reo -rapportage Derde kwartaal 2014

reo®-rapportage Derde kwartaal 2014

F&C beleggingsfondsen

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Inhoud Inleiding 3 Terugblik kwartaal

3

Engagement derde kwartaal

5

Milestones derde kwartaal

6

Engagement en milestones per fonds

Aandelen wereldwijd

Aandelen Amerika

Aandelen Europa Aandelen Opkomende Markten Global Convertibles Global Credits High Yield Multimanager Aandelen Amerika Multimanager Aandelen Europa Multimanager Aandelen Pacific Multimanager Aandelen Opkomende Markten

7 7 15 17 20 21 23 26 27 30 33 34

2

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Inleiding In dit verslag vindt u gedetailleerde informatie over de manier waarop F&C het afgelopen kwartaal (mede) namens u ondernemingen heeft aangesproken en welke resultaten er zijn bereikt. Ook rapporteren wij de uitkomsten van ons engagement (mijlpalen). F&C heeft het afgelopen kwartaal 130 ondernemingen aangesproken en 31 mijlpalen bereikt. Deze mijlpalen zijn doorgaans de uitkomst van engagement over eerdere kwartalen.

Terugblik kwartaal F&C heeft het afgelopen kwartaal de engagementscontacten met bedrijven in de grondstoffenhandel verhoogd in het kader van het lopende engagementproject inzake internationale voedselveiligheid en de volatiliteit van de voedselprijzen. Wij willen graag betere informatievoorziening en specifieke actie op drie belangrijke terreinen: strategieën voor duurzaam landbouwaanbod op de lange termijn, beheersing van de handelsrisico’s/risico’s die voortvloeien uit verscherpt toezicht en lobbyactiviteiten richting de overheid. Wij hebben de toezeggingen en informatieverschaffing van ondernemingen op die drie punten geanalyseerd en zullen ook het komende kwartaal weer de dialoog met de betreffende bedrijven aangaan. Verder is er contact gezocht met ruim 41 internationale farmaceutische bedrijven die activiteiten in China ontplooien. Wij hebben de voorzitters gevraagd hoe de betreffende onderneming het risico van omkoping en corruptie binnen de Chinese activiteiten ondervangt. De Chinese overheid heeft sinds 2013 het vizier gericht op de ethische werkwijzen van farmaceutische bedrijven. F&C pleit voor meer robuuste systemen die voorvallen van omkoping en corruptie moeten signaleren en voorkomen, waarbij tevens rekening wordt gehouden met de problemen die hiermee gepaard kunnen gaan in landen met uiteenlopende normen en werkwijzen. Klimaatverandering is ook een speerpunt, waarbij wij ons richten op twee terreinen: beïnvloeden van het overheidsbeleid en direct aanspreken van ondernemingen. Zo kon het Global Investor Statement, dat in september in New York aan Secretaris-Generaal Ban Ki Moon van de Verenigde Naties werd gepresenteerd, op onze steun rekenen. We hebben verder onze engagement uitgebreid naar nutsbedrijven. Niet alleen vragen we hoe zij de beleidsrisico’s evalueren, we verzoeken ook om meer toezicht vanuit het bestuur en meer transparantie naar beleggers.

GSK krijgt boete in China GlaxoSmithKline (GSK) is in september door de Chinese autoriteiten beboet voor omkoping (£ 297 miljoen). Dit was - samen met de voorwaardelijke gevangenisstraf voor bestuurders van GSK - de uitkomst van het onderzoek naar het corruptieschandaal van vorig jaar. F&C heeft het afgelopen jaar nog een aantal andere farmaceutische bedrijven in China onderzocht en de aangeschreven ondernemingen gestimuleerd om een robuust systeem in te stellen dat voorvallen van omkoping en corruptie moet signaleren en voorkomen. We benadrukten ook hoe belangrijk het is dat de bedrijfstop een duidelijk signaal afgeeft dat corrupte werkwijzen niet worden getolereerd; wij pleitten ervoor dat de onderneming duidelijk maakt wat omkoping precies inhoudt en dat er sprake dient te zijn van transparant beleid, duidelijke consequenties, sterke bewakingssystemen, een duidelijke koppeling met het beloningsbeleid en een krachtige klokkenluiderregeling. F&C zal de reacties van de diverse bedrijven evalueren en daarna in gesprek gaan met het senior management.

Dieper graven naar oliezanden F&C heeft samen met een kleine groep andere beleggers de oliezandactiviteiten van Suncor in het noorden van de Canadese staat Alberta bezocht. De reis werd georganiseerd door de Principles for Responsible Investment voorafgaand aan de jaarconferentie 2014 in Montreal. Wij kregen inzicht in de winning en verwerking uit oliezanden van bitumen alsook de belangrijkste sociale en milieuaspecten van de ontwikkeling van oliezanden en konden zelf beoordelen wat de sector daarmee doet. We hebben ons bij onze evaluatie mede laten leiden door gesprekken met belanghebbenden, onder andere met afgevaardigden van de lokale gemeenschap en milieugroeperingen.

F&C heeft kunnen zien hoe belangrijk het is dat: n exploitanten beschikken over speciale, geavanceerde systemen en doordacht beleid; n er wordt geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling van de winningstechnologie om zo het effect op het milieu te reduceren; n er wordt samengewerkt op sectorniveau aan initiatieven; n er binnen een krachtig bestuurskader wordt geopereerd. Bij elkaar kunnen deze stappen veel van de kritiek verzachten waar de sector de afgelopen jaren mee te maken kreeg. Ook kan de duurzaamheidsprestatie hierdoor verbeteren op het gebied van bijvoorbeeld CO2- en waterintensiteit, de omgang met afvalslik alsook gezondheid & veiligheid.

3

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Ondanks de geleidelijke verbeteringen staat de sector nog voor de nodige uitdagingen. De relatie met de lokale bevolking blijft moeizaam, gevaarlijke vloeistoffen uit al langer aanwezige residubekkens sijpelen in de bodem en de programma’s voor de bewaking van de lucht- en waterkwaliteit zijn niet krachtig genoeg. De verwachting is dat de productie van olie uit oliezanden de komende 20 jaar verdubbelt, waardoor deze problematiek alleen nog maar zwaarder gaat wegen. De sector is onvoldoende voorbereid op het cumulatieve effect van die groei en niet alleen op maatschappelijk gebied en voor wat betreft het milieu. Ook de ontwikkelingen in het kader van de internationale reactie op klimaatverandering en het effect daarvan op het eigen voortbestaan worden onvoldoende meegenomen.

Recordboetes voor banken In de bankensector zijn de boetes en schikkingen naar aanleiding van onderzoek door de toezichthouders het derde kwartaal schrikbarend gestegen. Bank of America, Citigroup en BNP Paribas tekenden voor de hoogste betalingen aan de Amerikaanse autoriteiten in de geschiedenis. Bank of America betaalde $ 16,7 miljard en Citigroup $ 7 miljard aan het Department of Justice in verband met misleiding van beleggers over de risico’s en kwaliteit van rommelhypotheken, die zo’n belangrijke rol hebben gespeeld in de internationale financiële crisis. Het aan Bank of America opgelegde bedrag is de omvangrijkste schikking met een rechtspersoon in de Amerikaanse geschiedenis: er is in tientallen onderzoeken ernstig tekortschieten geconstateerd. De Franse bank BNP Paribas zag zich afgelopen zomer geconfronteerd met een boete van $ 9 miljard voor het overtreden van de Amerikaanse economische sancties op transacties met Soedan, Iran en Cuba. De bank heeft een kwartaalverlies van € 4,3 miljard moeten nemen en de voorzitter is afgetreden. F&C heeft het afgelopen kwartaal een aantal toonaangevende internationale banken (soms via de voorzitter van het bestuur) op deze kwesties aangesproken, waaronder Bank of America. We zien verdere verbeteringen in de interne controles en investeringen in de compliancefunctie. Wel hameren we er bij banken op om te bewijzen dat er een duidelijke cultuuromslag en het gedrag plaatsvindt. Het doel daarvan is om het risico op nog strengere regelgeving en de kans op nog hogere boetes in de toekomst te verminderen.

De lokale context In het 3e kwartaal 2014 laaide de discussie over het uitsluiten van Israëlische banken weer op. F&C was begin september aanwezig bij een seminar van de FNV waar dit onderwerp uitgebreid is besproken. Wij zijn van mening dat institutionele klanten een generiek beleid moeten hebben voor het beleggen in zogenaamde conflictgebieden. F&C sluit zich o.a. aan bij “Guidance on Responsible Business in Conflict-Affected and High -Risk Areas”1 die hierover zijn opgesteld.Bovendien is het aan de klanten zelf om te bepalen of op basis van de door ons ontsloten informatie bepaalde activiteiten danwel ondernemingen moeten worden uitgesloten. Ook heeft F&C in het 3e kwartaal contact gehad met de Autoriteit-Financiële Markten over de risicoradarlijst voor wat betreft uitsluitingen op het gebied van clusterbommen en landmijnen. Deze lijst is inmiddels geüpdatet en betreft een 7-tal ondernemingen. Het komende kwartaal zullen wij de uitkomsten van de VBDO-benchmarkstudie evalueren, de jaarlijkse consultatie voor wat betreft engagementprioriteiten voor het komende jaar houden en samen met F&C’s MVB-werkgroep een actieplan voor het komende kalenderjaar opstellen.

https://www.unglobalcompact.org/docs/issues_doc/Peace_and_Business/Guidance_RB.pdf

4

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement derde kwartaal Aantal aangesproken ondernemingen

130

Aantal behaalde milestones

31

Engagement naar onderwerp 100

80

60

40

20

0

Milieustandaarden

Bedrijfsethiek

Mensenrechten

Arbeidsomstandigheden

Volksgezondheid

Ondernemingsbestuur

Beleid op milieu en maatschappij

Engagement naar regio

VK

15,67%

Europa (ex VK)

28,36%

Noord-Amerika

20,90%

Azië (ex Japan)

13,43%

Japan Overige

7,46% 14,80%

5

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Milestones Derde kwartaal 2014 Het afgelopen kwartaal hebben we 31 zogenaamde ‘milestones’ geboekt. Bij F&C spreken we van zo’n milestone als het beleid, de prestatie of het gedrag van een onderneming door tussenkomst van F&C verbetert. De rating van de milestones wordt weergegeven met 1, 2 of 3 sterren; drie sterren geeft het grootst mogelijke effect op de aandeel en/of obligatiehouderswaarde weer en één ster een kleine verandering. In alle gevallen wordt gekeken naar de toegevoegde waarde op de lange termijn.

