Rapportage Vrijetijdseconomie: Kansen voor Brabant Tilburg, 3 april 2014
Uitgevoerd in opdracht van de Provincie Noord-Brabant door Telos i.s.m. Fabric en Bureau Geo-informatie van de Provincie Noord-Brabant Tilburg, 3 April 2014 Verslag: Hans Mommaas, Suzanna Tomor, Kristel Zegers
Inhoud De opdracht Deel I. Statistische mapping Deel II. Netwerk mapping Deel III. Verbeeldende mapping Eindconclusie Bijlagen: • I Bepaling domein 'Vrijetijdseconomie' • II Gehanteerde codes/wegingen • III Gesprekspartners Midden Brabant • IV Gesprekspartners Noordoost Brabant
De opdracht (1/2) Doel: • in kaart brengen hoe de vrijetijdseconomie in Brabant op dit moment is samengesteld; waar deze zich bevindt en hoe deze verbonden is met omliggende ruimtelijke kwaliteiten en programma’s; wie de primaire dragers
zijn en hoe deze onderling verbonden zijn; • om te komen tot ontwikkelkansen voor de Brabantse vrijetijdseconomie (in de samenhang tussen bestaande activiteiten, ruimtelijke omgeving, strategische programma’s en ontwikkelend ondernemerschap).
De opdracht (2/2) • Uiteengelegd in drie onderdelen: statistische 'mapping' (Telos & GIS PNB),
netwerk 'mapping' (Telos), verbeeldende 'mapping' (Fabric). • Voor de afbakening is aangesloten bij het Provinciaal Beleidsplan: de
vrijetijdseconomie betreft de productie, distributie en consumptie van goederen en diensten ten behoeve van de vrijetijdsbesteding van mensen, zowel binnenshuis als buitenshuis, zowel binnen de eigen woonomgeving
als daarbuiten, met inbegrip van verblijf, vervoer en toeleveranciers.
Vrijetijdseconomie: samenstel van sectoren digitaal / virtueel media games (cons. electronica)
fysiek
sport fitness
retail (voeding & genotmiddelen)
wellness hotel & catering
entertainment sensorisch
events
(verkeer & vervoer)
natuur & recreatie
toerisme
analoog / materieel © Mommaas 2001
kunst & cultuur
Deel I: Statistische mapping • Gebaseerd op 'vestigingsregister' (LISA) • Betekent dat gepresenteerde cijfers met zekere marge bekeken moeten worden (voor uitleg zie Bijlage I)
• Aandacht voor 'vrijetijdeconomie' in brede zin • in aansluiting op Beleidsplan (voor uitleg zie Bijlage 1)
• Ingezet op: • ontwikkeling in de ruimte: zichtbaar maken van ruimtelijke patronen (stad-land) • ontwikkeling in de tijd: vergelijking ontwikkelingen in de tijd (voor en na de crisis)
Grootste vestigingen in Brabant (in gewogen aantal banen, Lisa 2012) 2500 2000 1500 1000 500 0
Interpretatie: Bovenstaande vestigingen dragen het meeste bij aan de vrijetijdseconomie in termen van gewogen aantal banen. Brabant kent enkele grote spelers op het gebied van de recreatie, de detailhandel en de genotsmiddelenindustrie.
1. Ontwikkeling in de ruimte • De analyse heeft betrekking op 213.002 gewogen banen en 60.248
vestigingen, op basis van LISA (2012) • Het overall beeld laat een concentratie zien in en rondom het stedelijke
gebied • Vervolgens is een onderscheid gemaakt in Groen Verblijf, Kunst/Cultuur,
Detailhandel, Maakindustrie en Groothandel • Van elk van deze groepen volgt een beschrijvend beeld en een 'hotspot'
analyse (beeld van ruimtelijke over-/onderconcentratie t.o.v. gemiddelde)
Vrijetijdseconomie Brabant (overall)
Interpretatie: hoe donkerder rood het postcodegebied hoe hoger het aantal gewogen arbeidsplaatsen. Het is duidelijk te zien dat er veel bedrijvigheid zit aan de randen van het stedelijk gebied.
Vrijetijdseconomie Brabant (hotspots)
Interpretatie: hoe roder hoe meer concentratie van gewogen aantal banen. Concentraties zijn zichtbaar in/rondom de Brabantse steden Eindhoven, Den Bosch, Tilburg en Breda.
'Groen verblijf'
Voor een overzicht van de SBI codes die behoren tot de categorie Groen Verblijf: zie Bijlage II. In deze kaart springt het postcode gebied Loon op Zand/Kaatsheuvel eruit, dit komt door het gewogen aantal banen bij de Efteling. Daarnaast zijn ook de postcode gebieden Hilvarenbeek en Westerhoven donkerder van kleur, vanwege het gewogen aantal banen bij respectievelijk Beekse Bergen en Center Parcs: de Kempervennen
‘Groen verblijf’ (hotspots)
De hotspot laat een concentratie zien van gewogen aantal banen rondom De Efteling. Je kunt een lijn trekken vanuit de Efteling, via Hilvarenbeek (De Beekse Bergen) naar Westerhoven (de Kempervennen)
Kunst/cultuur
Voor een overzicht van de SBI codes die tot de categorie kunst/cultuur behoren zie Bijlage II. Hoe donkerder oranje het postcodegebied hoe groter het gewogen aantal banen in de categorie kunst/cultuur. Op de kaart is te zien dat de gewogen aantal banen in de categorie kunst en cultuur zich met name in de stadscentra bevinden.
Kunst/cultuur (hotspots)
De hotspot laat een concentratie zien van bedrijvigheid in kunst en cultuur; met name regio Tilburg springt eruit, maar ook Eindhoven en Breda en in iets mindere mate Den Bosch zijn goed zichtbaar.
Detailhandel
Voor een overzicht van de SBI codes die tot de categorie retail behoren: zie Bijlage II. Hoe roder het postcode gebied hoe hoger het gewogen aantal banen in de categorie retail. In bijna alle postcodegebieden is in meer of mindere mate retail te vinden. Omdat alle (gewogen) banen in hetzelfde postcode gebied bij elkaar opgeteld worden, zijn het met name de binnensteden/centra van de steden die in deze kaart oplichten.
Detailhandel (hotspots)
De hotspot geeft een concentratie van retail banen aan. Deze concentraties bevinden zich rondom de grote steden: met name Den Bosch, Breda en Eindhoven, en in iets mindere mate Tilburg en Waalwijk. Daarna volgen Helmond, Oss, Roosendaal/Bergen op Zoom.
Maakindustrie & groothandel
Voor een overzicht van de SBI codes die behoren tot de categorie vervaardiging en groothandel: zie Bijlage II. Hoe paarser het postcode gebied hoe hoger het (gewogen) aantal banen. Te zien is dat vervaardiging en groothandel zich aan de randen van steden en in het buitengebied bevinden. (Eersel: Scandinavian Tabacco Group; Dongen: Coca-Cola).
Tussenconclusies: • De Brabantse Vrijetijdseconomie is te begrijpen als een ruimtelijk gedifferentieerde economie (stad vs land, rood vs groen); • Met een 'groen' deel (kampeerbedrijven, attractieparken, bungalowparken, dierentuinen, horeca) dat loopt van de Efteling / Loonse Drunense Duinen via de Beekse Bergen / Hilvarenbeek en het Groene Woud naar de Kempervennen / De Kempen; • En een 'rood' deel (retail, kunst/cultuur, horeca) dat zich concentreert in de stedelijke centra van met name de vier kernsteden (Eindhoven, Tilburg, Den Bosch en Breda).
2. Ontwikkeling in de tijd • Dit is bepaald aan de hand van een vergelijking van het gewogen aantal arbeidsplaatsen en het aantal vestigingen uit de vrijetijdseconomie, • afgezet tegen de totale werkgelegenheid en het totaal aantal vestigingen,
• in 2005 – 2009 – 2012 (ontwikkeling voor en na de crisis), • bekeken (a) per categorie, (b) per periode en (c) in de ruimte.
Top 15 vestigingen 2005 - 2012 2005
2012
PHILIPS 004 COMPLEX S
De Efteling BV
PHILIP MORRIS HOLLAND BV
PHILIP MORRIS HOLLAND BV
Ericsson Telecommunicatie B.V.
DE KEMPERVENNEN
De Efteling BV
BAVARIA N.V.
BAVARIA N.V.
IKEA FILIAAL EINDHOVEN/EKKERSRIJT
DE KEMPERVENNEN
Hutten Catering B.V.
Heineken Nederland Beheer BV
Hutten Business Catering B.V.
Philips Lighting B.V.
Coca-Cola Enterprises Nederland B.V.
Sony Supply Chain Solutions (Europe) B.V.
Heineken Nederland Beheer BV
IKEA FILIAAL EINDHOVEN/EKKERSRIJT
HOLLAND CASINO BREDA
Coca-Cola Enterprises Nederland B.V.
IKEA
MAGAZIJN DE BIJENKORF BV
Van Tilburg Mode en Sport B.V.
Betapress B.V.
De Mandemakers Groep B.V.
