in water of bodem terechtkomen. Ten slotte willen bedrijven Het bedrijfsleven werkt aan dit
uitputting van de bodem (organische stof, erosie,
thema met als doel de uitstoot
verwoestijning etc.) voorkomen.
van broeikasgassen en overige schadelijke emissies naar de lucht zo veel mogelijk te vermijden. Het gaat om emissies naar de atmosfeer inclusief broeikasgassen (koolstofdioxide CO2, methaan CH4, gefluoreerde koolzuurstoffen [HFC, SF6, PFC, CFK], ozon O3, lachgas N2O en waterdamp H2O), ozonlaagaantastende emissies en emissies zoals stikstofoxides NOx, zwaveloxide SO, ammoniak NH3, fijnstof en overige emissies die voor (stank)overlast zorgen voor de directe omgeving.
18
19
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
Thema 4 Transport
Thema 8 Arbeid
Het gaat hierbij om: •
een zo efficiënt mogelijke inrichting van het productieproces door (schaarse) grondstoffen zo optimaal mogelijk te gebruiken en door het voorkómen van het ontstaan van (voedsel)verspilling en reststromen;
•
het zo milieuvriendelijk en efficiënt mogelijk verwerken van reststromen (incl. verpakkingen, gevaarlijk afval) door o.a. hergebruik, recycling, vergisting of andere vormen van energieterugwinning en het voorkómen van zwerfafval;
•
hergebruik van reststromen/afval uit andere
•
de dagelijkse verzorging
ketens (zoals het gebruik van reststromen uit
•
het vermijden van fysieke, functie-beperkende
de voedingsmiddelenindustrie als veevoer in varkenshouderij).
ingrepen •
de kwaliteit van het transport
•
slachtprocedures
Bij het thema Transport gaat
Bij dit thema gaat het om de
het om de inspanningen van
Het bedrijfsleven kan ook een bijdrage leveren aan
zorg van het bedrijfsleven voor
het bedrijfsleven om slimme
diergezondheid, door zorg te dragen voor het
goede arbeidsvoorwaarden en
logistieke processen te realiseren
voorkómen van:
-omstandigheden in de westerse
die leiden tot verbeteringen
•
ziekten
voor het milieu en het tegengaan
•
uitbraken van epidemieën onder dieren
•
overdracht van dierziekten op mensen•
eigen bedrijf en in de keten, zowel aspecten die met
antibioticaresistentie
name in de westerse context van belang zijn en aspecten
van geluidsoverlast. Met transport zijn energie en broeikasgassen gemoeid.
wereld en elders.
Deze onderwerpen komen al bij de voorgaande thema’s
Het gaat om arbeidsaspecten in het
die vooral spelen in ontwikkelingslanden:
energie en emissies aan de orde. Het bedrijfsleven kan
•
Thema 7 Biodiversiteit
een belangrijke bijdrage leveren aan duurzaam transport door te letten op aspecten zoals het verminderen van
lidmaatschap vakbonden/medezeggenschap, flexibiliteit, onderwijs & training,
geluidoverlast en congestie op de wegen (venstertijden
loopbaanontwikkeling, toegang tot medische zorg)
e.d.). Dierenwelzijnsaspecten tijdens transport vallen
• Het gaat hierbij om de bijdrage die
onder het thema dierenwelzijn en diergezondheid.
het bedrijfsleven kan leveren aan
Thema 6 Dierenwelzijn en diergezondheid
Thema 5 Grondstoffen en reststromen
Dierenwelzijn betreft de fysieke Bij dit thema gaat het om het voorkómen en terugdringen van de hoeveelheid afval, het goed
Dit thema wordt ook wel afvalpreventie
de verscheidenheid aan plant- en
werkgelegenheid voor sociaal zwakkeren) voorkómen van illegale arbeid
•
vrijwilligerswerk
Het bedrijfsleven wil graag een
•
kinderarbeid
•
creëren van werkgelegenheid (in achterstands-
positieve bijdrage leveren aan de verscheidenheid van levensvormen op aarde. Dit kan door inspanningen met mogelijke negatieve gevolgen voor de biodiversiteit te
Diergezondheid betreft de
vermijden, zoals o.a. voorkómen dat natuurgebieden
gebieden, in ontwikkelingslanden)
(regenwoud, oerwoud, bossen, rivierendelta’s e.d.) worden omgezet in landbouwgrond of productiegrond waarbij gaandeweg steeds meer dier- en plantensoorten
weg (zonder gebruik van hormonen of medicijnen),
verdwijnen. Dit speelt onder andere bij de productie
genoemd. Voor het bedrijfsleven vormen reststromen een
waarbij de productie op het economisch noodzakelijke
van diervoeders en palmolie. En het voorkómen van
belangrijk verduurzamingsthema, het zijn stoffen die niet
peil blijft of komt. Het bedrijfsleven kan een bijdrage
overbevissing. Anderzijds kan het bedrijfsleven een
geconsumeerd worden en waarvoor een andere nuttige
aan dierenwelzijn leveren, door te letten op de volgende
positieve bijdrage aan de biodiversiteit leveren door o.a.
toepassing gevonden moet worden.
aspecten:
agrarisch natuurbeheer en functionele biodiversiteit.
20
diversiteit en gelijkheid (discriminatie,
•
veel mogelijk bereikt kunnen worden langs natuurlijke
•
•
diersoorten en ecosystemen.
gesteldheid van dieren.
lichamelijke gebreken. Dit moet zo
arbeidsomstandigheden (veiligheid, gezondheid, aantal uren)
het behouden en vergroten van
en de gevoelsmatige (wel)-
afwezigheid van ziekten en andere
benutten van reststromen en het tegengaan van voedselverspilling.
arbeidsvoorwaarden (salaris, voorzieningen, cao,
de kwaliteit van de huisvesting
21
Algemene voortgang van Platform de activiteiten door het Platform Resultaten van drie jaar Verduurzaming Voedsel
De 51 innovatiepilots op een rij:
Thema 9 Eerlijke handel
31
Aanpak grootverpakkingen in het Fairtrade-
32
Duurzaamheidsscan fruitsector
33
Gevarieerd residuvrij fruit op het werk
34
Introductie plantaardige vleesalternatieven in het
35
Ontwikkeling van een duurzaam lunchproduct
36
Haalbaarheidsonderzoek businessmodel
Doel van de samenwerkingsovereenkomst bij
37
Integrale duurzaamheid biologische producten
de start van het Platform Verduurzaming Voedsel
38
De gevulde paprika - verduurzaming
assortiment voor Out of Home-markt
out-of-homekanaal
Innovatiepilots
met insecten voor de catering Newporc
is dat er steeds meer duurzamer geproduceerde
voorverpakte maaltijden
producten op de markt geïntroduceerd worden
01
BSCI-norm
39
Verdienmodellen voor (agro)biodiversiteit
of opgeschaald worden naar een groter volume.
02
DVD & Zichtboek bij supermarkten en
40
Uitwerking Voorbeeldaanpak Verduurzaming
foodservice bedrijven
41
Solidair met Soja
in de verduurzaming van de productie- en
03
Praktijkgids Duurzame Horeca
42
Stichting Veldleeuwerik Verduurzamen van de
distributieprocessen van voedsel tot stand wordt
04
Voorbeeldaanpak contractcatering
gebracht. Een belangrijk middel om te kunnen
05
Fairtrade Restaurantweek
43
Mandjesconcept 100 procent duurzame
versnellen en opschalen zijn de innovatiepilots.
06
SavanaGrown
07
Real Food Congres
44
YFM Academie
In totaal gaan 51 innovaties pilots met een impuls
08
Voorbeeldaanpak verduurzaming voedsel FNLI
45
Valorisatie van reststromen
van het Platform van start. Deze impuls houdt
09
Aanpak voedselverspilling in de foodservice
46
Geen vinkje maar een veldleeuwerik
De andere doelstelling is dat er een versnelling
Bij Eerlijke handel gaat het om de manier waarop bedrijven bij hun activiteiten zorg dragen voor een menswaardig bestaan voor iedereen en hoe zij kansen creëren voor mensen om dit
akkerbouwerskolom mainstream koffie
in dat het ministerie van EZ maximaal 1/3 van
10
Fairtrade@Work
47
Duurzaam Dineren in de horeca
op eigen kracht te bereiken.
de kosten tot een maximum van 75.000 euro
11
Fairtrade@Work
48
KHN: Verduurzaming fritesketen
Het bedrijfsleven kan bij de inkoop van producten en de
financiert. In de loop van de drie jaar scherpt
12
Van koffiedrab tot oesterzwam
49
Eindeloos & Eindeloos Brood
omgang met producenten en verkopers een bijdrage
het Platform de criteria steeds verder aan.
13
Ketenmodel duurzame eiwitbronnen
50
Valoriseren aardappeleffluent
leveren door te letten op diverse zaken, zoals:
In het begin was 80 procent financiering nog
14
Verduurzaming van groente en fruitketens
51
Nederlandse vereniging voor sausfabrikanten:
•
mensenrechten
mogelijk. Dit is een belangrijke ondersteuning
15
Duurzame teelt groenten en fruit
Versnelling en opschaling verduurzaming
•
eerlijke prijs (armoede)
voor het verder versnellen van het verduur-
16
Voedselverspilling in de catering
in het mkb
•
handelsvoorwaarden (betalingscondities e.d.)
zamingproces. Ondanks de aangekondigde
17
Verduurzaming gekweekte vis
•
rechten inheemse volkeren
bezuinigingen over 2012 kan het Platform in het
18
Duurzame zuivelketen
•
ziektebestrijding (o.a. aids)
laatste jaar nog 12 van de geplande
19
Klimaatneutraal Kaasmaken
•
het voldoen aan (lokale) wetgeving op sociaal gebied
20 initiatieven ondersteunen.
20
Systematische verduurzaming mkb in de
•
corruptie/mededinging
Alle Platformdeelnemers vervullen een actieve
Meer informatie over de pilots op pagina 48
levensmiddelenindustrie
Verdeling over productgroepen Productgroep
Aantal innovatiepilots
rol bij het informeren en stimuleren van de
21
Bakery Power 1.0.
leden om innovatieprojecten op te zetten.
22
Ketenverduurzaming Bietenteelt en verwerking
Vlees-Vis
15
Deze innovaties moeten concreet invulling
23
Beter Leven kenmerk
Zuivel
13
geven aan product- en procesgerelateerde
24
Transparantie in verduurzaming van de
Brood
15
voedselketen in de catering
Aardappelen-Groenten-Fruit
14
van de gedefinieerde verduurzamingthema’s.
25
BSCI deel 2
Overig*
13
De doelstelling wat betreft het aantal pilots
26
Puur! Restaurantweek
is gerealiseerd en in de pilots zijn alle
27
Afvalmanagement sausfabrikanten
verduurzamingsthema’s aan bod gekomen.
28
Ketengewijze aanpak duurzaamheid fris, waters
verbeteringen ten aanzien van een of meer
en sappen
Tweede helft 2012 gaat de ketenmanager aan de slag om de belangrijkste resultaten (trends,
29
Ketenaanpak biersector
lessen voor de toekomst, witte vlekken) van de
30
Duurzame gastvrijheid in horeca
innovatiepilots op te halen. Daarvoor organiseert het Platform onder andere een bijeenkomst voor
*m.n. kruidenierswaren, vleesvervangers en samengestelde producten Niet alle innovatiepilots komen in dit overzicht van de productgroepen terug, een aantal betreft voorbeeldaanpakken voor de branche of zijn productgroep overstijgend zoals onderzoek naar verdienmodellen en het vergroten van transparantie. De productgroep Vlees-Vis kent maar enkele pilots, zoals eerder genoemd vanwege de afspraak met het in 2011 afgeronde convenant Marktontwikkeling Verduurzaming Dierlijke Producten dat initiatieven die met vlees te maken hadden daar zouden worden ondergebracht.
projectleiders van de pilots.
