De professional aan het woord

De professional aan het woord Een uitgave ter inspiratie en informatie over de invulling van professionele ruimte binnen de IRIS-scholen. Medewerkers aan het woord over verschillende vormen van opleiden en ontwikkelen, zoals teamontwikkeling, schoolontwikkeling, leren in het vak, collegiale consultatie, individueel leren en IRIS-breed netwerken. mei 2014, nummer 2

Een creatieve Frans op het ECL Sinds vorig schooljaar maakt Rozemarijn Kemper, sectievoorzitter en docent Frans op het ECL, deel uit van de IRIS-brede Projectgroep Ontwikkelen Digitaal Lesmateriaal. Dit geeft haar de tijd en gelegenheid om actief bezig te zijn met het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal voor de sectie Frans. Ze ziet eindeloos veel mogelijkheden. Niet alleen voor haar eigen sectie, maar zeker ook IRIS-breed.

Lesprojecten voor tabletklas 2013-2014 Rozemarijn is vorig jaar gestart met het opzetten van drie lesprojecten voor de pilot tabletklas 2013-2014, compleet met handleiding voor docenten. Op basis van een thema is zij op zoek gegaan naar bijpassend, bestaand digitaal oefenmateriaal, dat zoveel mogelijk aansluit op de belevingswereld van de leerling. Vervolgens heeft zij het met eigen materiaal aangevuld door bijvoorbeeld zelf opgenomen filmpjes met uitleg toe te voegen. Ieder project wordt

www.irisfrans.weebly.com

afgesloten met een eindopdracht. Al deze informatie is op

Voor de sectie Frans heeft Rozemarijn een interactieve web-

de website geplaatst. Inmiddels is de website ingericht op

site voor leerlingen en docenten gemaakt via weebly.com.

leerjaren en verschillende niveaus. Er is gedifferentieerd

Deze openbare website is in eerste instantie opgezet voor

materiaal beschikbaar voor leerlingen die extra steun nodig

gebruik binnen het ECL (havo/vwo), maar inmiddels heeft

hebben, maar ook voor leerlingen die een extra uitdaging

de Haemstede-Barger Mavo een programma toegevoegd

willen is er genoeg te vinden. Ook voor de verschillende en

voor vmbo-tl. Rozemarijn nodigt iedereen, maar natuurlijk

soms lastige grammatica-onderdelen is volop materiaal

met name de docenten Frans binnen IRIS, van harte uit om

beschikbaar. Uiteraard is rekening gehouden met de richt-

een kijkje te nemen op www.irisfrans.weebly.com. Iedere

lijnen van het Europese referentiekader en de grammatica-

docent kan deze website gebruiken voor zijn lessen, maar

leerlijnen per jaarlaag.

nog mooier is het om zelf een website te maken, voor je eigen school met eigen lesmateriaal. Onderdelen van deze

Meer weten over het maken van een eigen website via

ingerichte website kun je overnemen en verder passend

weebly.com? Neem contact op met Rozemarijn Kemper,

maken bij je eigen school en bij de methode die je gebruikt.

[email protected].

De ervaring leert dat het eenvoudig en gebruiksvriendelijk werkt en veel mogelijkheden biedt.

Voordelen van digitaal materiaal op eigen website - Docent heeft mogelijkheid om eigen creatief digi- taal lesprogramma op te nemen, met bijbehorende opdrachten, aansluitend op de lesmethode die wordt gebruikt en passend bij de school. - Het interactieve materiaal sluit geheel aan op de

belevingswereld van de leerlingen en is overal en altijd benaderbaar.

- Leerlingen die moeite hebben met grammatica of vocabulaire kunnen extra oefenen. - Leerlingen die de aangeboden lesstof eenvoudig

oppakken worden extra uitgedaagd door

verdiepingsopdrachten.

Als een vis in het water... Op een donderdagmiddag, vlak voor de start van een Kweekvijverbijeenkomst, spreek ik Mariska van Son en François Roosegaarde. Beiden hebben er dan al een lange dag van lesgeven opzitten op het Kaj Munk College, waar zij deel uitmaken van het bovenbouwteam vwo.

hij naadje van de kous weten, is betrokken en geïnteresseerd. Zijn visie is helder ”Ik denk dat onderwijs alleen maar

Mariska (37) geeft economie en m&o in de bovenbouw

verandert als docenten veranderen, van binnenuit. En dat is

havo/vwo en is (duo)mentor van een 4 vwo-klas op het KMC.

precies waar we allebei mee bezig zijn.”