IKEA
Scandinavian Tobacco Group Eersel B.V.
GRASS VALLEY NEDERLAND B.V.
Heesen Yachts
Interpretatie: grootste verschuivingen hebben te maken met het wegtrekken van de maakindustrie (specifiek Philips consumentenelectronica). Daarnaast heeft de Efteling in termen van banen een groei doorgemaakt. De productie van drank en genotsmiddelen blijkt in termen van het gewogen aantal banen van groot belang (5 vestigingen in top 15).
Ontwikkeling Vrijetijdseconomie
Jaar
Gewogen aantal banen
Aantal vestigingen
Banen/ vestiging
% totaal aantal banen
% totaal aantal vestigingen
2005
201.500
48.600
4,1
17.8
35.0
2009
217.100
55.400
3.9
17.7
33.0
2012
213.000
60.200
3,5
17.2
30.9
Bron: Lisa (2005 , 2009 , 2012), afgerond op 100 tal
2005: totaal aantal banen in NB: 1133798 bij totaal aantal vestigingen: 139055 2009: totaal aantal banen in NB: 1224124 bij totaal aantal vestigingen: 167824 2012: totaal aantal banen in NB: 1240240 bij totaal aantal vestigingen: 194846
Ontwikkeling Vrijetijdseconomie en totale werkgelegenheid Brabant Periode
Gewogen Banen VTE
Banen Brabant
Vestigingen VTE
Vestigingen Brabant
2005-2009
+7,8%
+8,0%
+13,8%
+20,7%
2009-2012
-1,9%
+1,3%
+8,8%
+16,1%
2005-2012
+5,7
+9,4%
+23,9%
+40,1%
Bron: Lisa (2005 , 2009 , 2012)
Tussenconclusies: • De Vrijetijdseconomie als geheel blijft achter ten opzichte van de totale
Brabantse economie, zowel in banen als in vestigingen • Er is sprake van een wisselwerking tussen conjuncturele en structurele ontwikkelingen • Opvallend: de totale Brabantse economie als geheel laat een sterke stijging zien in het aantal vestigingen (verschil 2005 en 2012 is bijna 40%) met een achterblijvend aantal banen. Dit wijst op het toenemend belang van microbedrijvigheid, ZZP'ers.
Ontwikkeling 'Groen verblijf' Gewogen aantal banen 13000
Aantal vestigingen 1600 1400
12500 1200 12000
1000 Gewogen aantal banen Groen verblijf
11500
Aantal vestigingen Groen verblijf
800 600
11000 400
Ratio 2005: 10.8 2009: 9.3 2012: 9.5
10500
10000 2005
2009
200 0 2005
2009
2012
2012
Interpretatie: In de periode 2005 – 2009 is er een flinke groei geweest (29,3%) in het aantal vestigingen in deze categorie wat zich tevens uitte in de groei van het gewogen aantal banen (11,3%). Na 2009 is het aantal vestigingen ongeveer gelijk gebleven terwijl het aantal banen nog een lichte stijging kent. De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Kunst/Cultuur Gewogen aantal banen
Aantal vestigingen
8400
2500
8200 2000
8000 7800
1500 7600 Gewogen aantal banen kunst/cultuur
7400
Aantal vestigingen kunst/cultuur
1000
7200 7000
500
6800 6600 2005
2009
2012
Ratio 2005: 5.2 2009: 4.6 2012: 3.9
0 2005
2009
2012
Interpretatie: Het aantal vestigingen in de categorie kunst/cultuur is in de periode 2005 – 2012 gestegen (met 46,8%). De stijging in aantal vestigingen gaat niet gelijk op met de stijging in gewogen aantal banen. Na 2009 daalt het (gewogen) aantal banen met 2,6%. De bezuinigingen op kunst en cultuur zijn hier zeer waarschijnlijk de oorzaak van. De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Sport Gewogen aantal banen
Aantal vestigingen
12000 3000 10000 2500
8000 2000 6000
Gewogen aantal banen Sport
4000
1500
Aantal vestigingen Sport
1000
2000
0 2005
2009
2012
Ratio 2005: 5,5 2009: 5.0 2012: 4.1
500
0 2005
2009
2012
Interpretatie: het aantal vestigingen is in de periode 2005 – 2012 met 79,9% gestegen. Dit heeft eveneens geleid tot een stijging in (gewogen) aantal banen in diezelfde periode (33,4%). De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Detailhandel Gewogen aantal banen
Aantal vestigingen
74000 16000 73000 15500 72000
15000
71000
Aantal vestigingen Retail
Gewogen aantal banen Retail
70000
14500 69000
Ratio 2005: 4.5 2009: 4.8 2012: 4.8
68000
67000 2005
2009
2012
14000
13500 2005
2009
2012
Interpretatie: Het aantal vestigingen is in de periode 2005 – 2009 en 2009 – 2012 gedaald met respectievelijk: 2,9% en 6.5%. In de eerste periode heeft dit niet geleid tot minder (gewogen aantal) banen, (stijging 3,3% in 2005 – 2009), maar na 2009 daalt het gewogen aantal banen in retail met 5,4% (zeer waarschijnlijk als gevolg van de economische crisis). De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Maakindustrie Gewogen aantal banen
Aantal vestigingen
9000
395
8000
390 385
7000
380 6000 375 5000
Gewogen aantal banen Vrijetijdgerelateerde vervaardiging
4000
370
Aantal vestigingen Vrijetijdgerelateerde vervaardiging
365 360
3000
355
2000 1000 0 2005
2009
2012
Ratio 2005: 21.7 2009: 20.7 2012: 17.8
350 345
340 2005
2009
2012
Interpretatie: Het aantal vestigingen is in de periode 2005 – 2012 gedaald met 8%. Omdat vervaardigingsbedrijven vaak veel werknemers kennen is de impact in termen van gewogen aantal banen groot. In de periode 2005 – 2012 is het gewogen aantal banen fors gedaald, namelijk met 24,4%. De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Groothandel Gewogen aantal banen 14500
Aantal vestigingen 3900
14000
3800
13500
3700 Gewogen aantal banen Vrijetijdgerelateerde groothandel
13000
Aantal vestigingen Vrijetijdgerelateerde groothandel
3600
3500
12500
3400
12000
11500 2005
2009
2012
Ratio 2005: 3.4 2009: 3.7 2012: 3.6
3300 2005
2009
2012
Interpretatie: het aantal vrijetijdgerelateerde groothandels daalt. Deze daling is het sterkst in de periode 2009 – 2012: 7,6%. Pas in 2009 daalt het gewogen aantal banen bij de vrijetijdgerelateerde groothandel (in periode 2005 – 2009: stijging 6,8%, in periode 2009 - 2012 daling met 10,1%). De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Horeca Gewogen aantal banen 42000
Aantal vestigingen 5450 5400
41000
5350
40000
5300 39000 Gewogen aantal banen Horeca
38000
Aantal vestigingen Horeca
5250 5200
37000
5150
Ratio 2005: 6.9 2009: 7.8 2012: 7.9
36000
35000
5100 5050 2005
2005
2009
2009
2012
2012
Interpretatie: Het aantal horeca vestigingen is in de periode 2005-2009 gedaald met 3,6%, deze daling heeft zich doorgezet in de periode 2009 – 2012, sprake van daling van 0,6%. Opmerkelijk is dat het gewogen aantal banen in de horeca met name in de periode dat het aantal vestigingen daalde toenam met 8,7%: kortom, het aantal vestigingen werd minder maar van de vestigingen die overbleven steeg het aantal werknemers. De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Vervoer Gewogen aantal banen 4350
Aantal vestigingen 1400
4300 1200 4250 1000
4200 4150
800
4100
Gewogen aantal banen Vervoer
4050 4000
Aantal vestigingen Vervoer
600
400
3950
Ratio 2005: 4.3 2009: 3.8 2012: 3.2
3900 3850 2005
2009
2012
200
0 2005
2009
2012
Interpretatie: Terwijl de periode 2005 – 2012 een stijging van 23,9% laat zien in het aantal vestigingen, daalt het gewogen aantal banen in diezelfde periode met 6,8%. Dit betekent meer vestigingen met minder personeel. De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Ontwikkeling Media Gewogen aantal banen 12400
Aantal vestigingen 12000
12200 10000 12000 8000
11800 Gewogen aantal banen Binnenshuizige vrijetijd / media
11600
11400
Aantal vestigingen Binnenshuizige vrijetijd / media
6000
4000 11200 11000 10800 2005
2009
2012
Ratio 2005: 1.8 2009: 1.4 2012: 1.2
2000
0 2005
2009
2012
Interpretatie: Zowel in termen van het aantal vestigingen als in termen van het aantal banen is deze categorie met een opmars bezig. Groei in vestigingen bedroeg in de periode 2005 – 2012 maar liefst 63,2%. De stijging in banen is 7%. Het zijn dus veel kleine bedrijven. De ratio is berekend door het gewogen aantal banen te delen door het aantal vestigingen.