22
23
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
Water en Bodem
18 zamingsthema’s in innovatie-pilots
Energie pilots
dere verduurzamingsthema’s, gemiddeld meer dan drie. Verder geldt voor het merendeel van de pilots dat er minimaal twee en
Emissie naar de lucht
21
pilots
Transport
15
2011
Ont-
Gemeten keurmerken
wikkeling
Brood & banket, en ontbijtgranen
producten. In de Monitor Duurzaam Voedsel worden
Zuivel
aan duurzaam voedsel gevolgd. Dit zijn de bestedingen aan alle producten met een onafhankelijk gecontroleerd duurzaamheidskeur of -kenmerk. De monitor Duurzaam Voedsel wordt samengesteld door het LEI, onderdeel van Wageningen UR, op basis van kassascans en andere en complete consumentenrapportages op het gebied van duurzaam voedsel in Europa. Duidelijk zichtbaar is dat de
meestal drie schakels uit de agrifoodketen bij
Grondstoffen en
laatste jaren het aanbod van duurzame producten op het
betrokken zijn.
reststromen
schap, bij cateraars en in de horeca is toegenomen en
26
daar hebben alle schakels in de keten aan bijgedragen.
pilots
Dierenwelzijn en
242,8
257,6
6,1%
75,1
11,3%
217,6
34,6%
De Monitor Duurzaam Voedsel wordt jaarlijks rond mei
EKO, FAIRTRADE/Max Havelaar, Rainforest Alliance & Milieukeur
vervolg op monitoring van bestedingen aan biologische
marktgegevens. Het is een van de meest gedetailleerde pilots
AGF
de monitor Duurzaam Voedsel. Deze monitor is een
de jaarlijkse ontwikkeling van consumentenbestedingen
Innovatiepilots richten zich meestal op meer-
2010
pilots
Voor kwantitatieve monitoring is een systematiek opgezet:
25
Bestedingen verdeeld over de productgroepen (x miljoen euro)
Aandacht voor verduur-
Monitor Duurzaam Voedsel
67,5 161,7
EKO & FAIRTRADE / Max Havelaar EKO, Beter leven, FAIRTRADE/Max Havelaar & UTZ Certified (Laatste twee chocolademelk)
Eieren Vlees
48,1 122,5
59,3
23,3%
EKO, Beter Leven & vrije uitloop eieren
235,1
91,9%
EKO, Beter Leven, Milieukeur, Label Rouge,
37,4
44,4%
scharrelkip Vleeswaren Vleesvervangers Koffie, thee, cacao
25,9 12,5
12,8
2,4%
337,0
406,6
20,7%
EKO, Beter Leven, Milieukeur EKO EKO, UTZ Certified, FAIRTRADE/Max Havelaar & Rainforest Alliance
Vis
109,5
129,6
18,4%
EKO, MSC
Overig voedsel (o.a. kruidenierswaren)
212,4
317,4
49,4%
EKO, Beter Leven, FAIRTRADE/Max Havelaar, UTZ Certified, Milieukeur & Rainforest Alliance
TOTAAL
1.339,9
1.748,6
30,5%
Bron: LEI, onderdeel van Wageningen UR, 2012
uitgebracht.
diergezondheid
11
pilots
Biodiversiteit
10
pilots
Arbeid
14
pilots
In 2010 is de verwachting uitgesproken dat de consumentenbestedingen jaarlijks met 15 procent zullen
De groei van duurzaam voedsel was daarmee tien maal
ruimschoots gehaald. Er is ruim boven de gestelde
groeien. Het Platform Verduurzaming Voedsel vindt
zo hoog als de stijging van de totale omzet aan voedsel
10 procent groei voor biologische producten gerealiseerd
het daarom belangrijk dat de ontwikkeling van
in Nederland. Het marktaandeel van duurzaam voedsel
in 2011 en veel meer dan de afgesproken 15 procent
de consumentenbestedingen aan voedselproducten
steeg in 2011 van 3,5 naar 4,5 procent. Duurzaam voedsel
voor diervriendelijker geproduceerd voedsel.
met een duurzaamheidskeur of -kenmerk goed gevolgd
is een van de belangrijkste groeimarkten in retail en
Max Havelaar, MSC (duurzame vis) en biologische
worden. De bestedingen in 2010 ten opzichte van 2009
foodservice. De groei is bovendien stabiel. Het meest
producten stegen met zo’n 20 procent. Van alle duurzaam
stegen uiteindelijk zelfs met bijna 30 procent.
recente cijfer laat een groei van ruim 23 procent in de
geproduceerd voedsel is 43 procent biologisch,
Het betreft hier alleen producten met een label als
eerste helft van 2012 zien ten opzichte van dezelfde
17 procent UTZ Certified (met name koffie) en 10 procent
Fairtrade/Max Havelaar, MSC, biologisch etc. In principe
periode in 2011.
Fairtrade/Max Havelaar. Vrijwel alle verkoopkanalen zijn in
Eerlijke handel
is dit het gecertificeerde topje van de ijsberg. Veel
17
ontwikkelingen op het gebied van verduurzaming zijn
Met name diervriendelijker geproduceerd vlees en
horeca, bedrijfsrestaurants, instellingskeukens, tot aan
niet terug te vinden door middel van een label op
vleeswaren, herkenbaar aan de Beter Leven sterren
boerenmarkten en internetverkoop.
de verpakking, maar zijn bijvoorbeeld het gevolg van
van de Dierenbescherming, werden door de consument
aangepaste productie- en distributieprocessen.
gewaardeerd. De omzet verdubbelde bijna van 154 naar
pilots
Voor het thema eerlijke handel geldt dat innovaties met
het onderzoek betrokken: supermarkten, speciaalzaken,
295 miljoen euro. De verwachting van het ministerie van
dit thema veelal naar IDH (Initiatief Duurzame Handel) zijn
Uit de Monitor blijkt dat de consumentenbestedingen
EZ dat een omzetgroei van 15 procent van producten
doorverwezen en innovaties gericht op het verbeteren
aan duurzaam voedsel in 2011 ten opzichte van 2010
met een duurzaamheidskeur of -kenmerk mogelijk
van dierenwelzijn zijn doorgeleid naar het convenant
met 30,5 procent zijn gestegen tot ruim 1,7 miljard euro.
moet zijn, is ruimschoots gehaald. Daarnaast zijn de
Marktontwikkeling Verduurzaming Dierlijke Producten
De groei is zelfs nog een fractie hoger dan in 2010, toen
omzetgroeidoelstellingen van de vorig jaar afgeronde
(tussensegment).
de stijging 29,4 procent bedroeg en de omzet
convenanten Marktontwikkeling Biologische Landbouw en
van duurzaam voedsel 1,3 miljard euro was.
Marktontwikkeling Verduurzaming Dierlijke Producten
24
25
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
Extra aandacht optimalisatie reststromen en voedselverspilling
Bedrijven vergroten transparantie voedselproductie
April 2012 lanceert het Platform het informatiesysteem
Het informatiesysteem www.DuurzamerEten.nl kenmerkt
Voedselverspilling is een actueel thema in de wetenschap,
is bedoeld voor de Platformdeelnemers om vanuit een
www.DuurzamerEten.nl, waarin bedrijven op een
zich door:
politiek, media en in maatschappelijke discussies. Hoewel
gemeenschappelijk standpunt te werken aan oplossingen
standaard wijze informatie verstrekken over de stappen
•
het leren van elkaar en zo verduurzamingsprocessen
er algemene consensus bestaat dat de reductie van
en verbeteringen, zoals:
versnellen;
voedselverspilling een belangrijk verduurzamingsthema
•
bedrijven stimuleren de THT-voering te herijken;
het bieden van een centrale plaats voor informatie
is, bestaat onduidelijkheid en verschil van inzicht over
•
waar mogelijk het tegelijk voeren van THT en TGT
uit een database die voor iedereen toegankelijk is en
over de inspanningen die bedrijven in de agro- en
omvang, oorzaken en oplossingen.
die alle bedrijven in de voedselketen en de consument
foodketen ondernemen om hun producten en
Op 14 december 2011 werd in de Tweede Kamer de
inzicht biedt in de mate van verduurzaming van voedsel,
processen te verduurzamen en de resultaten die ze
motie El Fassed aangenomen die de regering verzocht
aan de hand van de negen thema’s. Inmiddels hebben
daarbij boeken;
met ketenpartijen afspraken te maken over THT (Ten
bijna 90 bedrijven de formats voor het informatiesysteem
de negen verduurzamingsthema’s, zoals die door
minste Houdbaar Tot-datum) en werd de regering ook
ingevoerd. Verdere groei is in de loop van 2013 te
het Platform gedefinieerd zijn;
gevraagd te onderzoeken of de THT- datum afgeschaft
die zij op het gebied van verduurzaming hebben gezet en willen gaan zetten. Dit informatiesysteem bestaat
•
op dezelfde producten te stoppen; •
door gebruik van innovatieve verpakkingen houdbaarheid bevorderen;
•
verse groente en fruit minder verpakken (geen THT verplichting);
•
consumentenvoorlichting geven over houdbaarheid,
verwachten, onder andere door een interessante
•
de vrijwillige deelname van bedrijven;
kan worden voor niet-bederfelijke producten onder
betekenis van THT en TGT en bewaar- en
innovatiepilot, waarbij de duurzaamheidsprofielen van
•
eigen verantwoordelijkheid van bedrijven voor
vermelding van de productiedatum. In antwoord hierop
bereidingswijzen.
de kwaliteit van de aangeleverde informatie;
heeft de overheid Wageningen UR opdracht verleend
De overheid en het bedrijfsleven werken samen met
•
het geven van informatie over bedrijven en merken,
te onderzoeken of met aanpassing van THT op niet-
consumenten-, milieuorganisaties en andere stakeholders
dus over producten;
bederfelijke producten en langhoudbare producten het
om de verbetermogelijkheden ten aanzien van THT te
het ontbreken van een ranking en dus de interpretatie
doel ‘minder voedselverspilling’ wordt bereikt. Uit dit
concretiseren en uit te voeren. Aangezien in Europa
van de informatie;
onderzoek lijkt naar voren te komen dat een betere uitleg
dezelfde discussie wordt gevoerd wordt de position paper
een gezamenlijke stichting van de ketenpartijen, die
van het begrip van de THT-datum aan de consument
van het Platform gebruikt om de Nederlandse positie in
verantwoordelijk is voor het beheer van de website.
een belangrijke rol speelt. Bedrijven en consumenten
Europa uit te dragen.
