Recht op voedsel. Extra module: Voedselverspilling, wie heeft de touwtjes in handen?? Een samenwerking van CON1305. ng s sa. vo or

Recht op voedsel Extra module: Voedselverspilling, wie heeft de touwtjes in handen??

CON1305

Een samenwerking van

. bein g

ng o

vo or

on tw

ikk eli

ng s sa

me nw

erk

Extra Module: Voedselverspilling, wie heeft de touwtjes in handen?? 311.11.11 3

1/3 van ons voedsel wordt nooit opgegeten! En met dat voedsel zijn ook alle grondstoffen, water, (fossiele) energie, vervuiling, broeikasgassen, … voor niets geweest. Onbegrijpelijk, zeker als je weet dat 840 miljoen mensen honger hebben, dat grond, water en fossiele energie niet oneindig zijn, dat het klimaat opwarmt én dat we in 2050 9 miljard mensen zullen moeten voeden. In dit inleefspel, gebaseerd op ‘Jeu de la Ficelle’ van Daniel Gauchy, kruipen de leerlingen in de rol van voedingsmiddelen en andere spelers uit het verhaal van verspilling. Met een bol touw worden verbanden zichtbaar gemaakt tussen oorzaken en gevolgen van en oplossingen voor een fout voedselsysteem waarvan voedselverspilling een symptoom is.

Thema’s

2de en 3de graad ASO, BSO, KSO en TSO Ç

Vakken: Godsdienst, zedenleer, Nederlands, economie, aardrijkskunde, geschiedenis, biologie, informatica VOET: Stam 1, 2, 3, 5, 11, 12, 13, 16, 18, 19, 20, 24, 27 Context 4.2, 4.3, 4.4, 5.1, 5.4, 5.12, 5.13, 6.2, 6.3, 6.4, 7.3, 7.7

ç

aa inleefspel: systeemdenken aa onderwijsleergesprek

ç aa Bol touw van min. 1,2 m aa Identiteitsfiches voor leerlingen (zie bijlage) aa Identiteitsfiches voor leerkrachten (zie bijlage)

¡ Min. 1 lesuur

2

aa Voedselverspilling aa Honger aa Voedselketen - voedselsysteem aa Noord-zuidverhoudingen aa Systeemdenken aa Voedselzekerheid aa Duurzame ontwikkeling

Doelstellingen De leerlingen aa weten dat 1/3 van ons voedsel wordt weggegooid/verloren gaat; aa maken het onderscheid tussen voedselverspilling in het Noorden en voedselverlies in het Zuiden; aa weten dat 840 miljoen mensen honger lijden, terwijl er voldoende voedsel is om 1,5 keer de wereldbevolking te voeden; aa zien voedselverspilling als een symptoom van een fout voedselsysteem; aa leggen verbanden tussen lokale en globale thema’s, noord-zuiduitdagingen, onze consumptie en haar ecologische, sociale en economische gevolgen; aa kennen de oorzaken die 11.11.11 naar voren schuift en kennen de politieke eisen van de 11.11.11-campagne; aa zijn zich bewust van de gevolgen die ons voedingsmodel heeft op sociaal, economisch en ecologisch vlak; aa ontwikkelen een kritische kijk op het consumptiemaatschappijmodel.

Lesverloop 0. Inhoud en concept van het spel Dat 1/3 van ons voedsel verspild wordt, heeft niet slechts één oorzaak en evenmin is het zo dat door minder eten weg te gooien, de mensen die honger hebben meer zullen te eten hebben. Voedselverspilling is een symptoom van een fout voedselsysteem waarin verschillende oorzaken, factoren, actoren en gevolgen direct en indirect met elkaar verbonden zijn. Recht op voedsel lessenbundel

Schooljaar 2014-2015

In het dossier voedselverspilling vind je de inhoud van de campagne rond voedselverspilling en onze politieke eisen terug. Lees het door vooraleer je aan dit spel begint en hou het bij de hand. In de beschrijving die volgt, zal er regelmatig naar verwezen worden. De methode van het touwtjesspel biedt de mogelijkheid om het probleem in zijn totaliteit te bekijken vanuit een systeembenadering, en om de verschillende elementen van het voedselsysteem en de verschillende actoren en factoren en hun verbanden te ontrafelen, met voedselverspilling als focus. Het touwtjesspel wil vóór alles verbanden, invloeden en gevolgen van onze consumptiekeuzen uitdrukken door ze symbolisch voor te stellen met een touwtje dat de verschillende interagerende actoren met elkaar verbindt. Met het touwtjesspel kan de onderlinge afhankelijkheid van de economische, sociale, ecologische en politieke dimensie en verder de onderlinge afhankelijkheid van de mensheid in het daglicht geplaatst worden. Dit spel biedt eveneens de mogelijkheid om een ethisch standpunt in te nemen en opent de weg naar individuele en gezamenlijke acties. De activiteit wordt kracht bijgezet door een reusachtig spinnenweb dat de elementen op het bord aan verschillende thema’s linkt. Het loont de moeite om de tekst ‘Anders Denken’ die hoort bij het oorspronkelijke touwtjesspel, te lezen. Hij biedt meer achtergrond bij en inzicht in het concept van het spel en in systeemdeken gekoppeld aan het thema (duurzaam) voedsel. Het spel wordt opgebouwd in 4 concentrische cirkels met een aantal identiteitsfiches in elke cirkel: De cirkel van de vuilbak: de middelste cirkel is ons vertrekpunt: de vuilbak en het voedsel dat daarin terecht komt. We nemen er een aantal exemplarische levensmiddelen uit, die elk een aantal pijnpunten van ons voedselconsumptiemodel blootleggen. De cirkel van de invloed: in deze cirkel vinden we de actoren en factoren terug die invloed hebben op wat er al dan niet weggegooid wordt aan eten. De cirkel van de gevolgen: deze cirkel vertegenwoordigt de gevolgen van voedselverspilling: als zoveel voedsel weggegooid wordt, wat zijn daar dan de gevolgen van op sociaal, economisch en ecologisch gebied? De cirkel van de oplossingen: deze laatste cirkel komt er pas bij tijdens de nabespreking: een aantal voorbeelden van wat er tegen voedselverspilling kan gedaan worden of al gedaan wordt. De ene oplossing is al duurzamer dan de andere. De bedoeling is dat de leerlingen ook zelf oplossingen bedenken en de gegeven oplossingen kritisch evalueren.