Samenvattend overzicht gewogen banen VTE:
2005-2009
2009-2012
2005-2012
Groen verblijf
+11,3%
+2,6%
+14,2%
Kunst/cultuur
+13,3%
-2,6%
+10,3%
Sport
+20,9%
+10,3%
+33,4%
Detailhandel
+3,3%
-5,4%
-2,3%
Maakindustrie
-7,5%
-18,2%
-24,4%
Groothandel
+6,8%
-10,1%
-4,2%
Horeca
+8,7%
-0,2%
+8,4%
Vervoer
-3,4%
-3,6%
-6,8%
Media
+5,7%
+1,2%
+7,0%
Tussenconclusies: • Het geheel geeft het (relatieve) beeld van een economie onder druk • Dalers in conjuncturele zin betreffen de detailhandel (~), de groothandel, en de kunst/cultuur (~) • Dalers in structurele zin betreffen het vervoer en de maakindustrie • Stijgers in structurele zin zijn de media, het groene verblijf, de sport, en de horeca (~) • Er vindt schaalvergroting plaats in de horeca en de detailhandel • Er vindt schaalverkleining plaats in het vervoer en de kunst/cultuur (~) onzekerheid over aard effect
3. De combinatie: ruimtelijk beeld van de ontwikkelingen
• Waar vinden we de stijgers/dalers? • In gewogen aantal banen • Per categorie • Per postcode 4 gebied
Stijgers/dalers totale Vrijetijdseconomie
Interpretatie: deze kaart laat het verschil in gewogen aantal banen in de periode 2005 – 2012 per postcodegebied zien. Daarbij geldt dat er een verlies aan gewogen aantal banen heeft plaatsgevonden als het postcodegebied geel, oranje, of rood is. Er heeft een stijging in gewogen aantal banen plaatsgevonden als het gebied grijs of blauw is. Het wegtrekken van maakindustrie in Uden (EMI), Eindhoven (Philips), Breda (Oranjeboom) is zeer waarschijnlijk de veroorzaker van de rode vlakken.
Stijgers/dalers 'Groen Verblijf'
Interpretatie: deze kaart geeft het verschil in gewogen aantal banen weer in de categorie groen verblijf in de periode 2005 – 2012. Duidelijk te zien is de stijging in het gewogen aantal banen bij de Efteling en Beekse Bergen. Grootste daler: verloren arbeidsplaatsen bij Centre Parcs De Kempervennen.
Stijgers/dalers Kunst/Cultuur
Interpretatie: deze kaart geeft het verschil in gewogen aantal banen weer in de categorie kunst/cultuur in de periode 2005 – 2012. Het is opmerkelijk dat stijging en daling vaak plaatsvindt bij elkaar grenzende postcode gebieden.
Stijgers/dalers Detailhandel
Interpretatie: deze kaart geeft het verschil in gewogen aantal banen weer in de categorie retail in de periode 2005 – 2012. Het buitengebied van noord-oost / zuid-oost brabant heeft sterker te maken met verlies van gewogen aantal banen in retail dan midden brabant en west brabant. In Roosendaal is de komst van Rosada te zien: daling in de binnenstad, stijging in gewogen aantal banen in retail in omliggend gebied
Tussenconclusies: • Er is in algemene zin sprake van banenverlies langs de provinciale flanken.
Is vooral een effect van de daling van de maakindustrie • De detailhandel laat banenverlies zien in de centra en het buitengebied • Het groene verblijf laat een versterkte positie zien van de Efteling en de Beekse Bergen • Binnen de kunst/cultuur is sprake van verplaatsingen over en weer
Eindconclusies deel I (1/3) • De Brabantse Vrijetijdseconomie is te begrijpen als een ruimtelijk gedifferentieerde economie (stad-land, rood-groen) • Met een 'groen' deel (kampeerbedrijven, attractieparken, bungalowparken, dierentuinen, horeca) dat loopt van de Efteling/Loonse Drunense Duinen via de Beekse Bergen/Hilvarenbeek en het Groene Woud naar de Kempervennen/De Kempen; • En een 'rood' deel (retail, kunst/cultuur, horeca) dat zich concentreert in de stedelijke centra van met name de grote vier (Eindhoven, Tilburg, Den Bosch en Breda)
Eindconclusies deel I (2/3) • Qua totale werkgelegenheid zijn met name de Horeca en de Detailhandel van centraal belang als dragers van de Brabantse Vrijetijdseconomie • Gevolgd door het Groene Verblijf, de Media en de Groothandel • Maar van numeriek belang is ook een grote diversiteit aan relatief kleinschalige, sectoraal gespreide vestigingen
Eindconclusies deel I (3/3) • Het betreft 'overall' een economie onder druk • In conjuncturele zin staan vooral de Detailhandel (~), de Groothandel en de Kunst/Cultuur (~) onder druk • In structurele zin staan vooral het Vervoer en de Maakindustrie onder druk • Stijgers zijn en blijven het Groene Verblijf, de Sport en de Media
Mogelijke aandachtspunten Uit de resultaten komen de volgende mogelijke aandachtspunten naar voren: 1.het verblijfsklimaat in de stedelijke centra staat onder druk, met name af te lezen aan de positie van de detailhandel en de kunst/cultuur; 2.er is sprake van groeicapaciteit in het groene verblijf, met name in de sfeer van de attractie- en verblijfsparken;
3.er is sprake van groeicapaciteit onder de micro-bedrijvigheid, met name in de sfeer van de media, maar ook 'overig'; 4.er lijkt (nog) weinig sprake van 'koppelbedrijvigheid' tussen stad en land, met
uitzondering van de horeca en sport; 5.de Brabantse maakindustrie staat onder druk.
Kanttekeningen • Het voorgaande betreft een analyse op provinciale schaal, op lagere schaalniveaus kunnen zich 'tegendraadse' ontwikkelingen voordoen (bv noodzaak herstructurering achterblijvend groen verblijf) • Het betreft een analyse op de korte termijn. De wisselwerking tussen conjuncturele en structurele ontwikkelingen is op onderdelen onzeker (bv detailhandel, kunst/cultuur) • Het is daarom van belang om op de langere termijn de ontwikkelingen op te onderscheiden schaalniveaus te blijven monitoren
Deel II: Netwerkmapping • Doel is zicht krijgen op (mogelijke) relaties tussen partijen, op
ontwikkelrichtingen, innovatiekansen en mogelijke clustervorming. • Centrale uitdaging: zoeken naar het onderlinge "ontwikkel DNA".
• Op basis van gesprekken met sleutelfiguren Gekeken naar:
• Midden Brabant: Vrijetijdseconomie & 'Performance/Entertainment' • Noordoost Brabant: Vrijetijdseconomie & 'Food/Culinair' • keuze gebaseerd op ontluikende strategische positionering Vrijetijdseconomie
in relatie tot regionale economische agenda
I. Midden Brabant • Vrijetijd & 'Performance/Entertainment' (dans, muziek, theater, acrobatiek) • vanwege de onderscheidende infrastructuur (parken, opleidingen, podia, productie)
• vanwege de aanwezigheid van strategische spelers (Efteling, Beekse Bergen, Fontys) • vanwege mogelijke verbinding tussen stad en land (Tilburg en Midden Brabant) • vanwege relatie met strategische gebiedsagenda ('social innovation')
• vanwege begin van onderlinge verbindingen (innovatiemilieu in ontwikkeling)
• Gesprekken gevoerd met: Efteling, Fontys/FHK, Albert Verlinde Producties, Mundial, Circo Circolo, 013, Omroep Brabant, Zuidelijk Toneel, Incubate, NWE Vorst
Situatie schets (1/5) • Culturele veld staat onder druk: is bezig met overleven • Publieke partijen vanwege verlaagde financiering en bezoekersaantallen • Reactie: neiging tot terugtrekken op eigen eiland • Private partijen vanwege concurrentie in digitale multimedia omgeving • Reactie: noodzaak investeren, op zoek naar nieuwe markten/kanalen
• Sterke regionale samenhang tussen schakels van "performance en entertainment": alle schakels aanwezig (opleiding-productie-podia-
distributie), is uniek voor Tilburg en omgeving • Regio is eigen signatuur aan het ontwikkelen, nog geen cluster, nog te weinig systematische samenwerking (wel veel één-op-één relaties)
Situatie schets (2/5) • Centrale spelers: onderwijs (primair Fontys/FHK: muziek, dans, theater, circus, in mindere mate Fontys/ACI, NHTV/Leisure Management), media
(Omroep Brabant: media content en events, spin in web) en Efteling (crossmediale productie, distributie) • FHK: biedt talent / nieuwe 'content'; behoefte aan regionale inbedding
• Omroep Brabant: biedt aandacht (o.a. programma’s over en in Efteling, Beekse Bergen, kermis, carnaval, etc.); behoefte aan 'content'; nog onvoldoende zichtbaar/erkend als spin in het web
• Efteling: biedt distributiepodium en leer/werk/productie omgeving; behoefte aan nieuwe 'content' als onderdeel resort ontwikkeling, op zoek naar creatief talent; erkennen belang van regionale inbedding.