2500 horecaondernemers aan het informatiesysteem worden gekoppeld. Het informatiesysteem is het antwoord van het Platform op de maatschappelijke vraag naar meer transparantie
•
over de verduurzaming in de voedselketen. Tijdens de begrotingsbehandeling van het ministerie van EL&I voor het jaar 2010 werd door de Tweede Kamer de
•
noemen regelmatig dat de strikte toepassing van de
wens geuit om tot één duurzaamheidslogo te komen voor voedselproducten. De toenmalige minister van
Samenwerking met ngo’s
houdbaarheidsdata op niet-bederfelijke producten
Voedselverspilling - uitgangspunten en definitie
LNV heeft dit verzoek bij het Platform Verduurzaming
De afgelopen drie jaar heeft het Platform samengewerkt
en zeer lang houdbare producten een belangrijke
Over voedselverspilling circuleren getallen en bedragen
Voedsel neergelegd, die het idee van transparantie
met ngo’s, onder andere bij de realisatie van het
oorzaak van voedselverspilling is. Op het moment van
waarvan het onduidelijk is op basis van welke definities
omarmde, maar veel praktische bezwaren zag bij één
informatiesysteem voor de website DuurzamerEten.nl.
de totstandkoming van dit driejaren-overzicht was het
en uitgangspunten deze precies tot stand zijn gekomen.
logo. Verduurzaming behelst meerdere thema’s, die
Tijdens een Ronde Tafel bijeenkomst zijn doel en inhoud
onderzoek nog niet afgerond.
Wageningen UR heeft van de overheid de opdracht
moeilijk te vergelijken en te kwantificeren zijn, waardoor
van het informatiesysteem met ngo’s besproken. Men was
Het Platform heeft de oproep van de Tweede Kamer
gekregen om een monitor te ontwikkelen voor het
het mogelijk noch wenselijk is tot een eenduidige
positief over het feit dat er op één plaats informatie over
aan de regering om voedselverspilling tegen te gaan,
meten van de beleidsambitie van 20 procent reductie
productduurzaamheidsscore te komen. Ook is een
verduurzaming door het bedrijfsleven te vinden is en dat
opgepakt en is begin 2012 de speciale werkgroep onder
van voedselverspilling in 2015. Het Platform vindt een
logo star: er is geen ruimte om voortgang in tussentijdse
bedrijven onderkennen dat het belangrijk is transparant
voorzitterschap van het CBL ‘Optimalisatie reststromen en
duidelijk en gemeenschappelijk denk- en begrippenkader
stappen uit te drukken. Met het informatiesysteem
te zijn over de stappen die worden gezet. Daarnaast
voedselverspilling’ gestart, waarin alle ketenpartijen en
een belangrijke voorwaarde om zowel gezamenlijk, als per
heeft het Platform het verzoek tot transparantie op een
wordt samengewerkt in meerdere innovatiepilots, zoals
de overheid deelnemen.
ketenschakel tot verdere optimalisatie van reststromen
kwalitatieve, genuanceerde en procesgerichte manier
bijvoorbeeld in de pilots ‘Duurzame teelt groenten
ingewilligd. Bovendien is het Platform er van overtuigd
en fruit’, de ‘Puur! Restaurantweek’ en ‘Aanpak
Position Paper THT
Ook voor de ontwikkeling van de monitor vormen
dat transparantie op deze wijze er voor zorgt dat bedrijven
grootverpakkingen in het Fairtrade-assortiment voor
De werkgroep Optimalisatie reststromen en Voedsel-
gemeenschappelijke uitgangspunten de basis.
door de informatie van anderen aangespoord worden
out-of-home markten’. De overheid en het bedrijfsleven
verspilling heeft bij haar instelling als eerste gewerkt
Uitgangspunten:
zelf ook stappen te zetten.
werken ook samen met ngo’s ten aanzien van het thema
aan het tot stand brengen van een gemeenschappelijke
•
voedselverspilling en reststromen.
positie over de (on)mogelijkheden van de houdbaarheids-
optimalisatie van reststromen in plaats van verspilling,
aanduidingen THT en TGT (Te Gebruiken Tot) en de
omdat de inzet gericht is op het hoogwaardig
mogelijke effecten op verspilling. Deze position paper
benutten van reststromen.
26
te komen en voor het reduceren van voedselverspilling.
Ketenpartijen spreken in eerste instantie van
27
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
•
•
De ambitie van ketenpartijen is om reststromen zo
voedsel dat voor menselijke consumptie bedoeld is, hier
Voedselverspilling in de catering
hoog mogelijk, conform de ladder van Moerman
niet voor wordt gebruikt, waarbij voor de kwantificering
De brancheorganisatie Veneca heeft in onderlinge
(zie kader), te verwaarden.
van verspilling in kilogrammen rekening wordt gehouden
samenwerking met haar leden door Wageningen UR
Er is overeenstemming dat de eerste drie treden
met de mate van verwaarding volgens de ladder van
onderzoek laten doen naar voedselverspilling in
van de ladder van Moerman, te weten preventie
Moerman.
de contractcatering. Hierdoor zijn voor het eerst betrouwbare cijfers over voedselverspilling beschikbaar.
(het voorkomen van voedselverliezen), toepassing van
•
reststromen voor humane voeding en converteerbaar
Bij de beoordeling of sprake is van voedselverspilling,
Het rapport: “Reductie Voedselverspilling in
voor humane voeding, niet als verspilling worden
dient dus altijd eerst de vraag beantwoord te worden
de Nederlandse Catering” laat zien dat de verspilling in
beschouwd.
of de reststromen bestemd waren voor menselijke
de cateringsector zo’n 104 ton per week is, op jaarbasis
De toepassingen van voedsel in diervoeding en
consumptie. Zo niet, dan valt deze reststroom niet
komt dit neer op 5 miljoen kilogram. In het perspectief
als grondstof voor de industrie (treden 4 en 5 van
binnen de definitie en wordt derhalve niet meegeteld
van een schatting voor voedselverspilling in Nederland
de ladder van Moerman)worden nog verschillend
bij de kwantificering van verspilling.
van tussen de 8 en 9 miljard kilogram levert de verspilling in de cateringsector een geringe bijdrage.
geïnterpreteerd. Het bedrijfsleven ziet deze toepassing op dit moment niet per definitie als verspilling, terwijl de overheid dit wel als verspilling zou rekenen. Nader
De Ladder van Moerman
De levensmiddelenindustrie en retailbranche willen
zal worden bepaald of deze toepassingen al dan niet
•
onder verspilling vallen en welke waardering in termen
De Ladder van Moerman is een cascade aan
voedselverspilling zoveel mogelijk terugdringen.
van hergebruik hieraan worden gegeven.
benutting van voedselresten uitgewerkt in een
Het CBL en de FNLI gaven PricewaterhouseCoopers
In de Midterm Review 2012 - een meting halverwege
zgn. ladder. In afnemende waarde kunnen de
de opdracht om met onderzoek naar bestaande studies in
de periode van de beleidsambitie om te beoordelen
onderstaande stappen overwogen worden.
kaart te brengen welke definities, methodieken en cijfers er over voedselverspilling bestaan om zo te achterhalen
of de reductie van voedselverspilling van 20 procent in 2015 bereikt kan worden - wordt aandacht gegeven
01
Preventie (voorkomen van voedselverliezen)
waarop alle aandacht en informatie gebaseerd is.
aan economische omstandigheden en wetgeving
02
Toepassing voor humane voeding
Uit dit onderzoek blijkt dat slechts een beperkt deel van
(bijv. voedselbanken)
de publicaties is gebaseerd op gedegen onderzoek. Veel
03
Converteerbaar voor humane voeding
van wat is verschenen en gemeld over voedselverspilling
(be-, ver- en herbewerking van voedsel)
is te herleiden tot slechts enkele bronnen. De kennisbasis
nieuwe innovatie binnen de keten bevorderd.
04
Toepassing in diervoeder
met betrekking tot reststromen in de keten is dus dun.
Goede voorbeelden en innovatiepilots worden
05
Grondstoffen voor de industrie
Op basis van dit eerste onderzoek zal vervolgonderzoek
(biobased economy)
plaatsvinden om beter inzicht te verkrijgen in de omvang,
Verwerken tot meststof door vergisting
oorzaken en oplossingen voor reststromen in specifieke
(+ energieopwekking)
productketens.
die een effect hebben op de mate van verspilling. •
Om de optimalisatie van reststromen te stimuleren worden innovatiepilots van het Platform benut en
•
door het Platform onder de aandacht van het bedrijfsleven gebracht ter stimulering van anderen.
06
Brancheorganisaties zullen daarbij hun eigen •
Onderzoek CBL en FNLI
specifieke activiteiten opzetten.
07
Verwerken tot meststof door composteren
Het Platform zal samenwerken met andere
08
Toepassing voor duurzame energie
Innovatiepilots voedselverspilling en
(doel is energie-opwekking)
valorisatie reststromen
Verbranden als afval (doel is vernietiging, waarbij
Binnen het Platform lopen al verschillende innovatiepilots
tevens energie kan worden opgewekt)
over de optimalisatie van reststromen, zoals Valorisatie
Storten van GFT
reststromen van Hutten catering, Eindeloos & Eindeloos
(storten van voedselresten is verboden)
Brood van Van Rijsingen en Valorisatie aardappeleffluent
organisaties, zoals het Voedingscentrum en de Consumentenbond, om door voorlichting en
09
informatie verspilling bij de consument te reduceren. 10 Definitie voedselverspilling
van Nutravit Technology. Meer hierover in de volgende
Met inachtneming van deze uitgangspunten heeft het Platform het begrip voedselverspilling als volgt
Bron: Factsheet Verspilling Ministerie van LNV, 2009
hoofdstukken.
gedefinieerd: er is sprake van voedselverspilling, indien
28
29
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel
Algemene bespiegeling op verduurzaming in de agrifoodketen Het is anno 2012 niet meer de vraag óf bedrijven moeten verduurzamen, het gaat uitsluitend nog om de manier waarop en het tempo waarin. Met een focus op grondstofefficiëntie en bedrijfscontinuïteit is verduurzaming in de agrifoodketen het afgelopen decennium geworden tot core business. Verduurzaming als teken van goed ondernemerschap
internationaal niveau borrelen elke dag nieuwe ideeën,
We zien dat elk bedrijf in de voedingsmiddelensector
samenwerkingsverbanden, innovatieprojecten en
bezig is met continue verbetering. In steeds meer
ambities op. Omdat verduurzaming een veelkleurig
productieketens en -processen ias verduurzaming zelfs
proces is, gaat elk bedrijf er op een andere manier
integraal verankerd, net zoals voedselveiligheid dat is.
mee om. Een ondernemer uit de primaire sector zal
Bedrijven hebben daar ook alle reden toe. In het kader
een andere focus kiezen dan een supermarkt, en een
van grondstofzekerheid, -kwaliteit en -betaalbaarheid is
multinational hanteert andere doelstellingen dan een
het continu optimaliseren van teeltwijzen bijvoorbeeld
bedrijf in het mkb. Het Platform Verduurzaming Voedsel
vanzelfsprekend, naast de nog altijd stevige drijfveer
streefde ernaar de gehele agrifoodketen uit te dagen
van kostenefficiëntie die stimuleert tot, onder andere,
tot continue verbetering op het gebied van milieu,
energie- en waterbesparing.
sociale omstandigheden en welvaart, waarbij de individuele keuze- en experimenteerruimte voor
Verduurzaming vormt een stimulans tot innovatie
bedrijven gewaarborgd blijft.
en vice versa en bovendien is de verwaarding van duurzame producten een extra prikkel voor innovatie.
