RAPPORT betreffende de onderzoeksopdracht inzake toelage aan de OCMW’s om de sociale en de culturele participatie en ontplooiing van hun cliënten te bevorderen op vraag van POD MI Maatschappelijke Integratie, Armoedebestrijding en Sociale Economie
Brussel, 29 juni 2004 Ann Clé en Lamia Mechbal
Kunst en Democratie/Culture et Démocratie
Wij danken de OCMW-voorzitters en –secretarissen, de OCMW-cliënten, de culturele actoren en maatschappelijk werkers voor de medewerking, de leden van de administratie en van het kabinet, POD MI Maatschappelijke Integratie voor de begeleiding, mevrouw Marie Arena, Minister van Ambtenarenzaken, Maatschappelijke Integratie en Grootstedenbeleid
2
INHOUDSTAFEL
INLEIDING ____________________________________________9 I. THEORETISCH KADER______________________________12 I. 1. Kansarmoede en participatie ____________________________________12 I. 1. 1. Een verhaal________________________________________________12 I. 1. 2. Situering van een discours ____________________________________13 I. 1. 2 .a. Armoede en participatie __________________________________13 I. 1. 2. b. Positieve effecten van participatie __________________________14 I. 1. 2. c. Participatiebevorderende acties en initiatieven_________________15 I. 1. 2. d. Een nieuw KB ter bevordering van de participatie van OCMWcliënten ______________________________________________________17 I. 2. Sociale en culturele ontplooiing __________________________________18 I. 2. 1. Van ‘cliënt’ naar ‘gebruiker’ __________________________________19 1. 2. 2. Van hulpverlening naar sociale actie____________________________20
II. ONDERZOEKSONTWERP ___________________________22 II. 1. Situering van de onderzoeksopdracht ____________________________22 II. 2. Doelstellingen van de opdracht __________________________________22 II. 3. Methodologie_________________________________________________23 II. 4. Voorbereiding van de studie ____________________________________26 II. 4. 1. Inventaris ________________________________________________26 II. 4.2. De tussentijdse rapporten (Vlaanderen) __________________________29 II. 4. 3. De tussentijdse rapporten (Wallonië en Brussel) __________________41 II. 4. 3. a. Indeling van de rapporten ________________________________42 II. 4. 3. b. Thema’s _____________________________________________42 II. 4. 4. Vragenlijst________________________________________________45 II. 4.5. Respondenten______________________________________________46
3
II. 4. 6. Steekproef (Vlaanderen) _____________________________________46 II. 4. 7. Steekproef (Wallonië en Brussel) ______________________________48 II. 4. 8. Onderzoeksverloop (Vlaanderen) ______________________________49 II. 4. 8 a. Overzicht van de bevraagde Vlaamse gemeenten en respondenten _49 II. 4. 8. b. Verloop van de interviews in de Vlaamse OCMW’s ___________52 II. 4. 9. Onderzoeksverloop (Wallonië en Brussel) _______________________53 II. 4. 9.a. Geselecteerde gemeenten voor het Waalse Gewest en Brussel ____53 II. 4. 9.b Verloop van de interviews in de Waalse en Brusselse OCMW’s ___55
III RESULTATEN _____________________________________57 III. 1. Analyse van de interviews (Vlaanderen)__________________________57 III. 1. 1. Waardering van de subsidie__________________________________57 III. 1. 2. Opmerkingen bij de subsidie _________________________________61 III. 1. 2. a. Subsidiebedrag________________________________________61 III. 1. 2. b. Twee schijven ________________________________________63 III. 1. 2. c. Verdeelsleutel cliënten__________________________________65 III. 1. 2. d. Doelgroep ___________________________________________67 III. 1. 2. e. Eenmaligheid van de subsidie ____________________________69 III. 1. 2. f. Onduidelijkheid _______________________________________70 III. 1. 3. Verleden ________________________________________________71 III. 1. 3. a. Bestaat de nood al langer? _______________________________71 III. 1. 3. b. Waren de OCMW’s in het verleden reeds actief op deze vlakken?72 III. 1. 3. c. Waren de bereikte cliënten in het verleden reeds actief? ________74 III. 1. 4. Factoren en criteria die meespeelden bij de besteding van de middelen 76 III. 1. 5. Doelgroep _______________________________________________79 III. 1. 6. Besluitvorming ___________________________________________81 III. 1. 6. a. Beslissingen met betrekking tot de subsidie _________________81 III. 1. 6. b. Intern reglement_______________________________________85 III. 1. 7. Communicatie ____________________________________________89 III. 1. 7. a. Interne communicatie __________________________________89 III. 1. 7. b. Communicatie naar cliënten _____________________________90
4
III. 1. 7. c. Communicatie naar derden ______________________________93 III. 1. 8. Samenwerkingsverbanden ___________________________________95 III. 1. 9. Evaluatie _______________________________________________104 III. 1. 9. a Evaluatie en bemerkingen uit afgelopen periode _____________104 III. 1. 9. b. Effecten van de maatregel ______________________________110 III. 1. 10 Noden _________________________________________________113 III.1.11 Toekomstplannen _________________________________________115 III. 2. Analyse van de interviews (Wallonië en Brussel)__________________119 III. 2.1. Chronologie _____________________________________________119 III. 2.2. Waren de OCMW’s goed geïnformeerd? _______________________121 III. 2.2.a Algemeen ____________________________________________121 III. 2. 2.b Interne communicatie __________________________________123 III. 2. 3 Communicatie naar cliënten _________________________________125 III. 2.4. Subsidie ________________________________________________129 III. 2.4.a. Timing van de subsidie _________________________________129 III. 2.4.b. Jaarlijks terugkerende susbsidie __________________________131 III. 2.5. Gerealiseerde activiteiten ___________________________________131 III.2.6. Begeleiding van de gebruikers _______________________________135 III. 2.7. Doelgroep _______________________________________________138 III. 2. 7. a. Financiële bijdrage van het doelpubliek ___________________139 III. 2. 7. b. Discriminatie van het publiek ___________________________140 III. 2. 8. Problemen bij het aanwenden van de subsidie __________________142 III. 2.9. Evaluatie van de subsidie door actoren in het werkveld en gebruikers 142 III. 2.10. Enkele bemerkingen ______________________________________143 III. 2. 11. Vooruitzichten __________________________________________143
IV. COLLOQUIUM ___________________________________145 IV. 1. Samenvatting van het colloquium ______________________________145 IV. 1. 1. Voorstelling en doelstellingen van het Koninklijk Besluit _________145 IV. 1. 2. Respect: Kunst en de strijd tegen uitsluiting – 25 jaar ervaring in GrootBrittanië _______________________________________________________148
5
IV. 1. 3. Sterkere banden, betere toegankelijkheid. Een onderzoek naar de sociale impact van sport ________________________________________________153 IV. 1. 4. Ervaring van de ‘Banlieues d’Europe'_________________________154 IV. 2. Workshops colloquium _______________________________________157 IV. 2. 1. Samenvatting van de workshops (Vlaanderen) __________________157 Workshop 1. Het belang van een lokaal draagvlak ____________________157 Workshop 2. Tussen droom en werkelijkheid ________________________158 Workshop 3. Het stimuleren en begeleiden van de doelgroep____________161 Workshop 4. Sport als hefboom __________________________________163 IV. 2. 2. Samenvatting van de workshops (Wallonië en Brussel) ___________164 Workshop 1. Sportactiviteiten: een nieuw perspectief voor sociale integratie ____________________________________________________________164 Workshop 2. Hoe kunnen cliënten bewustgemaakt en begeleid worden?___165 Workshop 3. Culturele projecten voor, door en met cliënten ____________167 Workshop 4. Partnerschap met de plaatselijke sociale en culturele operatoren ____________________________________________________________169 IV. 3. Cases uit het colloquium (Vlaanderen) __________________________170 IV. 3. 1. OCMW Eeklo ___________________________________________170 IV. 3. 2. OCMW Brugge __________________________________________172 IV. 3. 3. OCMW Ronse ___________________________________________173 IV. 3. 4. OCMW Sint-Niklaas ______________________________________174 IV. 3. 5. Het project ‘Een paar apart’ van vzw Recht-Op (Antwerpen) ______175 IV. 3. 6. De Factor Y (Leuven) _____________________________________176 IV. 4. Cases uit het colloquium (Wallonië en Brussel) ___________________177 IV. 4. 1. Het OCMW van Montigny-Le-Tilleul – De gemeentelijke bibliotheek ______________________________________________________________177 IV. 4. 2. Het OCMW van Sambreville – “Tous à vélo” Fietsrally __________178 IV. 4. 3. Het OCMW van Namen – Poppentheater ‘Des Fils et des Mains’ __182 IV. 4. 4. Het OCMW van Bergen – Een methodologische referentie. _______184 IV. 5. Andere good-practices (Vlaanderen)____________________________188
6
IV. 5. 1. OCMW Dendermonde ____________________________________188 IV. 5. 2. OCMW Wezembeek-Oppem _______________________________189 IV. 5. 3. OCMW Ichtegem ________________________________________190 IV. 5.4 . OCMW Kortrijk _________________________________________191 IV. 5. 5. OCMW Genk (1)_________________________________________192 IV. 5. 6. OCMW Genk (2)_________________________________________193 IV. 5. 7. OCMW Mol ____________________________________________194 IV. 5. 8. OCMW Sint-Truiden______________________________________195 IV. 5. 9. Girl Power (Brussel) ______________________________________196 IV. 5. 10. Dorpshuis ‘De Duizendpoot’ (Rupelmonde)___________________197 IV. 6. Andere good-practices (Wallonië, Brussel, buitenland) ____________199 IV. 6. 1. Straattheater – OCMW van Bergen___________________________199 IV. 6. 2. Maison des Arts et du Patrimoine Social – OCMW van Morlanwelz_199 IV. 6. 3. Carte Déclic – OCMW van Charleroi _________________________201 IV. 6.4. De vzw Article 27 ________________________________________201 IV. 6. 5. 'Bar à soupe' – OCMW van Chimay __________________________202 IV. 6. 6. vzw Ateliers de la Banane – Brussel __________________________203 IV. 6. 7. 'Agenda culturel' – OCMW van Ans__________________________204 IV. 6. 8. VZW Miroir Vagabond: Kunst en armoede in landelijke gebieden __204 IV. 6. 9. Netwerk 'Capacitation Citoyenne' ____________________________205 IV. 6. 10. Living Heritage – KBS ___________________________________206
V. VOORSTELLEN EN AANBEVELINGEN ______________206 V.1. Voorafgaande bedenkingen ____________________________________207 V. 1. 1. Tijdsdruk en hoge werklast__________________________________207 V. 1. 2. Lokale context ___________________________________________207 V. 2. Voorstellen en aanbevelingen voor het beleid _____________________208 V. 2. 1. Benaming subsidie ________________________________________209 V. 2. 2. De regelgeving ___________________________________________209 V. 2. 2. a. Het subsidiebedrag ____________________________________209 V. 2. 2. b. Twee schijven ________________________________________210
7
V. 2. 2. c. Verdeelsleutel voor cliënten _____________________________211 V. 2 .2. d. De doelgroep_________________________________________211 V. 2. 2. e. Eenmaligheid van de maatregel __________________________212 V. 2. 2. f. Duidelijkheid _________________________________________214 V. 2. 3. Samenwerkingsverbanden __________________________________214 V. 2. 4. Omkadering _____________________________________________215 V. 2. 5. Personeel________________________________________________217 V. 3. Voorstellen en aanbevelingen voor de praktijk ____________________218 V. 3. 1. Inleiding ________________________________________________218 V. 3. 2. Voorstellen en aanbevelingen voor de praktijk __________________219 V. 3. 2. a. Besluitvorming: wie en hoe?_____________________________219 V. 3. 2 .b. Het belang van visie ___________________________________220 V. 3. 2. c. Delen van deskundigheid en expertise _____________________221 V. 3. 2. d. Samenwerking _______________________________________221 V. 3. 2. e. Doelgroep ___________________________________________222 V. 3. 2. f. Activiteiten, initiatieven, projecten ________________________223 V. 3. 2. g. Communicatie over de maatregel _________________________225 V. 3. 2. h. Opvolging ___________________________________________227 V.3.2.i Financieel _____________________________________________227 V. 3. 2. j. Laagdrempelig werken _________________________________228 V. 3. 2. k. Planmatig werken _____________________________________230
VII. BIBLIOGRAFIE ___________________________________234
8
INLEIDING
De opdracht die door de POD Maatschappelijke Integratie werd toevertrouwd aan Kunst en Democratie/Culture et Démocratie, bestond erin te onderzoeken hoe de subsidie – die aan de OCMW’s werd toegekend via het Koninklijk Besluit van 8 april 2003 voor het stimuleren van de sociale en culturele participatie en ontplooiing van hun gebruikers – door de politieke verantwoordelijken, maatschappelijk werkers en gebruikers van de OCMW's werd onthaald. Hoe werd de subsidie gewaardeerd? Welke activiteiten werden bij voorkeur georganiseerd? Hoe werden de gebruikers geïnformeerd over het bestaan van de subsidie? Wat heeft de subsidie de gebruikers bijgebracht? Wat zijn aandachtspunten voor het beleid en voor de OCMW’s bij het uitbouwen van een duurzame werking op vlak van participatie? Vele vragen waarop we hebben geprobeerd een antwoord te formuleren. Deze opdracht sluit nauw aan bij de doelstellingen van Kunst en Democratie/Culture et Démocratie en ligt in het verlengde van het actieterrein van de organisatie. Sinds 1993 legt Kunst en Democratie/Culture et Démocratie de nadruk op de rol die kunst speelt bij de ontwikkeling van het individu alsook op de nood aan een centrale plaats voor cultuur in onze maatschappij. Ingaan tegen het culturele deficit dat onze maatschappij kenmerkt en het democratische deficit dat eigen is aan het culturele leven in ons land, is een blijvend aandachtspunt. Kunst en Democratie/Culture et Démocratie stimuleert de participatie van allen aan het culturele leven, daarbij rekening houdend met de eigenheid en specifieke noden van bijzondere doelgroepen, en wijst elke vorm van uitsluiting af. De organisatie wil vooral ook de sociale, culturele en andere actoren op hun verantwoordelijkheid wijzen. De subsidie die aan de OCMW's werd toegekend is een belangrijke stap vooruit bij het bereiken van al deze doelstellingen. Bij de uitvoering van de evaluatieopdracht bestond een eerste fase uit de analyse van de tussentijdse rapporten die de OCMW’s moesten insturen om een tweede subsidieschijf te bekomen. Deze analyse gaf aanleiding tot een bijna volledige inventaris van alle
9
activiteiten die met de subsidie werden gerealiseerd. Aan de hand van dat eerste overzicht konden we de te onderzoeken thema's en de te bevragen actoren determineren. Op basis van de informatie die de inventaris levert, werd ook een steekproef samengesteld en een vragenlijst opgesteld. De interviews hadden plaats tussen eind februari en midden april 2004 in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Op basis van deze gesprekken werd ook een colloquium georganiseerd, waar de bijna driehonderd aanwezigen nieuwe praktijken en informatie konden uitwisselen. Het onderzoekstraject werd begeleid en bewaakt door een begeleidingscomité samengesteld uit ambtenaren en medewerkers van het kabinet van de Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke Integratie. Zelf hebben we meerdere werkvergaderingen gehouden met onze partners (HIVA, Article 27, vzw Union des Villes et Communes Wallonnes, vzw ‘Sport de quartier’, VVSG, Cultuur Lokaal, enz.). Dit rapport bevat vijf hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk biedt een theoretisch kader. Enerzijds staan we in dit hoofdstuk stil bij de toegenomen aandacht voor participatie van kansarme doelgroepen en het hele discours dat daarmee verbonden is. Anderzijds worden enkele begrippen zoals 'armoede', 'gebruiker' en 'sociale actie' verduidelijkt. Het tweede hoofdstuk belicht het verloop van onze werkzaamheden, zowel vanuit kwalitatief als vanuit kwantitatief oogpunt. Het derde hoofdstuk geeft een overzicht van de resultaten van het onderzoek. De behandelde thema's worden hier besproken. Elke onderdeel wordt afgesloten door een kader met een samenvatting van onze analyse.
10
Het vierde hoofdstuk is gewijd aan het colloquium. Een eerste gedeelte geeft een overzicht van de lezingen. In een tweede luik staan we stil bij de workshops, in een derde deel worden good-practices toegelicht. Het vijfde hoofdstuk bevat de voorstellen en aanbevelingen die uit het onderzoek en de analyse naar voren kwamen.
11
I. THEORETISCH KADER I. 1. KANSARMOEDE EN PARTICIPATIE I. 1. 1. EEN VERHAAL Voor ons gezin is er geen mogelijkheid tot ontspanning. Een gewoon gezin doet nu en dan een uitstapje, vandaag naar Walibi, morgen naar Overmere. Maar in de samenleving is het niet zo dat wij ergens naartoe kunnen gaan. Vakantie, een uitstapje, toneel, wij mogen het vergeten. We zouden gaan als de prijzen wat schappelijker waren. Maar de kleren spelen ook een rol. De mensen die naar een vertoning gaan, dragen dan mooie kleren. En wij zitten daar dan. ‘Ik ga dan liever niet’, reageert iemand. Ik ga niet graag als ik mij niet op mijn gemak kan voelen. Ze zouden mij zitten bekijken zoals overal. Neem dat je met drie kinderen eens naar toneel wil gaan, of naar een film, of dat je een uitstap wil doen. Dat is twee dagen eten dat je uitgeeft, en dat houdt je thuis. Ik zou mijn gezin eens een plezier willen doen. Eens kunnen zeggen: ‘Kom, we gaan ergens naartoe, naar zee of zo’. Ik zou ze echt een keer gelukkig willen maken. Al die dingen zijn plezierig voor de kinderen. Ze hebben dan ook een beetje contact. Maar het blijft bij beloven. Het maakt je triestig als je dat aan je kinderen niet kan geven. Anderen vertellen dat ze hier of daar naartoe geweest zijn. Voor ons gaat dat niet. We hebben juist genoeg om een maand rond te komen of nog niet. Wij, vrouwen hebben altijd ons werk. Maar als een man een hele dag thuis zit en geen hobby heeft, dan zit hij te denken aan dingen waaraan hij beter niet denkt. Het is niet goed, zo hele dagen moeten thuis zitten. Dat maakt agressief. Als je nooit ontspanning hebt, geraak je op van de zenuwen. Ook onze kinderen kunnen weinig deelnemen aan het ontspanningsleven. Sport is uitgesloten voor de kinderen. Mijn dochter zou graag een gevechtsport doen, maar het kan niet. Het is het er naartoe gaan, de start, die zoveel kost. Uniform, verzekering, lidgeld, zakgeld… Wij vinden het heel belangrijk dat de kinderen naar de jeugdbeweging kunnen gaan. Thuis kunnen ze zich niet uitleven, omdat er te weinig ruimte is. Ze lopen dan op straat en leren er al wat niet deugt. In de jeugdbeweging staan ze onder begeleiding. Ze leren er verantwoordelijk zijn en op eigen benen te staan. Maar het lukt zo weinig. Daarom kunnen wij er niet over meespreken. (Uit ‘Een volwaardige plaats voor alle gezinnen in de samenleving’, BMLK, 1994)
12
I. 1. 2. SITUERING VAN EEN DISCOURS
I. 1. 2 .A. ARMOEDE EN PARTICIPATIE
“Armoede is een netwerk van sociale uitsluitingen dat zich uitstrekt over meerdere gebieden van het individuele en collectieve bestaan. Het scheidt de armen van de algemeen aanvaarde leefpatronen van de samenleving. Deze kloof kunnen ze niet op eigen kracht overbruggen.” (Vranken, Geldof, Van Menxel, 1998) In navolging van Vranken, Geldof en Van Menxel vertrekken we vanuit bovenstaande definitie van armoede. We beschouwen armoede dus als een geheel van onderling verbonden uitsluitingen, waaruit de betrokkene niet zomaar kan ontsnappen. Armoede omvat volgens deze visie veel meer dan enkel een economisch aspect. Traditioneel wordt vanuit het beleid inzake armoedebestrijding de klemtoon gelegd op aspecten als huisvesting, arbeid en gezondheidszorg. Pas in 1994 gingen hier en daar de ogen open toen in het Algemeen Verslag over de Armoede zo pijnlijk duidelijk te lezen stond hoe kansarmen de culturele uitsluiting als veel erger ervaren dan al de rest. ‘Men crepeert van eenzaamheid en verveling vooraleer te creperen van de honger’. (Nyrinckx, Carton, 1994) Het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing staat sinds 1994 ingeschreven in de Belgische Grondwet. In paragraaf 5 van artikel 23 staat bepaald dat iedereen ‘het recht heeft op culturele en maatschappelijke ontplooiing’. In de praktijk kan men spijtig genoeg vaststellen dat dit recht bij velen nog geen verworvenheid is. Recent wetenschappelijk onderzoek drukt ons met de neus op de feiten en toont aan dat participatie sociaal ongelijk verdeeld is (Van Regenmortel, 1991; Jacobs & Stoffelen, 1998). Lager opgeleiden nemen minder deel aan het culturele en commerciële uitgaansleven zoals bioscoopbezoek, toneel en museumbezoek. Ze participeren ook minder aan het
13
verenigingsleven, het vakantie- en sportgebeuren en het vrijwilligerswerk en ze lezen minder (Bollaert, Stoffen, De Knop, e.a., 2000). Het blijkt vooral de lagere sociale klasse te zijn die weinig of niet participeert. Het niet participeren aan culturele activiteiten zou dan ook samenhangen met een aantal factoren die mensen in armoede lijken te cumuleren. Volgens Ganzeboom (1989) is de culturele competentie van het publiek de belangrijkste factor voor het al dan niet participeren. Jacobs en Stoffelen (1998) stellen dat die competentie wordt bepaald door het opleidingsniveau, het milieu van herkomst en de vroegere deelname aan culturele activiteiten. Ook de culturele socialisatie in het ouderlijk milieu wordt aangehaald als een bepalende factor. Culturele participatie is volgens hetzelfde onderzoek afhankelijk van statusoverwegingen en van gedragsbevestiging door de groep waartoe men behoort. De beschikbare tijd van het doelpubliek en de financiële bestedingsruimte zijn ook van invloed, in die zin dat mensen met weinig tijd en/of weinig geld aanzienlijk minder participeren. Tenslotte zou er ook een verband bestaan tussen participatie, bereikbaarheid van het aanbod en de mobiliteit van het publiek. Opvallend is dat het juist armen zijn die al de bovengenoemde factoren cumuleren. Dat blijkt niet anders voor de sportieve dan voor de culturele participatie. Een aantal publicaties in België en in het buitenland wijzen ook hier op het bestaan van grote ongelijkheden tussen verschillende groepen van de samenleving (Bodson et al, 1997, De Knop, Elling, 2000). Onder andere immigranten en kansarmen zouden weinig of niet actief zijn op sportief vlak (Vincke, Cloes, 2004).
I. 1. 2. B. POSITIEVE EFFECTEN VAN PARTICIPATIE
Het niet participeren van kansarme doelgroepen werd gedurende lange tijd aanvaard, niet eens echt opgemerkt. Er is echter hoe langer hoe meer een duidelijke tendens om deze uitsluiting te problematiseren. Het participeren op cultureel, sportief en in ruimere zin op sociaal vlak, blijkt positieve effecten te hebben voor de deelnemer. Door niet deel te
14
nemen, blijven verschillende, veelal kansarme, doelgroepen van deze effecten verstoken, terwijl ze net voor hen als hefboom kunnen worden gebruikt. Onderzoek en verschillende publicaties geven ons een overzicht van de positieve effecten van participatie op meerdere vlakken. Cultuurparticipatie zou volgens Blokland (1992) de keuzemogelijkheid en bijgevolg de individuele autonomie van individuen vergroten doordat ze op die manier met alternatieven worden geconfronteerd. Vanmolkot (2001) en de Beweging van Mensen met een Laag inkomen en Kinderen (2000) hebben het over gemeenschapsvorming, Blokland (1992) en Willaert (2001) halen aan dat participatie en emancipatie hand in hand gaan… Ook het groots opgezette onderzoek van Matarasso (1997, 1998) toont een positieve impact op de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers (zoals interesse voor opleiding, ontwikkelen van sociale vaardigheden en van creativiteit, opbouwen van sociale netwerken en van vertrouwen, verbeteren van de levenskwaliteit) en anderzijds op de gemeenschapsversterkende aspecten (‘sociale inclusie’, beeldvorming en identiteit, empowerment van de gemeenschap) (Demeyer, Van Pee, 2003). Ook aan sportparticipatie worden meerdere positieve effecten toegeschreven. Sport kan efficiënt zijn als preventie voor misdaad en vandalisme. Via de lokale organisatie van sportactiviteiten kan men leiderschapskwaliteiten ontwikkelen, hetgeen de zelfwaardering en het zelfvertrouwen versterkt. Sportbeoefening kan aanleiding geven tot het participeren in nieuwe netwerken. Omdat sport aanspraak kan maken op prestige, biedt het vrijwilligerswerk in de sport bovendien een kanaal voor het bevorderen van zelfwaardering en sociale gerichtheid (Vincke, Cloes, 2004).
I. 1. 2. C. PARTICIPATIEBEVORDERENDE ACTIES EN INITIATIEVEN
De combinatie van de vaststelling dat kansarmen weinig of niet participeren en de positieve effecten die aan participatie worden toegeschreven, heeft gelukkig geleid tot actie op verschillende terreinen en vanuit verschillende hoeken.
15
Het Algemeen Verslag over de Armoede (Nyrinckx, Carton, 1994) gaf reeds een belangrijk signaal en was de katalysator van tal van initiatieven, ook op beleidsniveau. De VICA Themagroep Cultuur en Sport zag het licht, de Koning Boudewijnstichting ondernam een en ander samen met Kunst en Democratie en binnen het Vlaams Parlement werd de Ad Hoc Commissie Armoede en Sociale Uitsluiting in het leven geroepen. Ook het lokale beleid kreeg interesse, en dit voornamelijk in het kader van het Sociaal Impulsfonds. Op Vlaams niveau werd medio 2000 een experimentele subsidielijn voor sociaal-artistieke projecten gelanceerd door toenmalig minister van Cultuur, Bert Anciaux. Vandaag opent het nieuwe decreet op het lokale cultuurbeleid nieuwe poorten voor gemeenten en steden. Ook het Fonds Verhoging Cultuurparticipatie wil een bijdrage leveren aan een democratisering van cultuurdeelname. Wat betreft sporttoeleiding is het vooral de Koning Boudewijnstichting die een voortrekkersrol speelde. Via de programma’s ‘Jeugd en Sport’, ‘Sportclubs bekennen kleur’ en ‘Buurtsport’, werden tal van mogelijkheden aangeboden aan jonge allochtonen. Dankzij deze initiatieven hebben gemeenten, sportclubs en federaties, scholen, jongerenverenigingen en buurtcomités een actieve bijdrage geleverd. (Vincke, Cloes, 2004) In de schoot van de Stichting werd onlangs ook het ‘Nike Fonds’ gelanceerd voor de ondersteuning van projecten die vooral gericht zijn op jongeren en die sport willen gebruiken als een ‘katalysator voor de maatschappelijke integratie’. Dit fonds wil initiatieven steunen waarbij jongeren uit minderheidsgroepen, met een handicap of uit achtergestelde milieus of buurten, betrokken zijn. (Vincke, Cloes, 2004) Ook in het jeugdwerk zien we een (voorzichtige) toegenomen aandacht voor kansarme doelgroepen. Verschillende jeugdbewegingen hebben bijvoorbeeld een eigen solidariteitsfonds (financiële hulp aan groepen die in kansarme buurten gevestigd zijn) of zetten in stedelijke gebieden ondersteunende beroepskrachten in. Zo komt het Solidariteitsfonds van Chirojeugd Vlaanderen bijvoorbeeld tussen bij lidgeld, aankoop uniform , bijdrage voor bivak, enzovoort. (KBS, werknota cultuur, 2001)
16
Het nieuw decreet lokaal jeugdwerkbeleid reikt eveneens belangrijke instrumenten aan om op systematische wijze aan de verhoogde maatschappelijke aandacht voor kansarmoede gevolg te geven. In het kader van vakantieparticipatie werd recent het Steunpunt Vakantieparticipatie opgericht in de schoot van Toerisme Vlaanderen. In samenwerking met sociale organisaties en OCMW’s brengt het Steunpunt personen en groepen die recht hebben op het sociaal tarief, in contact met toeristische partners. In 2003 werden reeds ongeveer 5000 mensen via deze werkwijze bereikt. Ook het decreet ‘Toerisme voor allen’ moet nieuwe kansen creëren om toerisme ook voor kansarme doelgroepen toegankelijk te maken.
I. 1. 2. D. EEN NIEUW KB TER BEVORDERING VAN DE PARTICIPATIE VAN OCMW-CLIËNTEN
Duidelijk is dat de nieuwe subsidielijn van de federale regering waarover we het in deze studie hebben, geen geïsoleerd gegeven is, en dat ook niet kan zijn. Op initiatief van de federale minister van Sociale Integratie werd op 8 april 2003 een nieuw Koninklijk Besluit goedgekeurd. Dit betreffende KB regelt de toekenning van een subsidie van 6.200.000 euro aan de Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn. Deze middelen hebben als doelstelling de sociale, culturele en sportieve participatie van OCMW-cliënten te bevorderen. Dit is dan ook een belangrijk signaal van de minister maar vooral een grote uitdaging voor de OCMW’s om nu ook op structurele wijze op lokaal bestuursniveau, samen met andere partners, een nieuwe dynamiek op gang te brengen en bestaande dynamieken te versterken.
17
I. 2. SOCIALE EN CULTURELE ONTPLOOIING (…) “Omdat culturele participatie ingaat tegen de passieve en consumptiegerichte benadering van cultuur, blijft ze de beste waarborg voor politiek burgerschap want ze garandeert integratie, erkenning en solidariteit.” (Van Der Gucht, 2002: 118) Om de betekenis van het begrip ‘sociale en culturele ontplooiing’ in het kader van dit onderzoek te begrijpen, gingen we ons licht opsteken bij hetgeen Claude Javeau in 1994 over dit onderwerp schreef. “Tijdens de 19e en 20e eeuw lag het accent vooral op de collectieve emancipatie van het ‘volk’. Die doelstelling was een erfenis uit de tijd van de Verlichting. Momenteel heeft het concept ‘individuele emancipatie’ dat van collectieve emancipatie ruimschoots verdrongen. Dat is wellicht te verklaren door het feit dat in onze huidige samenleving de fundamentele rechten van burgerschap en bescherming – als gevolg van de uitbreiding van de werkende bevolking – voor de meeste mensen verworven lijken te zijn. In die samenleving heeft de ontwikkeling van vrijetijdsactiviteiten – vooral gebaseerd op ontspanning – ertoe bijgedragen dat het beeld van een hedonistisch individu, als onderdeel van een versplinterde massa, werd omgevormd tot dat van passieve consumenten van een cultuur waarin de media dominant aanwezig zijn. Deze individualistische ingesteldheid van de samenleving die soms ‘postmodern’ wordt genoemd, gaat hand in hand met een blijvende nadruk op de egalitaristische dimensie van de collectieve voorzieningen. Dat egalitarisme ondersteunt de eis tot ontplooiing, die tegelijkertijd wordt begrepen als een recht van elk individu in het bijzonder. Het concept ‘ontplooiing’ betekent op cultureel gebied de erkenning van het recht op een specifieke identiteit die echter niet meer wordt gezien als een veronderstelling, maar als een eis. Het concept ‘identiteit’ is een particularistisch begrip dat wordt gedefinieerd tegenover andere identiteiten, terwijl het concept ‘burgerschap’ een universele draagwijdte heeft. Sociale ontplooiing omvat meer bepaald de erkenning van het recht op huisvesting, vorming, werk, consumptie, enz. en verwijst naar het concept van de burger als producentconsument. Gelijkheid van rechten volstaat hier niet langer om die rechten ook te
18
ondersteunen. We lijken te evolueren naar een vorm van gelijkheid op het gebied van resultaten. Bovendien zou die ‘gelijkheid van resultaten’ op individualistische wijze moeten worden gerealiseerd.” (Javeau, Cl., 1995: 274-276) Deze tamelijk lange inleiding over het begrip sociale en culturele ontplooiing moet ons in staat stellen enkele nuances aan te brengen bij de benadering van dit concept. Ontplooiing betekent niet voor iedereen hetzelfde en de auteur legt dan ook de nadruk op het feit dat “sociale ontplooiing moet worden begrepen als à la carte”. Dat houdt in dat elke individuele burger, rekening houdend met zijn persoonlijke kenmerken, de mogelijkheid moet krijgen om in zijn huisvesting, vorming, consumptie, werk, ontspanning, de projectie van zijn persoonlijke beweegredenen te kunnen terugvinden” (Javeau, Cl., 1995: 278). Doorheen dit rapport zal de kwestie van de persoonlijke motivatie van de verschillende doelgroepen van het OCMW dan ook dikwijls aan bod komen. Die persoonlijke, en dus individuele motivatie moet voortdurend worden verenigd met het begrip gelijkheid, dat werd ter sprake gebracht door Claude Javeau, met betrekking tot het recht op sociale en culturele ontplooiing van kansarmen of kwetsbare groepen in de samenleving. Dat brengt ons bij het volgende punt, namelijk de verschuiving van het begrip 'cliënt' naar dat van 'gebruiker', waarbij de laatste term wel degelijk rekening houdt met het principe van de persoonlijke motivatie.
I. 2. 1 VAN ‘CLIËNT’ NAAR ‘GEBRUIKER’ Volgens Claude Javeau “zijn de verschillende specifieke rechten (van de burgers) gewijzigd overeenkomstig een bepaalde consumentenlogica. Het consumentisme, dat ontsproot
in
de
jaren
zestig
van
de
twintigste
eeuw,
heeft
het
begrip
‘consumentenrechten’ ruimschoots overschreden. Het omvat eveneens onderwijs, vrije tijd, huisvesting en vervoer. In zijn hoedanigheid van consument beschouwt de burger zich voortaan niet alleen meer als cliënt van de diverse instellingen die hem goederen of diensten leveren, maar veeleer als een cliënt met specifieke, systematisch erkende rechten,
19
wat een verschuiving naar het begrip gebruiker met zich meebrengt.” (Javeau, Cl., 1995: 278-279) In de context die ons aanbelangt is het toegankelijker maken van sport, ontspanning en cultuur geen automatische garantie op een grotere participatie van cliënten van OCMW's aan sociale en culturele voorzieningen. Daarom proberen talrijke instellingen, waaronder de OCMW's, de participatie van hun cliënten/gebruikers te bevorderen via het inrichten van activiteiten die rekening houden met hun specifieke eigenschappen. De instelling waarvan de cliënt/gebruiker afhangt, moet hem de nodige menselijke en andere middelen ter beschikking stellen om die participatie goed te laten verlopen. Deze subsidie zou aan dat bewustwordingsproces moeten bijdragen. In ruil moet de cliënt/gebruiker zijn goede wil tonen: via een sterke betrokkenheid moet hij zich de vraag stellen welke zijn motivaties zijn om deel te nemen aan de uitwerking van het aanbod van de instelling. Daarom moet de cliënt, die nu gebruiker is geworden, een bepaalde code naleven, bijvoorbeeld, op tijd zijn, deelnemen aan bepaalde werkvergaderingen, voorstellen doen, enz. zodat zijn participatie een persoonlijk en sociaal succes wordt. In de praktijk wordt het begrip participatie door de actoren in het werkveld dikwijls begrepen als een katalysator die de gebruiker de mogelijkheid geeft de verschillende stappen van zijn eigen sociale of professionele (her)integratie te realiseren.
1. 2. 2. VAN HULPVERLENING NAAR SOCIALE ACTIE Historisch gezien zijn de OCMW's de erfgenamen van de Commissies voor Openbare Onderstand. Ze ontstonden vanuit de ideeën van de Franse Revolutie en waren belast met de concretisering van de paternalistische visie op het begrip solidariteit. De OCMWwet van 1976 vormde een belangrijk keerpunt in het ‘ancien régime’ van de openbare liefdadigheid uit die tijd. Tot in de jaren tachtig beperkte de sociale hulpverlening zich voornamelijk tot het bieden van noodoplossingen. Het was niet de bedoeling de armoede te bestrijden, maar veeleer ze in de hand te houden. De economische crisis was, samen met de financiële crisis bij de overheid, bepalend bij het vastleggen van de nieuwe opdrachten van de OCMW's. De massale toevloed van jongeren naar de OCMW's en de
20
bewustwording van de noodzaak aan preventie zorgden ervoor dat de opdracht van de OCMW's zich verlegde naar sociale actie, met als bedoeling een betere maatschappelijke integratie van de gebruikers te bereiken. De toename van de sociale capaciteiten van het publiek van de OCMW's, hetgeen onmisbaar is voor een vlotte integratie op de arbeidsmarkt, krijgt stilaan meer aandacht bij het onthaal en de oriëntatie van de gebruikers. Nochtans zijn de sociale capaciteiten van vele doelgroepen niet altijd eenvoudig te identificeren, hetgeen aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van de gebruikers noodzakelijk maakt, een opdracht die op de grens ligt van de normale missie van de OCMW's (Emonts, Cl., 2001: 5-8). Vandaar ook het belang van acties die in het kader van deze subsidie worden opgestart en voortgezet door de ministers van Maatschappelijke Integratie. De subsidie maakt het inderdaad mogelijk die grenzen gedeeltelijk te overschrijden en te experimenteren met nieuwe hulpmiddelen, die de integratie en het welzijn van de gebruikers moeten bevorderen.
21
II. ONDERZOEKSONTWERP
II. 1. SITUERING VAN DE ONDERZOEKSOPDRACHT Door toenmalig minister Johan Vande Lanotte werd het initiatief genomen tot een maatregel die de OCMW’s moest toelaten de participatie van hun cliënten te verhogen. Via deze maatregel konden de Belgische OCMW’s in de periode lopende van 1 mei 2003 tot 30 april 2004 beschikken over een totaalbedrag van 6.200.000 euro om initiatieven te nemen die de sociale en culturele integratie van hun cliënten stimuleren. De toekenning en verdeling van dit bedrag wordt geregeld in een Koninklijk Besluit van 8 april 2003 dat op 22 april 2003 in het Belgisch Staatsblad verscheen. Aan Kunst en Democratie/Culture et Démocratie is door huidig minister van Maatschappelijke Integratie, Marie Arena, de opdracht toevertrouwd om op basis van een kwalitatief onderzoek aanbevelingen te formuleren inzake dit toekomstig OCMW-beleid. De uitvoeringstermijn werd bepaald op 6 maanden: tussen 15 december 2003 en 15 juni 2004.
II. 2. DOELSTELLINGEN VAN DE OPDRACHT1 Op basis van de tussentijdse rapporten de manier waarop de middelen aangewend werden in kaart brengen en nagaan in hoeverre de beoogde doelstelling (bevorderen van de sociale, culturele en sportieve participatie van de cliënten) hiermee gerealiseerd werd.
1
Volgens de beschrijving van de onderzoeksopdracht van de POD MI.
22
Het bestuderen van andere systemen om de socio-culturele participatie van mensen die in armoede leven te verhogen, zowel in België als in het buitenland, levert hierover aanvullende informatie. Eveneens dient de onderzoeksopdracht uit te monden in een publiek moment waarbij op basis van de bevindingen en de presentatie van een aantal ‘good-practices’ de dialoog wordt aangegaan met de belanghebbenden (OCMW’s, Verenigingen waar Armen het Woord Nemen, sociaal-artistieke projecten, culturele sector…) en waarvan de conclusies mee verwerkt worden in het eindrapport. Dit ‘publiek moment’ zal samen met de POD MI worden georganiseerd.2 De bevindingen die eruit voortvloeien, moeten bruikbaar zijn voor het uitwerken van een coherent beleid op langere termijn in deze materie. Deze doelstellingen worden gerealiseerd in nauw overleg met de opdrachtgever, via het begeleidingscomité.3
II. 3. METHODOLOGIE De gekozen methodologie voor het realiseren van de evaluatieopdracht die werd toevertrouwd aan Kunst en Democratie/Culture et Démocratie, is die van de kwalitatieve enquête. HET
OPEN OF ONGESTRUCTUREERD INTERVIEW
Voor het ondervragen van de betrokken actoren baseert de kwalitatieve enquête zich op de gespreksmethode (Albarello, 1995). Het is de bedoeling dat de respondenten hun persoonlijke mening geven over het gebruik van de subsidie bij hun dagelijkse werkzaamheden. Op die manier leveren ze ons ideeën, antwoorden en informatie. Dat 2 3
Meer informatie betreffende dit colloquium vindt u in hoofdstuk IV. Het begeleidingscomité bestaat minstens uit de leidend ambtenaar, een ambtenaar van de POD MI, een
vertegenwoordiger van de minister, vertegenwoordiging van Kunst en Democratie/Culture et Démocratie.
23
soort gesprek wordt het ‘open interview’ genoemd. Ons werk bestaat erin naar de persoon te luisteren en zijn verhalen te integreren in een meer algemene analyse. Volgens Jones “vormen de vragen en antwoorden de fundamenten van het gesprek, dat bijgevolg de meest sociale onderzoeksmethode is, omdat ze een interactie- en communicatieproces op gang brengt tussen twee individuen, waarbij de ene persoon informatie wenst te bekomen van de andere en hem met dat doel ondervraagt. Diegene die het gesprek leidt en diegene die zich ertoe leent staan in een rechtstreekse relatie tegenover elkaar, dikwijls in levende lijve, en minstens verbaal indien het gesprek telefonisch verloopt” (Jones, 1998: 138). Dergelijke interactie is bijgevolg uiterst sociaal en steunt voornamelijk op de persoonlijkheid en ervaring van de interviewer.
HANDLEIDING BIJ HET GESPREK4
Voor het verzamelen van nuttige informatie voor ons onderzoek hebben we een handleiding opgesteld. We deden dat op basis van een inventaris van de tussentijdse rapporten en aan de hand van de aandachtspunten die door de leden van het begeleidingscomité naar voren werden gebracht (zie verder). De handleiding werd opgesteld in de vorm van een vragenlijst en ze vermeldt de punten waarover de respondent het zou moeten hebben, ofwel op spontane wijze, ofwel omdat hij er door de interviewer wordt toe aangezet. Die laatste kan zelf beslissen hoe en wanneer hij bepaalde vragen zal stellen. Daarbij laat hij zich leiden door de informatie waarover hij al beschikt met betrekking tot de gesprekspartner, zoals leeftijd, scholingsgraad of de manier waarop hij op reeds gestelde vragen reageert. De handleiding dient dus als geheugensteuntje voor de interviewer en zorgt ervoor dat alle geplande thema’s tijdens het gesprek aan bod komen. De vragen die bij een kwalitatief onderzoek worden gesteld zijn ‘open vragen’: de respondent kan er op antwoorden zoals hij dat zelf wenst. Dat maakt het voor de interviewer mogelijk het gesprek op te bouwen op basis van wat de respondent al ter sprake heeft gebracht, zelfs zonder dat de betreffende vraag uitdrukkelijk werd gesteld. Op die manier dient de interviewer bij een vrij gesprek niet terug te komen op thema’s die door de geïnterviewde voordien al werden besproken. Die flexibiliteit zorgt voor een
4
Zie de volledige handleiding in bijlage.
24
hartelijke sfeer, die het klimaat van een informeel gesprek dicht benadert (Jones, 1998: 139-144).
TRANSCRIPTIE VAN DE INTERVIEWS
Een analyse van de gesprekken vereist vooreerst een registratie ervan en vervolgens een tamelijk letterlijke weergave. Deze noodzakelijke fase neemt veel tijd in beslag en vereist concentratie van de kant van de interviewer en het correct interpreteren van wat werd gezegd. Die transcriptie maakt het mogelijk om aan de hand van de persoonlijke bewoordingen van de geïnterviewde een minutieuze en efficiënte analyse van het gesprek te maken. Die neerslag wordt vervolgens bestudeerd met de bedoeling er de concepten uit te halen die aan bod zijn gekomen (Jones, 1998: 165).
INHOUDSANALYSE
Een inhoudsanalyse op basis van notities en opgenomen materiaal kan echter bepaalde problemen met zich meebrengen. Het grootste gevaar bij het maken van een inhoudsanalyse is te vervallen in een zuiver theoretische beschrijving. Vele onderzoeken beperken zich tot “het opsommen van wie gesproken heeft, hoelang en tot wie” (Jones, 1998: 132). Indien een inhoudsanalyse echter op de juiste wijze wordt uitgevoerd, kan ze erg efficiënt zijn. Indien ze nauwkeurig wordt verwerkt, kan de informatie worden geïntegreerd in conceptuele categorieën die inzicht bieden in de bestudeerde verschijnselen en ze ook verklaren (Jones, 1998: 165).
EVALUATIE
Het evaluatieonderzoek kan worden gedefinieerd als “een heterogeen geheel van technieken, procedures en methodes die het mogelijk maken op systematische wijze de conceptualisering, planning, uitvoering en bruikbaarheid van interventieprogramma’s in de samenleving te determineren” (Jones, 1998: 272). Bovendien is het evaluatieonderzoek dikwijls een beleidsmatige onderneming (Jones, 1998: 272). De doelstelling van een evaluatieonderzoek is opheldering en kennis te verschaffen. Maar “voordat de evaluatie een aanvang kan nemen moet het beleid worden omgezet in duidelijke en meetbare
25
doelstellingen. Daarbij is het van het grootste belang een onderscheid te maken tussen de beleidsdoelstellingen en de werkelijke, operationele doelstellingen die een bepaald programma wil bereiken, en welke in heldere en nauwkeurige bewoordingen moeten worden geformuleerd” (Jones, 1998: 132). De doelstellingen van dit evaluatieonderzoek zijn enerzijds het analyseren van de praktische aanwending van de subsidie van 6.200.000 euro voor het stimuleren van de sociale, sportieve en culturele ontplooiing van de OCMW-cliënten. Anderzijds is het ook de bedoeling goede of interessante praktijken die voortvloeiden uit deze subsidie in de kijker te stellen en aanbevelingen te formuleren richting beleid en werkveld.
GOEDE PRAKTIJKEN
Het begrip ‘goede praktijken’ is een ruim en flexibel begrip. Er moet echter rekening worden gehouden met de algemene context waarin een bepaalde goede praktijk voorkomt. Een bepaalde praktijk kan ‘goed’ blijken in een specifieke context en ‘slecht’ in een andere. In dat opzicht delen we de opvatting van François Matarasso, die zegt dat pogingen tot het overnemen van projecten die zijn ontstaan uit ‘modellen voor goede praktijken’ – in plaats van het analyseren van de mechanismen en voorwaarden tot hun succes – op andere gebieden ondoeltreffend zijn gebleken, meer bepaald bij de preventie van delinquentie (Matarasso, F. 1998). Wij beschouwen een praktijk als ‘goed’ indien een groot gedeelte van de doelstellingen die werden vastgelegd door de politieke verantwoordelijken en de ontwikkelaars van het project werd bereikt.
II. 4. VOORBEREIDING VAN DE STUDIE II. 4. 1. INVENTARIS De tussentijdse rapporten zijn in ons bezit sinds 23 december 2003. Voor wat betreft Vlaanderen beschikten we over 203 rapporten op een totaal van 308 gemeenten. Voor het
26
Waalse Gewest ontvingen we 147 rapporten op een totaal van 262 gemeenten, en voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 15 rapporten op een totaal van 19 gemeenten. De rapporten werden in eerste instantie behandeld op basis van het toegekende subsidiebedrag. In art. 3 van het KB lezen we dat de subsidies onder de OCMW’s werden verdeeld overeenkomstig volgende verdeelsleutel: 50%
op
basis
van
het
aantal
rechthebbenden
op
een
verhoogde
verzekeringstegemoetkoming als bedoeld in artikel 37, paragrafen 1 en 19 van de wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994, in de gemeente op 1 januari 2002. 50% op basis van het aantal bestaansminimumgerechtigden en vreemdelingen ingeschreven in het bevolkingsregister die recht hebben op financiële steun van het OCMW op 1 januari 2002. Het subsidiebedrag dat aan een OCMW werd toegekend, zegt ons dus niets over de grootte van de gemeente, het aantal inwoners, de ligging, de aanwezige infrastructuur… Wanneer we in een tweede fase van het onderzoek een selectie van OCMW’s verder gaan analyseren, zullen we werken aan de hand van een typologie van gemeenten die het wel mogelijk maakt de gemeenten van waaruit de OCMW’s hebben gewerkt, te plaatsen in hun context. In een eerste fase hebben we op basis van de tussentijdse rapporten een inventaris opgemaakt van alle activiteiten die de OCMW's hebben georganiseerd. Daarbij werden 19 categorieën gedefinieerd. Bij het opmaken van de inventaris hebben we volledigheid nagestreefd. De inventaris vindt u als bijlage. Vervolgens hebben we de verschillende activiteiten gerangschikt volgens een aantal algemene thema's: Participatie aan een sportief evenement: voetbalmatch, demonstratie, sportief evenement, enz.
27
Aansluiting bij/inschrijving in een sportclub: voetbal, basketbal, judo, paardrijden, tafeltennis, turnen, badminton, enz. Sportieve activiteit: met uitzondering van de inschrijving in een sportclub: stages en 5/10 kaartbeurten. Participatie aan een culturele activiteit of een cultureel evenement: animaties, festival, organisatie van een toneelvoorstelling, marionetten, muziek, toneelvoorstelling, theater, circus (inclusief abonnement), concerten, opera, tentoonstellingen, musea, bioscoop (tickets) enz. Aansluiting bij/inschrijving in een cursus, een academie of een atelier: dans, theater, muziek, schilderen, yoga, naaien, patchwork, kunstambachten, enz. Participatie aan een sociaal evenement: animatie, organisatie koffienamiddag, picknick, barbecue, wijkfeest, inrichten van workshops, enz. Excursies,
ontspanning,
daguitstappen
of
weekends,
individuele
of
groepsvakanties: bezoek aan monumenten en bezienswaardigheden, toeristische uitstappen, Six Flags, Paradisio, enz. Aansluiting/inschrijving bij een vereniging: jeugdbewegingen, enz. Aankoop van materiaal en/of benodigdheden: sportuitrustingen, tekenmateriaal, muziek, picknick, schoolboeken, enz. Schoolse en buitenschoolse activiteiten: schoolreizen, sportkampen, vakantiestages, speelplein, huiswerkbegeleiding, enz. Leesbevordering: inschrijving in de gemeentelijke bibliotheek, opstarten van projecten, nieuwe aankopen, workshops, activiteiten voor nieuwkomers, enz. Boekencheques, cheques voor het financieren van schoolkosten Abonnementen: tijdschrift, dagblad, magazine, enz. Opvoeding/vorming: cursus Frans, alfabetisering, informatica, stage Engels, rijbewijs, enz.
28
Diversen: lidmaatschap Canal+, teledistributie, postzegels, verrassingsmanden, huur tvtoestel, tickets (of abonnement) voor het openbaar vervoer (in het kader van excursies, georganiseerde reizen, enz.). Bijzondere initiatieven
II. 4.2. DE TUSSENTIJDSE RAPPORTEN (VLAANDEREN) De tussentijdse rapporten werden gelezen en verwerkt. De inhoud van de rapporten werd gegroepeerd in zeven thema’s. Informatie betreffende besluitvorming, communicatie, doelgroep, activiteiten, partners, eigen initiatieven en moeilijkheden werd geïnventariseerd. De verwerking volgens deze thema’s moest ons achteraf toelaten interessante praktijken (in negatieve of positieve zin) te detecteren voor verdere analyse in de tweede fase van het onderzoek. In de ideale situatie zou een dergelijke inventaris van de inhoud van alle ontvangen tussentijdse rapporten ons een volledig en duidelijk beeld kunnen geven van de praktijk in de Vlaamse OCMW’s tussen 1 mei 2003 en 1 november 2003. De tussentijdse rapporten waren inhoudelijk echter zeer zwak en bevatten onvoldoende informatie om dat mogelijk te maken. Het gros van de rapporten gaf enkel een weergave van de besteding van de middelen. Die weergave was bovendien vaak onvolledig. In bijlage kan u de inhoud van de tussentijdse rapporten schematisch terugvinden. Hieronder geven we de informatie uit de rapporten samengevat weer per item. Ter info: Wanneer we in deze inventaris vermelden dat men bijvoorbeeld in slechts twee OCMW’s de doelgroep heeft bevraagd, dan betekent dit dat er daarover slechts in twee tussentijdse rapporten melding wordt gemaakt, wat uiteraard niet uitsluit dat veel meer OCMW’s in de praktijk hun doelgroep hebben geconsulteerd.
29
1. BESLUITVORMING
Een van de eerste belangrijke acties die door de OCMW’s dienden te worden genomen bij het ontvangen van de subsidies, was het nemen van beslissingen over de prioritaire doelgroep en de besteding van de middelen. De besluitvorming heeft een directe invloed op alle andere fasen die volgen. Het stond de OCMW’s vrij om deskundigen te betrekken, partners op te zoeken of bevragingen te organiseren om tot een overwogen en doordachte besluitvorming te komen. In de omzendbrief van minister Johan Vande Lanotte (17 juni 2003), gericht aan de voorzitters van de OCMW’s, vinden we hieromtrent volgende aanbeveling: ‘Voor het bestellen van tickets en het zinvol gebruiken van de middelen kan het OCMW de hulp vragen van de cultuur-, jeugd- en sportdiensten van de gemeente die hiermee vertrouwd zijn, van de culturele instellingen, van specifieke organisaties zoals het Vlaams Forum Armoedebestrijding, het Vlaams Ondersteuningscentrum voor de Basiseducatie, het Vlaams Instituut ter Bevordering en Ondersteuning van de Samenlevingsopbouw en Welzijnsschakels (Vlaamse Gemeenschap) en Article 27 in Brussel en Wallonië. De cultuurschepenen van alle steden en gemeenten in Vlaanderen worden overigens van dit Koninklijk Besluit op de hoogte gebracht door de Vlaamse minister van Cultuur Paul Van Grembergen.’ Informatie die we omtrent besluitvorming terugvonden in de tussentijdse rapporten: In de meeste OCMW’s werden beslissingen genomen door de raad, zonder voorafgaande bevragingen bij doelgroep, verenigingen, diensten… Een OCMW maakt melding van een bevraging bij de Verenigingen waar Armen het Woord Nemen en bij de verschillende instellingen en diensten in de betreffende gemeente.
30
Uitzonderlijk vermeldt men een bevraging te hebben georganiseerd bij de doelgroep op basis waarvan het aanbod werd gestuurd. In een aantal gemeenten werd een lokale ‘stuurgroep’ opgericht met belangrijke partners zoals de cultuurdienst, sportdienst, jeugddienst, buurtsportwerking, armenverenigingen…
2. COMMUNICATIE
Om het proces efficiënt te laten verlopen en te verzekeren dat iedereen een duidelijke kijk heeft op de maatregel en de invulling ervan, is het noodzakelijk dat beslissingen, keuzes, opties, methodes… doeltreffend worden gecommuniceerd. Deze communicatie verloopt zowel intern (aan het eigen OCMW-personeel) als extern (aan cliënten en partners). Over de interne communicatie vinden we weinig expliciete informatie terug in de rapporten. Enkele OCMW’s benadrukken dat de maatschappelijk assistenten veel energie hebben geïnvesteerd in het stimuleren van de cliënten om gebruik te maken van de maatregel. Hieruit kunnen we onrechtstreeks afleiden dat in deze OCMW’s ook een sensibilisering van de maatschappelijk assistenten zelf heeft plaatsgevonden. Ook de informatie over externe communicatie is pover en zeer onvolledig. In een aantal rapporten wordt toegelicht hoe de maatregel aan de cliënten werd bekendgemaakt: doorgaans gebeurde dit door een brief die aan alle cliënten werd verstuurd. In deze brieven werden meestal een aantal opties of suggesties van activiteiten en verenigingen voorgesteld. Bij sommige OCMW’s was de lijst limitatief, bij andere werd ruimte gelaten voor voorstellen van de cliënt. Enkele OCMW’s verstuurden een formele brief met enkel de basisinformatie, anderen maakten een overzichtelijke folder met duidelijke uitleg. Eén OCMW haalt aan ook affiches in de kantoren te hebben opgehangen. Enkele OCMW’s vermelden dat de maatschappelijk werkers tijdens hun contacten met de cliënten steeds informatie gaven met betrekking tot het KB en trachtten de cliënten te
31
stimuleren en te begeleiden in hun zoektocht naar een zinvolle invulling. Een aantal OCMW’s haalt aan een schriftelijke bevraging te hebben georganiseerd bij de cliënten om op die manier een zicht te krijgen op de voorkeuren/behoeften/interesses van de doelgroep. Een OCMW vermeldt de maatregel onder andere via een persmededeling bekend te hebben gemaakt. Enkele OCMW’s informeerden via de beeldschermen in de wachtzaal. De tussentijdse rapporten geven ons weinig informatie over de communicatie van de maatregel naar andere actoren dan de eigen OCMW-medewerkers en de cliënten. Slechts één OCMW haalt aan dat de projecten uit het stedenfonds inzake maatschappelijke activering en participatie een toelichting kregen betreffende de inhoud van het KB. Enkele OCMW’s die nauw wilden samenwerken met basisscholen, verstuurden een brief naar de gemeentelijke basisscholen om de maatregel bekend te maken.