Q Er zijn twee categorieën identiteitsfiches:

33 basisfiches: deze moeten gebruikt worden om het spel te kunnen spelen. Indien het aantal spelers beperkt is, wordt er enkel met deze fiches gespeeld. Je herkent deze fiches aan het sterretje. 33 aanvullende fiches: deze kunnen naar keuze gebruikt worden om aan te vullen, afhankelijk van het aantal spelers.


Recht op voedsel lessenbundel

3

Voorbereiding: aa Lees het dossier Voedselverspilling helemaal door: het is de inhoudelijke basis van dit spel en er zal dikwijls naar verwezen worden. aa Neem alle fiches voor de leerkrachten (met extra informatie) door en bepaal welke fiches je zal gebruiken, afhankelijk van het aantal leerlingen. aa Zet in het lokaal alle stoelen en banken aan de kant zodat er voldoende plaats is om met alle leerlingen 4 concentrische cirkels te maken. Voorzie eventueel wel stoelen voor de nabespreking.

¡ 5 min.

1. Inleiding & speluitleg Leid het spel in op basis van volgende tekst: “Hoewel 840 miljoen mensen honger hebben, wordt 1/3 van ons voedsel weggegooid! Dat is 1,3 miljard ton! En met dat voedsel zijn ook alle grondstoffen, water, (fossiele) energie, vervuiling, broeikasgassen, … voor niets geweest. Voor de 1,3 miljard ton voedsel die verspild is waren 3,3 gigaton CO2-equivalenten nodig, 250 miljard kubieke meter water, 1,4 miljard hectare grond en 540 miljard euro. Onbegrijpelijk, zeker als je weet dat grond, water en fossiele energie niet oneindig zijn, het klimaat aan het opwarmen is én we in 2050 9 miljard mensen zullen moeten voeden. Daarvoor zou de wereldwijde voedselproductie moeten stijgen. Maar een groot deel van de groei die nodig zal zijn om 9 miljard mensen te voeden kan al bereikt worden door de verspilling van voedsel tegen te gaan. Bovendien is het met duurzame methodes mogelijk om zuiniger om te springen met natuurlijke rijkdommen. Voedselverspilling vermijden is daar een onderdeel van. Ons voedselsysteem loopt dus behoorlijk mank: voldoende eten voor 1,5 keer de wereldbevolking en toch honger en voedselverspilling! Maar hoe zit dat systeem dan in elkaar? Welke actoren en factoren spelen mee in waar en wanneer voedsel verspild wordt? En wat kan eraan gedaan worden?

Dat gaan we proberen te achterhalen aan de hand van een spel met een touw.”

¡ 30 à 40 min.

2. Het spel Geef alle leerlingen een fiche. Nodig de leerlingen van de cirkel van de vuilbak uit om een kring te vormen. Vraag daarna de leerlingen van de cirkel van invloeden om daarrond een tweede cirkel te vormen. Doe hetzelfde voor de leerlingen met een fiche van de cirkel van de gevolgen. De leerlingen met een fiche van de cirkel van oplossingen blijven voorlopig nog even aan de kant zitten of staan. Geef alle leerlingen een paar minuten om hun fiche aandachtig te lezen en om zich eventueel in te leven in hun 'rol'. Beantwoord eventuele vragen ovr hun fiche. Licht kort toe welke cirkels er zijn (zie pagina 3) en vraag vervolgens aan de leerlingen van de binnenste cirkel (vuilbak) om zich voor te stellen met volgende inleiding: “we gaan nu eens kijken wat er zoal in de gemiddelde vuilbak te vinden is”. Begin bij de leerling die de fiche van de vuilbak heeft. Geef de gelegenheid om vragen te stellen en vul indien nodig/gewenst aan met bijkomende info (of vragen) over deze rol. Vraag dan wie zich verbonden voelt met de betreffende leerling en waarom. Stel deze vraag bij elke leerling die zich zo voorstelt. Verbind de leerlingen die zich verbonden voelen ook fysiek met elkaar met het touw of laat hen dat zelf doen. Je kan op elk moment extra informatie toevoegen die je op de leerkrachtenfiches terugvindt (zie bijlage).

4



Q

33 Variatie: in plaats van de leerlingen van de eerste cirkel zich één voor één te laten verbinden met de anderen, kan je eerst alle leerlingen van deze cirkel na elkaar overlopen en dan pas vragen om te verbinden met andere cirkels. 33 Rollenspel: laat de leerlingen zich inleven in hun rol en hun creativiteit de vrije loop laten. Dit bevordert de animatie van het spel en het geeft de leerlingen de kans om hun kennis over het thema te gebruiken om hun personage meer gestalte te geven, hun gevoelens uit te drukken en uit te leggen waarom en hoe ze zich met anderen in het spel verbonden voelen.

Als iedereen zich heeft voorgesteld en verbonden is, vraag je om het touw goed vast te houden en er eens goed aan te trekken (zonder los te laten!). Zo wordt duidelijk wie met wie verbonden is en welke spelers het meeste invloed hebben.

Q Je kan de leerlingen volgens de invloed die ze denken te hebben laten staan

(veel invloed) of zitten op een stoel (matige invloed) of op de grond (geen/weinig invloed).

3. Nabespreking Ventileren

¡

aa Vraag aan de leerlingen om uit te drukken wat ze tijdens het spel hebben gevoeld: machteloosheid, onrechtvaardigheid, macht, ontkenning, schuld, verrassing, onbegrip, ongeloof, …? aa Hebben ze nieuwe dingen geleerd? Waren ze verrast over bepaalde dingen, verbanden …?

Analyse

5 min.