Neuzen dezelfde kant op
Nieuwe markten kunnen worden aangeboord met
Het Platform richtte zich op versnelling en verbreding
innovatieve producten. Milieumanagement is een
van verduurzaming in de productie- en distributie-
belangrijk onderdeel van bedrijfsrisico-management.
processen. Daarnaast heeft het Platform ook gefungeerd
En uiteraard zijn de positieve effecten van
als overleg- en afstemmingsplatform. Overleg en
verduurzaming op de reputatie van groot belang,
afstemming over de verschillende visies ten aanzien van
zowel in het licht van consumentenwaardering als
verduurzaming en hoe het verduurzamingsproces vorm
van goede ketenrelaties. Consumenten en andere
te geven, heeft er voor gezorgd dat de ketenpartners
stakeholders vragen om verduurzaming en verwachten
een beter begrip voor elkaars positie in de keten hebben
van elk bedrijf dat het dit daadkrachtig en transparant
gekregen en dit heeft constructief bijgedragen aan de
oppakt. De maatschappelijke ‘license to operate’
verdere verduurzaming in de voedselketen. Het bracht
gaat dan ook veel verder dan wettelijke vergunningen
overeenstemming over het doel en afstemming over
alleen. Hierbij speelt wel dat consumenten naast
hoe dit doel te bereiken.
verduurzaming, ook en met meer klem vragen om goedkope, makkelijke, gezonde en lekkere producten.
Verduurzaming is dagelijkse kost
Het is dus de uitdaging voor bedrijven verduurzaming
Ketensamenwerking na 2012 kan op het werk van
te integreren in hun alledaagse bedrijfsprocessen en
het Platform voortborduren, met een focus op
op die manier het gehele productaanbod op een
de hoofdpunten en verankering van de verduur-
steeds duurzamere wijze te produceren.
zamingsprocessen die in gang zijn gezet. Daarbij is het van groot belang deuren en ramen te openen
Iedereen doet mee
om ketenpartners, overheden, consumenten en
Verduurzaming is een factor van belang geworden
maatschappelijke organisaties te laten zien dat
tot op het hoogste niveau in de boardrooms
verduurzaming in de agrifoodketen dagelijkse kost is.
van bedrijven. Op lokaal, regionaal, nationaal en
30
31
4
32
Toekomst: de verduurzaming van voedsel gaat door
33
Toekomst: de verduurzaming van voedsel gaat door
D
e afronding van het Platform Verduurzaming Voedsel betekent geenszins het einde van samenwerking in de agrifoodketen. Integendeel! De resultaten die behaald zijn in het Platform zijn voor de
ketenpartners LTO, FNLI, CBL, KHN en Veneca aanleiding de samenwerking voort te zetten, te intensiveren en te verdiepen in de Alliantie Verduurzaming Voedsel. Vanaf januari 2013 wordt verder gewerkt aan de verduurzamingstransitie in alle grote ketens. De inzet is dat verduurzaming integraal wordt verankerd in alle bedrijfsprocessen door de gehele keten, en dat de basisnorm die we stellen voor de voedselproductie, qua duurzaamheid, steeds verder omhoog gaat. Voortzetting, uitrol en opschaling van succesvolle projecten uit het Platform is een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden van de ketenpartners. Hoe kunnen we er voor zorgen dat de kennis opgedaan in
De gezamenlijke ketenpartners richten zich specifiek op de volgende activiteiten:
Innovatiepilots en uitrol best practices
Transparantie en communicatie
De uitrol van de best practices die zijn ontwikkeld,
Het onderhouden en uitbouwen van transparantie
o.a. in de innovatiepilots van het Platform, in zoveel
en communicatie over de voortgang van de verduur-
mogelijk schakels van de keten en in zoveel mogelijk
zaming van processen in de keten, onder andere door
Waar zitten de witte vlekken die de afgelopen jaren nog
Coördinatie
relevante ketens. Hierbij horen bijvoorbeeld ook
de uitbouw van de website DuurzamerEten.nl.
niet zijn ingevuld en hoe komt dat? Hoe gaan we verder
Verzorgen van samenhang in beleid en uitvoering
de projecten uit het Convenant Marktontwikkeling
Deze website wordt hét informatieplatform over
met de inventarisatie van reststromen en een optimale
van verduurzamingsprojecten in de agrifoodketen in
Verduurzaming Dierlijke Producten.
verduurzaming, gevuld door het merendeel van
verwerking daarvan? Een van de thema’s waar veel
Nederland. Het samenbrengen van relevante partijen,
aandacht aan zal worden besteedt is de verduurzaming
het faciliteren van samenwerking en kennisdeling en
Optimalisatie reststromen en voedselverspilling
bezocht door iedereen die geïnteresseerd is in
van de vleesketens. Hoe definiëren we duurzaam vlees
voorkomen van overlap. Afstemming met het Initiatief
Horizontale thema’s waarop ketenpartners gezamenlijk
de verduurzamingsprocessen in de voedselketen.
en hoe zorgen we ervoor dat dit op termijn overal in
Duurzame Handel, de Topsector Agri&Food en het
actie willen ondernemen worden in gezamenlijke
Ook door middel van het geven van presentaties,
de schappen ligt? Welke stappen moeten we nu zetten
Top Instituut Food and Nutrition (TIFN) is hierbij van
project- en werkgroepen opgenomen. Zo wordt de
organiseren van bijeenkomsten, uitingen in de media
om uiterlijk in 2020 een hoger niveau in de markt gelegd
groot belang. De gezamenlijke ketenpartners willen
werkgroep Optimalisatie Reststromen en Voedsel-
en andere communicatieactiviteiten zal de Stichting
te hebben? Hoe gaan we om met de veelheid aan
de drijvende, private kracht zijn achter de verduur-
verspilling van het Platform voortgezet en zullen alle
de opgedane kennis delen en over de voortgang
keurmerken? Kortom er is nog genoeg waaraan we
zamingsagenda van de Topsector. Het werk sluit
ketenpartners werken aan beter zicht op omvang,
communiceren.
als keten kunnen en moeten samenwerken.
daarom ook aan bij prioriteiten van de Topsector,
oorzaken en oplossingen voor ontstaan en hergebruik
zoals grondstofefficiëntie, optimalisatie van
van reststromen en bijproducten.
innovatiepilots breder gedeeld en toegepast wordt?
reststromen en markt- en keteninnovaties.
de bedrijven in de agrifoodketen en veelvuldig
De gezamenlijke ketenpartners zullen bij de uitvoering van deze activiteiten uiteraard regelmatig overleg voeren met de overheid, maatschappelijke organisaties en andere stakeholders. Door middel van het wegnemen van barrières en het uitvergroten van succesfactoren, streeft de keten ernaar de spin in het verduurzamingsweb te worden.
34
35
5
36
Innovatiepilots en trends in verduurzaming uitgelicht
37
Innovatiepilots en trends in verduurzaming uitgelicht
H
et Platform Verduurzaming Voedsel is pas
zijn de praktijkgids horeca, voorbeeldaanpak catering,
drie jaar geleden gestart en de meeste
voorbeeldaanpak levensmiddelenindustrie, dvd
Krachtig middel
Innovatiepilots uitgelicht
innovatiepilots zijn nog niet afgerond.
en zichtboek CBL. Door deze ontwikkelingen is
Al binnen drie jaar is duidelijk zichtbaar dat
Enkele van de 51 innovatiepilots zijn door de ketenpart-
Toch zijn al veel effecten zichtbaar. In dit
duurzaamheid een gangbaar begrip geworden. De
de innovatiepilots een krachtig middel zijn om
ners als smaakmakers genoemd. Zij zijn daarmee ook
hoofdstuk probeert het Platform zo goed
bereidheid om in innovatie te investeren en pilots op
nieuwe ontwikkelingen te ondersteunen, rekening
aansprekend voor de verdere uitrol en verbreding naar
mogelijk weer te geven wat die effecten zijn en worden
te zetten werd tijdens de afgelopen drie jaar steeds
houdend met de diversiteit binnen de achterbannen
meer onderwerpen of bedrijven. Leidend bij de keuze
een aantal voorbeelden uitgelicht. Door alle leden van
groter en het aanbod van duurzame producten is
van de verschillende Platformleden. Pilots behoeven
voor deze pilots zijn de volgende overwegingen:
het Platform wordt benadrukt dat de discussies over
sterk toegenomen. Er zijn logistieke systemen om
geen instemming vooraf van de gehele achterban,
de innovatiepilots in het Platform hebben geleid tot
duurzame producten te leveren ontwikkeld en nieuwe
maar leveren wel ervaring en kennis op die benut
een intensivering van de contacten en daarmee tot
verdienmodellen zijn ontstaan, waardoor het voor veel
kunnen worden door de gehele achterban.
een betere samenwerking in de keten. Ook buiten
meer partijen economisch interessant is te verduurzamen.
het Platform wist men elkaar beter te vinden. De
Een bijkomend voordeel hiervan is dat schakels aan het
Integrale aanpak door de hele keten
gezamenlijke inspanning om duurzaamheid te definiëren,
einde van de keten in toenemende mate bereid zijn
Verduurzaming wordt door bedrijven steeds meer
met als resultaat de negen verduurzamingsthema’s die
afname te borgen. Hierdoor kunnen hun leveranciers
integraal opgepakt. Integraal binnen de gehele keten
nog steeds actueel zijn, heeft het begrip verduurzaming
met meer zekerheid in verduurzaming investeren en
van grondstof tot eindproduct en integraal door
helder ingekaderd. De thema’s hebben mede daardoor
verbeteringen doorvoeren.
te letten op alle aspecten van het bedrijfsproces
initiatiefnemers, maar ook bij de omgeving,
(de negen verduurzamingsthema’s). Deze integrale
producenten en consumenten, waardoor er grotere kans op bredere toepassing is.
een duidelijk sturend effect gehad op de innovatiepilots.
1. ketensamenwerking: alle schakels in de keten zijn relevant voor het succes, alle partners betrokken; 2. integraal: zowel in de keten als per schakel op verschillende thema’s; 3. het onderwerp optimalisatie reststromen en voorkomen van voedselverspilling; 4. initiatief leidt tot enthousiaste reacties bij de
Deze ontwikkelingen zijn duidelijk herkenbaar in de pilots.
Sneeuwbaleffect
aanpak zorgt ervoor dat verduurzaming wordt bereikt
Zo richten innovatiepilots zich meestal op meerdere
Een aantal innovatiepilots heeft geleid tot nieuwe
in alle schakels van de keten, vanaf de winning van
thema’s, gemiddeld meer dan drie. Verder geldt voor
samenwerkingsverbanden en innovaties. Voorbeelden zijn
grondstoffen, via de primaire productie en verwerking
De volgende pilots zijn hierna uitgelicht:
het merendeel van de pilots dat er minimaal twee
de ontwikkeling van een mkb-aanpak voor verduurzaming
tot het moment van levering van het product aan
•
Veldleeuwerik
en meestal drie schakels uit de agrifoodketen bij
in de verwerkende industrie, in samenwerking met o.a.
de klant. De transparantie in de keten is toegenomen.
