Reformed Baptists: Waar komen ze vandaan en wie zijn ze vandaag? Kees van Kralingen In het beantwoorden van de vraag van de titel in dit hoofdstuk komen de volgende punten aan de orde: • Waarom is deze vraag nu van belang? • Hoe benaderen we deze vraag? • Geschiedenis Reformed Baptists • Huidige positie Reformed Baptists • Ontstaan baptisme in Nederland • Conclusies Waarom is deze vraag nu van belang? Op dit moment is er veel discussie over de kerk. Wat is de kerk nu precies? Waar is de kerk te vinden? Wie vormen de kerk? De reden hiervoor is het zoeken de betekenis en rol van de kerk in onze postmoderne en multiculturele maatschappij. Kerkmuren worden geslecht of zijn heel permeabel geworden. Enkele traditionele kerkgemeenschappen blijven gesloten of geïsoleerd. De betekenis van allerlei namen erodeert en/of verandert: hervormd, gereformeerd, reformatorisch, evangelisch. Het woord ‘baptist’ is nogal specifiek, maar toch zijn er ook allerlei soorten baptisten. In deze situatie worden regelmatig nieuwe ideeën over kerk-zijn geponeerd. Denk bijvoorbeeld aan de invloed van megakerken zoals Willow-Creek waarbij deze kerk haar aanpak nu ook al weer aan het veranderen is. Daar tegenover staat een heel andere vorm van kerk zijn in de zogenaamde liquid- of emergent church.1 Wat willen wij dan met de term Reformed Baptist? Is dat het antwoord op alle vragen? Zijn Reformed Baptists uniek? Is dat het ideaal? Om een antwoord op deze vragen te kunnen geven moeten we eerst vaststellen wat Reformed Baptists zijn, waar ze vandaan komen en wie ze nu zijn. Hoe benaderen we deze vraag? Allereerst kunnen we vaststellen dat Reformed Baptist iets te maken heeft met de Reformatie en reformatorische theologie. Tegelijk gaat het om baptisten: mensen die geloven dat je alleen als gelovige gedoopt kunt worden via onderdompeling. Volgens sommigen is het idee van Reformed Baptist een innerlijke tegenstrijdigheid: reformatorische theologie is verbondstheologie en die theologie is onlosmakelijk verbonden met het dopen van kinderen. Dus Reformed Baptist zijn kan gewoon niet. Toch zijn Reformed Baptists een grote en groeiende groep christenen. Dit roept allerlei vragen op: Waar komen ze vandaan? Of zijn ze een relatief nieuw fenomeen? Wat is de relatie met de eerste christelijke gemeente in het NT? Of is die er niet? Is een dergelijke relatie eigenlijk wel belangrijk? Onder baptisten is de vraag naar de historische wortels en continuïteit een punt van veel discussie. Verschillende visies trachten een vorm van continuïteit met de nieuwtestamentische gemeente historisch te bewijzen Men probeert dat onder anderen op de volgende manieren: 1
Carson, D.A., Becoming Conversant with the Emerging Church (Grand Rapids: Zondervan, 2005)
1
• • •
Er is een continue opvolging van bediening van de apostelen tot nu toe Er is een continue opeenvolging van dopen door onderdompeling Er is een opeenvolging van gemeenten die baptistenprincipes aanhingen
Allerlei pogingen om deze vormen van continuïteit te bewijzen hebben echter gefaald. In de meeste gevallen leidt dit tot verdraaiing van historische gegevens of het benadrukken van overeenkomsten ten koste van enorme leersverschillen. Reformed Baptists benadrukken meestal dat deze vraag naar een vorm van historische continuïteit helemaal niet belangrijk is. Wat echt telt is het aanvaarden van de waarheid van Gods Woord in iedere tijd. Zowel heel oude kerken als nieuwe kunnen behept zijn met dwalingen. Dit betekent dat we vooral kijken naar wat Reformed Baptists geloven en hoe deze opvattingen zijn ontstaan. Er is natuurlijk wel een geschiedenis maar deze is gecompliceerd en bevat niet noodzakelijk een ideale, ononderbroken lijn. Geschiedenis van de Reformed Baptists Deze paragraaf geeft een schets van de hoofdlijnen van deze geschiedenis. De bibliografie aan het eind van dit hoofdstuk geeft literatuur waar de geschiedenis meer uitvoerig wordt behandeld. De periode van het Nieuwe Testament tot aan de 16e eeuw Reformed Baptists willen zich in alles baseren op de Bijbel en dat betekent dat ze in alles willen lijken op de gemeente van Christus zoals die is omschreven in het Nieuwe Testament. Tegelijk maakt het NT al duidelijk dat er geen perfecte gemeenten waren (en ook niet zouden komen; denk aan de waarschuwingen van Paulus). In de tijd