3. DOELGROEP
Volgens het KB behoren tot de doelgroep ‘de cliënten van het OCMW’. In de omzendbrief van 17 juni werd verduidelijkt dat deze doelgroep ruimer is dan de rechthebbenden op het leefloon en hun gezinsleden. Ook mensen die een financiële of aanvullende financiële steun ontvangen, die als cliënt door het OCMW worden tewerkgesteld, in budgetbegeleiding of schuldbemiddeling zijn, die thuishulp ontvangen, e.d. behoren tot de doelgroep. Opdat het OCMW zou kunnen tussenkomen, volstaat het dat de begunstigde cliënt is van het OCMW of behoort tot het gezin van een OCMWcliënt. Mensen met een laag inkomen maar die geen cliënt zijn van het OCMW, vallen buiten de doelgroep. Aan de OCMW’s werd de vrijheid gelaten om binnen deze ruime groep van OCMWcliënten prioritaire doelgroepen af te bakenen. De informatie die we hebben ontvangen met betrekking tot de (prioritaire) doelgroep(en) waartoe de OCMW’s zich hebben gericht, is verre van volledig. Bovendien valt op dat in de notulen van de zitting van de raad van meerdere OCMW’s te lezen staat dat men zich
32
richt tot een zeer brede doelgroep, maar dat we in de verantwoording van de besteding van de middelen vaak zien dat in praktijk bijna het hele budget naar een klein segment van de doelgroep is gegaan (bijvoorbeeld naar de kinderen van cliënten). De meest opvallende constatering is dat de meeste OCMW’s zich prioritair of zelfs uitsluitend tot kinderen hebben gericht. Daarnaast is er een groot aantal OCMW’s dat een zeer ruime doelgroep vooropstelt (alle groepen die volgens het KB in aanmerking komen). Ook senioren vormen een doelgroep waar vele OCMW’s zich prioritair naar hebben gericht. We geven hieronder een weergave van alle doelgroepen die we terugvonden in de rapporten: kinderen (kinderen uit bijzondere jeugdzorg, geplaatste kinderen, kinderen gekend door de jeugdrechtbank, kinderen met een psychische of fysische handicap, kinderen met een leerstoornis) zeer ruime doelgroep (omschreven als ‘alle cliënten’, of opsomming met alle doelgroepen die volgens KB in aanmerking komen) cliënten die leefloon ontvangen asielzoekers (in materiële opvang, van het Lokaal Opvang Initiatief) senioren (cliënten die gebruik maken van de thuisdienst, cliënten die in een rustoord verblijven) gezinnen cliënten die zijn tewerkgesteld op basis van artikel 60 gehandicapten zieken anderstaligen cliënten in dienstencentra en buurthuizen jongeren
33
cliënten die aanvullende steun genieten cliënten in budgetbeheer of -begeleiding cliënten in schuldbemiddeling of collectieve schuldregeling cliënten uit de regio die minder verdienen dan 2x het bestaansminimum andere kansarmen uit de gemeente
4. ACTIVITEITEN
In het KB wordt als volgt omschreven hoe de subsidie door de OCMW’s kan worden aangewend: voor de cofinanciering van de deelname door cliënten aan sociale, sportieve of culturele manifestaties voor de cofinanciering van de deelname door cliënten aan sociale, culturele of sportieve verenigingen met inbegrip van lidgeld en benodigdheden voor de ondersteuning en financiering van initiatieven van of voor de doelgroep op sociaal, cultureel of sportief vlak, die een sociale finaliteit hebben In de omzendbrief die 17 juni naar de OCMW’s werd verstuurd, werden deze drie bestedingswijzen verduidelijkt en geïllustreerd. De overgrote meerderheid van de OCMW’s gaf in het tussentijds rapport een overzicht van de activiteiten waaraan het budget werd besteed. Enkele dossiers gaven onduidelijke of onvolledige informatie. Soms werd de besteding van het budget onvoldoende gespecificeerd om bruikbaar te zijn voor analyse. We hebben er dan ook voor gekozen om na te gaan aan welke subcategorieën van activiteiten, verenigingen, acties… het geld is besteed, zonder daarbij te inventariseren welk percentage van het budget naar welke categorie is gegaan. We onderscheiden 19 subcategorieën (zie pagina 27-28).
34
In bijlage zijn de tabellen opgenomen die een schematisch overzicht geven van de besteding per OCMW, verdeeld over de 19 categorieën. Uit deze gegevens kunnen we afleiden dat: Een opvallend groot aantal OCMW’s heeft geïnvesteerd in vakantiekampen, schoolreizen, sportkampen en speelpleinwerking (categorie 7). Maar liefst 138 OCMW’s geven aan een gedeelte van hun budget te hebben gebruikt voor dit soort activiteiten. Ook de inschrijving van (kinderen van) cliënten in een sportclub blijkt een populaire maatregel. 130 OCMW’s hebben hierin financieel bijgedragen. Minder voorkomend werd door OCMW’s het inschrijvingsgeld voor de openbare bibliotheek voor cliënten gecofinancierd: slechts 7 OCMW’s geven aan hierin te hebben geïnvesteerd. Ook de aankoop van boeken(bons) voor cliënten blijkt weinig populair: slechts 17 OCMW’s hebben er geld aan besteed. Om een globaal beeld te krijgen van de besteding, vindt u hieronder een weergave van de verschillende categorieën in volgorde van voorkomen en met vermelding van het aantal OCMW’s die aangeven (een gedeelte van) hun budget aan de betreffende categorie te hebben besteed. De categorie ‘andere’ (19) wordt daaronder kort toegelicht. vakantiekamp, schoolreis, sportkamp, speelpleinwerking… (138) lidgeld sportclub (voetbal, dans…) (130) uitstap (daguitstappen, weekends, korte vakanties) (83) sportieve activiteit (deelname aan sportieve activiteiten buiten clubverband) (77) aankoop materiaal (schoolgerief, sportuitrusting, tekenmateriaal…) (72)
35
inschrijving academie of creatieve/artistieke cursus (beeldende kunst, muziek, woord, dans, naaicursus…) (70) lidgeld vereniging (jeugdbeweging, vereniging voor gehandicapten, Gezinsbond, vereniging voor gepensioneerden…) (69) pretpark, zoo (recreatiepark, speeltuin...) (69) culturele activiteit (ticket of abonnement op cultureel centrum, theater, concerten…) (69) bioscoopbezoek (68) inschrijvingsgeld cursus/vorming (Nederlandse les, computer, bedrijfsbeheer…) (68) deelname aan een cultureel evenement (festival, circus…) (65) abonnement (tijdschrift, krant…) (59) deelname aan een sociaal evenement (buurtfeest, kerstdiner, knutselnamiddag met senioren…) (58) deelname aan een sportevenement (sportwedstrijd, sportdag…) (37) abonnementen en tickets openbaar vervoer (B-dagtrip, Buzzy-pass…) (34) boekenbon, aankoop boeken… (17) inschrijving openbare bibliotheek (7) Niet alle activiteiten die we terugvonden in de tussentijdse rapporten, konden worden ondergebracht in één van de categorieën. Sommige bestedingsvormen vinden we slechts in één of enkele OCMW’s terug. Voor de volledigheid geven we hieronder een opsomming van deze overige aanwendingsvormen (categorie 19). Projecten met een financiële steun aan andere organisaties, evenals initiatieven door de doelgroep, behandelen we later. Overige bestedingsvormen: abonnement Canal+, kabeltelevisie, huur video’s updaten computer cliënt geschenken sinterklaas, kerst, cadeaubons voor kinderen, kerstversiering kersttoelage, sinterklaastoelage, schooltoelage, eindejaarspremie,
36
vakantietoelage internetaansluiting saunakaart drankbonnetjes, maaltijden in sociaal restaurant, ander voedsel visvergunning kermistickets CD-bonnen vrijetijdspas, participatiecheque, sportcheque hondenschool thuisbegeleiding en oppas van gehandicapte kinderen lidgeld speel-o-theek tickets voor fietsenverhuur aankoop gezelschapsspelen
5. PARTNERS
Samenwerking komt niet enkel voor in de voorbereidende fase (besluitvorming), maar blijft ook in de eigenlijke uitvoering van de maatregel een belangrijk aspect. Uit de tussentijdse rapporten werd dan ook alle nuttige informatie betreffende partnerschappen geïnventariseerd. Partnerschappen kunnen verschillende vormen aannemen: financiële steunverlening aan een organisatie, dienst, vzw… onderhandelingen/afspraken met een organisatie, dienst, vzw… (over bijvoorbeeld een reductietarief voor tickets) partnerschap op inhoudelijk niveau samenwerking met een derde voor het opzetten van een project/activiteit… Concreet vonden we volgende partnerschappen terug in de rapporten: partnerschappen met vzw’s, organisaties, verenigingen… -
die werken met een doelgroep van kansarme jongeren
37
-
die actief zijn op creatief/artistiek vlak
-
die gespecialiseerd zijn in vorming
-
die gespecialiseerd zijn in outdoor- en avontuurlijke activiteiten
-
die gespecialiseerd zijn in sport
-
die armen verenigen (Verenigingen waar Armen het Woord Nemen en andere (zelf)organisaties van armen)
met basiseducatie met cultuurdiensten en -infrastructuur in de gemeente -
bibliotheek
-
cultureel centrum
-
theater
-
cultuurdienst
-
academie
met de sociale huisvestingsmaatschappij met basisscholen met de integratiedienst met buurtwerk en wijkwerking met de gemeentelijke jeugddienst met Welzijnsschakels met een CAW met een gezinsbegeleidingsdienst met bijzondere jeugdzorg met de sportdienst met het PWA met speelpleinwerking met CLB-centra (de vroegere PMS-centra) met een dienst voor openbaar vervoer met het Steunpunt voor Vakantieparticipatie
38
Meerdere OCMW’s werkten ook nauw samen met eigen diensten zoals bijvoorbeeld een OCMW-rust- en verzorgingstehuis, een sociaal restaurant dat van het OCMW afhangt, enzovoort.
6. EIGEN INITIATIEVEN
Onder ‘eigen initiatieven’ verstaan we de derde categorie van activiteiten die volgens het KB in aanmerking kwam voor subsidiëring: De ondersteuning en financiering van initiatieven van of voor de doelgroep op sociaal, cultureel of sportief vlak, die een sociale finaliteit hebben. In de omzendbrief van 17 juni 2003 vinden we meer informatie terug met betrekking tot deze categorie: ‘De subsidie kan tenslotte ook gebruikt worden voor het ondersteunen en financieren van initiatieven van en voor de doelgroep zelf. Bedoeling is dat het OCMW die initiatieven ondersteunt en financiert waaraan de cliënten zelf actief deelnemen of waartoe ze zelf het initiatief hebben genomen. Het is dus niet de bedoeling dat het OCMW zelf subsidies gaat uitdelen aan organisaties in de gemeente die enkele cliënten onder hun leden tellen of nu plots een manifestatie inrichten voor OCMW-cliënten. Vandaar dat de initiatieven een sociale finaliteit moeten hebben en dus geen louter financiële. Het OCMW kan wel op basis van artikel 61 van de organieke OCMW-wet een overeenkomst sluiten met een vzw die sociale en culturele participatie van de mensen die in armoede leven binnen haar opdrachten heeft.’ Verschillende OCMW’s hebben gebruik gemaakt van deze mogelijkheid. We geven een overzicht van de teruggevonden initiatieven die onder deze bestedingsvorm passen: Ondersteuning van een optreden voor cliënten door de muziekgroep van een exleefloontrekker die momenteel in woonbegeleiding is bij het OCMW.
39
Ondersteuning van een vormingsprogramma, op vraag van de cliënten. Een creatieve workshop rond muziek, mee georganiseerd door cliënten. Ondersteuning van een project waarin nieuwkomers andere nieuwkomers helpen. Ondersteuning van een ICT-project, op vraag van en door cliënten. Ondersteuning van Verenigingen waar Armen het Woord Nemen om activiteiten te organiseren. Ondersteuning van een zelforganisatie van kansarmen om een sociaal-artistiek project uit te werken. Ondersteuning van Verenigingen waar Armen het Woord Nemen voor het uitwerken van een toneelvoorstelling door cliënten. Bewoners van een sociale woonwijk maken zelf volksspelen die tijdens het buurtfeest worden gebruikt.
7. MOEILIJKHEDEN/OPMERKINGEN
Een aantal OCMW’s geven kritiek op de maatregel of vermelden dat er moeilijkheden werden ondervonden bij de uitvoering. Het is interessant deze opmerkingen in het achterhoofd te houden voor volgende fasen van het onderzoek. Een overzicht van opmerkingen die we terugvonden in de tussentijdse rapporten: Werken met een verdeelsleutel brengt extra boekhoudkundige verwerkingen met zich mee en blijkt niet voor alle OCMW’s evident. Sommige OCMW’s geven aan dat het zeer moeilijk is de doelgroep te motiveren, en dat ze weinig reactie kregen na bekendmaking van de maatregel. Een aantal OCMW’s haalt aan dat een eenmalige actie als deze weinig effect op lange termijn kan bewerkstelligen. Men wil continuering om een duurzaam beleid te kunnen uitwerken op vlak van sociaal-culturele en sportparticipatie.
40
Er kwam eveneens kritiek op de afbakening van de doelgroep. Eén OCMW haalt aan dat er een inkomensbegrenzing had moeten zijn omdat sommige gezinnen die in budgetbeheer zijn bijvoorbeeld soms aanzienlijk meer verdienen dan leefloontrekkers. Er wordt kritiek geleverd op het gegeven dat enkel cliënten van OCMW’s in aanmerking komen om van de maatregel gebruik te maken, terwijl andere personen met een beperkt inkomen (bijvoorbeeld arbeiders) eveneens van de maatregel gebruik zouden moeten kunnen maken. Enkele OCMW‘s hebben de doelgroep zelf uitgebreid tot andere kansarme groepen uit de gemeente die geen cliënt zijn. Meerdere OCMW’s halen aan dat de tijdspanne waarin men moest werken te kort was, en dat ook de verlofperiode ervoor heeft gezorgd dat men niet optimaal kon werken aan de uitvoering van het KB5. Naast deze opmerkingen zien we dat een aanzienlijk deel van de OCMW’s geen tussentijds rapport heeft ingezonden (105 van de 308 Vlaamse OCMW’s). Enkele andere OCMW’s vermelden in het tussentijds rapport geen aanspraak te willen maken op de tweede schijf. Voor een tweede fase van het onderzoek is het interessant na te gaan waarom OCMW’s geen tweede schijf wensten door de drempels of moeilijkheden te omschrijven.
II. 4. 3. DE TUSSENTIJDSE RAPPORTEN (WALLONIË EN BRUSSEL)
Bij de eerste lezing van de rapporten waren we aangenaam verrast door de kwaliteit. De OCMW's van het Waalse en Brusselse Gewest die voor het verkrijgen van de tweede schijf van de subsidie een tussentijds rapport hebben opgesteld, brachten inderdaad meestal omstandig verslag uit over het gebruik van de toegekende middelen.
5
17 juni 2003 werd de eerste omzendbrief verstuurd, vlak voor de verlofperiode. Voor 1 november moesten de tussentijdse
rapporten al worden opgesteld.
41
In tegenstelling tot de meeste OCMW's van het Vlaamse Gewest leverden de meeste Waalse en Brusselse OCMW's een grondig en gestructureerd rapport af. Nochtans waren de rapporten onderling weinig homogeen: sommige preciseerden het doelpubliek, andere het aantal personen dat voor de subsidie in aanmerking kwam, nog andere de manier waarop de subsidie werd aangewend. Soms werd de naam van de begunstigde vermeld en werden de domeinen gerespecteerd waarvoor het subsidiebedrag werd gebruikt. We betreuren echter het gebrek aan cijfers en statistische informatie in de rapporten. Deze opmerking geldt overigens voor alle drie de gewesten.
II. 4. 3. A. INDELING VAN DE RAPPORTEN
We hebben de rapporten ingedeeld in vier categorieën: OCMW's die interessante praktijken hebben toegepast (bijvoorbeeld OCMW's die een interne coördinatie- of informatiecel hebben opgericht voor de aanwending van de subsidies) OCMW's die de middelen hebben toegekend zonder zich te bezinnen over hun aanwending. Ze hebben ze ofwel gebruikt voor individuele activiteiten, ofwel voor gemeenschappelijke activiteiten (bijvoorbeeld OCMW's die geval per geval hebben gewerkt) OCMW's die de aanwending van de subsidies geheel of gedeeltelijk hebben overgedragen aan andere instellingen en/of diensten (bijvoorbeeld OCMW's die overeenkomsten hebben ondertekend met diverse vzw's) OCMW's die niet in bovengenoemde categorieën vallen (bijvoorbeeld OCMW's die de totaliteit van de subsidies hebben gebruikt voor de aankoop van boekencheques)
II. 4. 3. B. THEMA’S
Bij het inventariseren van de tussentijdse rapporten werd informatie met betrekking tot zes thema’s verzameld.
42
1. BESLISSINGSPROCES
Een van de eerste thema's die werden besproken in de rapporten van de projectverantwoordelijken was de manier waarop de keuzes, en dus de prioriteiten, voor het aanwenden van de subsidies werden vastgelegd. 2. INFORMATIE- EN COMMUNICATIEPROCES
Enerzijds leek het ons interessant om na te gaan hoe de informatie werd doorgespeeld binnen het OCMW – dit wil zeggen naar projectverantwoordelijken, sociale werkers, institutionele netwerken, enz. – nadat was beslist hoe de subsidie zou worden aangewend. Het verduidelijken van het informatieproces binnen de hiërarchie van de OCMW's maakte het mogelijk een analyse te maken van de persoonlijke investering die medewerkers van de instellingen in dat soort initiatieven kunnen doen. Anderzijds wilden we ook een beeld krijgen van de manier waarop rechthebbenden/gebruikers werden geïnformeerd over het bestaan van de middelen die tot hun beschikking werden gesteld. De manier waarop het OCMW zijn beslissingen bekendmaakt, heeft een grote invloed op de mate van verruiming en democratisering van cultuur, ontspanning en sport bij de cliënten. Het informeren van cliënten gebeurde meestal als volgt: via een brief via affiches e.d. uitnodiging op een informatievergadering combinatie brief – informatievergadering individuele informatie (tijdens individuele gesprekken) beantwoorden van een spontane vraag 3. DOELGROEP
Een aantal OCMW's heeft zelf een specifieke doelgroep vastgelegd die in aanmerking kwam voor de subsidies, andere hebben meer geval per geval gewerkt. De directies van de OCMW's beschikten over een relatief grote vrijheid met betrekking tot de populatie die
43
voor deze subsidie in aanmerking kwam, maar ze dienden rekening te houden met de beperkingen in het Koninklijk Besluit van 8 april 20036. We kunnen zeven categorieën van begunstigden onderscheiden: kinderen, jongeren (leerplichtig, internaat, geplaatste jongeren, enz.) volwassenen, geïsoleerde personen, studenten, enz. gezinnen, al dan niet eenoudergezinnen, huishoudens, enz. 65-plussers, gepensioneerden, bewoners van OCMW-rusthuizen, enz. politieke vluchtelingen, asielzoekers, enz. personen met een handicap alle soorten rechthebbenden (artikel 60/61, leefloners, enz.). De verschillende categorieën verbergen soms verschillende werkelijkheden (bijv. een cliënt in schuldbemiddeling heeft niet altijd hetzelfde profiel als een rechthebbende op een leefloon. Beiden kunnen dus verschillen in hun toegang tot cultuur, sport en ontspanning). Hoewel we niet beschikken over cijfers die dat bevestigen7, stellen we vast dat het doelpubliek voornamelijk bestaat uit kinderen, met op de tweede plaats de 65-plussers. De prioritaire doelgroep in het Waalse Gewest verschilt gevoelig van die in het Brusselse Gewest: in het Brusselse Gewest gaat een kleiner aandeel van de subsidies naar kinderen.
4. ACTIVITEITEN
De activiteiten die met deze subsidie werden gerealiseerd, zijn samengevat in de inventaris. We kunnen besluiten dat in het Waalse Gewest, de activiteiten meestal passen
6
"Het staat het centrum vrij om binnen de groep van cliënten de prioritaire doelgroepen af te bakenen die zich in de meest
achtergestelde situatie bevinden". Belgisch Staatsblad, 22.04.03. 7
De gegevens in de tussentijdse rapporten aangaande het doelpubliek zijn redelijk beperkt, aselect en hangen in grote mate
af van de algemene kwaliteit van het rapport.
44
in de eerste en ook in de tweede categorie uit de omzendbrief van 17 juni 2003. Uit onze inventaris blijkt dat vooral sportieve en culturele activiteiten terugkomen in de rapporten8.
5. PARTNERS
In het Waalse en Brusselse Gewest deden OCMW's soms een beroep op externe partners voor het verwezenlijken van de doelstellingen op het gebied van de sociale en culturele ontplooiing van hun cliënten. De bevoorrechte partner van de OCMW's is blijkbaar de vzw Article 27, gevolgd door de vzw's Coup d’envoi en Vaincre la Pauvreté. Ook andere actoren spelen soms een rol bij de aanwending van de subsidies, namelijk de lokale culturele centra, het lokale verenigingsleven en de gemeentelijke bibliotheken.
6. BIJZONDERE INITIATIEVEN
De derde bestedingswijze die wordt vermeld in het KB, namelijk “de ondersteuning en financiering van initiatieven van of voor de doelgroep op sociaal, cultureel of sportief vlak, die een sociale finaliteit hebben”, werd door de OCMW's erg weinig toegepast. Aan dit onderdeel van de subsidie wordt een specifiek hoofdstuk gewijd.
II. 4. 4. VRAGENLIJST Voor de semi-gestructureerde interviews werd een vragenlijst opgesteld. Deze vragenlijst was niet uitsluitend en kon worden aangepast aan de concrete situatie per OCMW. De vragen werden ondergebracht onder een aantal thema’s, waarover we meer informatie wensten te bekomen9. Er werd een aparte vragenlijst opgesteld voor de projectverantwoordelijken (deze werd ook gebruikt voor de voorzitters en secretarissen), en voor de cliënten.
8
Zie bijlage.
9
Voor de volledige vragenlijst: zie bijlage.
45
Items waarover vragen werden gesteld: besteding van de middelen het verleden besluitvorming communicatie samenwerking evaluatie toekomst
II. 4.5. RESPONDENTEN Binnen de OCMW’s zijn er verschillende betrokken actoren. Omdat al deze actoren een andere positie en andere taken hebben binnen het OCMW, was het, om een volledig beeld te krijgen, nodig om meerdere interviews per OCMW te organiseren. Het is niet zo dat al deze mogelijke respondenten sowieso telkens allemaal werden bevraagd. Enkel in de OCMW’s waar dit relevant en haalbaar was, werden meerdere interviews afgenomen. Mogelijke respondenten: voorzitter van de raad of secretaris verantwoordelijke voor de uitvoering van het KB (hoofd sociale dienst, maatschappelijk assistent…) OCMW-cliënten die van de maatregel gebruik hebben gemaakt
II. 4. 6. STEEKPROEF (VLAANDEREN) De steekproef van OCMW’s die we verder wilden analyseren, werd samengesteld volgens een aantal criteria. Informatie uit de interviews moet dan ook bruikbaar materiaal
46
opleveren voor het formuleren van aanbevelingen. Tegelijk wilden we een zo groot mogelijke representativiteit nastreven. Een eerste selectiecriterium was het tussentijds rapport. Zo werden OCMW’s gekozen die: geen tussentijds rapport hebben ingediend wel een rapport hebben ingediend maar geen aanspraak willen maken op een tweede subsidieschijf een rapport hebben ingediend dat zeer interessante elementen10 bevat een rapport hebben ingediend dat interessante gegevens bevat een rapport hebben ingediend dat in beperkte mate interessant is een rapport hebben ingediend dat weinig of geen interessante gegevens bevat, of onduidelijk is Eén van de doelstellingen van de studie is het detecteren van good-practices, voorbeeldprojecten. Bij het samenstellen van de steekproef werd dan ook in de eerste plaats gezocht naar OCMW’s waarvan we op basis van het tussentijds rapport vermoedden dat ze kwalitatief werk hadden geleverd, en in die zin een voorbeeldfunctie konden vervullen. Om echter een volledig beeld te schetsen en ook knelpunten en moeilijkheden te belichten (eveneens belangrijke zaken voor het formuleren van aanbevelingen) namen we ook een staal OCMW’s in de steekproef op die geen rapport hebben ingezonden, geen tweede subsidieschijf wensten, of waarvan het tussentijds rapport weinig of niet interessant was. Andere criteria die meespeelden bij het samenstellen van de steekproef waren ook de grootte van de gemeente, de ligging, de aanwezige infrastructuur… We zorgden dan ook voor een vertegenwoordiging vanuit de verschillende typologieën van gemeenten. Daarvoor werkten we volgens een bestaande opdeling die
10
Met ‘interessante gegevens’ bedoelen we interessante informatie betreffende besluitvorming, communicatie, doelgroep,
activiteiten, partners, eigen initiatieven en moeilijkheden.
47
is gebaseerd op de ‘De hiërarchie van de stedelijke kernen in Vlaanderen’, van prof. E. Van Hecke, een studie gemaakt in opdracht van de Vlaamse regering. Ten slotte zorgen we ervoor dat er in de steekproef een vertegenwoordiging was van alle Vlaamse provincies. II. 4. 7. STEEKPROEF (WALLONIË EN BRUSSEL) Voor het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn we bij het samenstellen van de steekproef als volgt te werk gegaan. Op basis van de inventaris werd een eerste schifting uitgevoerd waardoor we, uitgaande van de rapporten, de goede, de interessante, of de minder interessante praktijken konden identificeren, alsook de OCMW's die geen rapport hadden ingestuurd11. Een tweede schifting gebeurde op basis van de toegekende bedragen. Zoals we hebben benadrukt ontvingen 159 van de 262 gemeenten van het Waalse Gewest, dit wil zeggen 60% van de OCMW's, ontvingen voor het jaar 2003-2004 een subsidie die lager lag dan 5000 euro. Het was dus logisch dat deze verhouding ook merkbaar zou zijn in de samenstelling van de steekproef. Een derde schifting gebeurde volgens het inwonersaantal van de gemeenten. Die factor werd niet in overweging genomen bij de berekening van het subsidiebedrag, het leek ons dan ook belangrijk aandacht te geven aan deze variabele bij het samenstellen van de steekproef, aangezien meer dan 74 van de 262 gemeenten in het Waalse Gewest minder dan 5000 inwoners tellen. Vijfentachtig gemeenten in het Waalse Gewest hebben tussen 5000 en 10.000 inwoners. In totaal hebben 159 gemeenten minder dan 10.000 inwoners. Tot slot voerden we een vierde schifting uit met betrekking tot de locatie van de OCMW's binnen het Waalse en Brusselse Gewest. Het was onze bedoeling om zowel gemeenten in het centrum van de provincie als gemeenten aan de rand van de provincie in aanmerking te nemen. Voor elke gemeente hebben we een ‘identificatiekaart’ opgemaakt met een beknopte samenvatting van de kenmerken van de gemeente. Voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd op dezelfde wijze een steekproef samengesteld.
11
Zie inventaris.
48
Een reservesteekproef werd ook opgemaakt voor het geval mensen zich zouden terugtrekken. Elk gekozen OCMW had een vervanger met vergelijkbare kenmerken als de eerste.
II. 4. 8. ONDERZOEKSVERLOOP (VLAANDEREN)
II. 4. 8 A. OVERZICHT VAN DE BEVRAAGDE VLAAMSE GEMEENTEN EN RESPONDENTEN
Hieronder geven we weer welke gemeenten er in de steekproef werden opgenomen en hoeveel interviews er werden afgenomen. Om de anonimiteit van de respondenten te waarborgen, wordt de plaatsnaam niet vernoemd. Om een beeld te krijgen van de grootte van de gemeente, de ligging… geven we per gemeente wel algemene informatie mee.12
1. VERDELING PER TYPOLOGIE
2 centrumgemeenten in grootstedelijk gebied (Cgg) 6 centrumgemeenten in regionaalstedelijk gebied (Crg) 4 centrumgemeenten in structuurondersteunend kleinstedelijk gebied (Cskg) 3 centrumgemeenten in structuurondersteunend kleinstedelijk gebied op provinciaal niveau (Ckp) 3 gemeenten die aan Brussel grenzen (Gbg) 11 gemeenten in het buitengebied (Gb)
2. VERDELING PER PROVINCIE
7 Antwerpse gemeenten (A) 6 Oost-Vlaamse gemeenten (O)
12
Provincie, typologie, info betreffende tussentijds rapport, subsidiebedrag, respondenten.
49
5 Vlaams-Brabantse gemeenten(Vb) 5 West-Vlaamse gemeenten (W) 6 Limburgse gemeenten (L)
3. INTERVIEWS
1 bestuurssecretaris (Bs) 16 voorzitters (Vz) 19 hoofden sociale dienst (Hsd) 2 verantwoordelijken van de integratiedienst (Id) 9 cliënten (of groepen cliënten) (Cl) 1 verantwoordelijke van het Permanent Armoede Overleg (Pao) 1 verantwoordelijke sociaal restaurant (Sr) 1 artikel 60 (Art 60) 1 verantwoordelijke buurtwerk (Bw) 2 secretarissen (Secr) 2 maatschappelijk assistenten (Ma) 1 verantwoordelijke voor de dienst thuisbegeleiding (Dt)
4. CRITERIA
4 gemeenten waarvan het tussentijds rapport zeer interessante elementen bevat. (+++) 6 gemeenten waarvan het tussentijds rapport interessante gegevens bevat (++) 6 gemeenten waarvan het tussentijds rapport in beperkte mate interessant is (+) 5 gemeenten waar geen tussentijds rapport werd ingediend (Gr) 3 gemeenten waar in het tussentijds rapport werd vermeld dat men geen 2e schijf wenst (Gts) 5 gemeenten waarvan het tussentijds rapport geen of weinig interessante gegevens bevat
50
5. SCHEMATISCHE WEERGAVE
Gemeente Provincie Rapport Typologie Subsidiebedrag Respondenten I
A
+++
Cgg
> 200000
Bs
II
O
++
Cgg
> 200000
Vz, Hsd
III
A
Gr
Crg
< 60000
Hsd
IV
A
+++
Crg
< 30000
Hsd
V
Vb
Gts
Crg
< 60000
Vz, Hsd
VI
W
++
Crg
< 80000
Hsd, Id, Cl
VII
O
Gts
Crg
< 80000
Vz
VIII
L
+++
Crg
< 70000
Vz, Hsd, Cl
IX
L
Gr
Cskg
< 40000
Hsd
X
A
++
Cskg
< 40000
Vz, Hsd, Pao, Cl
XI
O
++
Cskg
< 50000
Vz, Hsd, Sr, Cl
XII
O
+
Cskg
< 20000
Art 60, Cl
XIII
A
+
Ckp
< 20000
Hsd, Bw
XIV
W
Gr
Ckp
< 30000
Vz
XV
L
?
Ckp
< 40000
Vz, Hsd
XVI
Vb
?
Gbg
< 20000
Hsd
XVII
Vb
Gr
Gbg
< 40000
Hsd
XVIII
Vb
+
Gbg
< 30000
Hsd
XIX
A
+
Gb
< 20000
Vz, Hsd, Cl
XX
Vb
++
Gb
< 10000
Vz, Secr
XXI
W
Gts
Gb
< 10000
Vz
XXII
W
++
Gb
< 20000
Hsd
XXIII
O
?
Gb
< 10000
Vz, Ma, Cl.
XXIV
O
?
Gb
< 10000
Vz, Hsd, Cl.
XXV
L
?
Gb
< 10000
Hsd
XXVI
A
+
Gb
< 20000
Vz
XXVII
W
+
Gb
< 20000
Vz, Secr, Dt
XXVIII
L
Gr
Gb
< 20000
Hsd
XXIX
L
+++
Gb
< 20000
Vz, Ma, Id, Cl
51
II. 4. 8. B. VERLOOP VAN DE INTERVIEWS IN DE VLAAMSE OCMW’S
De meeste respondenten waren zeer blij dat hun OCMW werd geselecteerd in de steekproef. Zelfs wanneer men het gevoel had dat men door omstandigheden alle mogelijkheden niet ten volle had kunnen benutten, was men blij eens het verhaal te kunnen vertellen. Ook het feit dat er een onderzoek werd uitgevoerd naar aanleiding van de subsidie vond men zeer interessant en zinvol. De meeste respondenten waren bovendien erg geïnteresseerd in de resultaten van het onderzoek. De waarborg op anonimiteit werd erg op prijs gesteld en was soms een voorwaarde om bepaalde informatie te verkrijgen. Zeker in OCMW’s waar een gespannen verhouding bestaat tussen raadsleden en de sociale dienst was het vrijuit kunnen spreken van groot belang. De verschillende thema’s die in de vragenlijst zijn opgenomen, werden in de mate van het mogelijke allemaal behandeld. Soms kwam het voor dat de respondent niet alle informatie kon geven. Het bleek bovendien moeilijk de items los van elkaar te zien. In de antwoorden vloeide veel in elkaar over (evaluatie, noden, samenwerkingsverbanden, enzovoort). De duur van de interviews varieerde sterk en schommelde tussen 30 minuten en 120 minuten. Vooral de interviews met de projectverantwoordelijken namen veel tijd in beslag. De interviews met de voorzitters duurden doorgaans korter omdat zij meestal geen zicht hadden op de concrete uitwerking van de maatregel. Aan hen werd dan ook extra, aanvullende informatie gevraagd. De interviews met cliënten waren uiteenlopend. Sommige cliënten voelden zich niet op hun gemak. Ze waren niet allemaal even communicatief vaardig en zijn het doorgaans niet gewoon om hun mening te formuleren. Andere cliënten genoten van de aandacht en maakten van de gelegenheid gebruik om hun hele levensverhaal te vertellen. De gesprekken met cliënten waren minder formeel dan de interviews met andere respondenten.
52
Het merendeel van de interviews gebeurde ter plaatse, in het OCMW. In vier OCMW’s werden, omwille van praktische redenen, de interviews telefonisch afgenomen. De interviews met voorzitter, hoofd sociale dienst, cliënt… verliepen in de mate van het mogelijke apart. In enkele OCMW’s stond men erop in groep de vragen te beantwoorden.
II. 4. 9. ONDERZOEKSVERLOOP (WALLONIË EN BRUSSEL)
II. 4. 9.A. GESELECTEERDE GEMEENTEN VOOR HET WAALSE GEWEST EN BRUSSEL
Om deontologische redenen werden de namen van de gemeenten weggelaten. Twee zaken worden echter wel vermeld: het aantal inwoners en het totaalbedrag dat werd ontvangen in het kader van deze subsidie, om toch een zeker ‘profiel’ te krijgen van de ondervraagde gemeenten. We hebben uiteindelijk meer dan 40 personen ondervraagd, met diverse functies: 7 voorzitters van OCMW's, 3 algemeen secretarissen of waarnemend secretarissen, 9 directeuren van de sociale dienst, 19 maatschappelijk werkers of groepen van maatschappelijk werkers, 2 administratieve verantwoordelijken, 4 cliënten.
PROVINCIE HENEGOUWEN (7)
OCMW 1, beknopt rapport, < 5000 inw., < 5.000 euro OCMW 2, interessant rapport, < 15.000 inw., < 5.000 euro OCMW 3, geen rapport, < 30.000 inw., < 20.000 euro OCMW 4, middelmatig rapport, < 70.000 inw., < 60.000 euro OCMW 5, goede praktijken, < 100.000 inw., < 100.000 euro OCMW 6, interessant rapport, < 100.000 inw., < 150.000 euro OCMW 7, goede praktijken, < 200.000 inw., < 250.000 euro
PROVINCIE NAMEN (6)
OCMW 8, interessant rapport, < 5.000 inw., < 5.000 euro OCMW 9, interessant rapport, < 10.000 inw., < 5.000 euro
53
OCMW 10, middelmatig rapport, < 15.000 inw., < 10.000 euro OCMW 11, geen rapport, < 15.000 inw., < 10.000 euro OCMW 12, middelmatig rapport, < 5.000 inw., < 30.000 euro OCMW 13, goede praktijken, < 100.000 inw., < 150.000 euro
PROVINCIE LUXEMBURG (5)
OCMW 14, beknopt rapport, < 10.000 inw., < 5.000 euro OCMW 15, geen rapport, < 10.000 inw., < 5.000 euro OCMW 16, middelmatig rapport, < 15.000 inw., < 10.000 euro OCMW 17, interessant rapport, < 20.000 inw., < 15.000 euro OCMW 18, goede praktijken, < 30.000 inw., < 10.000 euro
PROVINCIE LUIK (8)
OCMW 19, middelmatig rapport, < 10.000 inw., < 5.000 euro OCMW 20, middelmatig rapport, < 10.000 inw., < 5.000 euro OCMW 21, interessant rapport, < 10.000 inw., < 10.000 euro OCMW 22, middelmatig rapport, < 20.000 inw., < 15.000 euro OCMW 23, goede praktijken, < 25.000 inw., < 15.000 euro OCMW 24, goede praktijken, < 20.000 inw., < 15.000 euro OCMW 25, geen rapport, < 15.000 inw., < 10.000 euro OCMW 26, middelmatig rapport, < 200.000 inw., < 400.000 euro
PROVINCIE WAALS-BRABANT (4)
OCMW 27, interessant rapport, < 10.000 inw., < 5.000 euro OCMW 28, goede praktijken, < 15.000 inw., < 5.000 euro OCMW 29, geen rapport, < 25.000 inw., 15.000 euro OCMW 30, middelmatig rapport, < 35.000 inw., 15.000 euro
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST (4-1)
OCMW 31, middelmatig rapport, 45.000 inw., < 40.000 euro
54
OCMW 32, interessant rapport, < 45.000 inw., 60.000 euro OCMW 33, interessant rapport, < 45.000 inw., < 80.000 euro OCMW 34, middelmatig rapport, < 150.000 inw., < 200.000 euro Eindtotaal: 34 steden en gemeenten werden ondervraagd – Waals Gewest en BrusselHoofdstad De meeste OCMW's die werden ondervraagd waren kleine en middelgrote OCMW's. Dat is het gevolg van het grote aantal kleine gemeenten in Wallonië. De gesprekken vonden plaats in heel Wallonië, met als uitschieter acht gesprekken in de provincie Luik.
II. 4. 9.B VERLOOP VAN DE INTERVIEWS IN DE WAALSE EN BRUSSELSE OCMW’S
De gesprekken vonden plaats tussen 26 februari en 8 maart 2004. De gemiddelde duur van een gesprek bedroeg vijftig minuten. Vele gesprekken duurden echter bijna twee uur. De bedoeling was een beeld te krijgen van de manier waarop de OCMW's het budget voor de sociale, culturele en sportieve ontplooiing van hun cliënten hadden onthaald en aangewend. We wilden ook de verschillende soorten activiteiten determineren en de ‘goede praktijken’ detecteren die door de OCMW's dankzij deze subsidie werden gerealiseerd. De interviews behandelden de hierboven aangehaalde thema's, namelijk: het beslissingsproces, de manier van informeren van de cliënten en de maatschappelijk werkers, de gerealiseerde activiteiten, de eventuele samenwerking met lokale culturele voorzieningen en de evaluatie van het budget door de ondervraagde personen, enz. In de praktijk werden verschillende soorten respondenten ondervraagd: voorzitters van OCMW's maar ook directeuren van de algemene sociale dienst of van dienst voor socioprofessionele integratie, maatschappelijk werkers en cliënten. Uiteindelijk werden meer dan dertig gesprekken gevoerd in Wallonië en Brussel. Bijna alle benaderde OCMW's hebben positief geantwoord op onze vraag. Indien een OCMW zich terugtrok, was dat dikwijls het gevolg van een samenloop van omstandigheden: vergetelheid, ziekte, onvoorziene bijeenkomsten, enz.13 In de mate van het mogelijke werden deze OCMW's
13
Drie OCMW's hebben forfait gegeven. Twee van de drie werden vervangen.
55
vervangen door kandidaten op de reservelijst. Die lijst werd opgemaakt op basis van criteria die identiek waren aan die van de steekproef. De contactmomenten gaven ons ook een beeld van de praktijken die werden aangewend voor het behandelen van de aanvragen op cultureel en sportief gebied. Het is duidelijk dat Brussel en Wallonië, sinds de oprichting en de ontwikkeling van de vzw Article 27, beetje bij beetje vertrouwd raken met deze problematiek.
56
III RESULTATEN
III. 1. ANALYSE VAN DE INTERVIEWS (VLAANDEREN) Tijdens de interviews werden verschillende thema’s behandeld. De neerslag daarvan vindt u hier. In deze analyse geven we een zo volledig mogelijk beeld van hoe men op het werkveld denkt over de subsidies, van hoe men met de subsidies aan de slag is gegaan, van de moeilijkheden die men tegenkwam, van de effecten die men voelde bij cliënten die gebruik hebben gemaakt van de middelen, enzovoort. De antwoorden die de respondenten gaven op de verschillende vragen, het verhaal dat werd verteld, geven we weer aan de hand van de verschillende thema’s die werden besproken. Deze lichten we kort toe en illustreren we met citaten die uit de interviewverslagen afkomstig zijn. Per thema worden afsluitend de belangrijkste resultaten samengevat.
III. 1. 1. WAARDERING VAN DE SUBSIDIE We stelden een aantal vragen om te peilen naar hoe de maatregel binnen de OCMW’s werd gewaardeerd. Vond men het positief dat OCMW’s extra middelen kregen om de sociale, culturele en sportieve participatie van cliënten te stimuleren? Behoort deze opdracht volgens de respondenten tot het takenpakket van een OCMW?
57
RESULTATEN
In de meeste OCMW’s werd de maatregel zeer positief gewaardeerd. Vooral in OCMW’s waar men al langer aandacht had voor de participatie van cliënten, zag men de maatregel als een erkenning en een bevestiging om op de ingeslagen weg verder te gaan. Gemeente XXIX: “Eindelijk komt men tegemoet aan een nood die we al veel langer voelen. We geloven sterk in de positieve effecten die participatie heeft op mensen. Daarom werkten we er ook in het verleden al aan. Dankzij de middelen hebben we die werking toch wat kunnen uitbreiden.” Gemeente I: “Ik vind het een fantastisch initiatief van de federale regering dat er middelen voor deze finaliteit vrijgegeven zijn. De middelen zijn een ongelofelijke hefboom om tegelijk een soort ‘proeftuintje’ te zijn voor ideeën die leefden en om er meteen mee van wal te steken op lokaal vlak.” Gemeente V: “Dit is een zeer goed initiatief. Ik geloof heel sterk in het potentieel van participatie. Vooral het sociale aspect daarin vind ik heel belangrijk. Kansarmen zitten vooral sociaal in de put. Sociale, sportieve en culturele participatie kunnen daar een breekijzer in zijn.” Gemeente X: “Het is goed dat de overheid eraan denkt om initiatieven te ondersteunen naar de integratie van kansarmen toe die het financiële overschrijdt … Kansarmen vallen op meerdere domeinen van het maatschappelijk leven door de mazen van het net. Ik kan het alleen maar toejuichen dat men nu ook op die andere maatschappelijke thema’s wil inspelen. Dat is de thematiek van armoede opentrekken. Iedereen in dit OCMW vindt dat belangrijk. Dat is ook de reden waarom we al langer dit soort initiatieven ontwikkelen.” Gemeente XVII: “Dit is zeker een taak voor een OCMW. Men beperkt zich veel te veel tot het financiële en het materiële. Er is te weinig tijd voor begeleiding en een menswaardig bestaan. Leven is meer dan overleven.” Men was echter niet altijd onverdeeld enthousiast. Sommige respondenten erkennen wel het belang van participatie maar hebben het er moeilijk mee dat men voor andere, zeer dringende problemen van cliënten vaak geen geld heeft. Anderen hadden tijd nodig om
58
het belang van deze subsidie te erkennen, of vonden de maatregel wel positief maar hadden moeite met de concrete uitwerking op het terrein. Gemeente XIII: “Het is belangrijk dat er ook aandacht is voor cultuur. Mensen hebben daar ook recht op. Het is wel erg dat we soms onze hersenen moeten pijnigen om geld weg te geven terwijl we aan de andere kant voor de raad soms op onze knieën moeten gaan zitten om de meest elementaire zaken zoals een bril, een kunstgebit… betaald te krijgen. Participatie is heel belangrijk maar als men honger heeft dan denkt men niet aan de geestelijke noden.” Gemeente XXIV: “De maatregel kwam wel vrij onverwacht uit de bus vallen. Eerst zag ik het als een extra belasting van de sociale dienst, maar op termijn zag ik toch dat mensen er toch echt iets aan hebben. We werken met mensen die vrij eenzaam zijn en dit is toch een aanzet om hun isolement te doorbreken.” Gemeente XXVI: “We vonden de maatregel helemaal niet prioritair in het begin. Zeker niet omdat het maar eenmalig is. Als het een terugkerende zaak zou zijn, dan denk ik wel dat we langzaam meer en meer mensen kunnen bereiken. Dan is de maatregel ook waardevol.” Gemeente XVIII: “Het is een geweldig initiatief maar ik weet niet goed waar ik ermee naartoe moet. Als dat opgelost zou kunnen worden… De subsidie is heel welkom maar ik weet niet of dit wel de beste weg is. Daarom hebben we er tot nu toe ook niet echt in geïnvesteerd.” Gemeente XI: “Ik vind het wel een waardevol initiatief. In het begin was er wel wat reserve. Vooral omdat we niet direct wisten hoe we het aan moesten pakken.” Slechts in twee gemeenten is men van mening dat de maatregel niet past binnen het takenpakket van een OCMW. Gemeente III: “Ik blijf erbij dat dit niet hoort tot de taken van een OCMW. Het is tof voor cliënten dat er op die manier wat geld kan komen maar het is zot dat een OCMW, wat in de eerste plaats een sociale zekerheidsinstelling is, zich nu ook hiermee moet bezighouden.” Gemeente XXII:
59
“Wij hebben de subsidies niet aanvaard. Wanneer aan het OCMW wordt gevraagd om bepaalde zaken extra te doen, dan moet daar ook personeel tegenover staan … maar dat was niet de hoofdzaak … Ik vind dat de voordelen die OCMW-cliënten krijgen, maken dat ze met de duur niet meer gemotiveerd zijn om te werken… Ik denk dat het de mensen ook niet interesseert.” De bevraagde cliënten vonden het allemaal zeer belangrijk en positief dat ze nu via het OCMW konden deelnemen aan het maatschappelijk leven. Een cliënt van gemeente XIX: “Ik heb een ijzeren pin in mijn nek en ik heb suikerziekte. Daardoor kan ik niet gaan werken. Het huishouden doen is soms ook te vermoeiend. Ik vind nu afleiding in al mijn hobby’s en zo kom ik ook nog eens onder de mensen. Ik vind het heel goed dat het OCMW dat steunt.” Een cliënt van gemeente VI: “Zo krijgen we terug wat ademruimte en kunnen we terug wat dingen doen die gewone mensen doen. Ik vind het ook heel belangrijk dat de kinderen in hun vrije tijd met gewone kinderen kunnen omgaan. Thuis en in de sociale wijk waar we wonen, is het al moeilijk genoeg.” Een cliënt van gemeente VIII: “Ik vind het heel fijn dat het OCMW sponsort. Dit is geen extraatje, maar echt nodig. Het is belangrijk dat mijn zoon een bezigheid heeft. Het is heel moeilijk tegen je kinderen te zeggen dat er daar geen geld voor is.” Een cliënt van gemeente X: “Ik vind het een mooi voorstel van de minister en ik hoop dat het mag blijven duren. Activiteiten zijn ontspannend en dat is belangrijk. Veel mensen hebben problemen en zo kunnen we ze even vergeten. Ik leer ook andere mensen kennen,ik leer veel bij. Veel nieuwe ervaringen…” Samenvatting: De maatregel wordt over het algemeen zeer positief gewaardeerd. Men vindt dat deze maatregel past binnen de opdrachten van een OCMW. Alle bevraagde cliënten zijn zeer tevreden met de nieuwe mogelijkheden die ze nu via het OCMW hebben gekregen. Men was echter niet overal onverdeeld enthousiast: het extra werk, het feit dat men voor andere elementaire zaken vaak geen middelen heeft, het gebrek aan ideeën en
60
deskundigheid, de eenmaligheid van de subsidie… maken dat niet iedereen van bij aanvang de subsidie naar waarde wist te schatten. Toch stond men slechts in twee OCMW’s echt negatief tegenover de opdracht.
III. 1. 2. OPMERKINGEN BIJ DE SUBSIDIE We gingen voor de verschillende elementen die door het Koninklijk Besluit van 8 april 2003 werden bepaald, na hoe ze op het werkveld werden geapprecieerd. Na de verschillende items te hebben overlopen, vatten we kort de belangrijkste opmerkingen en bevindingen samen.
III. 1. 2. A. SUBSIDIEBEDRAG
Het Koninklijk Besluit van 8 april 2003 bepaalt dat de subsidie onder de OCMW’s werd verdeeld overeenkomstig volgende verdeelsleutel: 50%
op
basis
van
het
aantal
rechthebbenden
op
een
verhoogde
verzekeringstegemoetkoming als bedoeld in artikel 37, paragrafen 1 en 19 van de wet betreffende de verplichte verzekering voor geneeskundige verzorging en uitkeringen gecoördineerd op 14 juli 1994, in de gemeente op 1 januari 2002 50% op basis van het aantal bestaansminimumgerechtigden en vreemdelingen ingeschreven in het bevolkingsregister die recht hebben op financiële steun van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn op 1 januari 2002 Tijdens de interviews werd gepeild naar de tevredenheid over deze verdeelsleutel.
RESULTATEN
Op enkele uitzonderingen na had geen enkele respondent opmerkingen over het subsidiebedrag, noch over de verdeelsleutel waarop dit was gebaseerd. Uiteindelijk bleek dus nagenoeg iedereen tevreden met de verdeling, al werden er soms kanttekeningen bij gemaakt.
61
Gemeente XXII: “We komen met het geld eigenlijk niet toe. We investeren nog een groot deel vanuit het OCMW, naast de subsidies die we krijgen. Maar eigenlijk was het budget wel groot genoeg om binnen het OCMW voldoende dingen op te starten… Men moet altijd keuzes kunnen maken tussen wat echt belangrijk is en wat niet.” Gemeente I: “Het ging over een nuttig bedrag. Maar eigenlijk vinden we de garantie om over een langere periode over een bedrag te kunnen beschikken belangrijker dan de grootte van het bedrag. Ik zag het liever iets bescheidener maar dan op middellange of op lange termijn.” “Er zijn veel cliënten van andere OCMW’s die op ons grondgebied wonen. Daarmee houdt de verdeelsleutel geen rekening. Dit is een typisch stedelijk probleem, zeker wat asielzoekers betreft.” Slechts in één gemeente zegt men expliciet dat het ontvangen bedrag te groot was. Gemeente IX: “Het bedrag was veel te groot. In zo’n kleine periode is het onmogelijk om het op te krijgen. Het bestuur zit er dan de hele tijd achter: ‘Doe dat geld op, doe dat geld op…’ en dat leidt dan ook tot conflictsituaties … Continueer het maar halveer het en geef de andere helft voor iets anders.” In één OCMW vond men de middelen te beperkt. Gemeente XVIII: “Het bedrag in deze gemeente is wel heel laag. De uren die ik erin heb gestoken, hebben het OCMW al meer gekost. … Met dit bedrag kun je veel doen naar de mensen toe, maar het is te weinig om je echt te kunnen inzetten.” In meerdere OCMW’s had men de afgelopen periode moeilijkheden om de eerste schijf tijdig te spenderen. Dat wil echter niet zeggen dat men in deze OCMW’s van oordeel is dat het subsidiebedrag te hoog was. Gemeente XVII: “Ik kan nu niet zeggen of het bedrag nu te groot was. Als we met anderen rond tafel gaan zitten en een ruimere promotie voorzien, dan krijgen we het geld misschien wel op.” Gemeente XXVIII:
62
“Het budget is oké. Nu hebben we moeite gehad om het op te krijgen maar dat komt omdat we niet op tijd zijn kunnen starten omdat er een wissel was van diensthoofd. Daardoor is alles even blijven liggen zodat we pas in het najaar echt konden starten.” Gemeente VII: “Het bedrag was te groot. We hebben niet al het geld opgekregen. Maar dat kan in de toekomst nog evolueren. We hebben de vormingen die we vroeger al opnamen niet door de nieuwe middelen bekostigd. Het is ook daardoor dat er uiteindelijk geld over was.”
III. 1. 2. B. TWEE SCHIJVEN
Artikel 4 van het Koninklijk Besluit van 8 april 2003 bepaalt dat het subsidiebedrag in twee schijven wordt uitbetaald en legt het indienen van een tussentijds rapport op: ‘Een eerste schijf van 50% op de bij dit besluit toegekende subsidie wordt na de ondertekening van dit besluit aan de openbare centra voor maatschappelijk welzijn overgemaakt. De tweede schijf van 50% kan door het centrum worden opgevraagd aan de POD Maatschappelijk Integratie, Armoedebestrijding en Sociale Economie, na de uitputting van de eerste schijf op basis van een door de voorzitter en de secretaris van het centrum ondertekend schrijven en een tussentijds rapport met betrekking tot de besteding van de eerste schijf. Opdat het centrum het recht op de volledige subsidie zou behouden, moet de tweede schijf ten laatste op 1 november 2003 worden opgevraagd.’ (KB 08/04/2003) We gingen na hoe deze werkwijze wordt gewaardeerd vanuit de OCMW’s.
RESULTATEN
Artikel 4 van het Koninklijk Besluit stuitte op veel kritiek. Gemeente I: “Ik denk dat het comfortabeler zou zijn om over een jaar te werken. Ik begrijp wel dat het vanuit de bekommernis van de minister is dat men met dit getrapt systeem werkt, maar voor het terrein is dat zeker geen voordeel.”