•
Klimaatneutraal kaasmaken
betrokken zijn. Naast een betere samenwerking tussen
een sausproducent, waarna de gehele branche van
Hierdoor hebben partners verderop in de keten een
•
Verduurzaming van de groente en fruitketen
de ketenpartners, is ook de samenwerking met ngo’s sterk
sausfabrikanten nu aan de slag gaat om deze aanpak
toenemend belang bij duurzaam geproduceerde
•
Voedselverspilling in de catering
verbeterd. Een aantal ngo’s is partner bij de pilots en
te gebruiken. Of de pilot ‘Duurzame gastvrijheid in
producten om te voorkomen dat zij worden aangesproken
•
Verduurzaming fritesketen
ngo’s zijn regelmatig betrokken bij nieuwe ontwikkelingen.
de horeca’ die werd gevolgd door ‘Duurzaam dineren
door consumenten en/of ngo’s. Voorbeelden waaruit
•
Sterrenvlees
in de horeca’. Vervolgens werd dit initiatief weer verder
het belang van een integrale aanpak blijkt, zijn weidegang
Verduurzaming in breder perspectief
verbreed naar de pilot ‘Verduurzaming fritesketen’,
bij koeien en het staken van onverdoofde castratie bij
Duurzaamheid heeft een breder perspectief gekregen
waarvoor de aardappelen benut worden van Stichting
varkens. Supermarkten worden daarop aangesproken.
door de negen verduurzamingsthema’s. Daarmee hebben
Veldleeuwerik. De introductie Unox Rookworst met
Alle schakels in de keten zijn dus in hoge mate afhankelijk
bedrijven meer ruimte gekregen om passend bij de eigen
één ster van het Beter Leven kenmerk van
van elkaar en hebben een gemeenschappelijk belang bij
bedrijfsvoering stappen in de verduurzaming te zetten.
de Dierenbescherming heeft als sneeuwbaleffect dat er
verduurzaming. De verbeterde samenwerking in de keten
Pilots hebben laten zien dat verduurzaming mogelijk
meer initiatieven ontstaan om sterrenvlees in het schap
is daarom een belangrijke succesfactor bij verduurzaming.
is en ook economisch interessant kan zijn.
te krijgen. Een kleine speler in de vleesmarkt, maar qua zichtbaarheid een hele belangrijke speler. En tot slot het
De Platformleden hebben de ontwikkeling van een
voorbeeld van Veneca die met haar voorbeeldaanpak
branche-specifieke voorbeeldaanpak ondersteund door
cateraars Albron en Hutten prikkelt om in kaart te
hun bedrijven een praktisch handvat te bieden om
brengen hoe ze voedselverspilling kunnen verminderen.
met verduurzaming aan de slag te gaan. Voorbeelden
Uiteindelijk zet een relatief kleine investering een vliegwiel in beweging waar veel meer dieren, boeren, producenten en consumenten baat bij hebben.
38
39
Innovatiepilots en trends in verduurzaming uitgelicht
Henk Heinhuis,
Marjan Minnesma, Duurzaamheidsorganisatie
directeur
Urgenda: “Ik heb een klik met CONO door haar
Veld-leeuwerik: ”Op
koplopersfunctie op het gebied van verantwoord
Stichting Veldleeuwerik is een initiatief van o.a.
dit moment zijn meer
CONO Kaasmakers in de Beemster wil koploper
produceren. Het is in alle onderdelen geïntegreerd
Heineken en Unilever om duurzame teelt bij
dan 200 akkerbouwers
in de branche zijn op het gebied van duurzaamheid,
en ze blijft kijken naar hoe het beter kan. Zo’n inte-
akkerbouwers te bevorderen.
aangesloten bij
op alle onderdelen van het proces.
grale focus op duurzaamheid zie je maar weinig.”
Stichting Veldleeuwerik. Het streven voor volgend jaar is dat we
Veldleeuwerik
I
groeien naar 500.”
n Stichting Veldleeuwerik werken akkerbouwers en hun
om ‘op maat’ te verduurzamen. Deze begeleiding binnen
afnemers aan de hand van tien internationaal erkende
de keten wordt als noodzakelijke voorwaarde gezien om
indicatoren aan het verder verduurzamen van de akker-
het proces goed te laten verlopen. Een duurzame, gezon-
Klimaatneutraal kaasmaken
D
at betekent dat gekeken wordt naar de hele keten van diervoeding, koeien in de weide en gebruik van mest, tot alle processen
binnen de fabriek. De coöperatie telt ongeveer
bouw productiekolom. Deze pilot ‘geen vinkje maar een
de bodem is daarbij de sleutel waar alles om draait.
veldleeuwerik’ richt zich op het ontwikkelen van een certi-
De stichting wil de bestaande ca. 200 telers in 2013 uit-
500 leden/melkveehouders. Sinds 2008 loopt hiervoor
ficeringsmethodiek om de verduurzamingsprocessen van
breiden naar 500 telers. Voor 2014 voorziet de stichting
al het Caring Dairy-programma (in samenwerking met
de akkerbouwers die meedoen in Stichting Veldleeuwerik,
een uitbreiding naar 1000 telers. In 2015 kunnen dan na
Ben & Jerry’s, onderdeel van Unilever) en zijn hiervoor
inzichtelijk te maken.
deze pilot veel meer akkerbouwers in geheel Nederland
al diverse stappen gezet (o.a. organiseren 160 kennis-
Het Platform Verduurzaming Voedsel is positief over
mee gaan doen, omdat zowel organisatorische als
bijeenkomsten per jaar voor veehouders, ontwikkelen
dit project, omdat het gaat om een ketenproject waarbij
inhoudelijke aspecten verder zijn uitgewerkt.
Koe Kompas en keuze voor duurzame soja).
boeren en afnemers zijn betrokken die volgens een
Deelnemende afnemers (ketenpartners) zullen het
CONO wil daarbij zo veel mogelijk kringlopen sluiten
certificeringsmethodiek willen werken aan verduurzaming.
duurzaam geteelde akkerbouwproduct van Veldleeuwerik
en duurzaam produceren, o.a. op de gebieden energie,
Het is een bottom-up systematiek, waarbij de boeren
(frites- en tafelaardappelen, uien, tarwe, gerst, industrie-
water, grondstoffen en mest. Veel onderdelen van dit
keuzevrijheid hebben op welke onderdelen men gaat
groenten, suikerbieten, e.d.) meenemen in hun eigen mar-
project zijn relevant voor andere producenten in de
verduurzamen. De akkerbouwers stellen zelf een eigen
ketingstrategie. Om het een en ander goed en gestruc-
voedingsmiddelenindustrie, ook buiten de zuivel en
produceren. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met
verduurzamingsplan op en zetten hiermee een continu
tureerd te laten verlopen wordt voorzien in een stevige
kaasfabrieken.
allerlei belangrijke stakeholders in het gebied.
verbeterproces in gang. Onder begeleiding van een
begeleiding rondom telers, adviseurs en afnemers.
In de nieuwe kaasmakerij, die een capaciteit heeft van 38
externe, speciaal hiervoor opgeleide Veldleeuwerik
In dit project wordt een concreet plan van aanpak en
miljoen kilo kaas, wordt verduurzaming toegepast door
Duurzaamheidadviseur gaan akkerbouwers aan de slag
stappenplan ontwikkeld om tot een klimaatneutrale
het gebruik en inzet van groene energie en groen gas,
kaasmakerij te komen, waar zo veel mogelijk kringlopen
nieuwe technologieën, en programma’s om watergebruik
gesloten worden. De verschillende stappenplannen
te optimaliseren en de stroom afvalstoffen te verminderen.
Kees van Heesbeen, directeur ZLTO:
Aard Robaard, akkerbouwer: “In tien jaar tijd
leiden tot een plan van aanpak, waarna in een volgende
Onderzocht wordt in hoeverre eigen energie en warmte
“We geloven meer dan ooit dat boeren
hebben we veel bereikt met Veldleeuwerik. Het
fase na dit project -indien gewenst- implementatie
opgewekt kan worden met zonne-energie en biovergisting
en tuinders een sleutelrol hebben in de
project krijgt ook steeds meer internationale
kan plaatsvinden. Het betrekken van medewerkers en
waarbij de biomassa uit mest en organisch materiaal in de
voedselvoorziening, de gezondheid van mens,
aandacht en ook grote, internationale afnemers
melkveehouders (leveranciers) is hierbij een belangrijke
omgeving komt.
dier en omgeving, de leefbaarheid van het
willen zich aan ons binden. Dat vind ik echt
sleutel tot een eventueel succes. De projectleiding is
buitengebied, de vergroening van de economie
onvoorstelbaar, het is heel bijzonder dat
in handen van Urgenda.
en daarmee bijdragen een duurzame toekomst
afnemers als Heineken, Coca-Cola, McCain,
van ons land. Dat zullen we nog meer laten zien
Aviko, Unilever, zich aan ons project willen
Urgenda heeft het project geleid, experts bij elkaar
Philip den Ouden, directeur FNLI : “Deze pilot is
dan we deden. We zeggen: ‘boeren en tuinders
verbinden en er aan mee willen doen. Daar ben
gehaald, discussies met CONO-mensen gevoerd,
een goed voorbeeld van verduurzaming in het gehe-
staan aan de basis van een goed leven’.”
ik wel heel erg trots op.”
de fabriek doorgelicht, gekeken naar energie, water,
le productieproces door gericht te werken aan een
grondstoffen en mest. Daarna is een rapport gemaakt
stapsgewijze, continue verbetering op verschillende
waarin drie ambitieniveaus gedefinieerd werden voor
thema’s als energie-, watergebruik, grondstoffen en
die onderwerpen met als hoogste ambitie: kringlopen
afvalbeheer.”
sluiten en volledig op eigen duurzame energie
40
41
Innovatiepilots en trends in verduurzaming uitgelicht
Ton van den Hoek, Jumbo: “Door verbetering van
Teun Verheij, bestuurslid Veneca: “Nu wij
de logistiek en voorraadplanning is de doorstroming
als branche weten hoe het precies zit met
van onze groente en fruit sterk versneld. Dit zorgt
voedselverspilling, kunnen we als cateraars er
voor kwaliteit in de winkels en minder verspilling.”
Verduurzaming van de groente en fruitketen
Reductie van voedselverspilling is een van de funda-
gericht aan werken om voedselverspilling terug te
menten onder de verduurzaming van Nederland. Tot
dringen.”
voor kort was deze reductie echter moeilijk te realiseren vanwege het ontbreken van betrouwbare cijfers. Anton van Wijk, fruitteler: “Kwaliteit begint bij een gezonde boom. Ik doe er alles aan om de appelbomen
Voedselverspilling in de catering
zo goed mogelijk te verzorgen. Met de juiste verhoudingen water, Jumbo supermarkten wil haar verse producten
grond en voedings-
sneller en verser in de winkel krijgen. Die langere
middelen en met zo
houdbaarheid gaat ook verspilling tegen. Verschillende
min mogelijk gewasbe-
schakels in de groente- en fruitketen werken daarvoor
schermingsmiddelen.”