van het NT en in de eerste eeuwen werden alleen gelovigen gedoopt door onderdompeling. Hiervoor zijn ook voldoende historische aanwijzingen. In later tijd werden mensen op steeds jongere leeftijd gedoopt totdat uiteindelijk de kinderdoop zijn intrede deed zo rond het begin van de derde eeuw na Christus. Een wezenlijke ontwikkeling was de omslag onder keizer Constantijn: het christelijk geloof werd staatsgodsdienst. Iedere burger was christen en behoorde gedoopt te zijn. Voor baptisten is dit een fundamentele dwaling omdat deze opvatting volledig voorbij gaat aan de geestelijke vereisten voor geloof en doop en omdat op deze manier de staat ten onrechte invloed krijgt in de kerk. In de loop van de Middeleeuwen zijn er allerlei protestbewegingen geweest zoals de Waldenzen, die weer terug wilden naar het oorspronkelijke ideaal uit het NT.2 Deze pogingen tot reformatie waren niet altijd volledig en beperkten zich soms tot bepaalde onderdelen van het kerk-zijn. De grote stap kwam met de Reformatie. De 16e eeuw: de Anabaptisten en de Radicale Reformatie De reformatie bracht de Bijbel, het Woord van God, weer terug in de kerk. Dit leidde tot het opnieuw aanvaarden van de leer van de rechtvaardiging alleen door het geloof (en niet door werken). Denk aan de bekende kernwoorden: Sola Fide, Sola Gratia, Sola Scriptura. De bekende reformatoren zoals Calvijn en Zwingli maakten gebruik van en stimuleerden de rol
2
Bredero, A.H., De ontkerstening der middeleeuwen (Baarn: Agora, 2000)
2
van de overheid in de hervorming van de kerk. In het Engels gebruikt men daarom de term magisterial reformation voor deze tak van de Reformatie.3 Een tweede tak van de Reformatie is de zogenaamde radicale reformatie. De anabaptisten of wederdopers gingen in diverse opzichten veel verder. Ze wezen de betrokkenheid van de overheid in het kerkelijk leven af en wilden de kerk terugvormen naar nieuwtestamentisch model. Daarmee ontdekten ze ook het onbijbelse karakter van de kinderdoop. De groep van de wederdopers was heel divers en is helaas vooral bekend geworden door de extremere vertegenwoordigers en historische excessen zoals de geschiedenis van het gebeuren in Münster. Toch bestond deze groep uit meerdere stromingen. Er was ook een zogenaamde evangelische stroming die tot een in hun ogen meer bijbelse visie op het karakter van de kerk kwam. Het ontstaan van deze beweging vond plaats in Zürich onder leerlingen van Zwingli (zoals Grebel, Manz en Blaurock). Ze hadden een sterke zendingsdrang en deze groep groeide sterk. Ze moesten het enerzijds opnemen tegen de revolutionaire wederdopers die de leiding van de Heilige Geest boven de Schrift plaatsten, en anderzijds tegen de magisterial reformatoren die in hun ogen een rooms-katholieke visie op de kerk bleven aanhangen. De sterke groei van deze groep in samenhang met hun verwerping van de relatie tussen kerk en staat maakte deze groep staatsgevaarlijk in de ogen van rooms-katholieken terwijl protestanten er een bedreiging in zagen voor de reformatie. Ze werden dan ook heftig vervolgd en zijn daardoor in feite nagenoeg verdwenen. Ze hebben zich nooit veel verder kunnen ontwikkelen en de kleine groepen die overbleven kwamen later in onbijbels theologisch vaarwater terecht.4 De 17e eeuw: een nieuw begin Geschiedenis: De Reformatie in Engeland leidde tot de afscheiding van de kerk van Engeland van de kerk van Rome. De scheiding betrof vooral de leer, maar in veel mindere mate de praktijk. De liturgie bleef in diverse opzichten rooms-katholiek. Binnen de kerk van Engeland gingen allerlei mensen zich beijveren voor verdergaande reformatie van de kerk. Deze stroming werd bekend onder de naam puritanisme.5 Al vroeg kwamen enkele groepen buiten de kerk te staan, die daarom nogal vervolgd werden. Een voorbeeld van een dergelijke groep was de kerk van John Smyth, die met zijn gemeente in 1608 van Gainsborough naar Amsterdam vluchtte. Deze gemeente ontwikkelde een baptistenvisie op de gemeente en de doop. Hij kwam daar in aanraking met Nederlandse wederdopers. Een afsplitsing van de groep onder leiding van Thomas Helwys keerde in 1612 terug naar Engeland en vormde de eerste baptistengemeente. Helwys zelf overleed in 1616 in de gevangenis. Smyth en Helwys hadden mede door de contacten in Nederland de arminiaanse theologie aangenomen.
