REHABILITATIE DOOR EDUCATIE ONDERZOEK NAAR EEN BEGELEID LEREN-PROGRAMMA VOOR MENSEN MET PSYCHIATRISCHE PROBLEMATIEK
Lies Korevaar
3
Rehabilitatie door educatie Onderzoek naar een Begeleid Leren-Programma voor mensen met psychiatrische problematiek Lies Korevaar ISBN 90 6665 727 8 NUR 875 © 2005 B.V. Uitgeverij SWP Amsterdam Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Uitgeverij SWP (Postbus 257, 1000 AG Amsterdam) te wenden.
4
INHOUDSOPGAVE 1 1.1 1.2 1.3 1.4
Inleiding Introductie Het Begeleid Leren-programma Het evaluatieonderzoek Opbouw van het proefschrift
DEEL I
BEGELEID LEREN: EEN LITERATUURSTUDIE
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.7.1 2.7.2 2.8
Begeleid Leren in perspectief Inleiding Psychiatrie en leren Onderwijs en studenten met psychiatrische problematiek Wet- en regelgeving Relatie met arbeid Leren en herstel Belemmeringen Externe belemmeringen Interne belemmeringen Samenvatting en conclusies
7 7 7 8 10 11 13 13 13 14 16
3 3.1 3.2 3.3 3.4
Vormen van Begeleid Leren Inleiding Begripsbepaling en verschijningsvormen Begeleid Leren in de praktijk Slotopmerkingen
17 17 17 19 22
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.3 4.4
Onderzoek naar Begeleid Leren-programma’s Inleiding De deelnemers: selectiecriteria en kenmerken De selectiecriteria Kenmerken Uitkomsten van Begeleid Leren-programma’s De mate van deelname en de invloed van het uitvallen uit een Begeleid Leren-programma op het functioneren van de deelnemers De mate van deelname
25 25 25 25 27 29
4.4.1
1 1 2 3 4
5
31 31
Rehabilitatie door educatie
4.4.2 4.5
De invloed van het uitvallen uit een Begeleid Lerenprogramma op het functioneren van de deelnemers Conclusies
DEEL II
HET BEGELEID LEREN-PROGRAMMA
5 5.1 5.2 5.1.1 5.1.2 5.1.2.1 5.1.2.2 5.1.2.3 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 5.4.5 5.4.6 5.5
Het Rotterdamse Begeleid Leren-programma Inleiding Het Supported Education-programma van het Center for Psychiatric Rehabilitation Het conceptueel raamwerk Het ‘Choose-Get-Keep’-model De fase van het kiezen De fase van het verkrijgen De fase van het behouden Het Regionaal Opleidingscentrum Zadkine Het Zadkine Service Centrum De GOAL-opleiding Begripsomschrijving Het Rotterdamse Begeleid Leren-project Organisatie en start van het project Doelstellingen Werving en selectie Aanpassingen De toeleidingscursus Impuls Het Steunpunt Samenvatting
37 39 39 40 41 42 43 43 44 45 45 46 46 46 47 48 48
6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.8.1 6.8.2
De onderzoeksopzet Inleiding Deelonderzoek I: de Impulscursus Deelonderzoek II: het volgen van een reguliere opleiding Deelonderzoek III: het individuele proces Duur van het onderzoek De onderzoeksinstrumenten Meetmomenten Dataverwerking en analyse Kwantitatief deel Kwalitatief deel
51 51 51 52 52 53 53 55 56 56 56
6
31 32
37 37
INHOUDSOPGAVE
6.9
De rol van de onderzoeker
57
7 7.1 7.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4
61 61 61 62 62 62 63
7.13
De deelnemers Inleiding Onderzoeksopzet Werving en selectie van de deelnemers Werving Verwijzers Selectie Beschrijving van de sociodemografische en klinische kenmerken Redenen om een opleiding te beginnen Verwachte belemmeringen Afgevallen deelnemers naar aanleiding van de aanmeldingsgesprekken Niet-gestarte deelnemers Vergelijking met subpopulaties psychiatrische patiënten in de regio Rijnmond Vergelijking met deelnemers aan Begeleid Leren-programma’s in de Verenigde Staten Vergelijking met deelnemers aan andere IRB-programma’s Vergelijking met deelnemers arbeidsrehabilitatieprogramma’s en bezoekers van dagbestedingscentra Samenvatting en conclusies
DEEL III
KIEZEN & VERKRIJGEN
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5
Kiezen & verkrijgen: de Impulscursus Inleiding Kiezen van een opleiding Doelformulering Verkrijgen van een opleiding Bijdrage Impulscursus aan het kiezen en verkrijgen van een opleiding De beoogde neveneffecten De zelfwaardering De kwaliteit van leven De klachten De deelname
