.r '{:)gen
. ....
,,,, ,, ,,
Aan: do leden van de rol\ds<<>mmi>>ic AIIZ
-
__ 10 april 19\13.
Hierbij llOdig il: u namens do V(>(lr7itter, ok hetr N. Tromp oit yoo.- bij",.,ing van
1t.,,l."3 ..........aag 27 >plil 1993. voo 19,00-11,00 uur io do =ds:r:ul >on het St>.dhuil! te GroniniO"'
Onodat de MEB.ver];lldering ''I' doze
:en
ken"i'oemi~)treft
beljamtersl.~
Ter u hierbij aan 199[-19'92 ,RIl de PriyaCYC(JII1mi,oi<. De underliggende nota b!l voor " [<:r "QtDlowcJijk. k".,Ü"".m,' in ok
.i.i<:bmer. I"ovo.. tr
ti
hierllij UIl ocn. I,:opie van
aan ok beWOlIef>Ol'gaIli"'lie lJ<:ijllm '",»:-<: hel "'ijbetvi
'" ,
....., doe OlA
r' '(:)gen RA" PSCOLOllSSIE AUlWDll> EN t1ES'fUURLlJIU! ~
"'" "'"n _ ,
Ik
..
e-:c,t.....,....:
.,.,.,........ pltoiq ~ 0j>ril199'l
......
~
_
'
~~
~
.'.00-11.00 ......
14. PnoJ., Koma 1,
.
.,.~--
1>_ ........ _ 6 .....
,,- cpiItii~~ d_ ....... ' --"'& ~ - ~-t..... /JIup
Oo>óeS~i$.
672~32.
'''P''
"
Mo_ini:e
AH M
!Il>r~
~Iili<
• RqienÜ'
s.m.-a.....
·RrP_Ie~ VW'k!b!:~
" AH ".- , ,, .-.
v_'d'q;~T_:jrI' ~·"'-':.aslq:)1 ~
, 'WO
...... --
" _ IIW'I>IJ; v"" JJji*mlSmil. Hl: 612162J671iUJ
C l·b Iklp<àlllc I>Ollti. inuko \O(JIISSioi ~ •• ar\iUll6 VllI. tJt ~Pubti<_ in "ll>lwIi . - Ik .,.;oe '~n do ~
Sdlie
In "'" /lnJr; IMjlink, ,,/.-
6121.12
ADVI ES VAN DE RAAD SCOM MISS IE ALGE MEN E EN BEST UURL IJKE ZAKE N
Vergaderdatum:
27 apri I 1993
Onderwerp:
Stemcomputers voor verkiezingen.
PAR nummer:
0193. 5242.
De commissie deelt bet college mee, dat een raadsvoomei m.h.!. de aanschaf van stemcomputers, voorafgegaan door een proefopstelling, rechtstreeks aan de raad kan worden voorgelegd.
Afwij kende fractiestandpunteo: Diverse.
\
De comm issiese cretar is:
/
\
\:posî.
Acf\Y' /0/"
// /
Ni~wezige fracties: SP, VVD en GPV.
,
VERSLAG RAADSCOMMISSrEVERGADERING ALGEMENE EN BESTUURLIJKE ZAKEN. ABZ: Datum: Plaats: Tijd:
93/04 27 april 1993 Raadszaal 19.00-21.15 uur
Aanwezigen:
A.H.M. Dölle (CDA, vice-voorzitter) H.G. Ouwerkerk (burgemeester); mevrouw W. van Gent (GL); R.H.M. Paping (GL); mevrouw A.S. Walsma (PvdA); mevrouw A. W~terdijk (D66); mevrouw J.H. Wormgoor (frcictie Wormgoor) en H. Post (secretaris).
Afwezigen: H.l. ter Bogt (PvdA); J. Evenhuis (VVD); F.J. Paas (CDA); mevrouw A. Timmerman (PvdA); N. Tromp (GPV, voorzitter); J.v.d. Veen (D66), en P.W.G. Verschuren (SP). OycÓ&e aanwezigen: mevrouw G. Boenna (bestuursassistent); H. Bakker, J. van Dijken, J. Schlunke en
J. Smit (DIA); T. Beukerna (Pol).
A 1. Mededelingen voorzitter. De heer DÖlle heet de aanwezigen welkom en stelt va!l.t, dat er geen quorum is om besluiten te nemen. De commissie kan wel in globaal adviserende zin vergaderen.