63
Gemeente XI: “Het zou minder strikt moeten zijn met de indieningstermijnen. Waarom mag men niet gewoon de tweede schijf aanvragen wanneer de eerste op is en het eventuele overschot achteraf terugstorten? Het is geen goed systeem. Het bedrag van de tweede schijf zou ook niet mogen afhangen van de dagen die nog resten in de tweede periode. En waarom in godsnaam twee schijven?” Gemeente XXVIII: “Het feit dat het in twee schijven werd uitbetaald, maakt dat je het de hele tijd moet opvolgen, de termijnen in het oog moet houden… Praktisch is het ook moeilijk omdat de activiteiten ook niet altijd zo goed te spreiden zijn. Ik had het liever niet in twee schijven gezien.” Gemeente XVIII: “Het is lastig werken. Als de eerste schijf op is dan vraag je de tweede aan en je weet niet zeker of je het gaat krijgen. Vanaf je weet of je het krijgt is het: GO! En dan moet alles weer snel snel gebeuren… Je moet je twee keer in rep en roer zetten en er is nooit zekerheid of het wordt toegekend of niet. Het is ook veel werk om voor het eindrapport alles samen te krijgen, al die bewijzen en zo.” Gemeente XVIII: “Ook voor de boekhouding is het lastig. Er worden allerlei constructies gezocht en uiteindelijk komen we er wel uit maar een OCMW heeft het zo al moeilijk om zijn basistaken te vervullen.” Slechts in enkele OCMW’s zag men de voordelen van een tussentijdse evaluatie: Gemeente XII: “Twee schijven is werkbaar zolang men dat niet gaat uitbreiden. Nu is het goed: men geeft aan wat men doet. Maar moest men een verslag van 30 bladzijden vragen, dan zouden we dat niet zien zitten. Een tussentijdse evaluatie is wel interessant omdat je zo de mensen motiveert om ermee bezig te zijn en het niet te laten liggen. Ik denk dat het goed is om zeker de eerste twee jaren met twee schijven te blijven werken. Ik denk daarbij niet in de eerste plaats aan ons OCMW, maar wel aan al de OCMW’s die nog moeten starten. Ik denk dat het een stimulans kan zijn om de zaken sneller en beter op te starten.” In een aantal OCMW’s werd aangehaald dat het Koninklijk Besluit geen duidelijkheid gaf over de vraag of de subsidies al effectief moesten besteed zijn voor het aanvragen van de tweede schijf, of gepland. Er was eveneens onduidelijkheid over de verantwoordingsstukken die men moest leveren. Gemeente XXIV:
64
“Het is onduidelijk wat het OCMW allemaal moet opnemen in de financiële verantwoording. Moeten we aankoopbewijzen sparen? Die vraag hebben we ook gesteld op het ministerie, maar daar kon men ons op dat moment ook geen antwoord geven.” Gemeente I: “Het was onduidelijk bij het einde van de periode hoe de middelen moesten worden vastgelegd. Moesten de activiteiten gepland zijn voor 30 april, of uitgevoerd, of kan dat ook de uiterste contractdatum zijn bij cofinanciering van een initiatief?” Daarover is communicatie gevoerd met Brussel, maar die dingen hadden we liever op voorhand geweten.” De beslissing of de tweede schijf al dan niet zou worden goedgekeurd, liet lang op zich wachten. Dat zorgde hier en daar voor moeilijkheden. Gemeente XII: “De tweede schijf was nog niet gestort begin februari. De aanvragen van de mensen bleven toen wel binnen komen en wij konden daar dan natuurlijk geen antwoord op geven. Dat is wel heel lastig. Ik heb ook een aantal activiteiten die ik nog had gepland, moeten stoppen want ik wist niet of er wel geld voor zou zijn…” Vanuit twee OCMW’s kwam verder nog de opmerking dat het boekhoudkundig lastig is dat de uitgaven over twee verschillende jaren moeten worden ingeschreven.
III. 1. 2. C. VERDEELSLEUTEL CLIËNTEN
Het Koninklijk Besluit spreekt over ‘cofinanciering’, wat inhoudt dat de cliënt een eigen bijdrage moet betalen. In een omzendbrief van 17 juni 2003 werd dit toegelicht: ‘Zoals in het KB voorzien is, moet de cliënt een eigen bijdrage betalen. Een vaak gebruikte sleutel hiervoor is de 80/20-sleutel waarbij de cliënt dus zelf voor 20% tussenkomt in de kosten. Maar uiteraard zijn ook voor de cliënt meer voordelige sleutels mogelijk.’
65
We gingen na of men het in de OCMW’s een goede zaak vond om een eigen bijdrage van de cliënten te vragen en hoe men de verdeelsleutel heeft toegepast.
RESULTATEN
In de meerderheid van de OCMW’s onderschreef men het belang van een eigen bijdrage van cliënten. Gemeente XXIV: “Ik vind het belangrijk dat de cliënten zelf ook een stuk betalen. Wat voor niets is, wordt ook niet geapprecieerd.” Gemeente I: “Ik vind dat heel belangrijk. Voor wat, hoort wat. Als het kosteloos is, is het ook niet zoveel waard. Wij zijn niet voor gratis tickets. Principieel vind ik dat er altijd een eigen bijdrage tegenover moet staan. Dat past al langer in de visie van dit OCMW.” Gemeente XXVIII: “Ik ben tevreden met de verdeelsleutel. Het is goed dat mensen ook iets zelf moeten betalen. Anders krijg je het risico dat ze bijvoorbeeld een ticket kopen en daarna toch niet naar de voorstelling gaan. Als ze zelf tussenkomen, dan zijn ze ook meer gemotiveerd.” Vanuit interviews met cliënten en vanuit de ervaring van enkele maatschappelijk werkers blijkt dat het belangrijk is flexibel met de verdeelsleutel om te gaan. Gemeente XXIII: “We gaan de verdeelsleutel aanpassen aan de concrete situatie van de cliënt want 20 % is voor sommige cliënten nog veel geld.” Cliënt gemeente VI: “Ze zouden dat moeten aanpassen aan de mogelijkheden van de mensen en ook rekening houden met het aantal kinderen in het gezin. Als ik voor mijn drie kinderen altijd 20% moet opleggen, dan is dat bij elkaar nog heel veel geld.” In de meeste OCMW’s werd echter eenzelfde verdeelsleutel toegepast voor alle cliënten (meestal de 80/20-sleutel die in het KB werd voorgesteld).
66
III. 1. 2. D. DOELGROEP
De omzendbrief van 17 juni 2003 verduidelijkt de doelgroep die in aanmerking komt voor de subsidie: ‘De doelgroep zijn de cliënten van het OCMW. Dit is een ruimere doelgroep dan de rechthebbenden op het leefloon en hun gezinsleden. Ook mensen die een financiële of aanvullende financiële steun ontvangen, die als cliënt door het OCMW worden tewerkgesteld, in budgetbegeleiding of schuldbemiddeling zijn, die thuishulp ontvangen, e.d. behoren tot de doelgroep. Opdat het OCMW zou kunnen tussenkomen, volstaat het dus dat de begunstigde cliënt is van het OCMW of behoort tot het gezin van een OCMW-cliënt. Mensen met een laag inkomen (bijvoorbeeld werklozen, invaliden…) maar die geen cliënt zijn van het OCMW vallen buiten de doelgroep. Het OCMW kan, zo het dit wenst, binnen de groep van OCMW-cliënten prioritaire doelgroepen afbakenen (bijvoorbeeld gezinnen met kinderen, mensen in de meest achtergestelde situaties…). Het staat het OCMW volledig vrij om hier zelf over te beslissen.’ We gingen na of er bedenkingen waren bij deze doelgroepbepaling.
RESULTATEN
De ruimte die het KB laat om naar prioritaire doelgroepen te werken, werd positief onthaald. Er worden wel veel opmerkingen gemaakt betreffende de restrictie tot OCMW-cliënten. Gemeente XXII: “De financiële hulp die we verlenen via de school en via jeugdbewegingen, gaat niet noodzakelijk enkel naar OCMW-cliënten. Ik hoop dat ze daar ook niet te streng in zijn. De beperking tot OCMW-cliënten zou moeten geschrapt worden uit het KB. Het OCMW is er voor alle burgers. Ik weet niet van waaruit die bekommernis er is gekomen. Als er in het KB zou staan dat het geld moet dienen voor de sociaal zwakkeren of voor de kansarmen, dan is dat duidelijker. Uiteindelijk is het die groep die we willen en
67
moeten bereiken vanuit het OCMW. De mensen die je anders soms niet bereikt, zijn nu misschien wel te bereiken via dit kanaal. Dat is eigenlijk een meerwaarde. Het is ongepast om dit niet toe te laten.” Gemeente XXIII: “Het is jammer dat de maatregel beperkt is tot OCMW-cliënten omdat er ook veel mensen met een beperkt inkomen moeten rondkomen die geen OCMW-cliënt zijn.” Gemeente V: “Het is nogal delicaat om te bepalen wie nu in aanmerking komt en wie niet. Zeker wanneer je via bemiddelaars op het veld wil werken om mensen toe te leiden.” Gemeente XVII: “Als we eraan denken om ook bijvoorbeeld door verenigingen, sportclubs… promotie te laten maken, dan stelt zich wel het probleem dat we enkel cliënten mogen cofinancieren. Hoe los je dat op? Het opentrekken is ook niet goed want dan moet je telkens een sociaal onderzoek gaan doen. Misschien zou het goed zijn dat de regelgeving zegt dat de maatregel voor cliënten geldt en dat voor anderen het OCMW moet uitmaken of men aan de eisen voldoet, eventueel met een klein onderzoekje.” Gemeente VIII: “Samenwerking met externen is heel belangrijk maar maakt dat er soms ook eens een enkele deelnemer is die geen cliënt van het OCMW is. Ik hoop dat men daar niet te streng op is.” Een andere opmerking die we regelmatig hoorden is dat er ook veel andere personen zijn die het financieel niet makkelijk hebben. Voor deze mensen bestaan er echter geen dergelijke maatregelen. Dat zorgde soms zelfs voor spanning binnen het OCMW. Gemeente XXVIII: “Intern kwam er van een aantal personeelsleden die alleenstaande moeder zijn wel de reactie dat ze het eigenlijk ook wel moeilijk hebben en dat ze ook hun kinderen wel gratis zouden willen kunnen inschrijven. Mensen in budgetbegeleiding hebben vaak nog een redelijk hoog loon. Dat zorgde dus soms wel voor een wat negatieve ondertoon, maar dat hebben we proberen te temperen.” Gemeente VIII: “We hebben ons enkel tot cliënten gericht en niet tot andere mensen met een laag inkomen. Dat heeft soms wel kritiek veroorzaakt. Er waren zelfs twee cliënten die afzagen van het aanbod omdat ze vonden dat andere mensen er meer nood aan hadden.”
68
III. 1. 2. E. EENMALIGHEID VAN DE SUBSIDIE
De subsidie werd aanvankelijk voor een periode van één jaar toegekend. Dat zorgde voor veel kritiek en had ook een invloed op de besteding van de middelen. Op verschillende manieren werd het belang van continuering beargumenteerd. Gemeente XXVII: “We hadden wel bang om nu met voordelen te gaan zwaaien en achteraf te moeten zeggen dat er geen geld meer voor was.” Gemeente I: “Sensibiliseren van andere sectoren, structureel werken, is een lange weg. Daarom is het ook zo belangrijk dat de middelen gecontinueerd worden.” Gemeente VIII: “Wij werken volgens een systeem van maatzorg, in die zin dat we met cliënten een traject willen afleggen. Dat kan niet op één jaar, en dat kan zeker niet als je rap rap moet werken.” Gemeente V: “Projectfinanciering houdt in dat het tijdelijk is terwijl het tegelijk opbouw en expertise vraagt. Wanneer je goed op dreef bent, stopt het weer. Dat is een probleem en maakt dat iedereen bij zijn ding blijft en niet investeert in samenwerking. Als men ervan uitgaat dat participatie een recht is, dan moet deze maatregel continu zijn. Het kan niet zijn dat iemand een jaar zijn rechten krijgt en dat er daarna geen geld meer voor is.” Gemeente XI: “Als deze maatregel maar één jaar duurt, dan stelt zich een probleem. Mensen stimuleren een stap te zetten naar integratie is een werk van lange adem. Dit kan je vergelijken met iemand die nog nooit heeft gewerkt, één week naar een arbeidswerkplaats sturen en dan verwachten dat hij daarna wel werk zal willen vinden. Uiteraard boek je zo geen langetermijneffect.” De veronderstelde eenmaligheid van de subsidie had ook een effect op de cliënten. Gemeente XXIII: “Cliënten hadden bang dat de maatregel na een jaar zou stoppen en dat hield hen soms tegen om bijvoorbeeld hun kinderen in te schrijven in een sportclub voor één jaar.” Cliënt gemeente VIII: “Ik heb drie kinderen en ik heb geen geld genoeg om ze alledrie ergens voor in te schrijven. Mijn ene zoon was al ingeschreven in de voetbalclub. Mijn maatschappelijk werkster stelde voor om ook voor mijn andere
69
twee kinderen iets te doen maar ik wilde dat niet als dat maar voor een jaar zou kunnen. Dan zeuren ze volgend jaar terug en dan is dat nog eens zo erg als er dan geen geld meer voor is.”
III. 1. 2. F. ONDUIDELIJKHEID
Uit de interviews blijkt dat het Koninklijk Besluit en de omzendbrieven die in dit kader werden verzonden, onvoldoende duidelijk waren over de mogelijkheden van de subsidie en over de termijnen waarbinnen moest worden gewerkt. Gemeente XVII: “We wisten niet dat extra schoolkosten zoals uitstappen en schoolreizen ook door de subsidies mochten worden gefinancierd. Daar zou wel een grote reactie op kunnen zijn gekomen. Dat is inderdaad iets waar mensen over klagen. Aan een OCMW vragen ze zo’n zaken niet snel.” “De omzendbrief was nogal onduidelijk en moeilijk. Je mocht bijvoorbeeld wel zaken organiseren maar cliënten moesten daar dan zelf actief in zijn. Het leek me een goed idee om bijvoorbeeld een toneelstuk of een tentoonstelling te organiseren maar dan moesten daar cliënten zelf aan mee doen als artiest en dat leek mij onmogelijk.” “De termijnen waarin activiteiten moesten gepland of betaald zijn, was ook onduidelijk. Daarover hebben we contact opgenomen met Brussel, maar zij konden ook geen echt antwoord geven.” Gemeente IX: “De richtlijnen waren niet zo duidelijk. Voor de mensen van de administratie was het blijkbaar ook nogal moeilijk om vragen te beantwoorden. We kregen het gevoel dat men daar ook niet zo goed was ingelicht.” Samenvatting: Nagenoeg alle respondenten zijn tevreden over het subsidiebedrag dat ze in hun OCMW hebben ontvangen en over de verdeelsleutel waarop dit bedrag was gebaseerd. Het werken met twee schijven en een tussentijdse verantwoording voor aanvraag van de tweede schijf, stuit op veel kritiek. Men staat achter het principe te werken met een verdeelsleutel voor cliënten. Een aandachtspunt daarbij is wel de flexibiliteit van deze sleutel. Er komt veel kritiek op de restrictie tot OCMW-cliënten die de regelgeving oplegt.
70
De eenmaligheid van de subsidie stimuleert niet om duurzaam te werken en stuit op veel kritiek. De regelgeving zou duidelijker moeten zijn.
III. 1. 3. VERLEDEN Tijdens de interviews gingen we na of men vóór het bestaan van de subsidies reeds een nood voelde aan een dergelijke maatregel. Er werd ook de vraag gesteld of men in het OCMW in het verleden al actief was op vlak van participatiebevordering (sociaal, cultureel, sportief). Ten slotte wilden we weten of de cliënten die nu van de maatregel gebruik hebben gemaakt, ook in het verleden al actief waren op sociaal, cultureel of sportief vlak.
III. 1. 3. A. BESTAAT DE NOOD AL LANGER?
In de meeste OCMW’s kwamen er van de cliënten vóór het bestaan van de subsidie geen vragen met betrekking tot deelname. Voor kinderen van cliënten was er in het verleden meer vraag, vooral naar tussenkomst in de schoolkosten. Het ging dan niet enkel over boeken en lesmateriaal, maar ook over de kost van tijdschriften, culturele uitstapjes, schoolreizen, enzovoort. Er kwamen ook al langer opmerkingen over de hoge kost van kampen, jeugdbeweging… Gemeente XXVIII: “In het verleden waren er ook al vragen. Vooral dan van de budgetteringscliënten die meer begeleiding krijgen en dan ook vooral voor hun kinderen.” Gemeente XIII: “Vroeger kwamen er niet echt vragen. Wel in verband met de school bijvoorbeeld: bosklassen, aankoop computers…” Het feit dat er vroeger weinig vraag was, wil niet zeggen dat de nood niet bestond. Vanuit verschillende OCMW’s haalde men zelf aan dat het OCMW op geen enkele manier de vraag stimuleerde in het verleden.
71
Gemeente XXVI: “Ik denk dat we in het verleden ook geen vragen kregen omdat het OCMW dat op geen enkele manier stimuleerde.” Gemeente XI: “Vragen van ouders kregen we eigenlijk niet. We hebben dat ook nooit gestimuleerd vroeger.”
III. 1. 3. B. WAREN DE OCMW’S IN HET VERLEDEN REEDS ACTIEF OP DEZE VLAKKEN?
In de meeste OCMW’s werd vroeger niets structureels ondernomen dat aansluit bij de doelstellingen van de subsidie. In de OCMW’s waar men hier wel reeds op inspeelde, gebeurde dat eerder uitzonderlijk. Bovendien werden de sporadische steunverleningen doorgaans enkel voor kinderen toegestaan. Gemeente XXVIII: “De raad gaf in het verleden soms al een tussenkomst daarvoor. Echt stimuleren deed het OCMW natuurlijk niet. Enkel als de vraag expliciet door een cliënt werd gesteld, werd er sporadisch een tussenkomst goedgekeurd door de raad. Het ging ook enkel om tussenkomsten voor kinderen, niet voor volwassenen.” Gemeente XIII: “Er werd vroeger niet echt rond gewerkt. Het ging dan om individuele steunvragen, en vooral om kinderen.” Gemeente VIII: “Kosten van bijvoorbeeld vakantiekampen voor kansarme kinderen werden vroeger al door het OCMW ten laste genomen. Er bestond ook al een systeem voor de speelpleinwerking.” Gemeente X: “Individuele vragen van cliënten om te helpen bij het betalen van schoolgerelateerde kosten zoals uitstappen en schoolreizen werden vroeger ook al gefinancierd.” Gemeente III: “Het OCMW heeft voor ouders met schoolgaande kinderen op drie momenten in het jaar een extra bedrag voor aan de school verbonden kosten. Daar was dus voor een stuk al een oplossing voor.” Gemeente XX:
72
“Vroeger kwamen we al tussen voor activiteiten voor kinderen. Er waren ook al tussenkomsten voor activiteiten die van de school uitgaan.” Gemeente XXII: “Vanuit het Sociaal Impulsfonds werd een jeugdcel samengesteld. Via die weg werd een regeling uitgewerkt waarbij het OCMW de kosten die ouders niet kunnen dragen in verband met jeugdbeweging of school op zich neemt.” In enkele gemeenten werden in het verleden ook al initiatieven voor andere doelgroepen dan kinderen genomen. Gemeente I: “Het OCMW heeft in het verleden twee keer een forum geboden voor cliënten met artistieke talenten die hun werk niet konden ontsluiten. Dat is ook eens in de foyer van het OCMW doorgegaan. Daar werden dan bijvoorbeeld galerijhouders uitgenodigd en de rest van de goegemeente.” “Een paar jaar geleden werd er reeds met een organisatie samengewerkt om te achterhalen wat drempels zijn voor het OCMW-cliënteel die hun belemmeren in hun cultuurparticipatie.” Gemeente VIII: “In het verleden hebben we via de nationale loterij een project goedgekeurd gekregen dat ging over sportparticipatie voor cliënten.” In enkele OCMW’s haalde men aan dat men zelf in het verleden geen initiatieven heeft ondernomen, maar dat er vanuit de gemeente wel initiatieven bestonden die ook voor OCMW-cliënten toegankelijk waren. Gemeente IV: “Hier bestond al een vrijetijdspas vanuit het Sociaal Impulsfonds. Dat is in de tijd opgestart vanuit de stedelijke diensten: sport, jeugd, cultuur.” Gemeente V: “Hiervoor was er niet echt iets structureels op vlak van sport of cultuur. De stad is daar zelf wel actiever in, bijvoorbeeld door projecten als Buurtsport. In de stad bestaat er heel recent ook een systeem van cultuurwaardebonnen en ze zijn nu ook over sportcheques aan het nadenken.” Gemeente XI: “Er bestaat al een tijdje een socio-culturele pas voor kansarmen in de gemeente.” Gemeente IV:
73
“In het verleden waren we nog niet echt actief op vlak van participatiebevorderend werken. Er bestond wel al het project ‘seniorenacademie’ voor 55-plussers uit de gemeente. Heel het aanbod van de gemeente wordt naar deze doelgroep op een gecoördineerde wijze gepromoot.” Slechts in een beperkt aantal OCMW’s is sprake van een echte traditie in het werken aan de sociale, culturele en sportieve participatie en ontplooiing van cliënten. Gemeente VI: “In dit OCMW kennen we de waarde van sociaal-culturele integratieactiviteiten. Het OCMW heeft er ook altijd al middelen in gestoken: eigen middelen, gemeentefondsmiddelen, SIF-middelen.” Gemeente X: “Participatie wordt al heel lang belangrijk gevonden door het OCMW en onze medewerkers. Het zit echt in onze visie ingebouwd. Als sinds 1995 bestaat er een ‘kaartenbank’. We gaven ook al regelmatig buurtfeesten. Het kerstfeest bestond ook al.” Gemeente XI: “In dit OCMW is er echt een traditie in het werken aan participatie. Wij ondernemen al jarenlang verschillende zaken, ook zonder extra middelen.” Gemeente XI: “Vroeger was er ook al een aanbod. Daar werd tien jaar geleden al een reglement voor ontwikkeld.”
III. 1. 3. C. WAREN DE BEREIKTE CLIËNTEN IN HET VERLEDEN REEDS ACTIEF?
De cliënten die men afgelopen periode heeft bereikt, blijken vooral personen die ook in het verleden al op een of andere manier actief waren op sociaal, cultureel of sportief vlak. Gemeente XIX: “We hebben vooral mensen bereikt die al zin hadden om naar dingen toe te gaan en die vroeger ook al zaken deden. Ik stel me de vraag wat je doet met de mensen die het aanbod niet eens kennen. Dat moet bijna onder begeleiding, dat is een stap verder.” Gemeente III: “Ik denk niet dat er nu veel cliënten hebben geparticipeerd die dat vroeger nog nooit hadden gedaan. Om hen te bereiken moet je al echt speciale activiteiten voor hen gaan organiseren. Dat kan dan best door een laagdrempelige organisatie waar ze op een of andere manier bij betrokken zijn. Bijvoorbeeld basisschakels.”
74
Cliënt gemeente VI: “De kinderen namen vroeger ook al deel aan dergelijke activiteiten. Het is door mijn scheiding dat ik het nog maar moeilijk kon betalen. Vroeger moest ik meer kiezen: dit of iets anders, als het geld er weer niet was. Ik kon ook wel geld lenen van mijn moeder en ik bespaarde op andere dingen om mijn kinderen toch naar de voetbal te kunnen laten gaan. Ik deed zelf ook al mee aan activiteiten van het buurthuis en van de gemeente.” Cliënt gemeente XXIII: “Toen ik vroeger nog niet in de invaliditeit zat en nog geen geldgebrek had, deed ik wel veel dingen. Nu had dat een tijdje stilgelegen.” Cliënt gemeente XXVIV: “Vroeger deed ik ook al uitstappen enzo, maar wel veel minder. Ik heb vier kinderen en dan wordt het wel kostelijk.” Samenvatting: In het verleden kwam er weinig vraag van cliënten. Sporadisch kwamen er vragen voor kinderen van cliënten. De vraag werd doorgaans ook niet gestimuleerd vanuit de OCMW’s. De ontbrekende vraag betekent dan ook niet dat de nood er niet was. De OCMW’s die in het verleden al een echte traditie opbouwden in het stimuleren en bevorderen van de participatie van cliënten, zijn zeldzaam. In de meeste OCMW’s was men vroeger nog niet echt actief op dat vlak. Tussenkomsten voor kinderen kwamen wel regelmatig voor. Vanuit sommige gemeenten bestonden reeds initiatieven voor een kansarme doelgroep (kansenpas, cultuurcheques…). De cliënten die van de maatregel gebruik hebben gemaakt, waren doorgaans ook in het verleden al op een of andere manier actief (sociaal, cultureel, sportief).
75
III. 1. 4. FACTOREN EN CRITERIA DIE MEESPEELDEN BIJ DE BESTEDING VAN DE MIDDELEN Een globaal overzicht van de activiteiten en initiatieven waaraan de subsidies werden besteed door de OCMW’s, vindt u terug onder 4. activiteiten (p. 33-37). Tijdens de interviews werden er bijkomende vragen gesteld over de criteria die bij de bestedingskeuze meespeelden. We gingen met andere woorden na waarom er werd gekozen bepaalde zaken wel en andere niet te financieren/ondernemen.
RESULTATEN
In de meeste OCMW’s merken we dat de keuzes die werden gemaakt, sterk beïnvloed werden door de tijdsdruk die men voelde. Gemeente XVII: “De sociale dienst heeft iets voorbereid. Dat moest allemaal op een zeer korte periode. We waren eigenlijk een beetje in paniek en hebben dan ook eigenlijk rap rap maar iets beslist. Ik ben me er wel van bewust dat er veel meer mogelijk was maar we hebben toen rap rap moeten beslissen.” Gemeente XIII: “Na evaluatie van de eerste schijf hebben we beslist ons toe te spitsen op participatie via de kinderen van de gezinnen. Deze keuze is ook gemaakt omdat het geld relatief snel op moet geraken.” De veronderstelde eenmaligheid van de subsidie is eveneens van invloed geweest. Gemeente IV: “We hebben de voorkeur laten gaan naar niet-structurele dingen, naar eenmalige dingen, omdat we heel bekommerd waren om zaken in gang te gaan zetten die we volgend jaar zouden moeten afbreken.” Gemeente XXVIII: “We hebben de besteding van de middelen voor een stuk ingebed in de werking. Deels ook omdat we bang hadden om nu met bijkomende voordelen te gaan zwaaien en het volgend jaar te moeten zeggen dat er geen budget meer voor is.” Gemeente XXIV:
76
“We waren terughoudend want hadden bang om anders volgend jaar alles zelf te moeten betalen. We zouden diepgaander hebben gewerkt als de maatregel een permanent karakter zou hebben gehad.” Het niet willen stigmatiseren van de doelgroep is een ander criterium bij de keuze van besteding. Gemeente XI: “We wilden bewust geen groepsactiviteiten vanuit het OCMW voor een groep cliënten. Ik vind dat ‘not done’. Op die manier werk je niet integrerend maar eerder denigrerend.” Gemeente XIII: “We wilden absoluut geen groepsuitstappen organiseren want dat is heel stigmatiserend voor de doelgroep.” Andere factoren die een invloed hadden op beslissingen die werden gemaakt in verband met de besteding: Gemeente XXVIII: “Enkel de eerste twee bestedingsvormen werden gebruikt. Enerzijds omdat er zeer weinig tijd was om het geld op te krijgen. Anderzijds ook omdat er in deze gemeente weinig mogelijkheden zijn om groepen te ondersteunen of een groepswerking op te zetten. Hier zijn geen sociale woonwijken of groepen waar kansarmen samen komen. Om als OCMW groepsuitstappen te organiseren voor cliënten ligt ook wat gevoelig. Ik denk niet dat cliënten ermee opgezet zijn om in groep als ‘kansarmen’ deel te nemen.” Gemeente III: “We hebben alleen individuele participatie van cliënten gesubsidieerd, inschrijvingen en tickets dus. We zijn niet zelf zaken gaan organiseren omdat we niet vinden dat dit tot de taken van een OCMW behoort. We hebben daar ook de deskundigheid niet voor.” Gemeente XVIII: “Omwille van politieke redenen kwamen cinematickets niet in aanmerking. De filmzaal is van een familie van een andere politieke kleur dan een paar raadsleden…” Gemeente XXIII: “We wilden echt op concrete vragen van cliënten ingaan en niet in hun plaats beslissen waar ze aan kunnen participeren.” Gemeente XII:
77
“In de initiatieven die ik heb opgezet vond ik het vooral belangrijk om de mensen nieuwe dingen te leren kennen, hun horizon te verruimen. In groep werken vond ik ook belangrijk, en hen eens de mogelijkheid geven iets te doen dat ze zelf leuk vinden. Het moest ook echt laagdrempelig zijn.” Gemeente XII: “Er was een aanvraagformulier waarop mensen zelf suggesties konden doen. Deels op basis daarvan werden activiteiten ingericht.” Gemeente VII: “Ik wilde niet dat het geld zou worden gebruikt om zaken die we vroeger al hadden te continueren. Ik vond het ook belangrijk te vermijden dat er veel geld gaat naar omkadering en personeelskost.” Gemeente XXIX: “Ik vond het vooral heel belangrijk dat de lokale actoren die in de gemeente actief zijn iets konden doen… Het is vlakbij dus het is ook heel bereikbaar voor hen… Ik wil de mensen eigenlijk de weg wijzen naar het aanbod in de gemeente dat eigenlijk al goedkoop is.” Gemeente I: “Om een structurele aanpak mogelijk te maken is er een aparte enveloppe opzij gezet door het OCMW om de mogelijkheden te onderzoeken van een soort vrijetijdskaart om ervoor te zorgen dat mensen met een beperkte financiële draagkracht kunnen gebruik maken van het algemene aanbod in de stad op een nietstigmatiserende manier.” “Er is ook voor geopteerd om initiatieven die een zo groot mogelijke doelgroep konden bereiken, en waarvan we geloofden dat ze zinvol zijn voor de cliënten, te cofinancieren. Daarom zorgden we ook voor een grote geografische spreiding van de activiteiten over de hele stad.” “We wilden bewust niet-stigmatiserend werken en zorgden daarom bijvoorbeeld bewust voor een gemengd publiek bij voorstellingen.” “We wilden structureel werken. Cofinanciering is in die zin heel belangrijk. Door organisaties te financieren willen we bijdragen tot een grotere gevoeligheid van de andere partners in de stad zelf om op die manier te bekomen dat er structurele aanpassingen zijn van het aanbod. Structureel op vlak van aanbod, op vlak van prijszetting… daar is heel sterk in geïnvesteerd.” Gemeente XX: “De focus voor activiteiten in de eigen gemeente hebben we genomen omdat dit eenvoudiger is voor de cliënten (het openbaar vervoer is niet zo goed georganiseerd in deze gemeente) en omdat we het geld zoveel mogelijk in de eigen gemeente wilden houden.” Gemeente I:
78
“We hebben er bewust niet voor gekozen om de kost voor manifestaties te cofinancieren omdat men structureel wilde werken en dat gaat niet door eenmalige participatie. We wilden vermijden om Sinterklaas te gaan spelen.” Samenvatting: De tijdsdruk die men voelde, evenals de veronderstelde eenmaligheid van de subsidie, hebben een grote invloed gehad op de keuze van aanwending van de middelen. Andere factoren die meespeelden in de keuze van besteding: willen vermijden van stigmatisering, structureel willen werken, het aanbod in de gemeente willen ontsluiten, een zo ruim mogelijke doelgroep willen bereiken, vertrekken vanuit de cliënten zelf, enzovoort.
III. 1. 5. DOELGROEP De vraag werd gesteld op welke doelgroep men heeft gefocust. Er werd vooral gepeild naar de redenen voor het kiezen van deze prioritaire doelgroepen.
RESULTATEN
Men heeft zeker niet in alle OCMW’s met prioritaire doelgroepen gewerkt. In sommige OCMW’s kwamen alle cliënten in aanmerking. Gemeente I: “We werken met een ruime notie van OCMW-cliënt: een cliënt is iedereen die gebruik maakt van het dienstenaanbod van het OCMW, onder welke vorm dan ook.” Bij de prioritaire doelgroepen zien we dat vooral kinderen voorrang hebben gekregen. Gemeente XVII: “Jongere mensen kunnen er niets aan doen als ze in een kansarm gezin geboren worden. Zij moeten zoveel mogelijk mogelijkheden krijgen om deel te nemen. Zij mogen niet te veel last ondervinden van de financiële problemen thuis waar zij een beetje de dupe van zijn.” Gemeente XVI: “Een peiling bij de cliënten maakte ook duidelijk dat de kinderen de prioriteit moesten krijgen.”
79
Gemeente X: “Een belangrijk aandachtspunt is de jeugd, kinderen. Hen kan je nog veel leren en ze kunnen nog integreren in de gemeenschap. Later wordt het nog moeilijker.” Ook cliënten vinden het blijkbaar vooral voor hun kinderen belangrijk te participeren. Cliënt gemeente VI: “De kinderen moeten altijd voorrang krijgen want zij kunnen niks doen aan de situatie van hun ouders.” Soms zijn het heel praktische redenen die de afbakening van de doelgroep bepalen. Gemeente XVIII: “Het OCMW is afgestapt van cash geld in huis te hebben. De maatregel is dan ook enkel toegankelijk voor mensen in budgetbeheer en leefloners, we kunnen de 20% zo afhouden van hun uitkering en de 80% storten op hun rekening.” Gemeente XX: “We hebben ons vooral tot ouderen gericht omdat ons cliënteel vooral uit ouderen bestaat wanneer je de gebruikers van de poets- en klusjesdiensten erbij rekent.” De angst voor een stormloop heeft sommige OCMW’s ertoe gebracht de doelgroep enger te formuleren dan men wilde. Gemeente XIII: “We hadden bewust de vluchtelingen niet aangesproken vanuit de idee ‘dan is het potje direct op’, terwijl we vanuit die groep dikwijls veel meer vragen krijgen voor aansluiting bij verenigingen. Ik denk dat voor hen de drempel ook minder groot is omdat ze in hun thuisland dikwijls al actief waren.” Gemeente XXVI: “Eerst hadden we de berekening gemaakt van het bedrag dat we konden besteden per cliënt, moesten al onze cliënten een aanvraag doen. Dat bedrag was verwaarloosbaar. Om die aantallen te reduceren hebben we gekozen om ons eerst en vooral te focussen op de kinderen van cliënten.” In enkele OCMW’s heeft men de doelgroep nog ruimer geïnterpreteerd dan voorzien is in het KB. Gemeente IX: “We hebben zelf de doelgroep wat verruimd en ons niet enkel tot cliënten gericht.”
80
Samenvatting: In sommige OCMW’s werd de doelgroep net zo ruim gehouden als in het KB omschreven is, en kwamen alle cliënten in aanmerking. Een groot aantal OCMW’s heeft echter een prioritaire doelgroep afgebakend. Meestal richtte men zich prioritair tot kinderen. De angst voor een stormloop bracht veel OCMW’s ertoe de doelgroep zeer eng te formuleren. In enkele OCMW’s heeft men zich ook tot kansarmen gericht die geen cliënt waren bij het OCMW.
III. 1. 6. BESLUITVORMING In de vragenlijst werden enkele vragen opgenomen in verband met de wijze waarop binnen het OCMW beslissingen werden genomen met betrekking tot de subsidie. We gingen door middel van de vragen ook na of er eensgezindheid dan wel onenigheid was bij de besluitvorming.
III. 1. 6. A. BESLISSINGEN MET BETREKKING TOT DE SUBSIDIE
In de meeste OCMW’s werd er door de sociale dienst of een afvaardiging daarvan een voorstel voorbereid. Op het bijzonder comité van de sociale dienst of op een raadsvergadering werd het voorstel vervolgens besproken/aangepast/goedgekeurd. Dat resulteerde in een reglement dat intern werd bekendgemaakt. In enkele OCMW’s benadrukte men het belang van een gedeelde visie, openheid en ruimte voor experiment vanuit de raad, voor een vlotte besluitvorming. Gemeente XXII: “Het werken aan visie is voorafgaand aan alles. In dit OCMW vertrekken we altijd vanuit de visie en passen alles daarin. Dat is het belangrijkste. Dat is niet alleen zo voor de raadsleden, dat is ook zo voor de maatschappelijk werkers… De besluitvorming is hier niet moeilijk geweest. Als team staan we
81
allemaal zo’n beetje op dezelfde lijn. Er is maandelijks een halve dag teambuilding, en dat helpt ook om één hecht team te vormen. Er is een goede visie.” Gemeente XXVIII: “Onze raad is heel open en betrokken. Er is dan ook geen discussie geweest. De raad heeft een groot vertrouwen in de werkers.” Gemeente I: “De uiteindelijke keuze is met algemene consensus goedgekeurd. Ik ben ontzettend tevreden over de raad. Ze zijn zelf heel rijp in hun oordelingsvermogen, ze laten ruimte voor experiment, willen ook meegaan in experimenten in afwachting van een evaluatie en ze zullen nooit bij voorbaat zaken afschieten. Deelname, bijdrage en opbouw van het maatschappelijke en culturele leven en het actief stimuleren van cliënten tot deelname, staat expliciet in het beleidsplan.” In enkele OCMW’s werd bij de voorbereiding van een intern reglement met betrekking tot de subsidie contact opgenomen met de gemeentelijke diensten. Gemeente XXVIII: “We hebben op voorhand bij de cultuurdienst, de jeugddienst en de sportdienst lijsten opgevraagd van activiteiten in de gemeente.” Gemeente XX: “Aan de cultuurdienst werd gevraagd om een activiteitenkalender voor te leggen. De raad besliste daarop voort te gaan. In een later stadium werd overlegd met de cultuurfunctionaris. Op zijn aanraden hebben we samen gezeten met de bibliotheekfunctionaris.” Gemeente IV: “We hebben verschillende partners bevraagd, zowel intern van onze eigen diensten als externe partners in de gemeente. Daar zijn dan voorstellen uitgekomen. Zo waren er bijvoorbeeld vragen vanuit de sportdienst en vanuit het rust- en verzorgingstehuis…” In enkele OCMW’s werd er contact opgenomen met de sociale dienst van naburige OCMW’s, om te kijken hoe men daar de zaken aanpakte. Gemeente XVIII: “Ik heb in het begin naar een paar OCMW’s gebeld om te vragen hoe ik het kon aanpakken, want ik zag echt geen ideeën.” Gemeente XXIV:
82
“Ik heb eerst met een paar andere OCMW’s contact opgenomen om elkaar wat op ideeën te brengen. Dat was nodig omdat het allemaal nieuw is.” Gemeente VIII: “Enkele OCMW’s uit de regio hebben gemaild met de vraag naar hoe we het in deze gemeente aanpakten. Dan werd het reglement doorgestuurd. Op die manier was er toch ook wat uitwisseling.” In een aantal OCMW’s werden op voorhand ook cliënten (individueel of verenigd) bevraagd in verband met de subsidie. Gemeente XVI: “De cliënten werd ook gevraagd wat ze zouden willen doen met de subsidies.” Gemeente X: “Er is ook bij de stuurgroep van kansarmen gepolst waar de interesses liggen. Er is al jaren een permanent armoedeoverleg. Bij alle beslissingen wordt de doelgroep betrokken. Soms worden zelfs de schepenen op dit overleg uitgenodigd.” Gemeente IX: “De cliënten werden gehoord. Eerst hebben we een schriftelijke enquête georganiseerd. Om de resultaten van de enquête samen te bekijken en bespreken werd er daarna een ontbijtvergadering met de cliënten georganiseerd. Hier werd de besteding voor de tweede periode besproken.” Algemeen beschouwd was er in de meerderheid van de bevraagde OCMW’s relatief snel eensgezindheid over de bestedingswijze en de afbakening van de doelgroep. Een veelvoorkomend discussiepunt waren echter de voor cofinanciering in aanmerking komende activiteiten. De visie van raadsleden en van de sociale dienst blijken soms ver uit elkaar te liggen. Een gebrek aan voeling met de praktijk zou daarvan een oorzaak kunnen zijn. Gemeente XVII: “Het bestuur heeft hier soms wel oogkleppen. Er was bijvoorbeeld discussie over of kranten ook konden, want dat had volgens een aantal mensen van de raad niet echt een sociale meerwaarde.” Gemeente XIV: “Een gezin in zware schulden met een kindje wilde naar Plopsaland. Dat mocht niet van de raad omdat die mensen er financieel zo slecht voor staan. Ze vonden het ook te commercieel en te ver weg. Het kost veel
83
geld en heeft niets educatiefs. Ze zagen hen liever naar bijvoorbeeld Planckendael gaan. Ik vind nochtans dat Plopsaland meer educatiefs te bieden heeft dan vele andere pretparken, en als de mensen dat nu willen, dan is het toch niet aan de raad om dat te weigeren.” Gemeente XXIX: “De raad heeft eigenlijk heel weinig voeling met wat bij de mensen leeft. De maatschappelijk werkers wel. Het is frustrerend dat de raad dan toch zijn wil wil doordrukken.” Gemeente XXVII: “We hadden met de sociale dienst ook een sportief programma voorgesteld, bijvoorbeeld de mensen leren kennis maken met het nieuwe zwembad. Dat voorstel is afgeschoten door de raad. Mensen moeten volgens hen overdag beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Enkel activiteiten voor kinderen of die ’s avonds kunnen plaatshebben kwamen dus in aanmerking. Vanuit de sociale dienst denken we dat niet iedereen zomaar kan gaan werken… Alternatieven voor participatie door werk, zoeken naar andere bezigheden, vinden we ook belangrijk.” Gemeente IX: “Het was wel lastig dat door raadsleden soms discussies werden geopend over aanvragen van cliënten. Zo was er bijvoorbeeld een vrouw die een fitnessabonnement wilde. Dat kon niet volgens de raad. Wanneer er één keer zo’n discussie is, waar eindigt dat dan?” Het financieren van organisaties in de gemeente zorgde soms ook voor onenigheid. Gemeente III: “De sociale dienst had aan de raad ook voorgesteld om een aantal organisaties te cofinancieren, onder andere een organisatie die werkt met migrantenjongeren en de vereniging waar armen het woord nemen. De raad was het er niet mee eens omdat ze niet wilt samenwerken met één van die organisaties en omdat het risico bestond dat andere organisaties zich benadeeld zouden voelen. De raad wilde dat men ook de reguliere cultuuraanbieders erbij nam. Dat wilde de sociale dienst dan weer niet. Uiteindelijk zijn we er niet uitgeraakt en is het plan opgeborgen.” Gemeente VII: “De evaluatie van de beslissing de vzw’s niet te cofinancieren is herhaaldelijk besproken, tot op de gemeenteraad. Ik vermoed dat één van de vzw’s ook politieke kanalen heeft aangesproken om toch gefinancierd te worden door ons, om de druk te vergroten. Maar de hele raad stond achter de beslissing hen niet te financieren en we hadden argumenten genoeg om ons te verantwoorden.” Gemeente XXIX:
84
“De sociale dienst heeft een voorstel uitgewerkt. Door de raad werd dat niet echt aanvaard. De voorzitter wilde persé samenwerken met een vzw waar ze connecties mee heeft. Op die manier ging er een heel groot bedrag naar die organisatie die dan iets heeft uitgewerkt voor onze cliënten.” In slechts enkele OCMW’s vormde de doelgroep een discussiepunt. Gemeente XXVI: “Er was onenigheid op de raad. Een raadslid vond het niet correct dat men zich beperkte tot het OCMW-cliënteel en vond dat het bestaan van de maatregel moest worden gepubliceerd voor alle inwoners van de gemeente.” Gemeente VIII: “Het voorbereiden met de werkgroep met maatschappelijk werkers was niet altijd eenvoudig. De maatschappelijk werkers wilden bijvoorbeeld een zeer duidelijk afgebakende doelgroep en een duidelijke maximumgrens van cofinanciering per persoon. Het vroegere sportproject zat echter nog in het achterhoofd van de sociale dienst, zodat men wist dat je door een te strenge afbakening een hoop kansen mist en de respons zeer klein blijft.” In één OCMW heeft men bij aanvang beslist om geen gebruik te maken van de subsidies. Aan die beslissing is een interne discussie vooraf gegaan. Enkele medewerkers wilden echter wél met de maatregel aan de slag (gemeente XXII).
III. 1. 6. B. INTERN REGLEMENT
Over het algemeen werd in de OCMW’s op basis van de voorstellen van de (afvaardiging) van de sociale dienst een intern reglement opgesteld waarin werd bepaald naar welke doelgroep men zich richtte, welke activiteiten in aanmerking kwamen voor cofinanciering, welke initiatieven men nam. In dit reglement was meestal ook opgenomen op welke wijze de maatschappelijk werkers de aanvragen van cliënten moesten behandelen en hoe de financiële afrekening diende te gebeuren door de dienst die daarvoor instond. In meerdere OCMW’s werd het intern reglement later aangepast omdat men bij aanvang te streng was geweest (en daardoor maar weinig respons kreeg). Gemeente XVII:
85
“Eerst hebben we de doelgroep beschreven: de meest behoeftige cliënten en hun gezinsleden die verschillende soorten tussenkomsten van het OCMW konden aangevraagd hebben. De meest behoeftigen dus bijvoorbeeld niet gewoon de mensen die eens een voorschot op werkloosheidsvergoeding kwamen vragen. Aanvankelijk dachten we dat er redelijk veel respons zou komen. Daarom hadden we op voorhand ook de rekening gemaakt. 558 cliënten kwamen mogelijk in aanmerking. Daar hadden we dan een redelijk laag maximumbedrag op gezet zodat al die cliënten van de maatregel zouden kunnen gebruik maken. Omdat er maar heel weinig mensen zijn ingegaan op de mogelijkheid hebben we het later opengetrokken zodat ook de mensen van het Lokaal Opvang Initiatief in aanmerking konden komen.” Gemeente XXVIII: “We hadden een maximumbedrag van 80 euro voorzien per persoon. Dit bleek uit reacties toch een te klein bedrag.” “Voor de tweede schijf is er een tweede mogelijkheid bijgekomen: grote uitgaven voor een opleiding die mogelijk tot tewerkstelling zou kunnen leiden. Dat hebben we beslist doordat we in de praktijk werden geconfronteerd met dat soort vragen, bijvoorbeeld een student die geen PC had. Ook aankoop van lesboeken wordt nu mogelijk. We zetten hier ook geen maximumbedrag meer op.” Gemeente XXVI: “Het reglement is een aantal keer aangepast omdat er zo weinig reactie was en het geld niet opraakte.” “De aanvragen bleven zeer beperkt. We hebben dan maar beslist om het bedrag per persoon omhoog te trekken en het doelpubliek uit te breiden naar volwassenen. Na een tweede evaluatie bleek dat er nog bijzonder veel geld over was. Toen was men toch wel gedemotiveerd en werd erover gedacht om gewoon een cheque uit te schrijven voor alle steungenieters. Dat idee is besproken op het bijzonder comité, maar daar afgeschoten, onder andere omdat men dacht dat het niet in de richtlijnen van de administratie paste. Er is dan beslist om de regels te houden zoals ze waren, maar het bedrag nog op te trekken. De regels werden nu ook soepeler toegepast. Zo werd bijvoorbeeld ook de kledij voor een kelneropleiding terugbetaald terwijl we dat aanvankelijk geweigerd zouden hebben.” Gemeente V: “In het begin hebben we volgens een strakke reglementering gewerkt. De doelgroep werd eng afgebakend, er werd gewerkt met een laag maximumbedrag per persoon en er was een strakke procedure voor de cliënt. We hebben die reglementering zo strak gehouden omdat men bang was dat het geld anders te rap op zou zijn. Dat bleek natuurlijk helemaal niet het geval, integendeel. Daarna hebben we de regeling dan ook versoepeld.”
86
Slechts in één OCMW heeft men het reglement verstrengd voor de tweede subsidieschijf. Gemeente VIII: “Achteraf hebben we ons gerealiseerd dat we toch nog vrij ruim zijn geweest. Voor de tweede fase hebben we het dan ook wat verengd. Je mag iemand een pretje gunnen, maar het moet allemaal nog wel kunnen passen binnen de visie.” De meeste OCMW’s hebben gewerkt met een lijst van activiteiten en verenigingen waar cliënten cofinanciering voor konden aanvragen. Doorgaans werd er tegelijk wel de openheid gelaten voor cliënten om zelf nog andere voorstellen te doen. Gemeente XXVIII: “Er werden aan de cliënten lijsten voorgesteld van het aanbod in de gemeente van de jeugd,- de sport- en de cultuurdienst. Als de cliënt daar zijn gading niet in vond, dan kon hij ook andere voorstellen doen.” Over het algemeen werd beslist dat cliënten eerst zelf het bedrag moesten voorschieten voor inschrijving, deelname… pas nadien werd een deel van de kostprijs aan de cliënten teruggestort. Gemeente XXVIII: “Nu hebben de cliënten het voorgeschoten, maar dat is op zeer korte tijd afgehandeld door de financiële dienst. Dat ging vrij vlot. Het is ook zo geregeld dat die betalingen niet meer moesten worden goedgekeurd op de raad. Ze moesten enkel ter kennisgeving worden gebracht. Van de cliënten is er ook geen kritiek gekomen op die regeling.” Meestal zorgde dat niet voor problemen. Voor cliënten met veel kinderen of voor cliënten met zware financiële problemen kan deze werkwijze echter wel voor moeilijkheden zorgen. Cliënt gemeente VI: “Ik vind het geen goede regeling om de cliënten eerst te laten betalen en pas na een betalingsbewijs het terug te storten. Het is te veel geld om voor te schieten.”
87
Slechts in enkele gemeenten had men oog voor dat probleem. Gemeente IX: “Er waren praktische afspraken met de sportdienst en de jeugddienst in verband met de formaliteiten voor terugbetaling.” Gemeente VIII: “Mensen moesten normaal eerst zelf het volledige bedrag betalen vooraleer het OCMW een gedeelte terugstortte. Als dat te moeilijk was voor de cliënt, dan werden daar uitzonderingen op gemaakt.” Samenvatting: Doorgaans werd er eerst een voorstel uitgewerkt door (een delegatie van) de sociale dienst. Dat werd vervolgens besproken/aangepast/goedgekeurd door het bijzonder comité van de sociale dienst of door de raad. Openheid en vertrouwen vanuit de raad blijken van groot belang. Zo ook de ruimte voor experiment. In verschillende OCMW’s werd bij de voorbereiding van een intern reglement contact opgenomen/overlegd met de gemeentelijke diensten, met andere OCMW’s, met cliënten. Over het algemeen was er binnen de OCMW’s geen noemenswaardige onenigheid in de besluitvorming. De voor cofinanciering in aanmerking komende activiteiten zijn wel een punt waar zeer veel over is gediscussieerd. Volgens een aantal respondenten is dat vooral te wijten aan het feit dat raadsleden ver van de praktijk staan. Andere discussiepunten waren de doelgroep en de organisaties waarmee men al dan niet wilde samenwerken. Doorgaans werd in de OCMW’s op basis van voorstellen, geformuleerd door de sociale dienst, een intern reglement opgesteld waarin werd bepaald naar welke doelgroep men zich richtte, welke activiteiten in aanmerking kwamen voor cofinanciering, welke initiatieven men nam. In dit reglement was meestal ook opgenomen op welke wijze de maatschappelijk werkers de aanvragen van cliënten moesten behandelen en hoe de financiële afrekening diende te gebeuren. In meerdere OCMW’s werd het intern reglement later aangepast omdat men bij aanvang te streng was geweest. Flexibiliteit blijkt een must en te strikte reglementen dienen vermeden te worden.
88
De meeste OCMW’s hebben gewerkt met een lijst van activiteiten en van verenigingen waar cliënten cofinanciering voor konden aanvragen. Doorgaans werd er tegelijk wel de openheid gelaten voor cliënten om zelf nog andere voorstellen te doen. In verband met de financiële afrekening werd doorgaans beslist dat cliënten eerst zelf het bedrag moesten voorschieten voor inschrijving, deelname… Pas nadien werd een deel van de kostprijs aan de cliënten teruggestort. Voor sommige cliënten creëerde dat een bijkomende drempel.
III. 1. 7. COMMUNICATIE In de vragenlijst zijn een aantal vragen opgenomen met betrekking tot de communicatie omtrent de maatregel. Hoe werd de maatregel intern bekend gemaakt? Op welke manier werden de cliënten van de mogelijkheden op de hoogte gebracht? Werd de maatregel nog naar andere actoren gecommuniceerd?
III. 1. 7. A. INTERNE COMMUNICATIE
In enkele OCMW’s is extra aandacht gegaan naar de interne communicatie. In deze OCMW’s vond men het belangrijk dat alle niveau’s in dezelfde richting keken. Het is opportuun dat de maatschappelijk werkers gemotiveerd zijn want het zijn zij die uiteindelijk de cliënten moeten stimuleren om op de aangereikte mogelijkheden in te gaan. Ervoor zorgen dat iedereen op één lijn staat binnen het OCMW was niet altijd vanzelfsprekend. Gemeente VI: “We hebben heel duidelijk aan de maatschappelijk werkers gebrieft dat ze de cliënten moesten stimuleren.” Gemeente VII: “De maatschappelijk werkers moesten wel een paar keer extra worden aangemoedigd. Het blijkt niet altijd even vanzelfsprekend om de maatregel naar cliënten te communiceren. Sommige mensen zitten zwaar in de problemen en dan is het niet evident om over participatie te beginnen.” Gemeente XXII:
89
“In ieder bureel van de sociale dienst hebben we van in het begin een uitvergrote folder omhoog gehangen. Dat was zowel voor maatschappelijk werkers als voor cliënten handig.” Gemeente I: “De grootste moeilijkheid was niet het bestuur te overtuigen, de directie evenmin. Een lastiger punt was de medewerkers van de sociale centra warm te maken voor dit initiatief. Hier spelen een aantal zaken: 1) Het feit dat de maatregel er totaal onaangekondigd kwam en dat hen gevraagd werd om in een relatief kort tijdsbestek daar uitvoering aan te geven, en dit in de zomerperiode. 2) Is het eenmalig of wordt het gecontinueerd? Dit weegt ook op het engagement van de deelnemers zelf. 3) De eigen medewerkers zijn niet vertrouwd om appèl te doen op de cliënten met betrekking tot dit onderwerp. In huis waren er onverwachte drempels. 4) Vanuit de directie kwam er de opmerking dat het goed zou zijn als de maatschappelijk werkers met de klanten aan een aantal zaken zouden deelnemen om zo de fysieke toeleiding te vergemakkelijken: een paar avonden meegaan als er bijvoorbeeld opvoeringen zijn. Maar de maatschappelijk werkers voelen zo al een hoge werkdruk dus dit was een gevoelig punt.” Gemeente VIII: “Er werd een voorlichting gegeven aan de maatschappelijk werkers om de maatregel toe te lichten. Regelmatig werd ook de stand van zaken per wijkcentrum bekendgemaakt in het krantje. Zo zagen de maatschappelijk werkers hoeveel van het budget ze al hadden gespendeerd en hoe het in de andere wijkcentra gesteld was. Dat stimuleerde hen wel om inspanningen te doen. Ook de ervaringen van maatschappelijk werkers werden soms in verhaalvorm gegoten en in het krantje opgenomen. Zo kwamen ze van elkaar op ideeën hoe ze de cliënten beter konden stimuleren en begeleiden.” Gemeente X: “Tweemaandelijks wordt er ook aan de maatschappelijk assistenten gevraagd of ze nieuwe cliënten hebben die er gebruik van hebben gemaakt.”
III. 1. 7. B. COMMUNICATIE NAAR CLIËNTEN
In de OCMW’s waar de cliënten enkel schriftelijk op de hoogte werden gesteld van de subsidie en de mogelijkheden, kwam daar nagenoeg geen reactie op. Gemeente XXIV: “De eerste brief die we naar de cliënten stuurden, was nogal algemeen en wekte geen enkele reactie. Dat probleem werd tot in de gemeenteraad aangekaart. Dan kwam het voorstel om zeer concrete voorstellen te
90
doen in de brief en de maatschappelijk assistenten te motiveren om ook tijdens de gesprekken met de cliënten voldoende aandacht te hebben voor de maatregel. Op die manier kwam er wel respons.” Gemeente XX: “We hebben eerst een folder gestuurd naar al onze cliënten. Daarop kwam maar een heel kleine respons. Daarna ben ik het project zelf gaan voorstellen in de verschillende verenigingen waar de bejaarden samen komen. Dat had veel meer effect.” Gemeente V: “Er is een brief gestuurd naar de cliënten. Achteraf bekeken was die brief eigenlijk veel te bureaucratisch. Dat was dan ook niet efficiënt. Er is maar zeer weinig reactie op gekomen.” In sommige OCMW’s werd echt nagedacht over het maken van een aantrekkelijke en duidelijke folder. Gemeente XXIX: “Alle cliënten kregen ook een brief via de sociale dienst. Over de brief is goed nagedacht: tekeningen, kleurtjes… We hebben het niveau van het eerste leerjaar als richtlijn in ons achterhoofd om de mensen aan te spreken. Dat is niet denigrerend bedoeld maar is nodig om te waarborgen dat iedereen de informatie begrijpt.” Gemeente XI: “De brief werd eerst voorgesteld aan enkele gebruikers uit het sociaal restaurant om te kijken of hij op een goede manier was opgesteld. Hij moest serieus worden aangepast. Zo kwam er uiteindelijk een heel duidelijke brief met ook een aantal praktische voorbeelden om de mensen ideeën te geven.” In de meeste OCMW’s werd de schriftelijke communicatie aangevuld door het aanspreken van cliënten door de maatschappelijk werkers. Gemeente XVII: “De cliënten zijn allemaal aangeschreven door een brief waarin alles werd uitgelegd. Er werd duidelijk vermeld dat het een eenmalige tussenkomst betreft. De mensen zijn er ook op aangesproken door hun maatschappelijk werker. We waakten er wel over dat mensen echt gemotiveerd waren. Het mag er niet op aan komen zoveel mogelijk mensen in te schrijven voor zaken die ze niet langer dan een week volhouden.”