Na een carrière in de bankenwereld is zij als zij-instromer in het onderwijs gestart. Een lang gekoesterde wens ging

De opleiding leert deelnemers ook of de functie van team-

hiermee in vervulling. “Ik hou van leren en mezelf ontwik-

leider bij ze past. “Alle deelnemers geven leiding aan een

kelen, ook al heb ik net mijn onderwijsbevoegdheid.” Haar

klein project in de eigen school. Dit werkt als een soort

leidinggevende kwaliteiten zijn al snel zichtbaar bij haar

proeftuin. Door je eigen collega’s aan te sturen in een werk-

teamleider en het is dan ook geen wonder als hij haar vraagt

groep krijg je al bagage als teamleider mee.” François leidt

om deel te nemen aan de Kweekvijver. In deze opleiding

een werkgroep over autonomie van leerlingen en Mariska

leert ze ervan om uit haar comfortzone gehaald te worden,

over de vraag van leerlingen ‘Waarom doen we wat we

zichzelf (nog) beter te leren kennen. ”Dat is mooi en con-

doen?’ Beiden bevestigen mijn conclusie dat de opleiding

fronterend.” Ook leert ze de school beter kennen, de interne

van toegevoegde waarde is voor de opbouw van je cv, maar

krachtenvelden. “Je gaat echt anders naar je school kijken.”

ook geschikt is als loopbaan-oriëntatie. Gezamenlijk maken we ons op voor de bijeenkomst van die middag en avond.

François (61) geeft wiskunde in de bovenbouw havo/vwo. Hij is dit jaar terug in Nederland na een verblijf van enkele

Ruud Jansen, opleider Kweekvijver

jaren in Duitsland waar hij docent was aan de Europese school in Karlsruhe. Tijdens zijn sollicitatie gaf hij al aan ‘iets’

Geïnteresseerd in de Kweekvijver?

naast het lesgeven te willen doen. “Geef mij maar een pro-

Kom naar de voorlichting over deze IRIS

bleem, want ik heb wel wat ervaring in dit management-

Opleiding Leiderschap op 7 mei of 24 juni 2014

gebied. Het is alleen nog niet zo theoretisch onderbouwd.”

van 16.00 - 17.30 uur op het Kaj Munk College.

Dat is typisch François, een echt inhoudsdier. Van alles wil

Meer info: www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl

Hoe

ben jij?

Drijfveren zijn voorspellers van gedrag. Ze geven richting aan het gebruik van iemands mogelijkheden en talenten. Maar hoe kom je er achter wat iemand drijft in zijn werk? Management Drives is een model dat op relatief eenvoudige wijze inzicht geeft in iemands drijfveren. Op basis van vragenlijsten worden de drijfveren bepaald, die met zes kleurcodes worden aangeduid. De medewerkers van het Bestuursbureau zijn onder leiding van Ruud Jansen aan de slag gegaan met Management Drives met als doel inzicht te krijgen in hun eigen motivatie om dingen wel of juist niet te doen. Maar ook om te leren waarom anderen dingen doen zoals ze die doen. En als je de drijfveren weet, hoe kun je dit dan gebruiken om je werk effectiever aan te pakken en de samenwerking met collega’s te verbeteren? Het waren verrassende, leerzame, maar vooral ook kleurrijke bijeenkomsten. Irmgart de Vries, secretariaat Bestuursbureau IRIS: “De uitkomst van de test was voor mij heel herkenbaar. De toegevoegde waarde vond ik dat je om leert gaan met drijfveren die ver van je afstaan. Hierdoor kun je bepaalde situaties beter inschatten en begrijp je waarom iemand anders kan reageren dan jij zou doen. Ook is het mooi om te zien hoe de drijfveren zich in groepsverband verhouden: is er een juiste balans in de groep? Naast de groepssessies hebben we ook allemaal een persoonlijk gesprek gehad met Ruud en werd ons kleurenprofiel besproken. Je krijgt dan tips op maat en dat is echt van meerwaarde!” www.managementdrives.com

Professionele Leergroepen op Thamen Op Thamen is het werken in Professionele Leergroepen (PLG’s) een normaal verschijnsel geworden. Deze groepen ontstaan zowel uit behoeftes vanuit de organisatie als vanuit wensen van individuele docenten die elkaar over gedeelde thema’s willen ontmoeten. Thamen Toekomst Bestendig De TTB-groepen (Thamen Toekomst Bestendig) zijn voor-