A 2-1. Vaststelling agenda.
De dames Wormg:oof en Van Gent bepleiten agendering van het jaarverslag van de Privacy-commissie, waarmee burgemeester Ouwerkerk instemt. De heer Paping vraagt wanneer de 2e termijn over de toekomst van de GKB zal plaats vinden. Burgemeester Quwerkerk: Wordt geagendeerd voor de raadscommissie SCA d.d. 11 mei 1993. De
agenda wordt oDgewijzigd vastgesteld. A 2-2. Vaststelling Lange-termijnagenda. Op voorstel van Burgemeester Quwerkerk wordt punt 3 van de lijst afgehaald nu de minister de sterkte van het regiokorps heeft vastgesteld. Daarmee zijn de politiesurveil-
lanten van het toneel verdweneD. Binnen het korps wordt geïnventariseerd of er bij het hureau-personeel helangstelling voor een surveillant-achtige functie bestaat. Zulks met de bedoeling boventallig personeel aan een nieuwe functie te helpen. De lijst wordt hiermee vastgesteld.
1
A 3. Vaststelling verslag d.d 31 maart 1993. Op verzoek van de heer Dölle wordt op pagina 85 alinea Ie regel na het woord "voorstel" toegevoegd "voor de 2:0:0-optie, en". Het verslag wordt hiermee vastgesteld. B l-c. Stemcomputer voor verkiezingen. De heer Smit zet uiteen waarom er met de stemcomputer wordt gekomen. Hij nodigt de raadsleden in de pauze uit voor een demonstratie met de stemcomputer. Mevrouw Walsma: Ik 1:I\ll;l Hst 8il'o'81l1, tlftt ill iets gemist heb. Een drietal zaken zijn hierbij van belang: 1. herindeling van de stemdistricten; 2. vermindering van het aantal stembureaus en verlaging van het aantal stembureauleden van 5 naar 4; 3. er goede voorlichting en instructie nodig is als tot invoering van de stemcomputer zou worden besloten. Ik begreep, dat dit voorstel uit de ambtelijke hoek voortkomt. De PvdA vraagt zich af of deze aanschaf wel budgettair-neutraal kan geschieden. Wanneer we tot aanschaf zouden overgaan, zijn we niet de eerste stad. Zwolle en Enschede kennen al vanaf 1982 geautomatiseerde verkiezingen. Hoe zijn de ervaringen daarmee? De computer ziet er op zich nogal simpel uit. Hoe gevoelig is het voor fraude? Wat doet u precies aan de voorlichting van de bevolking (met name ouderen)? Kan de opkomst hierdoor worden bemvloed? De heer Paping: GL is overtuigd van de voordelen van het werken met stemcomputers. De vraag is hoe je de invoering koppelt aan een adequate voorlichting van de bevolking. Met de computer kunnen we ook (w~ik)referenda houden. Ook ik ben geïnteresseerd in ervaringen die elders met de stemcomputer zijn opgedaan. Was daar de opkomst minder? Als we b.V. wijkreferenda hier ook aan koppelen, wordt de kostpqjs goedkoper. Voor ouderen zal het problemen geven. We moeten ons wel realiseren, dat stembureaus op loopafstand moeten blijven. Hoe werkt het uit naar de bescherming van de privacy? Dat geldt ook voor het stemhokje zelf, vind ik nogal o[pen. Nu het budgettair-neutraal kan, vraag ik mij af of er dan ook geen besparingen in zitten. Komt de f. 2150.000,-- voor voorlichting hier bovenop? Meyrouw Westerdijk: Financieel gezien, moet hier volgens mij winst inzitten. Veel mensen zullen schrikken als ze met de computer geconfronteerd worden. Hoe kleedt u dit aan? Is er iets negatiefs over het gebruik te melden? De heer Dölle: Onze eerste reactie is een nostalgische en roept de sfeer op van een stemlokaal in een gymnastieklokaal ergens in de stad, houten stemhokjes, sigaren rokende stembureauleden, het rode potlood aan het touwtje, enz. Ik realiseer me, dat dit een irrationele benadering is. We zijn serieus op onderzoek uitgegaan om uit te vinden hoe de stemcomputer in de praktijk uitpakt. Ons is gebleken, dat Haarlem eveneens overweegt de stemcomputers aan te schaffen. Rotterdamse ambtenaren lijkt het een
Ver.dag raadscommissie ABZ d.d. 27-04-93
2
