Rapportage Onderzoek certificering BREEAM Landgebruik & Ecologie

    Rapportage  Onderzoek certificering BREEAM Landgebruik & Ecologie    Voor ontwikkeling e‐commerce warenhuis Wehkamp.nl op de Hessenpoort  in Zwolle (ontwerpfase).     

             

Rapport 2013‐020   

EcoNatura Onderzoek voor Natuur & Landschap 

Science for Nature & People    

In opdracht van: 

Encon-Energy

Colofon       Titel:   Rapportage onderzoek certificering BREEAM Landgebruik & Ecologie. Voor ontwikkeling   e‐commerce warenhuis Wehkamp.nl op de Hessenpoort in Zwolle (ontwerpfase).        Status:    Ontwerpfase (20 december 2013)  Projectcode:  2013‐020   Uitvoering:  Drs. E. van Maanen (BSc. Hons)  Vormgeving:  E. van Maanen  Fotografie en illustratie:  ©E. van Maanen (tenzij anders vermeld)    Uitvoerder  EcoNatura  Gewestlaan 45  7431 AJ Diepenveen    Contactpersoon: E. van Maanen    T  0570 ‐ 61 41 76    M 06‐18969290  E   [email protected]    Internet: www.econatura.nl    KVK: 55217060     

Opdrachtgever:   ENCON Energy Nederland  Dwarsdijk 103  6681 TS, Bemmel, Nederland    Contactpersoon: De heer S. van den Brandt    T  0032 – 472 485 429  M   E  Steve.vandenbrandt@encon‐energy.be    Internet: www.encon‐energy.nl 

©EcoNatura  ‐ Onderzoek voor Natuur & Landschap I Science for Nature & People  De schriftelijke informatie in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden  gemaakt met vermelding van de bron.     Te citeren als:  Maanen, E. van (2013). Rapportage onderzoek certificering BREEAM Landgebruik & Ecologie.  Voor ontwikkeling e‐commerce warenhuis Wehkamp.nl, op de Hessenpoort in Zwolle  (ontwerpfase). Rapportnr. 2013‐020 Econatura, Diepenveen.    De schriftelijke informatie in deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden  gemaakt met vermelding van de bron.        

 

Inhoud  1. Inleiding ...................................................................................................................................... 1  1.1 Aanleiding en doel .......................................................................................................... 1  1.2 Werkwijze ...................................................................................................................... 1  1.3 Kenschets plan‐ en onderzoeksgebied actueel ................................................................ 2  Situering ................................................................................................................................... 2  Landschappelijke en cultuurhistorische karakteristieken ........................................................ 2  Ligging ten aanzien van beschermde natuurgebieden ............................................................ 5  Ecologische randvoorwaarden en opgaven vanuit Bestemmingsplan Hessenpoort 2012 ..... 6  1.4 Type ingreep of ruimtelijk duurzame ontwikkeling ......................................................... 8  1.5 Ecologische effecten van de ingreep ............................................................................. 10  2. Credit‐scoring ............................................................................................................................ 10  2.1 LE 1 Hergebruik van land .............................................................................................. 10  2.2 LE 2 Verontreinigde bodem .......................................................................................... 11  2.3 LE 3 Aanwezige planten en dieren op de locatie van het bouwproject .......................... 11  2.4 LE 4 Planten en dieren als medegebruiker van het plangebied ...................................... 21  2.5 LE 6 Duurzaam medegebruik van planten en dieren op de lange termijn ...................... 25  2.6 Bijkomende duurzaamheidsvoordelen en ‐aspecten ..................................................... 28  2.7 Haalbaarheid van ecologische mogelijkheden ............................................................... 29  2.8 

Score BREEAM E&L credits ...................................................................................... 31 

Informatiebronnen ....................................................................................................................... 32  Deskundigheid .............................................................................................................................. 34   

Dankwoord  Dank voor de prettige, inspirerende en constructieve samenwerking gaat uit naar de heer S. van  den Brandt (Encon Energy), de heren M. Kaales en L.J. Dijkstra van de Gemeente Zwolle en de  heer J. van Dijk Roofvogel‐ en Uilenwerkgroep Zwolle.

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

1. Inleiding    1.1 Aanleiding en doel    Energiestudiebureau Encon werkt momenteel in opdracht van logistiek vastgoedexpert WDP  Nederland en online warenhuis Wehkamp.nl (initiatiefnemer) aan het behalen van een BREEAM‐ NL duurzaamheidcertificaat voor de bouw van een nieuw distributiecentrum op het regionale  industrie‐en bedrijventerrein Hessenpoort (onderdeel II) ten noordoosten van Zwolle. Het  betreft de ontwikkeling van momenteel werelds grootste geautomatiseerde e‐commerce  distributiecentrum (DC) en warenhuis (hierna verkort ‘DC’ genoemd).     De certificering voor de ontwikkeling van het DC behandelt een breed scala aan  duurzaamheidsaspecten, inclusief  management, gezondheid, energie, transport, water,  materialen, afval, landgebruik en vervuiling. Ook ecologische en landschappelijke voorzieningen  voor flora‐ en fauna, die zich in de stedelijke omgeving kunnen vestigen en duurzaam  handhaven, dienen onder de BREEAM‐categorie Landgebruik & Ecologie (L&E) geïntegreerd te  worden.    Encon Energy verzorgt de duurzaamheidscertificering en heeft aan ecologisch adviesbureau  EcoNatura gevraagd om onderzoek uit te voeren naar de keuzemogelijkheden en  randvoorwaarden om geëigende ecologische waarden duurzaam in de ontwikkeling van het DC  te integreren en te waarborgen. Het betreft specifiek een ecologische beoordeling met  Natuurrapportage conform de systematiek beschreven onder  BREEAM‐categorie Landgebruik &  Ecologie (BRL‐2010), zoals bevorderd en beheerd door de Dutch Green Building Council.    De doelstelling van Enco is gericht op:  Het verwezenlijken van maximale BREEAM‐credits met totaalscore “Very good” op het  onderdeel L&E voor het verwezenlijken van een ecologisch duurzaam bedrijventerrein binnen de  Hessenpoort, allereerst uitgezet en gemotiveerd voor nadere uitvoering en audit in een  Natuurrapportage (fase 1).   

1.2 Werkwijze  Het huidige onderzoek behandelt de ecologische beoordeling van de ontwerpfase (fase 1),  vastgelegd in een natuurrapportage.     Voor de natuurrapportage is op 26 november een veldbezoek aan het plangebied gebracht om  de ecologische en landschappelijke situatie, waarden en potenties zo goed mogelijk in te  schatten. Aangezien deze periode buiten de activiteitsperiode (zomeraanwezigheid en  voortplanting) of binnen de winterrust van veel soorten planten en dieren valt, zijn  natuuratlassen met actuele gegevens en informatie van derden geraadpleegd; ter verdere  onderbouwing.    Voor de objectieve scoring van credits worden de bevindingen en huidige gebiedskenmerken  tegen het licht gezet van de BREEAM L&E – criteria en de vigerende wet‐ en regelgeving voor  ruimtelijke ordening en milieu. Alle relevante openbare informatie is voor zover beschikbaar  geraadpleegd en betrokken of belanghebbende partijen zijn geconsulteerd, in het bijzonder de  Gemeente Zwolle (contactpersoon: de heer M. Kaales, stadsecoloog).     Voor de opleveringsfase (fase 2) dient een apart vervolgtraject met ecologische (veld)  begeleiding (ecologisch werkprotocol, ontwerp en uitvoering) te worden vervult, afrondend met  een expert audit en een 6‐jarig beheer‐ en onderhoudsplan voor de beschermende maatregelen   

1 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   en voorzieningen die zijn getroffen  voor duurzaam medegebruik van potentiele natuurwaarden  in het plangebied. Derhalve dient de huidige beoordeling als een levend document waarin op  basis van de eerste bevindingen contouren voor een kansrijke ecologische inrichting worden  gegeven, die om detailuitwerking in het (landschaps)architectonische en technologische  ontwerp van de tuin en parkachtige omgeving in het vervolgtraject vragen.    

1.3 Kenschets plan‐ en onderzoeksgebied actueel  Situering  Aanduiding van het plangebied waarin de bouw van het DC is voorzien is aangegeven in figuur 1.  Deze locatie vormt onderdeel van het nog grotendeels te ontwikkelen industrie‐en  bedrijventerrein Hessenpoort. Dit gebied is gesitueerd ten noordoosten van de Hanzestad  Zwolle in de Provincie Overijssel. Het huidige onderdeel van de Hessenpoort ligt in het  puntvormig gebied Haerster Markte, tussen de Hermelenweg/A28, Markteweg en de  Steenwetering in. Deze wegen vormen de noordelijke grenzen van de Hessenpoort.  

Landschappelijke en cultuurhistorische karakteristieken  Het onderhavige plangebied ligt in een voormalige broekontginning (veenwinning) en  slagenlandschap waarin de regelmatige verkaveling met langgerekte landbouwpercelen nog  redelijk goed zichtbaar is.  Het onderhavige deel is vooral recent gebruikt voor maisakkers en  beweiding met runderen en paarden. Landschappelijke elementen of natuurlijke zichtdragers die  in het intensieve agrarische landschap van de Hesssenpoort zijn overgebleven, zijn restanten van  boomsingels (eiken, elzen en rijen met knotwilgen), enkele solitaire eiken, ruigtevlakken of ‐ stroken, en overhoekjes met bosjes, rietland en braamruigte. Elders in het gebied liggen ook  essen en dekzandruggen als ondergrond.    Voorbeeld van een diep  perceel uit een meer  oorspronkelijk  slagenlandschap met  knotwilgen, sloten en  rietzomen.                 Centraal in het plangebied lag een oude eendenkooi, die onlangs plaats maakte voor het  gronddepot, dat nu volop in gebruik is genomen.    Binnen de zogenaamde Ecozone (zie bijlage voor zonering) langs de oostzijde van het plangebied  en aan de Markteweg 9 ligt een verlaten boerenerf (genaamd Landzicht). De gebouwen zijn  afgesloten en men bevordert momenteel een nieuwe functie voor het erf als verblijf voor dieren  als vleermuizen, steenmarter en kerkuil. Het verblijf dient als compensatiemaatregel voor de  sloop van een ander erf in de Hessenpoort aan de Nieuwleusenerdijk. Hier bevond zich een  belangrijke vleermuisverblijfplaats voor Gewone dwergvleermuizen. Een van de gebouwen op  Landzicht is voorgesteld voor benutting als ringstation door de Roofvogel‐ en uilenwerkgroep  Zwolle.   

