Rapportage Energiesprong 2013: > van Pionieren naar Dealmaking

Rapportage Energiesprong 2013:

> van Pionieren naar Dealmaking

2

Rapportage Energiesprong 2013 : van Pionieren naar Dealmaking

>>

inhoud

0. Algemeen 6 1. Woningbouw algemeen: Energiesprong van 2011 naar 2013 8 2. Corporatiesector woningbouw: het jaar van de Stroomversnelling 16 3. Particulieren: van pionieren naar marktontwikkeling 3

21

4. Woningbouw Prestatiesturing en Monitoring

27

5. Kantoren: Het licht zien!

32

6. Zorg: Quick start

34

7. Internationaal: Europese missie

36

8. Kennismakelen

37

9. Retail

37

10. Communicatie

Maart 2014

Dit is een publicatie van Energiesprong, onderdeel van Platform31 Innovatieprogramma Energiesprong is een aanjager: een innovatieprogramma dat Platform31 tot eind 2014 uitvoert in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Doel van het programma is om op grote schaal vraag en aanbod te laten ontstaan voor gebouwen zonder energienota: woningen, kantoren, winkels, gebouwen van zorginstellingen. Daarvoor jagen we de markt aan en benutten we kansen die we in de markt zien ontstaan om een transitie te maken. Het vertrekpunt is dat er met name een verandering in het proces en de werkwijze in de bouw nodig is: andere uitvraag, beter aanbod, meer financiële mogelijkheden, aangepaste weten regelgeving, én een andere kijkwijze.

www.energiesprong.nl www.platform31.nl

Tekst Harmke Bekkema met medewerking van Jasper van den Munckhof, Machiel Bakx, Wytze Kuijper, Niels Sijpheer, Jeffrey Mennen, Patrick Kaashoek, Leonie van der Steen, Ivo Opstelten, Marieke Buijs. Eindredactie Liliane Belt en Harmke Bekkema Fotografie en film Energiesprong Vormgeving nxix :: Fred Sophie | grafische vormgeving

3


0. Algemeen >>

Bent u niet zo’n lezer? Kijk hier naar de compilatiefilm van het afgelopen Energiesprongjaar.

2013

is een druk maar bevredigend jaar geweest voor Energiesprong. Het pro-

gramma is letterlijk en figuurlijk in een stroomversnelling geraakt. Daardoor is het team is van 20 man (14 fte) naar ongeveer 35 gegroeid (+/- 22 fte).

Onze visie en methodes zijn verder aangescherpt en het “dealmaking”-proces als transitiemotor is geslaagd in de corporatiesector en wordt nu getest in de particuliere koopmarkt. Hoogtepunt is de ondertekening van de deal Stroomversnelling tussen zes woningcorporaties en vier bouwers op 20 juni 2013. Het Rijk ondersteunt deze overeenkomst. De Stroomversnelling is ook onderdeel van het SER Energieakkoord dat eind van de zomer 2013 is ondertekend.

4


De woningbouwopgave om nul-op-de-meter te bouwen en renoveren is breed in de markt geland en wordt door velen als de toekomst gezien. Naast de vraag- (corporaties, particulieren) en aanbodkant (bouwers) zijn de financiers (hypotheek verstrekkers, WSW) en instituties (BZK) in beweging gekomen om tot een brede transitie te komen. Middels een ministeriele regeling is vastgesteld dat de hypotheekruimte voor nul-op-de-meter-woningen is verruimd met 13.500 euro per woning. Energiesprong is ruim vertegenwoordigd in het publieke debat. Jan Willem van de Groep, programmaregisseur Energiesprong, staat in de top 20 van vastgoedtwitteraars 2013. Met de particulierendeal verwachten we deze renovatiemethode ook grootschalig in honderd wijken in Nederland te starten. In de lokale experimenten zijn in 2013 de eerste energieneutraal gerenoveerde woningen opgeleverd. Deze zijn herkenbaar aan een schildje bij de voordeur. Naast de opgave zijn ook de eerste meer technisch-inhoudelijke fundamenten in de woningmarkt tot stand gekomen. Zo is er een opleverprotocol ontwikkeld en getest (op basis van de BouwTransparant-methode). Hiermee kan bij oplevering een goede analyse worden gemaakt of een woning energetisch zal voldoen aan de verwachtingen. Daarnaast worden nog dit jaar de eerste woningen opgeleverd met een energieprestatiecontract naar de bewoner. Dat is een behoorlijke revolutie voor de bouwers die gewoon waren zelfs geen kwaliteitsgarantie te geven. Vanuit de subsidietender projecten zien we de eerste resultaten komen. Deze projecten (plusminus duizend woningen en acht kantoren) worden intensief gemonitord om feedback aan de markt te geven over welke concepten het beste werken.

5


Voor het kantorenprogramma lijken we nu een aanpak te hebben die meer tractie in de markt geeft. We richten ons nu primair op de huurder in plaats van de eigenaar. We verwachten na deze uitgebreide heroriëntatie en de uitbreiding van het team met Wietze Kuyper in 2014 nog een behoorlijke bijdrage te kunnen leveren. Energiesprong ondersteunt twee gebieden waarin kantooreigenaren de ambitie hebben uitgesproken om energieneutraal te worden. Het zorgprogramma heeft een vliegende start gemaakt. Voornamelijk door het kopiëren van de succesvolle experimenten die we in de corporatiesector hebben gedaan. De eerste aanbesteding van energieneutrale verbouwing van tien zorglocaties is reeds een feit. We verwachten er in 2014 nog vier te begeleiden. We zijn gestart met de interactie met Europa. Na ons bezoek aan drie landen zijn we tot de conclusie gekomen dat we veel hebben te brengen naar onze Europese collega’s. Dat zijn we nu aan het operationaliseren langs de lijn van de H2020 fondsen uit Europa om tot een programma als Energiesprong te komen in meerdere landen. Het kennis- en leerprogramma is in 2013 beëindigd. Na twee niet succesvolle pogingen onze rol in de markt te vinden hebben we besloten om ons te richten op het “makelen” van de ervaringen in onze projecten naar partijen die hier relevante kennisproducten van kunnen maken.

6


>>

1. Woningbouw algemeen:

Energiesprong van 2011 naar 2013 Om de resultaten en het succes van Energiesprong in beeld te brengen volgt hier een kwantita-

tieve tussenstand van het programma ten opzichte van de doelstellingen die bij de start geformuleerd zijn. In het jaarplan voor 2011 staan kwantitatieve doelstellingen opgenomen voor woningbouw.