Milestones naar onderwerp

Milieustandaarden

17,65%

Bedrijfsethiek

11,76%

Mensenrechten

11,76%

Arbeidsomstandigheden

14,71%

Volksgezondheid Ondernemingsbestuur Beleid op milieu en maatschappij

5,88% 32,35% 5,88%

6

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd

H B F G M D K Engagements

Land

Abbott Laboratories

VS

American International Group (AIG)

VS

Hess Corporation

VS

Archer Daniels Midland Company Banco Santander BG Group BP BHP Billiton

VS Spanje VK VK VS

Chevron Corporation

VS

The Coca-Cola Company

VS

Honda Motor

VS VS

CVS Health Corp

VS

Bank of America Corporation

VS

Novo Nordisk ConocoPhillips Company Repsol S.A. Schlumberger Ltd. Thermo Fisher Scientific Inc. Unilever NV Walmart Stores Inc Teva Pharmaceutical Industries Ltd

VS Spanje VS

M

D

K K K

D D

F F

G G G

H

B B B

K K K K D D D D

F

B H H H B F

VS

VK

Antofagasta

VK VK Zuid-Afrika

Marks & Spencer

VK

Standard Chartered Plc

VK

Lloyds Banking Group

VK

Australia & New Zealand Banking Group Ltd

Australië

Rio Tinto

Australië

Woodside Petroleum

Australië

Nissan Motor

Japan

Suzuki Motor Corp

Japan

B

D

Frankrijk

Societe Generale SA

Frankrijk

Ahold

Nederland

Allianz

Duitsland

F

G

Duitsland

BMW

Duitsland

Deutsche Bank AG

Duitsland

BASF SE

Duitsland

B H H H

B

D G

B

F

D

Nederland

Iberdrola SA

Spanje

K K K K K K

H F

K K K K K K

F F F F H

B B

F

G G

D D

D D

H F H H

B

K K K K K K K

G

Italië

Heineken NV

K

H

Italië

RWE AG

K K K

M

Japan

BNP Paribas

K

K K K

G G

Israël

AstraZeneca

Assicurazioni Generali SpA

K K

F

VS

Canada

Mediobanca SpA

D D

G

Nederland

Canada

Toyota Motor Corp

F

OnderBeleid op milieu en nemingsbestuur maatschappij

M

VS

Suncor Energy Inc

Impala Platinum Holdings

VolksArbeidsomstandig- gezondheid heden

B

H H H H

Denenmarken

Pacific Rubiales Energy Corp.

HSBC

Mensenrechten

B B

Japan

International Business Machines (IBM)

Wells Fargo & Company

H H H H H H

Bedrijfsethiek

Australië

JPMorgan Chase & Co

Exxon Mobil Corp

Milieustandaarden

D F H

K K

7

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg)


Siemens AG Roche Holding OMV AG

Land

Japan Zweden

Grupo Mexico SAB de CV

Mexico Duitsland

Urban Outfitters

VS Zuid-Afrika

CEZ (Ceske Energeticke Zavody)

Tsjechië

Petroleo Brasileiro S.A. (Petrobras)

Brazilië

ENI Mitsubishi UFJ Financial Group

Italië VK

Twitter Inc

VS

Southern Copper Corporation Lonza Group AG

Australië VS Mexico

Gazprom

Rusland Rusland

MTN Group

Zuid-Afrika

Ambev S.A.

Brazilië

Cia Brasileira de Distribuicao (GPA)

Brazilië

America Movil SAB de CV

Mexico

Bunge Limited

VS

Sysmex Corp

Japan

National Grid

VK

Adidas

Duitsland

Deutsche Telekom AG

Duitsland

Anheuser-Busch Inbev

België

Statoil

Noorwegen

Glencore plc

Zwitserland

Centrica Plc

VK

Amazon.com Inc. Telenor ASA BRF Brasil Foods

VK

KGHM Polska Miedz SA

Polen

Kraft Foods Group Inc

VS

AbbVie Inc

VS

Deutsche Boerse UBS AG

Hong Kong

H F H H

G G G

VS VK Polen

Lundin Petroleum AB

Zweden

Ferrovial S.A.

Spanje

Sumitomo Mitsui Financial Group

Japan

Mizuho Financial Group Inc

Japan Frankrijk

D D

K K K K K K K K

D H

G F B

M

D

K K K

F H H B H H H

G

M

G F

H

G G

M

F H

M

D D D D D D D D

B H

K K K K

K K K K K K

D G G G

H H H H

M B

H H H H

B

G G

B M

H

F H H F F

K K K K K K K K K

D D D D D D K

G G

B

D D

F F F F

Zwitserland

British American Tobacco

Sanofi

F F

Duitsland

Goldman Sachs Group PGE SA

B H

VS Brazilië


G

Noorwegen

Randgold Resources Ltd

Anhui Conch Cement Co Ltd

H

Zwitserland

Fomento Economico Mexicano Lukoil


D

Japan

GlaxoSmithKline Fortescue Metals

Mensenrechten

B

Zuid-Korea

Fuchs Petrolub Mr Price Group Ltd

Bedrijfsethiek

Duitsland Zwitserland

Svenska Handelsbanken Ab KIA Motors Corp

Milieustandaarden

K K K K

8

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg)


Land

Milieustandaarden

Anglo American

VK

H

Google Inc.

VS

Royal Dutch Shell

VK

China Shenhua

China

Daiichi Sankyo Co Ltd

Japan

Bedrijfsethiek

Mensenrechten

B

F

H H



D G

K K K

B

Milestones Barrick Gold Corporation

Canada

Exxon Mobil Corp

VS

Motorola Mobility, Inc.

VS

ConocoPhillips Company

VS

Potash Corporation Of Saskatchewan

VS

Intel Corporation

VS

Intel Corporation

VS

Microsoft Corporation

VS

Antofagasta

VK

Antofagasta

VK Australië

Santos

Australië

Nippon Express

Japan

Sekisui House Ltd

Japan

Toray Industries Inc

Japan

Societe Generale SA

Frankrijk

H&M Hennes & Mauritz AB

Zweden

Hon Hai Precision Industries

Taiwan

Delta Electronics

Taiwan

GlaxoSmithKline Yamada Denki Co Ltd

F G H G F K D D

VK

Rio Tinto

ENI

F H

Canada

Cisco Systems

Croda International plc

F H

H H D D D B B G B

Italië

G

VK

M

Japan

Sberbank of Russia

Rusland

Sberbank of Russia

Rusland

BRF Brasil Foods

Brazilië

D D B M

9

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Antofagasta Milestone rating: Antofagasta heeft de rol van voorzitter en CEO gescheiden, wat een betere verdeling van de verantwoordelijkheden en sterkere bestuursstructuur zou moeten opleveren. F&C heeft bij de uitoefening van stemrecht en in de dialoog met de onderneming voortdurend gepleit voor een scheiding van de twee functies. Dit vinden wij belangrijk voor een duidelijk evenwicht in de macht en voor een goede verantwoording. Antofagasta Milestone rating: De International Council on Mining & Metals (ICMM), een samenwerkingsverband van mijnbouwconcerns die pleiten voor de duurzame ontwikkeling van de mijnbouwsector, heeft ingestemd met de toetreding van Antofagasta als lid. Door zich aan te sluiten bij de ICMM zegt Antofagasta toe een verzameling duurzame principes te zullen invoeren, te zullen rapporteren over de prestaties aan de hand van die principes en een onafhankelijke derde over de invoering te zullen laten oordelen. Met deze belangrijke stap kan de onderneming duurzaamheidskwesties met collega-bedrijven afstemmen en samen leren van de uitdagingen bij de aanpak daarvan. Wij hadden er bij Antofagasta op aangedrongen zich door de beste werkwijzen in de sector te laten leiden, internationale standaarden over te nemen en zich bij de ICMM aan te sluiten. Barrick Gold Corporation Milestone rating: Barrick heeft in alle bedrijfslocaties het streefdoel gerealiseerd van toegankelijke klachtenprocedures die bij de cultuur passen. Ook de transparantie over de feitelijke uitkomsten van die procedures is verbeterd: de onderneming sorteert klachten per activiteit en project. Dat de lokale gemeenschap nu gemakkelijk eventueel ongenoegen kan aankaarten, is gunstig voor het maatschappelijk bestaansrecht van de onderneming. F&C onderhoudt al vele jaren actieve contacten met Barrick over problemen met lokale gemeenschappen. Verbetering van de beheersing en rapportage van klachten is daar onderdeel van. BRF Brasil Foods Milestone rating: BRF herziet de voedings- en gezondheidsstrategie met als beoogde uitkomst nauwere samenwerking met medisch specialisten, minder zout en vet in kant-en-klaarproducten, investering in onderzoek naar nieuwe producten en vervangers van ingrediënten en samenwerking met openbare instellingen aan de bewustwording over voedingskwesties. BRF kan op die manier de bedrijfsrisico’s en -kansen die samenhangen met obesitas, diabetes en andere voedingsgerelateerde ziekten in thuismarkt Brazilië beter beheersen. Voor deze grootste Braziliaanse producent van verwerkt voedsel (waaronder snacks en kant-en-klaarmaaltijden) zijn dit belangrijke bedrijfsrisico’s. F&C heeft de onderneming bij een bijeenkomst op het hoofdkantoor gevraagd om een specifiek beleid op voeding. Cisco Systems Milestone rating: Cisco heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Cisco wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Cisco kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Cisco in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten. ConocoPhillips Company Milestone rating: ConocoPhillips heeft een streefdoel gepubliceerd voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen: 3% à 5% ten opzichte van de ‘business-as-usual’-ramingen voor 2015. Dit streefdoel valt samen met vergelijkbare toezeggingen van andere Amerikaanse olie- en gasmaatschappijen. Zo’n streefdoel stimuleert maatregelen voor de energie-efficiëntie, verbetert de algehele beheersing van risico’s en kansen die met CO2 samenhangen en zorgt voor meer verantwoording voor de prestaties. F&C had de afgelopen jaren in diverse bijeenkomsten en ook schriftelijk op zo’n streefdoel aangedrongen.