Studiegroep OPLIS-medewerkers

beelden van groepen die ontstaan zijn uit een organisa-

In de studiegroep van OPLIS-medewerkers werken school-

tiebehoefte. Hier wisselt men kennis uit over zaken als

opleiders en coaches samen. “We merkten dat schoolop-

intersectoraal /sectoraal en LOB-beleid. “De leden van deze

leiders en coaches eenzelfde soort leervraag hadden. Om

groepen hebben zich zelf aangemeld en laten daardoor

de werkcolleges van studenten en intervisiebijeenkomsten

een grote betrokkenheid zien bij de thema’s die op tafel

voor nieuw personeel op een hoger niveau te krijgen wil-

komen.” Arjan Fokkens, begeleider TTB-groepen

den we ons voeden met nieuwe kennis. Gezamenlijk is toen besloten om het ‘Handboek voor Leraren’ van Geerts & Van Kralingen te gebruiken om onze kennis te verdiepen. In verschillende sessies van de PLG laten we elkaar ervaren wat we uit het boek gebruiken in onze bijeenkomsten. Daardoor brengen we de theoretische achtergrond direct in de praktijk. Zo liet coach Marion van Hees de anderen ervaren wat in een klassenleergesprek goede vragen zijn en hoe je ervoor zorgt dat alle leerlingen betrokken, individueel aanspreekbaar, zijn. Een train de trainer-principe ligt aan deze PLG ten grondslag.” Hugo van de Berg, schoolopleider

Samen op Thamen

aan een sociaal veilig schoolklimaat. In de (mentor)lessen

In de groep Samen op Thamen zoeken docenten elkaar

worden in de eerste schoolweken met elkaar afspraken

actief op. Sinds een aantal jaren werkt deze groep samen

gemaakt over gewenst en ongewenst gedrag in de groep

en bestaat uit leden van verschillende teams. De groep is

in de vorm van een klassencontract. Tijdens de kerstviering

voortgekomen uit de wens om schoolbreed een veiliger en

en de werkdag (red. klussen voor een goed doel) is er in

positiever schoolklimaat te realiseren. De thema’s respect

alle klassen aandacht voor deze thema’s. We geven de leer-

voor elkaar, leren van en met elkaar en met zijn allen

lingen mee dat het goed is iets voor een ander te doen en

verantwoordelijk (voor een goede sfeer voor jezelf en je

dat ze dankbaar moeten zijn voor wat ze hebben.”

omgeving) staan centraal. De werkgroep Samen op Thamen is een mooi voorbeeld “Alle teams leveren input en daarmee maken wij (mentor-)

van professionalisering op de werkvloer. “Alle leden van

lessen en projecten rondom deze drie thema’s. Zo zijn er

de werkgroep leren van elkaar: we weten wat er met de

lessen gemaakt om pesten te beperken. Naast aandacht

drie kernwaarden wordt bedoeld en toch geeft ieder zijn

in de reguliere mentorlessen zijn er drie momenten in het

eigen invulling eraan. In de vergaderingen volgt de terug-

jaar waarop extra aandacht is voor deze thema’s. Aan het

koppeling: verzinnen, uitwisselen, uitvoeren, reflecteren,

begin van het nieuwe schooljaar gebeurt dit bijvoorbeeld

aanpassen, etc.” Deze reflectie zien ze ook in de lessen.

in de introductieprogramma’s in leerjaar 1 en 2. Door zo

“Leerlingen hebben hun eigen ideeën over wat respect en

vroeg al gedrag te benoemen dat past bij deze waarden,

medeverantwoordelijkheid is. In klassengesprekken leren

weten leerlingen (en docenten) wat er van ze verwacht

niet alleen leerlingen van elkaar, maar ook de docent leert

wordt. Er worden allerlei interactieve spelvormen ingezet

hiervan. Het is echt sámen op Thamen”. Tecla Trossel, (team

waarmee we werken aan een goede groepssfeer. Goed met

kader onderbouw) en Maarten Loijenga (team basis onder-

elkaar leren omgaan, respect hebben voor elkaar, draagt bij

bouw), leden van werkgroep Samen op Thamen.