geweldige verbetering. Enschede zegt, dat het wel enorm duur is. Voordelen zijn: 1. Een snellere uitslag van de verkiezingen; 2. Minder stemlokalen nodig. Wel op bereikbaarheid letten; 3. Het Hoofdstembureau zal sneller kunnen werken; 4. Er een nieuwe kiezersgeneratie (Nintendo) wordt aangetrokken, doch ook anderen afstoot. Het CDA heeft hierbij twee reserves: a. De drempel voor deelname aan de verkiezingen mag niet verhoogd worden. Een jarenlange traditie wordt hiermee doorbroken. b. Moet invoering wel w snel gebeuren? Het argument van de referenda spreekt ons bovendien niet w aan. Afschrijving van de apparatuur vindt in 10 jaar plaats. Het systeem wu zich zelf terug verdienen. Opslag en beveiliging van de computers is niet vermeld. Per 10 jaar moeten we nieuwe computers aanschaffen. Er mag bij de aanschaf van 100 computers niet één kapot gaan. Koop er dan 105 of 110. Groningen is ook hoofdstembureau voor meerdere gemeenten in de provincie. Wanneer alle gemeenten gezamenlijk tot de aanschaf van stemcomputers ztlUden overgaan, zou het dunkt me goedkoper kunnen. We zeggen nu dus geen ja en geen nee tegen deze aanschaf. We zouden eventueel wel voor een tragere invoering kunnen zijn. Mevrouw Wormgoor; Er is al veel over gezegd. Bepaalde nieuwe ontwikkelingen moet je niet tegengaan. Bij de positieve punten plaats ik toch een aantal vraagtekens. Wat heeft de voorbereiding tot aansluiting op de Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens hiermee te maken? De identiteit van de keizer wordt toch niet in de stemcomputer vastgelegd? De kans op fouten bij het tellen wordt veel kleiner. Hoe vaak komt het voor, dat er hertellingen moeten plaatsvinden? Kunnen de kosten wat inzichtelijker gemaakt worden? Veel zaken zijn niet gekwantificeerd. Ik denk, dat de opslag van 100 computers hogere eisen stelt aan de opbergplaats. Hoe staat het met vandalismegevoeligheid? Er komt geen on-line verbinding met het Hoofdstembureau. Kan er dus niet in het systeem worden ingebroken? Wat zijn ervaringen met gebruikersvriendelijkheid? Er moet zorgvuldig gekeken worden naar de afname van stemdistricten en de bereikbaarheid van de stembureaus. Met name nu ouderen langer thuis wonen. Wanneer invoering een substantiële vermindering van het aantal stembureaus inhoudt, kan ik niet enthousiast worden. Referenda wil zij voorlopig tussen haakjes zetten. En proef met 100 computers lijkt haar voorbarig. Haar fractie kan er wel mee instemmen, doch niet met veel enthousiasme. Burgemeester Ouwerkerk: We hebben u dit besluit voorgelegd teneinde met elkaar na te gaan of we hier verstandig aan doen. Het houden van een referendum wordt hierdoor wel vergemakkelijkt. Bijvoorbeeld kunnen we het gebruiken om de representativiteit van een buurtorganisatie na te gaan, enquêtes te houden, enz. Daar kun je nu de techniek voor gebruiken. Primair zijn de stemmacltines uiteraard voor de verkiezingen bedoeld. De voordelen zitten hem met name in minder beslag op de ambtelijke capaciteit. Ook wordt de degelijkheid van de uitslag vergroot. We kunnen hier meer kiezers in kwijt. Dat betekent vermindering van stembureaus. We zullen goed moeten bekijken waar dit wel kan en waar dit qua leeftijdsopbouw niet kan. Deze aanschaf geeft in de kosten van
Verslag raadscommissie ABZ d.d. 27-0<1-93
3
stembureaus ook een besparing. Het college is overtuigd van het gebruik van de stemcomputers en bepleit derhalve tot aanschaf over te gaan. Wel moeten we het in de praktijk goed bekijken. U moet niet denken, dat er sprake van enorme besparingen is. We zouden na de vakantie al met de voorlichting kunnen starten. Bijvoorbeeld in samenwerking met de ANBO. Het zou jammer zijn, als we dit systeem het volgend jaar nog niet zouden kunnen gebruiken. De heer Smit antwoordt desgevraagd, dat er geen opslag van persoonsgegevens in de computer plaatsvindt, zodat er geen sprake van