regionale voedselstrategie

Advies korte ketens / regionale voedselstrategie April 2016

Introductie De Natuur en Milieufederatie Noord-Holland (MNH) organiseerde 20 januari 2016 naar aanleiding van een project gericht op het versterken van stad-land relaties door korte ketens, op verzoek van de Provincie Noord-Holland, een bijeenkomst over de waarden van een regionale voedselstrategie en de rol van de overheid bij een transitie naar korte voedselketens. Op basis van de uitkomsten van de bijeenkomst stelde MNH dit advies op.

Tijdens de bijeenkomst introduceerde Erna Krommendijk van Natuur en Milieufederatie Noord-Holland dit thema als volgt. De eenzijdige gerichtheid in de bestaande voedselketen op schaalvergroting en efficiëntie is niet vol te houden. Niet dat efficiëntie slecht is, zeker niet, maar we zien dat andere waarden dan geld meer en meer in het gedrang komen. Duurzamer produceren met aandacht voor zaken als dierenwelzijn, antibioticagebruik, gezonde bodem, en natuur en landschap - alleen lost dit niet op. Daar krijg je duurdere producten van en daar is maar een gering deel van de consumenten in geïnteresseerd binnen het huidige systeem. Uiteraard is het vergroenen en zoeken naar vernieuwing binnen de bestaande ketens ook van belang, maar hier richten we onze focus op de mogelijkheden om een directe(re) relatie tussen consumenten en boeren & tuinders tot stand te brengen. Er gaat nu veel financiële marge naar partijen in de keten, terwijl de boer tegen een lage kostprijs moet produceren. Wil je de boer meer ruimte geven voor een duurzame productie en tegelijk betaalbare producten aan de consument aanbieden dan moet de keten op de schop. Het creëren van nieuwe verdienmodellen en afzetkanalen is een voorwaarde om de meerkosten van zorgvuldig produceren te kunnen vermarkten en in het productaanbod een omslag te kunnen maken van ‘prijs’ naar ‘kwaliteit’. Deze omslag vraagt om nieuwe vormen van ketenorganisatie, bijvoorbeeld in de vorm van directe levering van boeren en tuinders aan consumenten (Bron: Balans voor de Leefomgeving 2012, Planbureau Leefomgeving)

Advies korte ketens regionale voedselstrategie

De transitie naar een korte voedselketen is complex, maar maatschappelijk van belang. Vandaar dat we in deze bijeenkomst kijken hoe die transitie gerealiseerd kan worden. Analyse van vernieuwende initiatieven gericht op korte ketens en stadslandbouw leert dat er een aantal maatschappelijke waarden en ontwerpcriteria te ontwaren zijn, te ordenen naar people, planet, prosperity.

People •

• •

Zeggenschap: mensen willen meer zeggenschap over hun voedsel, weten waar het vandaan komt en hoe het gemaakt is. Het gaat om een transparante keten, lokale verbinding en trots. Gedeelde verantwoordelijkheid: risico’s niet afwentelen op één speler in de keten of het milieu. Dit organiseren vraagt om nieuwe bestuursmodellen. Sociaal Kapitaal: de nieuwe initiatieven leveren veel op: ervaringskennis, netwerken, verbindend vermogen.

Planet •

•

• •

Kringlopen op zo laag mogelijk niveau sluiten: pas als het niet lukt naar een hoger schaalniveau springen. Dit vraagt om een efficiënt systeem om voedsel lokaal te bestellen en in de stad te krijgen; slimme logistiek. Veerkracht: met als sleutelbegrip diversiteit > ecologisch en economisch. Denk aan zaken als een gezonde bodem, schoon water, natuurwaarden, genetische diversiteit, van monocultuur naar meerdere gewassen, streekeigen producten in streekeigen landschappen. Verbinden: van stad en land, consument en producent, agrarische productie en maatschappelijke waarden. Volhoudbaar: zodat ook in de toekomst geproduceerd kan worden.