91
In enkele OCMW’s ging de communicatie naar cliënten veel verder dan het louter informeren over de mogelijkheden. Hier probeerde men ook andere drempels dan de financiële te overbruggen om efficiënter te kunnen toeleiden. Gemeente XXIII: “De cliënten werden ook echt gestimuleerd om uit te zoeken wat ze graag wilden. Dat bleek ook nodig.” Gemeente XVI: “Aan de brief hing een bon die op het kerstfeest kon worden ingeruild voor een pak frieten en een frikadel of een brochette. Voor bejaarden was er een gratis afhaaldienst. Op die manier wilden we hen extra stimuleren om naar het feest te gaan.” Gemeente VIII: “Het is belangrijk dat je als maatschappelijk werker met de mensen een weg aflegt. Je moet ze stimuleren, je moet ze warm maken, je moet ze helpen organiseren, plannen…” Gemeente X: “Er waren ook kennismakingsavonden over bijvoorbeeld de Grabbelpas en de Swappas. Daar waren dan bijvoorbeeld ook de coördinatrice van de armenvereniging en vertegenwoordigers van de jeugddienst aanwezig.” Toeleiden via andere partners in de gemeente kwam weinig voor. Gemeente I: “Cliënten werden via de sociale diensten op de hoogte gesteld, maar ook bijvoorbeeld via de verenigingen die op de hoogte werden gesteld.” Gemeente V: “De bemiddelaars die in de wijken werken, moeten worden gestimuleerd om de maatregel zoveel mogelijk aan hun doelgroep kenbaar te maken. De bemiddelaars krijgen dan ook een lijst met maatschappelijk werkers die ze kunnen contacteren. Een restrictie is dat enkel OCMW-cliënten van de cofinanciering gebruik kunnen maken. Dat kan wel lastig zijn.” In OCMW’s waar reeds een grote openheid bestond naar de cliënten toe en waar men een doorgedreven begeleiding nastreefde, werd de maatregel beter onthaald en verliep de toeleiding vlotter. Gemeente XXII:
92
“Uiteindelijk vraagt het niet zoveel extra werk. Met die mensen zit je toch al in een begeleidingsproces. Als je met mensen over alle domeinen van hun leven kunt praten, dan is het ook geen bedreiging meer om het over participatie te hebben. Als je daarentegen ambtelijk bezig bent met de dossiers en je begint dan plots over iets anders, dan is dat voor de mensen ook een heel moeilijke overgang. Ik denk dat dat een heel belangrijk aspect is. Mensen weten hier dat ze op het OCMW over alles mogen praten.” Andere manieren van communicatie naar cliënten: Affichering, promotie via een wijkkrantje, lichtkrant in de wachtzaal. Duidelijkheid is erg belangrijk in de communicatie naar cliënten. Niet alle cliënten waren op de hoogte van alle mogelijkheden. Cliënt gemeente VI: “De voebalkledij voor mijn zoon kost ook heel veel geld. Het is spijtig dat ik daarvoor geen hulp kan krijgen. (Terwijl dat vanuit het betreffende OCMW wel mogelijk was.)” Cliënt gemeente VIII: “Ik heb mijn zoon ingeschreven voor de voetbal. Ik wist niet dat ik ook voor mezelf iets kon vragen. Ik had altijd al wel graag leren kantklossen. Ik wist niet dat dat mocht. (Deze mogelijkheid was er in het betreffende OCMW.)” Cliënt gemeente VIII: “Ik had liever ook tickets voor de cinema of voor zwemmen gekregen. Dan zou ik toch iets kunnen doen met de kinderen zonder bang te moeten zijn dat het het volgend jaar zou wegvallen. Ik beloof al zo lang aan de kinderen om eens samen naar de cinema te gaan maar de kost schrikt me af. De inkom, snoep, een drankje voor drie kinderen, dat is toch veel geld. (Deze mogelijkheid bestond in het betreffende OCMW.)”
III. 1. 7. C. COMMUNICATIE NAAR DERDEN
In enkele gemeenten werd de maatregel ook ruimer bekendgemaakt. Gemeente IV: “De communicatie naar de partners toe wat betreft wat kon en wat niet kon, was zeer duidelijk. Op die manier hebben we kunnen vermijden dat we vragen zouden krijgen waar we niet op konden ingaan.” Gemeente XII:
93
“De school heeft ook een brief naar alle leerlingen gestuurd met de boodschap dat het OCMW iets kan doen.” Gemeente I: “Via de stedelijke sportraad werden de sportclubs ook op de hoogte gesteld van het bestaan van de maatregel. De sportraad was voor de sportverenigingen het communicatiekanaal.” Gemeente VIII: “Op het netwerkoverleg (een overleg met hulpverleners uit diverse hoeken) werd uitleg gegeven over de maatregel, wie er gebruik van kan maken, hoe de reglementering werkt… Alles moest uiteindelijk wel via de maatschappelijk werker verlopen.” “De partners van de netwerken ‘maatschappelijke participatie’, ‘activering’, en ‘wonen’ werden apart uitgenodigd en kregen ook de richtlijnen.” “Voor de tweede subsidieschijf is de maatregel bekend gemaakt op een overleg dat het OCMW heeft met de directie van de scholen.” Gemeente V: “Het initiatief is ook kenbaar gemaakt op de ‘werkgroep cultuur’. Dat is een overlegplatform rond alles wat rond cultuur voor kansengroepen wordt gedaan in de stad.” Gemeente X: “Aan verenigingen wordt gevraagd om, als ze iets organiseren, dat kenbaar te maken aan het OCMW, zodat we die activiteit ook kunnen aanbieden via de kaartenbank.” Gemeente IX: “De maatregel werd ook gecommuniceerd aan een vereniging die werkt voor armen.” Samenvatting: In meerdere OCMW’s ging extra aandacht naar de interne communicatie. Het is vooral belangrijk dat de maatschappelijk werkers allemaal overtuigd zijn van het belang van de maatregel en weten hoe ze ermee moeten omgaan. Het zijn uiteindelijk zij die de cliënten moeten stimuleren om efficiënt gebruik te maken van de maatregel. Het blijkt geen eenvoudige opdracht om in de startfase iedereen op één lijn te krijgen. Een gedeelde en gedragen visie kan daarbij helpen. In de communicatie naar cliënten blijkt het louter versturen van een brief/folder weinig of geen effect te ressorteren. Een brief kan wel als eerste kennisgeving, maar moet in een tweede fase gecombineerd worden met andere communicatiekanalen.
94
Bovendien dient de schriftelijke communicatie duidelijk en op maat van de doelgroep te zijn. In de communicatie naar cliënten is er een grote taak weggelegd voor de maatschappelijk assistenten. Het gaat verder dan het louter informeren: cliënten moeten echt worden gestimuleerd om hun interesses te exploreren. Dat vraagt om een begeleiding tijdens hun weg naar deelname. Toeleiding kan ook via andere actoren in de gemeente gebeuren. In enkele OCMW’s wordt er bijkomend geïnformeerd via een infoblaadje, affichering, een lichtkrant. In OCMW’s waar reeds een grote openheid bestond naar de cliënten toe en waar reeds een doorgedreven begeleiding werd nagestreefd, werd de maatregel beter onthaald en verliep de toeleiding vlotter. Duidelijkheid in de communicatie naar cliënten toe is erg belangrijk. Niet alle cliënten waren van alle mogelijkheden op de hoogte. In enkele OCMW’s werden ook scholen, organisaties, verenigingen, overlegplatforms geïnformeerd.
III. 1. 8. SAMENWERKINGSVERBANDEN In de interviews ging er extra aandacht naar samenwerkingsverbanden die door de OCMW’s werden aangegaan in het kader van deze subsidie. Ook de redenen voor het wel/niet aangaan van partnerschappen gingen we na, evenals de aandachtspunten en de meerwaarde van samenwerkingsverbanden.
RESULTATEN
Samenwerking in het kader van deze subsidie kan verschillende vormen aannemen. Het gaat van overleg, bevraging, cofinanciering, het samen met andere partners opzetten van initiatieven, toeleiden naar een aanbod, sensibiliseren van partners, het maken van afspraken, vragen naar prijsverlaging, vragen om hulp/ondersteuning… Gemeente XXIV:
95
“Echte samenwerking was er niet, wel een wisselwerking. Vooral telefonisch contact voor het aankopen van tickets en abonnementen.” Gemeente IX: “Er waren praktische afspraken met de sportdienst en de jeugddienst in verband met de formaliteiten voor terugbetaling. Het aanbod van deze diensten werd ook opgenomen in de folder.” Gemeente XI: “We kregen een korting van één euro per ticket bij de plaatselijke cinema omdat we er 60 tickets ineens hadden aankocht om te verdelen onder de cliënten.” Gemeente XXIX: “Met de jeugdbewegingen is er een samenwerking met de leiding. Zij vinden de weg naar het OCMW wanneer ze worden geconfronteerd met financiële problemen van kinderen. Dat is via de jeugdraad gegaan op aanvraag van het OCMW.” We merken op dat in de meerderheid van de OCMW’s waar in het verleden geen traditie van samenwerking en overleg bestond, men ook nu geen partnerschappen is aangegaan. Tijdsdruk, het (schijnbaar) ontbreken van mogelijke partners in de gemeente, het ontbreken van de goodwill van andere gemeentelijke actoren om samen te zitten en het willen bewaken van de autonomie van het OCMW blijken factoren te zijn die hebben meegespeeld in de keuze om niet samen te werken met andere actoren in het kader van deze subsidie. Gemeente XVII: “Dit OCMW heeft niet de traditie om te gaan samen zitten met anderen in de gemeente. In onze gemeente is er een cultuurcentrum dat tot ver buiten de gemeente bekendheid heeft, maar zij werken ook nogal geïsoleerd. We hebben hier ook geen vereniging waar kansarmen samenkomen. Eigenlijk hebben we alles zelf moeten uitdenken. … Een bedenking is dat je dergelijke zaken ook niet kan uitwerken door één keer samen te zitten. Het gaat dan om een langdurige samenwerking en daar moet tijd en personeel voor zijn. Moest het nu gecontinueerd worden, dan kan je bijvoorbeeld het tweede jaar beschouwen als een overgangsjaar waarin de maatregel al een beetje wordt uitgebreid en waar gelijktijdig een samenwerking op gang wordt gezet.” Gemeente XII: “Samenwerking is heel moeilijk in deze gemeente. Er spelen verschillende belangen en er zijn gespannen verhoudingen tussen de verschillende partners op lokaal vlak.”
96
Gemeente III: “De sociale dienst had aan de raad ook voorgesteld om een aantal organisaties te cofinancieren, onder andere een organisatie die werkt met migrantenjongeren en de vereniging waar armen het woord nemen. De raad was het er niet mee eens omdat ze niet willen samenwerken met een van die organisaties en omdat het risico bestond dat andere organisaties zich benadeeld zouden voelen. De raad wilde dat men ook de reguliere cultuuraanbieders erbij nam. Dat wilde de sociale dienst dan weer niet. Uiteindelijk zijn we er niet uitgeraakt en is het plan opgeborgen.” “Het OCMW heeft geen specifieke taken om de andere sectoren te sensibiliseren. Nauw overleg hieromtrent is dan ook niet nodig. Als bijvoorbeeld de culturele sector met een zeer specifieke vraag zit, dan kan het OCMW daar wel op antwoorden. Er is ook gewoon geen tijd voor.” Gemeente XXII: “Er is geen regelmatig overleg met de cultuur- of sportdienst. Vorig jaar hebben we wel eens een poging gedaan om met de cultuurdienst samen te zitten, maar vanuit de cultuurdienst was er toen geen interesse. Als het een jaarlijks terugkerende subsidie wordt, dan gaan we hoe dan ook samen zitten met de cultuurdienst…” Gemeente XIV: “De gemeente wilde het OCMW betrekken bij het initiatief van de cultuurcheques. Het OCMW heeft dat afgehouden want het zou gaan om een chequesysteem dat heel stigmatiserend is voor de doelgroep. Daar wilden we niet in mee stappen. Als we dat systeem hadden gevolgd, dan had de gemeente de kost daarvan gedragen. Nu hebben we zelf acties ondernomen met het geld van de subsidies.” Gemeente XXIX: “We wilden iets doen voor vrouwen rond sport en daarvoor hebben we een aparte ruimte gevraagd en een apart moment om samen te komen. Daarop kregen we de reactie van de sportambtenaar dat je die mensen op die manier nooit kan integreren, als je iets apart doet met hen… Terwijl ik vind dat je hen eerst op een laagdrempelige manier moet laten kennis maken met sport want ze hebben bijvoorbeeld geen flitsende kledij enzovoort. Ik neem dat de sportfunctionaris niet kwalijk, want als je niet echt bezig bent met deze groep, dan ken je hun gevoeligheden ook niet, maar er is van die kant dus weinig begrip.” Gemeente V: “Lokale overheden hebben de neiging zoveel mogelijk zelf te willen doen. Dat is in dit kader geen goede reflex. Het OCMW kan de cliënten wel motiveren en reclame maken voor de maatregel, maar de uitvoering doen anderen beter.”
97
In slechts enkele gemeenten zijn er onder impuls van deze subsidie nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan. Gemeente VIII: “Er is ook voor de eerste keer samen gezeten met het cultuurcentrum en met de schepen voor cultuur. Daar waren al langer ideeën over. De maatregel heeft dit toch gestimuleerd.” “De samenwerking met het cultuurcentrum en met de schepen van cultuur is een vrij nieuwe samenwerking. De goodwill is er van beide kanten. Die poort blijft openstaan voor de toekomst.” Gemeente IX: “Het bestaan van de subsidie werd gecommuniceerd naar de scholen toe, op het directieoverleg. Deze overlegvergadering is nieuw. Ik vind dat scholen ook een belangrijke partner zijn in een sociaal beleid. De samenwerking tussen scholen en OCMW’s was zo goed als onbestaand. We hebben de maatregel dan ook aangegrepen om naar de scholen toe te zeggen ‘als OCMW willen we ook wel een partner zijn in de problemen die jullie tegenkomen op jullie terrein.” De OCMW’s die op een of andere manier hebben samengewerkt met andere gemeentelijke actoren (voor voorbereiding of uitvoering KB) hadden dus blijkbaar ook in het verleden reeds goede contacten met deze actoren. Openheid van beide kanten blijkt zeer belangrijk. Gemeente XVIII: “We hebben een goed contact met de gemeente. We zijn bijna collega’s. Er is in deze gemeente ook een zekere openheid van de organisaties en verenigingen naar de doelgroep toe. Soms wordt er bijvoorbeeld door de leiders van de jeugdbeweging contact opgenomen met de sociale dienst.” Gemeente X: “De cultuurdienst staat ook echt open voor samenwerking. Zo werd in het kader van het bibliotheekbeleidsplan op initiatief van de cultuurdienst een tentoonstelling van mensen van de vierdewereldbeweging georganiseerd in de bibliotheek.” Gemeente III: “Met de jeugddienst hebben we wel een regelmatige uitwisseling omdat we vanuit het OCMW al langer de deelname aan de verschillende jeugdwerkingen ondersteunen door inschrijvingsgeld en zo terug te betalen. Daar hebben we dus regelmatig afspraken mee.” Gemeente XXVII: “Er werd samengewerkt met het centrum voor basiseducatie. Die samenwerking loopt al zeer lang.”
98
Gemeente I: “Er werd met de verschillende stedelijke diensten samen gezeten: sport, jeugd, cultuur. De contacten bestonden voorheen ook al, maar op een vrij latente wijze. Dat was wel een aanknopingspunt voor nu.” Gemeente X: “Er bestaan al heel lang samenwerkingsverbanden met verenigingen, met de stedelijke diensten enzovoort. De kaartenbank en alles wat daarmee te maken heeft, wordt regelmatig geëvalueerd op een vergadering waar ook de sportdienst en de cultuurdienst aanwezig zijn. De schepen van sport, de schepen van sociale zaken en de ambtenaren uit die verschillende sectoren worden nauw betrokken. De cultuurfunctionaris heeft gezegd: ‘als je hierover overleg wilt, dan wil ik zeker meedoen’.” Ook samenwerking tussen OCMW’s komt, zij het in beperkte mate, voor. Gemeente XVIII: “Ik heb nu wel met een aantal collegae-hoofdmaatschappelijk werkers van OCMW’s uit de buurt een overleg opgestart.” Samenwerking met andere organisaties, vzw’s, diensten, verenigingen… voor het uitwerken van een aanbod op maat van de cliënt, vraagt aandacht voor verschillende factoren om misverstanden en negatieve ervaringen te vermijden. Gemeente IV: “Er werden goede afspraken gemaakt met partners. Bij het theaterproject zijn we bijvoorbeeld onmiddellijk gaan kijken op welke manier het daarna nog kon worden gecontinueerd. Daar zijn met de cultuurcoördinator van in het begin afspraken rond gemaakt. Het staat ook in de voorwaarden van het project geïntegreerd.” Gemeente XII: “We hebben ook samen met een seniorenvereniging een uitstap gedaan. Na de uitstap ging iedereen nog iets eten en drinken. Onze cliënten konden dat niet betalen en schaamden zich daarvoor. Ieder zat aan zijn kant van de tafel en de mensen voelden zich achteraf heel slecht bij de situatie. We hadden betere afspraken moeten maken.” Gemeente XXIX: “Er werd samengewerkt met een vzw uit de buurt die muzisch werkt met kinderen. We hebben gemerkt dat deze mensen hun best deden en zeker van goede wil zijn, maar de organisatie heeft geen ervaring in het werken met de doelgroep. Ze werken normaal voor het gewone schoolpubliek en voor kinderen die
99
gemotiveerd zijn en er echt voor kiezen. Deze doelgroep vraagt toch wel een bijzondere aanpak, en dat hebben we nu gemist.” Gemeente I: “De samenwerkingsverbanden die we afsloten met organisaties en initiatieven, waren ook echte samenwerkingsverbanden: met stuurgroepen, evaluaties, overleg. Daar wordt enorm veel tijd in geïnvesteerd.” Gemeente IX: “De samenwerking met de scholen was ook wel een stap in het onbekende. We hadden wel bang voor een te grote toeloop. Men kan de poorten van het OCMW ook niet wagenwijd openzetten want het moet allemaal nog werkbaar blijven ook. Daarom waren er voorwaarden naar de scholen toe. De directie bespreekt de optie met het gezin, en dan moet er contact worden opgenomen met iemand van de welzijnsdienst die het verder afhandelt.” Gemeente X: “We hadden een project in de bibliotheek. Kansarmen gingen daar ook spreken over hun leven. De bibliotheek heeft de gewoonte om aan sprekers een boekenbon te geven. De sprekers konden echter niet lezen of schrijven… De culturele sector kent vaak niet de kleine gevoeligheden van de kansarme groepen. Dat is ook normaal maar daardoor moeten er op voorhand wel goede afspraken worden gemaakt.” In sommige OCMW’s heeft men ervan afgezien externe organisaties te (co)financieren omdat men vreesde dat er daarna een stormloop zou komen van andere organisaties die ook een deel van de koek wilden. Gemeente XIII: “Binnen een beperkt netwerk dat al bestond vanuit het SIF werd de mogelijkheid gegeven om beroep te doen op de middelen, maar dat waren de enigen. Je kan wel een extern initiatief subsidies gaan geven, maar wat dan met al de volgenden die komen aankloppen?” Gemeente V: “Ik vraag me ook af, als we het initiatief overal kenbaar gaan maken, met de bedoeling ook initiatieven te ondersteunen vanuit organisaties die de doelgroep bereiken, dat men dan het risico loopt heel veel aanvragen te krijgen.” In enkele OCMW’s benadrukt men expliciet het belang en de meerwaarde van samenwerking.
100
Gemeente VIII: “Als je in een samenwerkingsverband kunt optreden, creëer je altijd een win-win situatie. Het gaat erom dat waar een partner meer knowhow heeft dan een andere, die knowhow ook moet worden gebruikt.” Gemeente XXVII: “Ik denk dat als de cursus georganiseerd zou zijn door het OCMW en door personeel van het OCMW, de drempel hoger zou zijn dan nu. Door de samenwerking met basiseducatie is ook de stap naar andere cursussen van basiseducatie rapper gezet. In het verleden hebben we toch gemerkt dat een paar mensen zich ook voor andere cursussen gingen inschrijven, en zelfs in het verenigingsleven.” Gemeente I: “We maken zoveel mogelijk gebruik van bestaande kanalen. Op die manier kunnen we er ook voor zorgen, en dat is een grote bekommernis, dat er geen parallelle circuits ontstaan.” “Als we niet hadden kunnen voortbouwen op de expertise die in de stedelijke diensten werd opgebouwd, dan waren we nu misschien nog bezig met prospectie te doen.” Gemeente VIII: “Cliënten naar cultuur bewegen is quasi onmogelijk zonder samenwerking met derden. Door het opleidingscentrum werd bijvoorbeeld in de les gewerkt rond een bepaalde voorstelling van het cultuurcentrum waar men daarna in groep naartoe ging. Op die manier lukt het wel. Op eigen initiatief nemen mensen geen deel aan zo’n zaken.” Gemeente V: “Ik ben van mening dat samenwerking, het opentrekken van de maatregel, ook belangrijk is omdat mensen zich niet graag identificeren met het OCMW.” “Een dergelijke maatregel kan maar effect hebben als er een heel groot draagvlak wordt gecreëerd met alle actoren in de stad.” Gemeente IX: “In dit gegeven is partners zoeken wel een noodzaak want we hebben zelf de expertise niet, of toch eerder beperkt.” Door overleg met derden kan er bovendien op een meer structurele manier worden gewerkt. In enkele OCMW’s heeft men door overleg getracht om de andere actoren te sensibiliseren en op hun verantwoordelijkheid te wijzen zodat er blijvend aandacht kan zijn voor de participatie van kansarmen. Gemeente XIII:
101
“Het buurtwerk dat afhangt van het OCMW, zit in de cultuurraad met de bedoeling om daar iets te bewerkstelligen zodat mensen altijd de mogelijkheid hebben om aan cultuur te doen, en de drempels voor altijd te verlagen in plaats van eens een project te doen voor kansarmen. Ik zou willen dat er altijd oog is voor de sociaal zwakkeren.” “Met de jeugddienst zitten we ook samen omdat we zien dat er problemen zijn van verveling, rondhangende jongeren… Jongeren kunnen hun vrije tijd niet zinvol invullen, maar tegelijk vinden ze de weg niet naar jeugdverenigingen, grabbelpas… Daar proberen we nu ook de drempels wat te verlagen.” Gemeente X: “We zijn een samenwerking met de sociale hogeschool aan het uitbouwen in verband met een onderzoek dat we door studenten willen laten uitvoeren om na te gaan welke drempels cliënten ondervinden die hun belemmeren in te gaan op ons aanbod.” Het belang dat men hecht aan samenwerking heeft veel te maken met de globale visie en richting die een OCMW kiest. Gemeente VIII: “We hebben bij het invoeren van het maatzorgsysteem gekozen voor een eerder integrale benadering dan het louter uitvoeren van de wettelijk opgelegde taken. Die integrale benadering kan je niet alleen waar maken. We werken daarvoor in een netwerk en we doen beroep op andere organisaties. Wie het doet is dan niet de eerste bekommernis, als het maar gebeurt.” In de kleinere gemeenten is samenwerken soms moeilijker. Gemeente XIII: “Ik denk dat er in steden wel meer mogelijkheden zijn omdat er meer samenwerking mogelijk is, je kan er meer mensen achter zetten. Hier moet je het alleen dragen of toch met een heel beperkte groep.” Toch kan ook in kleine gemeenten, waar op het eerste zicht weinig partners zijn om mee samen te zitten, samenwerking zeker een meerwaarde betekenen. Gemeente XXII: “In deze landelijke gemeente zijn er weinig andere diensten om mee samen te werken, maar degene die er zijn, proberen we toch te bereiken. In het kader van het lokaal sociaal beleid gaan we nu toch al de diensten die er zijn eens samen brengen.” Gemeente XXVIII:
102
“Ik heb het gevoel dat samenwerken in de gemeente heel goed gaat. Voor de onthaaldag bijvoorbeeld was iedere organisatie die we hadden uitgenodigd ook effectief aanwezig. Als kleine gemeente hebben we misschien veel nadelen maar voor samenwerking is het een voordeel want iedereen kent iedereen.”
Samenvatting: Samenwerking in het kader van deze subsidie kan verschillende vormen aannemen. Het gaat van overleg, bevraging, cofinanciering, het samen met andere partners opzetten van initiatieven, toeleiden naar een aanbod, sensibiliseren van partners, het maken van afspraken, vragen naar prijsverlaging, vragen om hulp/ondersteuning… We merken op dat in de meerderheid van de OCMW’s waar in het verleden geen traditie van samenwerking en overleg bestond, men ook nu geen partnerschappen is aangegaan. Tijdsdruk, het (schijnbaar) ontbreken van mogelijke partners in de gemeente, het ontbreken van de goodwill van andere gemeentelijke actoren om samen te zitten, de oorspronkelijke eenmaligheid van de maatregel en het willen bewaken van de autonomie van het OCMW blijken factoren te zijn die hebben meegespeeld in de keuze om niet samen te werken met andere actoren in het kader van deze subsidie. Slechts in enkele gemeenten zijn er door impuls van deze subsidie nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan. Openheid en goodwill zijn sleutelwoorden. Samenwerking is meer dan het louter financieel steunen. Goede afspraken, evaluatie, echte betrokkenheid van alle partijen is opportuun om misverstanden en negatieve ervaringen te vermijden. In sommige OCMW’s heeft men ervan afgezien externe organisaties te (co)financieren omdat men vreesde dat er daarna een stormloop zou komen van andere organisaties die ook een deel van de koek wilden. In enkele OCMW’s benadrukt men expliciet het belang en de meerwaarde van samenwerking. Door samenwerking kan men meer structureel werken, kan expertise worden gedeeld, verloopt de toeleiding efficiënter, kunnen parallelle circuits worden vermeden, enzovoort.
103
Het belang dat men hecht aan samenwerking hangt nauw samen met de globale visie en richting die een OCMW kiest. In de kleinere gemeenten is samenwerken soms moeilijker. Toch blijkt uit de praktijk dat ook hier veel mogelijkheden zijn.
III. 1. 9. EVALUATIE Er werd aan de respondenten gevraagd hoe ze de afgelopen periode evalueren. Is men tevreden met de manier waarop men te werk is gegaan. Ziet men gemiste kansen, extra uitdagingen…? Veel informatie betreffende een evaluatie kan ook worden teruggevonden in de reeds behandelde thema’s. Hieronder vindt u de nog niet aangehaalde zaken.
III. 1. 9. A EVALUATIE EN BEMERKINGEN UIT AFGELOPEN PERIODE
RESULTATEN
In de meeste bevraagde OCMW’s is men niet echt tevreden over de manier waarop men afgelopen jaar heeft gewerkt. We merken vooral veel teleurstelling over de kleine respons. Gemeente XVII: “Er zijn nog geen 30 van de 530 cliënten die beroep hebben gedaan op de maatregel.” Gemeente III: “Ondanks het feit dat we de kostprijs voor de cliënt heel laag hebben gehouden en de doelgroep heel ruim, is er maar weinig respons gekomen. De eerste schijf is nog voor geen derde opgebruikt.” Gemeente XVIII: “Er is zeker niet het maximum uitgekomen. Ondersteuning was misschien wel handig geweest om er meer uit te halen.” Gemeente V: “Het geld raakt zeer moeilijk op. Er is weinig reactie van de cliënten.”
104
Slechts in een beperkt aantal OCMW’s is men echt tevreden als men terugkijkt op de werkwijze en de besteding van de middelen tijdens de eerste subsidietermijn. Gemeente XXIII: “Ik vind dat de subsidies op een goede manier zijn besteed. Ik ben blij dat we tijd hebben geïnvesteerd in het motiveren van de cliënten en het behandelen van individuele aanvragen in plaats van een groot aantal tickets te kopen en te verdelen. Ik ben ook relatief tevreden over het aantal aanvragen.” Gemeente XXII: “We zijn absoluut tevreden over de afgelopen periode en ook over de respons. Ik vind enkel dat we nog meer volwassenen moeten kunnen bereiken.” Gemeente XVI: “Alles is goed verlopen. We hadden zelfs meer ideeën dan dat er geld was.” Gemeente XXIV: “Ik vind dat er een grote participatie was. Zeker wanneer je rekening houdt met het feit dat deze groep mensen niet gewoon is van te participeren en met het feit dat het aanbod in de gemeente niet zo groot is.” Gemeente X: “We hebben via de kaartenbank een record aantal kaarten uitgedeeld en we hadden een record aantal gebruikers.” Met het kerstfeest hebben we een heel brede doelgroep bereikt: kansarmen, allochtonen… Ik vind dat ook heel belangrijk en waardevol, die mix. Er waren ook zo’n 300 personen.” We merken op dat de groepsinitiatieven en groepsuitstappen die werden georganiseerd, meestal op zeer veel deelnemers konden rekenen. Dit in tegenstelling tot de individuele aanvragen. Gemeente XIII: “De drempel is te hoog om zelf de stap individueel te nemen om ergens bij aan te sluiten… In veel verenigingen heb je middenklasse die andere waarden en normen en gedrag hebben dan de OCMWcliënten.” Gemeente V: “Er heeft maar een beperkt aantal cliënten gereageerd voor de individuele tussenkomsten. Door de groepsactiviteit hebben we wel veel cliënten bereikt.” Gemeente IX: “De groepsactiviteiten die we hebben georganiseerd, zijn allemaal heel goed gelopen en de mensen die eraan hebben deelgenomen waren heel tevreden.”
105
Gemeente XIII: “We zien toch dat als we vanuit het buurtwerk in groep iets organiseren, dat veel mensen trekt.” Gemeente V: “Veel geld is gegaan naar een groepsactiviteit. Hier hebben veel mensen aan deelgenomen. Mensen waren razend enthousiast.” Men heeft gemerkt dat er heel wat meer drempels spelen dan enkel de financiële. Gemeente XIII: “Ik denk dat de drempel te hoog is om zelf de stap te zetten. De drempel is meer dan financieel zeker ook sociaal-cultureel. Er is een ander publiek waar ze zich niet verbonden mee voelen, er zijn regels die ze niet kennen in de cultuurhuizen, het vervoer is niet altijd gemakkelijk, een drankje kost ook geld…” Gemeente V: “Het is ook niet alleen de financiële drempel die meespeelt. Daarom kost het ook zoveel moeite om mensen over de streep te trekken.” Uit de praktijk blijkt dat het nog moeilijker is tot cultuur toe te leiden dan tot sociale/sportieve activiteiten. In enkele OCMW’s vraagt men zich daarbij ook af of het OCMW-cliënteel wel geïnteresseerd is in de cultuur die er nu wordt aangeboden. Gemeente XI: “Culturele participatie is veel moeilijker dan sociale en sportieve. Daarvan werd er dan ook maar heel weinig gebruik gemaakt. De stap is te groot. Daarvoor is extra begeleiding nodig. Bovendien stel ik me de vraag of ons cultuurbegrip zelf niet moet worden aangepast.” Gemeente V: “Cultuur blijft heel moeilijk. We moeten ook niet in de plaats van cliënten gaan bepalen wat kunst en cultuur is.” Het werken via een bestaande groepering van cliënten of via een dienst waar de cliënten samen komen, neemt bij voorbaat een aantal drempels weg en kan op die manier een goede opstap zijn om van daaruit de participatie te organiseren. Gemeente XI: “Ons sociaal restaurant is een opstap naar verschillende andere activiteiten. Kijk, die mensen kennen elkaar al een beetje, of hebben elkaar toch al zien zitten. Dan wordt het makkelijker om iets samen te
106
doen. Ze voelen zich daar ook veilig, ze kennen de mensen, ons vertrouwen ze. Wij nodigen dan bijvoorbeeld mensen uit om in het sociaal restaurant iets te doen voor onze mensen of we gaan samen ergens naartoe.” Gemeente XIII: “Met het buurtwerk doen we natuurlijk al veel langer activiteiten en bereiken we een hele groep mensen. Daarvoor moesten we niet echt nieuwe cliënten aantrekken. Dat is ook moeilijk.” Gemeente XXVII: “Er was al een redelijk vaste groep van cliënten die al aan vormingen hadden deelgenomen. Het was dan ook niet veel extra werk om hen nu te bereiken.” Initiatieven waar de cliënten onder gelijkgestemden kunnen samen komen blijken soms de enige manier om hen te laten participeren. Gemeente XXIX: “Via het project stimuleren we de volwassenen ook wel. Door het feit dat ze daar bij elkaar zijn met een aantal volwassenen, is dat voor hen ook voor een stuk een ‘vereniging’. Ze voelen zich ook goed bij elkaar. Ik zie de vrouwen die nu deelnemen aan het project ook niet direct aansluiten bij KAV of KVLV, hoe erg dat ook is.” Gemeente X: “Zolang ze binnen hun doelgroep zitten, gaat het, maar je krijgt ze niet of heel moeilijk naar het reguliere.” Dat blijkt ook uit gesprekken met cliënten. Projecten die op hun maat gesneden zijn, zijn voor hen vaak de enige mogelijkheid om te participeren. Doorstroming naar het reguliere circuit blijkt te moeilijk. Slechts één cliënt schreef zich bijvoorbeeld na een sociaalartistiek project in in een academie. Enkele anderen zetten ook de stap maar haakten na enkele dagen af. Het blijkt veel makkelijker naar kinderen toe te werken dan naar volwassenen. Ouders vinden het ook vooral belangrijk dat hun kinderen zaken kunnen doen. Gemeente XXIX: “Ik denk dat het moeilijker is voor volwassenen dan voor kinderen. Bij hen valt de kansarmoede ook direct op in kledij, houding…”
107
Cliënt gemeente VIII: “Ik vind het toch vooral voor mijn kinderen belangrijk dat ze iets kunnen doen.” De OCMW’s die als eerste activiteit iets groots en populairs hadden gekozen, merkten dat dit de drempel naar de volgende activiteiten verkleinde. Het bleek een goede opstap voor de cliënten. Gemeente XXIX: “Er moet een begin zijn waardoor mensen zich aangesproken voelen. Pas daarna kan je misschien ook andere zaken proberen. Dat beginpunt is zeer belangrijk. Het is goed geweest dat we de K3-show als eerste activiteit hebben gekozen. Dat gaf automatisch meer inschrijvingen voor de volgende activiteiten.” Gemeente XII: “Wij wilden iets luchtigs om te beginnen, iets om de mensen warm te maken. Dat werkte goed. Zo heb je ze mee.” In de OCMW’s werd een leerproces afgelegd. Via een ‘trial and error’ traject werden zaken bijgestuurd, initiatieven veranderd... Gemeente XII: “Met het oog op integratie wilden we met de kunstacademie samenwerken. Ik heb daar een rondleiding gevraagd en ook of het mogelijk was om enkele weken te kunnen meedraaien met de eerstejaars. Na de rondleiding zagen de cliënten dat helemaal niet meer zitten. De drempel bleek te groot. Daarom heb ik gezocht naar een locatie waar de mensen kunnen samenkomen en hun ding kunnen doen zonder opgelegde opdrachten en de strikte sfeer van de academie. Dat werkt ongelofelijk goed. We komen wekelijks samen en de cliënten brengen zelf ideeën aan.” Gemeente I: “Bij de start was er wat geharrewar. Dat zal zich niet meer voordoen. Er moest ook veel energie gestoken worden in ‘unfreezing’: zowel intern als bij de klanten zelf. Wat dat betreft hebben we al een stuk leergeld betaald. … Er is opbouw van deskundigheid.” Gemeente X: “Ik kan me heel goed inbeelden dat OCMW’s die nog totaal geen werking hieromtrent hadden, met een groot probleem zaten. Hoe begin je eraan? Zelfs hier, waar we eigenlijk al veel rond het thema hadden gedaan, zijn we in eerste instantie teruggevallen op de dingen die al bestonden. Ook hier zagen we niet
108
direct nieuwe mogelijkheden, want het is niet mogelijk op zo’n korte tijd een hele nieuwe werking op te starten.” Opvolging blijft een aandachtspunt. Het is vooral vanuit de interviews die met cliënten werden afgenomen dat blijkt hoe belangrijk continuïteit is. Mensen vallen in een zwart gat wanneer ze na een intens project weer ‘op straat’ staan. Slechts in één gemeente is er sprake geweest van ‘sabotage’: de straathoekwerkers van de gemeente verzamelden tickets die de cliënten dan in het OCMW voor geld konden ruilen. Dit is echter een uitzondering. Vanuit de meeste OCMW’s zegt men net dat cliënten absoluut geen misbruik maakten van de maatregel. Samenvatting: In de meeste bevraagde OCMW’s is men niet echt tevreden over de manier waarop men afgelopen jaar heeft gewerkt. Vooral de kleine respons zorgde voor veel teleurstelling. Slechts in een beperkt aantal OCMW’s is men echt tevreden als men terugkijkt op de werkwijze en de besteding tijdens de eerste subsidietermijn. Men heeft gemerkt dat er heel wat meer drempels spelen dan enkel de financiële. Groepsinitiatieven en groepsuitstappen die werden georganiseerd, konden meestal wel op zeer veel deelnemers rekenen. Men heeft gemerkt dat cultuur als product moeilijk toegankelijk is voor kansarmen. Het werken via een bestaande groepering van cliënten of via een dienst waar de cliënten samen komen, neemt bij voorbaat een aantal drempels weg en kan op die manier een goede opstap zijn om van daaruit de participatie te organiseren. Initiatieven waar de cliënten onder gelijkgestemden kunnen samen komen en een aanbod op maat krijgen, blijken soms de enige manier om de mensen te laten participeren. Dat blijkt ook uit gesprekken met cliënten. Doorstroming naar het reguliere circuit blijkt meestal te moeilijk. Kinderen zijn een makkelijkere doelgroep om zich tot te richten dan volwassenen.
109
De OCMW’s die als eerste activiteit iets groots hebben gekozen, merken dat dit de drempel voor de volgende activiteiten verkleint. Het vormt een goede opstap voor de cliënten. In de OCMW’s werd een leerproces afgelegd. Via een ‘trial and error’ parcours werden zaken bijgestuurd, initiatieven veranderd... Het is vooral vanuit de interviews die met cliënten werden afgenomen, dat blijkt hoe belangrijk continuïteit is. Mensen vallen in een zwart gat wanneer ze na een intens project weer ‘op straat’ staan. Opvolging is een aandachtspunt. Slechts in één gemeente is er sprake geweest van misbruik van de subsidie door cliënten. Vanuit de meeste OCMW’s benadrukt men dat cliënten absoluut geen misbruik maken van de maatregel.
III. 1. 9. B. EFFECTEN VAN DE MAATREGEL
Bij de vraag naar effecten van de maatregel kregen we zeer diverse antwoorden.
RESULTATEN
Vernoemd wordt het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden/overleg. Gemeente XVIII: “Een positief effect van de maatregel is dat we nu maandelijks samenkomen met de verschillende gemeentelijke diensten.” Gemeente I: “Ik ben zeer aangenaam verrast over de welwillendheid van organisaties die we hebben geselecteerd en uitgenodigd om meer aandacht te hebben voor de doelgroep. We dachten dat dit de grootste moeilijkheid zou zijn en dat er binnen de heersende middenklassencultuur geen aandacht zou zijn voor andere groepen, maar we stelden vast dat daar mensen werken die echt expliciet aandacht willen geven aan de doelgroep. Ik vind het heel fijn dat we elkaar gevonden hebben. Dat was een reusachtige doorbraak die nog lang kan renderen.” Ook naar beeldvorming toe geeft deze subsidie een positieve impuls. Gemeente I:
110
“Een voordeel is dat de cliënten kunnen worden benaderd op een veel fijnere, minder klassieke en genuanceerdere manier. Dat is goed voor de beeldvorming, zowel naar de klant zelf toe als ook naar de ruimere samenleving.” Een ander positief effect heeft te maken met veranderde attitudes en het leren van nieuwe vaardigheden. Gemeente VIII: “Sport heeft als voordeel dat als het in clubverband gebeurt, het mensen ook met regels leert omgaan. Het lost niet alles op, maar alle beetjes helpen.” Gemeente XII: “Mensen van budgetbegeleiding merken minder agressie en meer dynamiek bij hun cliënten.” Gemeente XII: “Ze leren ook enkele attitudes zoals organiseren, afspraken maken… Ik was er heel positief door verrast dat mensen zelfs afbellen wanneer ze niet kunnen komen.” Zeer belangrijk blijkt ook dat de cliënten terug zelfvertrouwen en een gevoel van zelfwaarde vinden. Gemeente II: “Net als bij onze emancipatorische projectwerking stellen we vast dat ook bij het sociaal- artistiek project via theater de mensen worden aangesproken op hun talent, dat dit versterkend werkt en bijdraagt tot de maatschappelijke integratie van de deelnemers.” Gemeente XXVII: “Je kunt niet geloven welk positief effect het feest op de mensen heeft, hoe gelukkig de mensen zijn dat ze er ook eens bijhoren. Voor veel mensen is dat uitzonderlijk, op een feest uitgenodigd zijn.” Participatie blijkt tevens een goede hefboom om het isolement van cliënten te doorbreken. Gemeente VI: “Er is een Iranees die meedoet aan ons theaterproject. Hij woont al een paar jaar in deze stad, maar hij kende niemand. Als hij nu op straat komt dan herkennen de mensen hem en ze zwaaien, want iedereen heeft hem in de voorstelling gezien en daar heeft hij fantastisch gezongen. Hij komt nu ook bijna dagelijks in het buurtcentrum een praatje doen.”
111
Gemeente XII: “Mensen vinden elkaar, vooral tijdens de wekelijkse ateliers. Er zijn veel vriendschappen ontstaan. Mensen bellen elkaar nu zelfs af en toe.” Cliënt gemeente XXIII: “Ik voel me beter in mijn vel door terug zoals gewone mensen die dingen te kunnen doen die ik graag doe. Terug onder vrienden dingen kunnen doen is ook heel plezant. Ik kon mijn vrienden bellen en samen iets doen. Dat was zo lang geleden dat we samen naar een concert zijn gegaan. Het was precies terug zoals vroeger. We hebben ons zo hard geamuseerd.” Gemeente X: “Vaak is er een stuk eenzaamheid en nu komen ze terug buiten, ze leggen contacten. Dat hoor ik dikwijls, ook bij veel alleenstaanden. Dat geeft ook een stuk invulling aan het leven. Sommige mensen spreken nu ook onderling af.” Cliënten worden ook ondernemender door hun participatie. Gemeente XII: “Mensen vinden de weg naar de bibliotheek waar ze knutselideeën uit boeken halen of op het internet zoeken. Ze nemen ook zelf initiatief. Na een tijdje voelen ze zich echt op hun gemak en doen ze zelf voorstellen in de groep. Ze leren elkaar een nieuwe knutseltechniek aan…” Cliënt gemeente XXIV: “Ik zou graag zelf ateliers gaan geven voor cliënten. Sinds kort is er in deze gemeente ook een vereniging van kansarmen. Daar zou ik voor een klein bedrag ook graag dingen voor organiseren.” Cliënt gemeente XIV: “Ik zou heel graag vrijwilligerswerk doen in het dienstencentrum. Ik zou daar misschien iets creatief kunnen doen met de mensen of zo. Ik heb nu wel mijn bezigheden maar ik kom toch graag meer onder de mensen.” Gemeente X: “Door hen echt te betrekken bij bijvoorbeeld het kerstfeest, leren ze ook sociale en andere vaardigheden, wat hen een stuk rijker maakt in het leven. De deelnemers worden dan ook ondernemender.” Het spreekt voor zich dat niet alle heil kan worden verwacht van participatie. Gemeente XIII:
112
“Participeren heeft wel een impact maar we merken dat het bij veel mensen toch moeilijk blijft om zich aan afspraken te houden enzovoort.” Samenvatting: Enkele
OCMW’s
vernoemden
het
aangaan
van
nieuwe
samenwerkingsverbanden/overleg als één van de positieve effecten van de maatregel. Ook naar beeldvorming toe geeft deze subsidie een positieve impuls. Een ander positief effect heeft te maken met veranderde attitudes en aangeleerde vaardigheden. Cliënten hervinden een gevoel van zelfwaarde en zelfvertrouwen. Participatie blijkt tevens een goede hefboom om het isolement van cliënten te doorbreken. Cliënten worden ondernemender door hun participatie. Participatie is echter geen ‘wondermiddel’ waarvan alle heil kan worden verwacht.
III. 1. 10. NODEN We vroegen naar de noden. Een omschrijving van deze noden wordt hier weergegeven.
RESULTATEN
Uit de interviews blijkt dat er vooral nood is aan omkadering, extra personeel, ervaringsuitwisseling, deskundigheidsopbouw en visie. Gemeente XVII: “Je krijgt een budget. Als je daar echt iets zinvols mee wil doen, dan denk je dat niet uit tussen de soep en de patatten. Zeker niet als daar samenwerkingsverbanden bij komen kijken. Dan moet er eigenlijk iemand voor zijn vrijgesteld. Maar dat is dan misschien weer teveel van het goede. Werkkrachten subsidiëren kost enorm veel geld. Daarom zou het goed zijn een soort handleiding te krijgen, want het vraagt heel wat om mensen toe te leiden. … Als men al een beetje op voorhand weet wat er op andere plaatsen is gebeurd, als men al wat inspiratie kan opdoen, dan kan men toch wat tijd winnen. Nu zijn er drie, vier teamvergaderingen belegd alleen al maar over de vraag ‘Wat zouden we kunnen doen?’.”
113
Gemeente XIII: “Het zou wel handig zijn als er wat tips kwamen.” Gemeente IX: “Er is ook het probleem dat mensen die op een OCMW werken niet echt getraind zijn in deze materie.” Gemeente VIII: “Ik vind het belangrijk dat er een neerslag komt van hoe een aantal OCMW’s het hebben aangepakt, van wat goede voorstellen zijn, richtlijnen… Ik vraag me sterk af hoe andere OCMW’s het hebben aangepakt.” Gemeente III: “Een deel van de middelen zou moeten worden besteed aan personeelskosten: per OCMW of in kleinere OCMW’s een kracht voor een groep. Dan krijg je een hoop nieuwe mogelijkheden. Er kan dan ook in de opdrachten worden opgenomen dat die persoon een aantal dwarsverbindingen moet maken met het verenigingsleven, de culturele sector…” Gemeente XXII: “Het probleem is dat we een klein OCMW zijn en dus niemand hebben die vrijgesteld is voor dat soort dingen. Het moet er allemaal extra bijgenomen worden.” Gemeente IX: “Ik denk dat je er een halftime kracht zou moeten opzetten die echt groepsmatig bezig is met die mensen. Dan is het budget uiteraard te klein. Dat ontbreekt om het echt te doen slagen. Zo lang men dat niet geeft, denk ik dat het in de OCMW’s nooit een slaagkans kan krijgen.” Gemeente XIII: “Voor het OCMW zou je al echt iemand moeten hebben die er deeltijds mee bezig is. Nu schiet het er echt een beetje over. Als je er geen personeel kunt opzetten, werkt het niet. Een idee is misschien om intercommunaal iemand aan te stellen: overkoepelend voor een aantal omliggende gemeenten. Zo heb je ook meer volk op een cursus en zo. Intercommunaal werken is ook minder stigmatiserend.” Gemeente V: “Ik wil wel eens horen hoe andere OCMW’s het aanpakken.” “Is het niet mogelijk om een aantal OCMW’s samen te brengen op een werkbaar niveau om samen te komen en ideeën uit te wisselen?” Gemeente XVIII:
114
“De raad schuift alles door naar beneden. Het is hier een heel passief gebeuren op beleidsniveau. Het OCMW heeft geen visie, geen missie, geen uitgesproken doelstellingen. Dat maakt het moeilijk om zo’n extra maatregel in te bedden.” Gemeente XXII: “Er blijkt een grote nood aan visie, vooral ook bij de raadsleden. Als je iets onderbouwt en stoffeert met voorbeelden, dan zijn ze zeker bereid om daarin mee te stappen. Visie is de ontbrekende schakel voor veel mensen.” Gemeente XXII: “Het kan interessant zijn om regionaal met een aantal OCMW’s samen te zitten, bijvoorbeeld per provincie. Als je dan mondeling een aantal ideeën kan overbrengen, dan komt dat toch beter over dan schriftelijk. Je moet mensen kunnen enthousiasmeren voor zoiets.” Samenvatting: Samengevat kunnen we stellen dat er vanuit de OCMW’s vooral nood is aan omkadering, extra personeel, ervaringsuitwisseling, deskundigheidsopbouw en visie.
III.1.11 TOEKOMSTPLANNEN We vroegen aan de respondenten wat de plannen zijn voor de toekomst. Gaat men verder op de ingeslagen weg? Denkt men grote wijzigingen aan te brengen in de manier van werken?
RESULTATEN
Zeer positief is dat meerdere OCMW’s aanhalen dat de aandacht voor participatie in de toekomst sowieso zou worden voortgezet, ook al zouden er daar geen extra middelen meer voor komen. Gemeente XXVIII: “We hadden het er in het team al over gehad om sowieso een vorm van verlenging te geven aan de maatregel, zelfs als de subsidies zouden gestopt zijn. We zouden het dan wel in beperktere zin doen, maar we gingen zeker bekijken wat we er verder mee zouden doen.” Gemeente VIII:
115
“Moest de subsidie gestopt zijn, dan zou de aandacht voor het levensdomein cultuur, sport, vrije tijd niet in dezelfde mate zijn gebleven, maar een vrij groot deel zou zeker blijven hangen. De toepassing zou dan wel iets strikter worden. Waar het past in het maatzorgplan, zou het zeker aan bod zijn blijven komen, wat het ook kost. Dan zouden we de prioriteiten verleggen.” Gemeente XXVII: “We gaan het kerstfeest zeker herhalen, ook al zijn er geen subsidies meer voor, want het betekent een meerwaarde voor de mensen. Ze hebben ook eens kunnen proeven van erbij te horen. Dat is het belangrijkste doel.” Gemeente I: “Culturele ontplooiing en participatie zou een continu aandachtspunt blijven. Ook als de subsidies zouden worden stopgezet. Ik ben momenteel ook een aparte beleidscel cultuur in het OCMW aan het opstarten.” In de meeste OCMW’s zegt men dat alles nog verder kan groeien naar de toekomst toe. Voor de toekomst maakt men dan ook nieuwe plannen: naar samenwerking, naar doelgroep, naar activiteiten. Sommige OCMW’s plannen in de toekomst ook een bevraging van de doelgroep. Gemeente XVIII: “In de toekomst willen we de geplande samenwerking met het museum eindelijk uitwerken. Het museum trekt mensen van ver buiten de gemeente, maar de inwoners van de gemeente zelf blijven er weg.” Gemeente XXII: “Als we zeker zijn dat de subsidies gaan terugkeren, gaan we de acties ook gerichter tot volwassenen richten. Zij hebben het nog moeilijker. Kinderen zijn vanuit hun nieuwsgierigheid en zo toch nog sneller geneigd om nieuwe dingen aan te pakken.” Gemeente XXIX: “Het lijkt me een goede piste om in de toekomst een samenwerking met andere OCMW’s op te zetten. Dan kunnen we bijvoorbeeld een productie of een voorstelling naar de gemeente halen in plaats van dat we ons naar daar moeten verplaatsen. Zo kunnen we er dan toch voor zorgen dat de zaal vol zit.” Gemeente XXIV: “We hebben in onze gemeente een armenorganisatie. In de toekomst willen we hun activiteiten ook wel financieren. Zo kwam er een tijdje geleden de vraag of het OCMW de kosten niet wilde meedragen van een cursus bloemschikken die deze mensen in groep wilden organiseren.” Gemeente VIII:
116
“Ik wil in een volgende periode werken met actiepunten op jaarbasis: gepland en structureel. Bijvoorbeeld: in het begin van het schooljaar een actie rond inschrijvingen in verenigingen, in de vakantieperiode een actie rond kampen, tussendoor bijvoorbeeld een gezinsperiode, in de week van de sport een actie rond sportclubs… Als je het budget verdeelt over concrete periodes en daar doelstellingen aan koppelt, dan heb je criteria, kan je duurzaam werken, is het overzichtelijk en gestructureerd.” Gemeente XXVI: “Van de maatschappelijk werkers moet er meer stimulering komen en een andere aanpak. Het moet verder gaan dan het informeren van mensen. We moeten meer de focus leggen op het stimuleren van mensen naar het zoeken van hun mogelijkheden en interesses.” Gemeente V: “Er is een cliëntenraad in het OCMW en er is een vereniging waar armen het woord nemen in de stad. Tot nu toe hebben we hen niet betrokken of om advies gevraagd. Dat zijn we wel aan het overwegen voor de toekomst.” “We willen investeren in toeleiding door andere organisaties, instellingen, overheden en dergelijke.” “We willen de maatschappelijk werkers door middel van een workshop of dergelijke overtuigen van het belang van dit soort projecten.” Ook cliënten maken plannen naar de toekomst. Cliënt gemeente VI: “Ik zou mij in de toekomst graag inschrijven voor iets sportiefs.” Cliënt gemeente XXIII: “Ik zou graag een nieuwe vislijn hebben en ik ga eens voorstellen aan de maatschappelijk werkster om eens in groep naar een concert te gaan.” Cliënt gemeente VIII: “De maatschappelijk assistent heeft voorgesteld om eens met de kinderen naar zee te gaan. Ik zou dat heel graag doen want ik ben nog nooit met de kinderen naar zee geweest en de oudste is al 15 jaar. Ik zou ook graag mezelf inschrijven voor kantklossen. En als het geld nu elk jaar terugkomt, dan zou ik ook mijn twee andere kinderen volgend jaar ergens voor willen inschrijven.” Cliënt gemeente X: “Ik zou graag eens met de hele groep een uitstap doen naar zee of naar een culturele manifestatie. Dan zouden we ook een bus kunnen inleggen zodat iedereen weer thuis geraakt. Dat lijkt me heel plezant. Ik ga het donderdag voorstellen op het Permanent Armoede Overleg.”
117
Samenvatting: Zeer positief is dat meerdere OCMW’s aanhalen dat de aandacht voor participatie in de toekomst sowieso zou worden voortgezet, zelfs wanneer de subsidie eenmalig zou zijn gebleven. In de meeste OCMW’s zegt men dat alles nog verder kan groeien naar de toekomst toe. Voor de toekomst maakt men dan ook nieuwe plannen: naar samenwerking, naar doelgroep, naar activiteiten, naar aanpak… Sommige OCMW’s plannen in de toekomst ook een bevraging van de doelgroep. Ook cliënten maken toekomstplannen.