aantasting van de privacy is. Je meldt je als kiezer bij de voorzitter van het stembureau, deze drukt op een knop om de stemmachine vrij te geven. De geheimhouding is gewaarborgd. Extra stemmen zijn niet mogelijk. De machines zijn daarvoor beveiligd. Nieuw is, dat bij vergissing de stem I x opnieuw kan worden uitgebracht. E.e.a. is wettelijk vastgelegd en de computer is van een rijkskeurmerk voorzien. De voorlichting zal zeer veel aandacht krijgen. Het bedrag ad f. 875.000,-- is voor de totale verkiezingen per jaar. Besparingen zijn moeilijk aan te geven. De link met GBA moet u zo zien, dat er nu met ee ander pakket wordt gewerkt en aanpassing nodig is. Anders zouden we de totale verkiezingsuitslagen niet kunnen verwerken. Elke gemeente is op zich vrij al of niet tot aanschaf van de stemcomputer over te gaan. Natuurlijk zou gezamenlijke aanschaf met andere gemeenten financieel aantrekkelijker kunnen zijn. Mevrouw Walsrna: Wat zijn de effecten voor de opkomst? De heer Smit: In Den Haag is dat onderzocht. Het bleek, dat dit niet of nauwelijks invloed op de opkomst heeft gehad. Dat rapport zullen we in de visiekamer neerleggen. De heer Paping: Ik vind vertraagde invoering niet verstandig. De heer Dölle: Ik wijs er op, dat er een groot aantal gemeenten is, dat niet tot aanschaffing over gaat, met name om het kostenaspect. Binnen mijn fractie heerst hier verdeeldheid over. Veel stembureaus worden groter en geringer in capaciteit. We blijven hier dus voorlopig problemen mee houden. Valt er ambtelijke capaciteit vrij? Ik zeg niet, dat we het niet zullen doen. Komt dit nog terug in de raad? Mevrouw Wormgoor· Het voordeel is minder beslag op de ambtelijke capaciteit. Ik zou dat als een b\jkomend voordeel willen beschouwen. Welke keus er ook gemaakt wordt, de democratische handeling moet voorop staan en dat mag wat mij betreft veel ambtelijke capaciteit kosten. Het voordeel van aanschaf nu is, dat we tijdig met de voorbereiding kunnen beginnen. Uw suggestie om de ouderenbonden in te schakelen, lijkt mij zinvol. Hoeveel districten houden we over? De voorzitter antwoordt, dat er van 121 naar 100 districten wordt gegaan. Burgemeester Ouwerkerk: Dit is een opiniërende ronde. Er moet nog een raadsvoorstel gemaakt worden. Het college zal u een voorstel voor de aanschaf van stemcomputers voorleggen. We hebben op burgerzaken niet een ruime personeelsbezetting. Wanneer we tot aanschaf over zouden gaan, dan betekent dat niet direct een substantiële vermindering van de ambtelijke capaciteit. Meer openingsuren van de DIA trekt dat ook weer wat recht. We zouden proefverkiezingen in een tweetal wijken kunnen organiseren en
Verslag lllildscommissie ABZ d.d. 27-04-93
4
wat recht. We zouden proefverkiezingen in een tweetal wijken kunnen organiseren en dan bij u terug komen. Ons doel moet niet zijn zo min mogelijk districten. Ook ik ben niet voor een vertraagde invoering. De heer Srnit: Het omslagpunt is erg belangrijk. Hoe eerder we omschakelen, hoe beter en rendabeler het is. Hierna wordt gepauzeerd en krijgen de raadsleden een demonstratie met de stemmachine. Na de pauze concludeert de vice voorzitter dat de raad een voorstel van het college kan verwachten, hetgeen door Burgemeester Ouwerkerk wordt bevestigd. C lob. Bespreking notitie inzake toepassing van artikel 36 van de ontwerpPolitiewet in samenhang met de motie van de gemeente Schiedam ter zake. De vice-voorzitter noemt dit een repeterende kwestie. Het punt is op verzoek van bet CDA uitgesteld omdat er amendementen op dit artikel in de Kamer aan de orde waren. Burl:emeester Quwerkerk: Ik kan u de laatste stand van zaken noemen. Uit het wetsvoorstel citeert spreker: "I. In het beleidsplan voor het regionaal politiekorps wordt aangegeven welke bevoegdheden met betrekking tot het beheer van een territoriaal onderdeel door de korpsbeheerder worden overgedragen aan de burgemeester of - bij een onderdeel dat meer gemeenten of delen van de gemeenten omvat - aan de burgemeesters van de betrokken gemeenten; de uitoefening van deze bevoegdheden vindt plaats in overeenstemming met het regionale beleidsplan. 