Situatie schets (3/5) • Binnen kunstenveld veel samenwerking, ook met kunstonderwijs:
geformaliseerd in Directeurenoverleg, "C10", Cultuurcoöperatie • Veel informele netwerken vanuit artistieke ('cross overs', artistieke vernieuwing) en economische (publiekswerving/-binding) motieven • Er bestaan formele netwerken rondom operationele (gezamenlijke inkoop) en meer strategische (gezamenlijke belangenbehartiging) motieven • Commerciële partijen als Efteling en Albert Verlinde Entertainment staan (nog) los van het kunstennetwerk (wel één-op-één relaties) • Het publieke domein mist onderlinge ‘nabijheid’ of een gedeeld belang
Situatieschets (4/5) • Partijen ontlenen een belangrijk deel van de identiteit van hun organisatie aan de regio en ervaren hierdoor voordeel (sneller contact, snellere 'klik') • Partijen denken na over hun betekenis voor stad en regio, voorbij het louter aanbieden van producten naar de opbouw van een gedeeld ontwikkelklimaat • Wens FHK: het regionale verhaal ontwikkelen, 'Dutch Design' als referentie kader, welk ecosysteem moet daarvoor worden ontwikkeld? • Efteling wil platform zijn voor 'performance & entertainment' in regio; opmaat voor talent (doeners, denkers, zieners)
Situatie schets (5/5) • Talentontwikkeling en -behoud is een gedeeld onderwerp van actie/zorg • Is vooralsnog vooral opgepakt voor de eigen discipline (toneel, dans, muziek)
• Met afzonderlijke verbindingen naar het omliggende hoger onderwijs (pleisterplaats/productieplek FHK; 'Efteling Academy' NHTV/TiU)
• Andere gesignaleerde uitdagingen: ontwikkelen en verspreiden van nieuwe creatieve 'content', ontwikkelen van nieuwe onderlinge verdienmodellen, versterken onderlinge netwerken (binnen en buiten de regio), verbeteren van
de interne organisatie, onderscheidende positionering van de regio (internationale 'performance events').
Onderlinge relatienetwerk in beeld Fondsen (Fonds Podium Kunsten)
BKKC
Over heid
Kunst balie
Middelbare scholen
Rooi Pannen
Artfact
Factorium
Incubate
Theaters Tilburg
013
NHTV
Omroep Brabant
Mundial Prod.
Albert Verlinde Entertainment
FHK Het Zuidelijk Toneel
NWE Vorst
Efteling Paradox Makers & gezelschap pen
Circo Circolo
Onderlinge relatienetwerk in verhaal • Er zijn twee netwerken: één rondom performance/performing arts met (semi-publieke) culturele instellingen en één rondom media/entertainment met private spelers • Er bestaan sterke relaties tussen de culturele instellingen onderling (ze clusteren); iedereen heeft nauwe banden met Fontys/FHK als 'spin in het web' • Op enige afstand staan media/entertainment partijen die wel één-op-één relaties hebben met elkaar en met diverse culturele instellingen, maar ze zitten (nog) niet in een gedeeld netwerk • Er is sprake van een ontluikende samenwerking tussen performance en entertainment. FHK, de Efteling en NHTV vormen het bruggenhoofd.
• Ondersteunende organisaties (fondsen, overheid, BKKC) staan op afstand.
Kansen (1/2) • Regio verder uitbouwen tot Europese broedplaats voor 'performance &
entertainment' (met bijbehorende onderlinge netwerken) • Met talentontwikkeling en innovatie (artistiek/commercieel) als drager van nieuwe verbindingen
• Overbruggen van de kloof tussen publiek en privaat, en tussen artistiek en commercieel, met onderwijs (FHK/ACI, NHTV/ILM en TiU/LS) als bruggenhoofd • Werken aan de uitbouw van het onderlinge 'ecosysteem', vanuit artistieke
kwaliteit en talentontwikkeling, in wisselwerking tussen lokaal en internationaal • Aansluiting zoeken bij de bredere regionale vrijetijdseconomie van resorts,
recreatieverblijven, horeca, detailhandel, festivals/events, musea
Kansen (2/2) • de Efteling verhoudt zich nadrukkelijker tot de regio en tot partijen daarbinnen
• Omroep Brabant fungeert als strategische spin in het web • Het onderwijs krijgt/grijpt zijn positie als verbinder en innovatiemotor • Gezamenlijke thematisering van kennisvragen leidt tot onderlinge
meerwaarde • Partijen komen verder door onderlinge kennisuitwisseling (op het juiste niveau, dus voorbij individuele bedrijfsbelangen)
Succes en faalfactoren (1/3) • Eerste aanzet tot een gedeeld beeld is aanwezig: FHK en Efteling delen wens
tot ontwikkeling regio rondom performance & entertainment • Daaromheen publieke en private partijen die verantwoordelijkheid nemen voor uitbouwen klimaat / ecosysteem / versterken waardenketens/-clusters.
• Partijen combineren 'local buzz' (reuring rondom 'performance / entertainment' in lokale netwerken) met 'global pipelines’ (toegang tot mondiale netwerk, markten, leveranciers, makers, kennis)
• Gesubsidieerde veld zit nog ingebed in publiek stelsel (keurslijf?): probleem van de subsidie paradox (hoe succesvoller, hoe minder), regeldruk, financiële onzekerheid, noodzaak van aanboren alternatieve bronnen/netwerken
Succes en faalfactoren (2/3) • Te strakke institutionalisering van gelden en te grote nadruk op
prestatiegerichtheid: gaat teveel over normen in plaats van over inhoud • De 'eigenwaarde' van kunst en cultuur blijft onderbelicht, namelijk het belang van verbeelding
• De Provincie blijft steken in marketing: komt niet toe aan ontwikkelen • De institutionele tussenlaag werkt teveel als een leemlaag: infrastructuur kan niet accelereren • De kloof tussen artistiek en commercieel speelt nog bij sommige instellingen en in de regelgeving; juist niet bij de opleiding van nieuw talent, hier staan betekenisgeving en verbeelding centraal • Gevaar vastzitten in institutionele kaders (ook al staat men open voor samenwerking)
Succes en faalfactoren (3/3) • Mislukken samenwerking door ontbreken gedeeld belang • Te veel vergadertafelcultuur, te weinig artistieke output • Onvoldoende onderkenning van financiering als sturingsinstrument • Slechte samenwerking door zelfoverschatting, kokerdenken • Belang artistieke zoektocht cross-overs performance-entertainment • Zoektocht verdienmodellen blijft teveel individueel (ipv collectief) • Onvoldoende onderkenning van de potentie van de wereld van 'performance' als verbinder tussen lokaal/regionaal en internationaal
II. Case Noordoost Brabant • Vrijetijd & "Food" • vanwege de onderscheidende infrastructuur (producenten, distributeurs) • vanwege aanwezigheid aantal strategische spelers (oa ZLTO, HAS, Hutten, Libema) • vanwege mogelijke verbinding stad en land (Den Bosch - NO Brabant) • vanwege relatie met strategische gebiedsagenda (Agrifood Capital) • vanwege begin van verbindingen (innovatiemilieu)
• Gesprekken: Food Connection Point, Hutten Catering, Eindhoven 365, CHV Veghel, ZLTO, RECRON, Hertogboeren, HAS, VVV Noordoost Brabant, Alliantie Restaurants 's
Hertogenbosch, Koning Willem 1 College (Hospitality) Groene Campus Helmond, AgriFood Capital, Koninklijke Horeca Nederland, De Koninklijke van den Boer Groep
Situatieschets (1/4) Belang van de erkenning van diversiteit van ontwikkelrichtingen bij bedrijven en organisaties: • deels nadruk op strategie verhogen ketenefficiency (schaal/volume) in productie en distributie, onder voortdurende prijsdruk • deels nadruk op strategie waarde toevoeging door toenemende waardering voor duurzaamheid (voedsel/dier/mens/omgeving) en belevenis
Situatieschets (2/4) Dus is sprake van uiteenlopende relaties tussen 'food' en 'vrijetijd': • Voedselverwerkers: blijven vaak in zichzelf gekeerd, met defensieve houding naar buiten en desinteresse in thema • Primaire producenten/distributeurs: velen op zoek naar verbindingen met vrijetijd i.v.m. toegang tot consument (willen eigen verhaal brengen) • Men herkent toenemende clusteringen in/rondom steden en hun buitengebied • Vooral bij biologische producten is sprake van meervoudige overlapping tussen waarden
van 'eten' en van 'vrijetijd' • Uitbreiden van 'voedsel' met 'vrijetijd' lijkt gemakkelijker dan omgekeerd • In recreatiebranche steeds meer sprake van diversificatie en vervaging bedrijfsprofielen
• Er is nog geen structuur; verbindingen blijven incidenteel en spontaan (één-op-één), er is sprake van een fase van verkenning of transitie, met een toenemend bewustzijn van nieuwe mogelijkheden
Situatieschets (3/4) Er is sprake van diversiteit van ontwikkelbewegingen die naar elkaar op zoek zijn: • Bottom-up: Veel individuele operationele/tactische relaties, verspreid in de ruimte en fragmentarisch (ondernemers vanuit diverse branches op zoek naar nieuwe, "kruisbestuivende" samenwerkingsverbanden) • Top-down: "bestuurders onder elkaar", vooral strategische overheidsnetwerken, zelf bedachte abstracte agenda’s: "Agrifood Capital illustratief voorbeeld: het werkt niet omdat de cruciale actoren/ondernemingen in diverse sectoren niet verenigd zijn"
• Mix: top-down / bottom-up interacties: • Restaurant Alliantie in Den Bosch: concept met marktpartijen
• ZLTO die fungeert als bemiddelaar richting supermarktketen bij distributie streekproducten • Betrekken van bedrijven bij het onderwijs • Gezamenlijke vormen van gebiedsontwikkeling (Paleiskwartier, CHV, Verborgen Raamvallei)
Situatieschets (4/4) • Er zijn nog te weinig sleutelfiguren met hoge ambities voor food & leisure die geïntegreerd denken: "Bijna niemand die het thema kan trekken" • Samenwerken, samen delen, samen groeien komt onvoldoende vd grond: • historie Brabantse "coöperatie denken", van de geïsoleerde clubjes • besef cross-sectorale belangen / meerwaarde groeit, maar is nog zwak • is er voldoende urgentie? / wel onder boeren onderling!