 

2 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

  Oude drooggevallen eendenkooi uit de periode 1600‐1800, die centraal in het plangebied lag en   uiteindelijk door ligging in intensief landbouwlandschap, in toekomstig bedrijventerrein en bij een  drukke snelweg uit de gratie raakte.    Bodem en reliëf  Het terrein binnen het plangebied is tamelijk vlak tot plaatselijk zeer licht hellend aan de  oostzijde, en ligt laag (0.2‐0.6 +NAP). De bodem bestaat hoofdzakelijk uit beekeerdgrond  (kalkloze, lemige zandgrond) tot circa 1 m onder het maaiveld met daaronder zeer grof  rivierzand. De bovenlaag bestaat uit humus van gemiddeld 0,3 m dikte. Dit is een oude  vergraven en geoxideerde veenlaag, en werd later bemeste bouwvoor van akkerland en beweid  grasland.     Wateren   Direct aan de oostzijde van het plangebied loopt de kaarsrechte Steenwetering of Groote Grift,  een kwelrijke sloot van cultuurhistorisch belang in verband met de ontginningsgeschiedenis van  het gebied. Het vormt de voormalige marke‐ en gemeentegrens. Het lengte‐ en dwarsprofiel zijn  van de wetering zijn goed bewaard gebleven.    In de noordpunt tegen het plangebied ligt De Markte. Dit is een  redelijk helder water dat  fungeert als  vis‐ en recreatieplas. Watervogels (voornamelijk eenden) pleisteren op de. Het  water is met bomen (essen en abelen) omgeven en afgeschermd. De plas vormt een noordelijke  stapsteen van de ecologische zone die voor de Hessenpoort langs de Steenwetering wordt  ingericht.      

 

3 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

Figuur 1. Ligging en begrenzing (rode omlijning) van de Hessenpoort. Het plan‐ en  onderzoeksgebied (invloedsgebied) voor de ontwikkeling van het e‐commerce DC Wehkamp.nl in  Hessenpoort Noord is globaal aangeduid met paarse arcering.    Hessenpoort in vogelvlucht (bron:  Gemeente Zwolle). 

 

4 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Langs en door het gebied lopen lange, rechte kwelsloten en greppels van verscheidene  dimensies en profiel. Deze sloten liggen in een radiaal‐vormige structuur en wateren af op de  Steenwetering, met uiteindelijke afvoer naar het Zwarte Water. De zwak stromende wateren  bevatten veel okerrode neerslag van ijzeroxide en zijn gekwalificeerd als zijnde overwegend  mesotroof of matig voedselrijk. De grote sloten die centraal in een noordzuidlijn door gebied  lopen doorsnijden het terrein waar de DC wordt gebouwd en zijn onlangs gedempt (Van Veen  2013).     De Markteplas.                                  In de oude eendenkooi lag een grotendeels verlandde eendenvijver of kooiwater, dat nog  enigszins dienst deed als voortplantingswater voor algemene soorten amfibieën en vissen (o.a.  zeelt, tiendoornige stekelbaarzen en zeelt).     Het gemiddelde zomer‐ en winterpeil van het grondwater ligt binnen het plangebied op  respectievelijk ‐0.50 m NAP en ‐0.70 m NAP.    

Ligging ten aanzien van beschermde natuurgebieden  Het plangebied ligt ten noordoosten en op ruime afstand (ca. 2,5 km) van het Natura 2000‐ gebied Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht met natuur‐ en landgoedzones, inclusief de  Kievitsbloemterreinen Zwolle Hasselt (figuur 2).    Het plangebied valt eveneens ruimschoots buiten de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur  (PEHS). In het zuiden komt de PEHS – inclusief beschermde natuurmonumenten ‐ grotendeels  overeen met het Natura 2000‐gebied Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht.  Ook liggen er delen  van de PEHS op ca. 2 km ten noorden van de Hessenpoort, in het gebied Ruiten en  Veenekampen.    Relevant in dit verband is het Provinciale Natuurbeleidsplan, waarin het beleid en beheer voor  de natuurgebieden is beschreven.   

 

5 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

Figuur 2. Ligging van Plangebied e‐commerce DC Wehkamp.nl ten aanzien van Natura 2000‐ gebieden (rode begrenzing) en de PEHS (groene begrenzing) binnen een straal van 3 km.    

Ecologische randvoorwaarden en opgaven vanuit Bestemmingsplan Hessenpoort 2012  Het in 2012 vastgestelde bestemmingsplan voor de Hessenpoort (Gemeente Zwolle 2012) met  een M.E.R als basis, geeft de volgende randvoorwaarden en opgaven voor de inrichting en  behoud van landschappelijke, ecologische en waterhuishoudkundigewaarden binnen het als  functioneel geheel te realiseren bedrijventerrein:    Landschap   Handhaven van de bestaande gesegmenteerde landschapsstructuur als afspiegeling van  de ontstaansgeschiedenis.   Een vloeiende overgang tussen Hessenpoort 1 en Hessenpoort 2 wat betreft de  groenstructuur en de ecologische en recreatieve verbindingen door aanleg van brede  watergangen en aaneensluitende boombeplanting langs wegen.   Een open parkachtige rand aan de zijde van de A28 door de aanleg van boomgroepen,  een statige landgoedbosachtige rand met coulissen aan de zijde van de Hessenweg door  de aanleg van bospercelen:   Een natuurrijke waterrijke extensieve rand aan de zijde van de Steenwetering en de  Tolhuislanden (de waterrijke Steenweteringzone).    Een Beeldkwaliteitplan met juridische verankering in de welstandsnota is of zal volgens het  bestemmingsplan worden opgesteld om het landschap in de Hessenpoort tussen de  afzonderlijke bedrijventerreinen integraal aantrekkelijk (lees ook architectonisch),  samenhangend en ecologische functionerend in te richten, tevens rekening houdend met de 

 

6 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   oorspronkelijke landschappelijke structuren en abiotiek (bodem, water) als onderliggende  randvoorwaarden.    Ecologische structuren Hessenpoort  Al net boven genoemd, aan de westzijde van de Steenwetering ‐ tussen de Markteplas en de  Nieuwleusenerdijk ‐ wordt een ecologisch zone aangelegd (zie de bijlagen voor de actuele  zonering en indeling van de ecozone). Deze zone krijgt een breedte variërend van 85 meter tot  100 m, gemeten vanuit het midden van de Steenwetering.  De zone dient als groene loper voor  dieren die (toekomstig) in de Hessenpoort leven, foerageren of migreren. De zone krijgt in  relatie met de aanliggende natuurgebieden een ecologische stapsteen‐ of losse corridorfunctie  in het bedrijventerrein, tevens door toekomstige verbinding met de Vecht. De zone wordt  volgens de Gemeente Zwolle ook als ‘mitigatiegebied’ voor vissen, amfibieën, vleermuizen en  (roof)vogels benut. Het kan ook functioneren als uitwijkmogelijkheid voor dieren tijdens de  ruimtelijke ingrepen. Daarnaast dient het met een geleidelijk afloop van boom‐ of struweelzone  naar moerassige oever als  afscheiding of verstoringsbuffer tussen het bedrijventerrein en  weidevogelgebied Tolhuislanden. De inrichting van de zone bestaat voor 50% uit  moeras/rietland, 30% uit struweel, 10% uit open water en voor 10% uit boomgroepen.   

  Indrukken van het huidige plangebied e‐commerce DC van Wehkamp.nl in de Hessenpoort.    In de lengte van de zone wordt een graspad voor het beheer aangelegd, die tevens een  recreatieve functie mag dienen.    Aan de zuidzijde van de Hessenpoort worden boscoulissen aangelegd om een ecologische  buffer  te creëren tussen het bedrijventerrein en het Vechtdal.    Beleid en beheer van de groenstedelijke onderdelen van de Hessenpoort vallen onder de  Stedelijke Hoofdgroenstructuur zoals beschreven in het Zwolse Groenbeleidsplan 1998‐2010  (versie 2005). 

 

7 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Water  De volgende opgaven of randvoorwaarden voor de waterhuishouding van het gebied zijn in het  Bestemmingsplan (2012) genoemd:   Instandhouding van grondwaterpeilen op ‐65 cm NAP.    Mogelijkheden tot waterconservering (dagzoming kwel‐ en infiltratie regenwater) en – berging, mede ter compensatie van waterdemping in het gebied.   Aanleg van natuurvriendelijke oevers met aandacht voor geleidelijke en diverse  overgangen van water naar land (ecologische gradiënten).    Aanleg van natuurlijke watervegetaties die in hoge mate zorgen voor een zelfreinigend  vermogen van de wateren, samen met de ijzerrijke kwelinvloeden en doorstroom.    De stromende wateren in het gebied zijn in beheer of keur van Waterschap Groot Salland  (behandeld in verschillende nota’s) en dienen te voldoen aan de kwaliteitseisen van de Europese  Kaderrichtlijn Water, waaronder ook de aanleg van de ecologische oever van ca. 5 meter breed  langs de Steenwetering.    De oppervlaktewateren zullen toekomstig vooral in een radiale structuur rond het plangebied  gaan lopen. De wateren – greppels en sloten – binnen het gebied worden geslecht.   

1.4 Type ingreep of ruimtelijk duurzame ontwikkeling     De onderhavige ontwikkeling betreft de bouw van een volledig geautomatiseerd logistiek  distributiecentrum of mega‐magazijn met kantoorpanden (2200m²) en loodsen of industriële  gebouwen (53.000m²) van Wehkamp.nl. Het gebouw krijgt een tweedimensionaal oppervlak van ca.  35.000 m2. Dit valt binnen een terrein met beslaglegging van ca. 66.000 vierkante meter m2  (figuur  4). 

  Naast de bouw van het DC wordt voorzien in parkeerplaatsen  die aan de oostzijde komen te  liggen, tegen de ecozone aan. Men beoogd de voltooiing van het volledige DC‐terrein halverwege  2015 te realiseren. 

 

 

8 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Op tussengelegen stukken waar ruimte over is wordt voorzien in groenstructuren in een nog  nader uit te werken landschapsplan, mogelijk ls onderdeel van het groenstructuurplan voor de  Hessenpoort..     Figuur 3. Ligging van het plangebied  met omringende wateren en  begeleidende groene zones.                                           

Figuur 4. Huidige voorziene Ruimtebeslag van het Wehkamp DC (roze en groene zone) en  wegen. 

 

 

9 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

1.5 Ecologische effecten van de ingreep    Tijdens de bouwwerkzaamheden voor het DC zal vooral tijdelijk verlies optreden van functioneel  leefgebied van planten en dieren die aantoonbaar of zeer vermoedelijk in het gebied voorkomen  op Vaste‐ rust en verblijfplaatsen. Het betreft vooral flora en fauna van de gedempte wateren in  het voormalige akker‐ en weidegebied (zie onderdeel 2.3). Ook is er mogelijk verlies van  broedgelegenheid voor akker‐ of struweelvogels. Deze en andere dieren die in het gebied leven  zullen uit het gebied verdwijnen. Een deel ervan, met tolerantie voor stedelijke omgeving, kan  met de aanleg van ecologische zones of ecotopen weer terugkeren. (zie keuzemogelijkheden in  onderdeel 2.4). 