Kwaliteit in Ontwikkeling (KiO) binnen het HVC Binnen alle IRIS-scholen is het project Kwaliteit in Ontwikkeling (KiO) van start gegaan. Op elke school is een projectteam de dialoog gestart over welke kwaliteiten van docenten bijdragen aan het succes in de klas en het leren en ontwikkelen bij leerlingen. Deze dialoog begint met het gesprek over ‘Wat is een goede docent?’ en ‘Wat is een goede les?’ De resultaten van deze gesprekken helpen bij het nadenken en het in gesprek zijn over de eigen ontwikkeling van docenten. Doel is dat docenten zich eigenaar voelen van hun eigen ontwikkeling, aansluitend bij hun passie en hun kwaliteiten verder ontwikkelen. Dit komt uiteindelijk de kwaliteit van het Marco Schoorl, docent geschiedenis en aardrijkskunde HVC

onderwijs en dus ook de leerling ten goede.

Op het HVC is een groep docenten met de vragen aan de slag gegaan. Uit elk team heeft een docent zich aangemeld om mee te denken. Marco Schoorl, docent geschiedenis en aardrijkskunde bij het HVC, is één van hen. Marco, gestart op het HVC als stagiair, werkt sinds 5 jaar met veel plezier binnen de afdelingen vmbo-basis en havo. Waarom heb je jezelf aangemeld voor dit projectteam? Momenteel begeleid ik zelf stagiaires en dat was een van de redenen om mijzelf aan te melden. Ik merkte dat er een verschil zit tussen datgene dat je leert op de opleiding en dat wat je nodig hebt in de praktijk. In het vmbo heb je bijvoorbeeld andere capaciteiten nodig dan je op de opleiding leert. En wat een goede docent nodig heeft voor het lesgeven in een havo/vwo-klas verschilt van dat wat nodig is in een vmbo-basisklas. Dat wilde ik graag inbrengen in het gesprek. Wat levert het voeren van deze dialoog je op? Het zet me aan het denken. Ik kijk bijvoorbeeld met andere ogen naar de samenwerking binnen en buiten het team. Door deze gesprekken te voeren leer je de standpunten kennen van je collega’s en krijg je meer begrip voor andere teams waarom zij zaken anders aanpakken. Aanpak KiO binnen het HVC Wat is je verdere verwachting van dit project? De volgende

Op basis van interviews met docenten uit alle afdelingen

stap is het formuleren van gedragscriteria bij de kwaliteiten.

binnen het HVC zijn kwaliteiten geformuleerd: wat heb

Dit zal mij uitdagen om ook binnen het lesgeven zaken

je nodig in de klas, binnen je team/sectie en binnen de

anders aan te gaan pakken, dit te gaan proberen. Het heb-

school. Deze kwaliteiten zijn getoetst binnen de werk-

ben van een omschrijving van de kernwaarden die je als

groep en vervolgens bondig gedefinieerd. Nu volgt

HVC-docent hebt, geeft je de mogelijkheid te reflecteren op

uitwerking in gedragscriteria. Zo ontstaat een beeld van

je eigen functioneren. En het kan als handvat dienen in de

de docent binnen het HVC, welke de basis vormt voor de

gesprekken met je teamleider. Met nieuwe docenten kun je

dialoog over ontwikkeling van de individuele docent.

in gesprek gaan hoe zij deze waarden kunnen verwerken in hun lessen, zodat je een doorlopende lijn krijgt binnen

Meer informatie over KiO?

het HVC. Maar ik zie ook mogelijkheden om de specifieke

Neem contact op met de projectleiders: Robert Claassen

HVC-kwaliteiten van docenten in te zetten tijdens onder-

(KMC), Ella de Jong (HVC), Dorine Machiels (ECL), Marcel

wijsdagen en hun ervaringen te delen met andere collega’s

van den Busken (Thamen), Sebastiaan Baauw (HBM) of

binnen IRIS.

Judith IJsseldijk (IRIS).