¡

Vraag nu aan de leerlingen om uit hun rol te stappen en stel hen volgende vragen: aa Wat stellen de verschillende cirkels voor? aa Als deze cirkels het voedsel(verspillings)systeem voorstellen, welke elementen en schakels herken je dan? aa Welke belangrijke verbanden zien ze tussen de verschillende elementen? aa Zijn er winnaars en verliezers? Wie? aa Welke machtsrelaties zag je in het systeem? aa …

min. 15 min.

Speel in deze fase goed in op wat tijdens het voorstellen en verbinden gebeurd en gezegd is. Andere vragen die je kunnen helpen tijdens de nabespreking: aa Wist jij dat er zoveel eten werd weggegooid (1/3)? Wat vind je daarvan? aa Gooi jij soms iets weg omdat het niet meer lekker is/er niet meer lekker uitziet? aa Eet jij altijd je bord leeg? aa Vind je dat er iets aan voedselverspilling gedaan zou moeten worden? aa Wie zou iets kunnen veranderen? Zou je zelf iets willen/kunnen doen tegen verspilling? aa Hoe komt het dat wij hier zo nonchalant omspringen met ons voedsel? aa Is ons voedsel te goedkoop? aa … Schooljaar 2014-2015


5

Hou het hier voorlopig bij: werken aan alternatieven en oplossingen komt in de volgende fase.

¡ min. 15 min.

Oplossingen/alternatieven Vooraleer dieper ingegaan wordt op de logische vragen “Wat kan er veranderen? En wie heeft daar een rol in te spelen?”, stel je de leerlingen eerst de volgende vraag: "Waarom zouden we voedselverspilling moeten aanpakken?"

i

Er zijn 4 goede redenen om voedselverspilling aan te pakken: aa 840 miljoen mensen hebben honger, terwijl anderen voedsel weggooien. aa Als we tegen 2050 9 miljard mensen willen voeden, hebben we meer voedsel nodig. De 1,3 miljoen ton voedselverspilling van vandaag vermijden, zou ons al een heel eind op weg helpen. aa Voedselverspilling verminderen draagt bij tot de strijd tegen klimaatverandering. Het bespaart grond, water en energie en spaart het milieu en de biodiversiteit. aa Door de verspilling te beperken kunnen we geld uitsparen. In het Zuiden heeft minder verlies een directe impact op de inkomens en verbetert het de voedselzekerheid.

Nu is het aan de leerlingen met de fiches van de cirkel van de oplossingen: vraag hen om hun fiche voor te lezen en zich te verbinden met de leerlingen in de verschillende kringen waarmee ze denken een band te hebben. Al de oplossingen die op de fiches staan zijn slechts voorbeelden en de ene oplossing is al beter dan de andere. Wat vinden de leerlingen van deze oplossingen en kennen ze ook andere (betere) oplossingen? Afhankelijk van de tijd die je nog hebt, kan je als laatste fase van dit spel de leerlingen in kleine groepjes opdelen en hen zelf oplossingen laten bedenken die ze zinvol vinden en die ze zelf ook zouden uitvoeren. Dat kan op verschillende manieren: aa Collectieve beschouwing, mondelinge voorstellen en schriftelijke synthese op een visuele drager door de spelleider. De voorstellen kunnen volgend 3 niveaus worden gerangschikt: persoonlijk – collectief – globaal. aa Workshops in subgroepen, waarna elke groep op zijn manier de conclusies voorstelt (tekening, zang, toneel, radiospeech, slogan, affiches, world café,…). aa Elke groep stelt 2, 3 of 4 alternatieve fiches op voor het spel (‘positieve’ impacts en acties met terugwerkende kracht. aa Het spel opnieuw spelen met de nieuwe, door de deelnemers opgestelde fiches. aa Samen bedenken van nieuwe projecten: Wat kunnen wij in onze klas, school, beweging,… doen? Welke actiepistes sluiten aan bij onze werkelijkheid, context? Met welke partners? Eventuele hulp?

6



i

Hoe voedselverspilling aanpakken: zie dossier Voedselverspilling p. 22.

11 tips om zelf iets te doen tegen voedselverspilling aa aa aa aa aa aa aa

aa aa aa aa

Gooi producten met ‘ten minste houdbaar tot’ niet zomaar weg. Check je voorraad- en koelkasten vooraleer je gaat winkelen. Bedenk dat de vorm niets afdoet aan de smaak. Koop verse groenten en fruit niet te lang op voorhand. Koop zoveel mogelijk lokale en seizoensgroenten. Verspil zeker geen vlees. Bewaar verse groenten op de juiste plaats: groenten en fruit die veel zon gekregen hebben, bewaar je beter niet in de koelkast. Tomaten, komkommers, aubergines, paprika’s, courgettes, maar ook groenten als wortels en ajuinen bewaren het best in de voorraadkast. Kook niet te veel en pas je porties aan. Kook of bak producten die niet lang meer houdbaar zijn. (Als je ze vervolgens snel laat afkoelen en verpakt, kan je ze langer bewaren in de koelkast. Groenten kan je blancheren en invriezen.) Houd eens een week bij hoeveel voedsel je weggooit. Wees creatief met restjes.

De politieke eisen van 11.11.11 i.v.m. voedselverspilling:

11.11.11 mobiliseert niet alleen mensen tijdens haar campagne, maar stelt ook eisen op voor politici. Meer info over de campagne en de politieke eisen op www.nietgenoeg.be.

1. Meer transparantie en duidelijkheid

Er is nog veel onduidelijkheid over hoeveel voedsel in elke schakel van de voedselketen verspild wordt en wie daarvoor verantwoordelijk is. De voedselverspilling moet duidelijk in kaart gebracht worden. Pas dan kan ze efficiënt aangepakt worden.

2. Duidelijke afspraken maken en doen naleven

Om voedselverspilling aan te pakken moeten er duidelijke afspraken gemaakt worden met de betrokken spelers uit de voedselketen. De overheid moet erop toezien dat die ook nageleefd worden.

3. Oneerlijke handelspraktijken stoppen

Voedselproducenten krijgen vaak af te rekenen met plots verlaagde prijzen en afzeggingen van bestellingen. Daardoor verdienen ze minder en blijven ze met hun producten zitten. Bindende gedragscodes moeten deze oneerlijke handelspraktijken, die tot verspilling leiden, aan banden leggen.