2. Credit‐scoring  Het onderzoek richt zich op de integrale invulling en realisering van met elkaar gekoppelde  ecologie‐onderdelen conform de richtlijnen van BREEAM‐NL, specifiek het zoveel mogelijk  kunnen voldoen aan de voorwaarden voor het behalen van credits in de categorie Landgebruik  en Ecologie van de BREEAM (BRL‐2010).     De credits zijn in dit geval alleen van toepassing op het kantoorgebouw en industriële gebouwen  van het DC met ca. 35.000 m2 aan bouwoppervlak.    Navolgend worden alle credits met bijbehorende bepalingen onder de categorie L&E doorlopen  en beoordeeld of gescoord op basis van de onderzoeksbevindingen die in een natuurrapportage  zijn gevat.   

2.1 LE 1 Hergebruik van land    Doel van de credit  Het stimuleren van projectontwikkelaars, gemeenten, woningbouwcorporaties en andere  bouwende partijen om bouwprojecten te realiseren op een locatie met een lage ecologische en  landschappelijke waarde en het stimuleren van hergebruik van al ontwikkelde grond, om  wildgroei van gebouwen in het landelijke gebied te voorkomen.    Beoordeling  Het onderhavige plangebied ligt in terrein dat tot voor kort tamelijk intensief voor landbouw  (mais‐ en veeteelt) is gebruikt. Het gebied ligt nog in buitengebied en (tot voor kort) buiten de  bebouwde kom van Zwolle.      Tevens maakt het plangebied geen deel uit van een Nationaal Landschap. Het meest dichtbij  gelegen onderdeel van Nationaal Landschap IJsseldelta is Polder Mastenbroek, ten westen op  enkele kilometers afstand. Het plangebied valt ook niet binnen een gebied met natuurfunctie.    Bepaling E is van toepassing, namelijk:  Het bouwproject valt buiten nationaal landschap, buiten de bebouwde kom, heeft geen  natuurbestemming (b.v. tuinbouw, glastuinbouw, bollenteelt, akkerbouw, veeteelt,  laagstamboomgaard) én alle punten zijn behaald bij LE 3, LE 4 en LE 6.         

 

10 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Creditscore    Er is voor LE 1 voldaan aan bepaling E  met een score van 3 punten  wanneer alle punten zijn  behaald bij LE 3, LE 4 en LE 6?     

2.2 LE 2 Verontreinigde bodem    Doel van de credit  Het stimuleren van projectontwikkelaars, gemeenten, woningbouwcoöperaties e.d. om  bouwprojecten te realiseren op locaties met verontreinigde bodem in plaats van op locaties met  schone bodems.    Beoordeling  Voor de milieu‐effectrapportage en vaststelling van Bestemmingsplan Hessenpoort is het gehele  plangebied voor het grootste deel onderzocht op bodemverontreinigingen. Uit het  bodemonderzoek blijkt  dat verontreiniging van antropogene oorsprong binnen het plangebied  als “niet noemenswaardig” valt te beoordelen. Wel is er een lage natuurlijke  achtergrondconcentratie van arseen in de bodem aanwezig, kenmerkend voor de regio.    Creditscore  Aangezien er geen sprake is van bouw op een antropogeen verontreinigde locatie kan in deze  categorie geen score worden toegekend.     De score voor LE 2 is 0 punten.     

2.3 LE 3 Aanwezige planten en dieren op de locatie van het bouwproject    Doel van de credit  Het stimuleren van het treffen van maatregelen om planten en dieren die aanwezig zijn op de  bouwlocatie te beschermen en behouden gedurende de bouw.    Dit criterium vormt het centrale onderdeel van de natuurrapportage, waarin met  veldinventarisatie en bronnenonderzoek is onderzocht welke (beschermde) natuurwaarden in  het plangebied voorkomen. Op basis hiervan wordt ook het potentieel voor plant‐ en  diersoorten in en aan het plangebied bepaald, gerelateerd aan de landschapsecologische relaties  die van belang zijn binnen de regio en binnen de gegeven biotische en abiotische  randvoorwaarden.     Vervolgens wordt een nadere beoordeling gegeven van de ecologische effecten op bijzondere of  beschermde natuurwaarden tegen het licht van de vigerende natuurwet‐ en regelgeving (Flora‐  en faunawet binnen de Wabo en de Natuurbeschermingswet 1998) en het PEHS‐beleid. Indien  daaruit naar voren komt dat sprake is van negatieve ecologische effecten die met mitigerende of  compenserende maatregelen effectief kunnen worden opgelost, dan worden deze indien  mogelijk in een ecologisch werkprotocol uitgewerkt om conflictering met de wetgeving te  voorkomen.    Ecologische waarden en natuurpotentieel van het plangebied  In onderdeel 1.3 werd al een landschappelijke beschrijving gegeven van het plangebied.  Resumerend worden hier een aantal belangrijke eigenschappen op een rij gezet. Het betreft een 

 

11 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   voormalig landbouwgebied voor akkerbouw en veeteelt. Onder een 30‐cm laag voedselrijke  bouwvoor ligt een gemiddeld meter dikke zandiglemige grondlaag op onderliggend grof  rivierzand. In de lange sloten die door het plangebied of voormalige slagenlandschap lopen  treedt ijzerrijke kwel uit, gunstig voor de ontwikkeling van mesotrofe natuurwateren.     Centraal in het plangebied lag een oude eendenkooi (cultuurobject), die allengs is drooggevallen  en werd omzoomd door een houtwal van eiken, elzen en doornstruweel. Langs de  Steenwetering aan de oostzijde wordt een ecologische zone gerealiseerd met refugiumfunctie  en als verbindend element tussen onderdelen van de ecologische hoofdstructuur aan de noord‐  en zuidkant van de Hessenpoort.    Aanwezigheid beschermde flora en fauna  Sinds 2007 zijn in opdracht van de Gemeente Zwolle meerdere flora‐ en fauna inventarisaties  uitgevoerd in de Hessenpoort (o.a. Heinen et al. 2007; meest recent Van Veen in najaar 2013; en  activiteiten van de Roofvogel‐ en Uilenwerkgroep Zwolle, med. J. van Dijk). Dit om te bepalen  welke bijzondere (waaronder Rodelijstsoorten) en beschermde natuurwaarden er voorkomen.  Op 26 november 2013 is door EcoNatura een veldbezoek aan het plangebied gebracht om het  voorkomen van beschermde natuur‐ en landschapswaarden samen met het bronnenonderzoek  zo betrouwbaar mogelijk af te dichten. Aangezien dit tijdstip buiten de voortplantingsperiode en  tegen de winterrust van veel soorten ligt, waarin veel lokale planten en dieren zich amper actief  vertonen, kon geen uitgebreide inventarisatie worden uitgevoerd. De beoordeling leunt dan ook  vooral op gegevens en mondelinge informatie van derden, vooral van de Gemeente Zwolle.    Uit de onderzoeken zijn slechts enkele conform de Flora‐ en faunawet beschermde planten en  dieren naar voren gekomen. In tabel 1 zijn deze soorten met hun beschermingsniveau  uiteengezet.     Hoewel de Hessenpoort een zeer beperkte landschappelijke relatie heeft met aangrenzend  weidevogelgebied aan de oostzijde en een stapsteenfunctie moet gaan vervullen tussen Natura  2000‐gebied Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht en de noordelijk gelegen PEHS‐gebieden,  leven er geen soorten in het plangebied die een belangrijke relatie met beschermde  natuurgebieden onderhouden. Er is dus geen sprake van externe werking met betrekking tot  strikt beschermde soorten van de Vogel‐ en Habitatrichtlijn.    Tabel 1. Beschermde natuurwaarden (Flora‐ en faunawet) die recent tot actueel zijn vastgesteld  in de Hessenpoort. Het betreft vaste standplaatsen van flora en fauna samen met belangrijke  foerageerplaatsen voor dieren, samengesteld uit diverse bronnen vanaf 2007.  Soortgroep  Soorten  Beschermingsniveau Flora‐ en  faunawet  Vaatplanten  Zwanebloem  Tabel 1 (lichte bescherming).  Waterdrieblad  Gewone dotterbloem  Tabel 2 (middelmatig beschermd).  Vissen  Kleine modderkruiper      Tabel 3 (zwaar beschermd).  Grote modderkruiper  Tabel 1  Amfibieën  Bastaardkikker    Bruine kikker  Kleine watersalamander  Vogels  Buizerd   Tabel 3    Patrijs  Kievit 

 

12 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Soortgroep 

Zoogdieren  (algemeen)  Zoogdieren  (vleermuizen) 

Soorten  Kerkuil  Oeverzwaluw  Spreeuw  Steenmarter    Vos  Kolonies  Gewone dwergvleermuis  Laatvlieger     Foeragerend  Meervleermuis  Watervleermuis  Rosse vleermuis 

Beschermingsniveau Flora‐ en  faunawet 

Tabel 2     Tabel 1  Tabel 3 (zwaar beschermd) 

  Bijzondere planten  Voor de in de Hessenpoort vastgestelde soorten uit beschermingscategorie Tabel 1 van de Flora‐  en faunawet geldt een algemene ontheffing. Voor aangetroffen bijzondere flora kan het  volgende worden opgemerkt. Deze beschermde plantensoorten hebben een sterke binding met  kwelrijke natuurwateren. Deze planten kunnen in principe toenemen ten opzichte van de  huidige situatie met inrichting van natuurwateren binnen het bedrijventerrein liggende  parklandschap, dat voor ogen staat volgens de landschappelijke en natuurvisie van  het  bestemmingsplan. Ook andere bijzondere planten zouden zich kunnen vestigen, zowel in het  water als op het land. Het verwijderen van de sterk bemeste bouwvoor, een erfenis van  vervening en langdurige agrarische landgebruik, kan namelijk gunstig uitwerken voor herstel,  vestiging en uitbreiding van bijzondere (pionier)planten van voedselarmere standplaatsen.     Zoogdiergemeenschap  Voor de fauna uit de Tabel 1‐categorie het volgende. Naast de daadwerkelijk aangetoonde  diersoorten en op basis van recente atlasgegevens  is het niet onwaarschijnlijk dat er ook nog  andere algemene diersoorten in het plangebied verblijven of er regelmatig foerageren. De  volgende zoogdieren komen waarschijnlijk ook  in beperkte mate in de Hessenpoort voor en zijn  over het hoofd gezien, aangezien gericht onderzoek naar heimelijke kleine grondgebonden  zoogdieren ontbreekt, namelijk: kleine marterachtigen (wezel en bunzing), algemene soorten  (spits)muizen (o.a. dwergspitsmuis, bosspitsmuis, veldmuis, aardmuis), egel. Daarnaast ook haas,  konijn en ree. In de recente Zoogdieratlas van Overijssel (Bode et al. 2011) staat dat deze dieren  in het laatste decennium in de Hessenpoort zijn waargenomen en daarmee aannemelijk actueel  ook aanwezig zijn. Recent is ook een verlaten vossenburcht in de oude eendenkooi vastgesteld  (Van Veen 2013), wat ook enigszins duidt op de aanwezigheid van een (goed aanbod)  prooidieren (vogels, zoogdieren) in de omgeving.    Voor de vastgestelde soorten uit Tabel 2 van de Flora‐ en faunawet geldt ontheffingsplicht bij  activiteiten of initiatieven anders dan bestendige beheer‐ of landgebruiksvormen, en op basis  van een daarvoor opgestelde gedragscode. In deze categorie zijn alleen de Kleine modderkruiper  en steenmarter aan de orde.          