10

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Croda International plc Milestone rating: Croda heeft in de langetermijnbonusregeling de koppeling met de prestaties versterkt: de winst per aandeel en het totale aandeelhoudersrendement worden verankerd in een algemene financiële onderbouwing. De remuneratiecommissie buigt zich in het vervolg over uiteenlopende maatstaven voor de onderliggende financiële prestaties voordat de aandelen alleen op basis van de bedrijfswinst en het aandeelhoudersrendement onvoorwaardelijk worden. Deze beslissing komt na gesprekken van F&C met de voorzitter van de remuneratiecommissie. Daarin hadden wij onze zorg over de huidige gecombineerde prestatiemaatstaven overgebracht en dan vooral dat deze mogelijk de onderliggende prestaties van de onderneming niet goed weergaven. Delta Electronics Milestone rating: Delta heeft in de gedragscode specifieke bepalingen over omkoping en corruptie opgenomen waarin ook aspecten als opleiding/ scholing, klachtenprocedures en disciplinaire maatregelen aan de orde komen. Het concern kan zo de risico’s van omkoping en corruptie beter beheersen, waarmee het zich via de activiteiten in Azië geconfronteerd ziet. We hadden Delta eerder al gewezen op het verhoogde financiële risico van nieuwe anti-omkopingswetten en een strengere wetshandhaving. We hebben de onderneming gevraagd beleid te ontwikkelen en in te voeren om die risico’s te ondervangen. ENI Milestone rating: ENI heeft de informatieverschaffing over veiligheid op de werkplek verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over situaties waarin het bijna fout ging. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en effectiviteit van de veiligheidssystemen om ongelukken te voorkomen. F&C had ENI de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten hoe effectief het veiligheidsbeheer is. We dringen verder aan op vergelijkbare resultaten op het gebied van de procesveiligheid. Daarbij kan gedacht worden aan voorvallen die tot lekkage kunnen leiden. Exxon Mobil Corp Milestone rating: Exxon heeft de informatieverschaffing over de procesveiligheid verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over voorvallen die tot (olie)lekken kunnen leiden. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en over de effectiviteit van veiligheidssystemen om ongelukken te kunnen voorkomen. F&C had Exxon de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten wat de invloed van het veiligheidsbeheer is. We dringen aan op verdere hervormingen en vragen om vergelijkbare gegevens over situaties waarin het bijna fout ging en er grote(re) ongelukken zijn vermeden. GlaxoSmithKline Milestone rating: GlaxoSmithKline heeft verder invulling gegeven aan het commitment om de toegang tot de zorg in Afrika te verbeteren: het concern investeert samen met de Zuid-Afrikaanse Medical Research Councils in onderzoek naar niet-overdraagbare ziektes (zoals kanker en diabetes). Een breder aanbod medicijnen kan de internationale zorgproblemen helpen oplossen, terwijl Glaxo tegelijkertijd voor meer marktaandeel, een groeiende afzet en betere aandeelhouderswaarde zorgt. F&C stimuleert het concern om de transparantie te verbeteren en nog meer medicijnen op te nemen in de strategie voor de toegang tot zorg. H&M Hennes & Mauritz AB Milestone rating: F&C heeft in het kader van de actieve contacten met H&M aangedrongen op meer toezicht door het bestuur op het risicobeheer (onder andere van de ketenproblematiek en omkoping & corruptie). In 2014 heeft het kledingconcern voor het eerst laten weten dat de raad van bestuur zich over strategische kwesties op duurzaamheidsgebied had gebogen, zoals via rapporten over de naleving van de gedragscode, duurzamer katoen, klimaateffect en anticorruptie. Deze melding volgt op de verbeterde rapportage over de anticorruptieinspanningen bij H&M (zoals klokkenluidercijfers, de uitkomst van onderzoek, trainingspercentages en -doelstellingen en de toepassing van de gedragscode op leveranciers). Natuurlijk is dit nog maar een begin en is er nog volop ruimte voor verbetering. Toch zijn we blij te zien dat de onderneming nu de zorg van beleggers over mogelijk zwakke punten op dit risicogebied serieus oppakt.

11

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Hon Hai Precision Industries Milestone rating: Hon Hai heeft onderdelen van de gedragscode gepubliceerd (o.a. arbeidsomstandigheden, gezondheid en veiligheid, milieubeheer en anticorruptie). Ook zijn de implementatieprocedures geschetst. Gezien het omvangrijke personeelsbestand is meer transparantie over de groepsbrede gedragscode een belangrijke stap naar een consequentere aanpak van deze duurzaamheidskwesties. Met nog meer informatie over de resultaten zouden ook beleggers en andere belanghebbenden beter kunnen beoordelen hoe effectief de beheersing van deze risicogebieden is (vooral ook omdat Hon Hai niet wordt gecontroleerd door externe partijen als de Fair Labour Association). Intel Corporation Milestone rating: Intel verlangt sinds kort van de belangrijkste leveranciers informatie over de uitstoot van broeikasgassen. De onderneming wil verder weten welke voortgang er is geboekt met de formulering van doelstellingen en de realisatie van uitstootverlagingen. De resultaten worden gemeld aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Intel ontwikkelt op basis hiervan scorekaarten voor milieuprestaties. Aan de hand van die indicatoren kan de kwaliteit en de programma’s van leveranciers worden beoordeeld. Door een betere beheersing van en informatieverschaffing over de CO2-uitstoot in de keten kunnen beleggers ook beter inschatten met welke risico’s en kansen op het gebied van klimaatverandering de ketenpartij te maken heeft. F&C neemt actief deel aan het Carbon Action-project onder leiding van het CDP en de Principles for Responsible Investment. Carbon Action wil geselecteerde ondernemingen (waaronder Intel) stimuleren om de directe en indirecte CO2-uitstoot beter te beheersen. Intel Corporation Milestone rating: Intel heeft een aantal initiatieven ingevoerd die de beheersing van maatschappelijke risico’s in de keten (arbeids- en mensenrechten) moeten verbeteren. Van de belangrijkste leveranciers verlangt de onderneming onder andere een duurzaamheidsrapport op basis van de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI), dat ze sociale en andere duurzaamheidscriteria toepassen bij kwaliteitsbeoordelingen en strengere eisen stellen aan compliance, transparantie en capaciteitsopbouw. De onderneming publiceert nu ook een samenvatting van de controlebevindingen en eventuele corrigerende maatregelen. Dankzij deze initiatieven kan Intel nu ook beter omgaan met de complexiteit van de wereldwijde keten. F&C had de onderneming eerder al in een brief verzocht om een duidelijke strategie te ontwikkelen die de arbeidsomstandigheden in de fabrieken moet zeker stellen, om een systeem voor fabriekscontrole in te voeren, informatie over de naleving te publiceren en prioriteiten voor corrigerende maatregelen te formuleren. Microsoft Corporation Milestone rating: Microsoft heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Microsoft wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Microsoft kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Microsoft in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten. Motorola Mobility, Inc. Milestone rating: Motorola heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat de onderneming wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Motorola kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts) regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Motorola in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten.

12

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Nippon Express Milestone rating: Nippon heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van internationale beleggers over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt. Potash Corporation Of Saskatchewan Milestone rating: Potash heeft een rapport gepubliceerd over de inkoop van fosfaaterts uit het betwiste gebied in de Westelijke Sahara. Daar is sprake van herhaaldelijke beschuldigingen over schendingen van de mensenrechten met betrekking tot de lokale bevolking. In het rapport wordt nog niet afdoende uitgelegd hoe de onderneming de mensenrechtenrisico’s in deze lastige keten beheerst (er wordt bijvoorbeeld niets gezegd over een due diligence van de mensenrechten bij de Marokkaanse zakenpartner), maar toch is dit een mijlpaal voor de transparantie bij Potash. Beleggers en overige belanghebbenden kunnen hierdoor de risico’s, die samenhangen met de voortgaande inkoop van fosfaaterts uit dit risicogebied, beter beoordelen. F&C neemt deel aan een beleggersinitiatief dat al twee jaar met de onderneming over dit onderwerp in gesprek is. Rio Tinto Milestone rating: Rio Tinto heeft nieuwe waterdoelstellingen geformuleerd. Alle bedrijfsonderdelen die zich met wezenlijke waterrisico’s geconfronteerd zien, moeten in 2018 de beheersing van die risico’s hebben geëvalueerd en verbeterd en moeten tegen die tijd voldoen aan het afgesproken lokale streefdoel voor de waterprestaties. Dat streefdoel weerspiegelt de geografische diversiteit van de activiteiten en de aard van de eventuele waterproblematiek. Deze benadering, waarvoor F&C in 2013 input heeft geleverd, versterkt het algehele waterbeheer bij Rio Tinto. De diverse locaties kunnen zich op deze manier toespitsen op de zaken die er voor hen het meeste toe doen: of dat nu gaat om watertoevoer, hoe om te gaan met te veel water, met elkaar botsende verbruiksdoeleinden of de waterkwaliteit. Santos Milestone rating: Santos heeft met behulp van programma’s voor energie-efficiëntie een op intensiteit gebaseerd streefdoel voor de uitstoot van broeikasgassen geformuleerd en gerealiseerd. De onderneming wil zich met het oog op de groeiende productie niet vastleggen op een absoluut uitstootcijfer. Met dit streefdoel in verhouding tot de totale productie werkt Santos toch aan verbetering van de energie-efficiëntie en de algehele beheersing van CO2-risico’s en -kansen. F&C had de afgelopen jaren bij diverse bijeenkomsten en in meerdere brieven aangedrongen op een stringentere doelstelling bij de CO2-beheersing. Sberbank of Russia Milestone rating: Sberbank heeft nog vier onafhankelijke bestuurders benoemd, waardoor de staatsbank nu voldoet aan de werkwijzen voor goed ondernemingsbestuur. De onafhankelijke vertegenwoordiging is gestegen van 18% naar 35%. Het toezicht en de verantwoording van het bestuur worden hiermee versterkt. F&C had zich in gesprekken met de bank al sterk gemaakt voor een hoger percentage onafhankelijke vertegenwoordiging. Sberbank of Russia Milestone rating: Sberbank heeft een ‘zero-tolerance’ anticorruptiebeleid ingevoerd. Sberbank pakt de problematiek aan van de interne controle die corruptie moet voorkomen. Er gelden administratieve en disciplinaire sancties voor personeel dat betrokken is bij omkoping en/of corruptie. Met deze strategie kan de onderneming de risico’s van de bankactiviteiten in Rusland en de GOS-landen beter beheersen. We hadden Sberbank eerder al gewezen op het verhoogde financiële risico van nieuwe anti-omkopingswetten en een strengere wetshandhaving. We hadden gepleit voor maatregelen om die risico’s te ondervangen. 13

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Wereldwijd (vervolg) Milestones - in detail Sekisui House Ltd Milestone rating: Sekishui heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt. Societe Generale SA Milestone rating: Societe Generale heeft de anti-corruptieprocedures aangescherpt: er zijn klokkenluiderrechten ingevoerd voor werknemers en het anticorruptie-trainingsprogramma is verbreed en versterkt. De onderneming meldt ook dat ze voldoet aan de vereiste procedures van de Britse Bribery Act en dat ze de invoering daarvan nauwlettend bewaakt. F&C heeft herhaaldelijk bij de onderneming aangedrongen op een sterkere aanpak van omkoping- en corruptierisico’s in de bedrijfsactiviteiten. Toray Industries Inc Milestone rating: Toray heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt. Yamada Denki Co Ltd Milestone rating: Yamada heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt.