4. Geen voedsel weggooien omwille van het uitzicht

Jaarlijks wordt heel wat voedsel weggegooid omdat het niet mooi is. Door strakke normen voor het uitzicht van verse groenten en fruit, belandt perfect eetbaar voedsel in de vuilbak. Deze ‘cosmetische’ voorschriften moeten afgeschaft worden.

Meer tips: aa www.vlaco.be/vlaco-vzw/publicaties/brochure-voedselverlies-en-wat-u-erzelf-aan-kunt-doen aa www.voedingscentrum.nl/nl/mijn-boodschappen/minder-verspillen.aspx aa www.passievoorfood.nl/detail/article/slim-bewaren



7

Als je deze les geeft in september of oktober 2014,

Q kan je ze afsluiten met het actiemodel van 11.11.11.

Meer informatie daarover vind je op www.nietgenoeg.be/opschool.

Meer weten aa Dossier Voedselverspilling: http://www.11.be/11/11dossiers/artikel/detail/ campagne_2014_dossier_voedselverspilling,104763 aa Achtergrondtekst ‘Anders Denken?’ bij het oorspronkelijke Touwtjesspel over systeemdenken: http://www.quinoa.be/je-minforme-3/outils-pedagogiques/ jeu-de-la-ficelle aa www.nietgenoeg.be aa www.11.be/campagne

Meer materiaal aa Dit spel is een aanpassing van het Touwtjesspel of Jeu de la Ficelle, gerealiseerd door Rencontre des Continents Quinoa en Solidarité Socialiste. Je kan het spel met fiches en de achtergrondtekst over systeemdenken downloaden op http://www.quinoa.be/je-minforme-3/outils-pedagogiques/jeu-de-la-ficelle, in het Frans en het Nederlands. aa Deze extra lessenbundel hoort bij de lessenbundel Recht op Voedsel van 11.11.11 i.s.m. met meer dan 10 andere organisaties: www.11.be/secundaironderwijs. aa Wil je je klas aankleden met foto’s over voedselverspilling, bestel dan onze fototentoonstelling “Van veld tot vuilbak.” Voor meer info: www.11.be/tentoonstelling. aa Naast deze lessenbundel is er in het kader van deze voedselcampagne ook de workshop Aan Tafel. Een interactieve workshop uitgewerkt i.s.m. en begeleid door Studio Globo: www.studioglobo.be/secundair-onderwijs. aa Taste the Waste is een heel interessante documentaire die het probleem van voedselverspilling goed in kaart brengt. Je kan deze documentaire ontlenen bij 11.11.11. Meer info bij ‘film en documentaire’ op www.11.be/educatie. aa Meer educatieve tips vind je op www.11.be/secundaironderwijs. Je vindt er ook de folder met het aanbod secundair onderwijs van 11.11.11 en andere organisaties over het thema Recht op Voedsel.

Voor meer info en feedback over deze les:

aa [email protected] – 02 536 11 60 aa [email protected] – 02 536 11 23

8



Bijlage: Leerlingenfiches © Nic Taylor

© Reuters - Marko Djurica

Vuilbak

Biefstuk

Ik ben de vuilbak: het zou niet mogen, maar ik eet veel voedsel dat eigenlijk had moeten opgegeten zijn door mensen. 1/3 van het voedsel wordt weggegooid! Voor groenten en fruit is dat zelfs 1 op 2, stel je voor! En dat terwijl 1 op 8 mensen honger heeft.

1

1

Ik ben geproduceerd in industriële kwekerijen, die een paar milieuprobleempjes met zich meebrengen: runderen produceren veel gassen en uitwerpselen. Ze drinken veel water (15.000 l om 1 kg rundsvlees te produceren) en ze eten vooral soja, maniok en graangewassen die intensief in het Zuiden worden geproduceerd, wat ook weer voor vervuiling zorgt. Een rund heeft 10 tot 15 kg graan- en peulgewassen nodig om 1 kg vlees te produceren, een varken 4 kg voor 1 kg vlees. Het vee in de landen in het Noorden eet evenveel graangewassen als de inwoners van India en China samen!

En met al dat eten dat mij toevertrouwd wordt, gaan ook alle grondstoffen, energie, water, … verloren die nodig waren om het te kweken en te transporteren. Sommige groenten en fruit hebben duizenden kilometers afgelegd om dan gewoon bij mij terecht te komen zodat alle broeikasgassen, vervuiling, … voor niets de wereld zijn ingestuurd.

© schoolheikant.blogspot.be

© Chiot's Run

Brood

1

Ik sta in Vlaanderen 2de op de ranglijst van meest weggegooid voedsel. Dat komt omdat ik word weggegooid van zodra ik wat oud word, zowel door de bakker en de supermarkt als door de consument. Nochtans kan je nog lekkere dingen met me doen, zoals broodpudding maken of korstjes voor in de soep. En als er dan toch niets met me aan te vangen is, geef me dan liever aan de kippen of de eendjes dan aan de vuilbak.

Lessenbundel Schooljaar 2014-2015

Recht op voedsel

Banaan

1

Ik kom uit heel wat landen in Zuid-Amerika, van plantages waar veel pesticiden en chemische meststoffen worden gebruikt. De landarbeiders op de plantage moeten lange dagen werken (soms 20 u lang) voor een hongerloon. Je kan me in elke supermarkt vinden, het hele jaar door. Ik ben heerlijk, maar liefst ook mooi geel, zonder plekjes en niet te krom en ook niet te recht. Hoe ik er moet uitzien, wordt niet alleen door de supermarkten, maar ook door politici bepaald. Mensen gooien me vaak weg van zodra ik plekjes vertoon, terwijl je ook heerlijke cakes, taarten, smoothies, … met me kan maken.

Bijlage: Leerlingenfiches

Voedselverspilling,

Voedselverspilling,

wie heeft de touwtjes in handen??


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Jon Bloom

© Neil thomas

Keniaanse boontjes

Ik kom uit Kenia waar ik gekweekt word om te exporteren naar Europa. We moeten voldoen aan bijzonder strenge eisen: 30% van m’n soortgenootjes worden weggegooid o.a. omdat ze niet in de verpakking passen.