 

13 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle     Waterdrieblad, een beschermde  plant van kwelrijke  (laagveen)wateren komt voor in de  Hessenpoort.                        Steenmarter  De steenmarter heeft een verblijfplaats (dagrust‐ of nestplaats) betrokken in de verlaten  boerderij Landzicht aan de Markteweg 9 (med. J. van Dijk en M. Kaales). Deze locatie ligt echter  in de ecologische (mitigatie)zone en valt dus buiten het onderhavige plangebied. De gebouwen  zijn voorlopig niet genomineerd voor sloop, en de Gemeente Zwolle beoogd er een  winterverblijfplaats voor vleermuizen, nestplaats voor kerkuil en een ‘marterhotel’ in te richten,  omgeven door water. Naar verwachting zal de steenmarter op de boerderij geen negatieve  beïnvloeding van de nieuwe inrichting op korte afstand ondervinden. De soort heeft een wijde  actieradius met gebruik van diverse dagrustplaatsen binnen zijn territorium en kan zich tevens  goed aanpassen aan de stedelijke omgeving en veranderingen die daarin plaatsvinden.       Okerrode ijzerrijke kwel met duidelijk zichtbare  ‘zweem’ op het wateroppervlak in het plangebied  biedt als zeer gunstige abiotische onderligger veel  potentie voor de ontwikkeling van heldere  natuurrijke wateren.                            Modderkruipers  De grote modderkruiper, een strikt beschermde soort uit Tabel 3 van de Flora‐ en faunawet, is  tijdens slootdempingwerkzaamheden in de periode 30 september ‐ 2 oktober uit het plangebied  weggevangen door EcoResult (Van Veen 2013). Dit werd uitgevoerd op basis van een door de  Gemeente Zwolle en binnen de Wabo geregelde ontheffing met goedgekeurd ecologisch 

 

14 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   werkprotocol. De grote modderkruiper leeft bij uitstek in stilstaande tot zwakstromende  (veen)wateren met rijke oevervegetatie en een dikke modder‐ of detrituslaag. De soort komt in  lage dichtheid in het plangebied voor.     Het is echter niet onwaarschijnlijk dat ook de Kleine modderkruiper verspreid aanwezig is tot in  de kleinste kwelslootjes van de Hessenpoort, aangezien deze soort vaak samen met de grote  modderkruiper wordt aangetroffen. Eerder uit de inventarisatie van Heinen et al. (2007) bleek  namelijk al dat de Kleine modderkruiper in de Hessenpoort voorkomt, tevens volgens de  verspreidingsgegevens van de RAVON. De kleine modderkruiper is lichter beschermd (Tabel 2)  dan de Grote modderkruiper, maar voor beide soorten geldt waarborging of versterking van  functioneel leefgebied. Aangezien er functioneel leefgebied van beide modderkruipers in het  plangebied verloren gaat dient er ‐ in mitigerende zin ‐ nieuw functioneel leefgebied te worden  ingericht, met de Grote modderkruiper als belangrijkste aandachtssoort. Hierop zijn de  richtlijnen uit de Soortenstandaard voor de Grote en de kleine modderkruiper van toepassing  (Dienst Regelingen 2011a & 2011b) van toepassing. Herstel van leefgebied is mogelijk met de  beoogde groene‐blauwe inrichting van de Hessenpoort, met behoud van de slotenstructuur.  Nieuwe en voor natuur geoptimaliseerde wateren zijn tevens geschikt voor behoud van de in de  Hessenpoort aangetroffen algemene amfibieënsoorten, en voor vestiging van diverse nieuwe  natuurwaarden, waaronder waterplanten, libellen, water‐ en rietvogels e.d.    Op andere soortgroepen met Tabel 3 – status in het plangebied wordt hierna nader ingegaan.      Grote modderkruiper                              Vogels algemeen  Het huidige plangebied kent geen divers of rijk bestand aan broedvogels. Het gebied is enigszins  geschikt voor weinig kritische grondbroeders of akkervogels zoals de kievit.  Er is of was amper  broedgelegenheid voor boombroeders. In het gebied zijn verder de volgende vogelsoorten als  voorkomend (broedend en/of regelmatig foeragerend) aangetoond: buizerd, patrijs, kerkuil,  oeverzwaluw(kolonie), spreeuw (slaapplaats in de oude eendenkooi) en blauwe reiger.  Daarnaast zijn er in de thans verspreide ruigten enkele soorten vinken en struweelvogels te  verwachten.    Het gebied is niet van belang voor kritische weidevogels, zoals de grutto. Dit is zeer  waarschijnlijk te wijten aan de sterke visuele en geluidsverstoring die uit gaat van de drukke  snelweg A28. Wel liggen er in de omgeving van oudsher belangrijke weidevogelgebieden,  namelijk in de direct oost gelegen Tolhuislanden (vroeger nat veengebied), de Haersterbroek ten 

 

15 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   westen, en De Ruiten‐Veenekampen in het noorden (figuur 3). Vooral het eerste gebied kent  tegenwoordig nog een hoog bestand aan weidevogels. De ecozone langs de Steenwetering  wordt met een maximale breedte van 100 meter ontwikkeld om als scheidende groene buffer  met een overgang van moerassige oever en struweel tussen het belangrijke weidevogelgebied  Tolhuislanden en het bedrijventerrein te dienen.    Patrijs  Een belangrijke akkervogel voor de Hessenpoort is de patrijs (med. J. van Dijk). Deze in  Nederland afnemende soort  vraagt om habitatversterking met een  inrichting van een duurzaam  netwerk met redelijk omvangrijke en verbonden vlakken en stroken schraalgrasland en halfopen  ruigten, waarin veel aanbod van insecten en zaden.     Zwaluwen  Tevens blijkt uit navraag dat er onlangs een broedberg voor een kolonie oeverzwaluwen in een  van de zanddepots verloren is gegaan (med. Jan van Dijk). Deze zwaluwsoort zou – er  compensatie ‐ binnen de Hessenpoort een duurzame broedwand terug kunnen krijgen,  bijvoorbeeld gesitueerd in de ecologische zone langs de Steenwetering.     Er ligt ook potentie voor de boerenzwaluw door aanhechtstructuren aan muren of speciale  zwaluwtillen te realiseren.     Roofvogels en uilen  Voor de buizerd die volgens J. van Dijk in de Hessenpoort broedde en met meerdere individuen  er (in het winterhalfjaar) foerageert (ook eigen waarneming), blijft voldoende broedmogelijkheid  over in het bos rond De Markteplas. Naast de deze weinig kritische roofvogelsoort is er  gebiedspotentieel voor de torenvalk met het creëren van broed‐ en foerageermogelijkheden.    Ondanks dat het gebied op een aantal habitataspecten ogenschijnlijk geschikt lijkt, broeden er in  de Hessenpoort geen steenuilen (med. Jan van Dijk). Met een beter aanbod aan muizen‐ en  insectenrijk foerageergebied kan deze soort zich mogelijk aan de oostrand vestigen.     Wel broedt en roest er een kerkuil in de oude boerderij aan de Markteweg 9. De kerkuil kan zich  goed in het gebied blijven handhaven met voldoende foerageergebied met hoog  (spits)muizenaanbod. Dat bestaat uit grazige graslanden en vegetatieovergangen (bos naar gras).     Architectonische inpassing van een robuuste en duurzame uilentoren aan de oostkant van het  plangebied kan van grote betekenis zijn voor uilen in het gebied.     Dakbroeders  Op de het omvangrijke platte dak van het DC ligt een uitgelezen mogelijkheid om  broedgelegenheid voor dakbroedende vogels in te richten, namelijk met een groen‐ of bruindak  (Kooijmans 2009). Te denken valt aan de duurzame accommodatie van dakbroeders als visdief,  kleine plevier, scholekster en mogelijk ook de kievit. Een drietal dakkolonies van visdieven is  bekend in Overijssel, waaronder een kolonie in Zwolle (Kleunen et al. 2010). De dakbroeders  kunnen op redelijk korte afstand van de broedkolonie in de omgeving foerageren.     Wel dient voor een uitgekiend ontwerp van het ecologisch dak sterk rekening te worden  gehouden met een robuuste en goed afwaterende dakconstructie en tegelijkertijd het creëren  van een veilige broedomgeving voor vogels om kuikensterfte door bijvoorbeeld oververhitting of  doodvallen zo laag mogelijk te houden (zie o.a. Courtens et al. 2004; Hermy 2005).   

 

16 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

  Figuur 3. Ligging voornoemde weidevogelgebieden ten opzichte van Plangebied Hessenpoort uit  tellingen in de periode 1998‐2010 (Bron: weidevogelbestand van de Provincie Overijssel). De  broedpopulatie van kritische weidevogels als de Grutto gaat actueel in deze gebieden achteruit,  vooral aan de westkant van de A28. De stippen geven alleen gekarteerde weidevogelterritoria in  geïnventariseerde gebieden aan. Tellingen voor de Hessenpoort ontbreken, vandaar de lacune  aldaar. 

 

17 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle       Voorbeeld van een  duurzame  broedwand voor  oeverzwaluwen.                            Vleermuizen   Uit voorgaand Fauna‐onderzoek bleek dat de Hessenpoort een kolonie Gewone  dwergvleermuizen en enkele Laatvliegers bevatte in een inmiddels gesloopte boerderij aan de  Nieuwleusenerdijk. De Gemeente Zwolle ambieert deze vleermuiskolonie opnieuw te  accommoderen in de verlaten boerderij Landzicht, althans momenteel met een ondergronds  vochtig, klimaatstabiel en steenmarter‐bestendig winterverblijf, wat vooral voor nieuwe  bewoners en winterslapende soorten als Gewone grootoorvleermuis, Watervleermuis,  Baardvleermuis en Franjestaart zou kunnen gaan fungeren.    Voor warmte minnende vleermuizen die in de zomer en winter moderne gebouwen betrekken  kan een robuust zomerverblijf in of aan de gevel van het gebouw van het DC geïntegreerd  worden, in de vorm van een grote vleermuiskast (Korsten 2012). Daarnaast bestaat de  mogelijkheid om dit in los binnen het terrein staande uilentoren te integreren. Vooral Gewone  dwergvleermuizen zouden hiermee gebaat kunnen zijn, aangezien Laatvliegers vaak  opwarmende plekken onder daken in oudere gebouwen betrekken, en zeer kritisch zijn in de  keuze van leefplekken (Simon et al. 2004).    Naast de algemeen in Nederland voorkomende Laatvlieger en Gewone dwergvleermuis, maken  incidenteel ook zeldzamere soorten vleermuizen van het gebied gebruik. Zo zijn er  sporadisch  foeragerende Meervleermuis, Watervleermuis en Rosse vleermuis in de Hessenpoort en over de  Steenwetering waargenomen. De eerste twee soorten zijn voor hun voedselvergaring afhankelijk  van donker gelegen wateren, waarover laag tegen het wateroppervlak wordt gejaagd. De Rosse  vleermuis jaagt op grote hoogte boven akker‐ en weidegebied vanuit nabijgelegen bosrijkere  gebieden, waar verblijfplaatsen in holtebomen gesitueerd zijn. Er dient bij de nieuwe inrichting  dus rekening te worden gehouden met behoud en bij voorkeur versterking van  foerageermogelijkheden voor met name de Meervleermuis en Watervleermuis. Deze  vleermuizen zijn zeer verstoringsgevoelig voor kunstlicht, dat sterk wordt gemeden.  Bij  de in te  richten natuurwateren dient kunstlicht vermeden te worden of anders kan vleermuisvriendelijke  verlichting of batlampen worden aangebracht. 