H
ierdoor ontbrak het aan specifiek inzicht in de oorzaak en gevolg van dit probleem. Aan dit gebrek aan inzicht is nu een einde gekomen. Dankzij een
unieke samenwerking tussen alle leden van de brancheor-
samen aan de verduurzaming van verse en snij-verse
ganisatie in de bedrijfscatering, Veneca, heeft er namelijk
producten: van plant tot klant.
het afgelopen jaar betrouwbaar en gedetailleerd wetenschappelijk onderzoek kunnen plaatsvinden. De belangrijkste resultaten van dit door Wageningen University &
V
ersbedrijven The Greenery en Hessing, en super-
Research Centre uitgevoerde onderzoek “Reductie Voed-
markt Jumbo zijn met ondersteuning van CLM,
selverspilling in de Nederlandse Catering” zijn:
een onafhankelijk kennis- en adviesbureau op
• De verspilling in de cateringsector is zo’n 104 ton per
het gebied van landbouw, voedsel, natuur en milieu
week, op jaarbasis komt dit neer op 5 miljoen kilo-
vanuit ‘het ketendenken’ aan de slag gegaan. Uitgangs-
gram.
punt bij deze verduurzaming is groente en fruit van
• In het perspectief van een schatting voor voedsel-
Karin van Beek, consument: “Ik ben vaak een late
topkwaliteit op de winkelvloer.
verspilling in Nederland van tussen de 8 en 9 miljard
luncher en merk dat dan niet alles meer volop ver-
De ketenpartners werken samen aan de verdere verduur-
kilogram is de verspilling in de cateringsector relatief
krijgbaar is. Gelukkig kan ik wat ik graag wil eten wel
weinig.
altijd nog krijgen, maar moet ik er even naar vragen.
zaming op het gebied van klimaat, gewasbescherming en residuen, water en verspilling in elke schakel van de
• De belangrijkste bijdrage in gewicht aan de verspilling
groente en fruitketen voor appels, peren, sla, brocolli en
Eigenlijk wel zo goed.”
komt van soep en de saladebar met dressing.
andijvie. Iedere speler heeft eigen aandachtsgebieden.
• Samen vertegenwoordigen soep (mede op basis van
Telers van The Greenery en Hessing hebben een reductie van gewasbeschermingsmiddelen en efficiënter water- en
via Milieukeur. Hessing heeft in de pilot door verbetering
energiegebruik gerealiseerd, met aandacht voor borging
van het wasproces een waterbesparing van 40 procent gerealiseerd. Op het gebied van transport is door alle partners een reductie van CO2 emissie gerealiseerd,
CO2 impact ten gevolge van verwarming) en saladebar
deze ‘opkomstonzekerheid’ zijn in een pilot getest.
met dressing bijna 50 procent van het gewicht aan
Deze maatregelen blijken complex, maar zijn zeker zinvol
verspilling.
om hiermee verder te gaan. Alle bedrijven binnen Veneca
• Verreweg de belangrijkste reden van verspilling is het onbekend zijn van het aantal te verwachten gasten.
Peter Leendertse, CLM: “Het uiteindelijke doel
onder andere door vernieuwing van het wagenpark. The
is dat de consument in de supermarkt groente
Greenery, Hessing en Jumbo hebben inmiddels ook de
en fruit kan kopen dat in de gehele keten zo
‘lean and green’ award voor duurzaam transport ontvan-
duurzaam mogelijk is voortgebracht. Door de
gen. Jumbo heeft verder de route van plant tot klant ver-
samenwerking van de partijen is goede afstemming
kort door het aantal leveranciers te verminderen en door
Maarten Schellekens, Hutten Catering:
mogelijk en kunnen realistische doelen worden
strakkere logistieke samenwerking met The Greenery.
“Met de gebruikte methode voor de contractcatering
gesteld. Bovendien worden de lusten en lasten
Deze gezamenlijk aanpak zorgt voor reductie van CO2
is het nu gemakkelijker de lijn door te trekken naar
van duurzaamheidsmaatregelen in de keten beter
emissies en vermindering van verspilling door efficiënte lij-
partycatering, waar het probleem wat groter en
zichtbaar.”
nen naar de winkels. Bovendien heeft Jumbo gewerkt aan
complexer is.”
hebben zich eraan gecommitteerd om verspilling verder terug te dringen. Trainen van medewerkers en een consument die zo nu en dan een ‘nee’ van cateraars accepteert
Maatregelen voor reductie van verspilling die inspelen op
helpen hierbij.
vermindering van energieverbruik in de winkels.
42
43
Innovatiepilots en trends in verduurzaming uitgelicht
In deze pilot onderzoekt KHN, in samenwerking
Lodewijk van der Grinten, directeur KHN:
Anniek Mauser, manager duurzaamheid
“Door samenwerking in de keten, van aardappel tot
Unilever Benelux: ”UNOX is in de Nederlandse
‘frietje mét’, komt er een einde aan het wachten op
vleessector procentueel gezien maar een kleine Een wel zeer Hollands product: de rookworst. Een
speler. Echter qua zichtbaarheid een hele
met FNLI, de mogelijkheden tot verduurzaming van
icoonproduct van Unox. Binnen het Unilever-concern
belangrijke speler omdat UNOX één van de
de fritesketen om uiteindelijk frites van duurzaam
worden stappen gezet in de verduurzaming van het
weinige A-merken vertegenwoordigt en tevens
geteelde aardappelen in de fastservice-secto
productportfolio, zeker op het thema ‘dierenwelzijn’.
het grootste A-merk is. Daarmee heeft UNOX een
elkaar en kunnen er concrete stappen worden gezet.”
mogelijk te maken.
enorme communicatiekracht om Beter Leven vlees
Verduurzaming fritesketen
E
Sterrenvlees
bekender en groter te maken bij consumenten. Dit is van belang om de vraag naar Beter Leven vlees te vergroten en daarmee het aanbod en vervolgens het business model van Beter Leven vlees gezonder en efficiënter te maken. Hierbij is nauwe samenwerking in de keten met alle partijen cruciaal. Uiteindelijk hebben varkens, boeren, producenten en
r wordt gekeken naar het proces van duurzaam
En hoe wil de consument dat duurzame frites worden
consumenten baat bij het vliegwiel wat de transitie
geteelde aardappel tot duurzaam ‘frietje mét’; van
aangeboden/vermarkt? Het onderzoek valt uiteen in drie
naar Beter leven vlees van een relatief kleine speler
aardappel via aardappelverwerking en snackbar tot
onderdelen: marktanalyse/businesscase, praktische
met grote zichtbaarheid in beweging zet.”
aan de consument. Maar ook naar het stimuleren van de
uitvoering en marketing & communicatie.
afname van duurzame frites en de communicatie richting
E
ind 2011 lagen UNOX-producten in het schap met
consument.
De basis voor de duurzame fritesketen ligt in het traceer-
De Nederlandse fastservice sector streeft, zeker gezien
baar zijn van de duurzaam geteelde aardappel, dit zal
de huidige ontwikkelingen in de markt rondom duurzaam-
plaatsvinden via de Stichting Veldleeuwerik. De herkomst
heid en verantwoord ondernemen, naar het behoud en
van de aardappel is daarom ook nadrukkelijk geen onder-
de versterking van haar ‘license to operate’ en toekomst-
deel van het marktonderzoek, maar een gegeven.
de totale Nederlandse vlees sector.
gerichtheid. Daarnaast ziet zij een kans om te laten zien
De omliggende processen, zoals o.a. verwerking, transport
Voor de productgroep vleeswaren en vlees is dit initiatief
dat de fastservice sector innovatief en in ontwikkeling is.
en behandeling maken wel onderdeel uit van het onder-
van groot belang. Het is ondersteunend aan de uitrol van
Niet alleen richt deze sector zich steeds meer op
zoek. Dit alles om een goed beeld te krijgen van hoe met
vers varkensvlees met het Beter Leven kenmerk van
de gezondheid van haar gasten, ook verduurzaming van
een duurzame input, een zo duurzaam mogelijke outcome
de Dierenbescherming nu ook onderdelen van het varken
producten is een belangrijk aandachtspunt. Zestig procent
kan worden gerealiseerd. Vermarkting en een interessante
benut kunnen worden die niet als vers vlees afgezet wor-
van de Nederlanders vindt ook dat de horeca leidend
business case zijn belangrijke onderdelen binnen de pilot.
het Beter Leven kenmerk van de Dierenbescherming. Als A-merk gelooft Unox dat haar inzet als het
gaat om dierenwelzijn een groot verschil kan maken voor
den. De kosten van het diervriendelijk houden van de var-
moet zijn om hen te leren duurzaam te eten en drinken
Immers, als de verduurzaming van de fritesketen kosten-
Marc Jansen, directeur CBL:
(onderzoek Motivaction 2011).
technisch niet haalbaar is, dan zal er onvoldoende vraag
“Voor supermarkten en foodservicebedrijven is
het varken. Een ketenproject in alle opzichten: varkens-
kens kunnen zo verhaald worden over een groter deel van
naar komen. Want een heldere business case is niet alleen
vlees en vleeswaren met een omzetaandeel van
houders, verwerkende industrie (o.a. VION Food Group)
Een belangrijk verkoopproduct in de fastservice sector en
van belang om ondernemers in de fastservice te overtui-
meer dan 10 procent een belangrijke productgroep.
en Unox werken samen in dit project. Deze innovatiepilot
met name in de cafetaria’s zijn de frites. Nu al voor een
gen, het zal tevens de consument tot een duurzaam
De afgelopen jaren zijn er stappen gezet om vlees
was een samenwerking van het Platform Verduurzaming
groot deel klaargemaakt op een verantwoord gefrituurde
‘frietje mét’ en de daarbij horende prijs moeten verleiden.
en vleeswaren te verduurzamen. Door wetgeving
Voedsel met het Convenant
wijze (zie www.verantwoordfrituren.nl). De vraag naar
voor dierenwelzijn, en ook door initiatieven uit het
Marktontwikkeling Verduur-
o.a. herkomst van dit product, teelt en productie is een
bedrijfsleven. Zoals het verdoofd castreren van
zaming Dierlijke Producten.
volgende stap en daar zal het marktonderzoek zich op
Franklin Knoop,
biggen en de invoering van het sterrensysteem van
richten. Doel van het onderzoek is om inzicht te krijgen in
cafetariahouder
de Dierenbescherming. Ook is het aanbod in
de markt voor duurzame frites. Daarbij spelen vragen als:
in Zeist: “Door
duurzame alternatieven steeds groter zodat de
is er een markt en hoe groot is deze/hoe snel groeit deze?
bewust te kiezen
consument een weloverwogen keuze kan maken.
voor een duurzaam
Binnenkort wil de retail en foodservice komen tot
product, in dit geval
een basaal bovenwettelijk duurzaamheidsniveau
Eefje de Jong, consument in Tilburg:
duurzame frites,
voor het reguliere assortiment varkens- en kippen-
“Als ik een frietje haal, vind ik het geweldig om
lever ik mijn bijdrage
vlees, waardoor grote stappen worden gezet in de
te weten dat het duurzaam is gemaakt. Het smaakt
aan de verduurzaming
verbetering van omstandigheden voor mens, dier
me dan extra goed.”
van de maatschappij.”
en milieu. Samenwerking tussen alle schakels in de keten is hierbij onmisbaar.”
44
45
6
46
Korte beschrijving van alle 51 innovatiepilots
47
Korte beschrijving van alle 51 innovatiepilots
worden zo veel mogelijk Fairtrade-
voor alle huismerkproducten wil
producten en duurzame vis met het
doorvoeren. Een project van o.a.
u Klimaatneutraal Kaasmaken
MSC-keurmerk verwerkt.