1

Bepaalde handelscontracten zorgen ervoor dat de afgekeurde boontjes niet meer verkocht mogen worden op de lokale markt. Een deel van de afgekeurde boontjes wordt dan aan de beesten gevoerd, of gewoon weggegooid. Je kan me het hele jaar door krijgen in de supermarkt, even lang als m’n vriendjes en keurig verpakt in propere bakjes. Als ik in jouw supermarkt lig, heb ik er al 6000 km opzitten.

Tomaat

Je kan mij glanzend en blozend vinden in de supermarkt, het hele jaar door.

1

Ik ben zeer gevoelig voor blutsen en plekjes. Veel van mijn vriendjes hebben de supermarkt dan ook niet gehaald door schade tijdens de verwerking of het transport. Om nog maar te zwijgen van zij die afgekeurd werden wegens te groot of te klein of niet rond genoeg! Gooi me niet weg als ik een plekje heb, maar verwerk me in soep, gazpacho, lasagne, …

© Andrew Fogg

Appel

Als je me tegenkomt in de winkel, ben ik rond en blozend, maar weet dat veel van m’n broertjes en zusjes de supermarkt niet gehaald hebben, wegens te groot, te klein, een klein plekje, ... Ik kom soms van de andere kant van de wereld en je kan me het hele jaar door krijgen in alle variëteiten.

1

Ik word het meest bespoten van alle fruit en groenten, heel vervuilend en dat allemaal voor niets als je me niet opeet! Als ik er niet meer fris uitzie word ik vaak in de vuilbak gegooid, terwijl je eigenlijk lekkere appelmoes, cake of iets anders van me kan maken.


Recht op voedsel

Transport

2

Ik ben nodig om voedsel van de boer naar het verwerkingsbedrijf, de (super)markt en consument te krijgen. In het Zuiden verloop ik nogal moeizaam: de wegen zijn er slecht of onbestaande, de vrachtwagens zijn niet koel, … Daardoor gaat er in het Zuiden heel veel voedsel verloren nog voor het op de markt terecht komt. Maar dankzij mij geraken je lekkere banaan en je heerlijke boontjes wel tot bij jou van de andere kant van de wereld. Spijtig genoeg overleven veel groenten en fruit mij niet. Bananen zijn heel gevoelig voor blutsjes en builen en jij eet toch ook liever een mooie gele banaan?


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Loãc Lagarde

(Levensmiddelen) multinational

Reclame

Ik zet mensen aan tot het kopen van bepaalde producten (ook al hebben ze die niet nodig), met promostunts als ‘3 voor de prijs van 2’, door hen aan te praten hoe belangrijk en lekker bepaalde producten zijn, door alles lekkerder en mooier voor te stellen dan het in werkelijkheid is, …

Ik ben een multinationaal bedrijf (of multinational zoals ze zeggen) dat ontzettend veel voedsel produceert. Ik ben aanwezig in een heleboel verbruikende en producerende landen. Ik beslis over alles: hoeveel meststoffen en pesticiden gebruikt worden, het loon van de arbeiders en hun arbeidsvoorwaarden. Mijn belangrijkste doel is niet mensen (gezond) voeden, maar winst maken. Ik maak me niet druk over mensen en milieu. Dankzij reclame krijg ik de mensen zover dat ze veel kopen, zich geen zorgen maken over waar hun eten vandaan komt, en niet stilstaan bij de omstandigheden waarin het geproduceerd wordt. Dat mensen veel weggooien vind ik niet zo erg, integendeel: als ze maar veel kopen kopen kopen!

2

2

Ik geef mensen het idee dat ze recht hebben op veel keuze, prachtige groenten en fruit, op alle tijdstippen van het jaar, ongeacht waar het vandaan komt of hoe het geproduceerd wordt. Want, niet tevreden: geld terug!

En uiteraard zwijg ik stil over milieubelasting of oneerlijke handelscontracten en sociale wantoestanden, want dat zet een mens niet aan tot kopen kopen kopen kopen!

© Shutterstock

© Neil Thomas

Supermarkt

Tristram Stuart, activist

2

Ik ben Tristram uit Groot-Brittannië en ik voer al jaren actie tegen voedselverspilling. Ik schreef een boek over het voedselafvalschandaal, met daarin ook suggesties om minder voedsel weg te gooien. Ik heb ook al een paar keer ‘Feeding the 5000’ georganiseerd: een sensibiliseringsevenement waar gratis 5000 heerlijke maaltijden geserveerd worden met ingrediënten die anders weggegooid zouden worden. Feeding the 5000 ging al door in Londen, Brussel, Dublin, Amsterdam, Parijs, New York en zelfs Nairobi!


Recht op voedsel

Bij mij vind je altijd alles wat je zoekt, maakt niet in welk seizoen of op welk moment van de dag. Ik eis perfecte kwaliteit van de boeren en eis dat hun waren/producten er perfect uitzien en zelfs dat ze in het doosje passen. Wat niet goed genoeg is, koop ik niet, want dat willen de klanten nu eenmaal niet.

2

Elke dag gooi ik enorme hoeveelheden voedsel weg omdat de datum (bijna) verstreken is, omdat de verpakking beschadigd is, omdat er een vlekje op zit, ... Soms gaat dat voedsel naar de Voedselbanken, maar meestal gewoon rechtstreeks de vuilbak in.

Ik zet mensen aan om meer te kopen dan nodig, door reclame en aanbiedingen (2 kopen, 3de gratis enzo)


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Shutterstock

Jean-Pierre, Belgische boer

Margareth, producent uit het Zuiden

Ik kweek groentjes voor de supermarkt. Er wordt ieder jaar duidelijk afgesproken hoeveel ik moet leveren en hoe de groenten er moeten uitzien (perfect). 25 tot 30% van mijn worteltjes wordt afgekeurd. De helft daarvan omdat ze er niet mooi genoeg uitzien. Van de afgekeurde groenten kan ik nog een deel kwijt aan verwerkers, de rest kan ik aan een tiende van de prijs kwijt aan veevoederbedrijven. Daarom kweek ik meer groenten dan nodig (soms tot 40%), om zeker te zijn van mijn inkomen en om zeker voldoende te hebben voor de supermarkt. Ik krijg het steeds moeilijker door de moordende concurrentie met multinationals die hun groenten goedkoper van de andere kant van de wereld halen. En mensen hebben liever exotische groenten en fruit dan wat ik van eigen bodem te bieden heb. Jammer!