2. De zeggenschap over het territoriale onderdeel voor zover het betreft de inzet van personeel, materieel en middelen die op grond van de in artikel 31 bedoelde stukken voor dat onderdeel zijn bestemd, berust bij de burgemeester of - bij een onderdeel dat meer gemeenten of delen van de gemeente omvat - bij de burgemeesters van de betrokken gemeenten. De zeggenschap wordt uitgeoefend in overeenstemming met het regionaal beleidsplan. " De toonzetting is wat dwingender geformuleerd nu. In de praktijk van nu behoeft in principe geen enkele verandering op te treden in de relatie die u als raad met bet politiebeleid hebt. Zowel over de begroting als bet beleidsplan kunt u meepraten. Het beperkende wat ik hier zie is, dat wij in de commissie zaken met elkaar kunnen afspreken die ik als Burgemeester van Groningen de korpsbeheerder dien te melden. Als korpsbeheerder zal ik dan wel eens moeten zeggen dat het niet zo kan. Nogmaals ik zie geen grote fundamentele verandering optreden in onze verhouding. Mevrouw Walsma:Wat is er toch een discussie gaande over artikel 36 van de ontwerpPolitiewet. Ik heb persoonlijk niet de energie opgebracht om alle discussies te volgen. Dat soort informatie moeten we eigenlijk schriftelijk voorgelegd krijgen. Ik denk, dat het zo werkt, zoals u aangaf. De bevoegdheden, die we als raad hebben, moeten nu wel
Verslag raadscommissie A.BZ d.d. 21-04·93
5
,
worden aangegeven. Waarom wordt hier - als er dan nauwelijks iets verandert - zoveel drukte in de Kamer over gemaakt? Wat belangrijker is zijn vragen hoe effectief de politie nu werkt. Hoe zij prioriteiten stelt e.d.. Mevrouw Van Gent: Er is inderdaad al heel wat gediscussieerd over de democratische inbedding van de regiopolitie. In de Kamer wordt nu gezegd voorlopig accepteren we dit met een beroepsmogelijkheid op de raad. Straks moet het dan beter geregeld worden met het regiobestuur. Is dus een stapsgewijze aanpak. Ook lijkt het op een rituele dans. Het Beleidsplan voor 1993 lag al vast, voordat we het hier te zien kregen. Was niet meer amendeerbaar. Ik hoop, dat dat in de toekomst beter wordt. We moeten het echter niet alleen over procedures hebben. Hoe zit het b.V. met uw dubbelrol? U zegt als Burgemeester van Groningen wil ik dat en dat en als korpsbeheerder moet u dan zeggen het gebeurt niet. Het is voor ons juist de vraag hoe u daarmee zult omgaan. Ik verwijs overigens naar een passage hierover in uw profielschets. Voor GL geldt, dat wij graag vooraf geconsulteerd willen worden over onze mening. De managementcontrdl.1en zouden we hier toch ook te zien krijgen'! Daarom vragen wij u wanneer krijgen we welke stukken en op welk moment? Ook beleidsnota's willen we hier zien en trachten daarin mee te sturen. Het inrichtingsplan van de regiopolitie zouden we hier ook toch nog terug krijgen? De praktijk zal het ons wel moeten leren. Mevrouw Westerdijk: Hoe zorg je er voor, dat de invloed van de raad zo optimaal mogel~ik wordt benut. In het Beleidsplan staat hoe de Burgemeester met zijn raad omgaat. Ik neem aan, dat dit nog bespreekbaar is. Als we als raad een beroepsmogel~ikheid hebben, is het van belang te weten hoe we gerapporteerd worden. Wat is uw rol in het centraal overleg. Wanneer krijgen we het Beleidsplan te zien? Moet vooraf zijn. De heer Dölle: Ik ga terug naar de achtergronden van de motie, die vier jaar geleden m.b.t. artikel 36 door de raad is aanvaard. In de gezagsverhouding raad/burgemeester veranderde het een en ander. Met het eigen