14

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Amerika


Land

Milieustandaarden

Bedrijfsethiek


VS VS

JPMorgan Chase & Co

VS

Exxon Mobil Corp

VS

H H H H

B

Archer Daniels Midland Company


VS

Walmart Stores Inc

VS

Pacific Rubiales Energy Corp.

Canada

Suncor Energy Inc

Canada

Urban Outfitters

VS

Bunge Limited

VS

Amazon.com Inc.

VS

Goldman Sachs Group

VS

Google Inc.

VS

Mensenrechten

ArbeidsVolksomstandig- gezondheid heden

F F

M

Beleid op Ondernemingsmilieu en bestuur maatschappij

D D D

G

K D D

B F

G

F

G

K K

K K

H H

M B B

F

D D D D

K K

Milestones Exxon Mobil Corp Potash Corporation Of Saskatchewan

VS

H

Canada

Cisco Systems

VS

Intel Corporation

VS

Intel Corporation

VS


VS

F G H G F

Milestones - in detail Cisco Systems Milestone rating: Cisco heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Cisco wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictminera-len gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Cisco kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Cisco in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten. Exxon Mobil Corp Milestone rating: Exxon heeft de informatieverschaffing over de procesveiligheid verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over voorvallen die tot (olie)lekken kunnen leiden. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en over de effectiviteit van veiligheidssystemen om ongelukken te kunnen voorkomen. F&C had Exxon de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten wat de invloed van het veiligheidsbeheer is. We dringen aan op verdere hervormingen en vragen om vergelijkbare gegevens over situaties waarin het bijna fout ging en er grote(re) ongelukken zijn vermeden.

15

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Amerika (vervolg) Milestones - in detail Intel Corporation Milestone rating: Intel verlangt sinds kort van de belangrijkste leveranciers informatie over de uitstoot van broeikasgassen. De onderneming wil verder weten welke voortgang er is geboekt met de formulering van doelstellingen en de realisatie van uitstootverlagingen. De resultaten worden gemeld aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Intel ontwikkelt op basis hiervan scorekaarten voor milieuprestaties. Aan de hand van die indicatoren kan de kwaliteit en de programma’s van leveranciers worden beoordeeld. Door een betere beheersing van en informatieverschaffing over de CO2-uitstoot in de keten kunnen beleggers ook beter inschatten met welke risico’s en kansen op het gebied van klimaatverandering de ketenpartij te maken heeft. F&C neemt actief deel aan het Carbon Action-project onder leiding van het CDP en de Principles for Responsible Investment. Carbon Action wil geselecteerde ondernemingen (waaronder Intel) stimuleren om de directe en indirecte CO2-uitstoot beter te beheersen. Intel Corporation Milestone rating: Intel heeft een aantal initiatieven ingevoerd die de beheersing van maatschappelijke risico’s in de keten (arbeids- en mensenrechten) moeten verbeteren. Van de belangrijkste leveranciers verlangt de onderneming onder andere een duurzaamheidsrapport op basis van de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI), dat ze sociale en andere duurzaamheidscriteria toepassen bij kwaliteitsbeoordelingen en strengere eisen stellen aan compliance, transparantie en capaciteitsopbouw. De onderneming publiceert nu ook een samenvatting van de controlebevindingen en eventuele corrigerende maatregelen. Dankzij deze initiatieven kan Intel nu ook beter omgaan met de complexiteit van de wereldwijde keten. F&C had de onderneming eerder al in een brief verzocht om een duidelijke strategie te ontwikkelen die de arbeidsomstandigheden in de fabrieken moet zeker stellen, om een systeem voor fabriekscontrole in te voeren, informatie over de naleving te publiceren en prioriteiten voor corrigerende maatregelen te formuleren. Microsoft Corporation Milestone rating: Microsoft heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Microsoft wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Microsoft kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Microsoft in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten. Potash Corporation Of Saskatchewan Milestone rating: Potash heeft een rapport gepubliceerd over de inkoop van fosfaaterts uit het betwiste gebied in de Westelijke Sahara. Daar is sprake van herhaaldelijke beschuldigingen over schendingen van de mensenrechten met betrekking tot de lokale bevolking. In het rapport wordt nog niet afdoende uitgelegd hoe de onderneming de mensenrechtenrisico’s in deze lastige keten beheerst (er wordt bijvoorbeeld niets gezegd over een due diligence van de mensenrechten bij de Marokkaanse zakenpartner), maar toch is dit een mijlpaal voor de transparantie bij Potash. Beleggers en overige belanghebbenden kunnen hierdoor de risico’s, die samenhangen met de voortgaande inkoop van fosfaaterts uit dit risicogebied, beter beoordelen. F&C neemt deel aan een beleggersinitiatief dat al twee jaar met de onderneming over dit onderwerp in gesprek is.

16

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Europa


Banco Santander BG Group BP Novo Nordisk

Land

Milieustandaarden

Bedrijfsethiek

Spanje

H H H

B

VK VK Denenmarken

Repsol S.A.

Spanje

Unilever NV

Nederland

AstraZeneca

VK

Antofagasta

VK

Ashtead Group Plc

VK

HSBC

VK

Marks & Spencer

VK


VK


VK

BNP Paribas

Frankrijk

Societe Generale SA

Frankrijk

Ahold

Nederland

Allianz

Duitsland

BMW

Duitsland

Deutsche Bank AG

Duitsland

BASF SE

Duitsland


Spanje

Siemens AG

Duitsland

OMV AG

Japan Zweden

Fuchs Petrolub

Duitsland Italië

GlaxoSmithKline

VK

Lonza Group AG

Zwitserland

National Grid

VK

Adidas

Duitsland

Deutsche Telekom AG

Duitsland

Anheuser-Busch Inbev Statoil Ryanair

België Noorwegen Zwitserland

Centrica Plc

VK

Telenor ASA

Noorwegen

Randgold Resources Ltd Deutsche Boerse UBS AG British American Tobacco Sanofi

K G

H

K K K K K K

G F B

H H

D D

B G B

F

B B

F

D

VK

H

D D

G G

F H H

B D

H

K D B

H

G B

H H

G G B B

Royal Dutch Shell

VK

K K K K K K K K

D G G G G

H H B H H H

K K M

B

D

F F

K K K K

D D

VK

VK

D

H

F

Frankrijk VK

D M

Duitsland

Vedanta Resources

K K K K K

G

Zwitserland

Anglo American

K K K

H

Ierland

Glencore plc


B

Zwitserland

Svenska Handelsbanken Ab ENI


Italië

Iberdrola SA Roche Holding

Mensenrechten

K K

B H D H

G

K

Milestones Antofagasta

VK

Antofagasta

VK

K D 17

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Europa (vervolg)

H B F G M D K Milestones

Land

Societe Generale SA

Frankrijk


Zweden

ENI

Italië

GlaxoSmithKline

VK

Vedanta Resources

VK

Vedanta Resources

VK

Milieustandaarden

Bedrijfsethiek

Mensenrechten


OnderBeleid op nemingsmilieu en bestuur maatschappij

B B G M G D

Milestones - in detail Antofagasta Milestone rating: Antofagasta heeft de rol van voorzitter en CEO gescheiden, wat een betere verdeling van de verantwoordelijkheden en sterkere bestuursstructuur zou moeten opleveren. F&C heeft bij de uitoefening van stemrecht en in de dialoog met de onderneming voortdurend gepleit voor een scheiding van de twee functies. Dit vinden wij belangrijk voor een duidelijk evenwicht in de macht en voor een goede verantwoording. Antofagasta Milestone rating: De International Council on Mining & Metals (ICMM), een samenwerkingsverband van mijnbouwconcerns die pleiten voor de duurzame ontwikkeling van de mijnbouwsector, heeft ingestemd met de toetreding van Antofagasta als lid. Door zich aan te sluiten bij de ICMM zegt Antofagasta toe een verzameling duurzame principes te zullen invoeren, te zullen rapporteren over de prestaties aan de hand van die principes en een onafhankelijke derde over de invoering te zullen laten oordelen. Met deze belangrijke stap kan de onderneming duurzaamheidskwesties met collega-bedrijven afstemmen en samen leren van de uitdagingen bij de aanpak daarvan. Wij hadden er bij Antofagasta op aangedrongen zich door de beste werkwijzen in de sector te laten leiden, internationale standaarden over te nemen en zich bij de ICMM aan te sluiten. ENI Milestone rating: ENI heeft de informatieverschaffing over veiligheid op de werkplek verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over situaties waarin het bijna fout ging. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en effectiviteit van de veiligheidssystemen om ongelukken te voorkomen. F&C had ENI de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten hoe effectief het veiligheidsbeheer is. We dringen verder aan op vergelijkbare resultaten op het gebied van de procesveiligheid. Daarbij kan gedacht worden aan voorvallen die tot lekkage kunnen leiden. GlaxoSmithKline Milestone rating: GlaxoSmithKline heeft verder invulling gegeven aan het commitment om de toegang tot de zorg in Afrika te verbeteren: het concern investeert samen met de Zuid-Afrikaanse Medical Research Councils in onderzoek naar niet-overdraagbare ziektes (zoals kanker en diabetes). Een breder aanbod medicijnen kan de internationale zorgproblemen helpen oplossen, terwijl Glaxo tegelijkertijd voor meer marktaandeel, een groeiende afzet en betere aandeelhouderswaarde zorgt. F&C stimuleert het concern om de transparantie te verbeteren en nog meer medicijnen op te nemen in de strategie voor de toegang tot zorg.