Ik ben Margareth en ik produceer boontjes in Kenia. Ik moet keihard werken, want ik moet ervoor zorgen dat ik voldoende geproduceerd heb om uit te voeren naar de supermarkten in Europa, die topkwaliteit eisen. Nog voor ze verpakt worden, wordt zo’n 30% van de boontjes weggegooid omdat ze niet in het bakje passen of niet perfect groen zijn. Daarom produceer ik altijd veel meer dan eigenlijk gevraagd. En dan nog ben ik niet zeker of ik mijn boontjes verkocht krijg, want volgens het contract mogen de kopers op het laatste moment beslissen om de bestelling te annuleren. Dan blijf ik zitten met al die rijpe boontjes zonder één cent te zien!

2

2

© K Raw

© Juli

(Oneerlijk) handelscontract

Ik word afgesloten tussen (multinationale) bedrijven/supermarkten en boeren. Ik bepaal hoeveel boeren moeten produceren en dikwijls ook wat ze moeten doen met de overschotten en wat afgekeurd wordt binnen het contract.

2

Restaurant

2

Het is niet omdat ik de hoeveelheid bepaal dat geproduceerd moet worden, dat de supermarkt die hoeveelheid ook effectief zal opkopen. Ik zorg er immers voor dat bestellingen kunnen geannuleerd worden, zelfs op het laatste moment.

Bij mij kan je lekker komen eten, met vlees en groenten van alle seizoenen en alle hoeken van de wereld. Ik geef je royale porties, maar geen nood als je niet alles op krijgt: ik neem je bord gewoon terug mee en gooi het de overschot de vuilbak in. Want opnieuw gebruiken of zelf opeten hoort uiteraard niet. En er soep van maken mag niet omwille van de voedselveiligheid.

Vaak bepaal ik dat het voedsel dat niet opgekocht wordt door de aankoper, niet op de lokale markt nog verkocht mag worden, en dus moet weggegooid worden.

Als je wat overblijft van je maaltijd wil meenemen naar huis (in een zgn. foodie-bag) doe ik daar meestal niet moeilijk over: betaald is betaald.


Recht op voedsel


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© 11.11.11

© David Dennis

Carlita uit het Zuiden

2

2

11.11.11

Ik heet Shilemeza en werk voor 11.11.11, de Koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging. We voeren dit jaar campagne voor recht op voedsel en tegen voedselverspilling. Ik vind het schandalig dat 1/3 van ons voedsel weggegooid wordt terwijl 1 op 8 mensen honger heeft. Dat wijst op een fout voedselsysteem. Door actie te voeren en mensen te informeren willen we druk uitoefenen op politici om maatregelen te nemen tegen voedselverspilling en voor recht op voedsel voor iedereen in Noord én Zuid.

Ik ben Carlita en ik woon in Guatemala. Ik ga eten halen op de lokale markt. Voedsel weggooien, ben je gek? Wij eten alles op, ook de dingen waarvan jij misschien denkt dat het afval is kippennek bijvoorbeeld, heerlijk! Ik begrijp niet waarom andere mensen perfect voedsel weggooien of aan beesten geven. Hebben zij dan zoveel over? Hier is er te kort. Hoe kan dat?

© Let Ideas Compete

© Thomas Kohler

Claudia, een Belgische mama

Ik ben Claudia en ik woon in Leuven, samen met mijn man en 2 kindjes. Ik let wel wat op wat ik eet, maar koop vaak meer dan eigenlijk nodig is ... het ziet er allemaal ook zo lekker uit en de reclame is zo verleidelijk. En dan die promo’s: als ik er 2 voor de prijs van 1 kan krijgen, dan neem ik er toch 2 mee, niet?

2

Ik probeer elke dag lekker te koken voor mijn gezin. Wat op het bord blijft liggen (mijn kindjes lusten niet altijd alles), gaat de vuilbak in. Dat vind ik wel jammer, maar wat kan ik anders doen? En als iets vervallen is volgens de verpakking, neem ik liever geen risico’s en gaat het de vuilbak in. Wat is trouwens het verschil tussen ‘ten minste houdbaar tot’ en ‘te gebruiken tot’?


Recht op voedsel

Bernard, een Belgische werkloze

2

Ik ben Bernard en ik woon in Brussel. Ik probeer zo goed mogelijk rond te komen met mijn bestaansminimum, maar het is geen lolletje. Ik koop dus pizza’s voor 2 euro, lasagne voor 3 euro, … en ga graag in op promoties waardoor ik kan besparen. Bio, seizoensgebonden, lokaal voedsel, … allemaal te duur of niet zo belangrijk voor mij. Eten is eten! En eten weggooien, ben je zot? Als er al eens iets overblijft, gaat dat de volgende dag in de soep, of maak ik er een restjesschotel van.


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Shutterstock

© sunsurfr

Overheid

Wij bepalen de regeltjes: over voedselveiligheid, over wat wel en niet met voedseloverschotten gedaan mag worden, of misvormde groenten en fruit al dan niet verkocht mogen worden. Wij kunnen bedrijven regels opleggen en maatregelen nemen tegen voedselverspilling.

Lidia, industriële bakkerin

2

2

Ik bak broden, sandwiches, pistolets aan de lopende band voor supermarkten. Ik bak tot 17% meer dan gegeten wordt, want de supermarkt wil tot aan sluitingstijd zijn rekken goed gevuld houden, zo kopen de mensen meer. Wat niet verkocht wordt, krijg ik terug. Maar dat eten de klanten niet meer natuurlijk. Gelukkig kan ik de oude broden gebruiken om te verbranden om energie op te wekken voor mijn industriële bakkerij. De meeste andere bakkerijen en supermarkten kieperen al het overtollige brood de vuilbak in.