politiebeheer kwamen zaken anders te liggen. Wanneer het beheer relevant is voor het beleid dan is het belangrijk te weten hoe de bevoegdheden tussen beide organen komen te liggen. Met uw voorganger Burgemeester Staatsen hebben we hier herhaaldelijk over gesproken. Hij zei steeds, dat het naar boven werd getild. Hij voelde er weinig voor om bevoegdheden van de korpsbeheerder aan de burgemeester van de stad te delegeren. Wij begrijpen nu van u, dat nu er een wetswijziging is, dit geen probleem meer zou zijn. Wij zien echter nog steeds complicaties. In het beleidsplan wordt opgenomen wat de korpsbeheerder bereid is over te dragen. Wat moeten we onder overdragen verstaan? Beheersoverdracht of mandatering? Mevrouw Wormgoor: Het gaat hier om de vraag wat de theorie en wat de praktijk is. In de notitie staan voorbeelden. De randvoorwaarden voor het beleidsplan worden op regionaal niveau bepaald. Welke instrumenten heeft de raad om het beleid dan nog meer gestalte te geven? Ik zie het zo, dat dit van de persoonlijke inzet van Burgemeester Ouwerkerk afhankelijk is. Er worden ook prioriteiten gesteld door het driehoeksoverleg. Op welk tijdstip wordt het districtsbeleidsplan in de raadscommissie besproken? Kan de
VCTsbi
~mmissie
ADZ d.d. 27-04-93
6
gen
Besluitnota
o Dienstbesluit al B en W beslurt
o Raadsvoonrtel 0..""
.....
.~.
=. .
--
tri te vulten door archel
DI 93.S2'+2/G' _ _ _ _ _ _ _ _. "'"""""". 07.'+'+3.53
Jan van Dj jken Jan Smit
"""" :.c=-=--'''''''-----
--<65\91f2!8866i2,"#''6617'i'2218il'!3>33- -
_
. F.E.Zi. _-' """""" 8temcomputers voor verkiezingen.
. Brd Beheer
&;
Adv Bz
Ondertûaning cfirectlJur(en)
ell elo'el1tll!el ~ lIWM\IIIltlg v
-~=-
Dir Bz Al
Het college besluit:
..
g Dir
Á
.'}/;4.
.4L..I&:rr
..
1. inliggende notitie over de eventuele aanschaf van stemcomputers vast te stellen. 2. de notitie ter bespreking aan de raadscommissie ABZ voor te leggen. 3. medio 1993 de besluitvorming af te
B en W besluit irIle dlm ~
~doorgEm.secr.
''VJ
o
Oalum
l'lIo"Rn beslUIt
ronden.
Raadscommissie
""m
4·"ad~'- -
"''''
"''''
Typekamer voorstel
getyp!
(OUiltlllneet kal'l'lel
Bi)omellóe ~1'ltIeI.
o o o o
_________________________
Segrotl'l9 W1jDgell Goedk!urmg GS
Persbencht opsmllen
~ean
/IJ Ie ~1Idelen lb:f
• I
Aanschaf steocooputers I. Inleiding Eén van de taken van de DIA-afdeling Beheer en Advies Burgerzaken is het organiseren van de periodieke verkiezingen van de leden van respectievelijk het Europese Parlement, Tweede Kamer der Staten-Generaal, Provinciale Staten en de gemeenteraad. De organisatie vindt projektmatig plaats. Organisatie en uitvoering vergen een grote collectieve inspanning; dit geldt voor het jaar van voorbereiding 1993 te meer, omdat daarin de voorbereidingen tot aansluiting op de 68A (Gemeentelijke Basisadministratie persoonsgegevens) dienen te worden afgerond. Als in dit decennium zou worden besloten om stemcomputers bij verkiezingen -te gebruiken, is het zeer gewenst om dat met ingang van 1994 te doen. In dat jaar zal een drietal verkiezingen plaatsvinden, te weten de verkiezingen van de leden van de Gemeenteraad, de Tweede Kamer der Staten· Generaal en het Europese Parlement; hierdoor ontstaat een cumulatie van voordelen. De computers kunnen ook worden gebruikt bij referenda. voor stad of stadsdelen georganiseerd. Hierna worden verschillende aspecten belicht, die de keuze voor aanschaf, al dan niet, kunnen belnvloeden. Het gebruik kan op termijn financiële voordelen opleveren, zorgt voor een aanzienlijk snellere bekendmaking van de uitslag en zal kiezers aantrekken (nieuwigheid). maar ook afschrikken (afkeer van moderne apparaten). Het laatste kan stellig door een goede voorlichting worden beperkt; een of twee keer een stadsdeel referendum - voorafgaand aan de verkiezingen - kan ook helpen de drempel te verlagen.