 

18 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle     Voorbeeld van een  grote en duurzame  platte vleermuiskast  aan een muurgevel  voor een grote  kolonie gewone  dwerg vleermuizen  (foto: Erik Korsten).  Dergelijke kasten  kunnen ook in de  muur worden  ingebouwd voor een  beter functioneren.                Ecologische beoordeling tegen het licht van de natuurwet‐ en regelgeving    Doel‐ en aandachtssoorten voor de nieuwe landschappelijke inrichting  Vastgesteld is dat er verspreid binnen de Hessenpoort een beperkt aantal belangwekkende  soorten planten en dieren voorkomen, die ook gedeeltelijk binnen het plangebied voor het DC  aanwezig zijn en zonder beschermende maatregelen zouden kunnen verdwijnen. Beschermde  soorten flora‐ en fauna die binnen het plangebied of de directe invloedsfeer voorkomen zijn in  het voorgaande uiteengezet in Tabel 1.     Voor voorkomende soorten uit Tabel 1 van de Flora‐ en faunawet geldt bij ruimtelijke  ontwikkeling automatisch ontheffing met toepassing van de Zorgplicht. Aanwezige soorten met  vaste leefplekken uit Tabel 2 en 3 dienen wel met behoud of herstel van functioneel leefgebied  te worden gewaarborgd, door middel van binnen het gebied gelegen mitigerende maatregelen  of anders compenserende maatregelen buiten het plangebied. Indien die waarborging niet kan  worden gegarandeerd,  dient ontheffing van Flora‐ en faunawet bij Dienst Regelingen in Den  Haag aangevraagd te worden. De soortbescherming conform de Flora‐ en faunawet valt onder  de Omgevingsvergunning en onder toezicht van de Gemeente Zwolle. Van sterk juridisch belang  voor het onderhavige plangebied is de strikt beschermde Grote modderkruiper. De soort is  recent aangetroffen en inmiddels weggevangen voor tijdelijke opvang uit meerdere wateren die  in het plangebied zijn gedempt voor het bouwrijp maken van de locatie (Van Veen 2013) op  basis van een goedgekeurd ecologisch werkprotocol verzorgd door de Gemeente Zwolle.     Navolgend in onderdeel 2.4  wordt voor de optimale scoring van criterium LE 4 een aantal doel‐  en aandachtssoorten voor duurzaam medegebruik van de nieuwe inrichting voorgesteld, op  basis van de taakstellingen en gebiedspotenties. Het betreft soorten die met verwezenlijking van  een landschapsecologisch samenhangende inrichting van gebouwen en parklandschap kansrijk  behouden kunnen worden, en mogelijk zelfs de natuurwaarde van het gebied in stedelijk  ecologisch opzicht kunnen verrijken.   

 

19 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle     Patrijs als aandachtssoort voor behoud van  actueel in de Hessenpoort voorkomende vogels.  Deze vogels overleven bij uitstek in ruige  graslanden met veel dekking en aanbod aan  insecten en zaden.                          Bescherming van soorten tijdens de werkzaamheden middels een werkprotocol  Een aantal van de vastgestelde planten en dieren uit Tabel 1 zal tijdens het op de schop nemen  van het bouwterrein sterke tot matige hinder ondervinden door verstoring en permanent of  langdurig verlies van functioneel leefgebied of habitat. Om negatieve effecten zoveel mogelijk te  minimaliseren dient aan de Algemene Zorgplicht onder Artikel 2 van de Flora‐ en faunawet te  worden voldaan. Die plicht houdt in dat menselijk handelen zo  min mogelijk nadelige gevolgen  voor de flora en fauna teweeg brengt. De zorgplicht geldt voor alle planten en dieren;  beschermd of niet. De Zorgplicht is van toepassing ongeacht verlening of vrijstelling van  ontheffing.     Bijvoorbeeld, bij het dempen van sloten is het zaak om vissen, amfibieën en andere aquatische  fauna weg te gevangen en naar een nabijgelegen als biotoop geschikt water te verplaatsen. Deze  mitigerende maatregel dient dan tussen 15 juli en 1 november te geschieden; de minst  kwetsbare periode voor het meeste waterleven. Ook het land waarop wordt gebouwd dient  natuurvrij te worden gemaakt en gehouden. Mobiele soorten, waaronder vogels en zoogdieren,  zullen vanzelf door verstoring weggaan en uitwijkmogelijkheden in de omgeving benutten. Op  termijn, bij herstel of aanbod van nieuw habitat kunnen ze weer in het gebied terugkeren.     Creditscore    Wanneer een erkend ecoloog vóór de aanvang van bouwactiviteiten een natuurrapportage heeft  opgesteld en middels een werkprotocol voor de uitvoering kan garanderen dat tijdens de bouw  rekening wordt gehouden met aanwezige bijzondere en/of beschermde natuurwaarden, kan 1  punt worden gegeven    Het bovenstaande onderzoek voor LE 3 op basis van literatuuronderzoek en een veldbezoek  geeft een betrouwbaar overzicht van (beschermde) natuurwaarden binnen het plangebied en de  invloedsfeer die uit gaat van de gemoeide werkzaamheden en het uiteindelijke resultaat. Tevens  is het potentieel voor geëigende natuurwaarden voor het plangebied na de inrichting met  ecologische voorzieningen en in landschapsecologische relatie met de omgeving of regio goed  afgedicht in beeld gebracht.    

 

20 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Een groot voordeel is dat de Gemeente Zwolle met verlening van een Omgevingsvergunning  (Wabo) voor de gehele Hessenpoort heeft gezorgd voor een integrale aanpak van de ecologische  problematiek op het bedrijventerrein. Zo is voor het plangebied voor het DC van Wehkamp al  een ecologisch werkprotocol opgesteld en uitgevoerd voor het bouwrijp maken (rooien van  bomen, dempen van sloten, egaliseren e.d.) voor veiligstelling van voorkomende soorten  (wegvangen van waterdieren e.d.). Dit onderdeel van het protocol is begin november begeleid  en afgerond door bureau EcoResult (Van Veen 2013) in opdracht van de Gemeente Zwolle (med.  Maarten Kaales). De wegvang voldeed aan de soortenstandaarden voor kleine en grote  modderkruiper. Uitwijkmogelijkheid voor dieren wordt in dit geval alleen geboden in de  ecologische zone die langs de Steenwetering is aangelegd.    De score voor LE 3 is 1 punt.      

2.4 LE 4 Planten en dieren als medegebruiker van het plangebied    Doel van de credit  Het stimuleren van het treffen van inrichtingsmaatregelen ten behoeve van het duurzame  medegebruik van het te ontwikkelen gebouw en de open ruimte door inheemse plant‐ en diersoorten.    Dit betreft het leveren van adviezen voor uitgekiend ontwerp en optimale  inpassing van  faunavoorzieningen en landschappelijke of habitatelementen voor de parkinrichting, binnen de  gegeven mogelijkheden en randvoorwaarden. Van belang is dat deze voorzieningen of  habitatelementen (ecotopen) zorgen voor veilig, functioneel en duurzaam medegebruik door  flora en fauna van de gerealiseerde ontwikkeling of objecten. Er wordt toegesneden op  gebiedseigen soorten met een hoge overlevings‐ en ontwikkelingskans in de groenstedelijke  omgeving of kleinschalige ecologische sructuren. Het creëren van duurzame leefmogelijkheid  voor bijzondere planten en dieren in een stedelijke setting en veel menselijke activiteit is echter  zeer afhankelijk van het aanbod geschikte habitats (beschermde leefplekken of optimale  ecotopen en foerageergelegenheden) met zoveel mogelijke onderlinge verbondenheid  (ecologische infrastructuur).     Zo zijn bijvoorbeeld vleermuizen die in de zomer verblijven afhankelijk van geschikte rust‐ en  voortplantingsplaatsen en ongehinderde navigatieroutes naar nabij gelegen foerageergebieden  met een hoog aanbod insecten als voedsel.  Voor kritische soorten vleermuizen, zoals de water‐  en meervleermuis, dient conventionele verlichting te ontbreken of als het niet anders kan  speciale verlichting aangebracht te worden; bijvoorbeeld bij de Steenwetering. Voor effectieve  accommodatie van vleermuizen in het gebied, is nog zorgvuldig ecologisch onderzoek  noodzakelijk.    Creditscore  In totaal kunnen twee punten met de volgende criteria onder onderdeel LE 4 worden behaald,  als volgt:    1. Indien maatregelen worden uitgevoerd waardoor soorten van Tabel 1, 2 en/of 3 van de  Flora‐ en faunawet en/of de Rode Lijst duurzaam van het gebouw of van de open ruimte  rond het gebouw gebruik kunnen maken. (1 punt)    2. Indien boven op bovenstaande maatregelen, eveneens maatregelen worden uitgevoerd  die van betekenis kunnen zijn voor bijzondere of zeldzame natuur(waarden) op  regionale schaal. Dit betekent bijvoorbeeld: het realiseren van een ecologische 

 