118
III. 2. ANALYSE VAN DE INTERVIEWS (WALLONIË EN BRUSSEL) "Zonder een beetje vrolijkheid is sociale herintegratie onmogelijk." (Dartevelle, P. 2001: 2) De belangrijkste vraag waarmee de gecontacteerde actoren in het werkveld werden geconfronteerd, was de volgende: hoe kunnen we deze subsidie op weldoordachte wijze gebruiken? Te meer daar ze werd voorgesteld als een eenmalige subsidie. De implicaties die deze vraag heeft zijn fundamenteel: het gaat er om de sociale, culturele en sportieve activiteiten te bepalen waarin de sociale instelling zal investeren, alsook de wijze waarop de gebruiker zal worden geïnformeerd over die mogelijkheid, waarbij er moet op worden gelet om niet te veel te informeren om geen toeloop van potentiële aanvragen te veroorzaken. Tot slot was het ook de bedoeling aan te sluiten bij het algemene lokale beleid van het OCMW op het vlak van sociale, culturele en sportieve ontplooiing. Dat alles moest door de actoren in het werkveld op tamelijk korte tijd – minder dan zes maanden – worden gerealiseerd. De einddatum voor het eerste rapport was vastgelegd op 1 november 2003, met als bijkomende verplichting dat de eerste schijf van de subsidie voor die datum moest zijn opgebruikt. III. 2.1. CHRONOLOGIE Mei - juni 2003
Informeren van de OCMW's over het bestaan van de subsidie. KB 08/04/03 en omzendbrief juni 2003
Juli 2003
Ontvangst van de eerste schijf van de subsidie Schoolvakanties (beoogde publiek: kinderen en jongeren) Jaarlijkse vakantie (personeel en medewerkers van de sociale hulpverlening zijn met verlof)
Augustus - september 2003 Eerste activiteiten
119
Eerste bijeenkomsten omtrent de ‘culturele subsidie’ Speciaal vast bureau en/of raad voor maatschappelijk welzijn (RMW) Start van samenwerking of partnerschap Oktober 2003
Opstellen van het tussentijdse rapport De eerste schijf van de subsidie moet zijn opgebruikt Omzendbrief voor het toestaan van de overdracht van het niet opgebruikte gedeelte van de eerste schijf naar het tweede gedeelte van de subsidie
November 2003
Indienen van het tussentijdse rapport
December 2003
Afronding van de activiteiten die in september werden opgestart (Sinterklaas, Kerstmis en oudejaarsfeesten) (Opdracht tot kwalitatief onderzoek werd toevertrouwd aan Kunst en Democratie/Culture et Démocratie)
Januari 2004
Wachten op de tweede schijf
Februari 2004
Wachten op informatie betreffende het eerste rapport Situatie van ‘stand by’ voor een aantal OCMW's
Maart - april 2004
Afwachtende houding door gebrek aan perspectieven (Uitvoering van de kwalitatieve evaluatie)
Dit overzicht is onvolledig in die zin dat er op 27 april een contactdag doorging met mogelijkheid tot dialoog tussen OCMW's en politieke vertegenwoordigers. Dit gebeuren heeft een aantal perspectieven geopend, voornamelijk met betrekking tot de verlenging van de subsidie. Daarnaast zijn de verwachtingen en vragen omtrent de subsidie ook verschillend bij ‘grote’ of ‘kleine’ OCMW's. Onder ‘grote OCMW's’ verstaan we die welke gevestigd zijn in een stad of een gemeente met meer dan 40.000 inwoners. ‘Kleine OCMW's’ bevinden zich in landelijke gebieden of in gemeenten met 5.000 tot 10.000 inwoners. We proberen om doorheen onze samenvatting de nodige aandacht te geven aan al die nuances.
120
III. 2.2 WAREN DE OCMW’S GOED GEÏNFORMEERD? Voor de meeste actoren in het werkveld was er blijkbaar een gebrek aan informatie over het gebruik van de subsidie. Hoewel de voorzitters en secretarissen op de hoogte werden gebracht van de werking van de subsidie – via de omzendbrief van 21 juni 2003 – leken ze over onvoldoende tastbare elementen te beschikken om in dat kader projecten of activiteiten op te starten. III. 2.2.A ALGEMEEN
In het algemeen oordelen de actoren in het werkveld dat ze onvoldoende werden geïnformeerd over het gebruik van de subsidie. Het was onze bedoeling te kijken of de actoren in het werkveld, bijvoorbeeld de verantwoordelijken van de OCMW's, vinden dat ze voldoende werden geïnformeerd om hun nieuwe opdracht tot een goed einde te brengen. We kunnen niet anders dan vaststellen dat de meeste van die gesprekspartners vinden dat ze niet erg goed werden geïnformeerd over deze subsidie. De redenen die aan de basis liggen van die mening worden niet altijd even duidelijk naar voren gebracht14: "We beschikten niet onmiddellijk over informatie betreffende deze subsidie… ik kan u niet zeggen hoe dat kwam." M. W. OCMW 3. "We wisten niet wat we moesten doen. Men vroeg me om me met deze subsidie bezig te houden en dat was het." M.W. OCMW 2. De informatie omtrent de aanwending van de subsidie lijkt ontoereikend te zijn: "Ik werd niet voldoende geïnformeerd om de subsidie op de juiste wijze te kunnen gebruiken." M.W. OCMW 12. "Men had ons moeten uitleggen wat we er wel en niet mee konden doen." M.W. OCMW 9. Een aantal gesprekspartners vindt dat de gekregen informatie te vaag bleef: "De informatie over de aanwending van de subsidie was veel te algemeen". M.W. OCMW 15. "De omzendbrief was niet erg duidelijk over wat we wel of niet konden doen". M.W. OCMW 10. 14
M.W. : maatschappelijk werker
DIR. S.D. : Directeur Sociale Dienst
121
De meesten echter waardeerden het brede kader van de subsidie: "Door het brede kader konden we op een maximaal aantal vragen een antwoord geven, maar we hadden slechts 1500 euro ontvangen." OCMW 9. "We konden werken zoals we zelf wilden. Het feit dat er geen strikt kader was had zijn voordelen en, uiteraard ook zijn nadelen." S. G. OCMW 26. Anderen hadden problemen met het begrijpen van de timing voor de aanwending van de subsidie: "Moesten we een tussentijds rapport opmaken om de tweede schijf te krijgen? Dat wist ik niet! Staat dat in de omzendbrief???" W.S.15 OCMW 25. "We hebben de volledige subsidie in 10 dagen opgebruikt. We hadden er ons geen rekenschap van gegeven dat de eerste schijf moest zijn opgebruikt voor we een tweede konden ontvangen." M.W. OCMW 1. Nog anderen hadden enkele problemen bij het opmaken van het tussentijdse rapport: "We kunnen misschien voorstellen dat we, als de subsidie jaarlijks zou terugkeren, een formulier zouden krijgen voor in de dossiers, zodat we niet verplicht zouden zijn alles te doen ‘zoals het uitkwam’. En bovendien zagen we door de bomen het bos niet meer, we wisten niet welke documenten we zeker moesten versturen en welke niet. We hebben alles bewaard, maar het is een hele papierwinkel." DIR. S.D. OCMW 4. “We moesten een schema invullen. Elk OCMW heeft dat op zijn eigen manier gedaan en, wat ons betreft, we wisten niet wat erin moest staan." M.W. OCMW 10. Nochtans vonden sommigen dat de omzendbrief duidelijk was, maar dat een betere coördinatie wenselijk was geweest: "De omzendbrief was duidelijk maar er was nood aan coördinatie en ondersteuning. Daarom waren we voorzichtig in onze keuzes." M.W. OCMW 9.
15
Waarnemend secretaris
122
Een aantal respondenten die waren belast met het ontwikkelen van projecten of activiteiten in verband met deze subsidie, betreurden het gebrek aan reactie op de vragen die aan de administratieve diensten werden gesteld: "Met de Federale Overheidsdienst is er een probleem: de informatie wordt niet altijd doorgegeven tot op het niveau van de OCMW's. Ze moeten ons op de hoogte houden." M.W. OCMW 6. "Net voor we het rapport zouden indienen wou ik informatie over wat in het tussentijdse rapport moest worden vermeld, maar ik heb niemand kunnen bereiken. Ik heb het dan maar gedaan zoals ik dacht dat goed was." M.W. OCMW 22. Samenvatting: Er blijkt een gebrek te zijn geweest aan algemene informatie omtrent de aanwending van de subsidie. Nochtans biedt het ruime kader van de subsidie aan de actoren in het werkveld soepelheid bij de uitvoering van hun opdracht.
III. 2. 2.B INTERNE COMMUNICATIE
OCMW's zijn zeer hiërarchische instellingen. Alle beslissingen moeten worden goedgekeurd door het vast bureau of door de raad voor maatschappelijk welzijn. Die twee instanties beslissen uiteindelijk wat kan of moet gebeuren. Daarnaast hebben bepaalde OCMW's meer speelruimte dan andere. Dat heeft dikwijls te maken met bepaalde gewoonten in de verschillende OCMW's, met een OCMW-voorzitter die een persoonlijke toets aan de werking geeft, met de politieke kleur van de raad voor maatschappelijk welzijn, met de openheid die er in de instelling bestaat inzake praktijken van horizontaal beheer, enz. Met onze bevraging over de interne communicatie binnen de OCMW's willen we kijken of de actoren in het werkveld op de juiste wijze werden geïnformeerd over de mogelijkheden van de subsidie (en wat ze er al dan niet mee konden doen). Die informatie kan ofwel afkomstig zijn van hun hiërarchische meerderen, ofwel van andere kanalen. We wilden ook begrijpen op welke manier de actoren de goedgekeurde projecten tot een goed einde brachten: werkten ze in team, alleen of onder leiding van een supervisor? Werden er
123
bijeenkomsten georganiseerd? Kregen ze de mogelijkheid hun mening te geven over de opgestarte projecten?... Daarnaast merken we een verschil in het informatie- en communicatiebeleid inzake de aanwending van de subsidie, naargelang we te maken hebben met een tamelijk klein OCMW of met een groter OCMW: "Hoe over de projecten werd beslist? Volgens de wensen van de politieke beleidsmakers…” M.W. OCMW 8. "De raad heeft beslist over de doelgroep en het bedrag dat we aan elke gebruiker zouden geven. Ik ben slechts een administratieve bediende die de rechthebbenden moet contacteren." ADMIN. BED. OCMW 19. "Er werd me gevraagd activiteiten te zoeken die pasten binnen het kader van de subsidie. Ik heb de omzendbrief gelezen en geprobeerd de activiteiten erop af te stemmen." M.W. OCMW 16. "We werden tamelijk vroeg op de hoogte gebracht, maar de raad voor maatschappelijk welzijn nam pas begin september een beslissing". M.W. OCMW 19. "Vanaf het moment dat we op de hoogte werden gebracht, werd de follow-up van het project onmiddellijk verdeeld tussen twee maatschappelijk werkers, terwijl ikzelf voor de coördinatie zorgde." ADMIN. VERANTW. 16 OCMW 33. "Wanneer we het document ontvingen met de aankondiging van de subsidie zijn we met alle kaderleden samengekomen en hebben we het document samen doorgenomen. We hebben beslist dubbele subsidiëringen uit te sluiten, dus dat beperkte het aantal sectoren waar we activiteiten konden organiseren. We hebben dus gewerkt via de algemene hulpverlening. We hebben alle actoren van de sociale dienst bijeengeroepen en het document opnieuw gelezen. Ik heb een beroep gedaan op de creativiteit en de verbeelding van de medewerkers, maar binnen de normen. Men wou echter de zaken laten goedkeuren door een instantie van het OCMW, het vast bureau, die hebben dan toegestemd en we waren vertrokken." DIR. S.D. OCMW 22. "We zijn samengekomen met de drie sectoren van het OCMW, dus met alle medewerkers. Daarna werd een cel opgericht, waardoor de contacten tussen de medewerkers werden geïntensifieerd en samenwerking binnen het OCMW werd gestimuleerd. Vervolgens kwamen we wekelijks samen om te zorgen voor de follow-up van de activiteiten en vooral om het belang en de doelstellingen van onze benadering te beklemtonen. De rol van de sectorverantwoordelijken binnen de cel bestaat erin de informatie naar de 16
Administratief verantwoordelijke.
124
medewerkers over te brengen. Zij zijn het die het grootste werk leveren omdat ze in direct contact staan met de gebruikers." DIR. S.D. OCMW 4. "Wanneer ik de subsidie heb ontvangen, heb ik eerst advies gevraagd aan mijn medewerker. Daarna zijn we gaan nadenken over het soort project dat we met weinig geld en op 10 maanden tijd konden opstarten." S.G. OCMW 2. Wat betreft het interne informatie- en communicatiebeleid zijn de meningen dus verdeeld. Nochtans beschikten de projectverantwoordelijke of de directeur van de sociale dienst over voldoende speelruimte, eenmaal de beslissingen door het vast bureau of de raad voor maatschappelijk welzijn waren goedgekeurd. Samenvatting: De maatschappelijk werkers van kleine en middelgrote OCMW's zijn soms minder goed omkaderd dan medewerkers van grotere OCMW's.
III. 2. 3. COMMUNICATIE NAAR CLIËNTEN Zoals we hebben aangetoond bij de analyse van de tussentijdse rapporten, werden gebruikers op verschillende manieren geïnformeerd over het bestaan en de mogelijkheden van deze subsidie. Sommigen werden geïnformeerd per brief, andere via een affiche, nog andere tijdens individuele gesprekken of tijdens spreekuren die speciaal voor deze subsidie werden ingericht: "We hebben de gebruikers uitgenodigd via een persoonlijke brief. We kregen echter niet veel respons. Tijdens de individuele gesprekken probeerden we om ze te informeren. Door ze bijvoorbeeld te vragen of ze zin hadden om iets te doen." M.W. OCMW 1. "We hebben gewerkt per eenheid. We hebben de mensen bijeengeroepen in de gemeentelijke centra voor een ontmoeting. Daar konden we de mensen ontmoeten op een meer ondersteunde manier. Tijdens de spreekuren werden briefjes en affiches verdeeld, om deuren te openen en mensen te bereiken die we niet elke dag zagen. Er werd ook een formulier verstuurd waarop mensen hun wensen op dat gebied kenbaar konden maken. Op de 1000 verstuurde formulieren hebben 112 mensen geantwoord, maar er kwamen slechts 54 personen naar de workshops." DIR. S.D. OCMW 4.
125
"We hebben spreekuur gehouden en dat heeft tamelijk goed gewerkt. Daarna deed de mond-aanmondreclame haar werk." M.W. OCMW 8. "We hebben een brief verstuurd, met een vragenlijst waarin we vroegen wat ze wilden, om geen keuze van buitenaf op te leggen. Er kwam echter niet veel respons: minder dan 10%. Sommigen vroegen zich af of het een grap was. Maar de meesten wisten wellicht niet wat te antwoorden." M.W. OCMW 21. In het algemeen kozen de OCMW's ervoor hun gebruikers te informeren over het bestaan van de subsidie. Het eerste middel dat werd aangewend om de gebruikers te contacteren was een brief. Die methode bleek weinig efficiënt aangezien slechts 5 tot 10% van de gecontacteerde personen op de oproep van het OCMW hebben geantwoord. De volgende fase bestond dikwijls uit het organiseren van bijeenkomsten waarop de gebruikers werden uitgenodigd. Ook die benaderingswijze had weinig succes. De behandeling van dit thema tijdens de gesprekken toonde aan dat de gebruikers meestal verrast waren door het voorstel om deel te nemen aan sociale, culturele of sportieve activiteiten. Zoals blijkt uit het laatste citaat is een geïnformeerde gebruiker niet noodzakelijkerwijze ook een dynamische of geactiveerde gebruiker. Individuele gesprekken zijn dan ook geprivilegieerde momenten voor het geven van informatie en om de gebruikers te motiveren tot sociale, sportieve of culturele activiteiten: "Ik maakte van de gesprekken gebruik om er met hen over te praten. Ik vroeg aan de mama's of ze geen zin hadden om te sporten of om eens naar de bioscoop te gaan. Maar dikwijls wilden ze liever iets voor hun kinderen." M.W. OCMW 16. "Telkens ik een specifieke vraag zoals bosklassen zag, keek ik na of de data pasten binnen het kader van de subsidie en deed ik het nodige." M.W. OCMW 10. De ondervraagde personen verklaren het gebrek aan enthousiasme van hun gebruikers door het feit dat die activiteiten buiten hun dagelijkse zorgen vallen: "We hebben al onze gebruikers geïnformeerd, maar we kregen niet veel respons. Ik begrijp trouwens niet waarom. XXX is natuurlijk wel een landelijke gemeente, en ze is tamelijk klein. De interesse voor cultuur is hier niet erg aanwezig. En dan is er nog het probleem van de mobiliteit." M.W. OCMW 19. "We waren nogal verrast door het gebrek aan respons van de gebruikers. Ik had me eraan verwacht dat ze met een heleboel aanvragen zouden komen, maar het tegendeel gebeurde. (…) Ik denk dat ze het niet gewoon zijn dat hun mening wordt gevraagd. De hele tijd zeggen we ze dat ze op hun geld moeten letten,
126
niet te veel mogen uitgeven en dan mogen ze een kleinigheid uitgeven aan ontspanning, misschien werkt dat destabiliserend.” DIR. S.D. OCMW 17. "Ze zijn zulke dingen niet gewend. Wat ze willen is een bon voor stookolie of een bon voor voeding. Het theater, dat gaat aan ze voorbij. De mensen die al lang in het circuit van de hulpverlening zitten, hebben dat nooit gekend." VOORZ.17 OCMW 15. Dat is zonder twijfel de reden waarom niet alle OCMW's ervoor hebben gekozen hun gebruikers te informeren over het bestaan en de mogelijkheden van deze subsidie: "We hebben ervoor gekozen onze gebruikers niet te informeren. Het is niet nodig dat ze weten waar het geld vandaan komt en wat ermee gebeurt. Het belangrijkste is uiteindelijk dat er activiteiten worden georganiseerd en dat is dan ook gebeurd… binnen de mogelijkheden van het subsidiebedrag." VOORZ. OCMW 2918. "We hebben geen persconferentie georganiseerd of artikelen gepubliceerd in kranten, zoniet zou het een toevloed geweest zijn in onze kantoren." M.W. OCMW 7. "We hebben affiches opgehangen en enkele briefjes verspreid, maar dat was alles. Toch werden we nog overspoeld." DIR. S.D. OCMW 25. De keuze om de gebruikers niet (voldoende) te informeren over de subsidie gebeurde vanuit de vrees geen antwoord te kunnen geven op bepaalde vragen en/of de vrees dat het subsidiebedrag niet zou volstaan om alle aanvragen te beantwoorden. De medewerkers die de subsidie beheerden, vreesden te worden overspoeld en niet in staat te zijn de dossiers op te volgen. Bijgevolg is het gebrek aan informatie van de gebruikers veeleer te verklaren door een bekommernis omtrent de werkorganisatie en de menselijke middelen binnen de OCMW's, veeleer dan dat het werkelijk de bedoeling was de gebruikers niet te informeren. Slechts twee of drie OCMW's hebben ervoor gekozen hun gebruikers niet te informeren, dikwijls om politieke redenen. De vrees om nieuwe behoeften te creëren is niet helemaal vreemd aan dat karige informatieaanbod: "We hebben er niet te veel over gepraat: we wilden geen nieuwe behoeften creëren." M.W. OCMW 4.
17
VOORZ. : Voorzitter van het OCMW.
18
Wij benadrukken.
127
"En wat als ze volgend jaar terugkomen met dezelfde vragen of dezelfde eisen? Waar moeten we dan het geld vinden? Zeker niet bij de gemeente!" VOORZ. OCMW 15. Vooral aangezien de subsidie een eenmalige subsidie was: " Die eenmaligheid was een groot probleem: hoe konden we de gebruikers uitleggen dat het volgend jaar niet zo zou zijn?" M.W. OCMW 22. "We vertelden onze leefloners dat het een uitzonderlijke subsidie was zodat ze niet de gewoonte zouden aannemen om zaken te komen vragen. We wilden vermijden dat het een stormloop zou worden in het OCMW." M.W. OCMW 4. Maar soms waren die aanvragen minder talrijk dan verwacht: "Uiteindelijk kregen we niet zoveel aanvragen: enkele sportuitrustingen en twee of drie tickets voor Six Flags. We hebben dan beslist een project op te starten, maar dat is tamelijk moeilijk en het komt moeilijk van de grond. We zullen zien wat we kunnen doen." M.W. OCMW 4 "Voor de eerste schijf hebben we enkel gewerkt via mond-aan-mondreclame, op 1 oktober moest ik nog 2,5 miljoen Belgische frank besteden. Ik wist eerlijk gezegd niet hoe ik dat zou doen, want er was erg weinig volk. Maar voor de tweede schijf was het bedrag bijna volledig uitgeput eind januari, terwijl we enkel spreekuur hadden gehouden." M.W. OCMW 7. "Alle personen die bij het OCMW een dossier hadden, werden officieel op de hoogte gebracht. We legden er de nadruk op dat het een uitzonderlijke subsidie was: we waren voorzichtig. Maar midden februari hadden we nog 60% van onze subsidie over." DIR. S.D. OCMW 3. Samenvatting: De meest doeltreffende manier om de gebruikers te informeren is een individueel gesprek of een systeem van spreekuren, soms speciaal ingericht voor deze subsidie. Een brief is de minst efficiënte manier om gebruikers te bereiken en te motiveren tot activiteiten. Het informeren van de gebruikers hangt af van de logistieke en menselijke middelen waarover het OCMW beschikt. De vrees bij de gebruikers nieuwe behoeften te creëren had grote invloed op de manier waarop ze werden geïnformeerd.
128
III. 2.4. SUBSIDIE In het algemeen zijn de bedragen die aan kleine OCMW's worden toegekend niet bevorderlijk voor het opstarten van grote projecten of activiteiten. Ze leiden veeleer tot een aanwending ‘geval per geval’. Enkele kleine en middelgrote OCMW's hebben het gewaagd een project op lange termijn op te starten19. De OCMW's die dat hebben gedaan verklaren hun aanpak door de gunstige omstandigheden voor het realiseren van hun project20. III. 2.4.A. TIMING VAN DE SUBSIDIE
Het moment waarop de subsidie werd toegekend, namelijk begin juli 2003, werd door de actoren in het werkveld dikwijls beschouwd als een weinig opportuun moment voor de uitwerking van projecten voor de sociale en culturele ontplooiing van hun cliënten. De periode van de zomervakantie had belangrijke gevolgen voor de besteding van de budgetten: de aanwending van de subsidies ‘geval per geval’ werd ‘versterkt’ en de start van meer algemene projecten werd vertraagd. Dat komt door het feit dat vele maatschappelijk werkers op dat moment met vakantie zijn. Tijdens de maanden juli en augustus komen de raad voor maatschappelijk welzijn en het vast bureau meestal niet samen. Daarnaast moest de verantwoording van de budgetten gebeurd zijn voor eind november 2003. De OCMW's die ervoor hadden gekozen activiteiten te spreiden over het hele jaar hadden tijd te kort om die op de juiste wijze te ontwikkelen: "We hebben ons moeten haasten om op tijd klaar te zijn, en nu is alles geblokkeerd. De ontvanger weigert geld te geven. Mensen komen me vragen of hun kinderen op sneeuwklas kunnen. Ik kan niets voor ze doen.” M.W. OCMW 21. "We waren gestart met een vrouwengroep die klusjes kwamen doen. De groep is vijf keer samengekomen tussen augustus en november en vanaf dan gebeurde er niets meer." M.W. OCMW 10.
19
We herinneren eraan dat in het Waalse Gewest, 159 OCMW's een bedrag hebben ontvangen dat lager lag dan 5000 euro.
20
Zie het gedeelte ‘Goede praktijken’.
129
Een aantal OCMW's had slechts een klein gedeelte van de subsidie opgebruikt op 1 oktober 2003. Ze werden slechts eind oktober 2003 op de hoogte gebracht van de mogelijkheid de niet-gebruikte bedragen van de eerste schijf over te dragen naar de tweede schijf: "Tijdens een bijeenkomst op 1 oktober 2003 hebben we begrepen dat de eerste schijf voor het einde van de maand moest opgebruikt zijn. Ik had nog 12.000 euro te besteden binnen de vier weken: welke soorten activiteiten moest ik uitvinden om alles te kunnen uitgeven?" S.G. OCMW 31. "Op 21 oktober 2003 was er een wijziging van het KB dat stelde dat we de uitgaven mochten verantwoorden. Dat bracht ons op het idee van boekencheques voor Sinterklaas." M.W. OCMW 22. Dat verklaart wellicht het redelijk grote aantal OCMW's21 dat het tussentijdse rapport niet heeft ingediend op 1 november 2003: "Aangezien we nog niet alles hadden besteed, hebben we beslist om het tussentijdse rapport in te dienen eenmaal we de eerste schijf hadden opgebruikt. Dat hebben we gedaan. Maar nu wachten we op de tweede schijf en er komt niets." M.W. OCMW 29. "Hier konden we ze moeilijk warm maken voor deze subsidie. Het was te veel administratief werk voor een belachelijk bedrag." M.W. OCMW 1. Samenvatting: De OCMW's ontvingen de subsidies aan het begin van de zomervakantie, een periode waarin maatschappelijk werkers en politieke verantwoordelijken met vakantie zijn. Die context heeft niet bijgedragen tot de ontwikkeling van grote of vernieuwende projecten. Eind oktober moest een activiteitenverslag worden ingediend. Deze termijn was te kort rekening houdend met de weken die verloren waren gegaan tussen de ontvangst van de subsidie en de uitvoering van de activiteiten. De OCMW's die geen tussentijds rapport hebben ingediend, roepen voornamelijk het gebrek aan tijd, structuur en organisatie in voor het vervullen van deze opdracht.
21
102 voor het Waalse Gewest en 4 voor het Brusselse Gewest, op 23 december 2003.
130
III. 2.4.B. JAARLIJKS TERUGKERENDE SUSBSIDIE
Maatschappelijk werkers zowel als politieke verantwoordelijken van OCMW's vragen dat de subsidie jaarlijks zou terugkeren: "Eenmalige projecten zijn moeilijk omdat de gebruikers er later geen beroep meer op kunnen doen. Een terugkerende subsidie is dus een goede zaak. Bovendien kan het publiek dan op een andere manier worden gemobiliseerd." DIR. S.D. OCMW 4. "Ik hoop dat de personen die over deze subsidie hebben beslist, de OCMW's en hun cliënten correct zullen behandelen. Spijtig genoeg merken we dikwijls dat men op een bepaalde dag geld geeft en, zich na een bepaalde periode terugtrekt. Dan komt het ten laste van de gemeente – ik weet niet of mijn gemeente dat zal aanvaarden – maar ondertussen heeft men wel een behoefte gecreëerd! Wat zal er met deze mensen gebeuren wanneer niemand nog in staat is te betalen? Daarom zijn we ook voorzichtig geweest.” VOORZ. OCMW 11. "Het probleem met een eenmalige subsidie is dat we veel inspanningen doen om mensen te motiveren zich in te schrijven voor een dans- of theatercursus, maar dat we erbij moeten zeggen dat er het volgende jaar niets meer zal zijn. Dat is vervelend." DIR. S.D. OCMW 23. Het feit dat de subsidie een terugkerende subsidie zou worden, werd aangekondigd door de minister van maatschappelijke integratie, Marie Arena, tijdens het colloquium van 27 april 200322.
III. 2.5. GEREALISEERDE ACTIVITEITEN Zoals we eerder al hebben vermeld, was de eerste stap in het kader van deze subsidie te bepalen welk soort activiteiten met de subsidie werden gerealiseerd. In de meeste gevallen werd daarover beslist door de verantwoordelijke(n) van het project, in overleg met de directeur van de sociale dienst en/of de secretaris en de voorzitter van de instelling. De uiteindelijke beslissing over de te realiseren acties in het kader van het Koninklijk Besluit van 08/04/03 (KB) komt toe aan het vast bureau (VB) of aan de raad voor maatschappelijk welzijn (RMW) van het OCMW. Beide instanties keuren de activiteiten
22
Zie de tekst van haar tussenkomst verder in dit rapport.
131
die de maatschappelijk werkers voorstellen al dan niet goed, afhankelijk van criteria die zij zelfstandig kunnen bepalen. Als gevolg daarvan werden bepaalde activiteiten die inderdaad binnen het toepassingskader van de subsidie vielen, geweigerd door OCMW X maar aanvaard door OCMW Y. Voor de maatschappelijk werkers en de politieke vertegenwoordigers van de instelling werd de keuze met betrekking tot de activiteiten in grote mate beïnvloed door het eenmalige van de subsidie. Bijgevolg heeft een meerderheid van de OCMW's ervoor gekozen te werken op erg korte termijn. Daarom waren de activiteiten die de instellingen voor maatschappelijk welzijn bij voorkeur organiseerden, net als de subsidie zelf, eenmalige activiteiten: vakantiekampen voor kinderen, daguitstappen naar zee of naar culturele of historische steden23. Ook pretparken kenden bij sommige OCMW's veel succes24. "We wisten niet wat we moesten doen, we waren onvoldoende voorbereid!". Bijna alle respondenten begonnen hun interview met die mededeling. Twee aspecten hebben de keuze van de activiteiten beïnvloed. Ten eerste – wat gedeeltelijk te wijten is aan tijdsgebrek – het niet kunnen werken op lange termijn: "Omdat het een eenmalige subsidie was, konden we niet werken op lange termijn. We wilden er langer over nadenken, maar dat was onmogelijk. Bovendien konden we ons te weinig bezinnen over de algemene plaats van cultuur in het dagelijkse leven van de mensen. In het algemeen is er een gebrek aan reflectie over het begrip herintegratie: wat betekent het?" Dir. S.D. OCMW 17. "Indien men ons van bij het begin had gezegd dat het een structurele subsidie zou zijn, dan hadden we het anders aangepakt." Dir. S.D. OCMW 3. "Het kwam onverwacht. En het moest erg snel gaan. Onze doelstelling was dat de uitgaven duidelijk zouden zijn." M.W. OCMW 7.
23
Parijs, Brugge, Han-sur-Lesse, Londen, enz.
24
Six Flags, Bellewaerde, Paradisio, EuroDisney, enz.
132
Het tweede aspect betreft de motivering van de gebruikers: "Hoe wilt u dat ik de rechthebbenden motiveer om iets te doen als ik hen het volgende jaar moet zeggen dat er niets meer is?" M.W. OCMW 16. "Het is niet evident om de cliënten te motiveren. We moeten ze voortdurend bij ons roepen of ze een brief sturen. Het is een moeilijke situatie op relationeel gebied en het betekent een bijkomende werkdruk." M.W. OCMW 14. Bijgevolg heeft een groot aantal OCMW's gekozen voor activiteiten die betrekking hebben op de eerste en tweede optie uit het KB: "We hebben met Kerstmis een goochelvoorstelling georganiseerd. Het was de eerste keer dat we met het OCMW zoiets in elkaar staken. We organiseerden het samen met "Table du cœur" en het VVVkantoor. We hebben ze ook een maaltijd van het Rode Kruis aangeboden op het einde van de voorstelling, en bioscooptickets aangekocht voor de 12-18 jarigen." M.W. OCMW 20. "We gaven voorrang aan individuele activiteiten. We zijn een klein OCMW en de subsidie is niet enorm. De gemeente biedt weinig culturele of sportieve mogelijkheden. Het was dus een beetje op verzoek." M.W. OCMW 1. "Er is een zwembad in de gemeente. We hebben toegangskaartjes gekocht die we op aanvraag hebben verdeeld. Iedereen had echter recht op twee tickets per maand, voor de eerlijkheid. We zijn met de gezinnen ook naar Disneyland-Parijs geweest." M.W. OCMW 22. Grote OCMW's hebben soms geprobeerd de drie opties van de subsidie te combineren: "We hebben heel wat gerealiseerd: uitstappen. We hebben volledige bussen ingelegd om activiteiten te doen. Enerzijds waren er de individuele activiteiten of aanvragen. Anderzijds waren er gezamenlijke activiteiten. De mensen waren het niet gewoon om hun wensen zo duidelijk naar voren te brengen. We hebben geprobeerd om initiatieven of projecten te stimuleren binnen al bestaande groepen in het OCMW. Maar andere mensen kwamen er vanzelf bij." DIR. S.D. OCMW 4. "Theater maken heeft ons de kans gegeven over te gaan van het begrip 'consumptie' naar het begrip 'creatie'. Dat had ongelooflijke gevolgen voor de mensen die eraan hebben deelgenomen. Er zijn erg sterke banden gesmeed tussen de verschillende groepsleden, en velen hebben het vertrouwen in zichzelf teruggevonden. Ze hebben ontdekt dat ze capaciteiten hebben die, samen met de erkenning, hun de kans gaven te evolueren." DIR. S.D. OCMW 5.
133
Daarnaast was de factor tijd, samen met het personeelsgebrek, een negatieve factor voor kleine OCMW's, die niet altijd de mogelijkheid hadden om meteen na ontvangst van de subsidie, projecten of activiteiten te organiseren: "De zomervakantie kwam eraan, dus hebben we gekozen voor activiteiten zoals bosklassen, zeeklassen of sneeuwklassen, zelfs indien dat geen culturele activiteiten in de strikte zin van het woord zijn." M.W. OCMW 7. "We kregen de informatie in mei of juni 2003, maar de activiteiten zijn pas in september gestart." M.W. OCMW 16. "We wilden iets doen in verband met cultuur, want we krijgen hier al veel subsidies, onder andere voor de jongeren. Bovendien bestaat er hier al een erg dynamische sociale en sportieve infrastructuur. In onze gemeente zijn talrijke sportverenigingen of groepen actief. Maar we hadden geen tijd en gebrek aan personeel. Wat mezelf betreft, ik heb al een aantal andere opdrachten waarvoor ik verantwoording moet afleggen." M.W. OCMW 14. "We hebben erg snel gewerkt. We hadden niet de tijd om ons echt te bezinnen over wat we konden doen. We moesten er alleen voor zorgen dat het geld voor een bepaalde datum uitgegeven was." M.W. OCMW 19. Andere OCMW's hebben, uit principe, geweigerd bepaalde activiteiten te realiseren, bijvoorbeeld excursies. Ze brengen daarvoor ethische motieven aan, maar het heeft ook te maken met het feit dat ze op middellange termijn aan maatschappelijke integratie willen werken. De OCMW's die daarvoor hebben gekozen zijn er niet allemaal in geslaagd de eerste schijf van de subsidie volledig op te gebruiken: "We wilden dat de subsidie evenredig zou worden verdeeld en, tegelijkertijd wilden we ze niet in een keer uitgeven en de volgende zes maanden niets meer hebben. Mijn ontvanger zou geweigerd hebben een voorschot te geven!" DIR. S.D. OCMW 3. De keuze voor bepaalde activiteiten hield, van de kant van de maatschappelijk werkers, dikwijls verband met het begrip plezier en sociale ontplooiing: "Ik probeerde de mensen een plezier te doen. Er moet aandacht zijn voor het begrip plezier, want deze mensen bevinden zich in situaties die helemaal niet leuk zijn. Ze lachen niet alle dagen." M.W. OCMW 28.
134
"Wij wilden dat ze zich amuseerden. Zijzelf maar ook hun kinderen. We hebben dus gekozen voor activiteiten waar de gezinnen aan konden deelnemen. Ze hebben zelden de gelegenheid om samen activiteiten te doen. De ouders waren erg trots dat ze hun kinderen konden meenemen naar Paradisio of Bellewaerde." M.W. OCMW 26. "Ik zeg tegen de mensen: nu hebben we dat geld. Profiteer ervan! Ze hebben ook het recht te lachen en zich te amuseren." M.W. OCMW 17. Samenvatting: De activiteiten die werden gesubsidieerd met het budget voor sociale en culturele ontplooiing van OCMW-cliënten waren voornamelijk individuele activiteiten. De OCMW's hebben ook geprobeerd te antwoorden op spontane vragen van hun gebruikers. Het begrip plezier, en dus persoonlijke ontplooiing, werd ruimschoots in acht genomen door de actoren in het werkveld.
III.2.6. BEGELEIDING VAN DE GEBRUIKERS Een langetermijnvisie voor de aanwending van deze subsidie is slechts mogelijk met een minimum aan begeleiding van de actoren in het werkveld. We konden geen correlatie ontdekken tussen de grootte of de geografische situatie van het OCMW en de kwaliteit van het geleverde werk. We menen dat de socio-economische situatie van de gemeente en de bereidheid van de plaatselijke politieke instanties bepalend zijn voor het opstarten van een sterke dynamiek van maatschappelijke en culturele integratie25. Een ander probleem waar maatschappelijk werkers mee werden geconfronteerd is de begeleiding van de gebruikers: "Ik denk dat er meer begeleiding nodig is. Ik zou bereid zijn om mijn sociaal werk te laten vallen om groepen te begeleiden, want dat vraagt een zekere pedagogische inzet en een belangrijke ondersteuning." M.W. OCMW 33.
25
Zie in dat verband de 'goede praktijken' van het colloquium.
135
"We mogen die mensen niet alleen laten in dergelijke nieuwe situaties. Ze stellen soms erg fundamentele vragen zoals "wat moet ik aantrekken om naar het toneel te gaan?”. We moeten die mensen voorbereiden. Jammer genoeg had ik daar de tijd niet voor." M.W. OCMW 6. " Ik hou van sommige activiteiten, maar ik ken ook niet alles. En dan nog moet je je informeren over wat je gaat bekijken, en eventueel eens in de bibliotheek binnenstappen. Dat is al een werk op zich. Praten met de mensen, ze motiveren, dat neemt tijd in beslag. Het vergt enorm veel energie. Ondanks al mijn telefoontjes en mijn herinneringen had ik nog afwezigen op de dag van de activiteit. En ik had soms een gevoel van mislukking wanneer ik niet genoeg mensen bijeenkreeg. Was het mijn fout? Was het de fout van de mensen? Had ik ze wel op de juiste wijze geïnformeerd? Wat moet je nog meer doen opdat ze aanwezig zouden zijn en deelnemen aan de activiteiten?" M.W. OCMW 28. "We kunnen niet alles realiseren van de ene op de andere dag, we moeten de mensen voorbereiden, dat vraagt tijd en een zekere ervaring, denk ik." VOORZ. OCMW 3. "Het was erg zwaar voor de medewerkers die het project hebben opgestart. Zoiets vraagt veel begeleiding. Naast de coördinatie van het project heeft de begeleider van de gebruikers er al zijn tijd in gestoken. Op het gebied van investeringen in geld en personeel is het een enorme taak." VOORZ. OCMW 5. Activiteiten die voortvloeien uit een diepgaande reflectie brengen voor de initiatiefnemers een werkdruk mee die, op kwalitatief en op kwantitatief gebied, afwijkt van hun normale prestaties: "Het is moeilijk dat publiek bewust te maken temeer daar ze niet werkelijk vragende partij zijn. De algemene dienst heeft geen tijd om zich daarmee bezig te houden, terwijl het tamelijk veel extra werkdruk met zich meebrengt." M.W. OCMW 14. "Soms voel ik dat ik alleen sta, vooral wat betreft ideeën. Ik kan niet altijd voldoende afstand nemen en misschien heb ik niet voldoende technische kennis voor die opdracht. Ik heb dat wel voor mijn sociaal werk. Maar dat is dan ook iets helemaal anders." M.W. OCMW 12. De subsidie confronteert maatschappelijk werkers met thema's die in meer dan een opzicht hun petje te boven gaan. De opdracht tot sociale ontplooiing die aan de OCMW's werd toevertrouwd, vereist een diepgaande studie, hetgeen niet altijd vanzelf gaat, zowel voor de medewerkers als voor de politieke vertegenwoordigers en zelfs voor de rechthebbenden zelf:
136
"Die subsidie bracht heel wat werk met zich mee, dat trouwens niet altijd wordt gewaardeerd. Het feit dat men zich bezighoudt met cultuur geeft de indruk dat dat leuker of eenvoudiger zou zijn." M.W. OCMW 32. "De gebruikers beseffen niet altijd wat mijn werk inhoudt. Ik ben er om ze te helpen, niet om ze het leven zuur te maken. Zelfs wanneer controle inderdaad steeds belangrijker wordt binnen het OCMW." M.W. OCMW 4. De maatschappelijk werkers moeten verschillende missies vervullen: het energiefonds, de schuldbemiddeling, de individuele follow-up, enz. Deze nieuwe opdracht vereist een nieuwe kijk op hun werkzaamheden op het gebied van hulpverlening, actie en maatschappelijke integratie: "Ik moet meer doen dan alleen maar deze opdracht. We zijn met veel dingen tegelijk bezig waar we overal tijd moeten voor vinden. Vooral het tijdsgebrek is een probleem.” M.W. OCMW 2. "Men vraagt ons dat we ons op erg korte tijd inzetten voor iets nieuws, maar men geeft ons niet het nodige personeel om die opdracht tot een goed einde te brengen." S.G. OCMW 2. "We zijn dat soort initiatieven niet gewend, maar we vinden ze wel goed. We hebben echter nog andere prioriteiten. We moeten ook deskundig zijn op vele andere gebieden. Het is een bijkomende materie naast alle zaken die we al moeten realiseren: er worden ons veel missies toevertrouwd." VOORZ. OCMW 11.
De begeleiding van gebruikers bij activiteiten in het kader van deze subsidie geeft soms aanleiding tot een gevoel van mislukking en soms heeft men ook te kampen met een gebrek aan informatie en tijd. Nochtans wordt deze subsidie door velen beschouwd als een opportuniteit om eens ‘iets anders’ te doen in het kader van de normale beroepsbezigheden. Die verruiming van de OCMW's wordt beschouwd als extra zuurstof, zowel voor de medewerkers als voor de cliënten: "Men heeft me gevraagd me met deze subsidie bezig te houden omdat ik hou van alles wat te maken heeft met cultuur. Daardoor kon ik andere dingen gaan doen en had ik een totaal andere relatie met de gebruikers." M.W. OCMW 30.
137
Samenvatting: De maatschappelijk werkers voelen zich dikwijls onmachtig tegenover een nieuwe opdracht in het kader van hun sociaal werk. Het gebrek aan tijd en personeel om hun vele missies tot een goed einde te brengen, confronteert ze soms met een gevoel van mislukking. Er is dikwijls een gebrek aan plaatsen waar ze zich kunnen uitdrukken, waardoor ze niet altijd voldoende afstand kunnen nemen bij taken waar de menselijke factor cruciaal is.
III. 2.7. DOELGROEP Verschillende doelgroepen werden bereikt met de subsidie: kinderen, jongeren, gezinnen (al dan niet eenoudergezinnen), geïsoleerde volwassenen en senioren. Er werd niet overal op dezelfde manier beantwoord aan de veelvuldige verwachtingen van die groepen. Terwijl vele OCMW's ervoor kozen zich tot een specifiek publiek te richten, bijvoorbeeld de kinderen, onderzochten andere de verwachtingen van al hun cliënten. Daaruit bleek dat de meesten onder hen niet in staat waren hun verlangens, wensen of keuzes kenbaar te maken. De gebruikers waren dikwijls verbaasd dat hen werd gevraagd wat ze wilden doen op het gebied van sport of andere socio-culturele activiteiten. Voor de meesten onder hen valt het idee om een culturele activiteit uit te voeren of lid te worden van een vereniging buiten hun eigen leven en kadert het niet in het beeld dat ze van het OCMW hebben. Zelfs wanneer ze de mogelijkheid krijgen na te denken over activiteiten die ze zouden willen doen in het kader van deze subsidie, is het voor OCMW-gebruikers niet eenvoudig op de oproep van de instelling te antwoorden. Gebruikers die echter de mogelijkheid hadden te experimenteren met enkele culturele of sociale activiteiten kijken positief terug op die initiatieven en op het geheel van de subsidie: "Het doet deugd er eens op uit te kunnen gaan met de kinderen." GEBR. OCMW 3226.
26
GEBR. voor gebruiker.
138
"De uitstappen waren echt tof. Dat maakt toch een klein verschil. We zijn het niet gewoon om op stap te gaan." GEBR. "We zouden dat meer moeten doen, naar een toneelvoorstelling gaan. Ik hou daar wel van." GEBR. Nochtans vinden de maatschappelijk werkers het jammer dat ze enorm veel tijd en energie moeten steken in het motiveren en activeren van de gebruikers: "De mensen uit hun huis krijgen, dat vraagt tijd. Ik kan niet de hele tijd achter ze aan lopen. Ik heb nu enkele jaren ervaring en ik krijg de indruk dat ik hoe langer hoe meer moet gaan zorgen voor de mensen. Dat wordt onhoudbaar. Je moet ze bij alles ondersteunen." M.W. OCMW 22. Daarom is voor een aantal OCMW's de ‘aansluiting’ van de gebruikers bij een of andere OCMW-activiteit een primordiale doelstelling. Het gaat er in feite om de ‘harde kern’ van de OCMW-gebruikers aan te spreken27. Om dat te doen moet volgens de maatschappelijk werkers eerst een diepgaand gesprek met ze worden gevoerd, vervolgens is er de belangrijke taak van de follow-up en de begeleiding en tenslotte moet er een debriefing en indien mogelijk een heroriëntering gebeuren28. Het probleem van de begeleiding en de hulpmiddelen daarbij is volgens de actoren in het werkveld en de politieke verantwoordelijken van de OCMW's een terugkerend probleem.
III. 2. 7. A. FINANCIËLE BIJDRAGE VAN HET DOELPUBLIEK
Het principe van de financiële bijdrage van de gebruikers bracht zelden problemen met zich mee. De meeste gebruikers waren trots een gedeelte van de kostprijs voor hun activiteiten te betalen. Maar het zijn de betalingsmodaliteiten die een probleem kunnen zijn. Bijvoorbeeld wanneer gebruikers het totale bedrag van de inschrijving moeten voorschieten en het verschil laten terugbetalen door het OCMW. Sommige gebruikers kunnen dat niet en sommige OCMW's zijn daarin niet flexibel genoeg, andere echter passen zich aan: "We realiseerden ons dat we niet veel aanvragen kregen, omdat de mensen het geld niet konden voorschieten. We hebben dan het geweer van schouder gewisseld. We hebben de mensen vergoed voor de 27
Zie in dat verband ook het gedeelte over het OCMW van Bergen.
28
In het bijzonder met jongeren van 18 tot 26 jaar.
139
activiteiten waar ze hadden aan meegedaan. Ze moesten ons daarvoor natuurlijk een bewijs leveren." M.W. OCMW 17. Een andere vorm van specifieke participatie betreft de veronderstelde evenredige verdeling van de subsidie tussen het aantal gebruikers van sommige OCMW's. De gebruiker heeft in dat geval slechts recht op een forfaitair jaarlijks bedrag. De OCMW's moeten echter vermijden hun gebruikers een forfaitair of een arbitrair bedrag op te leggen in het kader van deze subsidie. Dergelijk beheer van de subsidie is inderdaad volledig contraproductief aangezien enerzijds, geen enkel OCMW dat zo te werk is gegaan, erin is geslaagd het toegekende bedrag op te maken. Anderzijds zijn de vastgestelde bedragen29 soms belachelijk laag en laten ze de gebruikers slechts beperkt participeren aan de activiteiten van het OCMW. Die situatie brengt de meeste ouders ertoe hun bedrag ‘op te offeren’ aan een van hun kinderen, wat frustratie en tragische keuzes met zich meebrengt.
III. 2. 7. B. DISCRIMINATIE VAN HET PUBLIEK
De actoren in het werkveld lijken aan te sturen op een uitbreiding van het doelpubliek voor de subsidie. Het is inderdaad de bedoeling het begrip armoede in stikte zin te overschrijden en ook werklozen, gepensioneerden, enz. op te nemen: "De subsidie stelde mij voor een enorm deontologisch probleem: men discrimineert het publiek en dat kan niet. Wat moet ik antwoorden aan de werkloze mama van Jacques wanneer ze me vraagt haar zoon in te schrijven in de club van zijn vriend Paul, wiens vader een OCMW-uitkering krijgt? De mensen praten daarover onder elkaar. Er zijn hier veel cités en alles gaat vlug rond." M.W. OCMW 18. De actoren in het werkveld werden geconfronteerd met drie grote problemen: De aanwezigheid van een vorm van discriminatie tussen de mensen die een OCMWuitkering ontvangen en de andere. "Waarom heeft X recht op toegang tot cultuur, sport en ontspanning terwijl Y, die een werkloosheidsuitkering krijgt, daar niet van kan genieten?" Zoiets kan een formele hiërarchie teweegbrengen bij het publiek. 29
Gemiddeld 30 tot 40 euro per rechthebbende en per jaar. Dat vertegenwoordigt voor het gezin O, twee ouders en drie
kinderen (15, 12 en 7 jaar), een bedrag van 150 tot 200 euro voor het hele gezin.
140
Deze moeilijke situatie voor de sociale werkers is des te belangrijker omdat ze de mensen die een OCMW-uitkering krijgen, kan stigmatiseren: "indien X recht heeft op die tickets, wil dat zeggen dat hij leeft van het OCMW". In het kader van een project met een bepaalde vereniging kan de ontmoeting tussen mensen die recht hebben op toegang tot cultuur en diegenen die dat recht niet hebben, zorgen voor spanningen die een eventuele samenwerking bemoeilijken. Ofwel kan men dan een project realiseren dat enkel die mensen verzamelt die een OCMW-uitkering krijgen, en in dat geval blijft de vraag naar de sociale en culturele verruiming bestaan. Ofwel kan men verschillende sociale en culturele groepen laten samenwerken, maar dan blijft het probleem van de discriminatie bestaan. In de praktijk hebben de actoren in het werkveld het begrip doelpubliek – zoals het wordt gedefinieerd in het KB van 08/04/03 – erg ruim geïnterpreteerd, waarbij ze wel degelijk de nodige voorzorgen namen in hoofde van hun hiërarchische meerderen. Samenvatting: Het doelpubliek, als onderdeel van het publiek dat door het KB werd beoogd, van de Centra voor Maatschappelijk Welzijn bestaat voornamelijk uit kinderen. De vakantieperiode was een gunstige periode voor het inrichten van sociale activiteiten en ontspanningsactiviteiten30 voor kinderen en -15 jarigen. De tweede groep, in volgorde van belangrijkheid na de kinderen en jongeren, waren de senioren. Binnen die context waren het vooral gezamenlijke activiteiten die door de sociale werkers werden georganiseerd, hoewel niet uitsluitend. Ook de volwassenen kregen diverse activiteiten aangeboden, maar veeleer individueel. De financiële bijdrage van de gebruikers voor hun activiteiten is cruciaal, maar er moet een zekere flexibiliteit bestaan.
30
Zie inventaris in het werkdocument.
141
III. 2. 8 PROBLEMEN BIJ HET AANWENDEN VAN DE SUBSIDIE Het gebrek aan tijd Het gebrek aan informatie De toename aan missies binnen het OCMW Het gebrek aan personeel De werkdruk De bewustmaking van kwetsbare groepen Het gebrek aan motivering van de gebruikers De mobiliteit van de gebruikers De gebruikers kunnen niet altijd het geld voorschieten
III. 2.9 EVALUATIE VAN DE SUBSIDIE DOOR ACTOREN IN HET WERKVELD EN GEBRUIKERS Ondanks de moeilijkheden waarmee ze werden geconfronteerd zijn de maatschappelijk werkers erg tevreden met het initiatief. De politieke verantwoordelijken zowel als de gebruikers zien de subsidie als een nieuwe benadering van de problematiek: "Het was uiterst interessant, maar we hadden meer tijd nodig om erop te reageren. Jammer genoeg moest het allemaal erg snel gaan. In feite moet er eerst een belangrijk vormingswerk gebeuren. Indien deze subsidie structureel wordt, zullen we de mensen stimuleren tot activiteiten op lange termijn." M.W. OCMW 23. "Het is een mooi initiatief, maar het brengt veel administratief werk met zich mee voor weinig resultaat. Indien de subsidie blijft bestaan, zal ik ze toevertrouwen aan een externe instelling, bijvoorbeeld het cultureel centrum." S.G. OCMW 21. "We moesten een structuur op poten zetten, maar dat was niet evident. We zijn er te laat aan begonnen. Maar toch is deze subsidie een goede zaak." VOORZ. OCMW 15. "Mijn kinderen waren gelukkig. Het was de eerste keer dat ze naar Disneyland gingen. Nu konden we eens iets doen zoals iedereen." GEBR. OCMW 32. "Door activiteiten te doen met de gebruikers hebben we ze op een andere manier leren kennen. En ik denk dat dat ook voor hen geldt." M.W. OCMW 17.
142
"Er moet wel duidelijkheid zijn over de richting die we kunnen uitgaan. We hadden nood aan richtlijnen en wat advies. Alle OCMW's zijn niet gelijk. Sommige projecten kunnen succes hebben bij ons maar daarom niet bij anderen. Er moet een marge zijn zodat cultuur en creativiteit elkaar kunnen overlappen." DIR. S.D. OCMW 26. Samenvatting: De subsidie is een "goede zaak". Ze heeft de nood doen ontstaan aan structuur en organisatie. Ze heeft gebruikers de mogelijkheid gegeven het OCMW met andere ogen te bekijken. De subsidie maakte het mogelijk dat men zich bewust werd van de belangrijke plaats die cultuur, sport en ontspanning innemen bij het structureren van het leven van kwetsbare groepen.
III. 2.10 ENKELE BEMERKINGEN Vermijden OCMW-cliënten bij de activiteiten te stigmatiseren. Respecteren van de anonimiteit van de gebruikers, zowel tijdens de activiteiten als in de tussentijdse rapporten. Opheffen van de weerstand van sommige maatschappelijk werkers om te investeren in vorming en bewustmaking over de besproken thema's. Verantwoordelijkheid geven en vorming bieden aan kwetsbare groepen. III. 2. 11 VOORUITZICHTEN Oriëntatie van activiteiten naar andere doelgroepen. De wens te kunnen werken aan meer algemene projecten op lange termijn: "Nu hebben we ervaring opgedaan, weliswaar op korte termijn maar toch hebben we tamelijk wat zicht op de zaak gekregen. We beschikken nu over een zeker houvast. We weten wat de mensen leuk vinden en wat ze minder leuk vinden. In de toekomst zouden we liever op lange termijn werken. Het is noodzakelijk de mensen in te schakelen in een cultureel, sportief of sociaal project. We moeten niet alleen tijdelijke projecten opzetten, maar de kern die we hebben kunnen bewustmaken, moeten we nu
143
ook mobiliseren. We moeten ze langdurig inschakelen in activiteiten op lange termijn. In plaats van ze een project 'sleutel op de deur' aan te bieden, moeten we ze meer betrekken bij het opzetten van de activiteiten. De toekomst ligt in het beheer van persoonlijke projecten." VOORZ. OCMW 5.
144
IV. COLLOQUIUM
IV. 1. SAMENVATTING VAN HET COLLOQUIUM31 IV. 1. 1. VOORSTELLING EN DOELSTELLINGEN VAN HET KONINKLIJK BESLUIT Tussenkomst
van
minister
Marie
ARENA,
minister
van
Ambtenarenzaken,
Maatschappelijke Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke Kansen. 470 OCMW's (dit wil zeggen 80% van de 589 OCMW's in België) hebben ervoor gekozen mee te werken aan de maatregel ter financiering van sociale, culturele en sportieve activiteiten voor de mensen die zij begeleiden. Een jaar na de inwerkingtreding ervan, kunnen we spreken van een waar succes! Het is dus tijd om de maatregel te evalueren. Daarom heb ik de vzw Kunst en Democratie/Culture et Démocratie gevraagd een eerste evaluatie uit te voeren. Het thema van dit colloquium klinkt inspirerend als actieprogramma! Het gangbare begrip ‘maatschappelijke integratie’ wordt immers veel breder opgevat en krijgt een nieuwe dimensie. Ervoor zorgen dat mensen die het moeilijk hebben zich kunnen voeden, een fatsoenlijk onderdak kunnen zoeken, toegang krijgen tot een minimum aan consumptiegoederen die nodig zijn om in gemeenschap te leven, zich kunnen scholen, werk kunnen vinden, dat alles staat centraal in de acties van de OCMW's. Maar ook al is deze – rechtstreekse of onrechtstreekse – ‘materiële’ hulp een voorwaarde sine qua non voor sociale actie, toch kunnen we nog een stap verder gaan. Om te komen tot volledige emancipatie van de
31
Thema van het colloquium: Cultuur en Sport – Hefbomen voor Maatschappelijke Participatie. Nieuwe Sporen voor
OCMW's. Dit colloquium vond plaats op 27 april 2004 in het Plan K, te Brussel.