Z. Steacaoputers Een toenemend aantal gemeenten (ca. 100 van de 650 zoals bv. Zwolle (IgaZ). Enschede (lgaZ). Eindhoven (lga6) en m.i.V. 1994 's-Gravenhage) maakt bij verkiezingen gebruik van stemcomputers. Oe Kieswet biedt in artikel J 32 de mogelijkheid om op een andere manier dan door middel van stembiljetten te stemmen. In de artikelen J 33 en J 34. alsmede in het Kiesbesluit. zijn nadere regels gegeven voor deze wijze van stemmen. Eén van de eisen die aan het gebruik van stemcomputers wordt gesteld is dat het geheime karakter van de stemning moet zijn gewaarborgd, ook indien de kiezer geen keus wenst te maken. Op dit gebied hebben de technische ontwikkelingen niet stil gestaan. Op het gebied van het uitbrengen van de stem en de uiteindelijke uitslagverwerking zijn mechanische stemmachines op de markt gebracht, die in de afgelopen jaren verder zijn ontwikkeld en geperfectioneerd. Oe aanschaf van stemcomputers is een behoorlijke investering, maar daar tegenover staat dat op diverse onderdelen binnen de gemeentelijke verkie· zingsorganisatie ook weer besparingen gerealiseerd kunnen worden. Uit de praktijk-ervaringen van andere gemeenten is gebleken dat bij gebruik van stemcomputers onder meer voordelen op de volgende onderdelen mogelijk zijn: a. organisatie -
2
a. organisatie; b. prestatie en betrouwbaarheid; c. kosten. ad a. organisatie.
Door gebruik van stemcomputers is het mogelijk het aantal kiesgerechtigden per stemdistrikt te vergroten, waardoor bij verkiezingen minder stembureaus en dus minder stemlokalen nodig zijn. Ook kan hierbij met een geringer aantal leden per stembureau worden gewerkt; in veel gemeenten bedraagt het aantal stembureauleden slechts 3. Voor de verwerking van de uitslagen van alle stembureaus binnen de gemeent~ is ook minder personele capaciteit nodig, omdat de uitslagen van de stembureaus geautomatiseerd kunnen worden verwerkt. Indien gemeenten in de provincie dezelfde programmatuur gebruiken, kunnen ook nog besparingen gerealiseerd worden bij de werkzaamheden die door de gemeente als hoofdstembureau worden verricht.
Wellicht dat daarnaast nog besparingen gerealiseerd kunnen worden bij de inrichting van stemlokalen. Omdat er minder lokalen nodig zijn, de
stemhokjes en de stembussen niet meer nodig zijn, kunnen ook de kosten daarvan worden gereduceerd.
De mogelijkheden voor het elektronisch raadplegen van kiezers worden uitgebreid, dit kan de organisatie van referenda vergenakkelijken. Geheimhouding/anonimiteit: de stemcomputers worden dusdanig in het stemlokaal opgesteld, dat het geheime karakter van de stemming wordt gewaarborgd; ook als de kiezer geen keuze wenst te maken.
ad b. prestatie en betrouwbaarheid. Snel en nauwkeurig: door gebruik te maken van stemcomputers is al kort na de sluiting van het stembureau de uitslag bekend, omdat niet meer
handmatig hoeft te worden geteld. De kans op fouten bij elektronische telling is vrijwel nihil, waardoor de kans op eventuele hertellingen
geminimaliseerd wordt.
Ook is het mogelijk de einduitslag centraal sneller beschikbaar te hetiben. Met gebruikmaking van bijbehorende programmatuur is dan ook een goede presentatie mogelijk. ad c. kosten. Indien gebruik gemaakt wordt van stemcomputers kunnen besparingen gerealiseerd worden op:
drukwerk, omdat geen stembiljetten nodig zijn: aanschaf en onderhoud stembussen en stemhokjes; opslag stembussen en stemhokjes; huur stemlokalen, omdat met minder stembureaus kan worden volstaan.