2 Natuur en Milieufederatie Noord-Holland

www.mnh.nl


Prosperity • • •

Regionale economie: zelfredzaamheid versterkt de regionale economie, doordat geld naar de boeren gaat en in de regio blijft. Voldoende waardering voor de productie: zodat boeren het ook in de toekomst vol kunnen houden. Eerlijke prijzen voor de boer. Financieel robuust, bijvoorbeeld door vooruit te betalen & financiële risico’s te delen.

Kortom: Het is belangrijk om kansen te creëren waardoor boeren uit het schaalvergrotingsspoor kunnen stappen. Het inrichten van een robuust, veerkrachtig en volhoudbaar voedselsysteem gaat misschien ten koste van efficiëntie op korte termijn, maar levert veel op voor de lange termijn. Ook voor de voedselzekerheid. Die lijkt wel verzekerd, maar tijdens de crisis in 2008 waren we volgens geïnterviewden in het boek ‘Het kan niet waar zijn’ van Joris Luyendijk niet ver verwijderd van lege schappen. Voedselzekerheid is gebaat bij een robuust en veerkrachtig voedselsysteem. Ook het WRR rapport ‘Naar een voedselbeleid’ stipt het voedselzekerheidsvraagstuk aan. Advies

Na de introductie is in drie groepjes gediscussieerd aan de hand van dilemma’s waar initiatiefnemers (Atlantis Handselhuis, Ons Eten, De Aardappelboer) tegenaan lopen. Op basis hiervan zijn aanbevelingen geformuleerd over hoe de overheid de transitie naar korte ketens kan helpen versnellen: • •

• • •

Vervul een ambassadeursrol Ondersteun de totstandkoming van een integraal concept gericht op bundeling van de consumentenvraag met webwinkels, lokale markten, food hubs, slimme logistiek en workshops Zorg dat aanbestedingen van de catering in de eigen kantines gebeurt op basis van meer criteria dan alleen prijs Zorg dat koplopers aanspraak kunnen maken op subsidieregelingen of stel experimenteergeld beschikbaar Verbeter de kwaliteit van voedsel voor vluchtelingen, neem meer verse, lokale producten op in het aanbod.


www.mnh.nl


Toelichting advies Ambassadeursrol Om korte ketens te realiseren is een vraag van enig volume nodig, anders beginnen boeren en tuinders er niet aan. Dat kan onder meer door je te richten op (zorg)instellingen, zodat daar eten wordt bereid van verse, lokale producten. Dan gaat het ook over andere waarden, zoals gezondheid. Dit betekent dat anders met aanbestedingen moet worden omgaan. Een goed voorbeeld is het Westfriesgasthuis, die heeft gekozen voor een integrale benadering, waardoor het haalbaar is geworden om de patiënten te bedienen met vers bereid voedsel van producten uit de regio. Deze aanpak leidt tot voordelen, bijvoorbeeld minder weggegooid voedsel (van 40% naar 5%), mensen die het eten lekkerder vinden en zich beter voelen. Het probleem in de zorg is dat investeringen bij de ene partij liggen, en de opbrengsten bij een ander. Hiervoor is de genoemde integrale benadering van belang, om incentives bij elkaar te brengen. Met zo’n goed voorbeeld kunnen raden van besturen van andere instellingen overtuigd worden ook zo te werk te gaan. Hiervoor zijn ambassadeurs nodig. Deze rol is lastig te vervullen door de bedrijven, zoals Atlantis Handelshuis, die voor deze aanpak staan. Ze hebben immers een eigen belang. Een overheid kan deze rol veel beter vervullen, zowel gemeentelijk (met het oog op het aspect gezondheid, en gericht op de eigen zorginstellingen) als provinciaal (met het oog op het belang van de producenten en de lokale economie). Het is van belang dat de ambassadeursrol wordt vervuld door iemand van gewicht. Het gaat om overtuigingskracht. Bij een te laag profiel ketst het idee makkelijk af op geraadpleegde juristen, die op zoek gaan naar redenen waarom iets niet kan. Terwijl je het omgekeerde wilt: uitgaande van wat je wilt bereiken, laten onderzoeken hoe het gerealiseerd kan worden. Dan is meer mogelijk dan in eerste instantie vaak lijkt. Advies