Bakker Barendrecht, Stichting Natuur
In dit project van CONO Kaasmakers
en Milieu, DLV en Wageningen UR.
is een concreet plan van aanpak en
} Van koffiedrab tot oesterzwam*
stappenplan ontwikkeld om tot een
In deze innovatiepilot draait het om
r Voedselverspilling in de catering
een cradle-to-cradle toepassing:
Het was tot voor kort niet bekend
gesloten worden. Dat betekent
klimaatneutrale fabriek te komen, waar zo veel mogelijk kringlopen
Q BSCI-norm
kan worden opgenomen in het
georganiseerd om alle ketenspelers
het hergebruik van koffiedrab dat
wat er in de contractcateringbranche
dat gekeken wordt naar de hele
Nationaal en internationaal houden
certificatieschema. Dit zal gebeuren
daar bewust van te maken en mee
wordt ingezet voor de teelt van
aan voedsel wordt weggegooid.
keten van diervoeding, koeien in
diverse organisaties zich bezig met
door explicieter aandacht te geven
te nemen in de marktvraag, de
oesterzwammen. De gehele keten
Ook zijn de oorzaken van de
de weide en gebruik van mest, tot
het ontwikkelen van criteria voor
aan het productieproces. ‘Best
omgevingseisen en de people-,
is betrokken bij het project, van
voedselverspilling onbekend.
alle processen binnen de fabriek.
arbeidsomstandigheden. Met deze
practices’ worden verzameld, en
planet- en profitontwikkelingen.
producent (GRO-Holland), restaurant-
Daarom heeft Wageningen UR
Urgenda begeleidt het project.
innovatiepilot in de groente- en
kunnen inspiratie bieden aan Veneca-
een onderzoek uitgevoerd in de
fruitketen wil het CBL ervaring
leden. Ook verschijnt een algemene
vervoerder (Vroegop Windig).
contractcateringbranche waar
opdoen met BSCI (Business Social
brochure met alle mogelijkheden van
Compliance Initiative), om zodoende
verduurzaming in de contractcatering.
I Voorbeeldaanpak verduurzaming voedsel FNLI
cateraar (La Place), tot logistiek en
een voortrekkersrol te kunnen spelen
Deze brochure is beschikbaar voor
Op basis van beleid en best practices
q Ketenmodel duurzame eiwitbronnen
wordt in opdracht van en door FNLI
De insectenkwekers verenigd
een voorbeeldaanpak ontwikkeld die
in de Verenigde Nederlandse
bedrijven, al dan niet aangesloten bij branches, verder kan helpen bij
Een project waarbij deelnemende restaurants een menu aanbieden
in het waarborgen van fatsoenlijke arbeidsomstandigheden in de levensmiddelenketen.
W DVD & Zichtboek bij supermarkten en food service bedrijven
alle cateringbedrijven in Nederland.
T Fairtrade Restaurantweek
hebben meegedaan. Het onderzoek
i Systematische verduurzaming mkb in de levensmiddelenindustrie
is opgebouwd uit drie fasen:
Aan de hand van de ervaringen bij
wat is de voedselverspilling per
vier mkb-bedrijven in de Zaanstreek
productgroep, wat zijn de oorzaken
wordt een voorbeeldaanpak
Insectenkwekers (Venik), ZLTO,
van de voedselverspilling en ten
gedefinieerd die de FNLI aanbiedt
Coppens Diervoeding en groothandel
slotte zijn oplossingen gezocht en
aan haar leden. Zo wordt o.a. de
verduurzaming. Dit kan m.b.v. een
Ruig Wild en Gevogelte hebben
geïmplementeerd. (het rapport is te
milieu-impact in kaart gebracht, een
checklist of handleiding (binnen
gezamenlijk het initiatief genomen
verkrijgen via www.veneca.nl)
bundeling van data op het gebied
alle Veneca-contractcateraars aan
waarin biologische producten en
Europese kaders) met generieke
om de marktkansen van insecten
Supermarkten en foodservice kijken
Fairtrade-producten centraal staan.
afspraken voor sectorbrede
als alternatieve eiwitbron onder de
bij de verduurzaming niet alleen
In 2010 deden er 58 restaurants mee
erkenning.
loep te nemen, waarbij de focus op
t Verduurzaming gekweekte vis
naar het assortiment, maar ook
aan de week.
verduurzaming ligt.
Ketenpartij Mayonna stimuleert dat
Via de Stichting Bakkerij Imago
de kweek van de vissoorten tilapia
willen de Nederlandse Bakkerijen
en pangasius wordt verduurzaamd
aanzienlijke besparingen realiseren
van energie, afval, water en emissies.
o Bakery Power 1.0.
logistieke proces. Om succesvol te
Y SavanaGrown
O Aanpak voedselverspilling in de foodservice
kunnen werken aan verduurzaming
AgroFair wil samen met de
Hierbij staan enerzijds
w Verduurzaming van groente- en fruitketens
en het ASC-keurmerk krijgt. In
op het verbruik van energie. Het
is samenwerking in de gehele keten
Stichting Taste een nieuw
het bestelgedrag van de
Telers van The Greenery leveren
Indonesië en Vietnam wordt met
grootste energieverbruik (gas en
noodzakelijk. In het Zichtboek en
en onderscheidend concept
cateringmanager en anderzijds de
producten aan verwerkers en
lokale ondernemers gewerkt, o.a. op
elektra) zit in de ovens, de rijskasten,
op de dvd die zijn uitgegeven door
introduceren in de detailhandel en
afvalpreventie centraal. Kruidenier
snijderijen (Hessing en Groentehof),
het gebied van milieu, voer, arbeid en
het mengproces, de koel- en
CBL, staan bijdragen van voormalig
de voedselvoorziening voor tropisch
Food Service en cateraar Albron
het eindproduct komt uiteindelijk bij
verpakkingen.
vriesinstallaties en het wassen van de
staatssecretaris Bleker, ZLTO, KHN,
fruit genaamd SavanaGrown. Dit
brengen de gegevens in beeld en
Jumbo in het schap te liggen. De
Veneca en de FNLI.
fruit voldoet, naast het Fairtrade- en
stellen een verbetertraject vast.
verschillende ketenpartijen definiëren
y Duurzame zuivelketen
hun stappen op het gebied van
Doel van deze innovatiepilot van
verduurzaming. CLM begeleidt de
NZO samen met LTO is draagvlak te
p Ketenverduurzaming Bietenteelt en verwerking
innovatiepilot.
ontwikkelen voor een gezamenlijke
Suiker Unie heeft tezamen met
aanpak van de meest relevante
een aantal kennisinstellingen een
duurzaamheidsissues. Er wordt
programma opgesteld waarin
naar de winkelinrichting en het
E Praktijkgids Duurzame Horeca
biologisch keurmerk, ook aan vier
kratten.
additionele punten op het gebied van
P Fairtrade@Work
duurzaamheidscriteria: biodiversiteit,
Fairtrade-producten worden
Om de horeca bij inkoop te helpen,
kwetsbare ecosystemen, tegengaan
onder de aandacht gebracht in
is de wegwijzer ‘Verduurzaming van
van oprukkende verwoestijning en
bedrijfsrestaurants, op 600 locaties
voedsel in de horeca’ samengesteld.
het nastreven van zelfredzaamheid
van Albron. In de weekmenu’s worden
e Duurzame teelt groenten en fruit
een meetmethode ontwikkeld om
agrarische ondernemers gerichte
Hierin zijn per productgroep de
van de betrokken telers.
zo veel mogelijk Fairtrade-producten
Albert Heijn heeft een aantal
zaken inzichtelijk te maken voor de
adviezen en tips krijgen om de
en duurzame vis met het MSC-
thema’s aangewezen, waarbinnen
ondernemers. De melkveehouderij
duurzame bietenteelt te verbeteren.
keurmerk verwerkt.
een significante verduurzaming
in Nederland heeft daarbij
Er is oog voor de wisselwerking
wordt doorgevoerd bij producten
aandacht voor energie & klimaat,
tussen de aanpak van meerdere
zoals aardbeien, komkommers
diergezondheid en biodiversiteit.
verduurzamingsthema’s.
duurzaamheidopties beschreven.
R Voorbeeldaanpak contractcatering
U Real Food Congres ZLTO organiseerde een eendaags evenement, het Real Food Congres.
{ Fairtrade@Work
Veneca vindt het belangrijk dat
Real Food wordt in het Nederlands
Fairtrade-producten worden
en prei. Enerzijds aansluitend bij
het onderwerp verduurzaming
omschreven als: beter voor de mens,
onder de aandacht gebracht in
de systematiek van Global GAP,
[ Beter Leven kenmerk
blijvend op de agenda staat. Er
beter voor de omgeving en beter
bedrijfsrestaurants, op 1000 locaties
anderzijds aansluitend bij ‘Puur en
Unilever zet met haar icoonproduct
is onderzocht of het onderwerp
voor de producent. Het congres is
van Sodexo. In de weekmenu’s
Eerlijk’ dat Albert Heijn in 2015
Unox stappen in de verduurzaming
48
49
Korte beschrijving van alle 51 innovatiepilots
van de productie van rookworsten.
verbeteren. Doelstelling is 20 procent
XL het voortouw nemen, zodat het
In samenwerking met ketenpartijen
reductie te behalen. De uitkomsten
assortiment duurzame producten
(varkenshouders en verwerkers zoals
van de pilot zullen door de gehele
zal vergroten en de hoeveelheid
VION) en met de Dierenbescherming
branche gebruikt worden. Minder
verpakkingsafval zal verminderen.
zijn in het laatste kwartaal van 2011 de eerste producten met
afval, minder milieubelasting.
K Duurzaamheidsscan fruitsector
a Ontwikkeling van een duurzaam lunchproduct met insecten voor de catering
g Verdienmodellen voor (agro)biodiversiteit
Unilever. Onder begeleiding van een
Kruidenier Foodservices, cateraar
aan de slag om “op maat” te
Albron, SMK (Stichting Milieu Keur)
verduurzamen. Een duurzame bodem
Cateringbedrijf Appèl onderzoekt
en NAJK (Nederlands Agrarisch
is daarbij de sleutel waar alles om
met een aantal partners zoals de
Jongeren Kontakt) willen samen
draait. Deelnemende afnemers
extern adviseur gaan akkerbouwers
samenwerking met het Convenant
F Ketengewijze aanpak duurzaamheid fris, waters en sappen
ontwikkelt i.s.m. handelspartij Willem
producten op een duurzame wijze
agrariërs die gerichte aandacht
Tussensegment.
De FWS (Nederlandse vereniging
& Drees en cateraar Sodexo een
gebruikt en vermarkt kunnen worden.
aan biodiversiteitversterkende
voor Fris, Waters en Sappen)
duurzaamheidscan zodat telers
Doel is om volgend jaar de eerste
maatregelen besteden, beloond
stelt een gedragscode op en
significante verduurzamingsstappen
producten in het schap te kunnen
worden. Het project sluit aan op de
een duurzaamheidsagenda.
kunnen maken. Als voorbeeld
aanbieden.
wens die leeft op zowel Nederlands
l Mandjesconcept 100 procent duurzame mainstream koffie
Zo worden ambities en roadmaps
wordt een bestaande scan gebruikt
als Europees niveau om agrariërs
Het mandjesconcept van United
een grotere rol te laten spelen bij
Coffee stimuleert omvangrijke
natuurbeheer.
opschaling van het aanbod duurzame
het Beter Leven-kenmerk in het schap gekomen. Een project in
] Transparantie in verduurzaming van de voedselketen binnen de catering
groothandel en Bugs Originals
met ketenpartners een incentive
zullen het duurzaam geteelde
De vakgroep Fruitteelt van LTO
hoe insecten als eiwitgrondstof in
creëren waarbij toeleverende
akkerbouwproduct meenemen in hun eigen marketingstrategie.
voor de thema’s watergebruik, CO2
die in de boomkwekerij wordt
Cateraar Hutten wil haar complete
reductie, afvalpreventie, duurzame
toegepast. Kennispartijen zoals CLM,
keten transparant maken en haar
grondstoffen en eerlijke handel in
Wageningen UR, NFO en HAS helpen
s Haalbaarheidsonderzoek businessmodel Newporc
assortiment verder verduurzamen. De
kaart gebracht.
mee deze scan te ontwikkelen.
