RELIGIES: HET WOORD AAN DE VROUWEN!

RELIGIES: HET WOORD AAN DE VROUWEN ! Dinsdag 7 februari 2006 van 8u30 tot 16u30 / Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen Zaal Storck - Ernest Blerotstraat 1 – 1070 Brussel

Voorwoord door Laurette Onkelinx, Minister van Justitie (via de woordvoerder)

De vrijheid van religie is begrensd door vrouwenrechten. Godsdienst mag geen schending van vrouwenrechten goedpraten op basis van culturen en tradities. Vrouwen willen religieuze waarden niet contesteren maar begrijpen en in overeenstemming brengen met mensenrechten. Er moeten bilaterale verdragen komen om de schendingen van vrouwenrechten uit te bannen. Inleiding Prof. Marco Ventura, Rechtsfaculteit, Universiteit van Sienna, Italië Jurist Marco Ventura spreekt over de interactie tussen recht en religie.

Er zijn drie wetgevingen die onderling interageren: de interne wetgeving van een natie, het Europees recht en religieuze wetten. Er is veel interactie tussen die drie wetgevingen met aanzienlijke gevolgen voor de vrouwen. Bijgevolg moéten vrouwen het woord nemen om religieuze wetteksten te doen herschrijven. Sessie 1: “Strategieën van vrouwen in de verschillende godsdiensten: een hefboom voor culturele, sociale en politieke verandering” Vrouwen uit de Joodse religieuze gemeenschap, de moslimgemeenschap en de christelijke traditie komen spreken over initiatieven en strategieën waaraan ze meegewerkt of die ze bestudeerd hebben en die een culturele of sociale verandering teweeggebracht hebben of gewoon de aanwezigheid, de zichtbaarheid en de stem van vrouwen binnen hun gemeenschap hebben versterkt. Voorzitter: Prof. Fatou Sow, Faculty of Arts, Cheik Anta Diop University in Dakar, Senegal en Sorbonne in Parijs

Voor de joodse gemeenschap: Dr. Bonna Devora Haberman University of London, Mistraba Institute for Jewish Textual Activism

Tekstactivisme betekent: de religieuze tekst wordt niet gezien als voorschrift of bevestiging van onze identiteit maar als punt van conflict, als uitdaging. Ze trekt parallellen tussen het Boek Esther en hedendaagse toestanden van vrouwenhandel, seksuele uitbuiting en ontmenselijking van het vrouwenlichaam. Haberman verwijst naar vrouwen die hun vrijheid riskeren om dingen te veranderen in religieuze wetten en de onderdrukking van vrouwen en genderdiscriminatie te stoppen. Floriane Chinsky sociologe en rabbijn te Vorst

In de joodse gemeenschap waar ze rabbijn is, stelt ze vast dat vrouwen schrik hebben zich te uiten. Ze willen enkel hun werk doen en laten de mannen naar buiten treden.

1

© RoSa. Documentatiecentrum en Archief voor Gelijke Kansen, Feminisme en Vrouwenstudies. Koningsstraat 136, 1000 Brussel – Tel. 02/209.34.10 [email protected] -- www.rosadoc.be

Mannen soms feministischer zijn dan vrouwen. Vrouwen moeten de macht nemen, geen agressieve macht, wel de macht van je capaciteiten te gebruiken. Het leven is onze eigen verantwoordelijkheid, wij bepalen zelf onze vooruitgang, die valt niet uit de hemel. Voor de moslimgemeenschap Prof. Aicha El Hajjami Rechtsfaculteit Marrakech. Tot november 2005 directeur “Centre d’étude et recherche sur la femme et la famille”.