7

Doelstellingen algemeen: >> Laten zien en uitdragen wat er kan: realisatie van 2500 nieuwbouw- en 2500 renovatieobjecten, met oplopende ambities van 45% tot aan 80% reductie van het totale energiegebruik. Doelstellingen corporatiesector: >> Realisatie van circa tweeduizend woningrenovaties met minimaal 45% reductie van het totale energiegebruik. Doelstellingen voor particuliere sector: >> Voor 2015 willen we tweehonderd particuliere eigenaren de stap laten zetten naar energieneutraal wonen. Zij creëren voorbeelden voor andere eigenaren en proefprojecten voor bouwers en leveranciers en zijn de ambassadeurs voor energieneutraal wonen. Dit moet leiden tot een verdere opschaling naar de rest van de markt. Resultaten woningbouw eind 2013: >> Woningbouw nieuw op minimaal 45%: UKR ca. 1000

>> Woningbouw bestaand op minimaal 45%: UKR ca. 800

>> Woningbouw nieuwbouw op minimaal 60%: gebiedstender ca. 180, trajectregeling 60 >> Woningbouw bestaand op minimaal 60%: gebiedstender ca. 160, trajectregeling 60

>> Woningbouw nieuwbouw op minimaal 80%: trajectregeling 85

>> Woningbouw bestaand op minimaal 80%: trajectregeling 174, woningrenovatie 80% 258 >> Woningbouw nieuwbouw nul-op-de-meter: NOM tender: 70

>> Woningbouw bestaand nul-op-de-meter: stroomversnelling: 1.000-11.000-111.000

>> Woningrenovaties uit drie Slim&Snel-projecten met verschillende ambitieniveaus (minimaal 45%, maximaal nul-op-de-meter) met circa 400 woningen per project >> Ruim 400 particuliere energiepioniers actief op de community Huisvolenergie. De totale voorraad die gerenoveerd of gebouwd wordt, is ruim vijfduizend woningen (de Stroomversnelling is voor duizend meegerekend). Daarmee streeft Energiesprong de eigen gestelde doelen aan het begin van het programma voorbij, nog los van de kwaliteit van de renovaties. In het grootste deel wordt het niveau nul-op-de-meter gerealiseerd, terwijl de oorspronkelijke doelstelling lag op 45% tot 80%. Bovenstaande kwantitatieve resultaten staan nog los van de kwalitatieve opbrengsten en het invullen van de randvoorwaarden. Zo is er de mijlpaal dat er voor nul-op-de-meter-woningen 13.500 euro meer hypotheek verleend mag worden. Ook heeft de Tweede Kamer naar aanleiding van de deal Stroomversnelling aangegeven dat zij graag zou zien dat deze er ook voor particulieren komt. In deze rapportage staan deze resultaten per sector benoemd.

8


>>

2. Corporatiesector woningbouw:

het jaar van de Stroomversnelling a) Stroomversnelling b) Hoogspringers c) Woonlastenexperiment d)

Ik heb een Idee

e)

Manifestatie de Voorsprong

Citaten van marktpartijen:

‘Jullie zijn heel goed bezig. Jullie creëren de ruimte om innovatie en markttransitie te laten ontstaan.’ ‘Jullie zijn het enige programma uit de recente geschiedenis dat haar ambities naar boven bijstelt. En ook nog eens integraal werkt vanuit een transitieperspectief.’ ‘NOM is de nieuwe bodem in de markt. In ieder geval in het gesprek.’

9


a) Stroomversnelling Hét hoogtepunt van Energiesprong in het afgelopen jaar is de ondertekening van de deal Stroomversnelling. Het idee dat rondom de jaarwisseling 2012/2013 ontstond is in een half jaar tijd tot een deal uitgegroeid. De Stroomversnelling werd vlak voor de zomervakantie 2013 ondertekend door zes corporaties (Lefier, Stadlander, Woonwaard, Tiwos, Wonen Limburg en Portaal) en vier bouwbedrijven (Ballast Nedam, BAM, Dura Vermeer en VolkerWessels). Daarnaast zetten de volgende organisaties hun handtekening voor support aan dit initiatief met een convenant: Bouwend Nederland, Uneto-VNI, FNV, CNV Vakmensen, Netwerk Conceptueel Bouwen, OnderhoudNL, BNA, NVTB en Aannemersfederatie. In totaal worden 110.000 woningen gerenoveerd naar nul-op-de-meter. In de deal zijn harde afspraken gemaakt over 11.000 woningen, met een perspectief op nog weer 100.000 meer. Inmiddels zijn zestien corporaties aangehaakt als aanpakker. Vanaf augustus 2013 is de Stroomversnelling een op zichzelf staande vereniging met de ondertekenaars als leden. De vereniging heeft een eigen bestuur en houdt haar eigen broek op. Behalve een beperkte hoeveelheid ondersteuning en verbinding uit Energiesprong brengen de marktpartijen zelf de benodigde middelen bij elkaar om de uitvoering van de deal te faciliteren. (Zie voor actuele informatie www.stroomversnelling.net) Het is nieuw dat bouwers en corporaties nadenken over hun propositie aan de klant. Die moet een product worden voor een bewoner. En dan gaat het niet om het bouwtechnisch concept alleen, maar om alles daar omheen, inclusief diensten, andere vormen van klantbenadering en marketing. Dit vergt veel innovatie en omdenken zowel bij de corporaties als de bouwers. In vrijwel al deze organisaties zijn kleine dedicated teams samengesteld van tactici die full time aan de Stroomversnelling werken. Daarnaast worden specialisten uit stafafdelingen bij specifieke onderdelen betrokken. Deze tactici hebben op regelmatige basis een gezamenlijke werkdag op één locatie, om onderlinge uitwisseling te bewerkstelligen. In de Stroomversnelling is in het najaar concreet gewerkt aan de realisatie van vier prototypes. Die waren met de kerst gereed. Parallel daaraan vraagt het slagen van de deal om het realiseren van een aantal condities. Er zijn werkgroepen samengesteld die vorm geven aan de condities die nodig zijn om nul-op-de-meter business as usual te maken. Het betreft: innovatie, bewonerscommunicatie, prestatiegaranties, renovatieperspectief, woonbundel, overheden, planning (woningen en aantallen) en financiering. In al deze groepen wordt aan specifieke input voor het geheel gewerkt, oftewel de condities worden gecreëerd voor het slagen van de Stroomversnelling, en niet alleen voor de Stroomversnelling, maar ook voor de rest van Nederland.

10


Belangrijke aandachtspunten in het innovatieproces (nodig om de businesscase sluitend te krijgen): >> nul-op-de-energiemeter moet in detail uitgewerkt worden, ook naar een wettelijk kader, omdat de beschikbare cashflow op blok- of wijkniveau helder moet zijn voor de nodige financiering. Het Rijk zet zich volledig in om het wettelijk kader te realiseren, onder leiding van minister Blok van Wonen en Rijksdienst. >> nul-op-de-energiemeter moet gegarandeerd zijn door de bouwpartijen, om de klantpropositie helder te maken en de garanties te kunnen bieden ten behoeve van de financiering . >> de renovatieprijs moet nog dalen, door een procesoptimalisatie en industrialisatie.

De prototypes:

11


b) Hoogspringers Doel van de Hoogspringers is om op lokaal niveau minimaal duizend woningen in vijf jaar te renoveren naar nul-op-de-meter. De vier deelnemende steden gaan in samenwerking met lokale partijen alle lichten op groen krijgen voor de renovatie. Deze vier steden zijn: Groningen, Tilburg, Amersfoort en Utrecht. Amsterdam haakt binnenkort waarschijnlijk aan. Energiesprong ondersteunt de steden met procescoaching en het samenbrengen van partijen zodat ze maximaal van elkaar kunnen leren. Hiertoe zijn in 2013 al twee landelijke Hoogspringerdagen georganiseerd. Videoverslag van hoogspringerdag De eerste landelijke Hoogspringersdag op 2 oktober stond in het teken van ontmoeting en verdieping in de opgave. De aanwezige Hoogspringers zijn de koplopers in het land en hiermee ook dé motor voor een noodzakelijke transitie. Dat is een mooie uitdaging! Pas als je “ja” hebt gezegd tegen deze mooie opgave, ervaar je de complexiteit van de vraagstukken. Dit vraagt proceseigenaarschap, persoonlijke verantwoordelijkheid en motivatie om een bijdrage te leveren aan een grote ambitie. Tijdens de Hoogspringersdag is hier inzicht in gegeven. Het was een energieke inspirerende dag. Tijdens de tweede Landelijke Hoogspringersdag op donderdag 12 december in Houten spraken de woningcorporaties en gemeenten intensief met elkaar over belangrijke thema’s zoals saldering, woningselectie, de situatie rond warmtenetten, de politieke lobby, de Stroomversnelling en de businesscase van nul-op-demeter-woningen. In Amersfoort was er een bijeenkomst: The Next Step. Stadsbrede aanpak Amersfoort bracht lokale partners medio oktober 2013 bij elkaar: corporaties, bouwers en ook spelers uit de hoek van de scholenbouw (Amersfoort pakt het breed aan). Ze werkten verder aan hun ambitie als Hoogspringer: binnen vijf jaar duizend corporatiewoningen naar energiemeter-nul. Medio 2014 moeten de trajecten zover op gang zijn dat de procescoaching vanuit Energiesprong afgerond kan worden. c) Woonlastenexperiment Samen met de G32 werkt Platform31|Energiesprong aan een aanpak om woonlasten in de toekomst betaalbaar te houden. Ter illustratie: eind 2013 berekende RIGO dat 37% van huurders in ’s Hertogenbosch in 2018 te hoge woonlasten heeft. Nul-op-de-meter-woningen bieden hiervoor een mogelijke uitkomst, maar de huidige financieringsarrangementen werken voor deze groep niet. In het Woonlastenexperiment kijken we naar het hele plaatje: niet alleen huur-, hypotheek- en energielasten, maar ook bijvoorbeeld gemeentelijke belastingen, waterschapslasten, (zorg-)verzekeringen, OZB en rioolrechten. Omdat renovatie in de wijk als vliegwiel kan werken voor de ontwikkeling van de buurt en de aanpak van lokale problematiek, kunnen ook andere financieringsbronnen gevonden worden. Alleen door de belangen van alle betrokken partijen mee te nemen, kunnen we tot een businesscase komen die uit kan voor alle doelgroepen.

12


De opstart van het project is weerbarstig gebleken: de denken werkwijze om tot een integrale businesscase te komen is nieuw voor de gemeenten, de resultaten onzeker en allerlei externe invloeden (bezuinigingen, verkiezingen etc.) zorgen dat het verkrijgen van focus op het project moeilijk bleek. Inmiddels zit de vaart er in en geven de gemeenten aan in te zien dat het zoeken naar integrale oplossingen noodzakelijk is en bovendien heel inspirerend. Ze doen kennis op over de mogelijkheden van nul-op-demeter, ontdekken de rol die zij spelen in het opschalen van deze bouwwijze en zijn showcases voor andere gemeenten. De overige G32-gemeenten volgen het project op de voet en ook de VNG, het Platform Duurzaamheid, de Radboud Universiteit en de leergroep woonlasten van Agentschap NL zijn betrokken. In de tweede helft van 2013 zijn vier steden echt met het experiment van start gegaan: Emmen, Enschede, Zwolle en Schiedam. De gemeente ’s-Hertogenbosch haakt begin 2014 aan. In 2013 zijn de casussen afgebakend en de eerste brainstorms georganiseerd. De deelnemers focussen elk op een ander vraagstuk: particulier versus corporatie, een ander domein en/of type woning. Zo wordt kennis in meerdere oplossingsrichtingen opgedaan, en kunnen alle G32-gemeenten de voor hen toepasselijke ervaringen overnemen. Procesbegeleiders zijn actief om de gemeenten hierin te begeleiden. Met hen vindt uitwisseling plaats over relevante kennis en opgedane ervaringen. Deze worden vastgelegd in ‘verhalen’ die verspreid kunnen worden onder andere gemeenten die in de voetsporen van de deelnemers treden. 2013 heeft vijf verhalen opgeleverd. Tijdens de eerste woonlastenmiddag, die gepland staat op 19 februari, brengen we een bezoek aan één van de vier prototype nul-op-de-meter-woningen in Nederland en bespreken we de verhalen om ze daarna te kunnen verspreiden.

13


d)

Manifestatie De Voorsprong

Voor het derde jaar op rij organiseerde Energiesprong de Voorsprong. Meindert Smallenbroek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties reikte prijzen uit aan Groene Vingers als meest gewaardeerd nieuwbouwconcept en Huisvanu als publieksfavoriet voor renovatie. De prijs winnaars werden op basis van online-stemmen op pitchfilmpjes (25%), de stemmen van het professionele publiek (50%) en de stemmen van het aanwezige consumentenpanel (25%) gepaald. Opvallend was het gejuich uit het consumentenpanel toen de prijs aan Groene Vingers bekend werd. Dit concept werd herkend als een concept met een menselijk gezicht. De consumenten gaven als meest opvallende feedback dat zij in veel concepten een passie misten. De opdrachtgever die met de prijs voor meest innovatieve opdrachtgever naar huis ging was Woningstichting Bergh. Deze corporatie deed met project Montferland ervaring op met regisserend opdrachtgeverschap en benadrukte het belang van vertrouwen en ‘loslaten’. De jury reikte voor renovatie twee prijzen uit: een eerste prijs voor Huisvanu van Plegt-Vos en een tweede prijs voor PlatformRenoveren van VolkerWessels. De jury stelt in haar rapport over Huisvanu: “Huisvanu boogt al op veel renovatie-ervaring en met name het consequente oog voor de bewonersbeleving waardeert de jury goed.” Voor nieuwbouw ging een aanmoedigingsprijs naar Groene Vingers: “Deze aanmoedigingsprijs geeft de jury omdat dit concept zo consequent in alle facetten doorgetrokken is en vanwege de hoge energieambities.”


14

Daarnaast gingen prijzen naar SMART Collectie van BAM Woningbouw (eerste prijs), HSB Blue Casco (tweede prijs) en PlatformBouwen van VolkerWessels (derde prijs). De jury over SMART Collectie: “BAM woningbouw borduurt voort op ervaring, maar maakt een interessante sprong! SMART is de sprong van huizen naar een thuis. Dit moedigt de jury van harte aan.”Lees meer in het volledige juryrapport. e)

Ik heb een idee

Onder de vlag van Ik-heb-een-idee verzamelden ruim vijftig corporatiebeslissers zich op 23 mei om een nieuwe businesscase uit te werken voor hoogniveau-renovaties. Het gesprek tussen de beslissers die ieder hun eigen vragen en ideeën inbrachten, werd voorafgegaan door expertise-input vanuit corporatiemensen en specialisten: Jan Willem van de Groep, programmaregisseur van Energiesprong, Nadja Mertens, adviseur Markt&Portfolio van Woonwaard, Rob Rothscheid, partner van Finance Ideas en Wim van de Bergh, manager vastgoed van Stadlander. De drie kernideeën die zij lanceerden waren: >> huurders betalen hun energierekening als onderdeel van ‘woonlasten’ aan een corporatie en krijgen in ruil daarvoor een hoogniveau-renovatie naar een comfortabele woning; >> corporaties benutten die cashflow om een gestandaardiseerde uitvraag op prestaties te doen aan de bouw; >> de bouwpartijen leveren, met garanties, renovaties die leiden tot woningen met energienota=0. Veel corporaties zijn financieel niet in de positie om op grote schaal te renoveren, waar dat eigenlijk wel moet in de komende jaren. Tegelijk geven alle huishoudens in Nederland in het totaal 13 miljard uit aan energierekeningen, zo becijferde Jan Willem van de Groep. Terwijl ondertussen de bouwsector in staat is om betaalbare energienota=0-woningconcepten te leveren, mits deze op grote schaal gevraagd worden. Ervaringsdeskundige Wim van de Bergh lichtte toe dat veranderingen nodig zijn in de organisatie als je uitvraag uit een paar A4-tjes bestaat: “Je moet ruimte creëren om fouten te maken, mensen bundelen die echt willen vanuit een besef dat het anders kan en moet. Het resultaat is: we krijgen echt meer voor hetzelfde geld.”