Fixed or growth mindset? Richard Jones, docent Engels op de HaemstedeBarger Mavo, heeft de tweejarige Masteropleiding Professioneel Meesterschap bij het Centrum voor Nascholing in Amsterdam gevolgd. Hij heeft hiervoor de lerarenbeurs aangevraagd. Welk praktijkonderzoek heb je gedaan? In de studie staat

dit zich niet altijd in hard werken. Ik vind het de verant-

het ontwikkelen en vernieuwen van onderwijs op basis van

woordelijkheid van docenten en ouders om jongeren te

praktijkonderzoek centraal. De theorie van Carol Dweck

stimuleren een growth mindset te ontwikkelen. In het af-

over de ontwikkeling van mindset heeft een belangrijke

gelopen jaar heb ik mindset-trainingen gegeven aan een

plek gekregen in mijn onderzoek naar de motivatie van

groep vmbo-t brugklassers, gericht op het bewust maken

vmbo-leerlingen. Dit heeft mij inzicht gegeven in het

van hun mindset. Momenteel onderzoeken we wat de

gedrag van mijn leerlingen. Velen blijken een fixed mindset

effecten van de trainingen zijn op de motivatie van leer-

te hebben: zij geloven dat zij geboren zijn met een bepaald

lingen en op welke manier docenten, mentoren en ouders

intelligentieniveau en met aanleg voor bepaalde talenten.

hen feedback kunnen geven.

Zij werken er niet voor om iets nieuws te leren, terwijl leerlingen met een growth mindset beseffen dat zij door hard

Wat heeft de masterstudie je gebracht? Ik heb leren

werken en veel oefenen talenten kunnen ontwikkelen en

kijken naar de verschillende processen binnen de eigen

hun cognitieve niveau kunnen verhogen. Andere leerlingen

schoolomgeving, zoals leerlingmotivatie, leerpsychologie,

geven het leren snel op, terwijl er veel te leren valt.

afstemming van didactiek op de individuele leerling en beroepskeuzeprocessen. De diversiteit van aangeboden

Mindset-trainingen op de Haemstede-Barger Mavo? Mijn

kennis, samen groeien in kleine teams, leren schrijven op

vmbo-leerlingen zijn super gemotiveerd. Ze hebben het

academisch niveau en structureel onderzoek leren doen zie

graag gezellig en willen hun diploma halen. Helaas vertaalt

ik als grote meerwaarde van de studie.

Nieuwe manier van lesgeven: de iPad-klas Na een periode van intensief voorbereiden is eind augustus 2013 op het HVC gestart met het gebruik van iPads in gymnasium-2. Het project omvatte niet alleen het beschikbaar stellen van iPads, ook de manier van lesgeven is veranderd. In gesprek met Evert-Jan Oppelaar, ICT-coördinator HVC.

dingen zelf uitzoeken en creëren valt op. Opdrachten worden veel laagdrempeliger. Door zelf te onderzoeken en

Wat is er in de lessen veranderd met de introductie van de

toe te passen beklijft de lesstof veel beter en dat is precies

iPads? Met de komst van de iPads hebben wij de lessenta-

wat we wilden. Digitale schoolboeken zijn helaas nog niet

bel aangepast om leerlingen beter te kunnen uitdagen, te

je-van-het, evenals de werkboeken. Deze blijven we voor-

vormen en ruimte te geven. De lessen zijn afwisselender en

lopig gewoon op papier gebruiken.

meer gericht op zelf onderzoeken. Het is niet altijd meer de docent die het verhaal vertelt. De iPad is daarbij een bijna

Waarom iPad? Omdat de iPad het beste aansluit op wat we

onmisbaar hulpmiddel.

willen met tablets in de lessen. De iPad is stabiel, veilig door de ‘gesloten’ app-store, degelijk, betaalbaar, gaat lang mee

Dit vraagt wel wat van alle betrokkenen. Welke voorberei-

en is perfect geschikt voor ‘moderne’ media.

ding ging hieraan vooraf? Een team van docenten heeft de nieuwe didactische aanpak en inzet van iPads in de klas

Wat is jullie toekomstvisie ten aanzien van dit onderwerp?

ontwikkeld, ondersteund door scholing van externen. Ook

We denken dat deze onderwijsaanpak, in combinatie met

de O&O-momenten zijn gebruikt voor scholing en overleg.

iPads, heel goed toepasbaar is in andere onderwijsniveaus. De plannen voor het atheneum worden al uitgewerkt. De

Wat zijn de voor- en nadelen van het werken met iPads?

iPad blijft wel echt een hulpmiddel. Maar de leerling mag

Met name de snelheid en het gemak waarmee leerlingen

daarin zelf keuzes maken en zijn eigen werk organiseren.

Netwerk O&O Het netwerk O&O coördineert, stimuleert, ondersteunt en faciliteert op het gebied van Opleiden en Ontwikkelen binnen de school en vormt een brug naar IRIS-brede samenwerking ter versterking.