145
persoon, moeten wij onvermijdelijk nieuwe perspectieven openen en vernieuwende beleidsvormen ontwikkelen op het gebied van maatschappelijke integratie. Het streven naar maatschappelijke integratie kan betere resultaten hebben als het actiegebied wordt verruimd. Er moeten dus andere maatregelen worden overwogen die de mogelijkheden tot persoonlijke ontplooiing van mensen in nood nog meer uitbreiden. De sociale, culturele en sportieve participatie wordt zo een wezenlijke drager van maatschappelijke integratie, die onontbeerlijk is in de strijd tegen uitsluiting. Behalve deze ‘utilitaristische’ rol is er ook een belangrijke maatschappelijke meerwaarde. Culturele en sportieve participatie zet de strijd voor een meer rechtvaardige en solidaire maatschappij namelijk ook kracht bij. Die strijd moet op alle niveaus worden gestreden! Niet alleen moet een billijke verdeling van de rijkdom of bestaanszekerheid voor iedereen worden bereikt, maar iedereen moet ook toegang kunnen krijgen tot kennis, cultuur, sport, en zelfs tot de nieuwe informatie- en communicatietechnologieën. Sinds 2003 ben ik overtuigd van de gegrondheid van deze maatregel, en zelfs voor de evaluatie ervan heb ik op budgettair gebied voor de begroting van 2004 besprekingen gevoerd over het structurele aspect ervan. Dankzij de evaluatie die op het ogenblik van dit colloquium aan de gang is, zullen wij over de nodige informatie beschikken voor de aanpassing van het Koninklijk Besluit, waardoor we een nog duidelijker actiekader zullen kunnen bieden. De OCMW's werden hoofdzakelijk beperkt door het aspect ‘proefactie’, dat in tegenstelling staat tot een structurele benadering van de actie. De doelstelling van het colloquium bestaat erin de vele ervaringen en de nieuwe praktijken van de OCMW's inzake cultuur en sport in de kijker te stellen. Het colloquium wil een bijdrage leveren tot de denkoefening en constructieve uitwisselingen van ervaringen terzake mogelijk maken. Deze maatregel is een aanvulling op een reeks maatregelen die, als onderdeel van een maatschappelijk integratiebeleid, erop zijn gericht bij te dragen tot het welzijn van de minder gegoeden uit onze maatschappij.
146
De ministerraad die eind maart in Oostende werd gehouden, illustreert deze wens. Daar werden immers grote vorderingen geboekt op het gebied van maatschappelijke integratie. Zo zullen tegen 2007 de minimumuitkeringen met 4% zijn gestegen om ze aan te passen aan de evolutie van de globale inkomens van de bevolking. Op het gebied van huisvesting zullen de OCMW's per toegekende huurwaarborg een subsidie kunnen ontvangen. De installatiepremie voor daklozen zal voor een bredere bevolkingsgroep toegankelijk worden gemaakt, en om het woningenaanbod te verbeteren zullen aanzienlijke middelen ter beschikking worden gesteld. Wat de toegang tot de werkgelegenheid betreft, zullen OCMW’s een financiële steun ontvangen, om zo de kansen van hun cliënten op de klassieke arbeidsmarkt te verhogen. Ten slotte gaan wij op federaal niveau een plan ontwikkelen ter bestrijding van de digitale kloof. Ons ultieme doel, ook al mag dat utopisch klinken, is het uitroeien van uitsluiting. Maar een utopie is dikwijls nodig om vooruit te komen! Het bewijs dat u deze doelstelling met mij deelt is de getuigenis van een maatschappelijk werker, die ik zou willen citeren: “Ik wou me bezighouden met deze subsidie om wat verandering te brengen in mijn werk, los te komen uit de louter administratieve omgeving van de uitkeringen en het begrip 'plezier' op de voorgrond plaatsen: dat vind ik belangrijk. De mensen zitten trouwens verstrikt in zaken die allesbehalve leuk zijn. Het is niet alle dagen lachen geblazen: ziekte, delinquentie, de kinderen, enz... mensen die geen school hebben gelopen, begrijpt u? Ik wil ze duidelijk maken dat het leven geen verschrikkelijke last is, en dat er in het leven ook dingen zijn die ontzettend leuk en aangenaam zijn. Ik heb in dit budget dus een mooie kans gezien die ik niet mocht laten voorbijgaan.” Hartelijk dank aan iedereen voor het geleverde werk.
147
IV. 1. 2. RESPECT: KUNST EN DE STRIJD TEGEN UITSLUITING – 25 JAAR ERVARING IN GROOT-BRITTANNIË Tussenkomst van François MATARASSO, cultureel animator en consulent Ik zal mijn betoog over de rol van kunst in de strijd tegen maatschappelijke uitsluiting beginnen met een korte historische inleiding. Vervolgens zal ik het hebben over de praktische modellen en hun basiswaarden. Ik zal afsluiten met enkele resultaten en een politiek referentiepunt. Eerst en vooral, een definitie van cultuur! Cultuur is de uitdrukking van onze waarden. Zij is een manier om onze overtuigingen te ontwikkelen, uit te drukken en met anderen te delen. Kunst is een culturele praktijk die tot uitdrukking komt door haar intensiteit en haar intellectuele, emotionele, fysieke en spirituele complexiteit. Zij stelt ons in staat onze waarden te delen met anderen. Kunst is leven! Iedereen bedrijft kunst en iedereen bezit een of andere artistieke uitdrukkingskracht.
EEN BEETJE GESCHIEDENIS
De grote kunstgalerijen uit het Victoriaanse tijdperk verwelkomden in Engeland vanaf 1850 reeds een groot deel van de bevolking (poging tot stedelijke integratie). Later, in de jaren '30, zien we een reeks privé-initiatieven opduiken (de ‘Pilgrim Trust’ en CEMA). In 1945 werd de ‘Arts Council’ opgericht (equivalent van het ministerie van Cultuur), welke veeleer vertrekt vanuit een culturele dan vanuit een sociale bloei. Tussen 1965 en 1975 ontstaan dan de ‘community arts’. Die beoogden de integratie van mensen die niet participeerden in het bestaande culturele aanbod, maar er toch vrij vaak kritiek op leverden. Momenteel beschikken we over verscheidene en zeer ruime moderne initiatieven.
148
PERMANENTE INITIATIEVEN
Hier volgt een kort overzicht van de huidige situatie in Engeland. Er bestaan vier vormen van onafhankelijke organisaties, die mogelijk zijn dankzij fondsen van de overheid, de gemeenten, de sociale en culturele diensten... 1. De buurtprojecten, of projecten die zich afspelen binnen een bepaald gebied en waarbij de inwoners worden betrokken. ‘The Public’, bijvoorbeeld, is een zeer groot project ten westen van Birmingham waarbij nagenoeg 300.000 inwoners betrokken zijn. ‘People Express’, op zijn beurt, wordt geleid door een zeer klein team (drie personen) en men werkt met groepen minderjarigen ten noorden van Birmingham. 2. De gespecialiseerde praktijkprojecten, of projecten die worden gekenmerkt door een speciale discipline en expertise. Zo is ‘The Digital Guild’ de naam van een vereniging die werkt met informatica en met de nieuwe informatietechnologieën. ‘Folkworks’ is een project dat zich richt op de traditionele muziek. 3. De projecten die werken met specifieke groepen ‘Shape London’, bijvoorbeeld, is een project voor mindervaliden. ‘Age Exchange’ is een organisatie die werkt met hoogbejaarden (theater, geheugenoefeningen, enz.). 4. De gespecialiseerde politieke projecten Een belangrijk aandeel van de financiering is hier bijvoorbeeld afkomstig uit de gezondheidszorg of justitie, en wordt gebruikt voor het voeren van acties ter plekke (in gevangenissen...). Deze projecten bieden politici de gelegenheid de capaciteiten van hun diensten te ontwikkelen.
149
Tijdelijke initiatieven Er bestaan drie gangbare vormen: 1. De artiest ‘ter residentie’ ‘Het Jaar van de Kunstenaar 2000’ plaatste kunstenaars in een bepaalde omgeving (school, ziekenhuis, wijk...) om er te werken met de mensen die bij die plek betrokken waren. 2. De programma's voor openbare kunst hebben de bedoeling om via verschillende mogelijkheden kunst in een bepaalde omgeving op te nemen. Gateshead is een beeldhouwer die, in het kader van ‘The Angel of the North’, meer dan een jaar lang heeft gewerkt met de inwoners van de stad. Dat langetermijnwerk is essentieel en heeft een rol gespeeld in het positieve onthaal van het werk. 3. De vormingsprogramma's van de grote instellingen (opera's, musea...) Zij hebben een verantwoordelijkheid ten aanzien van de mensen die gewoonlijk worden uitgesloten uit culturele middens, mensen die niet spontaan naar hun voorstellingen komen. Deze voorbeelden schetsen ook de diversiteit van de projecten die in Engeland bestaan.
ENKELE WAARDEN
De meeste kunstenaars en verenigingen delen de gedachte dat kunst voor iedereen bestemd is. Hier kunnen we een parallel trekken met de taal. Iedereen bezit een taal en iedereen kan kunstenaar zijn, zelfs al hebben we niet allemaal dezelfde talenten. Zo ook bestaat kunst voor iedereen. Iedereen kan iets creëren. Een tweede waarde is vervolgens dat de deelnemers zelf hun doelstellingen en verlangens moeten bepalen. De projecten zijn gericht op gelijkheid tussen de deelnemers. Ten slotte heeft het actief deelnemen aan cultuur positieve gevolgen.
150
INDIVIDUELE RESULTATEN
Mijn onderzoek wijst uit dat deelname aan een artistiek project volgende resultaten heeft: - het verwerven van nieuwe vaardigheden en ervaringen. In het kader van het project ‘Use or Ornament’, bijvoorbeeld, vindt 80% van de deelnemers dat ze nieuwe vaardigheden hebben opgedaan. - het sluiten van nieuwe vriendschappen. In het kader van het project ‘Use or Ornament’, bijvoorbeeld, heeft 90% van de deelnemers nieuwe vrienden gemaakt. - het verwerven van meer zelfvertrouwen. In het kader van het project ‘Use or Ornament’, bijvoorbeeld, achtte 84% van de deelnemers zich beter ‘in staat om te handelen’.
RESULTATEN
TEN
AANZIEN
VAN
DE
GEMEENSCHAP
(OF
VERSTERKING
VAN
HET
VERENIGINGSLEVEN)
In dat verband zal ik het hebben over de vereniging ‘Fèis Rois’, die actief is in het noordwesten van Schotland. Deze vereniging werkt al 20 jaar lang met traditionele muziek en biedt kleine kinderen, migranten, toeristen... allerlei activiteiten aan als eerste kennismaking, ontdekking en beoefening ervan. Die lange ervaring heeft de bekwaamheid tot zelfbeheer en beheer van overheidsgelden versterkt.
CULTURELE RESULTATEN
In het begin van de jaren '90 ontstond in Engeland een beleid dat mentaal gehandicapten uit de instellingen wilde halen om ze te integreren in de gemeenschap. Patiënten uit het ziekenhuis ‘Pastures’ realiseerden samen met twee kunstenaars (Rosie Cullen en Ross Boyd) een project rond schrijven en fotografie. Zij creëerden twee werken (‘Looking Back’ en ‘Looking For’), evenals een fototentoonstelling. Het is enorm belangrijk dat de werken die deze projecten hebben voortgebracht, worden voorgesteld en in omloop gebracht. De grote waarde van cultuur is dat zij mensen in de
151
gelegenheid stelt om over hun situatie na te denken, zich bewust te worden van hun eigen identiteit, hun opvattingen en kijk op de wereld over te brengen naar anderen, een verandering tot stand te brengen. Ook de moeilijkheden en problemen waarmee men werd geconfronteerd, moeten worden erkend en geëvalueerd. De goede praktijken, de ervaring, de kennis en de wil zijn de stuwende krachten voor het welslagen van een project. In het kader van het project ‘Use or Ornament’ had 10% van de deelnemers te kampen met problemen, welke zeer uiteenlopend kunnen zijn: tijdsgebrek, geen gehoor vinden, spanningen, enz.
ENKELE STELREGELS
Tot slot vermeld ik enkele stelregels die werden voorgesteld in het kader van de actie op initiatief van het ministerie van Cultuur in Engeland, in verband met de rol van kunst en sport in de strijd tegen uitsluiting. Elke situatie is verschillend en niemand kan precies zeggen hoe een project zal verlopen. Toch heb ik persoonlijk kunnen ervaren dat projecten die op grond van volgende stelregels worden ontwikkeld een grotere kans op welslagen hebben. 1. Waarderen van de verscheidenheid 2. Garanderen van plaatselijke controle (en rechtstreeks betrekken van de deelnemers bij een project) 3. Verlenen van steun aan vrijwilligers (belangrijk in de ontwikkeling van het verenigingsleven) 4. Proberen een eerlijke samenwerking te bereiken tussen culturele en maatschappelijke voorzieningen 5. Bepalen van gemeenschappelijke doelstellingen, waar alle actoren baat bij hebben 6. Flexibel reageren 7. Zorgen voor een duurzame ontwikkeling 8. Kwaliteit op de voorgrond plaatsen 9. Doorgaan met het dagelijkse leven
152
Als besluit een citaat van Richard Sennet: “Autonomie bestaat erin bij anderen te aanvaarden wat we niet van hen begrijpen. Als we dat doen, behandelen we hun autonomie op gelijke voet als de onze.” (‘Respect’ 2003)
IV. 1. 3. STERKERE BANDEN, BETERE TOEGANKELIJKHEID. EEN ONDERZOEK NAAR DE SOCIALE IMPACT VAN SPORT John VINCKE, professor aan de Universiteit Gent – afdeling Sociologie Marc CLOES, professor aan de Université de Liège – afdeling Lichamelijke Opvoeding De relaties tussen sport en maatschappij zijn boeiend, beweeglijk en niet zomaar objectief te benaderen. Sport doet bewegen... ook emotioneel. Zij bezit een ethische en een sociale dimensie. De Koning Boudewijnstichting verdiepte zich in dit fenomeen. Dat uitte zich in een oproep tot projecten, publicaties, rapporten en seminaries. De publicatie Meer samen, beter toegankelijk – De maatschappelijke kracht van de sport verkend van de hand van de professoren
Marc
Cloes
en
John
Vincke,
is
een
samenvatting
van
deze
toekomstverkenning. Hun werk legt de nadruk op het enorme potentieel van de sport om mensen dichter bij elkaar te brengen en opent ook concrete perspectieven. Aan Franstalige zijde, bijvoorbeeld, werd de ontwikkeling van een website toevertrouwd aan de Réseau Sport de Quartier. Hij biedt praktische informatie, advies, functionele projecten, nuttige links, enz. De publicatie benadrukt het belang om sport en sportbeoefening op plaatselijk gebied mogelijk te maken. Zij pleit overtuigend voor een grotere toegankelijkheid van de sportinfrastructuur en biedt talrijke voorbeelden van goede praktijken. De methode is misschien niet nieuw, maar vergt nog steeds dezelfde inzet. Deze uitgave kan gratis worden gedownload van de website www.kbs-frb.be van de Koning Boudewijnstichting.
153
IV. 1. 4. ERVARING VAN DE ‘BANLIEUES D’EUROPE' Jean HURSTEL, voorzitter van het Europese culturele netwerk Banlieues d’Europe Het netwerk Banlieues d’Europe ontstond in Lorraine in 1990 op initiatief van een aantal culturele actoren, kunstenaars, militanten en onderzoekers die zich bewust waren van de noodzaak om hun praktijken te combineren, informatie uit te wisselen, uit hun isolement te komen om culturele projecten die in Europa aan de rand van de steden tot stand kwamen te evalueren, te herbekijken en op de voorgrond te brengen. Het netwerk, dat sinds 1996 in Straatsburg is gevestigd, organiseerde zes internationale ontmoetingen, nam deel aan een groot aantal seminaries en opleidingen en publiceerde rapporten en naslagwerken over de kwestie van de culturele democratisering. Bovendien is Banlieues d’Europe vandaag een ware bron van culturele en artistieke vernieuwing in Europa. In dat opzicht kapitaliseert deze vereniging de ervaringen en projecten die in de stadsrand ontstaan, brengt zij kunstenaars met elkaar in contact, geeft zij gehoor aan voorstellen tot uitwisseling op Europees niveau, neemt zij deel aan de evaluatie van projecten en het onderzoek naar de democratisering van cultuur en staat zij open voor de verschillende verzoeken van kunstenaars, verenigingen en groeperingen. Het betoog van Jean Hurstel bevat 9 punten: 1. Allereerst moeten we een definitie geven van cultuur. Van de 2 325 definities onthouden we vooral de definitie van cultuur als patrimonium en hedendaagse creatie, en die van cultuur als het geheel van beelden, waarden en gedragingen van een maatschappelijke groep, welke worden bepaald door tijd en ruimte. De tijd is die van de generaties, van een historisch tijdperk. De ruimte is die van de stedelijke culturele verscheidenheid. 2. Wat is dan democratie? Demos-kratos is het vermogen van het volk om zijn eigen wetten te stellen. Een maatschappij die zichzelf creëert en niet meer steunt op tradities, geloof of de woorden van de voorouders. In die zin is de democratie voortdurend in beweging. Wij
154
hebben er voortdurend behoefte aan om de libido formandi cultuur en democratie opnieuw in te voeren. Het komt er dus op neer het denkbeeldige en het symbolische met elkaar te verbinden. De kracht van de verbeelding geeft aanleiding tot de drang voortdurend nieuwe vormen en aanknopingspunten in onze maatschappij te bedenken. 3. Wat wordt bedoeld met uitsluiting? Het is een geheel van vrij vage maatschappelijke situaties die een geheel van nog vagere bevolkingsgroepen aanduiden. Wat hebben het werkloze kaderlid, de alcoholicus die al 20 jaar dakloos is en de jonge migrant die geen werk vindt gemeenschappelijk? Niets. Behalve dan het niet te negeren ‘voordeel’ dat zij angst opwekken en de aandacht van de media trekken. Wie werkt, wordt opgezadeld met een schuldgevoel omdat hij wordt behandeld als bevoorrechte welgestelde. De stakingen in de privé-sector in Frankrijk verminderen met 20%, terwijl de stakingen in de overheidssector verdubbelden. Men heeft angst willen wekken, maatschappelijke onzekerheid creëren. 4. Wat wordt bedoeld met cultureel werk, met maatschappelijk werk? De maatschappelijk werker behandelt, bijvoorbeeld, de sociale begeleiding van werklozen en de bijstandsprocedures. De cultureel werker houdt zich bezig met de symbolische en creatieve component van een welbepaalde bevolkingsgroep. François Bon in Nancy werkt bijvoorbeeld met daklozen en realiseerde een project samen met een fotograaf. Dat werk wordt zowel sociaal als artistiek begeleid. Beide zijn met elkaar verbonden. De ene houdt zich bezig met de werkelijkheid en de andere met de uitdrukkingskracht van een bevolkingsgroep en, via de fotografie, van het beeld dat deze van zichzelf heeft. 5. Wat wordt bedoeld met een inwoner, een sociaal geval? Dat is in de eerste plaats een persoon. De cultuur is de sociale link, de persoon is zowel wie spreekt als tot wie men spreekt. Het woord komt op de eerste plaats, want elk van ons is verzonken in de taal. Volgens de Dogons is de taal ‘de long van de wereld’, volgens Heidegger, het ‘Huis van het Zijn’. We zijn allemaal gevormd door de grote taalketen die wij uit het verleden hebben
geërfd,
en
die
ons
naar
de
toekomst
projecteert.
Familieromans,
gemeenschappelijke heldendichten… vormen het weefsel dat ons omringt en dat wij tegelijkertijd opnieuw weven. Het woord maakt artistieke uitdrukking mogelijk. Zo leidde
155
ik in Straatsburg een project over migrantenvaders. In onze huidige tijd is de generatiekloof enorm groot. De zonen vinden geen gelijkenis meer met hun vader. Toch is het de vader die hen inwijdt in de cultuur. Dankzij dat werk werd het mogelijk de sociale en culturele problematiek van deze buurten te begrijpen. 6. Hoe kunnen we de persoon inwijden in de cultuur? De persoon maakt reeds deel uit van een geheel van voorstellingen en waarden die hem eigen zijn. Hij verkiest ‘Star Academy’ boven Arte. Waarom? De immense inspanning om de gedemocratiseerde cultuur open te stellen bleek veeleer een fiasco. Cultuur is slechts toegankelijk voor 10% van de middenklassebevolking met een universiteitsdiploma. 90% wordt dus inderdaad uitgesloten. Artikel 27 is het symptoom van dit fiasco. Het ‘Théâtre Action’, dat bevolkingsgroepen wil mobiliseren, streeft ernaar bruggen te slaan tussen het maatschappelijke en het culturele werk. Wij hebben bijvoorbeeld in Straatsburg met Armand Gatti en 80 ‘uitgesloten’ jongeren gewerkt. Een jaar lang hebben wij universitairen en onderzoekers laten komen en hebben wij, samen met deze jongeren, nagedacht over de meest moderne wetenschappelijke vraagstukken. Dit denkwerk ging vergezeld van een theaterproject op lange termijn dat eindigde met vier voorstellingen. Sindsdien hebben bijna al deze jongeren werk gevonden! 7. Volksexpressie en cultuur (patrimonium en creatie) met elkaar verbinden is mogelijk. Daniel Reuters, beeldhouwer, werkt met jongeren die net uit de gevangenis komen. Zes maanden tot één jaar lang doen zij aan beeldhouwen. Hun creaties worden verkocht en de opbrengst stelt ze in staat het atelier te doen draaien. 8. De eenheid van deze methode is het artistieke project dat samen met de burgers wordt geleid. Het gaat er dus om opnieuw het woord te nemen en een burgerforum op te richten waar de vastgelopen situaties weer in beweging worden gezet, waar de verbeelding en de creatieve krachten weer aan de macht komen en de gevestigde macht opnieuw ter discussie wordt gesteld. Dat is wat culturele democratie inhoudt.
156
9. Uitsluiting, armoede en bestaansonzekerheid hebben een oorzaak. Zich enkel bezighouden met de gevolgen heeft geen zin. De inzet is politiek. Vormen bedenken, dat is opnieuw de wereld waarin we leven bedenken. We moeten die oude tegenstellingen tussen het sociale, socio-culturele en artistieke overstijgen. Er moeten nieuwe partnerschappen tot stand komen. In België beschikt men over een ongelooflijk netwerk van plaatselijke culturele centra. Dat kunnen buitengewone hulpmiddelen zijn voor de OCMW's. Samen kunnen ze ter plekke werken en nieuwe vormen van solidariteit bedenken.
IV. 2. WORKSHOPS COLLOQUIUM IV. 2. 1. SAMENVATTING VAN DE WORKSHOPS (VLAANDEREN)
WORKSHOP 1. HET BELANG VAN EEN LOKAAL DRAAGVLAK
Thema: Workshop over het belang van samenwerkingsverbanden bij het werken met de OCMWsubsidie. Moderatoren/sprekers: Steven Slos: cultuurbeleidscoördinator Brugge Bart Hollevoet: OCMW Brugge Magali De Vijlder: OCMW Ronse Inhoud: Samenwerken kost geld. De middelen daarvoor zijn niet altijd voorhanden. Er moet ook een lokaal economisch draagvlak zijn. Wanneer men een kortingssysteem uitwerkt op lokaal niveau en met verschillende partners, is het de vraag of er in het aanbod ook puur commerciële zaken moeten worden opgenomen.
157
Het werken via bemiddelaars wordt bemoeilijkt door de restrictie tot OCMW-cliënten die momenteel door het KB wordt opgelegd. Mensen haken af op een financieel onderzoek. Dat blijft een spanningsveld. Hoe kan een federaal beleid beter afgestemd worden op een Vlaams (en lokaal) beleid? Het werken met twee schijven is moeilijk wanneer je organisaties initiatieven laat uitwerken. Hoe kan je de noodzakelijke continuïteit in een project inbouwen wanneer er niet eens zekerheid is over de continuering van de middelen? De uitdaging is te blijven zoeken naar nieuwe mensen, die nog niet worden bereikt. Het doel is de cultuurparticipatie van kwetsbare groepen te verhogen. Het is dan ook belangrijk om cultuur meer te laten aansluiten bij de leefwereld van mensen. Door samenwerking kan men ook het aanbod zelf gaan beïnvloeden en meer aandacht vragen voor een aanbod dat ook OCMW-cliënten aanspreekt. Men wil wel samenwerken, maar het vele werk dat daarbij komt kijken schrikt af. OCMW en gemeente blijken weinig zicht te hebben op elkaars werkterrein. Daardoor ontstaan foute verwachtingen en ideeën.
WORKSHOP 2. TUSSEN DROOM EN WERKELIJKHEID
Thema: Workshop over de moeilijkheden die men ondervindt bij het werken met de subsidie, en over het zoeken naar oplossingen daarvoor. Moderatoren/sprekers: Koen Dresselaers: OCMW Leuven Marjolijn Druyts: OCMW Tervuren Nathalie Debast: VVSG Hilde Plas: VVSG Inhoud: In verschillende OCMW’s heeft men in eerste instantie de subsidie aangewend om een reeds bestaande werking te financieren omdat de eerste schijf zo snel moest worden
158
opgebruikt. Het uitbouwen van netwerken kan pas wanneer er tijd voor is, als er niet te veel druk is om de middelen op te krijgen en als er geen te grote algemene werklast bestaat in het OCMW. Er moet voldoende animo zijn bij een sociale dienst om problemen op te lossen. De bureaucratie van een OCMW kan dat in de weg staan. De subsidies worden weer met één jaar verlengd. De onzekerheid of men daarna opnieuw over de middelen zal kunnen beschikken, maakt het moeilijk samen met andere actoren in de gemeente te overleggen. Men investeert niet graag in een kortetermijninitiatief waarin continuïteit ontbreekt. Men pleit voor een uitbreiding van de doelgroep. In sommige OCMW’s wil men geen organisaties financieren om een project uit te werken voor de doelgroep. Men heeft soms bang voor het creëren van verwachtingen. Een goede communicatie is essentieel. OCMW’s die ervoor kiezen enkel de twee eerste mogelijkheden van het KB te benutten (individuele aanvragen) hebben achteraf vaak een geldoverschot. Door ook organisaties te financieren die iets voor de doelgroep uitwerken, kan men al de middelen efficiënt besteden. In het OCMW van Etterbeek is men bijvoorbeeld zelf naar partners gegaan met de vraag ‘lever projecten’. Het resultaat was een hele waslijst van zeer uiteenlopende projecten die elk een klein bedrag toebedeeld kregen (10001500 euro). Wanneer er in de gemeente al een kortingssysteem bestaat, is het zinvol om dit instrument aan te wenden in plaats van een parallel circuit op te zetten, louter voor de OCMW-cliënten. Er is ‘mindsetting’ nodig bij OCMW’s, culturele en sportaanbieders, stads- en gemeentebesturen. Er moet een bepaald bedrag worden voorzien voor de begeleiding, de beheerskost, het vele werk. In Eeklo heeft men iemand aangesteld via artikel 60 om de extra werklast die het toepassen van het KB met zich meebrengt, op zich te nemen. Dat is echter niet evident. Het is belangrijk samen te werken met projecten die ervaring hebben op vlak van cultuurparticipatie van maatschappelijk kwetsbare groepen. Ook over bijvoorbeeld drempels en methodieken bestaat er al zeer veel ervaring en deskundigheid. Deze
159
expertise moet kenbaar gemaakt worden. In gemeenten waar een cultuurbeleidsplan is uitgewerkt, en een cultuurbeleidscoördinator aangesteld, mag men de mogelijkheden die dat biedt, niet laten liggen. Ook het decreet lokaal sociaal beleid geeft mogelijkheden om meer samen te werken met culturele en sociale actoren. De administratie moet veel sneller bevestigen of men voor een tweede schijf in aanmerking komt of niet, en de middelen op tijd overmaken. De onduidelijkheid van de omzendbrief maakt dat men in sommige OCMW’s bestaande zaken die eigenlijk niet passen binnen de doelstellingen van het KB, toch met deze middelen gaat financieren. Ook bij de OCMW-werkers is de culturele competentie niet altijd ontwikkeld. Laat staan dat ze allemaal achter het belang van participatie staan. Men moet ook bij de bemiddelaars en besturen de idee wegwerken dat cliënten eerst hun andere problemen moeten oplossen en dat cultuur slechts een ‘franje’ is. Er wordt opgemerkt dat via de positieve ervaringen van cliënten de visie bij de begeleiders wel positief kan evolueren. Pleidooi voor een ruime interpretatie van mogelijke initiatieven. Sommige ouders willen hun kinderen nergens voor inschrijven uit angst hen het volgende jaar te moeten zeggen dat er geen geld meer voor is. De onduidelijkheid over het toekomstperspectief moet duidelijk worden gecommuniceerd. Men dient vaak eerst te experimenteren vooraleer men op langere termijn kan gaan nadenken. In een OCMW werk je in een politieke omgeving. Ambtenaren moeten loyaal zijn tegenover beleidsmakers. Wat men onderneemt moet politiek aanvaardbaar zijn, en dat werkt soms remmend. Het is belangrijk om een proces van toeleiding, van duurzaamheid in te bouwen. In Genk is men vertrokken vanuit het principe van maatzorg. De maatregel is in dat kader toegepast op een zeer succesvolle manier. Er moet meer samenwerking zijn tussen het Vlaams en het federaal beleid. Voorbeeld: een openbaar bestuur kan geen beroep doen op de 80/20-regeling. Reden: OCMW’s hebben al subsidies via het KB. Dit is geen afdoende reden. Het gaat hier over de kostprijs, terwijl er zoveel meer drempels spelen dan enkel de financiële.
160
OCMW’s die nog niet gemotiveerd en overtuigd zijn, moeten worden aangesproken met goede praktijkvoorbeelden. Men moet ook zaken durven aankaarten zoals nieuwe drempels die opgeworpen worden door bijvoorbeeld het stigmatiserend aspect van kortingpassen en dergelijke.
WORKSHOP 3. HET STIMULEREN EN BEGELEIDEN VAN DE DOELGROEP
Thema: Uit de praktijk blijkt dat het niet alleen een financiële drempel is die cliënten belet te participeren. Het extra motiveren en begeleiden van de cliënten is een aandachtspunt dat in deze workshop centraal staat. Moderatoren/sprekers: Chris Haesendonckx: vzw Recht-Op, Antwerpen Annemie Wuyts: vzw Recht-Op, Antwerpen Martine Dobbeleire en drie cliënten: OCMW Eeklo Inhoud: Kansarme mensen ervaren twee grote groepen van drempels die hen hinderen in hun participatie: -
Technisch praktische: de te hoge kostprijs, een gebrek aan informatie, mensen hebben het gevoel dat ze geen vrije tijd hebben, mensen gaan niet graag alleen, de bereikbaarheid is niet evident, kinderopvang is moeilijk.
-
Interne drempels (hebben te maken met ‘het gevoel’): statusmotivatie ontbreekt, er is sprake van statusverlegenheid (men schaamt zich over de leefsituatie), onbekend is onbemind.
Cliënten informeren via een brief is niet voldoende. Wanneer men als aanvulling op andere manieren van stimuleren en begeleiden een folder maakt, moet deze duidelijk, aantrekkelijk en begrijpbaar zijn voor cliënten. De cliënt ‘prikkelen’ is belangrijk. Uit zichzelf zal men niet snel de stap zetten. Je moet de tijd nemen om de cliënten echt te leren kennen.
161
Veiligheid en geborgenheid zijn sleutelwoorden. Cliënten moeten zich op hun gemak voelen. Vaak gaat dat bij aanvang enkel door hen in groep te benaderen en groepsinitiatieven te organiseren waaraan ze samen kunnen deelnemen. Het is een heel traject dat stap per stap moet worden afgelegd. In het begin zal je misschien iets commercieels moeten organiseren om veel volk te trekken. In een later stadium kunnen ook minder evidente zaken worden aangeboden. Toeleiding tot cultuur is erg moeilijk. Soms is er uitleg nodig vooraleer cliënten kunnen genieten van bijvoorbeeld een voorstelling. Voor sommige zaken is een zekere culturele bagage nodig. Organisaties waarmee men samenwerkt zijn niet altijd op de hoogte van de gevoeligheden van cliënten. Dat kan je ze ook niet verwijten. Er is sensibilisering nodig. Aan de andere kant bestaan er in verschillende gemeenten laagdrempelige initiatieven voor kansarmen. Daarmee kan men samenwerken. Het OCMW hoeft niet alles op zich te nemen. Het blijft voor een stuk een experimenteren en proberen vooraleer je weet wat aanspreekt en hoe je het moet aanbrengen. Het is belangrijk geduld te hebben. Je mag cliënten niet laten vallen wanneer ze te laat komen of vergeten af te bellen. Maak afspraken maar geef mensen telkens opnieuw een kans. Het reguliere aanbod is vaak niet aangepast aan de noden van cliënten. De stap naar het reguliere circuit is dan ook vaak te groot. Een goede teamgeest in het OCMW is van groot belang: men moet allemaal achter het project staan. Voor toeleiding is personeel nodig. Door intensief te werken kan je echt iets bereiken met de cliënten. Louter impulsen geven is niet voldoende, er moet structureel kunnen worden gewerkt.
162
WORKSHOP 4. SPORT ALS HEFBOOM
Thema: Wat zijn de aandachtspunten bij het stimuleren van de sportparticipatie van cliënten? Moderatoren/sprekers: Prof. John Vincke: Universiteit Gent Gerry Van de Steene: OCMW Sint-Niklaas Inhoud: Samenwerking met sportbewegingen is een aandachtspunt omwille van verschillende redenen: -
Wanneer cliënten geïntegreerd raken in een sportvereniging heeft dit een blijvend karakter, ook als de subsidie wegvalt.
-
Via sportparticipatie kan men proberen een sociaal weefsel te creëren.
-
Sportbeoefening is een actieve vorm van vrijetijdsbesteding.
De drempel naar sport is nog hoog. Er zijn dan ook veel inspanningen nodig. Mensen moeten echt bij de hand worden genomen en zetten moeilijk individueel de stap. Niet enkel het lidgeld en de kledij kosten geld. Uitblazen bij een drankje achteraf is voor veel sporters een vast ritueel. Het participeren op zich, het ‘sporten’ zelf, blijkt niet de grote moeilijkheid. Het is de weg ernaartoe die vele obstakels kent.
163
IV. 2. 2. SAMENVATTING VAN DE WORKSHOPS (WALLONIË EN BRUSSEL)
WORKSHOP 1. SPORTACTIVITEITEN: EEN NIEUW PERSPECTIEF VOOR SOCIALE INTEGRATIE
Gespreksleider: Marc Cloes (Universiteit Luik) Getuigenissen: 1. Xavier Gobbo en deelnemers van het project van het OCMW van Sambreville 2. Laurent Fache en Vincent Arena van de vzw Coup d’envoi Sport is een hefboom voor sociale integratie. Sport nuttig aanwenden in de praktische werking van de OCMW's kan bijdragen tot de ontwikkeling van een algemeen sportbeleid. Hiertoe is het nodig om rekening te houden met de bijzonderheden van de beoogde doelgroep en daarnaast nieuwe strategieën uit te werken.
1. FAMILIEFIETSRALLY, GEORGANISEERD DOOR HET OCMW VAN SAMBREVILLE
Het idee om een project te starten is gegroeid uit de moeilijkheid het publiek te bereiken. Er moest een groepsproject worden opgezet. Aangezien het plaatselijk cultureel centrum al zeer actief was, werd besloten een sportproject te starten, dat echter ook als voorwendsel werd gebruikt om het erfgoed en ongewone plaatsen in de omgeving te ontdekken. Dit culturele ‘extraatje’ heeft sterk aan belang gewonnen en gaf de mensen de mogelijkheid elkaar te ontmoeten. Het project houdt rekening met de context en de lokale partners. Het project heeft ook een rol gespeeld in het creëren van een nieuw, dynamisch imago van het OCMW. Een aantal belangrijke aspecten kwam naar voren: het feit een project vaste vorm te geven, de beloning voor het werk, de hulp van vrijwilligers, de herhaling van het project. Daarnaast zou het project verder kunnen worden ontwikkeld (bijvoorbeeld als onderdeel van de ‘Dag van de Mobiliteit’). Het samenwerkingsproject is een dynamiserende factor geweest en had een zeer gunstige invloed op de gebruikers, wiens zelfwaardering hierdoor is versterkt. Dankzij
164
dit project hebben zij actief deelgenomen aan het sociale leven in de gemeente. De ‘relationele’ bijdrage is namelijk de factor die als meest positief uit de bus komt: zich openstellen voor en kennismaken met de anderen alsook de ontwikkeling van sociale banden tussen de organisatoren, de deelnemers en de hele bevolking.
2. COUP D’ENVOI VZW
De vzw ‘Coup d’envoi’ werd in 2003 opgericht door het OCMW van Luik en 13 andere OCMW's uit de streek, naar het voorbeeld van de vzw Article 27. Dubbel oogmerk: sport voor iedereen en integratie door sport. In het begin ging het om het bijwonen van sportevenementen voor 1,25 euro. Nu worden door de vzw diverse activiteiten aangeboden: sportinitiatie, ‘street basket’-campagne, wandeldag, enz. De vzw zorgt voor de organisatie van de activiteiten, maar de verenigingen zijn verantwoordelijk voor de begeleiding ervan.
WORKSHOP 2. HOE KUNNEN CLIËNTEN BEWUST GEMAAKT EN BEGELEID WORDEN?
Gesprekleidsters: Laurence Adam en Catherine Legros, coördinatoren van Article 27 Getuigenissen: 1. Céline Galopin en Mélina Kasvikis van Article 27 – Brussels gewest 2. Véronique Caruso, Catherine Palate en de deelnemers aan het project van het OCMW van Namen. Laurence Adam legt de nadruk op de meer inhoudelijke betrokkenheid van de POD Maatschappelijke Integratie. Het structurele karakter van de subsidie is een goede zaak, maar er is nog veel meer nodig. In het bijzonder voor al wat betrekking heeft op de ontwikkeling van projecten en bijgevolg de aanwerving van mensen om hiervoor in te staan.
165
Verschillende punten komen aan bod: 1. De rol van cultuur in de OCMW's
Die rol ligt niet altijd voor de hand. De maatschappelijk werkers moeten immers persoonlijk gemotiveerd zijn. Men moet er zich in de toekomst van bewust worden dat toegang tot cultuur en culturele evenementen een enorme stap naar persoonlijke autonomie. 2. K.B. 08.04.03
Tussen Article 27 en de Brusselse OCMW's werden 10 overeenkomsten afgesloten. In eenmalige projecten schuilt het gevaar dat wordt gegeven en vervolgens teruggenomen. Dat roept enkele vragen van morele aard op. Om nog maar te zwijgen van het kwalitatieve aspect dat voldoende tijd vergt. 3. Mobiliteit
Toegang tot cultuur is niet enkel een ticket voor 1,25 euro hebben maar ook de vervoersbewijzen en transportmiddelen. 4. Vorming van culturele referentiepersonen door Article 27
Die referentiepersonen hebben als taak een bewustmaking op het gebied van cultuur. Zij moeten echter opgeleid zijn naar de sociale omgeving van de gebruikers. 5. Project voor algemene begeleiding - OCMW Elsene
Initiatie in een cultuurworkshop aan de hand van de techniek van fototaal. Men werkt met een contactpersoon en een persoon ter plekke. Deze laatste treedt als culturele referentiepersoon op. Zij staan beiden in voor de centralisatie en stimulering van de vragen. Alle maatschappelijk werkers moesten dus worden bewustgemaakt van het begrip culturele referentiepersoon. Vervolgens werd de groep opgericht. Er zijn culturele vragen geformuleerd, onder andere dankzij de fototaal-methode. Uiteindelijk konden de activiteiten worden georganiseerd. Het gaat dus om een relatief lang proces dat soepelheid vergt op financieel en organisatorisch vlak. De positieve kant van tijdsdruk is dat zonder dralen aan het werk wordt gegaan. De betrokkenheid van de mensen is des te belangrijker. Persoonlijke betrokkenheid is een van de sleutels tot zelfvertrouwen en toekomstgericht denken.
166
WORKSHOP 3. CULTURELE PROJECTEN VOOR, DOOR EN MET CLIËNTEN
Gespreksleider: François Matarasso, culturele animator en consultant Getuigenissen: Joël Veugeulen en Daniel Maloux van het OCMW van Bergen De positieve resultaten van participatie aan culturele projecten zijn talrijk. Eén ervan is de socio-professionele inschakeling. Enkele basisprincipes dragen bij tot het succes ervan. Een ‘goede praktijk’ kan niet altijd als dusdanig worden toegepast. Er moet met tal van factoren rekening worden gehouden. Het komt er niet alleen op aan om de vorm van het project na te bootsen maar ook om de dingen grondig te analyseren. Oprichting van een cel voor sociale inschakeling in het OCMW van Bergen
De subsidie ligt aan de basis van de oprichting van een cel voor sociale inschakeling. De dienst voor socio-professionele inschakeling bestond al lang en was op vooropleiding gericht. De doelstelling was om mensen voor te bereiden op het ‘normale’ circuit. Gezien het grote aantal vragen naar tewerkstelling, zijn de activiteiten naar de werkgelegenheid verschoven. Een groot aantal personen blijkt echter niet klaar te zijn om aan dat mechanisme deel te nemen. Die situatie leidt tot uitsluiting. De oprichting van een ‘voorbereidende’ cel, die via activiteiten op verschillende gebieden werkt aan de basisbekwaamheden van de deelnemers, is uit deze vaststelling ontstaan. Het
OCMW
heeft
ook
inspiratie
geput
uit
geslaagde
experimenten
(‘verankeringsactiviteiten’) die sinds 1996 voor allochtonen zijn opgezet. De doelstelling was om voor alle gebruikers toegankelijke activiteiten te lanceren die tot een resultaat, een productie leidden en deel uitmaakten van een intregratie-logica. Het idee is ook de capaciteiten en talenten van de mensen op te sporen, hen hiervan proberen te overtuigen en hen zelfvertrouwen te geven. Deze bekwaamheden zijn immers nuttig voor een toekomstige baan!
167
Er werden verschillende ‘ontdekkingsdagen’ georganiseerd en er werden overeenkomsten met lokale partners afgesloten volgens hetzelfde principe als Article 27, maar met als partners de meer ‘commerciële’ voorzieningen (bijvoorbeeld bioscoopcheques met de multimediazaal Imagix Bergen) en ook op het gebied van sport (rugbyclub, sportabonnementen, oprichting van een multiculturele voetbalploeg op initiatief van de gebruikers). Op één jaar tijd namen meer dan 300 personen aan deze projecten deel, en dat met een uitstekende tevredenheidsgraad en verrassende resultaten. De bedoeling is dat de mondaan-mondreclame werkt en dat het project wordt uitgebreid. De universiteit van Bergen staat in voor de evaluatie. Hoe een project doen slagen?
François Matarasso analyseert de basisprincipes voor het welslagen van een project. Een innoverend project met om te beginnen een niet te moeilijk publiek. Het beste is te werken met een groep mensen die een initiatief hebben genomen. Zich niet blind staren op de problemen van de mensen maar aandacht schenken aan hun capaciteiten. Het is ook belangrijk te werken met personen van buiten het OCMW. De relaties zijn anders. Er zijn geen hiërarchische en afhankelijkheidsrelaties meer… De mensen vertrouwen geven. Tot een resultaat komen, maakt het mogelijk om opnieuw een gevoel van succes te kennen. Er moet hen een reeks algemene ideeën, ontdekkingen, nieuwe mogelijkheden, nieuwe horizonten worden aangeboden. Oog hebben voor ieders capaciteiten. Een ‘aangenaam’ programma aanbieden dat uitnodigt om te deel te nemen en niet als een last wordt ervaren. Activiteiten die gericht zijn op een volledige discipline (met haar regels) die niet wordt opgelegd maar die spontaan tot stand komt. In dat opzicht is het van belang dat een beroep wordt gedaan op professionele krachten. Een belangrijk aspect is de vermenging van soorten publiek, wat een stimulerend effect heeft.
168
Binnen de cel voor sociale inschakeling van Bergen was de relatie met de maatschappelijk werkers niet gebaseerd op gewone ‘financiële’ banden, noch op aanvullende sociale hulpverlening. Het komt erop aan iets op te bouwen met de mensen, in het kader van een opleidingsproject, een ‘extra’, een identificatie van de bekwaamheden en houdingen die nuttig zijn bij de zoektocht naar werk. Men moet de mensen leren positief te praten over zichzelf. Hoe kan rekening worden gehouden met het belang van de gebruikers en hoe kunnen zij bewust worden gemaakt?
Enquêtes vergen tijd. In Bergen hebben de maatschappelijk werkers de plaats van de gebruikers ingenomen en verschillende ‘toegangsdeuren’ voorgesteld om een ruime waaier aan mogelijkheden te bieden en aan de wensen van de meesten te beantwoorden. Mensen die het niet gewoon zijn hun wensen te uiten, zullen hier inderdaad moeite mee hebben. Men moet hun reactie uitlokken. Voorbeeld: in Colombia konden kinderen kiezen tussen hedendaagse dans, hip hop of traditionele dans. Hedendaagse dans had het meeste succes! Informatie per post levert over het algemeen geen resultaat op
In Bergen werden voorstellen gedaan aan mensen die een initiatief hadden genomen, ‘op aanvraag’ (zonder een duidelijk idee te hebben). De tweede fase is de mond-aan-mondreclame. Men moet zich in de gevoelens van anderen inleven, naar de mensen toegaan, een vertrouwensrelatie opbouwen. Vertrouwen is ook de zekerheid hebben dat men niets aan het verliezen is. Het succes van een project is nooit gegarandeerd. Wat wel kan worden gewaarborgd is dat de persoon geen spijt zal hebben van zijn deelname, zich niet beetgenomen zal voelen en niet zal denken dat het niet de moeite waard was.
WORKSHOP 4. PARTNERSCHAP MET DE PLAATSELIJKE SOCIALE EN CULTURELE OPERATOREN
Gespreksleider: Jean Hurstel, voorzitter van Banlieues d’Europe Getuigenis: Yves Broodcoorens van het OCMW van Montigny-Le-Tilleul
169
De workshop wordt ingeleid door Jean Hurstel met de vraag naar de betekenis van liefdadigheid. Volgens hem kan het culturele aanbod duidelijk in twee worden opgedeeld: een cultureel aanbod voor de rijken en een cultureel aanbod voor de armen. Naar aanleiding van deze vaststelling volgt een beschouwing over de ervaring van Montigny-leTilleul. Hoe kunnen we gebruikers aanspreken, hoe wijzen we de culturele operatoren aan en wie moet dat doen? Jean Hurstel meent dat het feit dat men in de schoot van zijn eigen instelling over cultuur heeft kunnen praten, een positief aspect is van deze subsidie. Er kunnen dus nieuwe vragen worden gesteld. Hoe kunnen maatschappelijk werk en cultureel werk complementair worden gemaakt? Hoe kan binnen een collectieve instelling ruimte worden gemaakt voor individueel werk? De kracht van dat soort acties is dat groepsvorming binnen sociale structuren het mogelijk maakt de plaats van de culturele operatoren in te nemen. Daarom moeten culturele centra bevoorrechte partners zijn voor de OCMW's, en omgekeerd. Jean Hurstel vraagt zich overigens af waarom er geen nauwere samenwerking bestaat tussen de OCMW's en de regionale culturele centra. Misschien ligt het antwoord in de transportmogelijkheden. Maar dat is zeker niet het enige antwoord...
IV. 3. CASES UIT HET COLLOQUIUM (VLAANDEREN) IV. 3. 1. OCMW EEKLO Wat: In het OCMW van Eeklo werd via artikel 60 een extra personeelslid aangeworven om de maatregel binnen het OCMW uit te werken en te implementeren. Op een zeer laagdrempelige manier werden cliënten toegeleid tot het bestaande aanbod in de gemeente en tot initiatieven die werden georganiseerd door het OCMW. Hoe: In het OCMW van Eeklo werd een heel leerproces afgelegd. Men merkte aanvankelijk dat het verzenden van een brief naar de cliënten niet volstond om hen te stimuleren van de mogelijkheden gebruik te maken. De ‘projectverantwoordelijke’ heeft in een eerste fase
170
het gemeentelijk aanbod verkend en contact opgenomen met de plaatselijke organisaties om te achterhalen waar men mogelijk kon samenwerken. Daarnaast werd er veel geïnvesteerd in het leren kennen van de cliënten en hun behoeften. Er werd speciaal een bureau ingericht met allerhande ‘thema-hoeken’ (sport, cultuur, koken…) om de cliënten te prikkelen. Voor sommige cliënten bleek de stap naar dit kantoor nog een te hoge drempel. De ‘projectverantwoordelijke’ ging dan ook zelf regelmatig in de wachtzaal bij de cliënten zitten en ging met hen in gesprek over hun interesses en de mogelijkheden van de subsidie. Er werden ook folders gedrukt met een volledige en duidelijke uitleg. Als eerste activiteit heeft men een aantrekkelijke en grootschalige uitstap georganiseerd als toegankelijke smaakmaker voor de deelnemers. Bij het organiseren van groepsactiviteiten vertrok men – onder andere via een ideeënbus – vanuit de behoeften van cliënten. Men streefde bovendien een grote diversiteit in de aangeboden initiatieven na, zodat iedereen zijn gading kon vinden. Zo werd er bijvoorbeeld een museumuitstap, maar ook een dag ‘filosoferen’ gepland. Een groep cliënten kwam wekelijks samen in een creatief atelier dat met de middelen is opgestart… Resultaten: Het op maat van de cliënten werken, werpt vruchten af. De deelnemers van het creatief atelier nemen zelf initiatief: leren elkaar technieken aan, gaan naar de bibliotheek om knutselboeken uit te lenen… De overstap naar bijvoorbeeld een academie blijft wel moeilijk. Men treedt niet graag uit de geborgenheid van de groep en heeft het nodig volgens het eigen ritme en het eigen kunnen te mogen werken. De groepsinitiatieven kenden een wisselend succes. Sommige activiteiten trokken veel deelnemers aan, anderen minder. Door de extra toeleiding, het samen met de cliënt zoeken naar zijn persoonlijke interesses en de goede informatie die aan de cliënten werd gegeven, was er ook een groot aantal individuele aanvragen.
171
IV. 3. 2. OCMW BRUGGE Wat: In Brugge bestaat sinds december 2002 een samenwerking tussen welzijnsorganisaties, culturele organisaties en de cultuurbeleidscoördinator. Dit partnerschap is ontstaan vanuit de bekommernis dat vele mensen omwille van financiële en allerlei andere redenen problemen hebben om aan cultuur en aan het maatschappelijk leven te participeren. Men wil structureel werken aan de drempels die kansarmen hinderen in hun participatie. De samenwerking is gestart vanuit een vraag van het stadsbestuur aan het OCMW. Hoe: Men maakt in het ruime Brugse aanbod een selectie van verenigingen, activiteiten, voorstellingen… die men quasi gratis aanbiedt. Men wil daarbij een zeker ‘niveau’ behouden. Louter commerciële zaken komen momenteel niet in aanmerking. Tot 2003 werkten 53 organisaties mee. Om het project bekend te maken, werd op basis van de Sociale Gids van Brugge een selectie gemaakt van de diensten die bij dit project konden worden betrokken. Momenteel wordt elke aanbieding aan 56 welzijnsorganisaties bekend gemaakt. Daarnaast worden ook de cliënten van het OCMW aangeschreven om het project voor te stellen. Elke activiteit wordt ook geafficheerd op de verschillende vestigingsdiensten van het OCMW. Tijdens de activiteiten gaven deelnemers vaak reacties op wat hen werd aangeboden of op de werking van de meewerkende diensten. Deze opmerkingen werden steeds doorgespeeld naar de betreffende diensten. Resultaten: Er is een uitgebreid netwerk uitgebouwd. De samenwerking met de cultuurdiensten is van bij aanvang positief verlopen. Ook de meewerkende welzijnsorganisaties en -diensten reageerden enthousiast op het initiatief.
172
De respons op de verschillende activiteiten is verrassend groot. Mensen die om allerlei redenen niet konden participeren, hebben regelmatig deelgenomen. Er zit een positieve evolutie in. IV. 3. 3. OCMW RONSE Wat: In het OCMW is men overtuigd van het belang van culturele en maatschappelijke participatie. Men vond het echter belangrijk voor de concrete uitwerking met ervaren actoren samen te zitten. Men was namelijk van mening dat het OCMW moeilijk zelf kon rekruteren voor een dergelijke maatregel. Mensen melden zich niet spontaan voor activiteiten. Er spelen veel meer drempels dan alleen maar de financiële. Men wilde snel en efficiënt werken, zonder partnerschappen leek dat moeilijk. Men heeft gekozen voor groepsinitiatieven. Daarnaast werden ook individuele aanvragen goedgekeurd. Hoe: Op initiatief van de Sociaal Impulsfonds-coördinator werden in het verleden reeds verschillende partners samengebracht. Om de doelgroep efficiënt te bereiken, wilde men hen overtuigen door bemiddelaars die het vertrouwen van de deelnemers genieten. Organisaties kregen de mogelijkheid om initiatieven in te dienen bij het OCMW. Deze werden gescreend op basis van de voorwaarden die door het KB zijn opgelegd. Door deze werkwijze heeft het OCMW zelf geen initiatieven moeten uitwerken, en was er een zeer divers aanbod. Er wordt nog een grondige evaluatie gepland met alle partners. Resultaten: Men merkte een grote respons en een zeer groot enthousiasme bij de deelnemers. De samenwerking met de organisaties is vlot verlopen. Het werken met twee schijven vormde wel een hindernis in het samenwerken met organisaties.
173
IV. 3. 4. OCMW SINT-NIKLAAS Wat: In het OCMW van Sint-Niklaas wilde men de cliënten een aantal initiatieven aanbieden. Toeleiding tot sport is daar een voorbeeld van. Er werd een interessant traject afgelegd. Hoe: In eerste instantie werden alle sportverenigingen die zijn aangesloten bij de sportraad, aangeschreven. Ze werden geïnformeerd over het KB en uitgenodigd voor een ontmoetingsmoment op het OCMW. Elf plaatselijke verenigingen waren op deze vergadering aanwezig. Met deze verenigingen werden ideeën besproken en werd een overeenkomst afgesloten. De belangrijkste zaken die in deze overeenkomst werden opgenomen. Het engagement van de vereniging om zich extra open te stellen voor cliënten en hun kinderen, en dit binnen de gewone werking. Het OCMW levert een attest aan cliënten waardoor ze zich als cliënt kunnen kenbaar maken in de vereniging. De vereniging waarborgt discretie ten aanzien van de cliënten. Het OCMW betaalt 80% van de kost rechtstreeks aan de vereniging, de resterende 20% betaalt de cliënt aan de vereniging. Dezelfde regeling geldt voor de aankoop van materiaal. De vereniging engageert zich om extra inspanningen te leveren om OCMW-cliënteel te rekruteren en maximaal te laten deelnemen aan de verschillende activiteiten. De voetbalclubs werden apart uitgenodigd en ook met hen werd een overeenkomst uitgewerkt. Men sprak af om ook voor de abonnementen de 80/20-verdeelsleutel toe te passen. Heel de regeling werd bekendgemaakt via een brief aan de cliënten, affiches in de wachtzaal en in de spreekplaatsen, een artikel in ‘Stadskroniek’ en een persmededeling in alle dagbladen en via de regionale televisie. Er werd een evaluatievergadering met alle clubs gepland.
174
Resultaten: Vijftien jongeren hebben gebruik gemaakt van deze overeenkomst, waarvan zeven bij de gevechtsporten, vijf in de voetbalclubs en drie in de turnvereniging. Drie volwassenen vonden de weg naar sportparticipatie: twee schreven zich in in een wandelclub, één voor gevechtsport. Zeven personen namen een voetbalabonnement. De samenwerking met de sportverenigingen opent perspectieven voor de toekomst.
IV. 3. 5. HET PROJECT ‘EEN PAAR APART’ VAN VZW RECHT-OP (ANTWERPEN) Wat: Het project ‘Een paar apart’ wil door middel van cultuur het sociaal netwerk van kansarmen vergroten. Hoe: Men kiest cultuur als middel om ontmoeting op te zetten tussen mensen met een sociale achtergrond van armoede en mensen met een andere sociale achtergrond. Concreet krijgt dit gestalte door tweewekelijkse ‘caféavonden’. Daar leren mensen mekaar kennen en maken ze afspraken om in duo (arm en niet-arm) deel te nemen aan culturele activiteiten naar keuze. Men merkte al snel dat er een hele resem drempels bestaan die mensen in armoede ervan weerhouden om te participeren. Deze drempels probeert men te ondervangen. Kosten van toegangskaarten, vervoer naar en van de activiteit en babysit worden door het projectgeld betaald. Informatie over het culturele aanbod wordt door de projectwerkers verzameld en tijdens de caféavonden aangeboden. Babysitters worden via ‘Een paar apart’ gezocht en in overleg met de deelnemers ingeschakeld. Men merkte dat er nog andere, minder zichtbare belemmeringen meespelen. Deze zijn veel complexer omdat het gaat over diepgewortelde gevoelens van het zich minder voelen ten aanzien van anderen.