15

Hiervoor moesten heel wat heilige huisjes worden losgelaten. ”De energierekening kan nu eenmaal niet naar de corporatie”, “iedere huurder heeft een andere energierekening en dus kun je daar geen businesscase op bouwen”, “huurders gaan hier nooit mee akkoord”, “de rekening voor missers in de bouw komt toch altijd bij de corporatie”, “bouwers maken niet waar wat ze beloven”, “wij weten bij onze corporatie het beste welk bestek nodig is voor renovatie van onze wijken”, “dit mag niet van het WSW” en “het kan niet binnen de huurwet”. In de huidige situatie zijn deze argumenten vrijwel allemaal waar, maar gedurende de dag bleek er ruimte om voorbij deze huidige situatie te kijken. Een greep uit de ideeën: >> De huurder zegt ‘ja’ als ons aanbod comfort biedt bij gelijke of lagere woonlasten, want huurders vragen niet om een energienota=0-woning, maar weten wel dat ze in een slechte woning wonen. >> Zorg voor interne voorbereiding op een andere manier van werken met bouwers, want: “Je hele organisatie gaat op zijn grondvesten trillen”. >> Bied ruimte aan innovatiekracht van bouwpartijen en bedenk niet alles zelf.

>> Reflecteer samen met de bouwpartij op het aanbod en de prestatiegaranties.

>> Werken met een marktwaardemodel naast een bedrijfswaardemodel biedt betere aansluiting op externe financiers. >> Kijk als sector naar bijvoorbeeld pensioenfondsen of EIB voor financiering, nadat het WSW maximaal is benut. >> Bundel de uitvraag, want een bepaald type woning is in principe hetzelfde in Kerkrade als in Heerenveen. >> Stop met de hoe-vraag en beperk je tot de wat-vraag. De plannen die de beslissers uitwerkten gedurende de dag, werden opgetekend in een One-day-paper. Deze is gratis te downloaden. Er is eveneens een boekje gepubliceerd met alle concepten die door bouwers worden aangeboden Boekje: Ik heb een Idee – Energienotanul Woningconcepten

16


>>

3. Particulieren: van pionieren naar

marktontwikkeling

Het particulierenprogramma heeft als doel om marktrijpe proposities voor nul-op-de-meterrenovaties voor particulieren te laten ontstaan. Daarnaast werkt Energiesprong aan het realiseren van de juiste marktcondities en massale vraag naar de proposities. Dit gebeurt langs vier lijnen: a.

Pionieren: experimenten LALOG en Huis vol Energie-community;

b.

Condities: landelijke deal rond financiering, waardebepaling, vraagonder-

steuning en propositieontwikkeling; c.

Het grote publiek bereiken: renovatiewinkels, publiekscampagne en werving via

intermediairen.

a.

Pionieren: Lalog en Huis vol Energie-community

LALOG In het eerste kwartaal van 2013 zijn de eerste energieneutraal gerenoveerde woningen opgeleverd in Wageningen. Er liggen in alle zes LALOG-experimenten oplossingen en prijzen voor de deelnemers. Soms tot stand gekomen via een traditioneel adviestraject, soms via een bundeling van soortgelijke woonwensen. De prijs van de renovatie is echter veelal nog te hoog waardoor het product niet wordt gekocht. Ook blijft een oplossing voor de financiering en een garantie op de prestatie nodig wil het werkelijk aantrekkelijk worden. Het particulierenprogramma is in eerste instantie gestart met particulieren die idealist waren en daar ook meer geld voor over hadden, de producten die binnen deze doelgroep ontwikkeld worden zijn niet kansrijk voor opschaling richting mainstream. Gemeenten die deelnemen aan het LaLog-experiment zoeken naar nieuwe wegen om tot marktrijpe proposities te komen. Bijvoorbeeld via ‘de nieuwe uitvraag’. Dit is een methode om, binnen het marktsegment waar vaak maatwerk wordt gevraagd, toch te komen tot een goede prijs/prestatieverhouding. Huis vol Energie De Huis vol Energie-community bestaat uit energiepioniers die een energieneutrale woning (ver) bouwen. Mensen die veelal vanuit overtuiging bezig zijn met energie, veel inhoudelijke kennis hebben en deels doe-het-zelven. Eind 2013 waren er circa vierhonderd leden en honderd huizen online. Er zijn meerdere events georganiseerd, waaronder twee keer een opendeurendag (in juni en oktober), en een verkiezing voor het beste, leukste en aansprekendste energieneutrale huis van Nederland.

17


Op zaterdag 19 januari heeft wethouder Lex Hoefsloot de eerste huis-vol-energie-schildjes in Wageningen uitgereikt. De wethouder schroefde het schildje aan de gevels van de woningen van Willem en Trudy van Riemsdijk aan de Veerweg en Jack Groot aan de Eekmolenweg. Het schildje maakt duidelijk dat beide huizen volledig energieneutraal zijn.

Donderdagavond 28 november zijn Piet Jacobs en Quintin & Wendy Smits uitgeroepen tot nieuwe ambassadeurs van Huis vol Energie tijdens de uitreiking van de verkiezing beste, leukste, aansprekendste energieneutrale huis van NL2013

18


b.Condities Bij het experiment Lokaal alle lichten op groen zijn we erachter gekomen dat een aantal marktcondities lokaal maar moeilijk te realiseren zijn. Lokale partijen zijn vooralsnog niet in staat om bijvoorbeeld geïndustrialiseerde verbouwpakketten te leveren tegen de juiste prijs. Daarnaast is de financiering van zulke verbouwingen gekoppeld aan het landelijke regelgevende kader. Om deze reden is er op basis van de ervaringen uit Lokaal alle lichten op groen besloten een landelijke deal voor te bereiden om een aantal marktcondities op landelijk niveau voor elkaar te krijgen. Daarom is gekozen voor een aanpak zoals de Stroomversnelling om zowel aan de vraag- als aanbodzijde voldoende volume te creëren. Deze is in eerste instantie gericht op een groot publiek: eigenaren van rijwoningen uit de jaren ‘50-’80, waarvoor als eerste nul-op-de-meter-verbouwingen te realiseren zijn voor de prijs van de energierekening. De landelijke condities verbeteren door afspraken te maken tussen Rijk, banken en bouwers over: >> verruimen van financieringsmogelijkheid via de hypotheek;

>> ontwikkelen van proposities tegen een lage prijs en met garantie voor de doelgroep; >> bepaling van waardeontwikkeling na verbouwing.