• grote mate van fragmentatie, versnippering: geen integraal overzicht, geen integrale informatiebronnen over ontwikkelingen/activiteiten
Landschap van initiatieven: • agrotoerisme al dan niet gekoppeld aan stedelijk / zakelijk bezoek, inclusief groepsaccommodaties, boerenproducten, natuur, culturele erfgoed, gezonde recreatie enz. (o.a. Hertogboeren; Maashorstboeren) • streekproducten in supermarkten/restaurants/catering incl. nieuwe concepten (Landwinkels in het rurale gebied; Philips Fruittuin in Eindhoven) • ambachtelijke producten: steeds meer brouwerijen/proeflokalen/winkeltjes in het buitengebied/kloosters enz; • (food)evenementen; food & design • locatiespecifieke gebiedsontwikkeling: speciale locaties van combinaties van uiteenlopende sectoren / activiteiten waar ‘’food’’ een belangrijk element is :CHV terrein in Veghel) Verborgen Raamvallei ; Versmarkt Paleiskwartier Den Bosch; Landerij van Tosse (de Maashorst) • wellness & local food • retail foodexperience (al la Jumbo in Breda) • onderwijs en voedsel: voedselgerelateerde thema’s en talloze projecten/stages met bedrijfsleven(hoewel nog geen cursussen op het snijvlak); • burgerinitiatieven voor lokale voedselvoorzieningen (Herenboeren voedsel coöperatie); • slow-food dorpen (Alphen-Chaam) • agrarisch MVO ondernemerschap (afzet onderscheidende producten op de markt, de Heydehoeve in Nuenen); • hospitality innovation platform (Eindhoven; nog vorm te geven) • Restaurant Alliantie tbv krachtenbundeling en verrassende culturele arrangementen, bezoekersactiviteiten; • verduurzaming horeca: duurzaamheidscan, experiment • collectieve zorg voor horeca activiteiten voor recreatieve ondernemers (weliswaar onbenut)
Onderlinge relatienetwerk in beeld Ambachtelijke proeflokalen in buitengebied/kloosters
Gemeenten & Provincie
Verborgen Raamvallei
Evenementen culinair cultuur, design, technologie
Agrotoerisme: Hertogboeren Foodmarkets Paleiskwartier Jumbo Breda
Landerij van Tosse
Events
Restaurant Alliantie
CHV Veghel
Event organisaties, bijv. Brabanthallen, Convention Bureau Brabant
Agrifood capital
Eindhoven 365 / Hosp.Innov.Platform
VVV Foodservices: Hutten / Maison de Boer
ZLTO Groene Campus
Kon.Horeca lokale vest. KW1C Horeca RECRON
HAS Industrie/ verwerkers
Retail
Primaire producenten boeren
Lokale voedselcorporaties/ slow food dorpen
Recreatiebedrijven
Food
Vrijetijd
Onderlinge relatienetwerk in verhaal • Is nog sprake van twee onderscheidbare domeinen ('food' en 'vrijetijd') • De food sector is steviger georganiseerd dan het domein van de vrijetijd, met de ZLTO en de HAS als 'spin in het web' • In wereld van de vrijetijd bestaat erkenning van strategische belang 'food' als kwaliteits-/belevingsingrediënt: ontvankelijkheid voor food innovatie
• Toenemend deel foodsector (primaire producenten, distributeurs) zoekt 'leisure'/'vrijetijd' op als toegevoegde kwaliteit of als consumentenplatform • Men ontmoet elkaar rondom een veelsoortig maar ook versnipperd
landschap van evenementen/projecten/initiatieven/programma's • Er is over en weer sprake van zoektocht naar robuuster strategisch speelveld
Kansen (1/2) • Stedelijke omgeving (Den Bosch) positioneren als food hot spot: levert kritische massa voor stad-land combinaties • Vormgeven van ontwikkelcoalities door toonaangevende spelers/koplopers om grootschalige, veelbelovende kansen te laten zien • Behoefte aan Brabantbrede visie, geformuleerd met sleutelfiguren en sleutelondernemingen, gericht op stevige/fundamentele vereniging van food en
leisure: agenda 'Food & Toerisme 2020' • Inspelen op lokale kenmerken, geschiedenis, (industrieel) erfgoed, met cultuur & voedsel als katalysator, heeft groot draagvlak onder burgers & ondernemers: "food is een thema met een enorme verbeeldingskracht"; "food als verbindende factorhet wordt een speelplaats voor diverse typen actoren"; "een Efteling van de lekkerbekken"
Kansen (2/2) • Rol van Onderwijsinstellingen: • belangrijke (innovatie-/kennis)schakel tussen sectoren, overheid en bedrijfsleven, plaatsen, activiteiten, tussen verleden, heden en toekomst (nog suboptimaal)
• studenten een andere, integrale, duurzame denk- en werkmanier meegeven (via praktijk) • nu nog geen strategische focus op snijvlak food & leisure
• Rol van Sectorale Koepelorganisaties: • meer proactieve/initiërende houding en kennisspreiding voor nieuwe cross-sectorale kansen/allianties (leden zijn nu vooral individueel bezig) • collectieve (inkoop enz.) afspraken met andere branches • kritische massa bieden, zorgen voor evenwichtige machtsverhouding, acceptabele
voorwaarden, begeleiding en professionalisering
• Rol van Voedselverwerkers/Foodondernemingen: juist het vertellen van verhalen over de producten en over productieprocessen aan consumenten kan food uit de anonimiteit/negativiteit halen.