175
Resultaten: Het project is succesvol. Het OCMW van Antwerpen wilde met de middelen van de subsidie de methodiek van ‘Een paar apart’ via twee pilootprojecten ook introduceren in haar eigen werking. Zeer positief is bovendien dat vzw ‘Recht-Op’ de kennis inzake drempels ontsluit en op die manier organisaties/diensten/overheden gevoelig maakt voor deze problematiek en hen stimuleert ook drempelverlagend te werken.
IV. 3. 6. DE FACTOR Y (LEUVEN) Wat : De Factor Y is een beeldend atelier voor bewoners van kansarme buurten in Leuven. Het atelier wil een werkplaats zijn waar creatieve producten vervaardigd worden die later hun plek kunnen vinden buiten het atelier. De Factor Y vindt haar ontstaan binnen het team Algemeen Maatschappelijk Werk van het OCMW Leuven waar vanuit het ‘maatzorgproject’ de nood sterk aangevoeld werd om mensen samen te brengen in een ontmoetingsruimte waar ze samen kunst kunnen beoefenen. Hoe: De werking van het project wordt verzekerd door twee personeelsleden en wordt opgevolgd door een stuurgroep (met drie leden uit de sociale sector) en een ‘Werkgroep Cultuur’. Omdat men de meest kwetsbare mensen wil bereiken, wordt er extra geïnvesteerd in toeleiding via de Leuvense organisaties die werkzaam zijn met kansarme mensen. Men hecht er veel belang aan dat mensen zich veilig voelen in het atelier en dat ze er zichzelf kunnen zijn. De toegang is volledig gratis. Bij aanvang wordt er geëxperimenteerd met materialen en technieken. Daarna kunnen de deelnemers zich toeleggen op de materialen en technieken die hen het beste liggen. Geregeld gaat men ook op uitstap naar een museum.
176
Er wordt extra aandacht geschonken aan de ontsluiting van het werk door het organiseren van tentoonstellingen en het uitvoeren van externe opdrachten (bijvoorbeeld de aankleding van lokalen voor een buurtfeest). Resultaten: Meer en meer mensen vinden hun weg naar de Factor Y. De deelnemers groeien in hun artistieke kunnen. Ze bouwen zelfvertrouwen op en ervaren vooruitgang. Het atelier heeft ook een belangrijke functie in het doorbreken van het sociaal isolement. Doordat de mensen gedurende drie dagen per week de kans krijgen naar het atelier te komen, worden hun bezigheden bovendien meer gepland en geven ze hun dagelijks leven meer structuur.
IV. 4. CASES UIT HET COLLOQUIUM (WALLONIË EN BRUSSEL) 32
IV. 4. 1. HET OCMW VAN MONTIGNY-LE-TIILLEUL – DE GEMEENTELIJKE BIBLIOTHEEK De heer Bernard Antoine, secretaris van het OCMW van Montigny-le-Tilleul verduidelijkt hoe hij heeft geprobeerd te werken vanuit de sociale, culturele en institutionele mogelijkheden die in zijn gemeente aanwezig zijn. "Wanneer we de subsidie ontvingen, vroegen we ons af wat we ermee zouden doen. De wetgeving vermeldt het organiseren van culturele en sociale activiteiten voor een publiek van ‘armen’. We hebben toen informatie ingewonnen bij de bestaande voorzieningen in de gemeente waarbij we rekening hielden met de vragen van individuele personen. In Montigny-le-Tilleul hebben 39 personen recht op een leefloon terwijl de gemeente ook 21 vreemdelingen huisvest. Die personen hadden geen speciale voorkeur voor een bepaalde sport of voor andere buitenactiviteiten, te meer daar deze mensen soms moeilijkheden ondervinden bij het verlaten van hun gemeente. Er moest dus iets worden gevonden in de gemeente zelf waardoor ze toch de kans kregen buiten te komen. We stelden vast dat een aantal onder hen de bibliotheek bezocht. We hebben dus contact genomen met de bibliothecaris. Samen met haar hebben we geprobeerd meer inzicht te krijgen in de mogelijkheden om iets te doen voor onze gebruikers. (…) We kwamen tot de vaststelling dat 32
Alle gegevens van de vermelde personen en projecten zijn in bijlage opgenomen.
177
ze – zonder daarom analfabeet te zijn – niet echt goed konden lezen. We besloten dat een activiteit rond het thema lezen een goed leerproces zou kunnen zijn bij het begrijpen van de realiteit waarin die mensen leven. Het project loopt in twee fasen: de eerste fase bestond erin de bibliotheek toegankelijk te maken voor elke leefloner, maar ook voor personen die door het OCMW worden begeleid voor schuldbemiddeling, of die sociale hulpverlening of voedselhulp ontvangen. In dat opzicht zou het gepast zijn de subsidie zodanig uit te breiden dat ze ook kan worden gebruikt voor vragen die het strikte criterium ‘armoede’ overschrijden. De tweede fase, die nu loopt, omvat het organiseren van een leesopleiding. De doelstelling is om het lezen te demystificeren door een duidelijke uiteenzetting over soorten lectuur, literaire stromingen, tijdschriften of de pers. Het samenbrengen van mensen rondom een actueel thema, het bevorderen van de kritische geest dankzij een verscheidenheid in de lectuur… De bedoeling is kleine groepjes te vormen waar mensen met anderen kunnen delen wat ze hebben gelezen. Op die manier leren ze overbrengen wat ze hebben gelezen, uitleggen wat ze hebben begrepen, en kunnen ze onderling discussiëren en standpunten uitwisselen. Belangrijk is dat ze op die manier vreugde beleven en er ook uiting aan kunnen geven. We menen dat het lezen, het begrijpen van geschreven teksten een middel is tot maatschappelijke integratie. Indien deze mensen in staat zijn om te lezen en hun mening te geven over een boek of een krantenartikel, zijn ze ook in staat administratieve correspondentie te lezen en te begrijpen en de nodige afstand te nemen om het gelezene te kunnen beoordelen. Ze winnen aan zelfvertrouwen en kunnen zeggen: "Nu begrijp ik het!".
IV. 4. 2. HET OCMW VAN SAMBREVILLE – “TOUS À VÉLO” FIETSRALLY De heer Xavier Gobbo, waarnemend secretaris van het OCMW, beschrijft de essentiële stappen die hebben geleid tot het opzetten van een fietsrally-project dankzij de subsidie voor sociale, culturele en sportieve ontplooiing van de gebruikers. Toen het Koninklijk Besluit van 8 april 2003 in het Belgisch Staatsblad verscheen, werd binnen het OCMW nagegaan welke acties met deze nieuwe financiering konden worden ondernomen. In eerste instantie werd voorrang gegeven aan tegemoetkomingen – via cofinanciering – voor gezinnen van OCMW-cliënten. Die gezinnen werden met een persoonlijke brief op de hoogte gebracht van de mogelijkheden die de subsidie biedt. Wij stelden echter vast
178
dat het aantal aanvragen niet aan de verwachtingen voldeed. Sommige gezinnen deden een beroep op cofinanciering voor inschrijvingen in bijvoorbeeld een sportclub, andere voor de aanschaf van sportmateriaal of cultureel materiaal. Het ging echter om een relatief klein aantal. De armste gezinnen die OCMW-steun genieten, zijn blijkbaar bekommerd om de meer essentiële behoeften en zijn er zich niet altijd van bewust dat sport of cultuur ook deel kunnen uitmaken van hun dagelijkse leven. Er werd dus besloten om met de federale financiering geen activiteiten op touw te zetten voor individuele deelnemers maar wel voor doelgroepen bestaande uit cliënten van het Centrum. Zo hebben drie projecten het licht gezien, waaronder het project dat in het kader van dit colloquium wordt voorgesteld. Aan de gemeente Sambreville is een Europese subsidie toegekend in het kader van het Urban II-project. In deze context heeft het gemeentebestuur onder andere gekozen voor het oprichten van een vzw met de naam ‘gemeentelijk wijkplatform’, die in hoofdzaak belast is met de socio-culturele coördinatie op gemeentelijk grondgebied. Het bestuur van het OCMW heeft gekozen voor samenwerking met dat gemeentelijk wijkplatform en wenste eveneens een beroep te doen op hun expertise, met de bedoeling een activiteit te ontwikkelen die wordt uitgevoerd door OCMW-cliënten en bestemd is voor hen in het bijzonder, en voor de bevolking in het algemeen. Zo is er tussen het OCMW en het platform een overeenkomst voor de organisatie van die activiteit afgesloten. Na een eerste werkvergadering tussen de vertegenwoordigers van het platform en het bestuur van het OCMW is het idee ontstaan een sportproject te ontwikkelen. Sambreville beschikt op cultureel gebied over een uiterst functionele infrastructuur, maar realiseert normaal geen grote projecten op het gebied van sport, in het bijzonder voor OCMWcliënten. Zo werd door de vertegenwoordigers van het gemeentelijk wijkplatform en de maatschappelijk werkers van het Centrum voor socio-professionele inschakeling van het OCMW een informatiecampagne gestart bij gezinnen die bij het OCMW bekend zijn. Na talrijke contacten met de cliënten en na een eerste informatievergadering is bij hen het idee gegroeid een familie-fietsrally te organiseren, met de bedoeling het erfgoed en ongewone plaatsen van de regio van Sambreville te verkennen. Het hoofddoel van de
179
samenwerking tussen het OCMW en het platform was een project te lanceren dat zou uitgaan van en gedragen worden door OCMW-cliënten. Zo zijn een twintigtal bij de OCMW-diensten bekende mensen samengekomen en hebben zij het organisatiecomité voor deze manifestatie opgericht. Er werden door het wijkplatform en het centrum voor S.P.I. vier werkvergaderingen georganiseerd met cliënten die voor deze activiteit belangstelling toonden. Na afloop zijn de OCMWcliënten gestructureerd aan de slag gegaan met hun fietsrally-project. Ieder van hen heeft een deel van de organisatie voor zijn rekening genomen en samen met enkele externe partners zijn ze erin geslaagd om hun fietsrally op zaterdag 24 april laatstleden te laten doorgaan. De cliënten hadden voor de rally drie verschillende parcours voorzien: het eerste parcours van 10 km lang was bestemd voor gezinnen met kinderen; een tweede van 20 km was opgevat als ontdekkingsparcours; en een derde, sportiever parcours van 30 km verliep in de vorm van een V.T.T.-parcours door bossen en velden. Naast de personen die de eigenlijke organisatie vormden, hebben tal van andere cliënten zich bij het project aangesloten. Door het centrum voor socio-professionele inschakeling wordt enerzijds voortdurend gezorgd voor een cursus Frans ten behoeve van personen met een beperkte alfabetiseringsgraad. De opleider en enkele stagiairs stonden in voor de reclameaffiches en pamfletten voor de fietsrally. Anderzijds biedt het S.P.I.-centrum reeds ettelijke jaren in samenwerking met het opleidingscentrum C.E.F.O.R. in Namen een beroepsopleiding aan tot ‘TraiteurRestaurateur-Verzorger van feestmaaltijden’. Deze groep stond in voor: de organisatie van het onthaal van de deelnemers 's morgens met koffie, warme chocolademelk, koekjes, profiteroles met chocolade en roomsoezen met chocolade de verdeling halverwege het parcours van een lichte maaltijd of een broodje, naar keuze en ten slotte, het klaarzetten en de bediening van de receptie die 's middags werd gehouden, met verschillende huisgemaakte patés, zelfgebakken brood, petitfours, enz. Bij de voorbereiding hebben de cliënten bovendien van deze dag een alcoholvrije dag willen maken. Zo kregen de deelnemers op de officiële middagreceptie diverse cocktails aangeboden die uitsluitend bestonden uit softdrinks.
180
Als leidraad voor dit project gold: de verbeelding van de mensen die bij het project willen betrokken zijn, de vrije loop laten en hen tegelijk infrastructuur en financiering bieden waardoor iets concreets kon worden bereikt. Zo hebben een twintigtal personen kunnen ervaren met welke risico's de organisatoren van dergelijke evenementen te maken krijgen. Zij hebben tevens kunnen inzien dat partnerschappen essentieel zijn voor het welslagen van een omvangrijk project. Hierbij was het advies van een club van wielertoeristen uit Sambreville en van de sportdienst van het gemeentebestuur, met betrekking tot de praktische aspecten van de rally, zeer nuttig. Ten slotte hebben de cliënten de aan de organisatie van dit project verbonden kosten moeten leren beheersen. Er werd hen een totaalbudget van 3.000 euro ter beschikking gesteld, dat optimaal werd besteed. Dit fietsrally-project was een echte ‘première’, zowel voor de gerechtigden op OCMWsteun als voor het OCMW zelf en het gemeentelijk wijkplatform. Dit positief resultaat is drievoudig. Enerzijds hebben wij 's morgens, voor de gezinstochten van 10 en 20 km, iets meer dan tweehonderd deelnemers mogen verwelkomen, en een vijftigtal voor het V.T.T.-parcours in de namiddag. Deze cijfers hebben de bij de lancering van het project gestelde doelstellingen verreweg overtroffen. Anderzijds is het gelukt om een gestructureerd team in het leven te roepen van personen die bijstand van ons OCMW genieten en hiermee een concreet project op touw te zetten. Dit project was voor het centrum voor socio-professionele inschakeling een waar succes. Het werd immers ervaren als een instrument om de cliënten dynamisch bij een samenwerkingsproject te betrekken. Ten slotte heeft het imago van het OCMW en zijn centrum voor socio-professionele inschakeling dankzij dit project een nieuwe dimensie gekregen. De inwoners van Sambreville hebben kunnen vaststellen dat het OCMW werkelijk optreedt als Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn. Hoewel deze dynamiek al tal van jaren in Sambreville aanwezig is, is zij in de ogen van het grote publiek nog onvoldoende zichtbaar. Langs het hele parcours werd de fietsenparade door bewoners van de verschillende wijken gadegeslagen en waren er contacten met de deelnemers. Bovendien heeft dit project naar mijn mening zijn doel bereikt om de onderlinge sociale band tussen de wijken van Sambreville te herstellen.
181
We zouden kunnen overwegen om deze activiteit in de toekomst te herhalen. De OCMW-cliënten kunnen hun werk voortzetten en bijschaven en zich uiteindelijk – waarom niet aangezien het idee van het gemeentebestuur komt – aan te sluiten bij een eventuele dag van de mobiliteit in Sambreville. IV. 4. 3. HET OCMW VAN NAMEN – POPPENTHEATER ‘DES FILS ET DES MAINS’ De heer Jean-Marc Toussaint, directeur-coördinator van het OCMW van Namen, zet de wijze uiteen waarop het OCMW van Namen met zijn cliënten heeft gewerkt. Het verhaal van ‘Amalgam’ begint in september 2003 met een ontmoeting tussen de leden van de cel Sport en Cultuur van het OCMW van Namen en Corinne Bailleux, professioneel
marionettenspeelster
en
verantwoordelijke
van
het
poppentheatergezelschap ‘Des Fils et des Mains’. Uit deze ontmoeting groeit een project, namelijk het organiseren van een goochel- en marionettenvoorstelling met mensen die OCMW-steun genieten. De doelstellingen zijn: het object gebruiken als overdrager van de ervaringen van de deelnemers binnen een groep een creatieve samenwerking creëren verschillende vormen van communicatie ontwikkelen die gebaseerd zijn op de methode van actief luisteren en geweldloze communicatie bij de als doelgroep gekozen bevolkingsgroep een manier ontwikkelen om het zelfbeeld te versterken een project ten einde brengen en tegelijkertijd een nieuwe betekenis geven aan de wil van ieder bij iedere deelnemer de zin voor verantwoordelijkheid ontwikkelen Het gezelschap ‘Des Fils et des Mains’ heeft zich gespecialiseerd in het in elkaar steken van marionettenvoorstellingen. Parallel hiermee organiseert het diverse opleidingen en workshops waarin onder andere de marionet wordt gebruikt als overdrager en uitbeelder van emoties. Er wordt een overeenkomst afgesloten en het project wordt door Corinne Bailleux, die kan rekenen op de interne steun van de cel ‘Sport en Cultuur’ van het
182
OCMW, gelanceerd met een onverwoestbare wil en enthousiasme, en dat is belangrijk om het behaalde succes te verklaren. De publiciteit voor deze workshop gebeurt op diverse manieren: door het uitdelen aan de cliënten van foldertjes, door leden van de cel ‘Sport en Cultuur’ die langsgaan bij ieder maatschappelijk werker/werkster van de individuele dienstverlening, door directe contacten met de geholpen bevolkingsgroep in de gangen en wachtzalen van het OCMW en ten slotte, door opendeurdagen in de workshops van het gezelschap. De bekoring van de wereld van de marionetten levert heel snel resultaat op. Er wordt op korte tijd een groep opgericht die samenkomt in het atelier van het gezelschap en aan de slag gaat. In de loop van de eerste weken aarzelt Corinne Bailleux niet om, weliswaar met de hulp van de groepsleden, deelnemers terug te halen die het hadden opgegeven. De maatschappelijk werksters van het OCMW die belast zijn met de supervisie van het project voeren hun taak eveneens perfect uit en verschaffen het OCMW op die manier een nieuw imago van nabijheid! Tenslotte werd het project gedragen door een groep van 15 personen. ‘Amalgam’, zo schreef Corinne Bailleux, is het resultaat van een project, van een gezamenlijke creatie: “van de ontmoeting tussen verschillende individuen wiens wegen op een bepaald ogenblik kruisen en wiens levensverhalen één worden. Net zoals in het echte leven, een ‘amalgaam’ of mengelmoes van afzonderlijke verhalen, die samengevoegd worden tot een geheel”. Iedereen heeft zijn wensen en verwachtingen over de voorstelling kunnen uiten en geleidelijk aan is een verhaal ontstaan. Het scenario is geschreven door Corinne Bailleux, elke deelnemer heeft zijn eigen marionet gemaakt en de muziekliefhebbers in de groep hebben de muziek voor het spektakel geschreven.
183
Er zullen in het kader van beroemde festivals vijf voorstellingen plaatsvinden. “De touwtjes van het leven opnieuw in handen hebben!”33. Is het inderdaad niet de taak van het OCMW om deze kans te bieden aan hun cliënten? IV. 4. 4. HET OCMW VAN BERGEN – EEN METHODOLOGISCHE REFERENTIE De heer Joël Veugelen, hoofd van het administratieve bureau van het OCMW van Bergen, vertelt hoe hun werk tot stand kwam. Het OCMW van Bergen heeft bij de ontwikkeling van deze acties rekening gehouden met verschillende opmerkingen en experimenten die in het Centrum al aan de gang waren: De dienst voor socio-professionele inschakeling (SPI) en de sociale dienst zijn het reeds geruime tijd eens over de noodzaak om binnen de gevoerde sociale actie in het centrum, verschillende initiatieven inzake sociale inschakeling in gang te zetten, wat echter nog niet werd geconcretiseerd. Dat kan worden verklaard door een tekort aan financiële middelen en het gebrek aan een gemeenschappelijke methodologische referentie die aan deze actie een kader geeft. Met name naar aanleiding van het Lenteprogramma van de overheid is door een forse stijging van het aantal rechthebbenden op professionele inschakeling (art. 60, art. 61, ACTIVA, SINE…) het werk van de dienst voor socio-professionele inschakeling sterk gericht op aanwerving en begeleiding naar werk. Om intern niet opnieuw uitsluiting te creëren, was het dus belangrijk dat de dienst aan begunstigden die nog niet in staat waren aan een dergelijk proces mee te doen, waardevolle, positieve en structurerende activiteiten aan zou bieden.
33
In een krantenartikel werd verslag uitgebracht over deze workshop. De kop van dat artikel geeft perfect het karakter van
deze subsidie en de geest van de door het OCMW ondernomen actie in het algemeen en van ‘Amalgam’ in het bijzonder, weer. Samuel Husquin, journalist bij de uitgeverij ‘Vers l’Avenir’, gaf ons toestemming deze kop te gebruiken.
184
Het EQUAL-project dat nu al twee jaar door de dienst wordt geleid, toont duidelijk de grenzen aan van een te sterke gerichtheid op cognitieve bekwaamheden. Het is niet alleen noodzakelijk dat technische en vakbekwaamheden worden opgespoord, geëvalueerd en gevalideerd, maar ook en vooral – gezien de lage scholingsgraad van ons publiek – sociale bekwaamheden. Dat werk wordt momenteel door de dienst uitgevoerd. Hierbij wordt in het bijzonder rekening gehouden met het actie-onderzoek dat door het OCMW van Luik en de ULG (universiteit Luik) in 1999 en 2000 werd uitgevoerd met betrekking tot de sociale bekwaamheden die vereist zijn om met recht toegelaten te worden tot een professioneel inschakelingsproces. Ons Centrum is sinds talrijke jaren de drijvende kracht achter een workshop voor Interculturele
Ontwikkeling
met
als
voornaamste
doel
zogenaamde
‘verankeringsactiviteiten’ te organiseren voor vreemdelingen of personen van vreemde herkomst die onlangs in Bergen zijn komen wonen. Deze activiteiten maken het mogelijk het Frans te beoefenen in een gezellige sfeer waarin verschillende gemeenschappen elkaar ontdekken. Het programma – dat gesteund wordt door het Centrum voor Gelijke Kansen – geeft ons veel voldoening. Wij hebben hier dan ook inspiratie willen uit putten om nieuwe activiteiten te organiseren. De noodzaak om een geïntegreerde en coherente actie voor sociale inschakeling te voeren is voor de mensen van de dienst voor socio-professionele inschakeling onontbeerlijk gebleken. Bij gebrek aan duidelijkheid over de verlenging van de subsidiëring na 30 april 2004 – en over de mogelijkheid sociale, sportieve of culturele activiteiten in te richten – was het immers essentieel om deze actie een zin te geven, alsook een werkelijke bedoeling van inschakeling en deze te analyseren om een individuele valorisatie te verzekeren van het inschakelingsparcours van personen die aan het programma hebben deelgenomen. De methodologische benadering die werd ontwikkeld bestaat erin het algemene inschakelingspotentieel van elke gebruiker te bepalen:
185
De procedure is gebaseerd op een combinatie van observaties en/of evaluaties die gedurende het inschakelingsparcours zijn uitgevoerd. De actie ervan berust op het vaststellen van aanvankelijke bekwaamheden tot inschakeling op volgende gebieden: PIJLER 1: de cognitieve bekwaamheden PIJLER 2: de persoonlijke en sociale bekwaamheden PIJLER 3: de technische en professionele bekwaamheden De doelstelling bestaat erin het algemene potentieel te valoriseren. De valorisatie van de bekwaamheden komt vervolgens aan bod in het kader van het inschakelingsparcours dat met de persoon werd opgesteld: een zo objectief mogelijke beoordeling van de individuele vooruitgang wordt gegeven door de verschillende betrokkenen van de dienst voor socio-professionele inschakeling en van andere betrokken diensten professionele ervaring in het werkveld zelf heeft voorrang op de organisatie van specifieke activiteiten de activiteiten kunnen doorgaan (of aangeboden worden) tijdens de stages en gedurende de looptijd van het arbeidscontract Met betrekking tot pijler 2, die meer in het bijzonder betrekking heeft op het K.B. inzake culturele en sportieve ontplooiing, zijn de belangrijkste hoofdlijnen van deze activiteiten: HOOFDLIJN 1: Buitenactiviteiten met begeleiding Het betreft buitenactiviteiten die het Centrum organiseert voor gebruikersgroepen, hetzij in een specifieke groep (naargelang de gemeenschappelijke interessegebieden), hetzij in familieverband (met de bedoeling positieve ervaringen te bevorderen binnen het gezin en over de grenzen van de generaties heen). De groepen worden begeleid door personeel van het Centrum. HOOFDLIJN 2: Zelfstandige buitenactiviteiten Het betreft buitenactiviteiten waaraan de gebruikers individueel of met het gezin kunnen deelnemen (in functie van dezelfde doelstellingen als hierboven). Er wordt geen
186
gezamenlijke verplaatsing voorzien, noch begeleiding door het personeel van het Centrum. HOOFDLIJN 3: Collectieve thema-animatie Het betreft meer traditionelere activiteiten voor sociale integratie die worden georganiseerd rond de groepsdynamiek die is ontstaan vanuit het aanbod van thema's met algemeen educatief karakter. Zij kunnen voorafgaan aan een buitenactiviteit teneinde de mensen beter voor te bereiden, of na een buitenactiviteit teneinde de beleefde ervaringen ten volle te benutten. Deze activiteiten worden op touw gezet in samenwerking met de universiteit van Bergen-Henegouwen, dienst voor Menselijke Ontwikkeling en Gegevensverwerking. HOOFDLIJN 4: Logistieke ondersteuning Het betreft programma's voor logistieke en materiële ondersteuning die bedoeld zijn om de door gebruikers genomen initiatieven aan te moedigen, in het bijzonder op het gebied van sociale participatie of vorming. De evaluatie van de gemaakte vooruitgang betreft: de valorisatie van sociale bekwaamheden binnen een algemene evaluatieprocedure van het inschakelingspotentieel van iedere gebruiker een individuele evaluatie in de vorm van een soort individuele ‘monitoring’ van de activiteiten die werden uitgevoerd door iedere gebruiker, met andere woorden een validatie van de verworven sociale bekwaamheden, met de bedoeling deze nieuwe bekwaamheden op te nemen in de socio-professionele balans, de beroepsoriëntaties naar opleidingen en de voorselecties voor (her)inschakeling de aangeboden activiteiten (noch vrijblijvend, noch een doel op zichzelf) die een instrument zijn voor persoonlijke evolutie, voor of tijdens het inschakelingswerk (art. 60/61) De analyse van de volledige procedure met de bedoeling om deze te verbeteren, bestaat erin een referentie voor sociale inschakeling te bepalen die gemeenschappelijk is voor de sociale dienst voor algemene steun en de dienst voor socio-professionele inschakeling. Op die manier kunnen eventuele vragen die uitgaan van de diensten (art. 27, verschillende animaties…) worden opgenomen in een coherent kader dat de coördinatie en evaluatie
187
bevordert. Het is ook nodig om de relevantie van de uitgevoerde acties te evalueren om een terugkerende methodische aanwending van de procedure mogelijk te maken. In de praktijk werden reeds sinds het begin van de actie tal van activiteiten georganiseerd: ontspanningsnamiddagen (Imagipark, Parc Paradisio…), thema-animaties, diverse bezoeken, uitstappen, collectieve deelname aan plaatselijke evenementen (internationaal marionettenfestival, wereldfestival van folklore, musea…), ondersteuning van individuele initiatieven (sporten, bioscoop, voetbal, basketbal… waarbij met name gebruik wordt gemaakt van de door de firma Sodexho uitgegeven cheques ‘cultuur en sport’) of groepsinitiatieven (voetbal, rugby, paardrijden voor kinderen…). Er wordt een bijzondere inspanning geleverd inzake mobiliteit (vervoersbiljetten, busje met chauffeur). Vanaf het begin wordt, afgezien van een zeker verrassingseffect (de gebruikelijke rol van het OCMW te zien veranderen), een zeer hoge tevredenheidsgraad bij de talrijke deelnemers vastgesteld.
IV. 5. ANDERE GOOD-PRACTICES (VLAANDEREN)
IV. 5. 1. OCMW DENDERMONDE Waarom dit voorbeeld: Interessante toeleiding en rekrutering van cliënten via het sociaal restaurant. Wat: Aan het OCMW van Dendermonde is een sociaal restaurant verbonden. Vele cliënten maken gebruik van dit restaurant. Men heeft van dit gegeven gebruik gemaakt om via het restaurant cliënten te werven voor tal van initiatieven. Aan het restaurant zijn ook lokalen verbonden die dienst doen als crea-atelier, cursusruimte… en er is personeel om activiteiten te begeleiden.
188
Hoe: In het sociaal restaurant werkt een vast personeelslid. Ze kent min of meer iedere bezoeker. Door dat contact is de drempel minder groot om bij de cliënten te polsen of ze geïnteresseerd zijn om mee in een project te stappen. Bovendien kennen veel bezoekers van het restaurant elkaar al een beetje, het is voor hen een veilige, vertrouwde omgeving. Vanuit deze groep werden al verschillende interessante initiatieven opgestart. Zo bijvoorbeeld een poëzieproject waarin cliënten, begeleid door een professioneel auteur, stap voor stap hun eigen teksten en gedichten leerden maken. Tijdens een toonmoment brachten de cliënten het eigen werk voor een publiek. In het restaurant komt de publiekswerker van het nabijgelegen cultureel centrum ook regelmatig de programmatie voorstellen. Daarbij wordt ook ingegaan op vragen van de cliënten inzake het reserveren en het aanvragen van korting. De dagen dat de publiekswerker wordt verwacht, zet men gewoonlijk frieten op het menu, zodat men zeker is van veel bezoekers in het restaurant. Resultaten: Vanuit de groep bezoekers van het sociaal restaurant zijn reeds verschillende interessante projecten opgestart met veel succes. Ook de toeleiding naar het cultureel centrum via de publiekswerker die in het sociaal restaurant uitleg geeft bij de programmatie, begint vruchten af te werpen.
IV. 5. 2. OCMW WEZEMBEEK-OPPEM Waarom dit voorbeeld: Originele toeleiding van cliënten en van bejaarden die gebruik maken van de thuisdiensten. Wat: In de gemeente Wezembeek-Oppem bevindt zich een grote sociale woonwijk die als eiland aan de rand van de gemeente ligt. Verleden jaar werd in samenwerking met het plaatselijk jeugdhuis en een aantal vrijwilligers uit de buurt een eindejaarshappening
189
georganiseerd. Op vraag van de wijkbewoners was er dit jaar opnieuw een eindejaarsfeest. Men wilde meer cliënten bereiken en ook de bejaarden extra aanmoedigen om te komen. Hoe: Dit jaar werden bij de uitnodiging, voor alle mensen die financiële steun genieten, bonnetjes voor een gratis pak friet en brochette of frikadel gestoken als stimulans om aan het feest deel te nemen. Hetzelfde werd aangeboden aan de bejaarden die gebruik maken van de thuisdiensten. Zij konden op deze dag ook beroep doen op een gratis vervoerdienst. De bon voor het pak frieten moest worden ingevuld en afgegeven op het feest. Aan de bonnen kon men achteraf zien wie van de cliënten aanwezig was op het feest. Resultaten: De eindejaarshappening telde zeer veel deelnemers. Het is wel zo dat een groot aantal cliënten enkel de frieten ging halen om daarna weer te verdwijnen… Dit jaar waren er vooral veel nieuwe bejaarden aanwezig. Dat komt grotendeels door de gratis afhaaldienst.
IV. 5. 3. OCMW ICHTEGEM Waarom dit voorbeeld: Interessante toeleiding van cliënten via bemiddelaars. Wat: In het OCMW van Ichtegem bestaat al langer een samenwerking tussen het OCMW en de leiding van de plaatselijke jeugdbewegingen om tussen te komen in de kosten die verbonden zijn aan inschrijving, kamp, uniform… voor kansarme gezinnen. Dezelfde regeling bestaat ook voor scholen. Voor bepaalde mensen betekent het nog een grote stap om in het OCMW steun te vragen voor dergelijke zaken.
190
Hoe: Er is een overeenkomst afgesloten met de leiding van de jeugdbewegingen. Ook met de scholen bestaat er een dergelijke overeenkomst. Wanneer de leiders of de leerkrachten merken dat de ouders van leden/leerlingen het financieel moeilijk hebben, nemen ze contact op met een maatschappelijk assistent van het OCMW. De toekenning van de middelen wordt vervolgens rechtstreeks via de sociale dienst beslist. Aanvragen worden heel discreet behandeld en er is een simpele procedure van toekenning.
Resultaten: Deze werkvorm is relatief eenvoudig. Bovendien moeten cliënten niet zelf om geld komen vragen. Door deze werkwijze is het wel moeilijk uit te sluiten dat ook niet-cliënten worden geholpen.
IV. 5.4 . OCMW KORTRIJK Waarom dit voorbeeld: Interessante werking via de stedelijke integratiedienst. Wat: Het OCMW van Kortrijk heeft altijd al oog gehad voor integratieprojecten en activiteiten. Men heeft dan ook beslist om de helft van de subsidie te gebruiken voor de projecten van de integratiedienst. Hoe: Vanuit de integratiedienst wordt doorgaans projectmatig gewerkt. Door projectmatig te werken legt men samen met de deelnemers een traject af. Dat vergt veel begeleiding, maar werpt zeker vruchten af. De initiatieven van de integratiedienst zijn groepsinitiatieven met veel aandacht voor de noden van de deelnemers.
191
Door middel van de subsidies werd bijvoorbeeld een theaterstuk gemaakt door cliënten, samen met een professionele regisseur. Men lette erop dat de ‘acteurs’ zich goed voelden, gemotiveerd bleven… Het sociale aspect en het traject dat men aflegde, werd bewaakt. Tegelijk werkte men aan een kwaliteitsvolle voorstelling. Met de groep ging men ook regelmatig naar andere voorstellingen kijken, om op die manier ook de stap naar het culturele aanbod in de stad te vergemakkelijken. De opgezette projecten kennen een opvolging na afloop. Zo vermijdt men dat de deelnemers na afloop in het bekende ‘zwarte gat’ terechtkomen.
Resultaten: De individuele aanvragen van cliënten voor culturele activiteiten scoorden laag. Daaraan merkte men dat hoge drempels cultuurparticipatie in de weg staan. Doordat de integratiedienst op een laagdrempelige manier en op maat van de doelgroep, culturele en artistieke projecten organiseert en ondersteunt, werd dit gedeeltelijk opgevangen. De deelnemers van de projecten van de integratiedienst bloeien open. Ze hervinden hun zelfvertrouwen, zijn trots op wat ze presteren, komen terug ‘onder de mensen’…
IV. 5. 5. OCMW GENK (1) Waarom dit voorbeeld: In het OCMW van Genk had men extra aandacht voor het informeren en motiveren van de maatschappelijk werkers. Wat: In het OCMW van Genk vond men het belangrijk dat iedere maatschappelijk werker goed op de hoogte was van de mogelijkheden van de subsidie en de afgesproken werkwijze. Men wilde ook dat iedereen gemotiveerd was om cliënten aan te spreken. Er werd vertrokken vanuit de overtuiging dat de maatschappelijk werkers een traject dienen af te leggen met de cliënt: cliënten moeten worden gemotiveerd, ze moeten worden geholpen
192
bij het plannen en organiseren. Dat past ook in het principe van maatzorg waar het OCMW achter staat. Hoe: In eerste instantie werd er een ‘voorlichting’ gegeven aan de maatschappelijk werkers. Tijdens deze informatiesessie werd de maatregel toegelicht. In Genk is de werking van de sociale dienst gespreid over verschillende wijkcentra. Regelmatig werd de stand van zaken per wijkcentrum bekend gemaakt in het krantje van het OCMW. Zo zagen de maatschappelijk werkers hoeveel van het budget men al had besteed, en hoe het in de andere wijkcentra gesteld was. Dat stimuleerde hen om extra inspanningen te leveren. In het krantje werden geregeld ook succesverhalen opgenomen van maatschappelijk werkers die op een inventieve, efficiënte manier met de maatregel hadden gewerkt. Zo kwamen maatschappelijk werkers op ideeën van hoe ze de cliënt beter konden stimuleren en begeleiden. Resultaten: De meeste maarschappelijk werkers waren gemotiveerd om te investeren in de maatregel, dat was ook te merken aan de grote respons van cliënten.
IV. 5. 6. OCMW GENK (2) Waarom dit voorbeeld: In het OCMW van Genk wil men in de toekomst werken met prioriteiten gespreid over een jaar. Wat: In een volgende periode wil men werken met concrete actiepunten op jaarbasis. Dat moet gepland en op structurele wijze gebeuren.
193
Hoe: In de toekomst wil men in het OCMW van Genk het budget verdelen over concrete periodes en daar doelstellingen aan koppelen. Bijvoorbeeld: in het begin van het schooljaar een actie rond inschrijvingen in verenigingen, in de vakantie een actie rond uitstappen, tussendoor bijvoorbeeld een gezinsperiode, in de week van de sport een actie rond sportclubs… Resultaten: Men vermoedt dat het werk op deze manier overzichtelijker en hanteerbaarder wordt. De verdeling van de middelen kan zo ook op een minder subjectieve manier verlopen. Structuur en overzichtelijkheid kan ook motiverend werken voor de maatschappelijk assistenten. IV. 5. 7. OCMW MOL Waarom dit voorbeeld: In dit OCMW bestaat al langer een succesvolle ‘kaartenbank’. Wat: In het OCMW van Mol bestaat al tien jaar een ‘kaartenbank’, waardoor cliënten voor een klein prijsje kunnen genieten van het culturele en sportieve aanbod, zowel binnen de gemeente als daarbuiten. Hoe: De cultuurdienst informeert het OCMW over de optredens en activiteiten die plaats vinden. Per optreden worden er een aantal kaarten gereserveerd voor de kaartenbank van het OCMW. Ook via de sportdienst worden er kaarten opzij gelegd. Met de jeugddienst heeft men sinds kort eveneens een overeenkomst in verband met de Grabbelpas- en Swappasactiviteiten. Het blijft niet beperkt tot het aanbod in de eigen gemeente: er worden eveneens kaarten gereserveerd van organisaties in de omliggende dorpen. Het systeem is vaak bijgestuurd en aangepast en staat nu echt op punt. Hoe langer hoe meer mensen maken gebruik van
194
de kaartenbank. In alle informatiebladen van de gemeente vermeldt men regelmatig dat er een kaartenbank bestaat en dat, wanneer men denkt daarvoor in aanmerking te komen, men contact kan opnemen met het OCMW. Daarnaast doet mond-aan-mondreclame zijn werk. In het OCMW van Mol bestaat reeds jaren een armoedeoverleg (groepering van cliënten). Bij alle beslissingen in verband met de kaartenbank wordt de doelgroep via dit overleg betrokken. Resultaten: Het systeem van de kaartenbank werkt zeer goed. De cultuurdienst van de gemeente had ooit het idee om een vrijetijdspas te ontwikkelen. Dat idee is opgeborgen omdat het systeem van de kaartenbank succesvol is. Het aantal gebruikers blijft stijgen.
IV. 5. 8. OCMW SINT-TRUIDEN Waarom dit voorbeeld: De doelgroep werd op een originele wijze betrokken in de besluitvorming. Wat: De cliënten werden op een originele wijze geconsulteerd vooraleer men heeft bepaald waaraan men de subsidie zou besteden. Hoe: Er werd in eerste instantie een schriftelijke enquête georganiseerd bij de cliënten. Om de resultaten van de schriftelijke enquête samen te bespreken en om te zetten in een concreet actieplan, werden de cliënten die het formulier hadden teruggestuurd, uitgenodigd op een ontbijtvergadering. Twaalf cliënten gingen op de uitnodiging in. Samen met hen werd de besteding van de middelen besproken.
195
Resultaten: Er was een redelijk grote respons op de enquête en twaalf cliënten waren uiteindelijk aanwezig op de ontbijtvergadering. De enquêtes leverden veel interessante ideeën op. Na bespreking werd een gedeelte van deze ideeën uitgewerkt. Uit de enquête kwamen ook nog andere noden aan het licht: zo was er bijvoorbeeld een grote vraag naar computerlessen. Daar kan men in de toekomst aan werken.
IV. 5. 9. GIRL POWER (BRUSSEL) Waarom dit voorbeeld: Extra aandacht voor drempels bij sportparticipatie van maatschappelijk kwetsbare meisjes. Wat: Vanuit Buurtsport werd enkele jaren geleden in Brussel het project ‘Girl Power’ opgestart. Via dit project probeert men ook maatschappelijk kwetsbare, en vooral allochtone, meisjes aan het sporten te krijgen. Allochtone meisjes mogen van hun ouders meestal niet naar een gemengde sportclub. Maatschappelijk kwetsbare meisjes zijn doorgaans sowieso moeilijk te motiveren om op individuele basis te sporten. Hoe: Vanuit Buurtsport werd een personeelslid aangeworven om een sportprogramma samen te stellen voor de meisjes van de negen Brusselse ‘werkingen voor maatschappelijk kwetsbare kinderen en jongeren’ (WMKJ’s). Maandelijks is er een overleg met de begeleidsters van de meisjesgroepen van deze WMKJ’s. Het programma wordt samengesteld aan de hand van de vraag van de meisjes. Verschillende sporten kunnen aan bod komen. Sporadisch worden er ook grotere activiteiten zoals een avonturendag of een dag aan zee in het aanbod opgenomen. Het is de bedoeling dat de meisjes samen met hun groep of op individuele basis aan de activiteiten deelnemen. De kostprijs is zeer laag of gratis. Er wordt regelmatig geëvalueerd met alle betrokken actoren.
196
Resultaten: Het project kent een wisselend succes. Er is een vast groepje meisjes dat zeer regelmatig en met veel enthousiasme deelneemt aan de activiteiten. Tegelijk is het een voortdurend aandachtspunt om de meisjes te blijven motiveren. Het werken via de bestaande groepen verloopt goed, maar de drempel om op individuele basis deel te nemen, blijkt vaak nog te groot.
IV. 5. 10. DORPSHUIS ‘DE DUIZENDPOOT’ (RUPELMONDE) Waarom dit voorbeeld: Origineel sociaal-artistiek project. Wat: Dorpshuis De Duizendpoot is een OCMW-buurthuis, voornamelijk gericht op de bewoners van de oudste wijk in Rupelmonde. Deze buurt is gekend om de slechte huisvesting en mobiliteit, werkloosheid en een vereenzaamde en verouderde bevolking. Naar aanleiding van een projectoproep van ART23*34 werd enkele jaren geleden samen met de dorpsbewoners gewerkt aan een vlag voor het dorpshuis. Hoe: Vanuit de bezoekers van het buurthuis kwam het idee om een vlag te ontwerpen met daarop een duizendpoot, als mascotte voor het buurthuis. Bij de uitvoering van dit project werd rekening gehouden met ieders vaardigheden en mogelijkheden. Sommige bezoekers waren namelijk hoogbejaard. Twee leden van de bezoekersgroep begonnen met een aantal ontwerpen. Er werd een klein stikatelier ingericht en vervolgens kon men aan het werk. Ondertussen had de groep ook al een bezoek gebracht aan het museum voor heraldiek te Temse, waar meer uitleg verschaft werd over de betekenis en de samenstelling
34
ART23* is de benaming van de campagne die de Koning Boudewijnstichting samen met Kunst en Democratie voerde
vanaf 1996 tot 2000. In dat kader werden twee projectoproepen gelanceerd voor ‘initiatieven die een artistieke dimensie koppelen aan een proces van sociale integratie’.
197
van vlaggen en banieren. Ook het heemkundig museum van Hemiksem stond op het programma. Voor veel deelnemers waren dit de eerste stappen in een museum. Het resultaat werd plechtig onthuld tijdens een buurtfeest waar fanfare, pers, burgemeester, brandweer en een hele groep wijkbewoners en kijklustigen aanwezig waren. Resultaten: De deelnemers hebben zich met dit project echt overstegen. Ook de wijkbewoners, de begeleiding en de pers waren vol lof. De vlag heeft bovendien bijgedragen tot een positiever imago van deze kansarme buurt.
198
IV.
6.
ANDERE
GOOD-PRACTICES
(WALLONIË,
BRUSSEL,
BUITENLAND)
IV. 6. 1. STRAATTHEATER – OCMW VAN BERGEN Veertien maatschappelijk werksters van het OCMW van Bergen, die een permanente opleiding volgen in het kader van de culturele opdracht en de nieuwe missies die aan de OCMW’s werden toevertrouwd, hebben een voorstelling op touw gezet met de naam "Il faut imaginer Sisyphe heureux". Het gaat om actietheater waarvan de filosofie als volgt kan worden samengevat: "De klassenstrijd bestaat. De klassencultuur ook. En omdat er geen socialisme is zonder het volk, kan er ook geen volkscultuur zijn zonder het volk. Volkstheater wordt dus gemaakt door het volk, en is meer dan het theater waar de intellectuele elite het volk zou willen naartoe leiden, en dat het theater is van de "makers" die zichzelf beschouwen als de enige geloofwaardige en vernieuwende bron van theatercultuur. Actietheater moet enerzijds het tegengewicht vormen voor het monopolie van de cultuur van de intellectuele elites en zich anderzijds ook afzetten tegen de dictatuur van de op winst gerichte globalisten. Actietheater moet werk maken van de erkenning van de volkscultuur waarin eigenheid en potentieel aanwezig zijn. Het komt er dus op neer de esthetische bijzonderheden ervan te onthullen, bij te dragen tot het ontstaan en de evolutie ervan, zonder normen of referenties, maar als aanvulling op de politieke betekenis ervan". Concreet gaat het hoofdzakelijk om onafhankelijke voorstellingen die worden gecreëerd samen met niet-professionele groepen35.
IV. 6. 2. MAISON DES ARTS ET DU PATRIMOINE SOCIAL – OCMW VAN MORLANWELZ Dit "Huis van de kunsten en van het sociale erfgoed" werd opgericht in november 1994. Het is het uitvloeisel van een totaalproject voor herintegratie dat sinds 1989 in het 35
Zie: http://www.theatre-action.be/ciesta/tdr.htm
199
OCMW van Morlanwelz loopt en nog voortdurend evolueert. Binnen het project is een groep actief die werkt aan de maatschappelijke herintegratie van rechthebbenden op het leefloon. In juli 1993 hadden het OCMW en de pedagogische dienst van het Koninklijk Museum van Mariemont de vaste overtuiging dat geschiedenis en cultuur toegankelijk moeten zijn voor iedereen en niet voor een elite. Er werden bijeenkomsten georganiseerd binnen het Koninklijk Museum van Mariemont zelf. Na een theoretische uiteenzetting werd een praktische workshop gestart over een gekozen thema. Op die manier heeft elke deelnemer zijn eigen voorwerpen gemaakt (pottenbakken, email...). Gelijklopend met die activiteit nam de groep ook deel aan de uitwerking van het ‘algemeen verslag over de armoede’ (Koning Boudewijnstichting). Het verslag van de besprekingen die in dat verband werden gevoerd is te lezen in een brochure met de titel "Paroles et réflexions des bénéficiaires du minimex; voie des citoyens pour l'action sociale". Die reflectie heeft de mensen er beetje bij beetje van overtuigd dat men kan trachten zijn eigen bezigheid te creëren. Beide initiatieven gaven aanleiding tot het project van het Huis van de Kunsten en van het Sociale Erfgoed. Momenteel zijn er twaalf mensen bij dat project betrokken. Ze worden begeleid door een coördinator die is aangeduid door het OCMW van Morlanwelz en door vormingswerkers van de pedagogische dienst van het Koninklijk Museum van Mariemont. Zo kunnen ze 20 uur per week een theoretische opleiding volgen (kunstgeschiedenis, esthetische analyse...) evenals een praktische opleiding die gericht is op verschillende ambachtelijke technieken. De filosofie van het project berust in de eerste plaats bij de leefloners die het idee geopperd hebben. Daarnaast gebruikt het project cultuur als hulpmiddel om mensen te motiveren om bij te leren en ze het gevoel te geven één te zijn met hun streek, door een beroep te doen op hun manuele vaardigheden en hun analogisch denken om toegang te krijgen tot weten en kennis. Tot slot gaat het er eveneens om afstand te nemen van de traditionele vorm van de momenteel aangeboden banen, en dat in een streek waar werk steeds schaarser wordt en werkloosheid hen in de eerste plaats treft.
200
IV. 6. 3. CARTE DECLIC – OCMW VAN CHARLEROI Om te weten te komen welke personen betrokken waren bij de hulpverlening werd een aanvraagformulier opgesteld en naar de steunpunten verstuurd. Die staan namelijk het dichtste bij de gebruikers en zijn een onmisbare schakel zowel voor de kennis die maatschappelijk werkers hebben over de dossiers van de gebruikers, als voor het verspreiden van de informatie en het garanderen van de promotie van de activiteiten betreffende deze subsidie. Er werd eveneens een overeenkomst getekend met de schepen van cultuur van de stad Charleroi, en het OCMW heeft een brede waaier aan culturele activiteiten kunnen ontwikkelen, met daarnaast een systeem van gecentraliseerde tickets. De stad Charleroi beschikt inderdaad sinds enkele jaren over een systeem dat vergelijkbaar is met dat van Article 27, namelijk de 'carte Déclic'. Met deze kaart hebben gebruikers – voor 2,50 euro – toegang tot meerdere kwaliteitsvoorstellingen en -concerten in het Paleis voor Schone Kunsten van Charleroi. De kaart geeft ook gratis toegang tot alle gemeentelijke musea. Bovendien, en met de bedoeling het activiteitenaanbod en de verdeling en verkoop van de betreffende tickets te centraliseren, werd een dienst ingericht in Passage 45, elke woensdagnamiddag van 13.30 u. tot 16.00 u. Er werd gekozen voor die plaats omdat daar vele creatieve en culturele workshops doorgaan, waaraan al talrijke gebruikers deelnemen. Ook een telefonische dienst voor gebruikers werd ingevoerd, in de voormiddag, op de dienst voor socio-culturele participatie.
IV. 6.4. DE VZW ARTICLE 27 De vereniging Article 27 heeft een missie tot bewustmaking en wil alle soorten culturele manifestaties toegankelijker maken voor mensen die leven in moeilijke sociale en/of economische omstandigheden. De vereniging is sinds februari 1999 actief in Brussel, op initiatief van Isabelle Paternotte, actrice, en Roland Mahauden, directeur van het Théâtre de Poche. De activiteiten van de vzw zijn gebaseerd op een partnerschap met enerzijds een aantal diensten voor sociale hulpverlening – voor het bewustmaken van de gebruikers
201
– en anderzijds een aantal culturele instellingen voor het toegankelijk maken van hun aanbod. Gaandeweg heeft het project zich uitgebreid tot de gehele Franse Gemeenschap en blijft het aantal sociale en culturele partners voortdurend groeien, wat een bewijs is van het enthousiasme dat de actie teweegbrengt. Niet naar het theater gaan is niet altijd een financiële kwestie, maar kan ook het gevolg zijn van talrijke andere obstakels. Daarom werd eveneens een 'ambassadeursdienst' opgericht, waardoor gebruikers die dat wensen in groep naar het theater kunnen gaan, vergezeld van een vrijwillige acteur of actrice. Dat initiatief brengt de problematiek van de toegankelijkheid van cultuur voor iedereen, opnieuw onder de aandacht.
IV. 6. 5. 'BAR À SOUPE' – OCMW VAN CHIMAY Het OCMW van Chimay heeft voor al zijn activiteiten inzake sociale reclassering een aantal algemene doelstellingen vastgelegd: het nastreven van een multidimensionaal sociaal 'lidmaatschap'. De bedoeling is de activiteiten voor sociale reclassering te integreren in een partnerschap (vormingsinstellingen, IPPS, Forem, ALE, enz.). het werken via een algemene benadering van de persoon. Een persoon is namelijk meer dan alleen maar zijn financiële probleem of zijn huisvestingsprobleem. Men moet zich er van bewust zijn dat een gebrek aan sociale inpassing dikwijls een gevolg is van meerdere factoren. het bevorderen van de samenhang tussen de persoon en zijn activiteiten, en dus vermijden hem in een situatie van steeds terugkerende mislukking te plaatsen. De bedoeling is hem meer zelfvertrouwen te geven via kleine dagelijkse successen die ook moeten worden erkend. In dat kader werden twee projecten gestart: een workshop koken, met als bedoeling een soepbar te starten, en een workshop tuinieren.
202
De bedoeling van die workshops is mensen de kans te geven tot een evenwichtige voeding te komen zonder daarom hun voedingsbudget in gevaar te brengen. De workshop tuinieren wou ook aantonen welke voordelen schuilen in lokale mogelijkheden: ecologie, composteren, gezondheid, levenskwaliteit, enz. Daarnaast bood het project ook kansen tot sociale reclassering: in groep samenleven, samenwerken, iets realiseren. Met dat doel werd een stuk grond nabij Châlon in tweeën gedeeld. Elk gezin beschikte over een perceel van 8 op 5 meter. Er was ook een gemeenschappelijk gedeelte waarvan de opbrengst volledig aan de gezinnen toekwam. Als tegenprestatie aanvaardden die om dat stuk grond gezamenlijk te bewerken.
IV. 6. 6. VZW ATELIERS DE LA BANANE - BRUSSEL De vzw 'Ateliers de la Banane' is een centrum voor expressie en creativiteit, dat is gelegen in de rue du Métal in Sint-Gillis. Het is een atelier voor artistieke productie dat zich richt tot alle soorten mensen van alle leeftijden. De deelnemers ontwikkelen projecten in verschillende disciplines, er worden workshops georganiseerd evenals stages die worden begeleid door beeldend kunstenaars, schrijvers, muzikanten, acteurs (afhankelijk van het soort project). De volwassen deelnemers aan de workshops zijn deelnemende partij in de begeleiding van de projecten die hun worden aangeboden. Naast de workshops richten de 'Ateliers de la Banane' ook gemeenschappelijke tentoonstellingen en manifestaties in waarvoor ze de coördinatie verzorgen. Aan het ontstaan van het centrum staat Mariska Forrest, beeldend kunstenares en autodidacte, en al 25 jaar actief in de sector. Diverse projecten zagen al het daglicht, bijvoorbeeld Entre Mots. Dat project is een collectie van 10 boekjes die gedurende de maand april 2004 werden uitgegeven en worden verkocht in de boekhandels en in het 'Collectif Alpha' van Sint-Gillis. Het zijn kleine vierkante boekjes die een combinatie van geschreven tekst en afbeeldingen bevatten. Elk van de tien auteurs, volwassenen, geletterden en ongeletterden, met verschillende achtergrond, zijn al sinds zes jaar actief in de 'Ateliers de la Banane'. Schrijvers en beeldend kunstenaars hebben de mensen begeleid bij deze nieuwe ervaring, die kan worden beschouwd als het resultaat van een lange afgelegde weg. De collectie bewijst dat iedereen die dat wil in staat is kennis en deskundigheid te verwerven en zo zijn artistiek werk gepubliceerd kan zien.
203
Het project is onderdeel van de achtste 'polyptyque de la créativité', van de dienst voor permanente vorming en creativiteit van de Franse Gemeenschap. Samen met een groep deelnemers werd het project vanaf het begin gefilmd en de film is momenteel in voorbereiding.
IV. 6. 7. 'AGENDA CULTUREL' – OCMW VAN ANS Het OCMW van Ans organiseert, in samenwerking met het geïntegreerd sociaal plan (PSI - plan social intégré) van de Franse gemeenschap, een activiteit die de 'culturele agenda' wordt genoemd. Concreet is het zo dat een maatschappelijk werker van het OCMW het hele jaar door een aantal activiteiten, bezoeken of culturele manifestaties op touw zet. Om zoveel mogelijk succes te hebben bij de deelnemers begeleidt de maatschappelijk werker de groep persoonlijk bij de bezoeken en zorgt eveneens voor een gids. De culturele agenda is bedoeld voor alle mensen uit achtergestelde groepen. Aangezien de helft van dat publiek geen steun ontvangt van het OCMW, werd een overeenkomst gesloten met het PSI teneinde de kosten tussen beide instellingen te verdelen.
IV. 6. 8. VZW MIROIR VAGABOND: KUNST EN ARMOEDE IN LANDELIJKE GEBIEDEN Miroir Vagabond is een vzw die is ontstaan uit de wil van enkele mensen om de socioculturele actie in landelijke gebieden te ontwikkelen. Het verhaal van de vzw begint in 1981 met de oprichting van het buurthuis La Chenille, in Marche-en-Famenne, in de wijk La Fourche waar een vooral Turkse migrantenbevolking woont. Enkele jaren later ontmoet de stuwende groep achter het project een aantal mensen van de vzw 'Créan' (wat staat voor Création et Animation) uit Durbuy. Ze slaan de handen in elkaar voor het realiseren van hun missie, namelijk een sociale functie geven aan kunst, en kunst te beleven samen met een 'niet-publiek', dit wil zeggen met die mensen waarvan men a priori zegt dat ze niet in cultuur zijn geïnteresseerd. In 1995 ontstaat vanuit het buurthuis een AMO (Association d’aide en Milieu Ouvert) die de naam Mic-Ados krijgt.