In de tweede helft van 2013 is gestart met de voorbereidingen van deze deal. Volume is een belangrijke sleutel. In navolging van de deal Stroomversnelling bij woningcorporaties is gekozen voor het inzetten van marktontwikkelaars die zich richten op respectievelijk gemeenten, energiecoöperaties, provincies en natuur- en milieuorganisaties. Het doel is om een deal te creëren waaraan minimaal honderd wijken deelnemen. Door groot volume aan te bieden aan bouwende consortia, wordt een stroomversnelling in gang gezet richting marktrijpe proposities voor nul-op-de-meter-vastgoed. Om tot deze deals te komen zijn er marktontwikkelaars ingezet. Het gaat om vijf mensen die zich richten op provincies, gemeenten, bouwers en energiecoöperaties. In 2014 zal hard gewerkt worden om deze deals getekend te krijgen. Propositieontwikkeling Er is een kopgroep bouwers die werkt aan nul-op-de-meter-renovatieconcepten voor particulieren. Energiesprong heeft een leergang voor deze kopgroep georganiseerd waarin ze de concepten konden ontwikkelen en presenteren op de manifestatie de Voorsprong. De Voorsprong was in voorgaande jaren alleen voor corporatieconcepten. In november is er een cursus geweest door BNA voor architecten die E=0 ontwerpen. In de huidige markt kost een renovatie naar nul-op-de-meter tussen de zestig- en tachtigduizend euro. De hypotheekruimte is maximaal 13.500 euro. Door de dealmaking moet dit gat gedicht worden. Financiering en regelgeving Belangrijke partners zijn gemeenten, het Rijk en financiers. Het Rijk heeft de hypotheekruimte in 2013 verhoogd naar 13.500 euro voor een nul-op-de-meter-woning (nieuwbouw of renovatie).

19


Met makelaars en taxateurs is een werkgroep gestart waarin de focus ligt op taxatierichtlijnen voor nul-op-de-meter-woningen. Deze moeten vastgelegd worden in een standaard. Voor gemeenten is een leidraad gepubliceerd. Een zogenaamd spoorboekje waarin is opgenomen hoe gemeenten alle lichten op groen moeten krijgen voor energieneutrale renovatie van woningen in hun gemeente. Voor implementatie van deze leidraad is een ondersteuningsprogramma gestart en gemeenten die bij deals betrokken zijn krijgen een cursusprogramma aangeboden. Bij de particulierendeal is het aandeel van banken heel belangrijk. Financiering van notanulrenovatie moet via de hypotheek gefinancierd worden (lijkt de beste optie). Het ziet ernaar uit dat je voor een nul-op-de-meter-woning een status aparte krijg bij de hypotheek. Financieel komt het nog niet bij elkaar qua kosten voor de renovatie en de hoogte van de hypotheek. Er zijn banken die wel interesse hebben om over een deal te praten, er zijn er ook die daar in verband met de commotie op de financiële markt (nog) niet over willen praten. Voor een start is overheidsgeld van belang voor de banken. Er moet een ministeriele regeling komen voor nul-op-de-meter, die de weg vrijmaakt vrij voor een grotere deal. De ontwikkeling hiervan is in het laatste kwartaal van 2013 gestart. c. Het grote publiek bereiken

20


Renovatiewinkels Renovatiewinkels zijn een noodzakelijk verkoopkanaal voor particulieren. In september is een oproep gedaan voor regionale initiatieven om een renovatiewinkel te openen. Er zijn 27 initiatieven ingezonden. Eind 2013 zijn zeven daarvan geselecteerd die ondersteund worden door Energiesprong. Deze zeven winkels gaan open in de eerste helft van 2014. De consument moet hier ter plekke zijn energieneutrale renovatie kunnen kopen. Amersfoort loopt voorop bij de ontwikkeling van een winkel/ opleidingscentrum voor eigenaren/particulieren. Campagne/100 wijken: we willen de eigenaren van de rijwoningen Eind 2013 is gestart met het mobiliseren van gemeenten om wijken te identificeren leveren die naar nul-op-de-meter gerenoveerd kunnen worden. Meer dan veertig gemeenten hebben interesse om deel te nemen aan het programma. De provincies Gelderland en Overijssel hebben vergaande plannen om duizend woningen naar nul-op-de-meter te renoveren met Energiesprong als partner. Via natuur- en milieufederaties worden ook particulieren gemobiliseerd. Tot slot zijn er energiecoöperaties en particuliere initiatieven. Een voorbeeld van de laatste is ‘Wij krijgen kippen!’. Dit is initiatief uit Amsterdam waarmee tot vierduizend particulieren gemobiliseerd gaan worden om een nul-op-de-meter-renovatie te vragen. Er is blijvend gewerkt aan bewustwording en mobiliseren van particulieren door onder andere: >> samenwerking Greenchoice / Nationale Duurzame Huizenroute: 26 oktober;

>> competitie leukste (mooiste, etc.) energieneutrale huis plus uitreiking plus event; >> start oprichten HuisvolEnergie Academie: breed cursusaanbod E0 op site; >> publiekscampagne (start januari 2014).

21


>>

4. Woningbouw Prestatiesturing en Monitoring

Prestatiesturing is cruciaal voor het slagen van de deal Stroomversnelling en het verkrijgen van substantieel marktaandeel voor particuliere nul-op-de-meter-renovaties en -nieuwbouw. Energiesprong heeft drie lijnen waarlangs prestatiesturing vormgegeven wordt: 1. het prestatiecontract 2. prestatiesturing door Bouwtransparant, 3. monitoring van gerealiseerde gebouwen. De onderdelen hangen integraal met elkaar samen.

22


Prestatiegarantie in deals

a. Prestatiecontract In de stroomversnelling wordt gewerkt aan de vorming van prestatiecontracten. Daarnaast heeft Energiesprong medio 2013 een oproep gedaan getiteld ‘nul-op-de-meter-energieprestatiecontracten’. Bouwers die nieuwbouwwoningen nul-op-de-meter bouwen die uiterlijk voorjaar 2014 opgeleverd worden en die daar ook garantie op geven, krijgen tienduizend euro per woning. Er zijn inmiddels zeven prestatiecontracten uit de markt beschikbaar en partijen wisselen kennis met elkaar uit over het opstellen van prestatiecontracten. Het gaat om B2B (business2business)- en B2C (business2consumer)-contracten, waarbij met name de laatste een enorme uitdaging is.

Hoe zit het met de voorbereiding?


23

b. Prestatiesturing Om tijdens de bouw en voor oplevering van de woning helder te krijgen of de vooraf afgesproken uitgangspunten ook daadwerkelijk conform afspraak zijn uitgevoerd, is een controle van belang. Dit draagt tevens bij aan het verbeteren van methoden en werkwijzen van bouwers waarmee de prestaties van hun concepten ook verder toenemen. Een dergelijke methode is de afgelopen jaren ontwikkeld en wordt ook gebruikt bij het vaststellen van de gerealiseerde prestaties van projecten die binnen een tender van Energiesprong subsidie hebben ontvangen. Deze methode (Bouwtransparant 2.0) is een doorontwikkeling van Bouwtransparant 1.0 waarmee op een methodische wijze de prestatie van een gebouw wordt gecontroleerd en afwijkingen zichtbaar worden gemaakt en waar mogelijk gekwantificeerd op het gebied van comfort, gezondheid, energiegebruik en onderhoud.

c. Monitoring Op alle Energiesprong-projecten is enige vorm van monitoring van toepassing. De monitoring bestaat uit onderdelen als sociale monitoring, techniek, etc. (zie schema hieronder) Overzicht Monitoring project met taakverdeling

In 2013: >> is het dashboard voor monitoring ingericht.