7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12
8.6 8.6.1 8.6.2 8.6.3 8.7
7
64 65 66 67 67 68 69 70 70 71
73 73 73 73 74 75 76 76 76 77 77
Rehabilitatie door educatie
8.7.1 8.7.2 8.8 8.8.1 8.8.2 8.8.3 8.9 8.9.1 8.9.2 8.10
Afronding Impulscursus Het aantal bijgewoonde cursusdagen De onbeoogde neveneffecten: voortijdige uitval en de gevolgen daarvan voor het psychisch en sociaal functioneren De reden van uitval Vergelijking tussen “afronders” en “uitvallers” De gevolgen van de uitval De waardering van de Impulscursus De waardering door de deelnemers De waardering door de docenten Samenvatting en conclusies
DEEL IV
BEHOUDEN
9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.5.1 9.5.2 9.6 9.6.1 9.6.2 9.6.3 9.6.4 9.6.5 9.7 9.7.1 9.7.2 9.7.3 9.8
Ervaringen met studeren Inleiding De respondenten Verloop van het onderzoek: de vragenlijsten en de interviews Belang van de opleiding voor de deelnemer Succes School (de theorie) Stage (de praktijk) Tevredenheid De opleiding Betekenis opleiding Alternatief De studentrol Oordeel omgeving Belemmeringen en knelpunten De studie De ziekte Dagelijks leven Samenvatting en conclusies
89 89 89 90 91 92 92 94 95 95 95 97 97 99 101 101 106 106 107
10 10.1 10.2 10.3 10.3.1
Succesvol studeren met steun Inleiding De respondenten Het hoofdeffect: het volhouden van de opleiding Gedurende een studiejaar volgen van een reguliere opleiding
109 109 109 110 110
8
78 78 79 79 79 80 80 81 83 84
INHOUDSOPGAVE
10.3.2 10.4 10.4.1 10.4.2 10.4.3 10.5 10.6 10.6.1 10.6.2 10.6.3 10.6.4 10.6.5 10.7
Overgaan of diplomering De beoogde neveneffecten De zelfwaardering De kwaliteit van leven De klachten Onbeoogde neveneffecten: de invloed van het voortijdig stoppen met de opleiding Hulp en steun Begeleiding door het Steunpunt Informele steungevers Professionele begeleiders De hoeveelheid hulp en steun die de deelnemers ontvangen Het inschakelen van hulp en steun Samenvatting en conclusies
DEEL V
KIEZEN-VERKRIJGEN-BEHOUDEN
11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 11.7 11.8
Het individuele studieproces Inleiding De selectie van de cases Uitwerking per casus: Casper Case-analyse Casper Uitwerking per casus: Debby Case-analyse Debby Vergelijking tussen de cases Samenvatting en conclusies
DEEL VI
SLOTBESCHOUWING
12 12.1 12.2 12.3 12.3.1 12.3.2 12.4 12.5 12.6 12.7
Samenvatting bevindingen, bespreking en aanbevelingen Inleiding De deelnemers Kiezen en verkrijgen Kiezen Verkrijgen Behouden Het Begeleid Leren-programma als geheel Aanbevelingen voor verbeteringen van het programma Suggesties voor vervolgactiviteiten (praktijk en onderzoek)
110 110 111 111 112 112 113 113 120 120 121 122 122
127 127 127 128 133 135 141 142 144
9
149 149 149 150 150 153 154 155 158 161
Rehabilitatie door educatie
165 221
LITERATUUR BIJLAGEN
Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Bijlage 4: Bijlage 5: Bijlage 6: Bijlage 7: Bijlage 8: Bijlage 9: Bijlage 10: Bijlage 11: Bijlage 12: Bijlage 13: Bijlage 14:
Protocol selectiegesprek Persoonlijke gegevens deelnemer Informatie over het onderzoek Vragenlijsten in het onderzoek Evaluatieformulier Impulscursus Semi-gestructureerde groepsinterviews Topiclijst deelnemers Steunpunt / Externe ondersteuning Topiclijst begeleider Steunpunt / Externe ondersteuning Semi-gestructureerd interview afvallers Vergelijking met subpopulaties psychiatrische patiënten in de regio Rijnmond Vergelijking met deelnemers aan Begeleid Leren-projecten in de Verenigde Staten Vergelijking met deelnemers aan andere IRB-programma’s Vergelijking met deelnemers aan arbeidsrehabilitatieprogramma’s en bezoekers van dagbestedingscentra Uitwerking cases Arjan, Bianca en Evert
SAMENVATTING
223
SUMMARY
229
DANKWOORD
237
CURRICULUM VITAE
239
10