Succes en faalfactoren (1/3) • Conflicterende belangen: • tussen gevestigde horecaondernemingen en "buiten" locaties met horeca combinaties • tussen grote VT spelers en additionele VT ondernemingen (kleine logies aanbieders)
• tussen agrarische ondernemingen/boeren met streekproducten en machtige spelers uit de sfeer van de groothandel/supermarkten
• Food is meer dan een 'toeristisch marketinginstrument'
• 'Er zijn geen grote leisure bedrijven in NO Brabant – moeten we kijken naar een grotere regio?’ • Ontwikkeling CHV terrein laat kloof zien tussen werelden van
voedselproductie en cultuur/vrijetijd: nood aan verbindende partij
Succes en faalfactoren (2/3) • Onvoldoende vertaling van abstracte bestuurlijke doelen naar de praktijk van het MKB • meerderheid bedrijven weet zich geen raad met overheidsambities • aan top wordt hard gewerkt terwijl fundament en onderliggende lagen zwak zijn
• Inspanning rondom streekproducten blijft sprokkelwerk, grote spelers kunnen nieuwe modellen faciliteren • Belang goede balans tussen verdieping en verbreding (opschalen niet altijd wenselijk): • belang van betrouwbaarheid dichtbij netwerken, van bekendheid, van distributie van streekproducten binnen een bepaalde straal (bijv. Hertogboeren, Landwinkels) • belang van olievlekwerking: de vele kleine plusjes binnen een beperkte
geografische omgeving maken het verschil
Succes en faalfactoren 3/3 • Belang van blijven inspelen op dynamiek: continue op zoek naar nieuwe partijen
door alle thema’s/sectoren heen, naar iets origineels • Bewezen succes: trekt "vanzelf" nieuwe partijen aan (bv Hutten, Hertogboeren) • Bijscholing nodig i.v.m. specifieke kennis, nieuwe (cross sectorale) specialisaties • Bij risicovolle initiatieven: belang van robuuste partijen (ZLTO / provincie / gemeente / VVV / HAS / KW1C) ten behoeve van de coördinatie / financiën / kennis / netwerken • Snel schakelen voor onder vuur liggende horeca is lastig • Op "nieuwe"/onbekende, ruime locaties lijken verrassende combinaties meer vanzelfsprekend, terwijl in stad/dorp de afgebakende "kolommen" domineren
Overall conclusie deel II • In beide regio's is sprake van innovatiemilieu in ontwikkeling, met model Brainport –
Design Week als ontwikkelhorizon (daar: koppel vrijetijd – design – sport – high tech), vooralsnog zijn er geen vergelijkbare agenda's van dezelfde schaal en economische potentie zichtbaar • belangrijke rol voor onderwijs als schakelaar en makelaar tussen sectoren; publiek en privaat; kennis, talentontwikkeling en innovatie • overheid en koepelorganisaties van belang voor ondersteuning, mobiliseren investerings- en ontwikkelruimte, verhalen vertellen, verbinden, organiseren 'level playing field' • ondernemers op zoek naar nieuwe onderlinge waarde proposities, investeringskansen, ontwikkelmogelijkheden, met bijbehorend ontwikkelplatform
Deel III: Verbeeldende mapping De volgende beelden zijn ontwikkeld op basis van: 1. Uitgangspunten/doelen Beleidskader Vrijetijdseconomie Brabant (combinatie Visit|Connect Brabant) 2. Resultaten inventarisatie tijd-ruimtelijke ontwikkeling Brabantse vrijetijdseconomie (Deel I: Statistische Mapping)
3. Resultaten analyse regionale samenhang vrijetijdseconomie Midden en Noordoost Brabant (Deel II: Netwerk Mapping) 4. Inventarisatie mogelijke samenhangen tussen vrijetijdseconomie en
aanpalende beleidsagenda's (o.a. Landschappen van Allure, Erfgoed Brabant, Economisch Programma Brabant 2020)
Inzet: • zichtbaar maken (verbeelden) van het regionale landschap van
ontwikkelbronnen (vrijetijdseconomie, strategische economische spelers/programma's, natuurkenmerken, infrastructuur, onderwijs);
• om zo de zoektocht te stimuleren naar mogelijke regionale verbanden en programma's (verhalen vertellen, zaadjes planten)
• dienstbaar aan een strategische ontwikkeling van de regionale vrijetijdseconomie, die maximaal in verbinding staat met haar omgeving (waarde creatie over en weer, economische structuurversterking)
Noordoost Brabant / 's Hertogenbosch
verhaallijnen NOB-'s Hertogenbosch • sterke infrastructuur agrifood (productie, verwerking, distributie, organisatie)
• omringd door natuur en recreatie (Maashorst en Groene Woud) • langs de centrale A2 kennisas (Amsterdam – Eindhoven – Aken) • met kleinschalige historische binnenstad, rijk aan cultureel erfgoed
• met relevante kennis / instituties (HAS, ZLTO) • kans inrichten stedelijke belevingsetalage agrifood (puur en eerlijk) • in relatie tot culinaire events & conferencing, kunst en cultuur, horeca
• in relatie tot regionaal netwerk van recreatieve voorzieningen (groen verblijf, events, conferencing, horeca, erfgoed, routes) • referenties: Turijn & Piemonte / Tours & de Loire / Parma & Emilia Romagna /
Porto & Douro
Midden Brabant / Tilburg
verhaallijnen MB – Tilburg • infrastructuur van 'social innovation' (slimmer organiseren/maken/verbinden) • omringd door onderscheidende natuur en recreatie (Loonse en Drunense Duinen - Groene Woud, Efteling - Beekse Bergen) • in het Hart van Brabant (as Rotterdam – Roergebied) • met creatieve stad, rijk aan 'dwarse' initiatieven (van kermis tot absurdisme) • met relevante kennisinfra (TiU, Fontys, NHTV) • kans uitbouw regionale broedplaats performance & entertainment • in relatie tot events & conferencing, kunst & cultuur, media, horeca • in relatie tot regionaal netwerk van sterke recreatieve voorzieningen (resorts, groene verblijf, landgoederen, events, conferencing, horeca, routes) • referentiebeeld: Avignon & de Vaucluse / Edinburgh & Scotland / Essen & Ruhrgebiet / Tampere & Lake Näsijärvi
Zuidoost Brabant / Eindhoven
verhaallijnen ZOB - Eindhoven • infrastructuur van hightech systems (innovatie, productie, distributie) • omringd door 'sterke' natuur en recreatie (Groene Woud, De Kempen, De Peel)
• langs de centrale A2 kennisas (Amsterdam – Eindhoven – Aken) • met dynamische binnenstad, rijk aan high tech initiatieven/iconen • met relevante kennis / instituties (TiU, Brainport) • kans uitbouw stedelijke etalage hightech systems & design • in relatie tot design, events & conferencing, kunst en cultuur • in relatie tot regionaal netwerk van recreatieve voorzieningen (campus landschap: groene verblijf, events, landgoederen, conferencing, horeca, maken) • referentiebeeld: Malmö & Öresund / Graz & Steiermark / Karlsruhe & BadenWürttemberg
West Brabant / Breda
verhaallijnen WB - Breda • infrastructuur van logistiek, maintenance & biobased (vervoeren, onderhouden, slim schakelen) • omringd door overgang klei-zand, zout-zoet, laag-hoog (Brabantse Wal, Kreken & Waterpoort, De Biesbosch, Fortenlinie) • langs centrale logistieke corridor (A16 Rotterdam - Antwerpen) • met historische binnenstad, rijk aan vestingserfgoed (Nassau) • met relevante kennis (NHTV, Avans/St.Joost, Dinalog) • inzet op beeldcultuur (gaming, animatie, film, beeldende kunst) • in relatie tot hotel & catering, conferencing, events, kunst en cultuur • in relatie tot regionaal netwerk van recreatieve voorzieningen (landgoederen, routes, conferencing & horeca) • referentiebeeld: Modena & Emilia Romagna, Reims & Champagne
Noord Brabant breed (VisitBrabant|Connect Brabant)
verhaallijnen: Noord Brabant breed • regio gelegen op schakelpunt tussen Hollands-Vlaamse Rijn-Schelde Delta en West-Europese achterland (Zuid-Oost / ELAt - Ruhrgebied) • landschap van moderne maakindustrie temidden van historische/creatieve steden en dorpen, klassiek en industrieel erfgoed, natuurgebieden, hedendaagse kunst, cultuur en entertainment • gedragen door moderne economie op klassiek fundament (food, high tech, maakindustrie, logistiek, onderwijs) • met daarmee verbonden landschap van hedendaags vermaak (events in de sfeer van design, food, performance, multimedia entertainment), in verbinding met onderscheidende beeldende kunst/cultuur, erfgoed, natuur/recreatie • referentiebeeld: Ruhrgebied, München/Beieren, Baden Württemberg, Lyon-
Grenoble, regio's van hedendaags 'maken' en 'beleven' op klassieke leest
Eindconclusie in vijf punten • Noord Brabant kent een kansrijke gedifferentieerde Vrijetijdseconomie (stad-land), omgeven door een onderscheidende kennisinfrastructuur en ingebed een eigenzinnige culturele, landschappelijke en stedelijke omgeving
• In en rondom die Vrijetijdseconomie blijven kansen onderbenut • Dat komt vooral doordat bedrijven, organisaties en overheden onderling blijven hangen in 'verkokerde' manieren van doen; partijen zien de kansen, maar komen onvoldoende 'van hun plek', projecten hebben onvoldoende doorwerking, er is onvoldoende strategisch besef ("zandboerengedrag", "coöperatieve clubjes") • Duurzame kansen ontstaan vooral daar waar er sprake is van een langjarige samenwerking tussen sterke onderdelen van de vrijetijdseconomie, de kennisinfrastructuur en omliggende economische en ruimtelijke 'trekkers', rondom een gedeelde regionale agenda/urgentie, met oog voor onderlinge ontwikkelkansen • In Brabant liggen daarom regionale allianties voor de hand tussen delen van de
vrijetijdseconomie met natuur en landschap, agrifood & culinair, high tech & design, performance & entertainment, de maakindustrie en de logistiek.
Bijlagen
Bijlage I: Bepaling domein 'Vrijetijdseconomie' • Voortgaande discussie over afbakening samengestelde economie • Internationaal: Toursim Satelite Account • Nederland: Landelijke Standaard Recreatie en Toerisme: (KennisAs, ic Utrecht, Flevoland, Gelderland, Overijssel, Noord- en Zuid-Holland i.s.m. CBS en NBTC, 2009). • Focus op uitstapjes door bewoners/bezoekers • Buitenshuis (dus niet binnenshuis) / in Brabant (dus geen export)
• Retail beperkt tot winkels voor goederen uithuizige vrijetijdsbesteding (bv. watersport / sport / kampeer / reis / fotografie artikelen), dus geen 'winkelen' • Onderverdeling in productcategorieën: logiesverstrekking; horeca; detail- en groothandel; vervoer; cultuur, recreatie en amusement; sport; overig. Dus sectorale insteek, geen tijd-ruimtelijke samenhang • Met ingeschatte weging (bv sport = 0,3)
Brede focus Vrijetijdseconomie (VTE) • belang vermijden discussie op microniveau, focus op systeemniveau • deze analyse: insteek op tijd-ruimtelijke ontwikkeling van 'Vrijetijdseconomie' als samenhangend 'ecosysteem‘ • dus insteek op Vrijetijdseconomie in Brabant in al zijn geledingen in aansluiting op hedendaagse 'cross-over' dynamiek vrijetijdsbesteding ('netwerkeconomie'): binnen-buiten, stad-land, Brabant-wereld • gevolg: keuze voor (te) brede blik in plaats van (te) smalle
Koppeling VTE aan LISA • LISA Vestigingenregister: alle vestigingen in Nederland waar betaald
werk wordt verricht • op basis van jaarlijkse enquête die bedrijven zelf invullen • hoeveel personen zijn op peildatum 'werkzaam' op of vanuit vestiging?