>> is connectie gemaakt tussen tenderprojecten en projecten uit andere programma’s zoals Slim&Snel. >> zijn de krenten uit de pap gehaald bij Energiesprong-woningbouwprojecten

>> is kennis uitgewisseld in bijeenkomsten tussen partijen die Energiesprong-bouwprojecten realiseren. Projecten zijn daarmee onderling aan de slag gegaan. Zo hebben de particulieren-projecten (Leeuwarden en Utrecht) hun krachten gebundeld en is onder andere kennis uitgewisseld over het meekrijgen van bewoners in corporatieprojecten met huurders.

24


>> zijn vier woningconcepten uitgebreid geanalyseerd: een all-electric concept, een concept geschikt voor woningen met beschermd stadsgezicht, een concept gericht op zuinig warm-tapwater en een concept met goed geïsoleerde schil en een comfortabel binnenklimaat. >> heeft de inhoudelijke monitoring vruchten afgeworpen. In het najaar zijn de projecten in Houten bij elkaar geweest. Hierin hebben de projecten elkaar beter leren kennen en zijn de resultaten uit de monitoring gedeeld. Vier marktrijpe concepten zijn op basis van de gegevens uit enkele projecten geanalyseerd en voorgelegd (zie onderstaande afbeelding). Highlights en aandachtspunten zijn gedeeld. >> is er aansluiting tot stand gebracht bij het onderzoek bewonersgedrag door DuneWorks. Er is in de monitoring variatie in gebruik en business case. Met name de procesmonitoring is op alle projecten van toepassing en in uitvoering. De technische monitoring is uitgevoerd in Montferland en Kerkrade. De detailmonitoring vindt plaats in 2014, evenals de interviews door Rigo. Een overzicht van de status van de monitoring is voor alle betrokken partijen beschikbaar op Project Place, zie een overzicht hiervan hieronder.

25


De specialisten (monitoring) TNO, Rigo, van Beek en Dune Works

Projectnaam

Tenderregeling

Monitoring gestart (ja/geplande datum) Proces

Technisch

Bouw transparant

Sociaal

Energiesprong Montferland

TEW 60%

Gestart

Ja

1 dec. 2013

Energiesprong Montferland

TEW 80%

Gestart

feb. 2014

jan. 2014

Amsterdam Buurt, H-lem

TEW 60%

Gestart

dec. 2013


TEW 80%

Gestart

dec. 2013

Nul-energiewoningen Onderdijks Kampen

TEW 60%

Gestart

?

Nul-energiewoningen Onderdijks Kampen

TEW 80%

Gestart

?

Hof van Egmond, H-lem

TEW 60%

Gestart

nov. 2013

Q4 2013 (1x)

Hof van Egmond, H-lem

TEW 80%

Gestart

nov. 2013

Q4 2013 (1x)


Woningrenovatie 80%

Gestart

?

Woningrenovatie Leeuwarden

Woningrenovatie 80%

Gestart

dec. 2013

Zorgeloos wonen, Ulft

Woningrenovatie 80%

Gestart

nov. 2013

Wel lust geen last, Utrecht

Woningrenovatie 80%

Gestart

dec. 2013

Energiesprong Slachthuisbuurt, H-lem, Ymere

Gebiedstender

Gestart

medio 2014

Energiesprong Slachthuisbuurt, H-lem, Elan

Gebiedstender

Gestart

Q3 2014

EnergieK-wonen, Kerkrade

Gebiedstender

Gestart

Ja


Gebiedstender

Gestart

Ja


Gebiedstender

Gestart

Ja

3

Q4 2013 (2x)

1 aug. 2014 3

26


Woningbouw-tenders De realisatie van tenderprojecten blijkt in de praktijk op een aantal fronten moeizaam te verlopen. Zowel woningbouw-, gebiedsontwikkelings- als kantorenprojecten lopen vertraging op door onder andere de economische crisis. Er zijn gelukkig ook lichtpunten en een aantal projecten is in 2013 opgeleverd. a) Gebiedstender Binnen de gebiedstender lopen drie projecten actief, te weten Energiek Wonen te Kerkrade, Slachthuisbuurt te Haarlem en Eaton te Hengelo. Van deze projecten is Energiek Wonen in 2013 volledig opgeleverd. Slachthuisbuurt te Haarlem bestaat uit meerdere blokken. Blok 4 (Ymere) is nagenoegd opgeleverd en Blok 5 in voorbereiding. Het project in Hengelo (Eaton) loopt zeer moeizaam. Dit lijkt mogelijk te gaan stagneren. b)

Trajectaanpak Energiesprong Woningen (TEW 60/80%)

Binnen de TEW 60/80% zijn de volgende projecten actief, te weten Energiesprong Montferland, Hof van Egmond Haarlem, nul-energie-woningen Onderdijks te Kampen en Amsterdamse Buurt 1 te Haarlem. In Montferland zijn nagenoeg alle woningen volledig opgeleverd en wordt hard gewerkt aan het park tussen de woningen. Hof van Egmond is druk bezig met het verkrijgen van de benodigde zeventig procent deelname. Dit is niet in één keer gelukt en PreWonen gaat nu eerst zes modelwoningen maken en hoopt daarmee de bewoner over de streep te krijgen. Het project in Kampen kampt met het probleem dat de woningen niet worden verkocht. Dit is met name vanwege de (te) hoge grondprijs van de gemeente. Het project vindt pas doorgang als er 60-70% is verkocht. Een juiste marketing zou hier soelaas kunnen bieden. Ten slotte de Amsterdamse Buurt 1 te Haarlem. Deze is volop in uitvoering en loopt voorspoedig. Aansluitend wordt doorgegaan met fase 2 (een onderdeel van woningrenovatie 80%). c)

Woningrenovatie 80%

Binnen de woningrenovatie 80% zijn de volgende projecten actief: Amsterdamse Buurt 2 te Haarlem, Woningrenovatie Leeuwarden, Wel Lusten Geen Lasten te Utrecht, Zorgeloos Wonen te Ulft en Kwartiermakers te Apeldoorn. Om met de laatste beginnen: Kwartiermakers te Apeldoorn is helaas door een aantal factoren (zoals geen overeenstemming bewoners en financiële onzekerheid) gestopt. De woningen worden nu verder naar label B gerenoveerd. De Amsterdamse Buurt 2 is in voorbereiding en volgt direct na Amsterdamse Buurt 1. Woningrenovatie Leeuwarden en WLGL te Utrecht zijn beide projecten met particulieren. Beide projecten zijn volop bezig met de voorbereiding van de verschillende individuele woningen. Inmiddels is er een enkele individuele woning in uitvoering. Aandacht gaat vooral uit naar het behouden van dertig deelnemers. Tenslotte Zorgeloos Wonen te Ulft. Deze woningen zijn in 2013 volledig opgeleverd en inmiddels weer bewoond. Alleen de zonnepanelen moeten nog worden geplaatst.

27


>>

5. Kantoren: Het licht zien!

Toen het jaar begon was de Marktplaats Energieneutrale Kantoren net online. Het doel van de marktplaats was om aanbiedende consortia en opdrachtgevers (gebouweigenaren) met elkaar in contact te brengen en te ondersteunen richting energieneutrale renovaties. In de loop van het eerste kwartaal bleek dat vooral aanbieders zich meldden op de marktplaats en dat de vragers er niet of nauwelijks kwamen. In het complexe krachtenveld rondom kantoren bleef het zoeken naar de juiste plek, waar beweging te krijgen is. In een stagnerende markt is dat extra lastig.