18

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Europa (vervolg) Milestones - in detail H&M Hennes & Mauritz AB Milestone rating: F&C heeft in het kader van de actieve contacten met H&M aangedrongen op meer toezicht door het bestuur op het risicobeheer (onder andere van de ketenproblematiek en omkoping & corruptie). In 2014 heeft het kledingconcern voor het eerst laten weten dat de raad van bestuur zich over strategische kwesties op duurzaamheidsgebied had gebogen, zoals via rapporten over de naleving van de gedragscode, duurzamer katoen, klimaateffect en anticorruptie. Deze melding volgt op de verbeterde rapportage over de anticorruptie-inspanningen bij H&M (zoals klokkenluidercijfers, de uitkomst van onderzoek, trainingspercentages en -doelstellingen en de toepassing van de gedragscode op leveranciers). Natuurlijk is dit nog maar een begin en is er nog volop ruimte voor verbetering. Toch zijn we blij te zien dat de onderneming nu de zorg van beleggers over mogelijk zwakke punten op dit risicogebied serieus oppakt. Societe Generale SA Milestone rating: Societe Generale heeft de anti-corruptieprocedures aangescherpt: er zijn klokkenluiderrechten ingevoerd voor werknemers en het anticorruptie-trainingsprogramma is verbreed en versterkt. De onderneming meldt ook dat ze voldoet aan de vereiste procedures van de Britse Bribery Act en de invoering daarvan nauwlettend bewaakt. F&C heeft herhaaldelijk bij de onderneming aangedrongen op een sterkere aanpak van omkoping- en corruptierisico’s in de bedrijfsactiviteiten. Vedanta Resources Milestone rating: Een evaluatie van bestaande veiligheidsbeheersystemen heeft bij Vedanta geleid tot geactualiseerd beleid en vernieuwde technische standaarden en processen. De maatregelen moeten in de hele groep leiden tot een consistent veiligheidsbeleid. Daarnaast zijn in 2014 initiatieven voor gedragsverandering uitgerold: Vedanta wil personeel stimuleren om onveilige omstandigheden te signaleren en te rapporteren. Wij verwachten binnenkort de verbeteringen in de veiligheidsprestaties te zien (die overigens al veel te lang op zich hebben laten wachten). Vermindering van het aantal ongevallen met dodelijke afloop is van essentieel belang voor de bedrijfsprestaties. F&C spreekt de onderneming actief aan op dit punt, alleen en samen met andere beleggers. Vedanta Resources Milestone rating: Vedanta heeft een hooggekwalificeerde vrouwelijke olie- en gasexpert als onafhankelijke, niet-uitvoerende bestuurder benoemd. Dit is niet alleen goed voor de onafhankelijke vertegenwoordiging in het bestuur, maar ook voor de genderdiversiteit. F&C had de onderneming actief op de corporate governance aangesproken, onder andere op de samenstelling van het bestuur en de diversiteit. Vooral aan het gebrek aan deskundigheid over natuurlijke hulpbronnen en aan vrouwen in het bestuur moest de onderneming volgens ons iets doen.

19

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Aandelen Opkomende Markten


Mr Price Group Ltd Fomento Economico Mexicano

Land

Milieustandaarden

Zuid-Afrika

H H

Mexico

MTN Group

Zuid-Afrika

Ambev S.A.

Brazilië

Puregold Price Club

Philippines

Anhui Conch Cement Co Ltd

Hong Kong

China State Construction International Holdings

Hong Kong

Bedrijfsethiek

Mensenrechten


G G

M

H

G

M

H H

G

F


D D D D D D

K K K

K

Milestones Sberbank of Russia

Rusland

Sberbank of Russia

Rusland

D B

Milestones - in detail Sberbank of Russia Milestone rating: Sberbank heeft nog vier onafhankelijke bestuurders benoemd, waardoor de staatsbank nu voldoet aan de werkwijzen voor goed ondernemingsbestuur. De onafhankelijke vertegenwoordiging is gestegen van 18% naar 35%. Het toezicht en de verantwoording van het bestuur worden hiermee versterkt. F&C had zich in gesprekken met de bank al sterk gemaakt voor een hoger percentage onafhankelijke vertegenwoordiging. Sberbank of Russia Milestone rating: Sberbank heeft een ‘zero-tolerance’ anticorruptiebeleid ingevoerd. Sberbank pakt de problematiek aan van de interne controle die corruptie moet voorkomen. Er gelden administratieve en disciplinaire sancties voor personeel dat betrokken is bij omkoping en/of corruptie. Met deze strategie kan de onderneming de risico’s van de bankactiviteiten in Rusland en de GOS-landen beter beheersen. We hadden Sberbank eerder al gewezen op het verhoogde financiële risico van nieuwe anti-omkopingswetten en een strengere wetshandhaving. We hadden gepleit voor maatregelen om die risico’s te ondervangen.

20

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Global Convertibles


Land


VS


VS

Teva Pharmaceutical Industries Ltd

Frankrijk

Siemens AG

Duitsland

Charoen Pokphand Foods

Thailand

Pegatron Corp

Taiwan


Tsjechië

Lukoil Bunge Limited Adidas

Bedrijfsethiek

Mensenrechten


B

Italië Rusland VS

Beleid op Ondernemingsmilieu en bestuur maatschappij

D D

Israël

BNP Paribas

ENI

Milieustandaarden

M B

D D G G

H H H H

K K K

G G

M

Duitsland

D D D

K

Milestones Intel Corporation

VS

Intel Corporation

VS

Sekisui House Ltd

Japan

Toray Industries Inc

Japan

ENI

Italië

Yamada Denki Co Ltd

Japan

Resorttrust Inc

Japan

H G D D

G D D

Milestones - in detail ENI Milestone rating: ENI heeft de informatieverschaffing over veiligheid op de werkplek verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over situaties waarin het bijna fout ging. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en effectiviteit van de veiligheidssystemen om ongelukken te voorkomen. F&C had ENI de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten hoe effectief het veiligheidsbeheer is. We dringen verder aan op verge-lijkbare resultaten op het gebied van de procesveiligheid. Daarbij kan gedacht worden aan voorvallen die tot lekkage kunnen leiden. Intel Corporation Milestone rating: Intel verlangt sinds kort van de belangrijkste leveranciers informatie over de uitstoot van broeikasgassen. De onderneming wil verder weten welke voortgang er is geboekt met de formulering van doelstellingen en de realisatie van uitstootverlagingen. De resultaten worden gemeld aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Intel ontwikkelt op basis hiervan scorekaarten voor milieuprestaties. Aan de hand van die indicatoren kan de kwaliteit en de programma’s van leveranciers worden beoordeeld. Door een betere beheersing van en informatieverschaffing over de CO2-uitstoot in de keten kunnen beleggers ook beter inschatten met welke risico’s en kansen op het gebied van klimaatverandering de ketenpartij te maken heeft. F&C neemt actief deel aan het Carbon Action-project onder leiding van het CDP en de Principles for Responsible Investment. Carbon Action wil geselecteerde ondernemingen (waaronder Intel) stimuleren om de directe en indirecte CO2-uitstoot beter te beheersen.

21

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Global Convertibles (vervolg) Milestones - in detail Intel Corporation Milestone rating: Intel heeft een aantal initiatieven ingevoerd die de beheersing van maatschappelijke risico’s in de keten (arbeids- en mensenrechten) moeten verbeteren. Van de belangrijkste leveranciers verlangt de onderneming onder andere een duurzaamheidsrapport op basis van de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI), dat ze sociale en andere duurzaamheidscriteria toepassen bij kwaliteitsbeoordelingen en strengere eisen stellen aan compliance, transparantie en capaciteitsopbouw. De onderneming publiceert nu ook een samenvatting van de controlebevindingen en eventuele corrigerende maatregelen. Dankzij deze initiatieven kan Intel nu ook beter omgaan met de complexiteit van de wereldwijde keten. F&C had de onderneming eerder al in een brief verzocht om een duidelijke strategie te ontwikkelen die de arbeidsomstandigheden in de fabrieken moet zeker stellen, om een systeem voor fabriekscontrole in te voeren, informatie over de naleving te publiceren en prioriteiten voor corrigerende maatregelen te formuleren. Resorttrust Inc Milestone rating: Resorttrust heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt. Sekisui House Ltd Milestone rating: Sekishui heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt. Toray Industries Inc Milestone rating: Toray heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt. Yamada Denki Co Ltd Milestone rating: Yamada heeft voor het eerst in de bedrijfsgeschiedenis een externe onafhankelijke bestuurder benoemd. De onderneming had zich tot nu toe steeds verzet tegen de komst van buitenstaanders in het bestuur. F&C spreekt de onderneming via de uitoefening van stemrecht en door engagement aan op hervorming van de bestuursstructuur. Dat doen wij al sinds we in 2008 samen met andere partijen binnen het Asian Corporate Governance Association witboek schreven (een studie die heeft geleid tot een verhoogde zorg van de internationale belegger over corporate governance in Japan). F&C verwacht dat de nieuwe onafhankelijke bestuurder het toezicht op het management verbetert en voor frisse, nieuwe ideeën zorgt.

22

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Global Credits


American International Group (AIG) Banco Santander BG Group BP BHP Billiton

Land

Milieustandaarden

VS

H H H H

Spanje VK VK VS

CVS Health Corp

VS


VS


VS


VS

Schlumberger Ltd.