De situatie van vrouwen in de islam is zeer gecontesteerd in het Westen, er heerst een zeer negatieve en stereotiepe voorstelling en veralgemening. Discriminatie van vrouwen in islamwereld is niet de schuld van de islam maar van het patriarchale systeem. De vrouwenrechten staan klaar en duidelijk in de koran. De wetten zijn een weergave van de mannelijke mentaliteit veeleer dan van de korantekst. Sharia is de tekst van de koran + woorden en daden van de profeet Mohammed. Die tekstinterpretaties zijn in de loop van de eeuwen gesacraliseerd doordat ze overeenkwamen met de mentaliteit om vrouwen te domineren. We moeten overgaan tot deconstructie van die mentaliteit want in de islam is er buiten de ene god geen hiërarchie en dominantie, dus ook niet van mannen over vrouwen. De herinterpretatie van religieuze teksten door geleerde vrouwen binnen de moslimgemeenschap zelf heeft op de verbetering van de juridische status van vrouwen meer invloed gehad dan het westerse feminisme. Malika Hamidi Secretaris-generaal van “Présence Musulmane en Belgique”

De islam is mysogien en seksistisch. Er is in de islamgemeenschap een feministische beweging ontstaan: het islamfeminisme. Het islamfeminisme is een sociale globale vrouwenbeweging die kadert in de islam, het situeert zich in het universele feminisme en in de islam. Het wil de bevrijding van de vrouw in het kader van de islam opeisen. Islamfeminisme is begin 1990 ontstaan in Iran, de term werd er voor het eerst in een krant gebruikt in 1992 en werd opgepikt door Turkse en Saoudische intellectuelen. De voertaal van het islamfeminisme is Engels. Het islamfeminisme als concept zou een contradictio in terminis zijn. Maar het is de machistische lectuur van de koran die de vrouwenonderdrukking veroorzaakt. Daarom gaan islamfeministen de koran herlezen vanuit een feministische visie. De "genderjihad" betekent: er moet een morele strijd geleverd worden tegen de machistische lezing van de koran. Islamfeministen vechten voor een vrouwelijke invalshoek en vrouwelijke visie op de heilige teksten. Ze zijn begonnen met de interpretatie van de religieuze teksten in het licht van de islamethiek. Er zijn islamfeministen die zich puur op de koran specialiseren, andere op het herlezen en het in vraag stellen van de woorden van de profeet. Ze bevestigen hun positie op basis van de heilige teksten en de koran. Ze bewijzen dat sommige praktijken puur cultureel zijn en niets te maken hebben met de islam: genitale verminking, gedwongen huwelijk… De islamfeministen hebben een partnerschap gesloten met lekenfeministen. Religieus en universeel feminisme leveren samen hetzelfde gevecht vanuit andere gevoeligheden.

2


Voor de christelijke gemeenschap : Prof. Sabine Van Den Eynde Centrum Vrouwenstudies Theologie KULeuven

Haar betoog over “Maria Magdalena: een model van onderdrukking en bevrijding van de vrouw” bevat vijf delen: Maria Magdalena als symbool voor vrouwen, de christelijke bijbel, van apostel tot hoer, herontdekte teksten (evangelie van Maria) 2e en 3e eeuw en de opkomst van Maria Magdalena: kansen tot empowerment? De oudste bronnen over Maria Magdalena zijn de 4 canonieke evangelies. Daarin wordt ze voorgesteld als volgelinge van Jezus die aanwezig was bij zijn kruisiging, begrafenis en verrijzenis. Er staat dat Jezus veel van haar hield. Dat werd later geïnterpreteerd als zouden ze een paar geweest zijn (Da Vinci Code, D. Brown). Dat maakt ook duidelijk dat vrouwen aanwezig waren in de entourage van Jezus. Maar sensatie en fantasie werken hierbij negatief. Het beeld van bekeerde hoer ontstond door vroege vermenging met andere vrouwen uit Jezus’ entourage, vb. Maria van Betanië en een anonieme zondares die Jezus’ voeten wast met haar tranen en haar haren gebruikt als handdoek. De vermenging van die verhalen werkte heel negatief voor vrouwen. Het ambigue beeld van Maria Magdalena bewijst dat de christelijke geschiedenis de rol van vrouwen verdoezelt. Een andere bron is het evangelie van Maria. In de 19e en 20e eeuw werden teksten ontdekt uit de 2de – 3e eeuw met een belangrijke rol voor Maria Magdalena. Daarin laat men Maria Magdalena aan het woord. Ze bleek een ondernemende volgelinge te zijn. Dat Maria Magdalena uitgezonden werd en recht van spreken had werd in die latere teksten bevestigd. Ze zou gepredikt hebben in Marseille wegens het tekort aan verkondigers in de prille kerk, tot Paulus vrouwen verbood te spreken. Ze was moedig om Jezus’ woorden te openbaren. De leerlingen hadden schrik ook aan het kruis te eindigen maar zij was niet bang. Maria Magdalena staat model voor krachtige maar onbekende vrouwen die actief waren in de religieuze bevrijdingsbewegingen. Sessie 2: “Religieuze teksten, bondgenoten voor vrouwen?” In de namiddagsessie komen onderzoekers of theologen aan het woord die bekend zijn met de religieuze teksten van de drie grote godsdiensten. Ze brengen elementen uit de leer en argumenten aan die door vrouwen kunnen worden gebruikt om hun positie binnen hun gemeenschappen te verbeteren. Voorzitter Jacques Sojcher Hoogleraar-emeritus aan ULB, filosoof en schrijver.