Het team heeft in het voorjaar versterking gekregen in de vorm van een doelgroepmanager en er is gekozen voor een koerswijziging van het programma. Ondertussen stond de kantorenwereld zeker niet stil:

28


>> Het Gebouw Gasterra Groningen is opgeleverd. In de eerste week van april was de feestelijke opening >> Op 4 april was de eerste bijeenkomst met alle betrokken partijen bij de tenderprojecten. Doel was ervaringen uit te wisselen en dat is gelukt. >> Er is inzicht gekomen bij Marktplaatsdeelnemers in ‘WAAROM’ in plaats van ‘WAT’.

>> Het Congres Vastgoed & Energie met groot aantal deelnemers waarin volop aandacht was voor de nul-op-de-meter-propositie. De focus van het kantorenprogramma lag begin 2013 nog op gebouweigenaren. Deze doelgroep blijkt slecht gemotiveerd om met Energiesprong aan de slag te gaan. Dat komt door de crisis op de kantorenmarkt, het sterk financieel gericht denken en de overtuiging dat er geen vraag is! De nieuwe koers die is ingezet richt zich dan nu ook op de gebruikers van kantoren die de waarde wel zien en

29


Foto:Corpus den Hoorn, Groningen

Foto Foto:Kennispark Twente

daarmee vraag gaan creëren. Team kantoren werkt nu samen met de partijen in de markt die al initiatief nemen om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Dit zijn onder andere bedrijven die de toegevoegde waarde zien en die deze ook inzichtelijk willen maken binnen de eigen organisatie: >> Bij de nieuwe partner MVO-Nederland is een koplopersgroep samengesteld die naar energieneutraal willen. Deze startgroep bestaat uit vijf tot tien MVO-koplopers die meerdere kantoren huren, waaronder ANWB, PWC, TNO, USG People en ATOS. Ook is de Energie 0-huisvesting in de denkwijze bij MVO Nederland geland. >> Facility Management Nederland (FMN), een netwerk van drieduizend gebouwbeheerders, heeft zich aangesloten en ziet juist aan de kant van gebouwbeheerders, die direct contact hebben met de gebruikers, een kans om te gaan bewegen. >> Met partner Dutch Green Building Council is gewerkt aan eerste aanzet E=0 op het BREEAM-certificaat. Aansluiten bij de BREEAM-methodiek om daar energieneutraal een plek in te geven is van belang omdat er beleggers zijn die geen gebouw zonder BREEAM-certificaat kopen of erin beleggen. >> Er is goede samenwerking met de partners Vastgoedjournaal en het Platform Duurzame Huisvesting. >> Combinatie van vijf gebruikers en vijf eigenaren met deelname van Martini Ziekenhuis en Natuurmo-

numenten op het kantorenterrein Corpus den Hoorn in Groningen. Het convenant is ondertekend op de Dag van de Duurzaamheid, 10 oktober 2013. In Kennispark Twente is de opmaat gemaakt voor een tweede locatie van deelname. >> De oproep voor het ondersteunen van het programma Kantoren vol Energie middels een Excellent Expertteam heeft geleid tot 32 inschrijvingen van brede coalities. Op 13 februari heeft de selectie

30


plaatsgevonden. Alle deelnemende partijen/bedrijven zijn supporter van het programma Kantoor vol Energie geworden. Het winnende Excellente Expertteam is IMPULS! >> Alle supporters zijn uitgenodigd om een klant (huurder van meerdere kantoren) deel te laten nemen in het programma Kantoor vol Energie, om zo de ‘club van 100’ te laten ontstaan in 2014. >> Drie workshops storytelling waarin de essentie van waarom je doet wat je doet duidelijk wordt. Zeer waardevol voor aanbieders en vragers. Deelnemers waren onder andere banken, ingenieursbureaus, ontwikkelaars en architecten. In 2014 zal het programma op deze koers verder gaan en wordt het als volgt opgebouwd: 1. Samenstellen van de valuecase door MVO-koplopers en deelnemers uit gebieden met ondersteuning van het Excellente Expertteam (waarde E=0-werkomgeving binnen de domeinen HR, inkoop, facilitair management, branding, etc.) 2. Definiëren van een nieuwe vraag van gebruiker aan eigenaar/belegger op basis van de samengestelde valuecase. 3. Opstellen van het businessmodel met gebruiker en eigenaar/belegger op basis van hospitalitymodel, prestatie, vraag en businesscase. 4. Borgen van de valuecase in het beleid van de MVO-club van 100. 5. Op basis van de hospitality-overeenkomst de uitvraag voor de markt gaan definiëren voor uitvoering (volgens het marktplaatsmodel maar nu met vraag). De planning is dat voor de zomer de eerste uitvraag in de markt kan worden gezet. Als onderdeel van het programma Kantoor vol Energie zal tussentijds de opgehaalde kennis worden gedeeld en kunnen nieuwe deelnemers kennisnemen van de ontwikkelde tools voor bewegen naar E=0-kantoren. Hiervoor zullen afwisselend vier keer een speakersacademy en drie keer workshopbijeenkomsten worden georganiseerd. Als onderdeel van het borgen van de opgehaalde kennis ook na 2014 zijn onder andere de volgende partijen aangesloten bij het programma Kantoor vol Energie: MVO Nederland, FMN, DGBC(BREEAM), VABI, CFPB, Corenet, IVBN, RICS en NeVaP. Verdere samenwerking met bestaande partijen die mede inhoud willen gegeven aan het programma Kantoor vol Energie zullen in het loop van jaar volgen. De huidige structuur van het programma is onderstaand weergegeven. Kantorentender Zes projecten hebben subsidie gekregen binnen het kantorenprogramma. Hieronder een overzicht van de projecten.

31


Albert Heijnweg Alliander kennishuis Zaandam Duiven

Flevogebouw Zwolle

Renoflex Delft

Stationsweg Groningen

Spanbroek Schoonste

Indiener & Contactpersoon

Cofely C. Snoek

Wolker, Wessels O. Dwars

Bemog. S.J. van Dijk

UrbanNL T. Deelstra

Van Draeckeburg R.P. Visker

Zonenergie J. Braakman

Subsidie

€ 250.000

€ 167.734,75

€ 179.095,02

€ 118.317,93

€ 250.000

€ 220.144,59

Eigenaar pand

BEPF3

Alliander

Bemog. proj. ontw.

UrbanNL

Triodos

Zonenergie

Huurder/gebruik

Cofely

Alliander

Bemog.

UrbanNL

Gasterra

Zonenergie

Marktpartijen (28)

1. Cofely 2. Ebatech

1. VolkerWessels 2. Rau Architecten 3. Fokkema & Partners (interieur) 4. Innax gebouw en omgeving 5. Boele en van Eesteren

1. Bemog. proj. Ontw. 2. Nikkels bouw 3. Seinen 4. Brenorm installatie

1. UrbanNL 2. Lakerveld (pl) 3. Aquarius (ing) 4. Cappon (adv) 5. Puttman (inst) 6. Den Butter & Voogt (bouw)

1. Bouwfonds 2. ATOsborn 3. Zwarte Hond (arch) 4. VanderWeele (adv) 5. BAM

1.TPAHG Architecten 2. Sisways (inst) 3. Mulder Obdam (bouw) 4. Schipper (bouw) 5. Schouten (inst) 6. Schadenberg

32


>>

6. Zorg: Quick start

In 2013 is een quick start gemaakt met het Energiesprong-programma gericht op zorgvastgoed. In 2012 is al een studie van TNO gedaan naar het potentieel van Energiesprong in de zorg. Dat bleek aanzienlijk. Na oriëntatie op de markt (aanbod, vraag, intermediairs, kennisinstellingen) is een oproep gedaan aan zorginstellingen die een Energiesprong willen maken. Deze oproep is enorm succesvol geweest. Binnen zes weken hadden ruim veertig (!) zorginstellingen zich gemeld, voor het grootste deel uit de verpleeg- en verzorgsector.