VS

Teva Pharmaceutical Industries Ltd Suncor Energy Inc

Canada


VK VK

BNP Paribas

Frankrijk

Societe Generale SA

Frankrijk

Allianz

Duitsland

RWE AG

Duitsland

BMW

Duitsland Nederland

Iberdrola SA

Spanje

Siemens AG

Duitsland

Svenska Handelsbanken Ab

Zweden


Brazilië

ENI Southern Copper Corporation

VK Italië VS

Rabobank Nederland NV

Nederland


Mexico

National Grid

VK

Deutsche Telekom AG

Duitsland


België

Statoil Ryanair

Noorwegen Zwitserland

Centrica Plc

VK

Telenor ASA

Noorwegen


VS

AbbVie Inc

VS VS

British American Tobacco

VK

Anglo American

G

B B

Polen VK

K K K

F F

H H

D D D D

K

K

G

B

D

K

D D

K K

M H H

B B

F

B B

F

H H

D D

G

H

D

F

K K K K

D

F

K K

H D

B

K

H H H

M

D D

G

K K K

B F

D

H G G G G

H H B H H

D

F H

B M

F

K K K K

M

Zwitserland

Goldman Sachs Group PGE SA

H H

Ierland

Glencore plc

UBS AG

D

B

Italië

Heineken NV

Cargill Inc

B


D

VS

VK



Israël

HSBC Lloyds Banking Group

Mensenrechten

Australië

JPMorgan Chase & Co

Walmart Stores Inc

Bedrijfsethiek

K K K

D D D D

K

H H

23

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Global Credits (vervolg) Milestones - in detail


Land

Barrick Gold Corporation

Canada


VS

Potash Corporation Of Saskatchewan

VS

Societe Generale SA

Frankrijk

ENI Rabobank Nederland NV

Bedrijfsethiek

VK Italië Nederland

Mensenrechten



F H

Canada

Microsoft Corporation Cargill Inc

Milieustandaarden

F F B H G D

Barrick Gold Corporation Milestone rating: Barrick heeft in alle bedrijfslocaties het streefdoel gerealiseerd van toegankelijke klachtenprocedures die bij de cultuur passen. Ook de transparantie over de feitelijke uitkomsten van die procedures is verbeterd: de onderneming sorteert klachten per activiteit en project. Dat de lokale gemeenschap nu gemakkelijk eventueel ongenoegen kan aankaarten, is gunstig voor het maatschappelijk bestaansrecht van de onderneming. F&C onderhoudt al vele jaren actieve contacten met Barrick over problemen met lokale gemeenschappen. Verbetering van de beheersing en rapportage van klachten is daar onderdeel van. Cargill Inc Milestone rating: De CEO van Cargill heeft publiekelijk toegezegd dat het bedrijf praktische maatregelen zal nemen ter bescherming van de bossen die lijden onder de productie van soja, suiker, katoen, cacao, rundvlees en nog veel meer producten over de hele wereld. Cargill had zich eerder al vastgepind op nul procent ontbossing in de palmoliehandel, maar had die lijn nog niet naar andere grondstoffen doorgetrokken. Cargill is één van de grootste landbouwconcerns ter wereld en in de Verenigde Staten de grootste onderneming in particuliere handen; deze toezegging kan substantieel doorwerken in het grondbeheer en klimaatverandering in de toekomst. F&C is al sinds 2012 met Cargill in gesprek over uiteenlopende zaken op het gebied van duurzame landbouw. Zo hebben wij een direct verzoek gestuurd om specifieke actie en publieke streefdoelen ter ondersteuning van de duurzaamheidsagenda. We zullen de onderneming aan blijven spreken op een voortvarende uitvoering van deze toezegging. ConocoPhillips Company Milestone rating: ConocoPhillips heeft een streefdoel gepubliceerd voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen: 3% à 5% ten opzichte van de ‘business-as-usual’-ramingen voor 2015. Dit streefdoel valt samen met vergelijkbare toezeggingen van andere Amerikaanse olie- en gasmaatschappijen. Zo’n streefdoel stimuleert maatregelen voor de energie-efficiëntie, verbetert de algehele beheersing van risico’s en kansen die met CO2 samenhangen en zorgt voor meer verantwoording voor de prestaties. F&C had de afgelopen jaren in diverse bijeenkomsten en ook schriftelijk op zo’n streefdoel aangedrongen. ENI Milestone rating: ENI heeft de informatieverschaffing over veiligheid op de werkplek verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over situaties waarin het bijna fout ging. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en effectiviteit van de veiligheidssystemen om ongelukken te voorkomen. F&C had ENI de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten hoe effectief het veiligheidsbeheer is. We dringen verder aan op vergelijkbare resultaten op het gebied van de procesveiligheid. Daarbij kan gedacht worden aan voorvallen die tot lekkage kunnen leiden. 24

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Global Credits (vervolg) Milestones - in detail Microsoft Corporation Milestone rating: Microsoft heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Microsoft wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Microsoft kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Microsoft in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten. Potash Corporation Of Saskatchewan Milestone rating: Potash heeft een rapport gepubliceerd over de inkoop van fosfaaterts uit het betwiste gebied in de Westelijke Sahara. Daar is sprake van herhaaldelijke beschuldigingen over schendingen van de mensenrechten met betrekking tot de lokale bevolking. In het rapport wordt nog niet afdoende uitgelegd hoe de onderneming de mensenrechtenrisico’s in deze lastige keten beheerst (er wordt bijvoorbeeld niets gezegd over een due diligence van de mensenrechten bij de Marokkaanse zakenpartner), maar toch is dit een mijlpaal voor de transparantie bij Potash. Beleggers en overige belanghebbenden kunnen hierdoor de risico’s, die samenhangen met de voortgaande inkoop van fosfaaterts uit dit risicogebied, beter beoordelen. F&C neemt deel aan een beleggersinitiatief dat al twee jaar met de onderneming over dit onderwerp in gesprek is. Rabobank Nederland NV Milestone rating: Rabobank heeft een progressieve nieuwe beloningsstructuur ontwikkeld. De emittent van Nederlandse obligaties wordt daarmee minder afhankelijk van financiële maatstaven en introduceert doelstellingen die een afspiegeling vormen van de bedrijfsethiek, het gedrag en de cultuur. F&C heeft de bank bij herhaling gevraagd de prestatiemaatstaven voor de bezoldiging van bestuurders breder te trekken. Aanleiding hiervoor was de boete van € 774 miljoen voor het manipuleren van de Libor-rente. Dit is een positieve ontwikkeling en vormt een goede steun voor de strategie van Rabobank om de kredietwaardigheid op de lange termijn te verbeteren en de zorg over compliance-overtredingen het hoofd te bieden. Societe Generale SA Milestone rating: Societe Generale heeft de anti-corruptieprocedures aangescherpt: er zijn klokkenluiderrechten ingevoerd voor werknemers en het anticorruptie-trainingsprogramma is verbreed en versterkt. De onderneming meldt ook dat ze voldoet aan de vereiste procedures van de Britse Bribery Act en de invoering daarvan nauwlettend bewaakt. F&C heeft herhaaldelijk bij de onderneming aangedrongen op een sterkere aanpak van omkoping- en corruptierisico’s in de bedrijfsactiviteiten.

25

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds High Yield


American International Group (AIG) Banco Santander

Land

Milieustandaarden

Bedrijfsethiek

VS

H H

B B B B B B

Spanje

Sprint Nextel Corporation

VS

HSBC

VK

Societe Generale SA

Frankrijk

Deutsche Bank AG

Duitsland


H H H

Mexico

Mensenrechten



D F F F

G

D D D D

K K K K K K K

Milestones Santos

Australië

Societe Generale SA

Frankrijk

H B

Milestones - in detail Santos Milestone rating: Santos heeft met behulp van programma’s voor energie-efficiëntie een op intensiteit gebaseerd streefdoel voor de uitstoot van broeikasgassen geformuleerd en gerealiseerd. De onderneming wil zich met het oog op de groeiende productie niet vastleggen op een absoluut uitstootcijfer. Met dit streefdoel in verhouding tot de totale productie werkt Santos toch aan verbetering van de energie-efficiëntie en de algehele beheersing van CO2-risico’s en -kansen. F&C had de afgelopen jaren bij diverse bijeenkomsten en in meerdere brieven aangedrongen op een stringentere doelstelling bij de CO2-beheersing. Societe Generale SA Milestone rating: Societe Generale heeft de anti-corruptieprocedures aangescherpt: er zijn klokkenluiderrechten ingevoerd voor werknemers en het anticorruptie-trainingsprogramma is verbreed en versterkt. De onderneming meldt ook dat ze voldoet aan de vereiste procedures van de Britse Bribery Act en de invoering daarvan nauwlettend bewaakt. F&C heeft herhaaldelijk bij de onderneming aangedrongen op een sterkere aanpak van omkoping- en corruptierisico’s in de bedrijfsactiviteiten.

26

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Amerika


Land

Abbott Laboratories

VS


VS

Hess Corporation

VS

Archer Daniels Midland Company

VS

JPMorgan Chase & Co

VS

Chevron Corporation

VS

The Coca-Cola Company

VS

Exxon Mobil Corp

VS

International Business Machines (IBM)

VS

CVS Health Corp

VS


VS


VS


VS

Schlumberger Ltd.

VS

Thermo Fisher Scientific Inc.

VS

Walmart Stores Inc

VS

Urban Outfitters

VS

Amazon.com Inc.

VS


VS

AbbVie Inc

VS

Goldman Sachs Group

VS

Google Inc.

VS

Milieustandaarden

H H H H H H H H

Bedrijfsethiek

Mensenrechten


B B F F F B B B

M

D D

K K

M

D D

K

G G G

K K K D D D D

F

H H

G

D F

K K

G

B B M B

K

K

B B

H


F

D D D D

K

D

Milestones Exxon Mobil Corp

VS

Motorola Mobility, Inc.

VS


VS

Cisco Systems

VS

Intel Corporation

VS

Intel Corporation

VS


VS

H F H G H G F

Milestones - in detail Cisco Systems Milestone rating: Cisco heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Cisco wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Cisco kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Cisco in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten.

27

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Amerika (vervolg) Milestones - in detail ConocoPhillips Company Milestone rating: ConocoPhillips heeft een streefdoel gepubliceerd voor de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen: 3% à 5% ten opzichte van de ‘business-as-usual’-ramingen voor 2015. Dit streefdoel valt samen met vergelijkbare toezeggingen van andere Amerikaanse olie- en gasmaatschappijen. Zo’n streefdoel stimuleert maatregelen voor de energie-efficiëntie, verbetert de algehele beheersing van risico’s en kansen die met CO2 samenhangen en zorgt voor meer verantwoording voor de prestaties. F&C had de afgelopen jaren in diverse bijeenkomsten en ook schriftelijk op zo’n streefdoel aangedrongen. Exxon Mobil Corp Milestone rating: Exxon heeft de informatieverschaffing over de procesveiligheid verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over voorvallen die tot (olie)lekken kunnen leiden. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en over de effectiviteit van veiligheidssystemen om ongelukken te kunnen voorkomen. F&C had Exxon de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten wat de invloed van het veiligheidsbeheer is. We dringen aan op verdere hervormingen en vragen om vergelijkbare gegevens over situaties waarin het bijna fout ging en er grote(re) ongelukken zijn vermeden. Intel Corporation Milestone rating: Intel verlangt sinds kort van de belangrijkste leveranciers informatie over de uitstoot van broeikasgassen. De onderneming wil verder weten welke voortgang er is geboekt met de formulering van doelstellingen en de realisatie van uitstootverlagingen. De resultaten worden gemeld aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Intel ontwikkelt op basis hiervan scorekaarten voor milieuprestaties. Aan de hand van die indicatoren kan de kwaliteit en de programma’s van leveranciers worden beoordeeld. Door een betere beheersing van en informatieverschaffing over de CO2-uitstoot in de keten kunnen beleggers ook beter inschatten met welke risico’s en kansen op het gebied van klimaatverandering de ketenpartij te maken heeft. F&C neemt actief deel aan het Carbon Action-project onder leiding van het CDP en de Principles for Responsible Investment. Carbon Action wil geselecteerde ondernemingen (waaronder Intel) stimuleren om de directe en indirecte CO2-uitstoot beter te beheersen. Intel Corporation Milestone rating: Intel heeft een aantal initiatieven ingevoerd die de beheersing van maatschappelijke risico’s in de keten (arbeids- en mensenrechten) moeten verbeteren. Van de belangrijkste leveranciers verlangt de onderneming onder andere een duurzaamheidsrapport op basis van de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI), dat ze sociale en andere duurzaamheidscriteria toepassen bij kwaliteitsbeoordelingen en strengere eisen stellen aan compliance, transparantie en capaciteitsopbouw. De onderneming publiceert nu ook een samenvatting van de controlebevindingen en eventuele corrigerende maatregelen. Dankzij deze initiatieven kan Intel nu ook beter omgaan met de complexiteit van de wereldwijde keten. F&C had de onderneming eerder al in een brief verzocht om een duidelijke strategie te ontwikkelen die de arbeidsomstandigheden in de fabrieken moet zeker stellen, om een systeem voor fabriekscontrole in te voeren, informatie over de naleving te publiceren en prioriteiten voor corrigerende maatregelen te formuleren. Microsoft Corporation Milestone rating: Microsoft heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat Microsoft wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Microsoft kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts)regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Microsoft in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten.