3
Needham, N.R., 2000 Years of Christ’s Power, Part Three: Renaissance and Reformation (London: Grace Publications Trust, 2004) 4 Estep, W.R., The Anabaptist Story, An Introduction to Sixteenth-Century Anabaptism (Grand Rapids: Eerdmans, 1963, 31996); zie ook het binnenkort te verschijnen boek van dr. Henk Bakker over deze geschiedenis. 5 Bakker, H.A., Draads en tegendraads, leren van de puriteinen (Zoetermeer: Boekencentrum, 2005)
3
Deze groep groeide en in 1630 waren er 6 baptistengemeenten. Deze groep werd later bekend onder de naam General Baptists vanwege hun arminiaanse opvattingen. In het laatste deel van de 18e eeuw gingen deze baptistengemeenten het unitarisme leren waarbij de godheid van Jezus ontkend wordt. Veel gemeenten verwaterden en verdwenen. Los hiervan kwam een heel andere ontwikkeling op gang. In de eerste helft van de 17e eeuw ontstonden er nog een aantal andere gemeenten los van de kerk van Engeland. Deze gemeenten waren onafhankelijk (congregationalistisch) en hadden een visie op de gemeente die inhield dat deze zou moeten bestaan uit ware gelovigen. De theologie was calvinistisch. Een van de bekendste gemeenten was gesticht door de puritein Henry Jacob (1553-1624). Zijn opvolgers waren John Lathrop (1584-1653) en Henry Jessey (1601-1663). Deze gemeente die later de Jacob-Lathrop-Jessey (JLJ) gemeente werd genoemd, onderhield nog wel relaties met de kerk van Engeland. Binnen deze gemeente kwam een aantal mensen tot de overtuiging dat alleen gelovigen gedoopt mochten worden. Deze mensen scheidden zich op vriendelijke wijze af en vormden de eerste zogenaamde Particular Baptist Church. Het woord particular slaat op de calvinistische visie van een bijzondere of particuliere verzoening waarbij Christus alleen voor de uitverkorenen is gestorven.6 De eerste voorganger van deze gemeente was John Spilsbury (1593-1668). Ze bleven goed contact houden met de JLJ gemeente. Parallel ontstonden nog enkele van deze gemeenten, die zich daarna snel verder vermenigvuldigden. In 1660 waren er ongeveer 131 Particular Baptist gemeenten en 115 General Baptist gemeenten. Pas in 1689 kwam er meer godsdienstvrijheid.7 Vorming theologische identiteit: Het is goed om kort stil te staan bij enkele sleutelfiguren in deze beginnende RB beweging en aan te geven hoe zij de theologische en ecclesiologische basis gelegd hebben die tot op de dag van vandaag van groot belang is. John Spilsbury (1593-1668) was de leider van het eerste uur. Een heel belangrijke bijdrage is zijn geschrift over de doop waarin hij de doop van alleen gelovigen verdedigt: ‘A Treatise Concerning the Lawfull Subject of Baptisme’. In het tweede deel wijst hij de stelling af dat de doop zoals nu gepraktiseerd in de baptistengemeenten niet geldig was omdat er geen sprake was van apostolische successie van toepassing van de doop: deze gelovigen waren begonnen met zichzelf te dopen. Spilsbury reageert daarop door te zeggen dat de doop gegrond is in de Schrift, en niet in een historische, apostolische successie. Er is alleen sprake van een geestelijke opeenvolging: Christus – de apostelen – het woord, en dat laatste komt direct tot ons (2 Tim. 3:15-17). Zijn tweede geschrift bestaat uit twee essays onder de titel: ‘God’s Ordinance, The Saints Privilege’. Het eerste gaat tegen de opvatting in van de zogenaamde Seekers. Dit waren mensen, die zeiden dat een 2e Pinksteren nodig was voor de hervorming van de kerk, en dat de Baptisten dus geen bestaansrecht hadden. Het argument van Spilsbury is in de lijn van het bovenstaande: we hebben de Schrift. Het tweede deel bevat een uitleg en verdediging van de opvatting van particular atonement (particuliere verzoening in tegenstelling tot algemene verzoening). Ook was Spilsbury betrokken bij de opstelling van de eerste geloofsbelijdenis van de baptisten in 1644. William Kiffin (1616-1701) was aanvankelijk een handelsman die behoorlijk rijk geworden was. Ook hij was een van de leiders van het eerste uur. Hij combineerde zijn werk met de taak als voorganger in een van de baptistengemeenten (Devonshire Square). Zijn belangrijkste 6 7
Zie het parallelartikel: Kees van Kralingen, Reformed Baptists, een theologische karakterschets Zie de bibliografie voor diverse boeken over deze geschiedenis.
4
bijdragen waren (hij schreef minder dan de anderen) geschriften over het gezag van de Schrift, de soevereiniteit van God en over praktische onderwerpen over het functioneren van de gemeente. Deze geschriften hielpen de gemeenten hun identiteit te vormen op basis van de principes van het Sola Scriptura (en het zogenaamde regulative principle). Kiffin schreef ook over de doop van gelovigen en de relatie tot het lidmaatschap van de gemeente en deelname aan het avondmaal. Hij had hierover een verschil van mening met Bunyan. Kiffin wilde deelnamen aan het avondmaal beperken tot mensen dia als gelovigen gedoopt zijn. Bunyan hing de opvatting aan van het open avondmaal, dat openstaat voor iedere ware gelovige. Kiffin gebruikte zijn invloed als handelsman in de politiek om broeders te helpen in de vervolging. In zijn persoonlijk leven had hij te maken met een aantal tragische gebeurtenissen zoals de dood van zijn vrouw en 3 kinderen. Hanserd Knollys (1599-1691) besteedde een lang leven in dienst van de nieuwe baptistengemeenten. Hij was voorganger van een gemeente in Londen. Zijn belangrijkste geschriften richten zich op het verwoorden van de evangelisch-calvinistische leer van de verlossing (geen hypercalvinisme), de gaven van de geest (hij verdedigde de stelling dat de bijzondere gaven van de Heilige Geest ophielden na de tijd van de apostelen; maar geloofde wel in wonderen), de eschatologie (hij hing het post-millenialisme aan zoals meer puriteinen). Zijn leven werd gekenmerkt door trouw en integriteit temidden van veel beproevingen. Benjamin Keach (1640-1704) was waarschijnlijkst de sterkste theoloog van al deze mensen. Hij was aanvankelijk een arminiaan, maar keerde zich daarvan af. Zijn schriftelijke bijdragen behandelen de leer van de rechtvaardiging, verzekering van het geloof, noodzaak van de evangelieprediking, de bijbelse basis voor het zingen van hymne, enz. Deze mensen waren pioniers gedreven door de liefde voor Christus, voor de Schrift en voor de gemeente. Ze hadden gezamenlijk veel talenten en gaven. Ze deden hun werk in een turbulente tijd. Ze hadden te maken met vervolging en pesterijen. Daarnaast hadden ze te maken met allerlei tragedies in hun persoonlijk leven. Temidden van dit alles bleven ze trouw aan wat ze als hun roeping zagen.8 In het begin van de 17e eeuw gingen diverse groepen puriteinen naar Amerika. In deze groep ontstond ook de eerste baptistengemeente in 1636 in Rhode Island onder leiding van Roger Williams. De geschiedenis van de baptisten in Amerika is te vinden in de boeken van Tom Nettles ‘By His Grace and for His Glory’ en deel 2 van ‘The Baptists – Beginnings in America’. Een belangrijke stelling van Tom Nettles is dat de Southern Baptists tot in het begin van de 19e eeuw trouw zijn gebleven aan hun evangelicaal-calvinistische wortels. De geloofsbelijdenissen: De eerste, Particular Baptists beschreven hun visie al snel in de vorm van een geloofsbelijdenis in 1644: de eerste London Confession of Faith. Deze belijdenis is waarschijnlijk opgesteld door Spilsbury, Kiffin en Richardson. Deze belijdenis werd in 1646 opnieuw uitgegeven met aantekeningen door Benjamin Cox. Deze belijdenis is duidelijk calvinistisch en stelt zich op het standpunt dat de gemeente bestaat uit gedoopte gelovigen die verenigd zijn in een lokale gemeente. De belijdenis beperkt het avondmaal tot gedoopte gelovigen. Men wilde zich als calvinistisch presenteren en zich duidelijk onderscheiden van de General Baptists en van de Anabaptisten. 8
Zie vooral de boeken van Nettles en Haykin voor biografische beschrijvingen van deze pioniers.