21 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   verbindingszone, het bijdragen aan doelstellingen voor nabijgelegen Natura 2000‐ of  EHS‐gebieden. (1 punt)    Alleen aan het eerste criterium met score van 1 punt kan voor de huidige situatie worden  voldaan, aangezien er geen sprake is van aanwezigheid of potenties voor zeldzame  natuurwaarden in relatie tot Natura 2000‐gebieden of the EHS.     De volgende natuurwaarden (flora en fauna) voor ecologische waarborging en/of versterking en  duurzaam medegebruik van het DC staan als kansrijke potenties voor ogen met speciale  voorzieningen en randvoorwaarden, die naar keuze verder kunnen worden uitgewerkt voor de  opleveringsfase door de betrokken ecoloog in samenwerking met (landschaps)architecten.  Hierbij wordt een ecotopen‐benadering gehanteerd. Voorstellen met een * zijn taakstellend in  verband met de opgave voor deze beschermde natuurwaarden conform de Flora‐ en faunawet.      Vaatplanten (bijzondere watervegetatie en schraalgraslanden) – Bijzondere planten  kunnen door landschappelijke inrichting van natuurvriendelijke wateren met  kwelinvloed hun standplaatsen terug krijgen, waaronder de gebiedseigen beschermde  soorten Waterdrieblad, Waterdrieblad en Gewone dotterbloem. Aansluitend op het land  kan met strook‐ of vlaksgewijze verwijdering van de voedselrijke bouwvoor ‐ op het  ‘maagdelijke’ zand ‐ bloemrijk schraalgrasland ontwikkeld worden, in eerste instantie  door inzaai van een aantrekkelijke sortiment bijzondere inheemse soorten als  bijvoorbeeld rietorchis, Grote ratelaar en akkerklokje. Vooral zaaddragende planten of  wilde granen belang voor diverse soorten vogels, zoals de patrijs en vinkachtigen, naast  kleine zoogdieren zoals echte muizen. Akkerkruiden zijn eveneens toepasselijk voor de  inzaai van ruigteranden en bieden divers voedsel en waardgelegenheid aan insecten  (o.a. dagvlinders, kevers en bijen).      Insecten – Voor insecten kunnen bepaalde leefplekken worden gecreëerd op basis van  een uitgekiende vegetatieontwikkeling, natuurlijke gradiënten (droog‐vochtig) en  verschillen in microklimaat. Speciale voorzieningen zoals ‘bijenhotels’ voor metselbijen  kunnen gemakkelijk met weinig ruimtebeslag in het parklandschap een plaats krijgen en  voor aantrekkelijke aankleding zorgen.     Vissen en amfibieën – Behoud van deze watergebonden dieren vergt een nieuwe  inrichting met kwelrijke natuurwateren binnen een behouden netwerk van sloten met  aansluiting op de Steenwetering. Aandachtssoorten zijn de Kleine modderkruiper en  Grote modderkruiper.* Abiotisch accent ligt hier op het benutten van uittredend  kwelrijk grondwater met zwakke doorstroom en verschonende afvoer naar grotere  stromende wateren zoals de Steenwetering. IJzerrijke kwel slaat eutrofiërende stoffen  als fosfaat neer in de waterbodem, wat voor een hoge helderheid van het  oppervlaktewater kan zorgen, gunstig voor de ontwikkeling van een bijzondere  onderwatervegetatie. Hierin kunnen wellicht op langere termijn bijzondere soorten als  de kamsalamander vestigen. Deze soort komt in nabijgelegen natuurgebieden in heldere  kwelpoelen op zandig leem voor.     Uilen en roofvogels – Aanbevolen wordt een landschappelijk ingepaste uilentoren met  broed‐ en roestvoorziening voor kerkuil, steenuil en torenvalk te realiseren. Deze kan  aan de oostzijde van het plangebied, mogelijk in verband met de ecozone gesitueerd  worden. Daarnaast levert de mogelijke aanleg van kruidenrijke graslanden en kleine  bosschages zogenaamde muizenhaarden en een bepaalde insectenrijkdom op, die als 

 

22 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   voedselbasis van belang kan zijn voor deze vogels. EcoNatura beschikt over basis‐ ontwerptekeningen voor een uilentoren, die architectonisch kunnen worden aangepast. 



Principeschets van een grote degelijke uilentoren met ondergrondse vleermuisbunker  (EcoNatura). Andere modellen zijn mogelijk, bijvoorbeeld met de inbouw van een  zomerverblijfplaats voor dwergvleermuizen. Er zijn ook lichtere architectonische  aantrekkelijkere varianten mogelijk (zie verderop).    Eenden (watervogels) – Broedmanden voor eenden op staken in de aangelegde  natuurwateren, dienend als herinnering aan  de eertijdse eendenkooi die in de Haerster  Markte lag en moest wijken. Eventueel samen met de aanleg van rietschermen, als  geconstrueerd kooionderdeel, als afschermende coulisse en voor architectonische  aankleding. Mogelijk ook in verband met de Markteplas. 

.  

Patrijs – Deze in Nederland sterk achteruitgaande vogelsoort kan zich moeilijk staande  houden in het intensiverende agrarische landschap. De soort komt in de Hessenpoort  voor en kan een refugium vinden op het bedrijventerrein met de realisatie van een  redelijk omvangrijk netwerk of schakering van kruidenrijke graslandjes met open zandige  plekken, ruigtestroken en natuurlijke oevers, waar de vogels afwisselend en met gemak  insecten en zaden bijeen kunnen scharrelen (het creëren van optimal foraging). 



Water‐ en weidevogels – Het aanzienlijke platte dakoppervlak wat door het DC wordt  aangeboden kan ingericht en geoptimaliseerd worden als warmte isolerend groen‐ of  bruindak met broedmogelijkheden voor visdief, kleine plevier, scholekster en kievit. 



Riet‐ en struweelvogels – Langs en in de natuurwateren kunnen rietlandjes met  omzomend struweel ontwikkeld worden om rietvogels (zoals rietzanger, kleine karekiet  en rietgors) en diverse struweelvogels (o.a. heggemus, zwartkop, fitis, grasmus) te  accommoderen. Dit om het verloren struweel en de natte ruigte van de verdwenen  eendenkooi te compenseren. 



Zwaluwen – Om de verdwenen oeverzwaluwbroedplek in een van de zanddepots te  compenseren kan in samenhang met de ecologische zone langs de Steenwetering een  robuuste broedwand gerealiseerd worden.* Tevens kunnen aanhechtplaatsen voor 

 

 

 

 

23 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   nesten van  boerenzwaluw en huiszwaluw worden aangebracht, bijvoorbeeld met een  rotswand aan een van de gevels van het gebouw, een zwaluwentil of in combinatie met  een uilentoren. Zwaluwen kunnen vlakbij in de omgeving klei winnen voor hun  nestbouw (med. J. van dijk). 

Voorbeeld van een sedum‐ en groendak als broedplaats voor een weidevogel als de  kievit.  

Huismus – Voor huismuskolonies kan een zogenaamde mussenvide worden aangelegd,  bevestigd aan het gebouw of in combinatie met een uilentoren. In de omgeving zijn dan  wel (doorn)struwelen of hagen (bijvoorbeeld haagbeuk) van belang, waarin mussen en  andere vinkachtigen graag schuilen en rusten. 



Kleine grondgebonden zoogdieren ‐  Waarborging kleinschalige maar onderling  verbonden habitats en schuilmogelijkheden biedt gunstige refugium‐mogelijkheden voor  kleine marterachtigen, (spits)muizen, egel, en hazen en konijnen. Een initiatief als dit is  zeer de moeite van het realiseren waard, aangezien kleine marters schaarser worden in  ons intensief gebruikte landschap, evenals sommige muizensoorten. Boomgroepjes en  coulissen door middel van takkenrillen, steenhopen en/of houtstapels maakt het  parklandschap aantrekkelijk voor deze dieren. Door ontwikkeling van natuurvriendelijke  oevers, kruidenrijke schraalgraslanden en bosschages kan het voedselhabitat voor kleine  zoogdieren optimaal worden ingericht. 



Vleermuizen ‐  Vooral geschikt voor de Gewone dwergvleermuis zou een groot en  robuust zomerverblijf (mogelijk kraamverblijf) in of aan het gebouw van het DC  geïntegreerd kunnen worden of gecombineerd worden met een uilentoren.  

 

 

  Daarnaast kan gedacht worden aan een ondergronds en klimaatstabiel winterverblijf  binnen de parkinrichting, ook mogelijk in combinatie met een uilentoren.    

 

24 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Tevens dient vleermuis‐ en vogelvriendelijke verlichting op het bedrijventerrein  aangelegd te worden om verstoring van vliegbewegingen te voorkomen. Verlichting ten  aanzien van de ecozone dient te worden voorkomen, of gedempt*    Voorzieningen in kleinschalige  habitats voor kleine  marterachtigen– zoals deze wezel ‐  die in Nederland sterk  achteruitgaan, zijn zeer de moeite  waard en gemakkelijk en  aantrekkelijk aan te leggen in  samenhang met een  landschapsinrichting die gunstig is  voor hun prooidieren zoals  veldmuizen, konijnen en kikkers.  Foto: Swanhilde de Jong.          Beoordeling    Voor LE 4 is het meest kansrijke potentieel voor planten‐ en diersoorten (onderdeel LE 3) in het  gerealiseerde plangebied in beeld gebracht en gerelateerd aan de landschapsecologische  verhoudingen met de omgeving, waaronder het behoud van lokale natuurwaarden en de relatie  met de naastliggende ecologische zone aan de Steenwetering en de verder weg gelegen  natuurgebieden.    Daarnaast zijn aanbevelingen gegeven om het duurzame medegebruik van gebiedseigen of ‐ kenmerkende planten en diersoorten te stimuleren, gegeven de ecologische en abiotische  randvoorwaarden, en kansen voor de aanleg van faunavoorzieningen in/aan het gebouw of als  onderdeel van natuurlijke landschappelijke elementen of habitats binnen het aan te leggen  parklandschap volgens de bredere ecologische visie voor de Hessenpoort.     Beoordeling fase 2  De beoordeling is pas volledig en kan pas gescoord worden na de audit van de opleveringsfase  (fase 2) waaruit blijkt dat de gekozen maatregelen daadwerkelijk en naar behoren zijn  uitgevoerd waardoor soorten van Tabel 1, 2 en/of 3 van de Flora‐ en faunawet en/of de Rode  Lijst met gerede kans duurzaam van het gebouw of van de open ruimte rond het gebouw  gebruik kunnen maken.     Dit vergt nog een keuze van faunavoorzieningen en vervaardiging van een inrichtingsplan voor  natuurwaardenpotenties uit LE 3 en voor het parklandschap in en rond het gehele  bedrijventerrein van het DC. Met andere woorden, de inspanning van de initiatiefnemer voor  het realiseren van de gekozen ecologische ambitie dient in de uitvoeringsfase tot uiteindelijke  evaluatiefase met expert judgement te worden beoordeeld door de betrokken (erkend) ecoloog.   