Wij verzamelen ook cijfers en gegevens over voedselverspilling – vooral bij de consument – in Vlaanderen, Europa en de hele wereld,

Wij zijn gevoelig voor politieke acties en de mening van onze kiezers, als ze goed georganiseerd zijn. Maar we zijn ook heel beïnvloedbaar door bedrijven en multinationals die andere belangen hebben (zoveel mogelijk winst maken bijvoorbeeld).

© CIFOR

© Dole

Regenwoud

Pedro, landarbeider uit Ecuador

3

Ik werk als landarbeider op een banenplantage in Ecuador. Ik werk soms wel 20 uur per dag, zonder bescherming tegen al die pesticiden die gebruikt worden om de bananen ‘gezond’ te houden. Met mijn hongerloon kan ik nauwelijks rondkomen en dus werkt mijn zoontje mee met mij. Als je een banaan wil weggooien omdat hij er wat bruin begint uit te zien, denk dan even aan ons.


Recht op voedsel

Ik word gekapt om landbouwgrond te creëren, hoofdzakelijk om gewassen op te kweken die dienen voor export en niet om de lokale bevolking te voeden: maïs, soja, suikerriet, … Vaak gaat het om gewassen waar veevoeder of biobrandstoffen van gemaakt worden.

3

Ik herberg verschillende dier- en plantensoorten, waarvan een aantal met uitsterven bedreigd zijn. De lokale bevolking leeft van mij, maar grote agro-industrieën en politici houden hier geen rekening mee. De grond onder mijn voeten is zonder mij meer waard.

Als eten in de vuilbak belandt, dan word ik eigenlijk voor niets gekapt. Wat minder eten weggooien, zou betekenen dat er wat zuiniger met mij omgesprongen kan worden!


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Martin Fisch

© Mingo Hagen

Verpakking

Landbouwgrond

3

3

Ik ben nodig om voedsel te produceren. Afhankelijk van welk voedsel en waar het geteeld wordt, heb je meer of minder nodig van mij. Ik word mishandeld en zo uitgeput dat ik me niet meer kan herstellen, zodat er naar nieuwe landbouwgrond gezocht moet worden (bv. door (regen)woud te kappen). Bovendien ben ik steeds schaarser aan het worden en vorm daarom ook meer en meer een bron van conflict.

Ik help eten goed te bewaren en vermeld duidelijk tot wanneer iets houdbaar is (THT) en tot wanneer iets te gebruiken (TGT) is. Kennen jullie het verschil? Ik geef ook informatie over de producten die je koopt: ingrediënten, vervaldatum, recyclage, bio, fair trade,… Letten jullie daar op? Ik ben slecht voor het milieu, want ik ben de voornaamste bron van huishoudelijk afval. En dat allemaal voor niets, als je me met eten en al weggooit, hoewel het nog niet vervallen is.

Als voedsel in de vuilbak belandt, dan ben ik eigenlijk voor niets gebruikt.

© Tom Yeager

© Shutterstock

Olie

Water

Ik ben erg nuttig en zelfs al een eeuw lang onmisbaar voor de mensen. Ik verwarm niet alleen woningen en laat niet alleen auto’s rijden: ik dien ook om verpakkingen te maken en voedsel van de ene kant van de wereld naar de andere te brengen.

Ik ben nodig om voedsel te produceren. Afhankelijk van welk voedsel en waar het geteeld wordt, heb je meer of minder nodig van mij. Voor een kg bananen heb je 790 liter nodig, voor een kg appelen 822 liter, voor een kg brood 1.608 liter en voor een kg rundsvlees 15.415 liter.

Meer nog, de intensieve landbouw in de landen in het Noorden en in steeds meer landen in het Zuiden hangt volledig van mij af. Ik ben immers onmisbaar voor de productie van chemische meststoffen en pesticiden en als brandstof voor de landbouwmachines. Zelfs om elektriciteit op te wekken, word ik massaal gebruikt.

Ongeveer 70% van alle water wereldwijd wordt gebruikt om gewassen te irrigeren die voornamelijk bedoeld zijn om te exporteren, ook al is het water vaak schaars in die gebieden.

Ik ben steeds schaarser aan het worden en ook daarom ook meer en meer bron van conflict.

Het probleem is dat bij mijn verbranding broeikasgassen vrijkomen en ik stilaan uitgeput geraak.

Als voedsel in de vuilbak belandt, dan word ik eigenlijk ook voor niets weggegooid.

3


Recht op voedsel


3

Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© CARF

© Shutterstock

Broeikasgassen *

Branca, een Braziliaans kind *

Ik besta uit verschillende gassen zoals CO2, methaangas, lachgas, … die allemaal verantwoordelijk zijn voor de opwarming van de aarde. Ik word massaal uitgestoten in alle schakels van de voedselketen: tijdens het produceren, tijdens het transport, het verwerken, het verpakken, in de winkel, tot bij de consument. Wist je dat de voedselproductie wereldwijd (alle schakels van de voedselketen) verantwoordelijk is voor 40 à 50% van de CO2-uitstoot?

3

3

Ik heet Branca en ben 8 jaar. Ik ben een van die kinderen die niet genoeg te eten hebben. Toch is er in mijn land geen tekort aan landbouwgrond. Hij wordt grotendeels gebruikt om graangewassen en soja op te telen. Die zijn niet voor ons, maar worden naar het buitenland geëxporteerd als veevoeder. Als alle graan- en peulgewassen in de wereld gebruikt zouden worden om mensen te voeden, dan zouden we 2 keer de wereldbevolking kunnen eten geven en zou ik geen honger hoeven te lijden.

Bovendien, hoe meer er gegeten moet worden, hoe meer regenwoud er gekapt wordt. En zoals jullie weten geven regenwouden niet alleen zuurstof af, maar nemen die ook CO2 (een broeikasgas) op! Ai Ai Ai!

© Marie II

Voedselkilometer

3

Ik kruip in je eten zonder dat je er bij stilstaat: hoewel boontjes bijvoorbeeld ook bij ons groeien, is het soms goedkoper om ze in Kenia te kweken en ze tot bij ons te vliegen.