5
In 1677 werd door een groep voorgangers en oudsten een meer volledige geloofsbelijdenis opgesteld. Deze werd pas officieel aanvaard in 1689. Daarom heet deze belijdenis dan ook de Second London Baptist Confession of Faith van 1689. Deze belijdenis is voor een deel identiek aan de Westminster Confession9 en de Savoye Declaration10, uiteraard met uitzondering van de artikelen die gaan over de gemeente en de doop. Er waren diverse redenen om deze belijdenis op te stellen. Men wilde een gezamenlijk calvinistische front vormen in de tijd van vervolging na 1662 en zich onderscheiden van hypercalvinisme. Daarnaast wilde men zich ook onderscheiden van de Quakers. Men wilde ook stelling nemen tegen de ketterij van Thomas Collier die de leer van de erfzonde ontkende en leerde dat Christus voor iedereen is gestorven. De belijdenis van 1677/1689 is opgesteld door Nehemiah Coxe en William Collins. Deze belijdenis, die in vele talen vertaald is, vervult nog steeds een heel belangrijke rol voor de Reformed Baptists. De conclusie is dat de Reformed Baptists hun oorsprong vinden in de Reformatie en het engelse puritanisme, en niet in het continentale anabaptisme.11 Beide groepen gingen de Schrift weer lezen en gebruiken en beide groepen kwamen onafhankelijk tot dezelfde conclusies over het karakter van de kerk en de doop. De Particular Baptists (of zoals ze nu worden genoemd: Reformed Baptists) wilden zich nadrukkelijk onderscheiden van het extremisme van de anabaptisten en het arminianisme van de General Baptists. Het ontstaan van de Reformed Baptists is een logisch gevolg van de ontwikkeling van het puriteinse separatisme. De 18e eeuw In de eerste helft van de 18e eeuw veranderde de theologie van de General Baptists steeds meer in de richting van het arianisme en uiteindelijk loochende men zelfs de Drie-eenheid. De Particular Baptists maakten ook een ontwikkeling door en kwamen theologisch in hypercalvinistisch vaarwater terecht. Men ontkende het vrije aanbod van Gods genade dat het evangelie direct aan zondaren gebracht moet worden met de oproep van geloof en bekering. Tevens ontstond de visie dat deelname aan het avondmaal strikt beperkt is tot gelovigen die hetzelfde geloof en dezelfde visie op de gemeente hebben. Men ging hen Strict Baptists noemen. De groep van de Gospel Standard Strict Baptists geloofden dat het evangelie en niet de wet van de 10 geboden de leefregel is voor gelovigen. De meest bekende voorganger uit die tijd was dr. John Gill (1697-1771). Hij heeft een enorm theologisch oeuvre nagelaten. Hij verdedigde het orthodoxe christelijk geloof tegen allerlei dwalingen. Hij heeft een geweldige bijdrage geleverd. Een probleem was zijn hypercalvinisme. Hij had daarom ook kritiek op John Wesley. Vanwege deze ontwikkelingen binnen de Particular Baptists gingen de geestelijke opwekkingen in deze eeuw voor een groot deel voorbij aan de baptisten. Pas later kwam er een kentering. De sleutelfiguur hierin was Andrew Fuller (1754-1815). Hij ontdekte het onbijbelse karakter van het hypercalvinisme en schreef een boek met als titel: “The Gospel Worthy of All Acceptation.” Hij praktiseerde een orthodoxe christologie, een evangelisch calvinisme en een baptistische ecclesiologie. Een kring van voorgangers rond Andrew Fuller 9
De geloofsbelijdenis van de presbyteriaanse gereformeerden in Engeland. De geloofsbelijdenis van de congregationalistische gereformeerden (mede opgesteld door puriteinen zoals Owen en Goodwin. 11 Belyea, G.L., ‘Origins of the Particular Baptists’, Themelios 32 (2006) 40-67 10
6
kreeg ook het werk van Jonathan Edwards in handen waaronder het boekje met de titel ‘A Humble Attempt’. Daarin roept Edwards op tot gebed voor een wereldwijde opwekking en het brengen van het evangelie. Dit was mede de aanleiding tot het zendingswerk van William Carey en daarmee tot het ontstaan van de moderne zendingsbeweging. In deze eeuw groeiden de baptisten in Amerika heel sterk. Ze hadden veel zegen in de periode van de opwekkingen (in tegenstelling tot de baptisten in Engeland). Leidende figuren waren: John Gano, Isaac Backus, Shubael Stearns, Adoniram Judson, de zendeling van Birma. De 19e eeuw Sommige Strict Baptists werden in deze periode nog meer hypercalvinistisch. Anderen omarmden het modernisme en de vrijzinnigheid. Spurgeon probeerde dit tij te keren. De General Baptists en een deel van de Particular Baptists gingen samen in de Baptist Union Veel van de baptisten in Amerika (de Southern Baptists bleven tot in het begin van de 20e eeuw redelijk trouw aan de calvinistische leer van de ‘doctrines of grace’.12 De 20e eeuw In het begin van de eeuw was alleen A. W. Pink nog een eenzame calvinistische stem. Vanaf de jaren na de tweede wereldoorlog trad er een ommekeer in met hernieuwde belangstelling voor de leer van de Reformatie en de doctrines of grace. Dit gebeurde tegelijkertijd in meerdere kerkverbanden. Deze ontwikkeling