28

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Amerika (vervolg) Milestones - in detail Motorola Mobility, Inc. Milestone rating: Motorola heeft de controlebevindingen over de belangrijkste leveranciers bekendgemaakt. In sommige gevallen is ook aangegeven wat de onderneming wil dat die leveranciers met die bevindingen doen. De onderneming heeft daarnaast een verslag over conflictmineralen gepubliceerd, met daarin de uitkomsten van een due-diligenceonderzoek naar de herkomst en de traceerbaarheid van deze mineralen. Motorola kan door meer transparantie over dit soort zaken de reputatie beschermen, zich aan de (toezichts) regels houden en de verantwoording verbeteren. Beleggers kunnen op basis van diezelfde informatie signaleren waar de eventuele hiaten in het duurzame inkoopbeleid zitten en beoordelen wat de onderneming doet om deze aan te pakken. F&C is al meer dan acht jaar over uiteenlopende duurzaamheidskwesties met Motorola in gesprek, onder andere over verbetering van de beheersing van en rapportage over duurzaamheidsproblemen in de keten.

29

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Europa


Banco Santander

Land

Milieustandaarden

Bedrijfsethiek

Spanje

H H H H

B

BG Group

VK

BP

VK

JPMorgan Chase & Co

VS

Novo Nordisk

Denenmarken

Repsol S.A.

Spanje

Unilever NV

Nederland

AstraZeneca

VK

Antofagasta

VK

Ashtead Group Plc

VK

HSBC

VK

DS Smith Plc

VK


VK


VK

BNP Paribas

Frankrijk

Societe Generale SA

Frankrijk

Ahold

Nederland

Allianz

Duitsland

BMW

Duitsland

BASF SE

Duitsland


Nederland

Iberdrola SA

Spanje

Roche Holding OMV AG ENI

Italië VK

Lonza Group AG

Zwitserland

Adidas

Duitsland

Deutsche Telekom AG

Duitsland België

Statoil

Noorwegen

Ryanair

Ierland

Centrica Plc

VK

Telenor ASA

Noorwegen

Randgold Resources Ltd Deutsche Boerse UBS AG British American Tobacco Lundin Petroleum AB Ferrovial S.A. Sanofi

G

K

F

D

B

K K K K K

G F B

H H

D D D D

B B

F

B B

F

VK

H

D D

G G

F H

K K

H D B H H

G G B B

M

G G G G

H H B

H

B

K K K

F F D D F

H

VK VK

K K

G G

Spanje

Royal Dutch Shell

K K

H

Frankrijk

Booker Group PLC

D

K K K K K

D

VK

VK

K K K K

D F

Zwitserland

Anglo American

K

G

Duitsland

Zweden

K

H

Duitsland Japan


K

H

Zwitserland

GlaxoSmithKline



Italië

Heineken NV Siemens AG

Mensenrechten

B

K

H D H

G

K

30

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014


Land

Antofagasta

VK

Antofagasta

VK

Croda International plc

Frankrijk


Zweden

ENI GlaxoSmithKline

Bedrijfsethiek

Mensenrechten


K

B B

VK Italië


D D

VK

Societe Generale SA Stagecoach Group Plc

Milieustandaarden

D G

VK

M

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Europa (vervolg)

Milestones - in detail Antofagasta Milestone rating: Antofagasta heeft de rol van voorzitter en CEO gescheiden, wat een betere verdeling van de verantwoordelijkheden en sterkere bestuursstructuur zou moeten opleveren. F&C heeft bij de uitoefening van stemrecht en in de dialoog met de onderneming voortdurend gepleit voor een scheiding van de twee functies. Dit vinden wij belangrijk voor een duidelijk evenwicht in de macht en voor een goede verantwoording. Antofagasta Milestone rating: De International Council on Mining & Metals (ICMM), een samenwerkingsverband van mijnbouwconcerns die pleiten voor de duurzame ontwikkeling van de mijnbouwsector, heeft ingestemd met de toetreding van Antofagasta als lid. Door zich aan te sluiten bij de ICMM zegt Antofagasta toe een verzameling duurzame principes te zullen invoeren, te zullen rapporteren over de prestaties aan de hand van die principes en een onafhankelijke derde over de invoering te zullen laten oordelen. Met deze belangrijke stap kan de onderneming duurzaamheidskwesties met collega-bedrijven afstemmen en samen leren van de uitdagingen bij de aanpak daarvan. Wij hadden er bij Antofagasta op aangedrongen zich door de beste werkwijzen in de sector te laten leiden, internationale standaarden over te nemen en zich bij de ICMM aan te sluiten. Croda International plc Milestone rating: Croda heeft in de langetermijnbonusregeling de koppeling met de prestaties versterkt: de winst per aandeel en het totale aandeelhoudersrendement worden verankerd in een algemene financiële onderbouwing. De remuneratiecommissie buigt zich in het vervolg over uiteenlopende maatstaven voor de onderliggende financiële prestaties voordat de aandelen alleen op basis van de bedrijfswinst en het aandeelhoudersrendement onvoorwaardelijk worden. Deze beslissing komt na gesprekken van F&C met de voorzitter van de remuneratiecommissie. Daarin hadden wij onze zorg over de huidige gecombineerde prestatiemaatstaven overgebracht en dan vooral dat deze mogelijk de onderliggende prestaties van de onderneming niet goed weergaven. ENI Milestone rating: ENI heeft de informatieverschaffing over veiligheid op de werkplek verbeterd. De onderneming publiceert nu ook vergelijkbare jaarcijfers over situaties waarin het bijna fout ging. Er ontstaat zo een genuanceerder beeld over de veiligheidscultuur en effectiviteit van de veiligheidssystemen om ongelukken te voorkomen. F&C had ENI de afgelopen jaren al in diverse gesprekken gevraagd om te rapporteren aan de hand van indicatoren die duidelijk meten hoe effectief het veiligheidsbeheer is. We dringen verder aan op vergelijkbare resultaten op het gebied van de procesveiligheid. Daarbij kan gedacht worden aan voorvallen die tot lekkage kunnen leiden. 31

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Europa (vervolg) Milestones - in detail GlaxoSmithKline Milestone rating: GlaxoSmithKline heeft verder invulling gegeven aan het commitment om de toegang tot de zorg in Afrika te verbeteren: het concern investeert samen met de Zuid-Afrikaanse Medical Research Councils in onderzoek naar niet-overdraagbare ziektes (zoals kanker en diabetes). Een breder aanbod medicijnen kan de internationale zorgproblemen helpen oplossen, terwijl Glaxo tegelijkertijd voor meer marktaandeel, een groeiende afzet en betere aandeelhouderswaarde zorgt. F&C stimuleert het concern om de transparantie te verbeteren en nog meer medicijnen op te nemen in de strategie voor de toegang tot zorg. H&M Hennes & Mauritz AB Milestone rating: F&C heeft in het kader van de actieve contacten met H&M aangedrongen op meer toezicht door het bestuur op het risicobeheer (onder andere van de ketenproblematiek en omkoping & corruptie). In 2014 heeft het kledingconcern voor het eerst laten weten dat de raad van bestuur zich over strategische kwesties op duurzaamheidsgebied had gebogen, zoals via rapporten over de naleving van de gedragscode, duurzamer katoen, klimaateffect en anticorruptie. Deze melding volgt op de verbeterde rapportage over de anticorruptie-inspanningen bij H&M (zoals klokkenluidercijfers, de uitkomst van onderzoek, trainingspercentages en -doelstellingen en de toepassing van de gedragscode op leveranciers). Natuurlijk is dit nog maar een begin en is er nog volop ruimte voor verbetering. Toch zijn we blij te zien dat de onderneming nu de zorg van beleggers over mogelijk zwakke punten op dit risicogebied serieus oppakt. Societe Generale SA Milestone rating: Societe Generale heeft de anti-corruptieprocedures aangescherpt: er zijn klokkenluiderrechten ingevoerd voor werknemers en het anticorruptie-trainingsprogramma is verbreed en versterkt. De onderneming meldt ook dat ze voldoet aan de vereiste procedures van de Britse Bribery Act en de invoering daarvan nauwlettend bewaakt. F&C heeft herhaaldelijk bij de onderneming aangedrongen op een sterkere aanpak van omkoping- en corruptierisico’s in de bedrijfsactiviteiten. Stagecoach Group Plc Milestone rating: Naar aanleiding van de feedback van F&C over het voorgestelde beloningsbeleid (met name de topsalarissen) heeft Stagecoach het vereiste minimale aandelenbelang van uitvoerende bestuurders verhoogd van 100% naar 200% van het salaris. Een forse deelneming in het concern kan een effectief middel zijn om de belangen van het management af te stemmen op die van de aandeelhouders.