Voor de joodse gemeenschap : Prof. Liliane Vana, Sorbonne Parijs, ULG en ULB

De teksten van het judaïsme zijn de bondgenoten van de vrouwen. Waarom passen de rabbijnse instituten ze niet toe? Het judaïsme is niet de bijbel, de bijbel is niet het judaïsme. Er is de mondelinge overlevering en de talmoed. Voor het judaïsme is alles wetten, interpretaties die wetten genereren en interpretaties die een verrijking van het gedachtegoed impliceren. Vana houdt zich bezig met de interpretatie die uitmondt in wetten. Judaïsme heeft een eigen rechtssysteem, maar de naties hebben ook wetten, een jood moet dit rechtssysteem van zijn gastland respecteren. Het zijn niet de rabbijnen die over

3


de wetten beslissen, behalve zij die meesters, “postilles" zijn: die kunnen wetten decreteren, mits ze juridische kennis hebben. Dit systeem moet gebruikt worden om vrouwen het woord te geven in de wetgeving. Hoewel er geen verbod bestaat voor vrouwen om functies op te nemen in de openbare ruimte, valt de totale afwezigheid op van vrouwen in de godsdiensten als functionaris, in consistories. Vooral de orthodoxe vrouwen zijn afwezig. Er is wel een bron, middeleeuws, niet de bijbel, niet de talmoed, die zegt “er mag geen vrouw aan het hoofd van het koninkrijk staat, enkel een koning”. Dit hebben die wetgevers of postilles doorgetrokken naar alle openbare functies! Sommige postilles maken onderscheid tussen openbare functies met en zonder macht. De postilles uit de 20ste eeuw, onder wie Einstein en Maimonid, zegden: vrouwen mogen stemmen en verkozen worden; er is geen enkel bewijs in de tekst om het te verbieden van rechtswege mogen vrouwen die in scheiding zijn, spreken in de rabbijntribunalen, anders spreekt de man voor het koppel in die rechtbanken. De facto zijn het mannen die in de rechtszaal opstaan en spreken. Er is een enorme kloof, mannen hebben alle macht. Dat komt hoofdzakelijk doordat er in het judaïsme een verschil in opleiding is voor jongens en meisjes. Wiskunde is enkel voor jongens, godsdienst is anders voor meisjes en jongens. Voor de christelijke gemeenschap: Carolone Vander Stichele Docent bjibelwetenschappen, Universiteit van Amsterdam:

Zij doet verslag van haar concrete actie in het kader van de nieuwe bijbelvertaling, van het werk achter de schermen dat gevolgen had voor het grote publiek. Aan het vertaalproject dat liep van 1993 tot 2004 hebben veel vrouwen op alle niveaus meegewerkt, minder aan de top. Het was een samenwerkingsverband tussen het Nederlandse Bijbelgenootschap (protestants) en de katholieke Bijbelstichting. Ook nietgelovigen namen deel. De vertaling is bedoeld voor alle nederlandstaligen in de wereld. Vertalen is interpreteren. Er werd geopteerd voor inclusief taalgebruik: termen die slaan op m/v in het algemeen worden niet veranderd in mannelijke naam. Een uitzondering werd gemaakt voor de godsnaam. JHWH is de hebreeuwse eigennaam voor god, in de joodse traditie wordt die naam uit eerbied niet uitgesproken, de christelijke traditie doet dit wel. De naam zelf is niet genderspecifiek, toch heeft men dat vertaald als HEER. De tweede feministische golf maakte er al een issue van. Feministische theologen zijn boos dat de godsnaam met een mannelijke naam wordt weergegeven, dat versterkt de hiërarchie en het idee dat god mannelijk is. Het godsbeeld vertalen is het ook herscheppen: "If god is male then the male is god" Een aantal vrouwelijke vertalers hebben de heroverweging gevraagd en brievenacties gevoerd, 113 alternatieven voor heer werden gesuggereerd. Hun strijd heeft de media gehaald en het publiek aan het denken gezet. Resultaat: er komt een leeswijzer in elke nieuwe editie met alternatieven voor JHWH tijdens het voorlezen en er is de toezegging om een studie-uitgave te maken met JHWH in 2008. Besluit: kennis is macht, ook voor vrouwen. Als vrouwen technische knowhow hebben kunnen ze in dergelijke discussies een inbreng hebben. Vrouwen moeten ook feitelijk aanwezig zijn in de besluitvormingsorganen. Vrouwen moeten netwerken mobiliseren, 1 stem kan nooit voldoende effect oogsten. Vrouwen moeten coalities vormen rond concrete thema's: interconfessioneel/interreligieus maar ook samenwerken met mannen.

4


Voor de moslimgemeenschap Jacob Mahi godsdienstleraar Islam

Vrouwen zijn zusters van de man, ze hebben dezelfde plichten en verantwoordelijkheden. Vanuit zijn geloof en islamitisch spirituele identiteit wil hij het feminisme voeden. Michael Privot Doctorant klassieke islamitische filosofie en ondervoorzitter van het Forum of European Muslim Youth and Student Organisations

Privot spreekt over de perceptie van de vrouw door jonge islamieten m/v in de Europese maatschappij. Hij wijst op de tegenstellingen : de vrouwen mogen participeren aan het openbare leven maar men geeft ze de middelen niet (kinderopvang). Jongeren m/v kunnen vrij reizen, maar eenmaal getrouwd worden ze opgesloten in de culturele traditionele cocon. Deze attitude is nefast voor het beeld van de bevrijde vrouw. Het contact m/v is absoluut hermetisch afgesloten, er is rigoureus conservatisme bij sommige jongeren. Spreker heeft een jurist, een psycholoog en een mediaspecialist onder de arm genomen om die islamdruk op jongeren op te heffen. Veel jonge muzelmannen willen vooruit maar de sociale verandering kan maar geleidelijk gebeuren. Daarom moedigen wij vooruitgang aan van binnen uit, zonder brokken te maken. Besluit Pascale Vieille, directeur Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, formuleert tot slot de algemene conclusies van de studiedag.

Geen enkele mono-theïstische godsdienst is hetzij patriarchaal hetzij humanistisch, geen enkele godsdienst is buiten verdenking. De bijdrage van vrouwen in de basislanden is belangrijk. Zij kennen beter de originele teksten. Je goed voelen in je eigen cultuur is een gunstige voorwaarde voor verandering. Opeisen van het recht van vrouwen om verantwoordelijkheid op te nemen gaat samen met vrijheid. Alles is gebaseerd op het idee: alleen god is god, verder zijn alle mensen gelijk. Dat hebben al die godsdiensten gemeen met de lekenstaat en de seculiere samenleving. Het Instituut zou de volgende strategieën aannemen: -

zorgen voor een forum voor alle vrouwen toegang tot strategische posities in economie, religie en kennis bevorderen noodzaak benadrukken van onderwijs, vorming, van toegang tot de intellectuele elite zorgen voor vrouwen op de juiste plaats in de besluitvormingsorganen het belang van de vertaling en taalgebruik in religieuze teksten onderkennen democratische vorming geven: waar stopt de religie? strijden voor laïcisering van de staat, de economie, het onderwijs, het recht werken met de tekst, niet ertegen, werken met mannen, niet tegen hen samenwerken met andere godsdiensten

Slotwoord van Christian Dupont, federaal Minister van Ambtenarenzaken, maatschappelijke

Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke kansen. Verslag: Brigitte Rys.

5


RELIGIES: HET WOORD AAN DE VROUWEN!

Recommend Documents