Provincie Noord-Holland besluit positie in te nemen en gaat na welke rol zij kan vervullen om belemmeringen bij (zorg)instellingen weg te nemen om meer gebruik te maken van verse, regionale producten. Denk aan rollen als: het delen van goede voorbeelden, en het daarmee wegnemen van belemmeringen, en het motiveren van instellingen hiermee aan de slag te gaan. Nadat in kaart is gebracht welke invloedssfeer de provincie kan hebben ten opzichte van zorginstellingen, stelt de Provincie een ambassadeur aan om (zorg)instellingen in de regio te benaderen. Provincie Noord-Holland en Gemeente Amsterdam laten een bijeenkomst beleggen met betrokken stakeholders om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om binnen de huidige setting meer gebruik te maken van verse, regionale producten (laaghangend fruit).


www.mnh.nl


Specifiek voor de Gemeente Amsterdam is vanuit het Programma Gezond Gewicht de aandacht voor een Gezonde Voedselomgeving relevant. Hierin gaat het om een beter aanbod, waarbij de gezonde keuze de gemakkelijke keuze is. Ons advies is vanuit dit programma ook te kijken naar mogelijkheden om meer gezond en vers voedsel te stimuleren in andere instellingen, zoals scholen (schoolkantines) en zorgcentra. Aanvullend geven Provincie Noord-Holland en Gemeente Amsterdam opdracht een paper te maken waarmee gelobbyd kan worden in Den Haag voor een green deal tussen publieke en private partijen over regels, subsidie en afname. Met als doel de inkoopvoorwaarden en aanbestedingsregels ten gunste van meer lokale/regionale producten aan te passen, om zodoende een (contract)cateraar in staat te stellen duurzamer in te kopen.

Integraal concept gericht op bundeling consumentenvraag met webwinkels, lokale markten, food hubs, slimme logistiek en workshops Zoals hiervoor ook aangegeven zijn volumes, ofwel bundeling van de vraag, van belang om korte ketens van de grond te krijgen. Naast aandacht voor (zorg)instellingen, is het belangrijk om de vraag van de consument naar verse producten uit de regio te vergroten en te bundelen. Om consumenten zo ver te krijgen is het zaak zijn huidige patronen te doorbreken. Er moet een aantrekkelijk aanbod worden neergezet, die tegemoet komt aan de consument die op zoek is naar gemak en een aantrekkelijke prijs. De overheid kan hierbij helpen door te ondersteunen / faciliteren bij het stimuleren van de vraag, bijvoorbeeld door te investeren in local food markets in grote steden, met lage huren voor de benodigde ruimte waar producten uit de regio worden verkocht. Hiermee kietel je de vraag. Boeren hebben het al druk genoeg en kunnen dit niet zelf allemaal organiseren en stimuleren. Er is dus een ondersteunende partij nodig die kan ontzorgen, bijvoorbeeld als het gaat om het organiseren van de logistiek, bundeling van de vraag van consumenten, en het organiseren van foodhubs in de stad. Boeren kunnen een collectief van producenten vormen en meer samen doen. Advies

Gemeente Amsterdam en Provincie Noord-Holland geven opdracht voor het verder uitwerken van een integraal concept gericht op local food markets, kleinere lokale markten, food hubs, slimme logistiek en workshops. Mogelijk kan de Amsterdam Economic Board een rol hierin spelen. Ons advies is om de mogelijke rol van de AEB te doordenken en dit onderwerp te agenderen binnen de AEB. Provincie Noord-Holland faciliteert gemeenten met een stimuleringsregeling om de ketenregie te organiseren, en daarmee een korte voorzieningsketen mogelijk te maken. Het gaat om het versterken van de productie, verwerking en consumptie van voedsel in de gemeente / regio / provincie. Noord-Holland kan zich laten inspireren door Gelderland, waar gewerkt wordt aan een stimuleringsregeling POP3.


www.mnh.nl


Vanuit deze regeling worden gemeenten gesubsidieerd om een coördinator aan te stellen om ketenregie te organiseren. Onderdeel hiervan kan zijn het realiseren van een vraaggestuurde keten. Provincie Noord-Holland ondersteunt het recente plan van het rijk om korte ketens te stimuleren door een aanpassing (notificatie) voor het Europese Plattelandontwikkelingsprogramma (POP) voor te stellen. Provincie Noord-Holland stimuleert boeren meer samen te doen door het gesprek tussen boeren te stimuleren over innovatie in de keten, zelfredzaam zijn, produceren waar vraag naar is, zelf meerwaarde creëren in de keten. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door het met elkaar leren over dit thema te faciliteren binnen een Groen Kapitaal Landbouw Lab.