• onderscheid in geslacht en fulltime/parttime (>12u/week<) • gaat dus om banen niet om fte's • resultaten met zekere marge bekijken
• maar alweer: focus op systemische dynamiek (ipv micro niveau)
Definitie LISA werkzaam persoon: Arbeidskracht die beroepsmatig (een) betaalde activiteit(en) verricht op of vanuit de vestiging: meewerkende ondernemer/eigenaar (directeur, bedrijfshoofd), meewerkend gezinslid, zelfstandig beroepsbeoefenaar, werknemer, uitzendkracht. (uit Handboek LISA 2012). Vanuit LISA minimum respons eisen (hoe meer arbeidsplaatsen hoe meer moeite wordt gedaan om data te achterhalen) (voor details: zie p 38 Handboek LISA 2012)
Relevantie LISA • regionale werkgelegenheid goede indicatie regionale betekenis vrijetijdseconomie (maar geen zicht op kapitaalsinvesteringen) • exclusief weglekkende bestedingen, inclusief export
• met aandacht voor duurzaam effect (dus voorbij tijdelijke events) • dus feitelijk regionale neerslag import-export balans • in die zin betere weerspiegeling dan bestedingen als zodanig
Vertaling VTE naar SBI codes • basis is Standaard Bedrijfs Indeling (2008) • gekozen voor brede operationalisering, omwille van 'rijk' beeld tijdruimtelijke en economische dynamiek (systeemniveau) • deels in aanvulling op Landelijke Standaard Recreatie & Toerisme • maar met nadrukkelijker aandacht voor retail, vervaardiging en groothandel, media • dus aanvulling buitenshuis, binnenshuis en export • probleem weging sectoren (welk deel kan wel/niet worden toegeschreven aan vrijetijd) • gekozen voor grove schatting op vier digitalen niveau (systeemniveau)
Vertaling naar ruimtelijke patronen via GIS • Geografisch Informatie Systeem: geeft ruimtelijk beeld van werkzame personen/vestiging geordend in 'postcode-4' gebieden • beschrijvend beeld: ruimtelijke uitleg gewogen aantal banen
• hotspot beeld: ruimtelijke concentraties/clustering obv algoritme
Focus Vrijetijdseconomie (2012) • Verschil R&T Standaard en VTE perspectief • Gerelateerd aan totaal aantal vestigingen (194.846) en totaal aantal banen (1.240.240) in Brabant in 2012 Aantal vestiging en
Gewogen aantal banen
% totaal aantal vestigingen
% totaal aantal banen
Recreatie & Toerisme Standaard
14.174
79.300
7,3
6,4
Vrijetijdseconomie
60.248
213.002
30,9
17,2
R&T Standaard in 2012: Omschrijving categorie
Aantal vestigingen
Gewogen aantal banen
Gewogen aantal banen/aantal vestigingen
Horeca
5.184
40.729
7.8
Sport
2.602
10.613
4.1
Cultuur, recreatie, amusement
2.401
8.718
3.6
745
7.945
10.7
1.249
3.997
3.2
Detail en groothandel
998
2.945
3.0
Overig
986
4.343
4.4
Logiesverstrekking Vervoer
Voor een overzicht van de SBI codes en de bijbehorende categorieën: zie: http://www.lisa.nl/data/gratis-data-recreatie-toerisme
Vrijetijdseconomie in 2012: Categorie
Aantal vestigingen
Gewogen aantal banen
Gewogen aantal banen/aantal vestigingen
Groen verblijf
1.337
12.726
9.5
Kunst/cultuur
2.070
8.010
3.9
Sport
2.582
10.556
4.1
Retail
14.325
69.391
4.8
Media
12.413
12.962
1.0
Horeca (excl hotels)
5.184
40.729
7.9
Vervoer
1.249
3.997
3.2
357
6.361
17.8
3.505
12.551
3.6
16.986
34.878
2.1
Vervaardiging Groothandel Overig
Voor een overzicht van de SBI codes en bijbehorende categorieën: zie Bijlage II.
Belangrijkste verschillen R&T / VTE (bv): • Vervaardiging (bv genotsmiddelen als tabak, alcohol) • toevoeging: 5.706 (gewogen aantal banen)
• Media (o.a. film, omroep, ict) • toevoeging: 12.962 (gewogen aantal banen)
• Retail ('funshoppen') • toevoeging: 67.322 (gewogen aantal banen)
• Overig (bv eventcatering, loterij en kansspelen) • toevoeging: 30.769 (gewogen aantal banen)
• Groepen (her)ingedeeld omwille zoektocht ruimtelijke samenhang
Wat opvalt • numerieke belang Retail (vooral in VTE) • numerieke belang Horeca (conform R&T) • enkele grote uitschieters (zie volgende) • grote veelheid microbedrijven (deels ook effect weging)
Bijlage II: Gehanteerde codes/wegingen
Categorie groen verblijf
weging
55.10.1 Hotel-restaurants
1
55.10.2 Hotels (geen hotel-restaurants), pensions en conferentie-oorden
1
55.20.1 Verhuur van vakantiehuisjes en appartementen
1
55.20.2 Jeugdherbergen en vakantiekampen
1
55.30 Kampeerterreinen
1
55.90 Overige logiesverstrekking
1
91.04.1 Dieren- en plantentuinen, kinderboerderijen
1
93.21.1 Pret- en themaparken
1
93.29.1 Jachthavens
1
96.04 Sauna's, solaria, baden e.d.
1
categorie kunst/cultuur
weging
59.14 Bioscopen
1
85.52.1 Dansscholen
1
85.52.2 Kunstzinnige vorming van amateurs (geen dansscholen)
1
90.01.3 Circus en variété
1
90.04.1 Theaters en schouwburgen
1
90.04.2 Evenementenhallen
1
91.01.1 Openbare bibliotheken
1
91.01.2 Kunstuitleencentra
1
91.01.9 Overige culturele uitleencentra en openbare archieven
1
91.02.1 Musea
1
91.02.2 Kunstgalerieën en –expositieruimten
1
91.03 Monumentenzorg
0,5
92.00.9 Exploitatie van amusements- en speelautomaten
1
93.21.2 Kermisattracties
1
Categorie Sport
Weging
Weging
85.51.1 Zeil- en surfscholen
1
93.14.1 Individuele zaalsport
1
85.51.9 Overig sport- en recreatieonderwijs
1
93.14.2 Zaalsport in teamverband
1
93.11.1 Zwembaden
1
93.14.3 Kracht- en vechtsport
1
93.11.2 Sporthallen, sportzalen en gymzalen
1
93.14.4 Bowlen, kegelen, biljarten e.d.
1
93.11.3 Sportvelden
1
93.14.5 Denksport
1
93.11.9 Overige sportaccommodaties
1
93.14.6 Sportscholen
1
93.12.1 Veldvoetbal
1
93.14.9 Overige binnensport en omnisport
1
93.12.2 Veldsport in teamverband (geen voetbal)
1
93.15.1 Zwem- en onderwatersport
1
93.12.3 Atletiek
1
93.15.2 Roei-, kano-, zeil- en surfsport e.d. 93.19.1 Beroepssportlieden
1
93.12.4 Tennis
1
1 93.19.2 Hengelsport
93.12.5 Paardensport en maneges
1
1 93.19.3 Verzorgen van vistochten
93.12.6 Wielersport
1
93.12.7 Auto- en motorsport
1
1 93.19.5 Organiseren van sportevenementen 1 93.19.6 Overkoepelende organen en samenwerkingsen adviesorganen op het gebied van sport