Carante Groep

Paletgroep/Kwadrant

HVO Querido

Vilente

RRR

Zorgpartners midden Nederland

Amstelring Habion

Stichting Wonen en Zorg Purmerend Stichting Pieter van Foreest

Ananz

Zuidwester GGZ Westelijk Noord-Brabant Woonzorgconcern IJsselheem

Zorgverlening Het Baken

Solis

Woonzorg Nederland

Lentis

Riederborgh

Attent

Cordaan

Stichting Sint Jozefoord

Sensire

Amarant

AxionContinu

Philadelphia

Florence

Abrona

de Zellingen

Wilgaerden

Brabant Zorg

Novel zorgwonen

St Maarten zorggroep

St Anna Boxmeer

Amsta

Stichting Wierde te Breda

Woonpunt Maastricht

Topaz

Evian

Cordaan

33


Doel van het programma is hetzelfde als bij andere doelgroepen: mobiliseren van vraag, mobiliseren van aanbod en partijen in een competitieve dialoog (Slim&sSnel-proces) tot optimale concepten voor renovatie van zorgvastgoed laten komen. Eind augustus is gestart met het eerste traject waarin zorginstelling Amstelring een functionele uitvraag heeft gedaan om tien gebouwen naar nul-op-de-meter te brengen. Drie consortia hebben in een competitieve dialoog integrale concepten aangeboden. Eind november is hieruit het consortium DuraVermeer-Eneco-Rodenburg geselecteerd. Met hen is vervolgens een traject gestart om tot prestatiecontracten per gebouw te komen. Kijk ter illustratie onderstaande filmpjes.

Filmpje propositie winnend consortium (klik op afbeelding)

Filmpje gunningsdag Amstelring (klik op afbeelding)

In december is een tweede traject gestart bij BrabantZorg voor een nieuwbouwlocatie in Zaltbommel. Het betreft een bedrijfsverzamelgebouw met veel gebruikers, dus veel stakeholders. BrabantZorg heeft een enorme ambitie neergelegd en wil dit gebouw nul-op-de-meter realiseren. Energiesprong begeleidt dit traject, evenals bij Amstelring, met procescoaching. Door deze procesaanpak wordt maximale innovatie uit de markt gehaald. Eind 2013 zijn de eerste contacten gelegd met consortia die buiten de lopende trajecten renovatie- of nieuwbouwconcepten ontwikkelen voor zorgvastgoed. Energiesprong heeft voor zorginstellingen een rekenmodel ontwikkeld waarmee ze kunnen zien hoeveel investeringsruimte er is op basis van de energierekening. Dit geeft handelingsperspectief aan zorginstellingen.

34


>>

7. Internationaal: Europese missie

De internationale activiteiten van Energiesprong zijn drieledig: a)

Bijdragen aan diverse IEA- taken door deelname aan bijenkomsten met experts uit

Nederland. Onder andere de monitoring-aanpak van Nederland wordt ingebracht.

b)

Peer review en opschalen Energiesprong-aanpak naar Europees niveau.

In het voorjaar zijn drie gelijksoortige programma’s als Energiesprong door Jan Willem van der Groep, Ivo Opstelten en Jasper van den Munckhof bezocht. Energiesprong reisde af naar Oostenrijk, Engeland en Noorwegen om de Energiesprong-aanpak te presenteren en te leren van de programma’s die in deze landen worden uitgevoerd. Belangrijke conclusie na deze bezoeken was dat de Energiesprongaanpak de enige integrale aanpak is, waardoor echt tekenen van transitie ontstaan. In andere landen is dat niveau nog niet bereikt. Hieruit is het idee ontsproten om Energiesprong naar Europees niveau op te schalen. In de zomer was er een wettekst in voorbereiding die de basis vormt voor een call die in het voorjaar van 2014 open staat. Het gaat om proposals die bij honorering voor honderd procent door de EU

35


gefinancierd worden. Energiesprong heeft door diverse gesprekken bij de EU en met lidstaten bereikt dat een programma zoals Energiesprong past binnen de call. Tijdens dit traject heeft kennisuitwisseling plaatsgevonden over Energiesprong met diverse landen zoals Denemarken, Frankrijk, België en Duitsland. In 2014 wordt onderzocht of Energiesprong daadwerkelijk een call in kan dienen met twee andere Europese lidstaten. c)

Bijdrage aan EU-HERB project ‘no regret’.

TNO heeft een EU-subsidie toegezegd gekregen voor hun project “HERB”. Kort samengevat wordt in dit project samengewerkt met veel Europese partners en worden op Europese schaal renovatieconcepten ontwikkeld, gedemonstreerd en gemonitord op prestaties. Energiesprong neemt een deel van de contrafinanciering op zich (maximaal 150.000 euro).

36


8. Kennismakelen >>

Het kennis- en leerprogramma is in 2013 beëindigd. Na twee niet succesvolle pogingen onze rol in de markt te vinden hebben we besloten om ons te richten op het “makelen” van de ervaringen in onze projecten naar partijen die hier relevante kennisproducten van kunnen maken. Er zijn ondanks de koerswijziging bij het kennis- en leerprogramma wel resultaten te noemen: >> Masterclass Slim&Snel met ruim honderd bezoekers begin september.

>> Kennishub voor woningcorporaties met alle relevante documenten uit het Energiesprong-corporatieprogramma online. >> Een leergang waarin vragers en aanbieders met elkaar een concrete casus verder hebben gebracht. >> Cursus Energieneutrale woningrenovatie voor en door BNA.

>> Cursussen voor particulieren over hoe de woning naar energieneutraal te brengen.

>> Bijeenkomst en gesprekken met diverse kennisinstellingen om te inventariseren wie welke kennis en ervaring van Energiesprong wil gebruiken ten behoeve van het maken van kennisproducten. >> Groot aantal presentaties op congressen en evenementen over het perspectief van Energiesprong. Er ontstaat tevens een olievlekwerking door de publiciteit rondom de Stroomversnelling doordat veel mensen in de bouw direct of indirect bij Energiesprong betrokken zijn geweest. Het gesprek gaat steeds vaker over nul-op-de-meter en het perspectief dat door dealmaking werkelijkheid wordt. Doordat Energiesprong met veel zzp-ers werkt in een netwerkorganisatie nemen deze mensen het gedachtengoed mee naar hun andere opdrachten, of als ze werkzaam zijn voor een werkgever, terug naar hun organisatie.

37


9. Retail >>

In overleg met onze opdrachtgever is in het voorjaar 2013 besloten om niet verder te gaan met het programma gericht op de retail in verband met gebrek aan belangstelling van retailers voor winkelrenovatie met hoge energieambities.

>>

10.

Communicatie

38


Rapportage Energiesprong 2013: > van Pionieren naar Dealmaking

Recommend Documents