valt samen met het optreden van dr. Martyn Lloyd-Jones, de oprichting van de Banner of Truth uitgeverij die de werken van de puriteinen weer ging uitgeven, de Evangelical Movement of Wales, de Evangelical Library. De Carey Conference bracht vanaf 1970 de Reformed Baptists samen. Een aantal van de Particular Baptists en Strict Baptists vonden elkaar in de Grace Baptist Assembly. De belijdenis van 1689 werd weer opnieuw uitgegeven. De Southern Baptists in Amerika gaven in de 20e eeuw ook toe aan de invloed van het modernisme, vrijzinnigheid en de schriftkritiek. In de tweede helft van de 20e eeuw kwam ook hier weer een reformatiebeweging op gang onder leiding van mensen als E. Reisinger, de gebroeders Ascol, Albert Möhler Jr. en anderen. Baptisten in de rest van de wereld Door zendingsactiviteiten kwam het baptisme ook in andere delen van de wereld. Vooral in Oost-Europa en Rusland. In de 19e eeuw deed Johannes Oncken goed werk vanuit Hamburg. Baptistengemeenten zijn ook ontstaan in India en Birma als resultaat van het zendingswerk van Carey en Judson. Door zendingswerk van de Southern Baptists zijn ook baptistengemeenten ontstaan in allerlei andere delen van de wereld. In de 20e eeuw zijn parallel met de ontwikkelingen in Engeland en Amerika ook Reformed Baptist gemeenten ontstaan in diverse andere delen van de wereld, vooral: Zuid-Afrika, Kenia, Zambia, Filippijnen, Singapore, Maleisië, Nieuw-Zeeland en enkele landen in Midden-Amerika.
12
Zie Tom Nettles, By His Grace and for His Glory.
7
Ontstaan van het Baptisme in Nederland Het ontstaan van het baptisme in Nederland voert ons terug naar de eerste helft van de 19e eeuw. De kerk van de Reformatie was op een aantal punten verwaterd. De Groninger richting kreeg veel invloed. Deze leer legde de nadruk op het goede in de mens als aanknopingspunt voor zedelijke en ethische verbetering. De genadeleer werd zo verduisterd. In dit klimaat ontstond de bekende beweging van de Afscheiding (H. de Cock uit Ulrum). Maar er gebeurde nog iets. In 1805 wordt Johannes Elias Feisser geboren. Hij studeert theologie in Groningen en promoveert daar in 1828. Hij wordt predikant eerst in Lekkum en Miedum. Vervolgens in Winschoten en dan in Franeker. Daar overvalt een grote tragedie hem. Zijn vrouw en 2 kinderen sterven. Door verdriet overmand kan hij niet verder en de kerkenraad geeft hem eervol ontslag. In het ouderlijk huis te Veendam hervindt Feisser rust en troost. In 1839 wordt hij opnieuw predikant te Gasseltenijerveen in Drente. In de jaren daarna voltrekt zich een ingrijpende verandering in zijn geloofsleven en theologie. Hij raakt los van de mensgecentreerde theologie van de Groninger richting o.a. door het lezen van de brieven van de Engelse prediker John Newton. Hij ziet nu in dat de mens van nature zondig is en zichzelf niet kan redden. Hij heeft Christus nodig en zijn genade. Zijn prediking verandert dienovereenkomstig. Hij gaat de nadruk leggen op het belang van persoonlijk geloof. De gemeente groeit en velen komen uit de omtrek om zijn prediking te horen. Hij komt ook tot de overtuiging dat de doop er alleen is voor gelovigen. Dit alles brengt hem in conflict met de kerkenraad. Er ontstaat veel vijandigheid; de ramen van de pastorie worden ingegooid. Uiteindelijk wordt hij in december 1843 uit zijn ambt gezet omdat hij weigerde de kinderdoop te bedienen. Daarna raakt Feisser goed bevriend met ds. Jan de Liefde, doopsgezind predikant te Zutphen. Hij raakt ook in contact met enkele baptisten uit Hamburg. Deze waren door hun voorganger J.G. Oncken naar Feisser gestuurd. Oncken had in 1834 de eerste baptistengemeente op het vasteland mogen stichten. Oncken was door verblijf in Engeland in aanraking gekomen met de Angelsaksische, calvinistische opwekkingsbeweging. Oncken heeft veel gemeenten gesticht in Duitsland en andere landen in Europa. Deze broeders uit Hamburg doopten Feisser en enkele medestanders en vervolgens werd de eerste baptistengemeente in Nederland in 1845 een feit. Enkele andere gemeenten ontstonden. Feisser diende nog de gemeente in Amsterdam en Nieuwe Pekela. Daar overleed hij in 1865. Ook ds. De Liefde liet zich dopen en heeft veel bijgedragen aan de groei van baptistengemeenten. Diverse andere medestanders stichtten ook baptistengemeenten. Enkele bekende namen zijn: Holleman, de Neui en Kloekers. In 1881 wordt de Unie van Baptistengemeenten opgericht. Gaandeweg sluiten zich meer gemeenten daarbij aan. De baptisten hebben een sterke groei doorgemaakt. Vooral in het noorden van het land. Van ca. 12 gemeenten in het begin tot 20 gemeenten in 1912 tot 62 in 1962. In de tachtiger jaren van de vorige eeuw zijn er naast de Unie nog 30-40 vrije baptistengemeenten ontstaan. Ongeveer 30 daarvan vormen dan de broederschap van baptistengemeenten. Recent hebben deze gemeenten een alliantie gevormd met de CAMAParousia gemeenten. Deze gemeenten worden nu ABC gemeenten genoemd.