93.12.8 Wintersport 1
1
93.12.9 Overige buitensport 1
93.19.9 Overige sportactiviteiten n.e.g
1
1
93.29.9 Overige recreatie n.e.g.(geen jachthavens)
1
93.13 Fitnesscentra
Categorie retail
Weging
47.19.1 Warenhuizen
1
47.19.2 Winkels met een algemeen assortiment non-food (geen warenhuizen)
1
47.21 Winkels in aardappelen, groenten en fruit
1
47.22.1 Winkels in vlees en vleeswaren
1
47.22.2 Winkels in wild en gevogelte
1
47.23 Winkels in vis
1
47.24.1 Winkels in brood en banket
1
47.24.2 Winkels in chocolade en suikerwerk
1
47.25 Winkels in dranken
1
47.26 Winkels in tabaksproducten
1
47.29.1 Winkels in kaas
1
47.29.2 Winkels in natuurvoeding en reformartikelen
1
47.29.3 Winkels in buitenlandse voedingsmiddelen
1
47.29.9 Gespecialiseerde winkels in overige voedings- en genotmiddelen n.e.g.
1
47.41 Winkels in computers, randapparatuur en software
1
47.42 Winkels in telecommunicatieapparatuur
1
47.43.1 Winkels in audio- en videoapparatuur
1
47.43.2 Winkels in een algemeen assortiment van wit- en bruingoed
1
47.51.1 Winkels in kledingsstoffen
1
47.51.2 Winkels in huishoudtextiel
1
47.51.3 Winkels in breiwol, handwerken en fournituren
1
47.52.1 Winkels in ijzerwaren en gereedschappen
1
47.52.2 Winkels in verf, verfwaren en behang
1
47.52.3 Winkels in houten bouw- en tuinmaterialen 47.52.4 Winkels in tegels 47.52.5 Winkels in keukens
1 1 1
47.52.6 Winkels in parket-, laminaat- en kurkvloeren
1
47.52.7 Winkels gespecialiseerd in overige doe-het-zelfartikelen
1
47.52.8 Bouwmarkten en andere winkels in bouwmaterialen algemeen assortiment
1
Categorie verenigingsleven, gezelligheidsverenigingen, hobbyclubs
Weging
94.91.1 Religieuze organisaties
0,5
94.91.9 Overige levensbeschouwelijke organisaties
0,5
94.92 Politieke organisaties
0,5
94.99.1 Gezelligheidsverenigingen
1
94.99.2 Hobbyclubs
1
94.99.4 Vriendenkringen op het gebied van cultuur, fanclubs en overige kunstbevordering
1
93.19.4 Supportersverenigingen (sport)
1
Categorie vrijetijdgerelateerde vervaardiging
Weging
11.01 Vervaardiging van sterk alcoholische dranken door distilleren, rectificeren en mengen
1
11.02 Vervaardiging van wijn uit druiven
1
11.03 Vervaardiging van cider en van overige vruchtenwijnen 11.04 Vervaardiging van overige niet-gedistilleerde gegiste dranken 11.05 Vervaardiging van bier
1 1 1
11.06 Mouterijen
1
11.07 Vervaardiging van frisdranken; productie van mineraalwater en overig gebotteld water
1
12.00 Vervaardiging van tabaksproducten
1
26.20 Vervaardiging van computers en randapparatuur
0,3
26.30 Vervaardiging van communicatieapparatuur
0,3
26.40 Vervaardiging van consumentenelektronica
0,3
26.80 Vervaardiging van informatiedragers
0,3
30.12 Bouw van sport- en recreatievaartuigen
1
32.20 Vervaardiging van muziekinstrumenten
1
32.30 Vervaardiging van sportartikelen
1
32.40 Vervaardiging van speelgoed en spellen
1
categorie vrijetijdgerelateerde groothandel 45.40.1 Groothandel en handelsbemiddeling in motorfietsen en onderdelen daarvan
Weging 0,5
46.21.7 Groothandel in ruwe tabak
1
46.22 Groothandel in bloemen en planten
1
46.23.2 Groothandel in huisdieren, siervissen, siervogels en wilde dieren
1
46.34 Groothandel in dranken (geen zuivel)
1
46.35 Groothandel in tabaksproducten en rokersbenodigdheden
1
46.43.2 Groothandel in elektrische huishoudelijke apparatuur (geen witgoed, audio en video)
1
46.43.3 Groothandel in audio- en video-apparatuur
1
46.43.4 Groothandel in fotografische artikelen
1
46.43.5 Groothandel in beeld- en geluidsdragers
1
46.45 Groothandel in parfums en cosmetica
1
46.49.1 Groothandel in fietsen en bromfietsen
1
46.49.2 Groothandel in watersportartikelen 46.49.3 Groothandel in kampeerartikelen (geen caravans)
1 1
46.49.4 Groothandel in speelgoed
1
46.49.5 Groothandel in muziekinstrumenten
1
46.49.6 Groothandel in sportartikelen (geen watersport)
1
46.49.7 Groothandel in papier- en kartonwaren (geen verpakkingsmateriaal)
1
46.49.8 Groothandel in boeken, tijdschriften en overig drukwerk 46.49.9 Groothandel in overige consumentenartikelen (non-food) n.e.g.
0,5 1
46.51 Groothandel in computers, randapparatuur en software
0,3
46.52 Groothandel in elektronische en telecommunicatieapparatuur en bijbehorende onderdelen
0,3
categorie horeca (identiek aan r&t)
weging
56.10.1 Restaurants
1
56.10.2 Cafetaria's, lunchrooms, snackbars, eetkramen e.d.
1
56.10.3 IJssalons
1
56.30 Cafés
1
categorie vervoer (identiek aan r&t)
weging
49.10 Personenvervoer per spoor (geen tram of metro)
0,1
49.32 Vervoer per taxi
0,1
49.39.1 Ongeregeld personenvervoer over de weg
1
50.10 Zee- en kustvaart (passagiersvaart en veerdiensten)
0,5
50.30 Binnenvaart (passagiersvaart en veerdiensten)
0,1
51.10 Personenvervoer door de lucht
0,1
52.22 Dienstverlening voor vervoer over water
0,1
52.23 Dienstverlening voor de luchtvaart
0,1
79.11 Reisbemiddeling
1
79.12 Reisorganisatie
1
79.90 Informatieverstrekking op het gebied van toerisme en reserveringsbureaus
1
categorie media
weging
58.11 Uitgeverijen van boeken
0,5
58.13 Uitgeverijen van kranten
1
58.14 Uitgeverijen van tijdschriften
1
58.19 Overige uitgeverijen (niet van software)
0,5
58.21 Uitgeverijen van computerspellen
1
58.29 Overige uitgeverijen van software
0,3
59.11 Productie van films en televisieprogramma's 59.11.1 Productie van films (geen televisiefilms) 59.11.2 Productie van televisieprogramma’s
1 1 1
59.12 Facilitaire activiteiten voor film- en televisieproductie
1
59.13 Distributie van films en televisieproducties
1
59.20 Maken en uitgeven van geluidsopnamen
1
60.10 Radio-omroepen
1
60.20 Televisie-omroepen
1
61.10 Draadgebonden telecommunicatie
0,5
61.20 Draadloze telecommunicatie
0,5
61.30 Telecommunicatie via satelliet
0,5
61.90 Overige telecommunicatie
0,5
62.01 Ontwikkelen, produceren en uitgeven van software
0,3
62.02 Advisering op het gebied van informatietechnologie
0,3
62.03 Beheer van computerfaciliteiten
0,3
62.09 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatietechnologie
0,3
63.11 Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten
0,3
63.12 Webportals
0,3
63.2 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie
0,3
63.21 Persagentschappen 63.29 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie n.e.g.
0,3 0,3
74.10 Industrieel ontwerp en vormgeving
0,3
74.20.1 Fotografie
0,3
74.20.2 Ontwikkelwinkels
0,3
categorie rest/overig 45.19.4 Handel in en reparatie van caravans
Weging 1
45.40.2 Detailhandel in en reparatie van motorfietsen en onderdelen daarvan
0,5
47.30 Benzinestations
0,1
47.73 Apotheken 56.21 Eventcatering 77.11.1 Verhuur van personenauto’s en lichte bedrijfsauto’s (geen operational lease)
1 1 0,1
77.12 Verhuur en lease van vrachtwagens, autobussen, caravans en aanhangwagens
0,3
77.21 Verhuur van sport- en recreatieartikelen
1
77.29.2 Verhuur van kleding en huishoudelijke artikelen
1
77.29.9 Verhuur van overige consumentenartikelen n.e.g.
1
77.34 Verhuur en lease van schepen
0,3
81.30 Landschapsverzorging
1
82.30 Organiseren van congressen en beurzen
1
90.01.1 Beoefening van podiumkunst
1
90.01.2 Producenten van podiumkunst
1
90.02 Dienstverlening voor uitvoerende kunst
1
90.03 Schrijven en overige scheppende kunst 91.04.2 Natuurbehoud 92.00.1 Loterijen en kansspelen (geen amusementsautomaten)
1 1 1
96.02.1 Haarverzorging
1
96.02.2 Schoonheidsverzorging, pedicures en manicures
1
Bijlage III: Respondenten case Midden Brabant • Mundial Productions
• Efteling bv • Albert Verlinde Entertainment • Circo Circolo • NWE Vorst Tilburg • Fontys Hogeschool voor de Kunsten • Omroep Brabant • Het Zuidelijk Toneel • Incubate • 013
Bijlage IV: Respondenten case Noordoost Brabant • Food Connection Point • Hutten Catering • Eindhoven 365
• CHV Veghel • ZLTO • RECRON • Hertogboeren • HAS • VVV Noordoost Brabant • Alliantie Restaurants Hertogenbosch • Koning Willem 1 College (Hospitality Department) • Groene Campus Helmond • AgriFood Capitaal
• Koninklijke Horeca (landelijk en Brabant) • De Koninklijke van den Boer Groep