IRIS Opleiding Leiderschap: de Kweekvijver Iets voor jou? Leiding geven aan collega’s doe je niet zomaar. Daar moet je wel wat voor doen! De opleiding Kweekvijver volgen, bijvoorbeeld. De opleiding is bedoeld voor iedereen die

Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan

werkt in het onderwijs en die zich verder wil bekwamen op

contact op met één van de netwerkcoördinatoren:

het gebied van ambachtelijk en persoonlijk leiderschap.

Marcel van den Busken (THA) [email protected] /

In september 2014 gaat deze eenjarige opleiding opnieuw

0297-563192 | Jan Simon (HVC) [email protected] / 0252-661566

van start onder leiding van Ruud Jansen. Denk je dat het iets

| Ronald Lam (HBM) [email protected] / 023-5282380

voor jou is? Overleg met je leidinggevende en neem contact

| Robert Claassen (KMC) [email protected] / 023-5616198

op met Ruud Jansen (tel. 06-43230670 / [email protected]).

| Luc Bessems (ECL) [email protected] / 023-5319042 | Rita

Meer informatie vind je ook op de website van O&O.

Groeskamp (IRIS) [email protected] / 023-5483800 Voorlichtingsbijeenkomsten: 7 mei en 24 juni van 16.00-17.30 Meer informatie: www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl

uur, Kaj Munk College in Hoofddorp.

Subsidiemogelijkheden Lerarenbeurs Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een bachelor- of masteropleiding (inclusief pre-master of schakeltraject) of voor een korte opleiding die gericht is op het verwerven van extra bekwaamheden. Meer informatie: www. ib-groep.nl/particulieren/leraar. Deadline: 31 mei 2014. Let op: de regels omtrent de Lerarenbeurs zijn veranderd vanaf het studiejaar 2013-2014. Voor aanvragen vanaf dit studiejaar geldt, dat een aanvraag ieder jaar opnieuw moet worden ingediend. Tegemoetkoming leraren, ook voor zij-instromers Studenten, zij-instromers of contractanten kunnen een tegemoetkoming leraren krijgen. Dit kan als zij een lerarenopleiding aan hbo of universiteit volgen en studiefinanciering niet meer mogelijk is (ook niet als lening bij DUO). De tegemoetkoming is een gift. Meer informatie: www.ib-groep.nl/particulieren/leraar. Deadline: 31 augustus 2014. Promotiebeurs Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een promotieonder-

Colofon

zoek. Zie voor meer informatie www.nwo.nl/leraren. Deadline: begin september 2014. Europees subsidieprogramma Erasmus+ Erasmus+ is het nieuwe 7 jaar durende Europese subsidieprogramma voor onderwijs, jeugd en sport. Zie voor meer informatie www.erasmusplus.nl.

Dit is een uitgave van IRIS Opleiden & Ontwikkelen Vragen en/of suggesties: Rita Groeskamp - 023-5483800

Agenda mei-oktober 2014

- [email protected] - www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl

21 en 22 mei

Nationaal congres Onderwijs en Social Media 2014

www.ncosm.nl

26 mei

Puberbrein binnenstebuiten Amsterdam

www.onderwijsagenda.nl

5 juni

Landelijke onderwijsdag techniek

www.onderwijsagenda.nl

11 juni

Taal leren met tablet of iPad

www.aps.nl/agenda

16 juni

Over de top: haal het beste uit jongeren

www.onderwijsagenda.nl

19 juni

Symposium: Leerlingzorg in het passend onderwijs

www.onderwijsagenda.nl

september

Start IRIS Opleiding Leiderschap: Kweekvijver

www.iris-opleiden-ontwikkelen.nl

9 september

4-daags verdiepingsprogramma personeelsplanning

www.vo-raad.nl

11 september

Basiscursus loopbaanbegeleider VO

www.aps.nl/agenda

Met dank aan alle medewerkers

8 oktober

Het lerarencongres 2014

www.lerarencongres.nl

van IRIS die aan dit nummer

30 oktober

Landelijk congres stimulering LOB

www.vo-raad.nl

hebben meegewerkt.

Tekst: M. vd Busken, R. Groeskamp, R. Jansen, I. Snep en J. IJsseldijk Eindredactie: I. Snep Vormgeving: Bommel tekst & creatie Oplage: 800 exemplaren Druk: drukkerij Groen