8
Het Nederlandse baptisme is het resultaat van diverse invloeden: het Duitse baptisme via Oncken dat op zijn beurt was dit weer sterk beïnvloed door het Angelsaksische baptisme, dat sterk calvinistisch is, gezien de oorsprong daarvan in het puritanisme. Daarnaast is er de invloed van een meer arminiaanse, doopsgezinde richting via ds. De Liefde. Het geheel overziend ligt de nadruk toch op een meer calvinistische invloed als we de lijnen vanaf ca 1600 meenemen. De karakteristieken van het Nederlandse baptisme zijn het sterk centraal stellen van Jezus Christus en de navolging van Hem, geloofsvrijheid van de enkeling, onafhankelijkheid van de plaatselijke gemeente, het belang van zending en evangelisatie, de doop door onderdompeling. De baptisten in Nederland kennen in het algemeen weinig structuur, weinig formaliteiten, weinig belijdenissen. De situatie nu Wereldwijd zijn de meeste christenen baptistisch in de zin dat ze de doop van alleen gelovigen aanvaarden. Ze zijn niet allemaal reformed. Hieronder volgt nu een kort overzicht van de stand van zaken ten aanzien van de Reformed Baptists in de wereld: Amerika In Amerika zijn een aantal verschillende Reformed Baptist groepen. Een deel van de gemeenten uit de Southern Baptist Convention vormt een dergelijke groep. In de laatste decennia is er sprake van een terugkeer naar de evangelisch-calvinistische theologie van de eerdere generaties. Dit is gestimuleerd door een aantal voorgangers die later de Founders beweging zijn gaan vormen. Dit is vooral gestimuleerd door het opnieuw uitgeven van het boek van J.P. Boyce ‘Abstract of Systematic Theology’ dat veel invloed heeft gekregen. Daarnaast is er ook een proces van reformatie op gang gekomen via de opleiding van voorgangers vooral op het Southern Baptist Seminary in Louisville, Kentucky. De staf van dit instituut onder leiding van Albert Möhler Jr is nu vrijwel geheel calvinistisch en bestaat o.a. uit de volgende personen: Tom Nettles, Michael Haykin, Tom Schreiner, Bruce Ware. De ca. 60 gemeenten die horen bij de Association of Reformed Baptist Churches of America (ARBCA). Website: http://65.71.233.194/arbca/ Dit zijn gemeenten die de geloofsbelijdenis van 1689 aanvaarden. Bekende voorgangers zijn Walter Chantry, Earl Blackburn, Fred Malone, Jim Renihan. Deze gemeenten hebben een voorgangeropleiding gekoppeld aan Westminster Seminary in Escondido, Californië (zie http://www.reformedbaptistinstitute.org/) Daarnaast zijn er nog wat kleinere groepen waaronder een aantal gemeenten rond Al Martin uit New Jersey. Ze aanvaarden ook de geloofsbelijdenis van 1689 maar gaan daar nog wat strakker mee om dan de ARBCA gemeenten. Daarnaast is er nog de groep met de naam FIRE: Fellowship of Reformed Evangelicals, een groep gemeenten en individuen die samenwerking zoekt via conferenties. Een van de leiders is Jerry Marcellino (zie de website: http://www.firefellowship.org/). Engeland In Groot-Brittannië zijn de vroegere Strict Baptists plus een aantal andere baptisten gemeenten samengekomen in de Grace Baptist Assembly. Deze gemeenten aanvaarden allen
9
(grotendeels) de geloofsbelijdenis van 1689 en geven de herziene versie uit (A Faith to Confess; uitgave Evagelical Press). Deze gemeenten komen jaarlijks samen in een conferentie. De voorgangers zien elkaar jaarlijks in de Carey Conference en de conferentie van de Banner of Truth in Leicester (de laatste samen met presbyterianen o.a. uit Schotland). Daarnaast zijn er nog wat andere gemeenten die zich bewust baptist noemen (of dat niet doen, maar het wel zijn) en ook reformed zijn, maar verder onafhankelijk opereren. Een voorbeeld is de Metropolitan Tabernacle Baptist Church (de vroegere gemeente van Spurgeon) met dr. Peter Masters als voorganger. Masters verzorgt ook een heruitgave van de geloofsbelijdenis van 1689. In Engeland zijn er ook nog enkele kleine gemeenten die horen bij de Gospel Standard Churches. Deze gemeenten zijn min of meer hypercalvinistisch. Rest van Europa In een aantal Europese landen zijn Reformed Baptist gemeenten of soms maar enkele gelovigen of individuele voorgangers: in Duitsland, Frankrijk, Zwitserland (Lausanne), Italië (zelfs drie verschillende groepjes: een groep rond de uitgeverij Passaggio, een groep rond de uitgeverij Alpha & Omega, en een groep onder de naam CERBI), Spanje, Oost-Europa (allerlei baptistengemeenten; niet altijd reformed, maar de reformed groep neemt wel toe o.a. via conferenties en literatuur via de uitgeverij Evangelical Press; voorbeelden: Roemenië, Wit-Rusland, Rusland, Oekraïne). In Nederland zijn er nu een aantal individuele Reformed Baptists met diverse websites (o.a. www.refobaptisten.nl ). Afrika Reformed Baptist gemeenten zijn er vooral in Zuid-Afrika, Namibië, Zambia en Kenia. Daarnaast moet het SOLA 5 initiatief genoemd worden. Dit is een actie van diverse gemeenten die de doctrines of grace zoals die in de bekende ‘sola’ uitspraken van de Reformatie samengevat zijn, willen propageren. Azië / Australië / NZ Reformed Baptist gemeenten zijn er vooral in Nieuw-Zeeland, de Filippijnen, Maleisië, Singapore, India. In Nieuw-Zeeland is er een actieve associatie van 10 gemeenten zie http://www.rbc.org.nz/ . Deze site bevat ontzettend veel links! Latijns Amerika In Brazilië is een RB groep in opkomst; verder is er een duidelijke groei van reformed gemeenten en voorgangers in dit land. Dit uit zich onder anderen in veel vertalingen van puriteinse en meer recent gereformeerde literatuur en het houden van conferenties. (zie het werk van de uitgeverijen Editora FIEL en PES). In de rest van Latijns-Amerika zijn er enkele (vaak kleine) RB gemeenten in Argentinië, Chili, Peru, Mexico, Honduras en de Dominicaanse Republiek.
10
Internationale organisaties en websites Het is belangwekkend te zien dat Google 108,000 referenties geeft op het intypen van de woorden ‘Reformed Baptist’. Er zijn enkele organisaties die wereldwijd Reformed Baptist gemeenten bij elkaar proberen te brengen. Zo is er de IFRB - International Fellowship of Reformed Baptists – met het blad Reformation Today, een nieuwsbrief en het verlenen van steun aan voorgangers (zie de websites: www.reformation-today.org en www.reformationtoday.org/ifrb/ ). De doelstellingen van de IFRB zijn het propageren van de leer van de Reformatie, het promoten van eenheid onder Reformed Baptists, het stimuleren van netwerken en het uitwisselen van nieuws en informatie. Daarnaast zijn er nog enkele andere websites die gemeenten probeert samen te brengen die de 1689 bewust onderschrijven: zie http://www.reformedbaptistfellowship.org/ . Een andere site met veel (maar niet alle) adressen van RB gemeenten is: http://www.reformedreader.org/rbchurches.htm . Een interessante RB website is ook: http://www.1689.com/ en nog een site met een church directory: http://www.farese.com/ . Ook moet het tijdschrift Reformed Baptist Theological Review genoemd worden (vooral in Amerika); zie: http://www.rbtr.org/ . Dan is er ook nog een Reformed Baptist discussie site: http://www.rblist.org/ Voor het Sola 5 initiatief in ZuidAfrika is er ook een website: http://www.sola5.org/ Slotopmerkingen / Conclusies Als we nadenken over Reformed Baptist gemeenten moeten we goed blijven zien dat het niet draait om een specifieke gemeente of groep gemeenten. Uiteindelijk gaat het om het Hoofd van de gemeente: Jezus Christus, en om Zijn boodschap: het evangelie. Daarnaast gaat het om het verspreiden van de waarheid. Als Reformed Baptists geloven we dat dit inhoudt de leer van de Reformatie (calvinisme) en de baptistenprincipes van gemeentezijn. We mogen dankbaar constateren dat Reformed Baptist gemeenten sterk groeien. Er is een verlangen naar geestelijke verdieping, opwekking, reformatie, en een groeiende behoefte aan onderwijs. Deze groei is er vooral in Azië, Afrika en Latijns Amerika. Is er dan nog hoop voor Europa? Voor reformatie en opwekking? Wat is het perspectief voor Nederland? Juist als Reformed Baptists zijn we er diep van overtuigd dat God houdt zijn gemeente in stand houdt. Hij is soeverein; zijn plannen falen niet. Daarom is ons devies dat van William Carey: we mogen grote dingen ondernemen voor God; we mogen grote dingen verwachten van God. Literatuur Reformed Baptists Kerkhistorische literatuur: •
•
•
Cramp, J.M., Baptist History (Stoke-on-Trent: Tentmaker Publications, 2002 reprint of 1871 edition), 491pp. Een al wat ouder overzichtwerk Vedder, H.C., A Short History of the Baptists, A Study of the Growth of Baptist Principles and Baptist Churches until 1900 (Valley Forge: Judson Press, 1993) 431pp. Een al wat ouder overzichtwerk Verduin, L., The Reformers and Their Stepchildren (Grand Rapids: Eerdmans, 1964) 292pp. Een klassiek geworden boek over radicale reformatiebewegingen
11