2.5 LE 6 Duurzaam medegebruik van planten en dieren op de lange termijn    Doel van de credit 

 

25 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Het stimuleren van natuurvriendelijk beheer, onderhoud en van natuurvriendelijke monitoring  van het gebouw en de open ruimte, om het duurzame medegebruik van de onder LE 3 en LE 4  beoogde planten en dieren te garanderen.        Creditscore  Indien de opdrachtgever/ontwikkelaar het medegebruik van de in LE 3 en LE 4 beoogde planten  en dieren verder stimuleert door de uitvoer van degelijk beheer kan daarvoor 1 punt worden  gegeven, met vervulling van de volgende criteria.    1. Er is minstens 1 punt behaald bij LE 4. Deze punt kan behaald worden op basis van een  bestek en inpassing van een  keuze aan faunavoorzieningen in samenhang met  ontwikkeling van een natuurlijk parklandschap.    2. De opdrachtgever/ontwikkelaar dient aan de toekomstige gebruiker(s) van het gebouw  een door een erkend ecoloog geschreven (of goedgekeurd) beheerplan met een looptijd  van 6 jaar van het gebouw en de open ruimte over te dragen. Dit beheerplan dient:   realistisch en uitvoerbaar te zijn;   helderheid te geven over wie voor welk beheer verantwoordelijk is (huurder,  gebruiker, koper, derde partij);   een monitoring‐ en evaluatieplan te bevatten, zodat de effectiviteit van het  beheerplan én de inrichtingsmaatregelen kan worden getoetst;  Indien het ecologisch beheer door een derde partij wordt uitgevoerd, dient dit door een  erkend ecoloog te worden goedgekeurd.    Het conceptbeheer en monitoring op basis van de boven gegeven ambities bevat op dit moment  verder uit te werken taakstellingen op basis van de volgende keuzen of mogelijkheden.      Voorbeeld van een ecotoop met  natuurlijk kwelrijk water en  oevervegetatie van riet, elzen en  (knot)wilgen. Dergelijke, groter  gedimensioneerde waterdelen  kunnen als overwinteringsplaats  voor in het gebied aangetroffen  vissen als modderkruiper,  bermpje, snoek en zeelt dienen.              Inrichtingsontwerp en ‐beheer landschap   Het vooraf uitwerken (o.a. met principeschetsen) van en maken van een bestek voor de  mogelijke landschapsecologische (blauwe en groene) infrastructuur of  groenstructuurplan van het gebied, met aansluiting op de omgeving, waaronder de  Martkteplas en de ecozone langs de Steenwintering, en op basis van de  ontginningsgeschiedenis van het gebied met cultuurhistorische eigenschappen zoals de 

 

26 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

 

  

verkavelingsstructuur (slagenlandschap) terugkomend in zogenaamde ‘ groene radialen’.  Overleg met de Gemeente Zwolle en Waterschap Groot Salland.    Afplaggen voedselrijke bouwvoor voor de aanleg van lange stroken (bermen) en vlakken  schraalgraslanden.  Geprofileerde aanleg van natuurvriendelijke wateren en oevers met bijvoorbeeld plas‐ dras situaties of ondiepe oevers, wetlands/wadi’s, slootjes, vennetjes,  overwinteringsputten voor vissen, e.d.   Landscaping met aanbreng van subtiele reliëf, zoals hellende vlakken voor zonnige  exponeringen en verschil in vochtigheidsgraden (ecologische gradiënten). 

  

Inplant of inzaai van inheemse grassen (o.a. riet, wilde rogge), akkerkruiden en andere  bijzondere inheemse planten van zandiglemige gronden; ook waard‐ en nectarplanten  van bijzondere vlinders (o.a. Rodelijstsoorten). 



Aanleg van boomgroepen (o.a. met boomsoorten als Gewone es, zomereik, Zwarte els,  Wilde lijsterbes, fruitbomen), boomsingels/houtwallen (eik of els), knotwilgenrijen en/of  doornstruwelen (meidoorns, e.d.), op basis van een uitgekiend sortiment inheemse  bomen en struiken. Afwisselend op venige (overgebleven bouwvoor) and zandiglemige  bodem. 



Cultuurelementen zoals heemtuinen voor verpozing van werknemers, eendenschermen,  plankieren; bruggetjes, schelpengrindpaden, schanskorfen, e.d.      Broedmanden voor eenden als herinnering aan de eertijdse  eendenkooi in het gebied.                     

 

 

  Aanleg faunavoorzieningen naar keuze   Ontwerp en inpassing grootschalig zomerverblijf voor vleermuizen, geoptimaliseerd op  basis van ecofysiologische factoren.   Ontwerp en inpassing uilentoren gecombineerd met zomerverblijf voor vleermuizen en  nestgelegenheid voor zwaluwen en mussen.   Aanleg takkenrillen (muizenhaarden), steenhopen e.d. bijvoorbeeld als ‘marterhotels’.   Ontwerp en inpassing broedwand voor oeverzwaluwen.   Ontwerp van een groen‐ en of bruindak voor dakbroedende vogels en voor bijzondere  plantengroei.   Aanleg van kleinere broedgelegenheden voor vogels (mussenviden, zwaluwtillen,  eendenmanden).   

 

27 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Criteria als onderhoudsvriendelijkheid, veiligheid (voor mens en dier) en vermijding van overlast  zijn hierop van toepassing.        Onderhoudsbeheer   Schouw en schoning van de wateren (in beheer van het Waterschap).   Maai‐ en afvoerbeheer. Biomassa‐benutting.   Inboeten en snoeien van bepaalde struiken en bomen.   Schonen en onderhoud faunavoorzieningen.    Dit zal voornamelijk onder het waterbeheer en landschapsbeheer voor de Hessenpoort door  respectievelijk Waterschap Groot Salland en de Gemeente Zwolle vallen.    Monitoring flora en fauna   Regelmatige inventarisatie flora en fauna (van pionier‐ tot laat in de successiefase van  het natuurontwikkelende landschap).   Onderzoek voortplantingssucces en overleving flora en fauna in verband met het  functioneren van de ecologische voorzieningen en structuren tegen het licht van de  bedrijvigheid op het DC.    In dit proces kan de stedelijke ontwikkelingsecologie van het DC een sterke educatieve en  natuurwetenschappelijke functie vervullen, aangezien er nog veel geleerd kan worden over  natuurontwikkeling en –beheer op bedrijventerreinen. Een uilentoren kan bijvoorbeeld met  behulp van een webcam veel PR‐waarde voor Wehkamp opleveren. Zie bijvoorbeeld  http://www.beleefdelente.nl/vogel/steenuil.     Het opstellen van het definitieve beheer‐ en monitoringplan voor na de inrichting van  ecologische voorzieningen is nu afhankelijk van de gekozen natuurambities. Het opstellen van dit  plan vormt onderdeel van fase 2 (evaluatie).    De duurzame vestiging van de gegeven potentiele natuurwaarden is sterk afhankelijk van het  ambitieniveau van de opdrachtgever om een keuze van robuuste en duurzame ecologische  voorzieningen te laten ontwerpen en inrichten in en samenwerking tussen de betrokken ecoloog  en (landschaps)architect. Tevens ingepast in de wijdere ecologische inrichting van het gebied,  met ambities gegeven door de Gemeente Zwolle als partner‐ en mede‐beoordelende  organisatie. 

2.6 Bijkomende duurzaamheidsvoordelen en ‐aspecten  Naast de voordelen voor natuurwaarden kan met de ecologische inrichting volgens een ‘win  win’‐benadering rekenschap worden gehouden met het geïntegreerd optimaliseren van de  volgende belangrijke leefbaarheidsaspecten, alsmede randvoorwaarden:   Waterberging.   Warmte‐isolatie.   Geluiddemping.   Tegengaan stedelijk hitte‐effect.   CO2‐opslag.   Wellness voor mensen (rustgevend en gezondheidsaspect van groenstructuren en  beleving van seizoenen).   Een wezenlijke bijdrage aan een ecologisch duurzaam bedrijventerrein.   (Her)gebruik van duurzame materialen. 

 

28 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle    

Energiewinning (zonnepanelen).  Luchtkwaliteit; fijnstof‐afvang of filtering. 

     

2.7 Haalbaarheid van ecologische mogelijkheden    In onderdeel 2.4  (LE 4) zijn een aantal keuzemogelijkheden voor de inpassing van speciale  faunavoorzieningen en/of ecotopen gegeven. In tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de  mogelijkheden met bijbehorend ecologisch ambitieniveau en de (on)mogelijkheden voor  uitvoering.    Optie  Ecologisch  Haalbaar?  Reden, voorwaarden of verwachte  ambitieniveau  effectivitieit  Natuurvriendelijke wateren  

Hoog 

Nee

Schraalgraslanden 

Hoog 

Ja

Inheemse boom‐ en  struikstructuren  Grote vleermuiskast als  zomerverblijf voor  vleermuizen in DC (op maar  ingebouwd of met ruimte in  de spouwmuur).  Grote vleermuiskast als  zomerverblijf voor  vleermuizen  Groen‐ of bruindak met  broedvoorziening vogels 

Middel

Ja

Middel

? Veel glas weinig  muur! 

Alleen wateren in beheer van het  waterschap, radiaal in de randzone en  langs Steenwetering. Compensatie  voor beschermde waterfauna.  In het parklandschap Hessenpoort, als  onderdeel van groenstructuurplan.  In het parklandschap Hessenpoort, als  onderdeel van groenstructuurplan.  Afhankelijk van inbouw en  architectonische inpassing  in muur op  het oosten of zuiden. 

Hoog 

Ja

Als onderdeel van een uilentoren.

Hoog 

Op het grote dak komen zonnepanelen  waardoor daar geen groendak  mogelijk is. Fietsenstalling is echter te  laag en verstoringsgevoelig voor de  meeste vogels.  Als onderdeel van een uilentoren. Als onderdeel van een uilentoren. In combinatie met natuurlijke  landschapsinrichting. (zie ook  ecotopen voor Patrijs)  Inpasbaar in de Ecozone, maar  mogelijk opgave voor Gemeente  Zwolle.  In combinatie met natuurlijke  landschapsinrichting op  landschapsniveau Hessenpoort.  Waterschap wil wetering en sloten vrij  houden. 

Mussenvide  Zwaluwtillen  Ecotopen kleine zoogdieren  (o.a. Marterhotels) 

Laag  Laag   Hoog 

Alleen als  ecologische  dakbedekking  op  fietsenstalling  Ja Ja Ja

Broedwand voor  oeverzwaluwkolonie 

Hoog 

ja

Ecotopen voor patrijs

Hoog 

Ja

Eendenmanden 

Zeer laag

Nee

   

 

29 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

Voorbeeld van een vogel‐ en vleermuismuur.    Hier zal een uitwerking komen voor de gemaakte ecologische keuzen door consortium  Encon/WDP/Wehkamp. Stand van zaken is dat gevraagd is voor een offerte voor het inpassen  van een vleermuisverblijf in het gebouw of samen met de realisatie van een uilentoren, met  verblijf‐ en voortplantingsvoorzieningen voor kerkuil, steenuil, gewone dwergvleermuis, huis‐ en  boerenzwaluw en huismussen, samen met ontwikkelings‐ en beheerplan. 

Voorbeelden van mogelijkheden (pijlen) voor de natuurinclusieve inpassing van een zomer‐ of  kraamverblijf voor gebouwbewonende vleermuizen als de Gewone dwergvleermuis met  voorziening op dak of in een spouwmuur van een modern gebouw.               