204
Het is een hulpverleningsdienst voor jongeren in hun eigen omgeving, en in datzelfde jaar ontstaat Miroir Vagabond, als centrum voor expressie en creativiteit en organisme voor socio-professionele inschakeling. Miroir Vagabond werkt met kinderen, jongeren en volwassenen, en besteedt bijzondere aandacht aan personen die zich in een kwetsbare situatie bevinden. De projecten richten zich tot iedereen in de streek die wenst of aanvaardt dat ze worden aangesproken, bereikt, uitgedaagd of bevraagd. De communicatiemiddelen, de plaats waar de projecten doorgaan, de relationele netwerken variëren naargelang de specifieke groepen. Die gevarieerde aanpak staat toe te werken met bijzonder kwetsbare groepen en met geïsoleerde personen die afkomstig zijn uit diverse culturen en een verschillende moedertaal hebben, mensen die gewoonlijk worden 'geclassificeerd' als buiten de culturele en socio-culturele acties staande. Vanuit de overtuiging dat de landelijke gebieden heterogeen zijn op cultureel, sociaal en economisch gebied, dat ze multicultureel zijn, dus open voor de problemen van de wereld, wil Miroir Vagabond in en met deze 'smeltkroes van culturen’ leven. Het motto van de vereniging is het ontwikkelen van acties samen met de gewone bevolking, voor het bewerkstelligen van verandering, het bevorderen van actief en verantwoord burgerschap en het tot stand brengen van een ontmoeting tussen de verschillende sociale groepen.
IV. 6. 9. NETWERK 'CAPACITATION CITOYENNE' In Frankrijk is bij een aantal werkgroepen een bevraging aan de gang over de middelen die hun interventies en deelname aan de collectieve actie kunnen bevorderen en verbeteren. De vraag die ze zich stellen is de volgende: hoe zijn geïsoleerde personen beter in staat om met anderen samen te werken aan een maatschappelijk project? Het antwoord op die vraag ligt vervat in het begrip 'capacitation citoyenne', dit wil zeggen een methode waardoor mensen hun capaciteiten kunnen versterken en ontwikkelen om hun rol als burgers uit te oefenen. Uitgaande van dat begrip werden participatie- en vormingsdiensten bevraagd in Brazilië, Senegal en Frankrijk in het kader van een actiestudie. Die wou blootleggen wat, binnen de actiemodus van de aangeboden
205
opleidingen, bijdraagt tot het verbeteren van de capaciteiten van de deelnemers om hun persoonlijke focus om te zetten in betrokkenheid bij gezamenlijke projecten36.
IV. 6. 10. LIVING HERITAGE – KBS Living Heritage is een programma van de Koning Boudewijnstichting, dat tot doel heeft de ontwikkeling van lokale gemeenschappen te stimuleren via culturele hulpbronnen. Het programma wil de burgergemeenschap versterken en de individuele vaardigheden aanscherpen zodat mensen in Bulgarije, Macedonië, Bosnië-Herzegovina en Roemenië hun eigen situatie kunnen verbeteren. De lokale overheden worden aangespoord hun culturele of natuurlijke erfgoed tot de motor van een nieuwe dynamiek te maken De projecten doen een beroep op de inwoners, door middel van acties die worden bepaald afhankelijk van de noden en de lokale mogelijkheden. Ze ontstaan uit informele groepen die zich vormen rond een gemeenschappelijke doelstelling. In elk land geven de partners van de Koning Boudewijnstichting opleidingen en verstrekken ze methodologische steun. Living Heritage is gebaseerd op waarden die zijn gebaseerd op tien principes37 uit de praktijk van de culturele ontwikkeling (Matarasso, F., 2004).
36
Zie: Réseau Capacitation Citoyenne, Étude-action pour la formation des habitants à la gestion urbaine et sociale de la
ville, UNESCO, 2000. 37
Zie: http://www.living-heritage.org/english_kbf/about_us/lh_principles.asp
206
V. VOORSTELLEN EN AANBEVELINGEN
V.1. VOORAFGAANDE BEDENKINGEN V. 1. 1. TIJDSDRUK EN HOGE WERKLAST De periode waarin de omzendbrief werd verzonden, viel voor de OCMW’s niet op een gunstig tijdstip, namelijk vlak voor de vakantieperiode. Daardoor is men in meerdere OCMW’s pas laat in actie geschoten. Bovendien diende men erg snel te werken, aangezien in november reeds een tweede schijf moest worden aangevraagd. Deze factoren werkten gemakkelijkheids- en snelheidsoplossingen in de hand. Ook de hoge werkdruk waar OCMW’s al veel langer mee worden geconfronteerd is een belemmerende factor geweest.
V. 1. 2. LOKALE CONTEXT Vooraleer we overgaan tot de bemerkingen en aanbevelingen die volgen uit het onderzoek, is het goed even stil te staan bij de concrete context waarin de OCMW’s het afgelopen jaar hebben gewerkt. De omstandigheden verduidelijken voor een deel de besteding maar werpen ook een licht op de problemen die men heeft ondervonden. De context waarin een OCMW werkt is van grote invloed op de beslissingen die worden genomen, op de bestedingswijze van de subsidie, op de afbakening van de doelgroep, op de samenwerkingsverbanden, enzovoort. De overheid kan bijdragen tot het scheppen van de gunstige voorwaarden – een kader – waarin OCMW’s zo optimaal mogelijk kunnen werken met de middelen. In de beleidsaanbevelingen zijn het dan ook die elementen die we in de eerste plaats willen meegeven. In dezelfde context zijn er echter nog andere factoren die spelen en waar de overheid weinig of geen invloed op kan uitoefenen. Het is bij het uitstippelen van een beleid evenwel belangrijk met deze zaken rekening te houden. De sociale, economische en
207
geografische setting kunnen een invloed uitoefenen op de mogelijkheden die er zijn in de gemeente waarin een OCMW is ingebed. Wat nog meer doorweegt bij een dergelijke maatregel is ‘de cultuur’ die er heerst in een OCMW, de houding van de raad en de visie die al dan niet is uitgewerkt en al dan niet wordt gedragen door het hele team. Maatregelen worden beter geïmplementeerd en hebben een duurzamer karakter wanneer ze kunnen worden ingebed in een ruimer kader, in een ruimere visie. We merken dat deze subsidie perfect past binnen de visie van de OCMW’s die reeds volgens een ‘maatzorg-systeem’ werken en alle levensdomeinen van de cliënt benaderen. De ervaring, expertise en motivatie van de medewerkers van de OCMW’s zijn het afgelopen jaar uiteraard eveneens belangrijke factoren geweest. De afgelopen periode kan voor de meeste OCMW’s worden beschouwd als een ‘experimenteerperiode’. Men vertrok doorgaans van een onbeschreven blad. En zelfs in die OCMW’s waar al een zekere traditie bestond, moest evenzeer een parcours worden uitgestippeld. Er werd met wisselend succes volop geprobeerd en geëxperimenteerd. De ervaringen die daaruit zijn voortgekomen, kunnen de werking in de toekomst zeker op een positieve wijze beïnvloeden.
V. 2. VOORSTELLEN EN AANBEVELINGEN VOOR HET BELEID De onderzoeksresultaten geven ons interessante informatie op twee vlakken. Enerzijds is er informatie die nuttig kan zijn voor OCMW’s: goede praktijkvoorbeelden, methodieken, aandachtspunten, enzovoort. Anderzijds is er informatie die belangrijk is voor het beleid. Het gaat dan meer over de opmerkingen die vanuit de OCMW’s komen aangaande reglementering, noden en voorwaarden om optimaal te kunnen werken. In dit hoofdstuk geven we, samengevat in enkele thema’s, voorstellen en aanbevelingen voor het beleid. Per thema vindt u een korte uitleg, afsluitend worden de aanbevelingen onderlijnd weergegeven.
208
V. 2. 1. BENAMING SUBSIDIE Een eerste opmerking gaat over de klemtoon die momenteel vooral op culturele participatie werd gelegd in de communicatie over de maatregel. De maatregel werd door de geïnterviewden vaak ‘cultuursubsidie’ genoemd terwijl er in de praktijk van cliënten duidelijk meer individuele vragen kwamen op sportief vlak. Hoe men een maatregel benoemt, heeft een invloed op beeldvorming naar partners, het OCMW-personeel en cliënten. Samenvatting: Bij omschrijving van de subsidie moet er meer rekening worden gehouden met het sportieve luik, zodat voor iedereen onmiddellijk duidelijk is dat de subsidie ook voor sportparticipatie kan worden aangewend.
V. 2. 2. DE REGELGEVING
V. 2. 2. A. HET SUBSIDIEBEDRAG
De meeste OCMW’s hadden geen opmerkingen over het subsidiebedrag, noch over de verdeelsleutel waarop de subsidie was gebaseerd. De vaststelling dat een groot aantal OCMW’s geen tweede schijf heeft aangevraagd, of moeite had om het geld op te krijgen, kan de indruk wekken dat de subsidiebedragen te hoog waren. In de betreffende OCMW’s denkt men echter – met de ervaringen uit de vorige periode – efficiënter te kunnen werken naar de toekomst toe. Op die manier zal men dan eventueel wel het bedrag volledig kunnen besteden. Samenvatting: De verdeelsleutel die momenteel wordt gehanteerd voor het verdelen van de subsidies over de verschillende OCMW’s, is een goede verdeelsleutel die men bijgevolg ook in de toekomst kan blijven gebruiken.
209
V. 2. 2. B. TWEE SCHIJVEN
Het werken met twee schijven en een tussentijdse verantwoording bracht veel extra werk mee voor de OCMW’s. Vooral in de OCMW’s met een kleine personeelsbezetting werd daarover geklaagd en zou men liever het bedrag in één keer ontvangen. Het werken met twee schijven en een tussentijdse
verantwoording
werkte
in
praktijk
ook
makkelijkheids-
en
snelheidsoplossingen in de hand. Aan de andere kant bewijst een tussentijdse evaluatie ook haar nut. Een evaluatie stimuleert OCMW’s op het vlak van hun engagement. Tegelijk vermijdt men dat reële mogelijkheden alsmaar worden uitgesteld. Het werken met twee schijven en een tussentijdse verantwoording kan, zeker in deze experimenteerperiode een prikkel betekenen om de zaken sneller en beter op te starten. Een andere opmerking betreft de onduidelijkheid over de besteding binnen de opgelegde termijnen: moest het geld bijvoorbeeld al effectief besteed zijn voor de aanvraag van de tweede schijf, of diende de besteding daarentegen enkel te zijn gepland? Een belangrijke opmerking is dat de beslissing inzake de toekenning van de tweede schijf, zeer lang op zich liet wachten. In een aantal OCMW’s heeft men daardoor initiatieven moeten stopzetten. Cliënten waren daar uiteraard de dupe van. De onzekerheid over de toekenning van de tweede schijf werkte ook niet bevorderlijk om acties te plannen in de tweede periode. Samenvatting: De OCMW’s werken liever niet met twee schijven en een tussentijdse verantwoording. Deze werkwijze kan wel nuttig zijn maar er moet in ieder geval worden nagedacht over een manier die zo weinig mogelijk tijds- en werkdruk legt op OCMW’s. De voorwaarden en termijnen verbonden aan het aanvragen van de tweede schijf, moeten duidelijker geformuleerd worden. De goedkeuring en uitbetaling van de tweede schijf moet vlotter verlopen. Continuïteit werkt motiverend en stimulerend.
210
V. 2. 2. C. VERDEELSLEUTEL VOOR CLIËNTEN
In nagenoeg alle OCMW’s stond men achter de filosofie dat cliënten ook een gedeelte zelf moesten betalen. Een opmerking daarbij was dat in de meeste OCMW’s een verdeelsleutel werd gekozen die vervolgens zeer strikt en zonder uitzondering werd toegepast. Voor sommige cliënten – vooral bijvoorbeeld grote gezinnen – creëerde de verdeelsleutel zo opnieuw een te grote drempel. Samenvatting: Een verdeelsleutel voor cliënten is een goede zaak. Flexibiliteit daarin is evenwel noodzakelijk. Er moet duidelijk worden aangegeven dat er uitzonderingen kunnen worden gemaakt voor cliënten waarvoor de eigen bijdrage een nog te grote financiële drempel vormt.
V. 2 .2. D. DE DOELGROEP
Het feit dat enkel OCMW-cliënten – in de ruime zin van het woord – gebruik konden maken van de maatregel, heeft in de praktijk voor een aantal problemen gezorgd: De beperking tot reeds gekende cliënten maakte het in praktijk moeilijk om structureel te werken via de partners in de gemeente. Het werken via bemiddelaars – in jeugd- en sportverenigingen bijvoorbeeld – voor de aanvraag van cofinanciering, maakte het moeilijk om zich exclusief tot reeds gekende cliënten te limiteren. Projecten waarin men een sociale mix wil bereiken – weliswaar met extra aandacht voor de kansarme deelnemers – in plaats van geïsoleerd – categoriaal – met een groep cliënten te werken, hebben als grote meerwaarde dat op die manier de maatschappelijke integratie letterlijk kan worden bevorderd. Omwille van de restrictie tot cliënten die door het KB werd opgelegd, was het moeilijk voor de OCMW’s om een oplossing te zoeken bij het aangaan van partnerschappen in die zin. Het
211
samenwerken met initiatieven die een sociale mix vooropstellen, werd zo niet gestimuleerd. Ook het cofinancieren van initiatieven, die werken met bijvoorbeeld bewoners van een kansarme buurt die niet allemaal behoren tot het OCMW-cliënteel, werd sterk bemoeilijkt. Vanuit een aantal OCMW’s kwam de opmerking dat er vele niet-cliënten zijn waarvan de situatie vergelijkbaar is met die van gekende cliënten en die nergens terecht kunnen. Aanvragen van kansarmen die hadden gehoord over de maatregel moesten negatief worden beantwoord terwijl het geld vaak amper op raakte. Er werd zelfs een brief gestuurd vanuit een vrouwengroep waar armen het woord nemen – in casu De Keeting in Mechelen – die deze situatie aanklaagt en vraagt om ook de participatie van niet-cliënten die het moeilijk hebben, mogelijk te maken. Samenvatting: Het is begrijpelijk dat de subsidies in de eerste plaats moeten toekomen aan OCMWcliënten. De regelgeving dient tegelijk toe te laten dat ook andere personen met een laag inkomen – en hun kinderen – de kans krijgen om te participeren.
V. 2. 2. E. EENMALIGHEID38 VAN DE MAATREGEL
Op de eenmaligheid van de maatregel is bijzonder veel kritiek gekomen. De eenmaligheid van de subsidie beïnvloedde ook in grote mate de keuzes die op het werkveld werden gemaakt. Zo heeft men er in verschillende OCMW’s voor gekozen om bestaande zaken te financieren met de nieuwe middelen omdat men het zinloos vond om voor één jaar
38
Het oorspronkelijke KB was voor één jaar van kracht. Ondertussen is er een nieuw KB in de maak dat voor een periode
van één jaar zal gelden.
212
nieuwe initiatieven/partnerschappen op te zetten en deze dan het volgende jaar weer te moeten stopzetten. Men was bang tijdelijk voordelen toe te kennen en deze achteraf te moeten schrappen. Men wilde de cliënten niet teleurstellen. Uit de praktijk blijkt zeer duidelijk dat het toeleiden van cliënten veel meer inhoudt dan enkel het wegnemen van de financiële drempel. Structureel en duurzaam werken op een lange termijn, zijn bijna voorwaarden om mensen te bereiken die nog niet de gewoonte hebben om te participeren. Ook het sensibiliseren van de andere actoren en het aangaan van nieuwe vormen van samenwerking in de gemeente, veronderstellen een langetermijnproces. Daarom is het ook zo belangrijk dat de middelen gecontinueerd worden. Enkele geïnterviewden haalden aan dat de eenmaligheid van de maatregel ook effect had op de cliënten. Voorbeeld 1: een vrouw die weigerde haar kinderen in te schrijven in een club omdat ze vreesde dat het geld er het jaar nadien niet meer zou zijn. Voorbeeld 2: de deelnemers van een creatief atelier dat met de subsidies werd opgestart, wilden een brief schrijven naar de minister met de vraag om de maatregel te continueren. De opgestarte projecten zijn voor cliënten vaak de enige bron van ontspanning, sociaal contact en ontplooiing. Het wegvallen daarvan heeft zware consequenties. Samenvatting: De subsidies zouden structureel moeten zijn om echt optimaal te kunnen worden gebruikt. Ook naar cliënten toe is de onzekerheid pijnlijk. Wanneer mensen recht hebben op participatie, dan moet men dat recht op een structurele manier realiseren en mogelijk maken.
213
V. 2. 2. F. DUIDELIJKHEID
De drie opties die in de omzendbrief werden omschreven, waren niet even duidelijk en omvatten niet alle mogelijkheden. In een aantal OCMW’s werden bijvoorbeeld krantenabonnementen aangekocht voor de wachtzaal van het OCMW of voor de gemeenschappelijke ruimte in het rustoord. Deze mogelijkheid stond niet in de omzendbrief maar werd na telefonisch contact met de administratie wel toegelaten. Ook de kosten van onderzoek naar bijvoorbeeld drempels die kansarmen ondervinden in hun participatie, vielen buiten de drie opties die het KB aangaf. Vooral de derde bestedingswijze die het KB voorzag, met name het financieren van initiatieven door en voor de doelgroep, werd niet overal correct begrepen. Zelfs na telefonisch contact met de administratie bleef hierover vaak onduidelijkheid. Er bestond eveneens onduidelijkheid met betrekking tot de twee termijnen en de gevraagde verantwoordingsstukken. Samenvatting: De mogelijke bestedingsvormen die in het KB worden bepaald, dienen te worden uitgebreid en verfijnd naar een volgende periode toe. Informatie vanuit het KB en de omzendbrieven moet duidelijk zijn.
V. 2. 3. SAMENWERKINGSVERBANDEN Samenwerking in het kader van deze subsidie kan verschillende vormen aannemen: overleg, bevraging, cofinanciering, het samen met andere partners opzetten van initiatieven, toeleiden tot een aanbod, sensibiliseren van partners, het maken van afspraken, vragen inzake prijsverlaging, vragen om hulp/ondersteuning…
214
Samenwerking betekent meer dan louter financiële ondersteuning. Goede afspraken, evaluaties en een echte betrokkenheid van alle partijen blijken opportuun om misverstanden en negatieve ervaringen te voorkomen. Dat alles brengt met zich mee dat duurzame samenwerking een grote tijds- en personeelsinvestering vraagt. In de OCMW’s waar reeds goede samenwerkingsverbanden met de andere gemeentelijke actoren bestonden, sprak men over de vele positieve effecten die verbonden zijn aan samenwerking: minder werk, betere toeleiding, grotere respons, minder tijdverlies, gestructureerder werk, vermijden van parallelle circuits, aanvullend werken, delen van expertise en van verantwoordelijkheid… In die OCMW’s waar er nog geen traditie van samenwerking bestond, zien we echter dat er weinig geïnvesteerd werd in het zoeken naar partners. Een andere bedenking vanuit het onderzoek is dat het boeiend kan zijn om ook de intergemeentelijke
samenwerking
te
stimuleren.
De
‘projectverantwoordelijken’
sporadisch bij elkaar brengen kan uitwisseling van ervaringen en expertise vergemakkelijken en kan enthousiasmerend werken. Op die manier kunnen er ook grotere projecten worden opgezet die de gemeentegrenzen overschrijden. Dat laatste is vooral interessant voor de kleinere gemeenten. Samenvatting: Vanuit het beleid moeten samenwerkingsverbanden binnen de gemeente worden aangemoedigd. Ook intergemeentelijke samenwerking moet worden bevorderd.
V. 2. 4. OMKADERING Een veel voorkomende opmerking is het gebrek aan omkadering. In vele OCMW’s was er geen traditie op het vlak van participatiebevorderend werken. Er werd vaak met veel
215
enthousiasme gestart maar men bleef gedemotiveerd achter wanneer de gehanteerde werkwijze geen vruchten afwierp. Een opmerking vanuit een OCMW in die zin: “Een bloemlezing van goede initiatieven zou al kunnen helpen. Nu zijn er vele teamvergaderingen geweest enkel al omtrent de vraag ‘Wat zouden we kunnen doen?’ Als men al op voorhand had geweten wat er op andere plaatsen gebeurde, als men op die manier al wat inspiratie had kunnen opdoen, dan had men toch tijd kunnen winnen.” Een andere geïnterviewde suggereerde dat het interessant kan zijn om een aantal OCMW’s samen te brengen in het kader van deze maatregel (bijvoorbeeld per provincie) met de bedoeling ideeën uit te wisselen en elkaar te motiveren. Er werd sporadisch zelfs gevraagd naar een soort ‘handleiding’. De meeste OCMW’s hadden geen ervaring, laat staan deskundigheid in het werken aan sociale/sportieve/culturele participatie van cliënten. Daardoor ging er veel tijd verloren naar het zoeken van een goede invulling. Bovendien merken we dat men vaak dezelfde fouten heeft gemaakt omwille van dit gebrek aan expertise. Samenvatting: Het gebrek aan deskundigheid binnen de OCMW’s kan deels worden verholpen door de samenwerking met andere gemeentelijke actoren aan te moedigen, en op die manier de in de gemeente aanwezige expertise te ontsluiten. Vanuit het beleid kan ook intergemeentelijk overleg tussen projectverantwoordelijken worden gestimuleerd. Op die manier kunnen ervaringen worden uitgewisseld en kan men elkaar enthousiasmeren. Intercommunaal overleg kan ook een opstap betekenen naar echte samenwerkingsverbanden, bijvoorbeeld voor de organisatie van grotere initiatieven die de gemeentegrenzen overschrijden. Daarnaast blijft er nood aan een opbouw van deskundigheid binnen de OCMW’s. ‘Een praktische gids’ (met goede praktijkvoorbeelden, een stappenplan…) kan daarbij een hulp zijn. Ook andere vormingsmethodieken zijn een optie.
216
V. 2. 5. PERSONEEL Uit de praktijk werd duidelijk dat het enkel wegnemen van de financiële drempel niet voldoende
is
om
cliënten
aan
te
moedigen
te
participeren
aan
het
sociaal/cultureel/sportief aanbod. Voor personen die in het verleden reeds actief waren op die vlakken, verliep de toeleiding makkelijker, evenals voor de kinderen. Om ook de meest kwetsbaren te bereiken is er echter een intensieve toeleiding en begeleiding nodig. Dat kost veel werk, tijd en energie. Ook het opzetten van overleg en samenwerking is tijds- en arbeidsintensief. Een regelmatig weerkerende opmerking is dat er in de OCMW’s een onevenwicht is tussen enerzijds de grote werklast en anderzijds het tekort aan personeel. Hoe positief men ook staat tegenover de maatregel, het blijft moeilijk om al het extra werk dat daarbij komt kijken door het huidige personeel te laten uitvoeren. In meerdere OCMW’s werd er dan ook voor gepleit een beperkt deel van de subsidies te voorzien voor personeelskost. Ook in de OCMW’s in grotere gemeenten of steden waar men iemand heeft kunnen vrijstellen om werk te maken van de maatregel, haalde men aan dat al de initiatieven niet mogelijk zouden zijn geweest indien men niemand had kunnen vrijstellen voor de omkadering. In kleinere gemeenten – en zeker niet enkel daar – kon men echter niet zomaar iemand vrijstellen om zich hier op toe te leggen. In één OCMW werd er via artikel 60 een personeelskracht aangeworven om de maatregel uit te werken en te coördineren. Het is echter niet vanzelfsprekend om op die manier iemand te vinden die voldoende gekwalificeerd is. Samenvatting: De subsidies zouden in beperkte mate ook in de kosten voor het aanstellen van personeel moeten voorzien. Voor de kleinere OCMW’s zou men eventueel intergemeentelijk iemand kunnen aanstellen.
217
V. 3. VOORSTELLEN EN AANBEVELINGEN VOOR DE PRAKTIJK
V. 3. 1. INLEIDING We gaven reeds voorstellen en aanbevelingen voor het beleid. De overheid kan dan ook bijdragen aan het scheppen van de nodige voorwaarden, een kader waarbinnen men de maatregel in de OCMW’s efficiënter kan aanwenden. Binnen het door de overheid gestelde kader en de opgelegde regelgeving, zijn het de OCMW’s die uiteindelijk zelf acties moeten ondernemen, beslissingen moeten nemen, de maatregel moeten communiceren, personeel en cliënten moeten motiveren. Momenteel ontbreekt het in de meeste OCMW’s aan de nodige expertise om doelgericht en efficiënt met de subsidies aan de slag te gaan. Vandaar ook de grote vraag naar ondersteuning, omkadering en deskundigheidsbevordering. De inventaris die werd opgesteld aan de hand van de tussentijdse rapporten, maar vooral de interviews die in de Vlaamse, Waalse en Brusselse OCMW’s werden afgenomen, geven ons een beeld van de knelpunten binnen de OCMW’s die efficiëntie in de weg staan. Ze leveren ons eveneens boeiende informatie over werkmethodes die in de praktijk vruchten blijken af te werpen. Deze informatiebron, versterkt met bevindingen uit het colloquium en uit andere onderzoeken, levert ons een reeks aanbevelingen voor de praktijk. Deze vindt u hieronder terug, gegroepeerd per thema. Na ieder thema worden de aanbevelingen onderlijnd weergegeven.
218
V. 3. 2. VOORSTELLEN EN AANBEVELINGEN VOOR DE PRAKTIJK
V. 3. 2. A. BESLUITVORMING: WIE EN HOE?
In de ideale situatie is iedereen van de sociale dienst en elke maatschappelijk assistent betrokken bij het opstellen van een intern reglement. In de praktijk is dat vaak niet haalbaar, zeker niet in de grotere OCMW’s met een enorme personeelsbezetting. Een belangrijk aandachtspunt is evenwel dat het reglement wordt opgesteld en opgevolgd door personen die niet te ver van de praktijk staan, die voeling hebben met de leefwereld en de noden van de OCMW-cliënten. Wanneer de noden van de cliënt niet gekend zijn, kan een bevraging van de doelgroep hier verduidelijking brengen. Wanneer interne deskundigheid ontbreekt, kan het betrekken van partners in de gemeente die wel over de nodige expertise beschikken, uitkomst bieden. Het is noodzakelijk dat het OCMW-bestuur vertrouwen heeft in zijn personeel, en de nodige ruimte laat voor experiment. Dat werkt motiverend en stimuleert het creatief zoeken naar efficiënte keuzes. Samenvatting: Een bottom-up benadering wordt aangeraden. Het reglement moet worden opgesteld en opgevolgd door personen die voeling hebben met de leefwereld en de noden van de OCMW-cliënten. Wanneer de noden van de cliënt niet gekend zijn, is een bevraging van de doelgroep aangewezen. Bij gebrek aan expertise kan het betrekken van partners in de gemeente uitkomst bieden. Het is noodzakelijk dat het OCMW-bestuur vertrouwen heeft in het personeel, en de nodige ruimte laat voor experimenteren.
219
V. 3. 2 .B. HET BELANG VAN VISIE
In de ideale situatie is de subsidie een aanvulling van het bestaande hulpverlenings- en begeleidingskader van de OCMW’s. Deze maatregel kan niet naast de bestaande begeleiding staan, maar maakt er wezenlijk deel van uit. OCMW’s die vertrouwd zijn met ‘zorgverbredend werken’ hebben reeds ervaring in het begeleiden van de cliënt op al z’n levensdomeinen en zien de extra middelen als een stimulans, als een kans om deze zorgverbreding beter waar te maken. OCMW’s met een duidelijke visie en duidelijke objectieven, kunnen de maatregel inpassen binnen dat ruimer kader dat al bestaat. Dat maakt interne verantwoording en motivatie van de werknemers, en daardoor ook het efficiënt werken, eenvoudiger, meer voor de hand liggend. Waar een dergelijk kader nog niet bestaat, is het moeilijker werken. De subsidie wordt dan gezien als een extra taak, extra werk, extra investering, naast en los van de kernopdrachten van een OCMW. Het is belangrijk om toch een minimaal kader te scheppen waarbinnen de maatregel zin en verantwoording krijgt. Werken binnen een gedeelde en gedragen visie vereenvoudigt het nemen van beslissingen met betrekking tot de subsidie. In geval van consensus op vlak van visie worden grote discussies vermeden en probleemsituaties makkelijker op te lossen. Door een gedeelde visie kan men bovendien doelgerichter en efficiënter werken. Samenvatting: In de ideale situatie ligt de subsidie in het verlengde van het bestaande hulpverleningsen begeleidingskader van een OCMW. Deze maatregel kan niet naast de bestaande begeleiding staan, maar maakt er wezenlijk deel van uit. OCMW’s met een duidelijke visie, kunnen de maatregel inpassen binnen dat bestaande kader. Dat vereenvoudigt het efficiënt werken. Waar een dergelijk kader nog niet bestaat, is het moeilijker werken. De subsidie wordt dan gezien als een extra taak, extra werk, extra investering, naast en los van de kernopdrachten van een OCMW. Het is belangrijk om toch een minimaal kader te scheppen waarbinnen de maatregel zin en verantwoording verkrijgt, zowel voor interne als externe medewerkers.
220
V. 3. 2. C. DELEN VAN DESKUNDIGHEID EN EXPERTISE
In de OCMW’s klaagt men over een gebrek aan deskundigheid en expertise. In de meeste gemeenten zijn er echter diensten, organisaties, verenigingen aanwezig die wel over de nodige deskundigheid beschikken. Er moet meer worden samengewerkt zodat deze expertise kan worden ontsloten en gedeeld. Men kan samenwerken met de actoren die binnen de gemeente actief zijn, maar zeker ook met andere OCMW’s. Men kan veel leren uit mekaars ervaringen en ideeën opdoen voor de toekomst. Het voortbouwen op de expertise van andere actoren is een waardevolle piste, maar tegelijk moet er een minimale deskundigheid zijn binnen de OCMW’s. Samenvatting: OCMW’s moeten gebruik maken van de deskundigheid van andere gemeentelijke actoren. Ook expertise vanuit andere OCMW’s kan worden aangewend. Tegelijk is er deskundigheidsopbouw binnen de OCMW’s nodig.
V. 3. 2. D SAMENWERKING
Samenwerking in het kader van deze subsidie kan verschillende vormen aannemen. Openheid en goodwill zijn sleutelwoorden in het samenwerken. Hier is niet enkel een taak weggelegd voor de OCMW’s, ook de potentiële partners hebben hierin een belangrijk aandeel. Het belang en de meerwaarde van samenwerkingsverbanden en partnerschappen in het kader van deze subsidie kan niet te vaak worden benadrukt. Door samenwerking kan men meer structureel werken, kan expertise worden gedeeld, verloopt de toeleiding efficiënter, kunnen parallelle circuits worden vermeden…
221
Samenwerking overstijgt het puur financieel ondersteunen van een organisatie die zich toevallig aandient. Het doelgericht kiezen van partners, het maken van goede afspraken, evalueren, echte betrokkenheid van alle partijen installeren… zijn opportuun om misverstanden en negatieve ervaringen te vermijden. We gaan later dieper in op het belang van een ‘planmatige’ aanpak. Samenvatting: De OCMW’s zouden meer moeten samenwerken en partnerschappen opzetten in het kader van de subsidie. Op die manier kan men meer structureel werken, kan expertise worden gedeeld, verloopt de toeleiding efficiënter en kunnen parallelle circuits worden vermeden. Samenwerking dient meer te zijn dan het louter financieel ondersteunen van een organisatie die zich toevallig aandient. Planmatig werken is een sleutelwoord.
V. 3. 2. E. DOELGROEP
In de meeste OCMW’s richtte men zich prioritair tot de kinderen van cliënten. Enerzijds is deze doelgroep makkelijker toe te leiden en anderzijds wordt participatie voor kinderen omwille van verschillende redenen als zeer belangrijk beschouwd. Het stimuleren van participatie van kinderen van cliënten is voor de meeste OCMW’s ook niet nieuw. Uiteraard is er niets mis met de aflijning van deze specifieke doelgroep. We vinden het wel belangrijk dat een doelgroepafbakening gebeurt aan de hand van de objectieve noden die er in de betreffende gemeente zijn. Welke doelgroepen participeren het minste? Voor welke doelgroepen bestaan er nog geen, of weinig, initiatieven? Dit voorbereidend denkwerk kan samen met andere partners in de gemeente gebeuren. Het werken via de op deze wijze afgebakende doelgroepen is een goede zaak, maar mag op zijn beurt niet resulteren in een bijkomende uitsluiting.
222
Uit de praktijk blijkt bovendien dat het streng afbakenen van de doelgroep heeft geleid tot een zeer kleine respons. Hoe ruimer de doelgroep wordt omschreven, hoe meer gebruikers effectief participeren. Tenslotte merken we op dat het werken via een bestaande groepering van cliënten of via een dienst waar de cliënten samenkomen, bij voorbaat een aantal drempels wegneemt en op die manier een goede opstap kan zijn om van daaruit de participatie te organiseren Bijvoorbeeld: cliënten die gebruik maken van het sociaal restaurant of cliënten die gegroepeerd zijn in een cliëntenoverleg. Samenvatting: De doelgroepafbakening dient te gebeuren op basis van de reële noden in de betreffende gemeente. Dit voorbereidend werk kan samen met andere partners in de gemeente gebeuren. Het afbakenen van prioritaire doelgroepen mag geen bijkomende uitsluiting creëren. Het zeer eng afbakenen van de doelgroep moet men vermijden. Het zich richten tot bestaande groeperingen waar de OCMW-cliënten deel van uitmaken, kan een goede piste zijn.
V. 3. 2. F. ACTIVITEITEN, INITIATIEVEN, PROJECTEN
Bij het bepalen van de activiteiten en initiatieven die in aanmerking komen voor de subsidie, is het van belang willekeur en makkelijkheidsoplossingen te vermijden. De acties zouden moeten kaderen in een ‘plan’. Optimaal is om de beginsituatie in kaart te brengen: wat zijn de noden, wie is er actief in de gemeente, wie zijn de mogelijke partners, bestaan er initiatieven voor de doelgroep die we kunnen ondersteunen… Een volgende stap is het duidelijk formuleren van doelstellingen en de vertaling ervan in een actieplan. Na evaluatie moet bijsturing mogelijk blijven. De activiteiten, initiatieven en projecten die men wil ondersteunen of ondernemen, zijn bij voorkeur opgenomen in een dergelijk actieplan.
223
Later gaan we dieper in op de planmatige opbouw, een aspect dat in de praktijk van afgelopen periode grotendeels ontbreekt. Bij de selectie van activiteiten en initiatieven is het eveneens belangrijk om te vertrekken vanuit de doelgroep en niet te veel items uit te sluiten. Dat geldt vooral voor de individuele aanvragen van cliënten. Het in de plaats van cliënten bepalen wat waardevolle vormen van participatie zijn, creëert bijkomende drempels en is steeds subjectief. Het KB is erg ruim in de omschrijving van voor cofinanciering in aanmerking komende initiatieven. Men kan deze opties maar beter ruim invullen. Wanneer men begint met het afkeuren van aanvragen van cliënten, wordt het soms moeilijk om de grens te trekken. In de praktijk merkten we bovendien dat een enge omschrijving van de mogelijkheden een kleine respons tot gevolg had. Voor de derde optie die het KB geeft en/of voor het samenwerken met andere organisaties, is het wel opportuun om op voorhand zeer duidelijk te stellen wat men belangrijke zaken vindt, waarom men daar zo over denkt en wat de afspraken daaromtrent zijn. In met partners opgezette initiatieven of projecten wordt er bij voorkeur rekening gehouden met bepaalde criteria zoals bijvoorbeeld duurzaamheid, vernieuwing, diversiteit, betrokkenheid van de doelgroep, emanciperend karakter, lage drempel… In projecten en initiatieven die eenmalige participatie overstijgen, kan namelijk een proces worden afgelegd met de deelnemers en kan men bijgevolg echt iets op gang brengen bij de cliënten. Initiatieven waar de cliënten onder gelijkgestemden kunnen samen komen en een aanbod op maat krijgen, blijken soms de enige manier om hen te laten participeren. Dat geldt vooral voor die categorie van cliënten die in het verleden nog op geen enkele manier op sociaal, cultureel of sportief vlak actief was. Dat blijkt ook uit gesprekken met cliënten. Doorstroming naar het reguliere circuit blijft voor hen meestal te moeilijk. Om op maat van deze doelgroep te kunnen werken, is samenwerking met organisaties uit de buurt die ervaren zijn in het laagdrempelig werken vaak aangewezen.
224
Een laatste opmerking met betrekking tot de selectie en de opbouw van activiteiten en projecten: uit de praktijk blijkt dat, wanneer men als eerste activiteit een grootschalig en uitgesproken laagdrempelige activiteit organiseert, de respons groot is. Deze instapformule vergemakkelijkt bovendien de toekomstige deelname. Samenvatting: Activiteiten, initiatieven, projecten die men subsidieert, mogen niet uit willekeur worden gekozen. Alles dient te kaderen binnen een ‘plan’. Bij het bepalen van voor cofinanciering in aanmerking komende zaken, is het belangrijk te vertrekken vanuit de doelgroep, en niet te veel op voorhand uit te sluiten vanuit waardeoordelen. Men kan de eerste twee mogelijkheden die het KB geeft, met name de individuele aanvragen, best zo ruim mogelijk interpreteren. Voor de derde optie die het KB geeft en/of voor het samenwerken met andere organisaties, is het wel opportuun op voorhand zeer duidelijk te stellen wat men belangrijke criteria vindt (en waarom) en wat de afspraken daaromtrent zijn. Een aanbod op maat is soms de enige manier om de meest kansarme cliënten te bereiken. Daarvoor kan een OCMW samenwerken met andere partners in de gemeente. Als eerste activiteit een grootschalig en uitgesproken toegankelijk initiatief organiseren, vergemakkelijkt de opstap voor toekomstige deelname.
V. 3. 2. G. COMMUNICATIE OVER DE MAATREGEL
Om het bestaan van de subsidie en haar mogelijkheden bekend te maken, is er communicatie nodig op meerdere niveaus. In de eerste plaats dient het OCMW de eigen medewerkers en diensten op de hoogte te brengen. Daarnaast moeten de cliënten weten wat de nieuwe mogelijkheden zijn. Ten derde kan de maatregel ook aan andere actoren in de gemeente worden gecommuniceerd. Een goede interne communicatie is essentieel. Het is vooral belangrijk dat de maatschappelijk werkers allemaal overtuigd zijn van de meerwaarde van de maatregel en
225
weten hoe ze ermee kunnen omgaan. Het zijn uiteindelijk zij die de cliënten moeten stimuleren om er gebruik van te maken. In de communicatie naar cliënten blijkt het louter versturen van een brief/folder weinig of niet efficiënt. Een brief kan wel als kennisgeving, maar dan gecombineerd met andere communicatiekanalen. Bovendien dient de schriftelijke communicatie op maat van de doelgroep te zijn. Men moet er steeds voor zorgen dat de communicatie duidelijk en volledig is. De communicatie naar cliënten gaat verder dan het louter informeren. Hier is een grote taak weggelegd voor de maatschappelijk assistenten. Cliënten moeten echt worden gestimuleerd om hun interesses te exploreren en moeten worden begeleid in het hele proces. Toeleiding kan ook via andere actoren in de gemeente gebeuren: buurtwerkers, jeugdwerkers, bejaardenhelpers, leerkrachten… kunnen de cliënten wijzen op het bestaan van de subsidie. Een voorwaarde voor toeleiding via derden is dat deze actoren een zeer duidelijk beeld hebben van de in aanmerking komende doelgroep(en) en op de hoogte zijn van de subsidiemogelijkheden. Op die manier kan men misverstanden en foute verwachtingen voorkomen. Samenvatting: Om het bestaan van de subsidie en de mogelijkheden bekend te maken, is er communicatie nodig op meerdere niveaus. In de eerste plaats dient het OCMW de eigen medewerkers en diensten op de hoogte te brengen. Het is erg belangrijk dat iedere medewerker goed geïnformeerd is, achter de filosofie van de maatregel staat en weet wat er van hem/haar wordt verwacht. (Interne communicatie) Daarnaast moeten ook de cliënten weten op welke manier ze van de subsidie gebruik kunnen maken. Schriftelijke bekendmaking van de maatregel volstaat niet. Er is echte aanmoediging en stimulering nodig, evenals een begeleiding in het proces. (Externe communicatie) Toeleiding kan ook via andere actoren in de gemeente verlopen. Deze partners
226
dienen correcte informatie te ontvangen. (Externe communicatie)
V. 3. 2. H. OPVOLGING
Vooral uit gesprekken met enkele cliënten blijkt dat opvolging een groot aandachtspunt moet zijn voor de OCMW’s en voor de partners waarmee het OCMW samenwerkt. We spreken dan vooral over de derde bestedingsvorm die het KB voorziet. Cliënten die deelnemen aan een project halen daar vaak veel zelfrespect uit, ze komen weer onder de mensen en hebben een zinvolle bezigheid. Wanneer het project stopt staan ze echter weer in de kou en kunnen ze nergens terecht. Dat leidt tot schrijnende verhalen… Deze mensen zijn voor hun participatie vaak geheel afhankelijk van een op hun maat gesneden, laagdrempelig project. Doorstroming naar het reguliere aanbod van verenigingen, academies… is niet voor iedereen mogelijk. Er moet dan ook op voorhand al worden nagedacht over de opvolging van initiatieven. ‘Nazorg’ is erg belangrijk voor het echt slagen van een project. Niemand wil dat de deelnemers na een positieve ervaring in een zwart gat vallen… Samenvatting: Van bij aanvang moet er aandacht zijn voor de opvolging van projecten en initiatieven. Samen met de partners moet worden bekeken hoe men kan vermijden dat de deelnemers na afloop weer in de kou blijven staan.
V.3.2.I VERDEELSLEUTEL VOOR CLIËNTEN
Wanneer OCMW’s met een verdeelsleutel werken voor de cofinanciering van individuele aanvragen van cliënten, moet deze flexibel zijn. De verdeelsleutel mag geen bijkomende drempel creëren.
227
In de meeste OCMW’s moesten cliënten eerst het volledige bedrag zelf betalen, waarna het OCMW een gedeelte terugstortte. Voor de cliënten waarvoor deze voorschotten te groot zijn, moet een oplossing worden gezocht. Het instellen van een maximumbedrag per cliënt voor cofinanciering wordt afgeraden. Uit de praktijk blijkt dat de angst voor een stormloop, die vaak leidde tot de instelling van een maximumbedrag, ongegrond is. Wanneer men uit praktische overwegingen toch wil werken met een maximumbedrag, moet men ervoor zorgen dat dit voldoende groot is. Samenvatting: Een verdeelsleutel voor cliënten mag geen bijkomende drempel creëren en moet bijgevolg flexibel toegepast worden. Wanneer cliënten het volledige bedrag van hun deelname moeilijk kunnen voorschieten, moet daarvoor een oplossing worden gezocht. Het instellen van een maximumbedrag per cliënt, wordt afgeraden. Wanneer men toch een maximumbedrag bepaalt, dient dit voldoende groot te zijn.
V. 3. 2. J. LAAGDREMPELIG WERKEN
In de OCMW’s heeft men gemerkt dat het zeker niet enkel een financiële drempel is die de cliënten belet om te participeren. Wanneer men alleen deze drempel wegneemt, blijft de respons meestal teleurstellend laag en bereikt men bovendien vooral cliënten die in het verleden ook al actief waren op sociaal, cultureel of sportief vlak. Men heeft in de praktijk dus aangevoeld dat enkel aandacht voor het financiële aspect meestal niet volstaat om cliënten echt te stimuleren. Men kan echter tegelijk niet echt benoemen wat de cliënten dan wel tegenhoudt. Het is dan ook belangrijk dat men in de
228
OCMW’s op de hoogte is van de drempels die kansarmen ervan weerhouden te participeren. Uit ons onderzoek blijkt duidelijk dat de manier van informeren een drempel vormde: cliënten reageerden niet op een brief. Ook het participeren op individuele basis schrikt vele cliënten blijkbaar af: individuele aanvragen scoren beduidend lager dan groepsinitiatieven. De verplaatsing naar en van een evenement of activiteit blijkt eveneens participatie in de weg te staan. Cliënten voelen zich bovendien vaak niet vertrouwd met de waardenbeleving, gangbaar in de heersende middengroep. Ook een schaamtegevoel belet cliënten te participeren. Cultuur blijkt een moeilijker product voor kansarmen te zijn dan sport. Er hebben voor de individuele aanvragen dan ook opvallend meer personen gebruik gemaakt van de mogelijkheden op sportief vlak. Recent onderzoek van de vzw Recht-Op (Haesendonckx, 2001) leert ons dat volgende drempels meespelen: 1. Technisch-praktische drempels: informatie ‘vrije tijd’ gezelschap kostprijs bereikbaarheid kinderopvang 2. Onderliggende belemmeringen: de capaciteit om culturele inhoud te verwerken statusverlegenheid statusmotivatie
229
We beweren niet dat OCMW’s steeds met al deze drempels rekening moeten/kunnen houden. Dat is zeker geen taak die een OCMW alleen kan opnemen. Het is ook niet zo dat al deze drempels voor alle cliënten gelden. Men moet zich er echter wel van bewust zijn dat ze bestaan, zeker wanneer men ook, bijvoorbeeld in samenwerking met organisaties die vertrouwd zijn te werken met de doelgroep, initiatieven op maat van de meest kwetsbare cliënten wil ontplooien. Samenvatting: OCMW’s dienen op de hoogte te zijn van de drempels die cliënten ervan weerhouden te participeren en daarmee rekening te houden in hun werking.
V. 3. 2. K. PLANMATIG WERKEN
In de OCMW’s werd tot op heden weinig planmatig gewerkt met de middelen. Daardoor blijven acties en initiatieven geïsoleerd, worden de verhoopte resultaten niet bereikt en zit er weinig logica en structuur in de praktijk van het afgelopen jaar. Planmatig werken veronderstelt een aantal stappen die vaak intuïtief wel worden genomen. Dat is echter niet voldoende. Eigenlijk moet iedereen die betrokken is bij de subsidie, zowel binnen het OCMW als de partners daarbuiten, op de hoogte zijn van het actieplan. Dat veronderstelt dat het moet worden uitgeschreven en gecommuniceerd. Planmatig werken veronderstelt een aantal stappen: omschrijving van de beginsituatie, mobiliseren van verschillende partners, bepalen van doelstellingen en doelgroep, vastleggen van te gebruiken methodieken en technieken, vertaling in acties, plannen van acties in de tijd, uitvoering, evaluatie, bijsturing… Zeer belangrijk daarbij is het aanwenden van alle mogelijke hulpbronnen (expertise van personeel en partners, van bestaande projecten in de gemeente…). Planmatig werken vraagt een tijdsinvestering en een grondige reflectie, maar draagt enorm bij tot de efficiëntie, de duurzaamheid en de slaagkans van acties en initiatieven.
230
Samenvatting: OCMW’s zouden op een planmatige manier moeten werken met de subsidie. Wanneer de expertise daarvoor ontbreekt, kan men zoeken naar begeleiding of naar aangepaste methodieken39.
39
Bijvoorbeeld het zeer interessante rapport ‘Change in continuity. Concepts and tools for a cultural approach to
development’ (Unesco, 1999).
231
VI. CONCLUSIES Het feit dat ontspanning, sport en cultuur fundamentele elementen zijn voor de persoonlijke ontwikkeling, spreekt voor zich. Deze aspecten zouden deel moeten uitmaken van het dagelijkse leven, en zouden niet mogen worden beschouwd als een luxe voor de meer kwetsbaren onder ons. In de hiërarchie van de behoeften zijn huisvesting, voeding en verwarming – terecht – als noodzakelijk erkend. Maar wat blijft er, op het gebied van middelen, over voor het individu eenmaal aan deze prioriteiten werd voldaan? De subsidie voor de sociale, culturele en sportieve ontplooiing van de gebruikers van OCMW's maakte het mogelijk werkelijk te beantwoorden aan die behoeften die nog dikwijls als bijkomstig worden beschouwd. Het experiment toont aan dat die behoeften – die verre van onbeduidend of extravagant zijn – eveneens fundamenteel zijn, omdat we hebben vastgesteld dat de gebruikers die zich hebben geëngageerd om deel te nemen aan de activiteiten die de OCMW's organiseerden, erg gelukkig waren en die ervaringen wensten voort te zetten. Die personen zijn nu de stuwende kracht bij de verdere uitwerking van toekomstgerichte kwaliteitsprojecten. Dankzij hun inzet, de energie van de maatschappelijk werkers en de goede wil van de politieke verantwoordelijken kunnen kwetsbare groepen, mensen die de maatschappij de rug hebben toegekeerd of uitgesloten personen, voortaan hun recht op sociale emancipatie en burgerparticipatie uitoefenen. Om de impact van de subsidie in de toekomst te optimaliseren, moet er aandacht zijn voor het volgende: informeren en bewustmaken van de actoren in het werkveld. Sociaal werk moet in de toekomst ook de notie 'sociale en persoonlijke ontplooiing' inhouden, wat een stap vooruit is in de richting van de doelstelling om OCMW-gebruikers te herintegreren en zelfstandiger te maken. informeren en begeleiden van de gebruikers teneinde ze de kans te geven de mogelijkheden tot verruiming en maatschappelijke integratie die hen worden geboden,
232
te identificeren. De bewustwording van zichzelf, van de eigen mogelijkheden en capaciteiten is een zeer belangrijke stap voorwaarts bij het zich engageren in de actie. de OCMW's zijn institutionele actoren die verankerd zijn in de lokale situatie. Het bevorderen en stimuleren van samenwerking en partnerschappen staat de OCMW's toe synergieën aan te moedigen tussen – gemeentelijke of regionale – sociale, politieke, culturele en sportieve instanties zoals de culturele centra en sportcentra, de gemeentelijke bibliotheken, de verenigingen, enz. De politieke actualiteit, onder meer de opkomst van extreemrechtse partijen, toont aan dat burgerparticipatie een uiterst belangrijke maatschappelijke uitdaging is. Indien de actie die gedurende dit jaar werd gevoerd, algemeen als positief kan worden gezien, moet een van de doelstellingen van de toekomstige politieke actie bestaan in het aanbieden van middelen om ze verder te kunnen ontwikkelen. Cultuur speelt, samen met andere domeinen waar de ontplooiing van de persoon centraal staat, een bepalende rol in de strijd tegen het terugvallen op de eigen identiteit, de vrees voor de ander en de uitsluiting. De OCMW's zijn het beste geplaatst om de meest kwetsbare groepen te bereiken.
233
VII. BIBLIOGRAFIE Albarello, L., Pratiques et méthodes de recherche en Sciences Sociales, coll. Cursus, A. Colin, Paris, 1995 Article 27, Rapport d’activités 2003 – 2004, dans le cadre de la convention de collaboration entre l’asbl Article 27 et les CPAS de Bruxelles, Forest, Ixelles, Jette, Molenbeek, SaintGilles, Saint-Josse, Schaerbeek, Uccle et Watermael-Boitsfort Beweging van Mensen met Laag Inkomen en Kinderen, (1994), Een waardige plaats voor alle gezinnen in de samenleving, Gent Blokland, H., (1992), Een politieke theorie over kunst en cultuur in de verzorgingsstaat, in: Diels, D., Schoonheid, smaak en welbehagen. Opstellen over kunst en culturele politiek., Dedalus, Antwerpen Bodson, D., et al., (1997), La pratique du sport en Communauté française, synthèse analytique des résultats, Sport, 39, 3, 24-29 Bollaert, L., Stoffen, M., e.a., (2000), Toerisme, recreatie en vrijetijd in Vlaanderen anno 2000, ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, AWI, Brussel De Knop, P. & Eling, A., (2000), Sport et égalité des chances, Société & Sport, Fondation Roi Baudouin, Bruxelles Demeyer, B., Van Pee, K., (2003), De sociaal-artistieke praktijk in België. Een kwalitatief onderzoek naar methodiekontwikkeling, Kunst en Democratie en HIVA, KULeuven, Brussel Diels, D., (1992), Schoonheid, smaak en welbehagen. Opstellen over kunst en culturele politiek, Dedalus, Antwerpen
234
Emonts Cl., « Le Centre Public d’Aide Sociale, assistance ou intégration » in Dans la force de l’art, Réalisation de la maison des arts et du patrimoine social, Mariemont, 2001, p. 5-7 Ganzeboom, H., (1989), Cultuurdeelname in Nederland: een empirisch-theoretisch onderzoek naar determinanten van deelname aan culturele activiteiten, Van Gorcum, Assen/Maastricht Haesendonckx, C., (2001), Recht op cultuur: drempels die mensen in armoede belemmeren in hun culturele participatie. Nota in opdracht van DSO/Cultuurcel van de stad Antwerpen Haesendonckx. C., (2001), Armen en cultuur: een paar apart. In: Momenten, nieuwsbrief van Kunst en Democratie, september 2001, p. 15-17 Jacobs, T., Stoffelen, D., (1998), Cultuurdeelname in Vlaanderen in 1994-1995, UIA, ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Brussel Javeau, Cl., « Le droit à l’épanouissement culturel et social : quelques observations sociologiques » in ERGEC, R. (sld), les droits économiques, sociaux et culturels dans la constitution, Actes du Colloque tenu à Bruxelles à l’Université Libre de Bruxelles, 21/22 décembre 1994, Bruylant, Bruxelles, 1995, p. 273-284 Jones, Russell, A., Méthodes de recherche en Sciences Humaines, De Boeck Université, Bruxelles, 1998 Koning Boudewijnstichting, (2000), TRAM 23*, Momenten uit de sociaal-artistieke praktijk, KBS, Brussel, (boek + video) Koning
Boudewijnstichting,
(2001),
Recente
evolutie
inzake
cultuurparticipatie
en
vrijetijdsbesteding, Werknota 4 Cultuur, Koning Boudewijnstichting, Brussel Matarasso, F., (1997), Use or ornament? The social impact of participation in the arts, Comedia, London
235
Matarasso, F., (1998), Poverty and Oysters. The social impact of local development in Portsmouth, Comedia, London Matarasso, F., Les arts et le sport dans le développement communautaire et la lutte conte l’exclusion : dix principes pour un guide, in Dialogue pour le progrès de l’humanité, 1998 Neyrinckx, P., & Carton, B., (1994), Algemeen Verslag over de Armoede, Koning Boudewijnstichting, Brussel Oreja, M., « Réflexion liminaire », in La culture et l’activité humaine pour refuser la misère, Actes du colloque européen sur la contribution de la culture à la lutte contre la misère et de la 4ème session européenne des Universités Populaires Quart Monde, ATD Quart Monde, Bruxelles, juin 1995 Rijsbosch, M., (2001), Cultuurparticipatie. Over toeleidingsprojecten voor mensen met een laag inkomen, KBS, Brussel Unesco, (1999), Change in continuity. Concenpts and tools for a cultural approach to development, Unesco Publishing/AICCD Vanmolkot, R., (2001), Armoe troef? Op zoek naar cultuur en vrijetijdsbesteding als hefbomen in de armoedebestrijding, in: Werknota 4, Recente evolutie inzake cultuurparticipatie en vrijetijdsbesteding, Armoedebestrijding in Vlaanderen, Koning Boudewijnstichting, Brussel Van Regenmortel, T., ‘Eenzame zielen? Een onderzoek naar de sociaal-culturele participatie van kansarmen’, De gids op maatschappelijk gebied, jrg 83, nr. 3, p. 221-235 Vincke, J., Cloes, M., (2004), Meer samen, beter toegankelijk. De maatschappelijke kracht van de sport verkend, Koning Boudewijnstichting, Brussel Vos, I., in opdracht van CultuurNet Vlaanderen, in samenwerking met Kunst en
236
Democratie, (2003), Cultuurparticipatie en maatschappelijk kwetsbare groepen, praktijkreeks 4, Brussel Vranken, J., Geldof, D., Van Menxel, G., (1998), Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 1998, Acco, Leuven Willaert, W., (2001), De verbeelding aan de macht? De zoektocht naar een gemeenschappelijke noemer en de methodologische ondersteuning van sociaal-artistieke projecten. www.wvc.vlaanderen.be/sociaalcultureelwerk/sociaal-artisitieke_projecten/ www.toerismevlaanderen.be
237