Aanbesteding catering eigen kantines; duurzaam inkopen Kantines van provincies en grote gemeenten zijn zo groot dat ze de catering Europees moeten aanbesteden. Algemeen bestaat het idee dat de goedkoopste bieder moet winnen. Dat hoeft niet. De overheid mag andere eisen opnemen in de aanbesteding. Als je streekproducten als eis wilt opnemen moet je wel goed nadenken over de definitie ervan. Het opnemen van streekproducten in het assortiment van bedrijfsrestaurants bij lokale overheden, is in Gelderland al eens projectmatig gerealiseerd met een broodje van de streek (ingrediënten van producenten met het Erkend Veluws Streekkeurmerk (van Streekeigen Producten Nederland), inmiddels is er een initiatief Streekkantine waarbij het inkopen van lokale producten door lokale overheden als ‘launching customer’ structureel zal worden gerealiseerd. Advies

Provincie Noord-Holland en Gemeente Amsterdam laten een bijeenkomst beleggen met betrokken stakeholders om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om binnen de huidige setting meer gebruik te maken van verse, regionale producten (laaghangend fruit). De Provincie Noord-Holland en de Gemeenten Amsterdam geven opdracht om verdergaande mogelijkheden verder te doordenken, voorbeelden in kaart te brengen en op te schalen.

Subsidieregelingen / experimenteergeld Het kan voor vernieuwers van onderop lastig zijn om een weg te vinden in de wereld van subsidies en regels van de overheid, terwijl diezelfde overheid juist regelingen in het leven roept om vernieuwers te ondersteunen. Het kan helpen als de gemeente of de provincie sleutelfiguren aanwijst die koplopers helpen gebruik te maken van subsidieregelingen. Een andere mogelijkheid is experimenteergeld / een potje beschikbaar te stellen waarbij dingen mis mogen gaan. Hierbij neemt de overheid het risico dat het mis kan gaan.


www.mnh.nl


Advies

Provincie en gemeente: Ondersteun koplopers bij het vinden van de weg in de wereld van subsidies en regels en stel experimenteergeld beschikbaar.

Lokaal vers voedsel voor vluchtelingen Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de noodopvang van vluchtelingen. De voedselvoorziening is opgenomen in beheercontracten met derden volgens normen van het COA. In de media duiken regelmatig klachten op over de kwaliteit van het eten. Zo was in het nieuws dat vluchtelingen in Heerhugowaard een rotonde blokkeerden na onvrede over het eten, zij wilden liever zelf koken. Advies

Gemeenten: Zorg dat bij de voedselvoorziening aan vluchtelingen meer verse, lokale producten worden gebruikt.


www.mnh.nl


Bijlage De bijeenkomst op 20 januari 2016 lag aan de basis van dit advies. Deelnemers aan deze bijeenkomst waren: Danielle Lieuwen (Provincie Noord-Holland) Arwin Bos (agrarisch ondernemer, De Aardappelboer) Hans Ghijsels (Ons Eten) Marijn Bos (MRA / Provincie NH) Lucas Mutsaers (Provincie Zuid-Holland) Marianne Karstens (Walnut, Food en Hospitality Management) Mara van der Kleij (Gemeente Amsterdam) Mike Venekamp (Atlantis Handelshuis) Tanja den Broeder (Ons Eten) Rian van Dam (Greenport Noord-Holland Noord) Erna Krommendijk (Natuur en milieufederatie Noord-Holland, organisator, verslag) Micha Lubbers (Provincie Noord-Holland, facilitator)


www.mnh.nl

regionale voedselstrategie

Recommend Documents