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Hoad, J., The Baptist, An Historical and Theologial Study of Baptist Identity (London: Grace Publications Trust, 1986) 355pp. Een goed leesbaar historisch overzicht (niet meer verkrijgbaar) Haykin, M.J., (ed.), The British Particular Baptists 1638-1910 Volumes 1-3 (Springfield: Particular Baptist Press, 1998, 2000, 2003) 249, 271, 340pp. Resp. Korte biografische schetsen van de belangrijkste baptistenvoorgangers Estep, W.R., The Anabaptist Story, An Introduction to Sixteenth-Century Anabaptism (Grand Rapids: Eerdmans, 1963, 31996) 332pp. Het klassieke overzichtswerk over de zogenaamde Anabaptisten dat allerlei gevestigde vooroordelen heeft helpen wegnemen George, T., and Dockery, D.S., (eds.) Theologians of the Baptist Tradition (Nashville: Broadman & Holman Publishers, 2001) 414pp. Overzicht van belangrijke baptistentheologen vooral uit Amerika Naylor, P., Calvinism, Communion and the Baptists, A Study of English Calvinistic Baptists from the Late 1600s to the Early 1800s (Carlisle: Paternoster Press, 2003) 265pp. Een meer gedetailleerd overzicht van de theologische ontwikkelingen Nettles, T.J., By His Grace and for His Glory, A Historical, Theological, and Practical Study of the Doctrines of Grace in Baptist Life (Grand Rapids: Baker, 1986) 442pp. Historisch overzicht waarin wordt betoogd dat de Southern Baptists gedurende de meeste tijd van hun bestaan de doctrines of grace leerden Nettles, T.J., The Baptists – Key People Involved in Forming a Baptist Identity, Volume One: Beginnings in Britain (Fearn: CFP Mentor, 2005) 390pp. Een goed leesbaar overzicht aan de hand van biografische schetsen van de baptisten die in de loop van de geschiedenis de identiteit van de baptisten hebben gevormd en bepaald; zie ook de delen 2 en 3 hieronder Nettles, T.J., The Baptists – Key People Involved in Forming a Baptist Identity, Volume Two: Beginnings in America (Fearn: CFP Mentor, 2005) 510pp. Zie hierboven Nettles, T.J., The Baptists – Key People Involved in Forming a Baptist Identity, Volume Three: The Modern Era (Fearn: CFP Mentor, 2007) 462pp. Zie hierboven Oliver, R.W., History of the English Calvinistic Baptists 1771-1892 (Edinburgh: Banner of Truth Trust, 2006) 410pp. Historisch overzicht van deze periode Belyea, G.L., ‘Origins of the Particular Baptists’, Themelios 32 (2006) 40-67 Artikel over de oorsprong van de Reformed Baptists
Specifieke biografische werken: •
•
•
Haykin, M.A.G., Kiffin, Knollys and Keach – Rediscovering our English Baptist Heritage (Leeds: Reformation Today Trust, 1996) 125pp. Goede introductie van de beginperiode van de Reformed Baptists Haykin, M.A.G., (ed.) At the Pure Fountain of Thy Word, Andrew Fuller as an Apologist (Carlisle: Paternoster Press, 2004) 275pp. Belangwekkend boek over deze belangrijke baptistentheoloog Walker, A., The Excellent Benjamin Keach (Dundas: Joshua Press, 2004) 423pp. Biografie van deze grondlegger van de Reformed Baptists
12
De Second London Confession of 1689: de geloofsbelijdenis van de Reformed Baptists. Deze is vaker heruitgegeven en inmiddels in vele talen vertaald. De belangrijkste uitgaven zijn: •
•
•
•
Second London Confession of Faith, ‘A Confession of Faith…printed in The Year 1677’ (Facsimile edition), B&R Press, 369 Oxford Street, Auburn, Massachusetts 01501, USA De oorspronkelijke editie van 1677 (die in 1689 aanvaard werd) The Baptist Confession of Faith 1689 with Scripture Proofs; updated with Notes by Peter Masters (London: The Wakeman Trust, 1981) De heruitgave van Peter Masters, voorganger van de Metropolitan Tabernacle (de gemeente waarvan Spurgeon ook voorganger was) A Faith to Confess – the Baptist Confession of Faith of 1689 – rewritten in modern English (Leeds: Carey Publications Trust, 1975) Een gemoderniseerde versie die door velen gebruikt wordt Waldron, S.E. A Modern Exposition of the 1689 Baptist Confession of Faith (Darlington: Evangelical Press, 1989 21995) 490pp. Een uitvoerige analyse en uitleg van de geloofsbelijdenis
Geschiedenis van het Baptisme in Nederland: De twee klassieke boeken over de geschiedenis van het baptisme in Nederland: • •
Wumkes, G.A., De Opkomst en Vestiging van het Baptisme in Nederland (Sneek: Osinga, 1912) 375pp. Dam, J. van, Geschiedenis van het Baptisme in Nederland (Arnhem: Unie van Baptistengemeenten in Nederland, 1970) 300pp.
Overige geciteerde literatuur: • • • •
Carson, D.A., Becoming Conversant with the Emerging Church (Grand Rapids: Zondervan, 2005) Bredero, A.H., De ontkerstening der middeleeuwen (Baarn: Agora, 2000) Needham, N.R., 2000 Years of Christ’s Power, Part Three: Renaissance and Reformation (London: Grace Publications Trust, 2004) Bakker, H.A., Draads en tegendraads, leren van de puriteinen (Zoetermeer: Boekencentrum, 2005)
13