Dit komt vooral doordat mensen hier het hele jaar door veel keuze willen aan groenten en fruit. Deze producten komen dus van de andere kant van de wereld … om hier dan voor een groot deel in de vuilbak te belanden!


Recht op voedsel

Boodschappenlijstje

4

Ik help je om je aankopen te plannen: als je mij gebruikt dan help ik je niet meer te kopen dan nodig is. Zo help ik je om minder eten weg te gooien.

Kijk eerst wat je nog in huis hebt, vooraleer je mij opstelt. En denk eraan: ook met restjes kan je iets lekkers maken.


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Tom & Katrien

© Susanne E

Koelkast

Ik ben een kei in het bewaren en vers houden van voedsel. Wist je dat ik verschillende vakken heb die lichtjes van temperatuur en vochtigheidsgraad verschillen? Als je voedsel in het juiste vakje legt, dan bewaar ik het nog beter. Bovendien heb ik dikwijls een diepvriesvak waar je nog langer voedsel in kan bewaren. Tip: leg wat eerst op moet vooraan, dan verlies je geen voedsel uit het oog. Ik ben immers geen vuilbak! En trek m’n deur eens open voor je om boodschappen gaat, het zou niet de eerste keer zijn dat ik bij het terugkeren van de winkel hoor “Oh, ik had precies nog kaas!”. Ik vreet wel energie, dus let op mijn energielabel als je me koopt.

4

4

Soep

Met mij kan je overschotten van groenten eenvoudig verwerken. Ook met minder mooie, minder frisse groenten of deeltjes die vaak weggegooid worden (steeltjes, bladeren) kan je bij mij terecht.

Je kan me eten met brood (zelfs met droog brood), als voorgerecht, of je kan van mij een heuse maaltijd maken. Je kan me ook makkelijk invriezen om te bewaren.

© Rob

© Rachel Tayse

Compost

4

Ik ben gemaakt van voedselresten die (liefst) niet meer eetbaar zijn (schillen, blaren, klokhuizen, gekneusde of rotte stukken van groenten en fruit, …) Ik ben enorm voedselrijk als ik helemaal verteerd ben en maak grond terug mee vruchtbaar om nieuw voedsel op te kweken. Zo is de kring weer rond!


Recht op voedsel

4

Kip

Ik eet echt alles en ben helemaal niet veeleisend. Bovendien geef ik je voor al die lekkere etensrestjes een ei per dag terug! Geef die voedselrestjes dus maar aan mij in plaats van aan de vuilbak!


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


© Belga

Veevoeder

4

Voedselbank

4

Ik deel gratis voedsel uit aan mensen in België die te kort hebben. Dit gratis voedsel bestaat uit de onverkoopbare of onverkochte overschotten in de verschillende fasen van de voedselproductie en –distributie, die de industrie en de handelaars op de één of andere manier moeten zien kwijt te geraken.

Als ik weggegooid word, dan is dat eigenlijk geen voedselverspilling. Als eten dat perfect eetbaar is voor mensen tot mij herleid wordt, dan is dat wel voedselverspilling. Dus eigenlijk ben ik geen oplossing voor het voedselverspillingsprobleem. Tenzij zo vermeden wordt dat er aan de andere kant van de wereld soja moet verbouwd worden als veevoeder ten koste van kostbaar regenwoud.

Door strenge regels van de overheid op gebied van voedselveiligheid zijn niet alle voedseloverschotten zomaar welkom bij ons.

© Shutterstock

© verdraaidgoed.nl

(Politieke) actie

Foodiebag

4

Je kan me gebruiken als je op restaurant gaat, want dikwijls zijn de porties te groot. En eens je overschot terug naar de keuken gaat, gaat al dat lekkere eten onverbiddelijk de vuilbak in om hygiënische redenen. Veel mensen durven mij niet vragen omdat ze daar te beschaamd voor zijn, en andere denken gewoon niet aan mij! Nochtans ben ik steeds meer in. Denk je de volgende keer op restaurant aan mij?


Recht op voedsel

Ik ben een manier van protesteren om iets proberen te veranderen. Ik besta in vele vormen: (online) petities, betogen, bewust iets wel of niet kopen en dat laten weten aan veel mensen, boycotten, Facebookgroepen, deelnemen aan politieke acties van organisaties, brieven schrijven naar supermarkten, winkels, politici, …

4

Onderschat me niet! Als veel mensen tegelijk protesteren en goed onderbouwde acties voeren, dan heeft dat wel degelijk effect: politici zijn gevoelig voor wat hun kiezers denken (anders stemmen ze niet meer op hen) en (multinationale) bedrijven voor wat hun klanten vinden (anders komen ze niet kopen).


Voedselverspilling,

Voedselverspilling,



Voedselverspilling,

Voedselverspilling,




Recht op voedsel


11.11.11 secundair onderwijs Vlasfabriekstraat 11 1060 Brussel 1 02 536 11 60 ! school@11be

11.11.11 in je provincie

Antwerpen Patriottenstraat 27 2600 Berchem 1 03 281 06 62 ! [email protected] Limburg Bedrijfsstraat 10, bus 11 3500 Kiewit (Hasselt) 1 011 87 14 80 ! [email protected] Oost-Vlaanderen Dok Noord 4, hal 25 9000 Gent 1 09 233 02 03 ! [email protected]

Vlaams-Brabant & Brussel Vlasfabriekstraat 11 1060 Brussel 1 02 536 11 53 ! [email protected] West-Vlaanderen Hugo Verrieststraat 22 8800 Roeselare 1 051 24 06 13 ! [email protected]

191 landen ondertekenden een akkoord om tegen 2015 de armoede in de wereld te halvere Voer samen met de Vlaamse Noord-Zuidbeweging actie om de politici aan hun belofte herinneren én de lat hoger te leggen. Armoede moet de wereld uit! www.detijdloopt.be

Recht op voedsel. Extra module: Voedselverspilling, wie heeft de touwtjes in handen?? Een samenwerking van CON1305. ng s sa. vo or

Recommend Documents