32

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Pacific


Land

BHP Billiton

Australië

United Co RUSAL PLC

Rusland

Australia & New Zealand Banking Group Ltd

Australië

Rio Tinto

Australië

Woodside Petroleum

Hong Kong

Sino Land Co Ltd

Hong Kong

KIA Motors Corp

Zuid-Korea

Fortescue Metals

Australië

ComfortDelGro Corporation Ltd

Australië Singapore

Bedrijfsethiek

Mensenrechten



D H

K K K K K

F

Australië

Shougang Fushan Resources Group Ltd

Oz Minerals

Milieustandaarden

F H D F H H H

G

K K K K

Milestones Rio Tinto

Australië

Santos

Australië

H H

Milestones - in detail Rio Tinto Milestone rating: Rio Tinto heeft nieuwe waterdoelstellingen geformuleerd. Alle bedrijfsonderdelen die zich met wezenlijke waterrisico’s geconfronteerd zien, moeten in 2018 de beheersing van die risico’s hebben geëvalueerd en verbeterd en moeten tegen die tijd voldoen aan het afgesproken lokale streefdoel voor de waterprestaties. Dat streefdoel weerspiegelt de geografische diversiteit van de activiteiten en de aard van de eventuele waterproblematiek. Deze benadering, waarvoor F&C in 2013 input heeft geleverd, versterkt het algehele waterbeheer bij Rio Tinto. De diverse locaties kunnen zich op deze manier toespitsen op de zaken die er voor hen het meeste toe doen: of dat nu gaat om watertoevoer, hoe om te gaan met te veel water, met elkaar botsende verbruiksdoeleinden of de waterkwaliteit. Santos Milestone rating: Santos heeft met behulp van programma’s voor energie-efficiëntie een op intensiteit gebaseerd streefdoel voor de uitstoot van broeikasgassen geformuleerd en gerealiseerd. De onderneming wil zich met het oog op de groeiende productie niet vastleggen op een absoluut uitstootcijfer. Met dit streefdoel in verhouding tot de totale productie werkt Santos toch aan verbetering van de energie-efficiëntie en de algehele beheersing van CO2-risico’s en -kansen. F&C had de afgelopen jaren bij diverse bijeenkomsten en in meerdere brieven aangedrongen op een stringentere doelstelling bij de CO2-beheersing.

33

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Opkomende Markten


BG Group Pacific Rubiales Energy Corp. Cairn India Limited China Coal Energy Heineken NV

Land

Milieustandaarden

VK

H

Canada China Thailand Mexico

United Tractors

Indonesia

UMW Holdings Bhd

Malaysia


Tsjechië


Brazilië

Vieworks Co Ltd Southern Copper Corporation

Indonesia India VS Mexico

Gazprom

Rusland Rusland

MTN Group

Zuid-Afrika

Ambev S.A.

Brazilië

Cia Brasileira de Distribuicao (GPA)

Brazilië

America Movil SAB de CV Puregold Price Club BRF Brasil Foods Randgold Resources Ltd

K

H

K K K K K

F G H H H H

F B

G

D K D

H H B H H H H

G

M

G F

H

G G

Mexico Brazilië VK China

China Shenhua

China Hong Kong


G

M

F

Philippines

Baidu Inc China State Construction International Holdings


D

Zuid-Korea

Fomento Economico Mexicano Lukoil

F

Nederland

Grupo Mexico SAB de CV

Coal India

Mensenrechten

VK

Charoen Pokphand Foods

PT Adaro Energy

Bedrijfsethiek

H H

B B

H H

F F

D D D D D D D D

G

K K K K K

K K K K K

D K K

G

Milestones Hon Hai Precision Industries

Taiwan

Delta Electronics

Taiwan

Sberbank of Russia

Rusland

Sberbank of Russia

Rusland

BRF Brasil Foods

Brazilië

Bolsa Mexicana De Valores

Mexico

G B D B M K

Milestones - in detail Bolsa Mexicana De Valores Milestone rating: De Mexicaanse beurs is partner geworden van het Sustainable Stock Exchanges (SSE) initiatief. Dat houdt in dat de Bolsa Mexicana De Valores zich vrijwillig en publiekelijk inzet voor betere prestaties en informatieverschaffing van beursgenoteerde ondernemingen op het gebied van milieu, maatschappij en corporate governance. Sommige bedrijven in Mexico hebben de afgelopen tien jaar flinke vooruitgang geboekt in het duurzaamheidsbeheer. De marktbrede invoering van krachtige duurzaamheidsstandaarden blijft echter nog ver achter. F&C heeft in gesprekken met de beurs eerder al gevraagd om beursgenoteerde ondernemingen aan te sporen zich vrijwillig aan hogere duurzaamheidsstandaarden te houden. Dat betekent dat een onderneming verder gaat dan zich aan de gangbare werkwijzen en de wettelijke minimumvereisten houden. 34

reo®-rapportage

Derde kwartaal 2014

Engagement en milestones per fonds Multimanager Aandelen Opkomende Markten (vervolg) Milestones - in detail BRF Brasil Foods Milestone rating: BRF herziet de voedings- en gezondheidsstrategie met als beoogde uitkomst nauwere samenwerking met medisch specialisten, minder zout en vet in kant-en-klaarproducten, investering in onderzoek naar nieuwe producten en vervangers van ingrediënten en samenwerking met openbare instellingen aan de bewustwording over voedingskwesties. BRF kan op die manier de bedrijfsrisico’s en -kansen die samenhangen met obesitas, diabetes en andere voedingsgerelateerde ziekten in thuismarkt Brazilië beter beheersen. Voor deze grootste Braziliaanse producent van verwerkt voedsel (waaronder snacks en kant-en-klaarmaaltijden) zijn dit belangrijke bedrijfsrisico’s. F&C heeft de onderneming bij een bijeenkomst op het hoofdkantoor gevraagd om een specifiek beleid op voeding. Delta Electronics Milestone rating: Delta heeft in de gedragscode specifieke bepalingen over omkoping en corruptie opgenomen waarin ook aspecten als opleiding/ scholing, klachtenprocedures en disciplinaire maatregelen aan de orde komen. Het concern kan zo de risico’s van omkoping en corruptie beter beheersen, waarmee het zich via de activiteiten in Azië geconfronteerd ziet. We hadden Delta eerder al gewezen op het verhoogde financiële risico van nieuwe anti-omkopingswetten en een strengere wetshandhaving. We hebben de onderneming gevraagd beleid te ontwikkelen en in te voeren om die risico’s te ondervangen. Hon Hai Precision Industries Milestone rating: Hon Hai heeft onderdelen van de gedragscode gepubliceerd (o.a. arbeidsomstandigheden, gezondheid en veiligheid, milieubeheer en anticorruptie). Ook zijn de implementatieprocedures geschetst. Gezien het omvangrijke personeelsbestand is meer transparantie over de groepsbrede gedragscode een belangrijke stap naar een consequentere aanpak van deze duurzaamheidskwesties. Met nog meer informatie over de resultaten zouden ook beleggers en andere belanghebbenden beter kunnen beoordelen hoe effectief de beheersing van deze risicogebieden is (vooral ook omdat Hon Hai niet wordt gecontroleerd door externe partijen als de Fair Labour Association). Sberbank of Russia Milestone rating: Sberbank heeft nog vier onafhankelijke bestuurders benoemd, waardoor de staatsbank nu voldoet aan de werkwijzen voor goed ondernemingsbestuur. De onafhankelijke vertegenwoordiging is gestegen van 18% naar 35%. Het toezicht en de verantwoording van het bestuur worden hiermee versterkt. F&C had zich in gesprekken met de bank al sterk gemaakt voor een hoger percentage onafhankelijke vertegenwoordiging. Sberbank of Russia Milestone rating: Sberbank heeft een ‘zero-tolerance’ anticorruptiebeleid ingevoerd. Sberbank pakt de problematiek aan van de interne controle die corruptie moet voorkomen. Er gelden administratieve en disciplinaire sancties voor personeel dat betrokken is bij omkoping en/of corruptie. Met deze strategie kan de onderneming de risico’s van de bankactiviteiten in Rusland en de GOS-landen beter beheersen. We hadden Sberbank eerder al gewezen op het verhoogde financiële risico van nieuwe anti-omkopingswetten en een strengere wetshandhaving. We hadden gepleit voor maatregelen om die risico’s te ondervangen.

35

PRODUCTEN F&C biedt een breed pakket aan beleggingsoplossingen voor pensioenfondsen, liefdadigheidsinstellingen, verzekeraars en overige organisaties. We bieden niet alleen de mogelijkheid tot discretionair vermogensbeheer, maar ook tot participatie in onze institutionele beleggingsfondsen. Verder beleggen wij in diverse regio’s zakelijke waarden en vastrentende waarden. Onze strategie is gebaseerd op drie pijlers: Advisory Solutions (Partnership management en Dynamisch balansbeheer)

g

Maatschappelijk verantwoord advies en beleggen

g

g

Specialistische beleggingsproducten

Contact Kantoren Verenigd Koninkrijk Tel: +44 (0) 20 7011 4444

Verenigde Staten Tel: +1 (0) 617 426 9050

Nederland Tel: +31 (0) 20 582 3000

Ierland Tel: +353 (0) 1 436 4000

Duitsland Tel: +49 (0) 69 597 9908-0

Portugal Tel: +351 (0) 21 003 3200

Hoofdkantoor Verenigd Koninkrijk Tel: +44 (0) 20 7628 8000

T

ACC O

CLIENTS FIRST IN

ILITY TAB UN

De in dit document weergegeven informatie was bij F&C bekend op 30 september 2014, tenzij anders vermeld. Dit document is uitsluitend bedoeld voor professionele beleggers en dient niet te worden verstrekt aan niet-professionele beleggers. De informatie die verschaft wordt in dit document is alleen bedoeld ter informatie en dient niet te worden beschouwd als enige vorm van advies aan de ontvanger of lezer waar deze op mag of kan vertrouwen bij het nemen van beslissingen over het doen van investeringen, beleggingen of het aangaan van beleggingsovereenkomsten, noch betreft dit een aanbod om dergelijke transacties aan te gaan. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. De waarde van beleggingen kunnen fluctueren. Het is mogelijk dat beleggers hun inleg niet (volledig) terugkrijgen. Investeerders dienen niet over te gaan tot het beleggen in financiële instrumenten indien zij niet bereid zijn om de risico’s die hiermee gepaard kunnen gaan te accepteren. Dit document wordt uitgegeven door F&C Netherlands B.V., in Nederland gereguleerd door de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en onderdeel van F&C Group. F&C Groep is onderdeeel van BMO Global Asset Management (Europe) Limited, een volledige dochteronderneming van de Bank of Montreal. © Copyright F&C Netherlands B.V. 10/14

RESP EC

Belangrijke Informatie

N O VAT I O N

reo -rapportage Derde kwartaal 2014

Recommend Documents