   

30 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

2.8 Score BREEAM E&L credits 

  Credit 

Maximaal  haalbare  score 

Behaalde  score  

LE 1  LE 2  LE 3 

5  2  1 

LE 4 

2 

LE 6 

1 

Nog uit te voeren 

3 alle punten behalen bij LE 3, LE 4 en LE 6  0 Voldaan  1 Mogelijk aanvullende ecologische begeleiding met  werkprotocol.  Maximaal 1  Keuze en uitwerking duurzaam medegebruik flora en  fauna met ecologische voorzieningen en een  groenstructuurplan voor het DC in samenhang met  landschappelijke inrichting Hessenpoort.  ? Minstens 1 punt behaald bij LE 4 en uitwerking  beheerplan met evaluatie. 

   

  Beginnend ideeën‐ en sketchbook voor een uilen‐ en vleermuisoren. Naast een ecologisch  functionerend geheel te zijn, dient een uilentoren ook aantrekkelijk in het landschap te worden  ingepast, mogelijk geïnspireerd op andere uilentorens. 

 

31 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

Informatiebronnen    Literatuur    Beck, T. 2013. Principles of ecological landscape design. Island Press, Washington.    Bode, A.D. T. Douma & C.P.M. Zoon (red.) 2011. De Zoogdieren van Overijssel. Uitgeverij Profiel,  Zwolle.    Bohemen, H. van 2005. Ecological engineering. Bridging between ecology and civil engineering.  Aeneas Publishers, Boxtel, The Netherlands.    Courtens, W., E.W.M. Stienen & E. Kuijken 2004. Inrichting daken van gebouwen als broedgebied  voor Kleine Mantelmeeuw, Zilvermeeuw en Visdief. Adviesnota IN.A.2004.34, Instituut voor  Natuurbehoud, Brussel.    Cook, T.W. & A.Marie VanDerZanden 2011. Sustainable Landscape Management. Design,  Construction, and Maintenace. John Wiley & Sons, Hoboken.    Dienst Regelingen 2011a. Soortenstandaard Grote modderkruiper Misgurnus fossilis 2011.  Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Den Haag.    Dienst Regelingen 2011b. Soortenstandaard Kleine modderkruiper Cobitis taenia 2011.  Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Den Haag.    Dijksterhuis, K. & H. Hut 2009. Akkervogels. Uitgeverij Roodbont, Zutphen.    Dreiseitl, H., D. Grau & K.H.C. Ludwig  2009. Planning, building and designing with water.  Birkhauser, Germany.    Gemeente Zwolle 1997. Milieu‐effectrapportage Hessenpoort. Gemeente Zwolle, Zwolle.    Gemeente Zwolle 2012. Hessenpoort vastgesteld. Bestemmingsplan Hessenpoort.  Expertisecentrum Ruimtelijke vormgeving. Publicatieversie NL.IMRO.0193.BP11015‐0004,  Zwolle.    Gunnell, K., G. Grant & C. Williams. 2012.Landscape and urban design for bats and biodiversity.  Bat Conservation Trust, UK.    Hazelhorst, H. 2001. Weidevogels in het Haersterbroek, De Ruiten‐Veenekampen en de  Tolhuislanden in 2001.Rapport milieu‐inventarisatie 2001.10, Provincie Zwolle.    Heinen, M.A., M. van der Sluis & M. Wallink (2007). Amfibieën‐ en vissenonderzoek Hessenpoort  fase II. Inventarisatie en beoordeling in het kader van de Flora‐ en faunawet. Rapportnr. 07‐213.  EcoGroen Advies BV, Zwolle.    Hermy, M. 2005. Groenbeheer: een verhaal met toekomst. Velt, Berchem.    Hopkins, L. 2001. Artificial bank creation for sand  Martins and kingfishers. The Environment  Agency, UK.   

 

32 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Korsten, E. 2012. Vleermuiskasten. Toepassing, gebruik en succesfactoren. Rapportnr. 12‐156,  Bureau Waardenburg, Culemborg.    Kleunen A., van, J. van Bruggen, K. Koffijberg, L. van den Bremer & H. van Diek H. 2010. Het Jaar  van de Visdief 2009. SOVON‐informatierapport 2010/08. SOVON Vogelonderzoek Nederland,  Nijmegen.    Kooijmans, J.L. 2009. Stadsvogels. Bouwen, beleven, beschermen. Vogelbescherming  Nederland/Tirion Natuur, Baarn.    LaGro, J.A. 2013. Site Analysis: Informing context‐sensitive and sustainable site planning and  design. John Wiley & Sons, Hoboken.    Lenzholzer, S., R. Snep, E. Bovekerk & R. Hereijgers 2010. Biodiverse Business Sites ‐ Contradictio  in Terminis? In: ECLAS Conference 2010; Cultural Landscapes, Istanbul, Turkey, 29 September ‐ 2  October 2010. ‐ Istanbul, Turkey.    Murphy, B., K. Gunnell & C. Williams 2013. Designing for biodiversity: A technical guide for new  and existing buildings. RIBA Publishing, Newcastle Upon Tyne.    Simon, M. S. Hüttenbügel & Janna Smit‐Viergutz 2004. Ecology and conservation of bats in  villages and towns results of the scientific part of the testing & development project. Creating a  network of roost sites for bat species inhabiting human settlement.  Bundesamt für Naturschutz,  Bonn, Germany.    Snep, R. 2009. Biodiversity conservation at business sites. Wageningen Universiteit,  Wageningen.    Veen, K. van 2013. Notitie ecologische werkbegeleiding Hessenpoort, Zwolle. EcoResult,  Dordrecht.    Weiler, S.K. & K. Scholz‐Barth2009. Green Roof Systems. A Guide to the Planning, Design, and  Construction of Landscapes over Structure. John Wiley & Sons, Hoboken.      Internet  Flora‐ en faunawet (volledige wetstekst):    http://www.st‐ab.nl/wetten/0087_Flora‐_en_faunawet.htm    Ligging beschermde natuurgebieden:   http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/googlemapszoek.aspx    Ligging nationale landschappen:   http://www.nationalelandschappen.nl/gebieden/    Beleid en wetgeving natuur in Provincie Overijssel:   http://www.overijssel.nl/thema's/natuur/    Duurzame ruimtelijke ordening en bouw: 

 

33 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle    

http://www.habiforum.nl/  http://www.npds.nl/stedenbouw/index.html 

    Bestemmingsplan Hessenpoort:   http://ro.zwolle.nl/plans/NL.IMRO.0193.BP11015‐/NL.IMRO.0193.BP11015‐ 0004/t_NL.IMRO.0193.BP11015‐0004_index.html  Groenbeleidsplan Zwolle 1998‐2010 (versie 2005):   https://www.zwolle.nl/beleid/beleidsnotas/wonen‐leven‐beleidsnotas/natuur‐milieu‐ beleidsnotas/Groenbeleidsplan‐19982010‐versie‐2005.htm     Actuele verspreidingsgegevens beschermde Flora‐ en fauna:   www.ravon.nl   www.telmee.nl    www.waarneming.nl     Duurzame voorzieningen voor behoud en versterking vleermuishabitat:   http://www.rijkswaterstaat.nl/wegen/natuur_en_milieu/verbinden_natuurgebieden/vle ermuisvriendelijke_verlichting/    http://www.rijkswaterstaat.nl/images/Presentatie%20Zoogdiervereniging%20%20LEDex pert_tcm174‐318453.pdf    http://www.zoogdiervereniging.nl/sites/default/files/imce/nieuwesite/Zoogdiersoorten/ Vleermuizen%20algemeen/downloads/12‐ 030%20eindrapport%20vleermuiskasten%20verkleind.pdf                                 

Deskundigheid  EcoNatura richt zich op het oplossen ecologische en milieukundige vraagstukken met  specialisatie op het vlak van mens, natuur & landschap, en duurzaamheid. De adviezen van  EcoNatura onderscheiden zich door kundig en objectief of onafhankelijk onderzoek. EcoNatura  kan bogen op actuele kennis en inzichten, en werkt zoveel mogelijk op wetenschappelijke leest  geschoeid. De best‐beschikbare middelen en methoden worden hierbij ingezet.  

 

34 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle   Voor interdisciplinaire projecten werkt EcoNatura werkt samen met, of bundelt de expertise van  andere adviseurs op het terrein van natuurtechniek, GIS‐kartering (landschaps)architectuur,  wetenschap en grafische vormgeving.    Onderzoeker en ontwerper in het onderhavige ecologische traject is Erwin van Maanen. Erwin is  universitair (doctoraal) opgeleid milieukundige en ecoloog met meer dan 15 jaar (pionierende)  ervaring op het terrein van praktijkgericht ecologisch onderzoek op diverse onderwerpen in  binnen‐ en buitenland. Hij voldoet daarmee volledig als erkend ecoloog volgens het criterium  van Dienst Regelingen onder het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie.     Erwin kan bogen op de relevante specialisaties landschapsecologie, stadsecologie en ecologische  duurzaamheid. Hij was enkele jaren lid van de Werkgroep Stadsecologie onder  Werkgemeenschap Landschapsecologie aan de Universiteit van Wageningen/Alterra. Hij is  momenteel actief lid van de interdisciplinaire Werkgroep Visions of Nature aan de Radboud  Universiteit in Nijmegen. Deze werkgroep houdt zich bezig met natuurvisies gericht op  ecologische duurzaamheid in Nederland. Hij is tevens actief betrokken bij het nieuwe initiatief  voor versterking van de Blauwe economie in de stad Deventer.     Daarnaast heeft Erwin op basis van brede ecologische en soortenkennis ruime praktische  ervaringen opgedaan met natuurbescherming en –inrichting of integratie in zowel de urbane als  agrarische leefomgeving. Hij ontwierp faunavoorzieningen zoals Ecoduct Leusderheide over de  A28 bij Amersfoort, dat als een van de best functionerende uit een evaluatie‐onderzoek1 kwam.  Erwin voerde diverse ecologische stadsecologische evaluaties uit, zoals voor de Gemeente  Zeewolde. Hij is deskundig en ervaren in het uitvoeren en opstellen van milieukundige en  ecologische beoordelingen, met grondige kennis van de natuurwet‐ en regelgeving.    Erwin is verder zeer goed bekend met ecologische en landschappelijke waarden van Overijssel.  Hij doet natuuronderzoek in de IJsselvallei, is coauteur van het boek De Zoogdieren van  Overijssel en voerde ecologische beoordelingen uit voor grootschalige projecten in de omgeving  van Zwolle, zoals het Ruimte voor de Rivieren‐project Dijkverlegging Vreugderijkerwaard.  Meer informatie over het werkterrein van EcoNatura vindt u op: www.econatura.nl  

                                                             1

 http://www.mjpo.nl/downloads/Rapport%20final.pdf  

   http://www.natuurbericht.nl/index.php?id=1520 

 

35 

2013‐020 Natuurrapportage BREEAM‐LE ontwikkeling e‐DC Wehkamp.nl in Hessenpoort, Zwolle  

BIJLAGEN                                                  Inrichting van de Ecologische zone (“Ecozone”) langs Steenwetering in het noordelijk deel van de  Hessenpoort en aan de oostzijde van plangebied e‐commerce DC Wehkamp.nl. (Bron: Gemeente  Zwolle). 

 

36