Doel van dit businessmodel is om
altijd bekend en van toeleveranciers
G Ketenaanpak biersector
wordt commitment gevraagd op
De grootste Nederlandse brouwers
L Gevarieerd residuvrij fruit op het werk
het gebied van verduurzaming.
willen een ketenanalyse uitvoeren
Deze innovatiepilot wordt in
De opgedane ervaringen worden
waarbij energiebesparing,
samenhang met de duurzaam-
vertaald in een methodiek die ook
transportreductie en emissies aan
heidsscan fruit ontwikkeld. Het
andere bedrijven kunnen gebruiken.
de orde komen. Ook de duurzame
gaat in dit project om de verdere
d Integrale duurzaamheid biologische producten
teelt van de grondstoffen hop en
ontwikkeling van hardfruit (appels
Er wordt door Bio+ in samenwerking
uit te werken tot een praktische
; YFM Academie
brouwgerst wordt geanalyseerd.
en peren) dat residuvrij wordt
met Bionext onderzocht hoe
online handleiding. Vanuit het brede,
De YFM Academie is het jaarlijkse
geteeld en vervolgens met goede
biologische producten kunnen
theoretische verduurzamingsconcept
lesprogramma van de Youth Food
communicatie richting consument
excelleren op steeds meer
wordt doeltreffend gewerkt
Movement waarin studenten en
wordt aangeboden. Fruittelers
verduurzamingsthema’s, waarbij in
met concrete stappenplannen
jonge professionals uit de horeca,
herkomst van producten is dan ook
A BSCI deel 2 Fairtrade en BSCI (Business Social
koffie op de Nederlandse markt.
te introduceren waarbij een forse
h Uitwerking Voorbeeldaanpak Verduurzaming
verduurzamingsslag op meerdere
Om tot een brancheoverstijgende
huismerk koffie-assortimenten,
thema’s tegelijk wordt gemaakt.
voorbeeldaanpak te komen waarmee
volgens gerenommeerde
bedrijven eenvoudig, haalbaar en
duurzaamheidsstandaarden, te
aantoonbaar stappen kunnen zetten
verduurzamen naar 100 procent.
een aantal varkensvleesproducten
is het nodig om de voorbeeldaanpak
Het biedt supermarktformules, grossiers en spelers in de foodservice sector de mogelijkheid om hun
dit project met elkaar vergeleken,
H Duurzame gastvrijheid in horeca
verschillen worden in kaart gebracht.
Koks met uitgesproken gedachten
werken samen met afzetorganisaties,
eerste instantie naar verpakkingen
rondom de verschillende
landbouw- en voedselsector samen
The Greenery heeft aanbod van
over ‘duurzaam’ zijn volop bekend,
Sodexo gaat het op meer dan
en residuen wordt gekeken.
duurzaamheidsdomeinen (waaronder
nadenken en bouwen aan een
groente- en fruitproducten van
maar hoe wordt het aan gasten
1000 locaties aanbieden.
inkoop, operatie, management en
duurzaam voedselsysteem. De YFM
overzee in beide categorieën.
gepresenteerd? Deze innovatiepilot
communicatie).
Academie biedt elk jaar plek aan 25
Compliance Initiative) worden in
Bij steeds meer (330) restaurants in
‘witte brigade’ (de koks) in contact
: Introductie plantaardige vleesalternatieven in het out-of-homekanaal
Nederland kon in november 2011
met producenten van duurzame
een ‘Puur Menu’ gekozen worden. In vervolg op 2010 staan steeds meer
S Puur! Restaurantweek
gecertificeerde producten op het menu, naast Fairtrade ook biologisch en MSC (duurzame) vis. Een project in samenwerking met o.a. Oxfam Novib en KHN.
D Afvalmanagement sausfabrikanten
brengt zowel de ‘zwarte brigade’ (de gastheren en gastvrouwen) als de
f De gevulde paprika - verduurzaming voorverpakte maaltijden
j Solidair met Soja
gemotiveerde jonge mensen die zich hier actief voor willen inzetten. Via
Primaire producenten (boeren en
Biologische soja wordt geproduceerd
een werkopdracht zal de YFM het
Bij vleesvervangers is niet zozeer
tuinders), verwerkende industrie
volgens de regels voor de biologische
Platform adviseren hoe bestaande
producten, zodat zij hun gasten beter
het verduurzamen van het aanbod
(Hessing en Groentehof) en
landbouw. De pilot Solidair met Soja
pilots van het Platform opgeschaald
kunnen voorlichten.
de grootste uitdaging, maar het
supermarkt (Jumbo) ontwikkelen
van Greenfood International gaat
kunnen worden.
vermarkten van de producten.
samen met SNM (Stichting Natuur
nog een stap verder door sociale
Cateraar Albron onderzoekt met een
en Milieu) een nieuw duurzaam
productiecriteria toe te voegen aan
aantal partners (o.a. restaurants en
geproduceerd product-marktconcept
de biologische productiecriteria, zoals
Z Valorisatie van reststromen
producent Ojah) hoe plantaardige
in de categorie voorverpakte
een verbod op kinderarbeid en eisen
Hutten catering laat na eerdere
J Aanpak grootverpakkingen in het Fairtrade-assortiment voor Out of Home-markt
alternatieven voor vlees kunnen
samengestelde producten.
rondom de arbeidsomstandigheden
onderzoeken bij contractcatering
De wil en wens om Fairtrade-
worden aangeboden. De kennis
Denk daarbij aan maaltijdsalades,
voor de boer.
nu specifiek voor partycatering
producten te gebruiken in de Out
zal gedeeld worden met de gehele
wokpakketten, kant-en-klare
of Home-markt is aanwezig, veelal
vleesvervangerssector.
groenteproducten. Zo worden
onderzoek doen naar de oorzaken
De branchevereniging NVSF
zijn de verpakkingseenheden echter
bijvoorbeeld milieukeurniveau
(Nederlandse Vereniging van
te klein om het in dat kanaal toe te
paprika’s gebruikt en wordt de
k Stichting Veldleeuwerik: verduurzamen van de akkerbouwerskolom
kenmerken van partycatering en evenementen volgt een nulmeting,
Sausfabrikanten) doet met Remia
passen. In de pilot zullen de Stichting
vleescomponent vervangen door
Stichting “Veldleeuwerik” is een
een project om afvalmanagement te
Max Havelaar, Sodexo i.s.m. Deli
een plantaardig alternatief.
initiatief van o.a. Heineken en
50
en verbetermogelijkheden van reststromen en voedselverspilling. Na een analyse naar de relevante
51
Korte beschrijving van alle 51 innovatiepilots
verbeterstappen worden ingezet
in de aardappelteelt en
begonnen met een inventarisatie
en er volgt een nameting. Er wordt
aardappelverwerking. Maar ook naar
van milieu-impact door middel van
samengewerkt met het bedrijfschap
het stimuleren van de afname van
de Planetscan (ontwikkeld door
horeca en catering en KHN waarmee
duurzame frites en de communicatie
KWA Bedrijfsadviseurs). Daarna
deze pilot sectorbreed wordt ingezet.
richting consument.
wordt gewerkt aan het benutten
X Geen vinkje maar een veldleeuwerik
B Eindeloos & Eindeloos Brood
In Stichting Veldleeuwerik werken
Brood bevat na de verkoopdag
verduurzamingsbeleid in missie en
akkerbouwers en hun afnemers
nog de volgende waardevolle
visie, en activatie van personeel.
aan de hand van tien internationaal
grondstofcomponenten: o.a.
erkende indicatoren aan het verder
zetmeel, eiwitten, vezels, granen,
verduurzamen van de akkerbouw
zaden, pitten, krenten, rozijnen,
productiekolom. Deze pilot richt
mineralen. Met het project Eindeloos
zich op het ontwikkelen van een
Brood beogen Van Rijsingen Groep
certificeringsmethodiek om de
BV en Baker’s Basket BV met een
verduurzamingsprocessen van deze
eerste scheiding een bruikbare
akkerbouwers inzichtelijk te maken.
zetmeelcomponent te winnen. Het
Doelstelling is tevens het aantal
succes kan worden vervolgd door het
deelnemende akkerbouwers te laten
aantal scheidingunits uit te breiden
groeien naar 300 bedrijven in 2014 in
en de afstand tot de leveranciers /
Zuid West Nederland met uitrol vanaf
afnemers te verkleinen.
2015 in heel Nederland.
C Duurzaam Dineren in de horeca
van verbeterkansen, interne en externe communicatie over verduurzaming, verankering van
N Valoriseren aardappeleffluent Als reststroom uit aardappelzetmeel
De KHN werkt aan een inhoudelijke
resteren aardappelvezels die
en technische koppeling tussen
voedingsvezels, suikers, eiwitten,
het duurzaamheidsprofiel van Iens.
vitaminen en mineralen bevatten. In
nl en DuurzamerEten.nl. Hierdoor
dit project van Nutravit Technology
moet het proces van verduurzaming
en Avebe wordt een procedé
Postbus 693
in de horeca versneld worden
wordt ontwikkeld om nuttige
4200 AR Gorinchem
en krijgt DuurzamerEten.nl een
voedingsvezels te onttrekken
[email protected]
versterking vanuit de restaurateurs.
aan zowel aardappelvezels als
www.verduurzamingvoedsel.nl
Juli 2012 waren er al 1096
suikerbietenpulp, fruitpulp en
duurzaamheidsprofielen op Iens en
groenteafval. Om het vervolgens
dat moeten er volgend jaar 2500
om te zetten in aardappelstroop en
worden. Uniek aan dit project van
natuurlijke suikers voor o.a. sportgels
de KHN is de versterking van de
die in de juiste dosering zonder
online verduurzaming-dialoog tussen
pieken door het lichaam worden
Platform Verduurzaming Voedsel
ondernemer en consument.
opgenomen.
Archief Ideas*Bureau voor de Vorm
V KHN: Verduurzaming fritesketen Koninklijke Horeca Nederland (KHN) onderzoekt in deze pilot de
M Nederlandse vereniging voor sausfabrikanten: Versnelling en opschaling verduurzaming in het mkb
mogelijkheden tot verduurzaming
Met de voorbeeldaanpak uit de
van de fritesketen om uiteindelijk
FNLI pilot van 2011 en 2012 kunnen
frites van duurzame aardappelen
mkb-bedrijven op een betaalbare
in de fastservicesector mogelijk
en laagdrempelige manier aan de
te maken. Er wordt gekeken naar
slag met verduurzaming. Via een
het stimuleren van verduurzaming
inspirerende digitale gids wordt
52
Colofon
Uitgave
Redactie en projectbegeleiding
Platform Verduurzaming Voedsel
Koole Communicatie in samenwerking met Bureau Platform Verduurzaming Voedsel en het ministerie van EZ
Fotografie
Grafische vormgeving
Beeldarchief deelnemers innovatiepilots
Ideas*Bureau voor de Vorm b.v. te Haarlem www.ideas.nl
Drukwerk
Papier
Oplage
Projectcolor te Hoofddorp
Komt uit verantwoord beheerde bossen
500 exemplaren December 2012
53
Resultaten van drie jaar Platform Verduurzaming Voedsel 2009-2012
De kracht van ketensamenwerking