- 3. Situatie -
3
3. Situatie In de gemeente Groningen. De aspecten, beschreven onder 2, volgt worden weergegeven. i.
kunnen voor de gemeente Groningen als
Organisatie
Het werken met verkiezingen:
stemcomputers heeft
gevolgen voor de organisatie
van de
Intern wordt de verkiezingsorganisatie projektmatig opgezet. De taken zijn: voorbereiding verkiezingsdag
coördinatie rond de verkiezingsdag centrale uitslagverwerking
presentatie einduitslag invoeringstraject: coördinatie, herindeling stemdistrikten, noodscenario's, voorlichtings- en instruktieplan
Voor een doelmatig gebruik van de stemcomputers dient een herindeling van de stemdlstrlkten plaats te vinden. Momenteel zijn de stemdistrikten ingedeeld met maximaal 1.300 kiesgerechtigden per distrikt. Hogere aantallen kunnen bij handmatige telling lelden tot een onaanvaardbare vertraging van het tijdstip van de totstandkoming van de uitslag van de stembureaus. Dit heeft weer gevolgen voor het tijdstip van bekendmaking van de einduitslag. Door de capaciteit van een stemcomputer kan het aantal kiezers per distrikt worden vergroot van 1.300 naar 1.600. Daarmee kan het aantal stemdistrikten en ook het aantal stemlokalen worden teruggebracht van 121 naar 100. Tevens kan het probleem van minder beschikbare stemlokaliteiten, door fusies en opheffing van scholen, gedeeltelijk worden ondervangen. Het aantal geregistreerde ktezers per stembureau zal toenemen. Oe capaciteit van de stemcornputer laat dit toe. Afgezien van de stemcomputers wijzigt het takenpakket van een stembureau
niet: het traditionele rode potlood, het stembiljet en de stembus worden
vervangen door electronica . De keuze om het aantal stembureaus te verminderen wordt niet alleen
bepaald door de technische capaciteit van de stemcomputers. Ook de beschikbaarheid en de ligging van de lokaliteiten en de loopafstand van de kiezers spelen hierbij een rol. De beperking van het aantal stembureaus, die gezien de capaciteit van
stemcomputers goed mogelijk Is, dient goed afgewogen te worden tegen de
bereikbaarheid van stemlokalen voor de kiezers.
Ervaringen In andere gemeenten hebben geleerd dat door een doelmatige
spreiding van de stembureaus over de wijken het verschil in loopafstand voor de kiezer vergeleken met de huidige situatie te verwaarlozen is. Wel zal rekening worden gehouden met concentraties van oudere kiezers
(bejaardentehuizen).
- De -
4
De bezetting van de stembureaus kan worden teruggebracht van 5 naar 4 personen. In de toekomst kan wellicht met 3 personen worden volstaan. Bij de centrale verwerking van de verkiezingsuitslag kan gebruik worden gemaakt van uitlees-programmatuur waardoor de uitslagverwerking van alle stembureaus geautomatiseerd kan geschieden. Bij de invoering van stemcomputers zal veel aandacht moeten worden besteed aan een voorlichtings- en instruktiecampagne rond het gebruik van de stemcomputer. Hierbij wordt gedacht aan voorlichting aan verschillende doelgroepen van gebruikers: kiezers, stembureauleden, overige verkiezingsmedewerkers, bestuur, specifieke gebruikersgroepen: gehandicapten, bejaarden en buitenlanders. De oudere kiezer heeft daarbij de speciale aandacht (demonstraties in bejaardentehuizen). b. prestatie en betrouwbaarheid. Onderzoek en ervaring in andere gemeenten leert dat de stemcomputers gedurende de openstelling van de stembureaus goed functioneren. De risico's zijn aanvaardbaar. Oe capaciteit van de stemcomputer is ruim voldoende. Eventuele stroomstoringen kunnen m.b.v. accu's worden ondervangen. Reeds uitgebrachte stemmen gaan in geen geval verloren. Na sluiting van de stembureaus dienen de uitgebrachte stemmEn te worden verwerkt. Oe electronische uitslagverwerking is een kwestie van enkele minuten. Stemcomputers zorgen voor een snelle definitieve uitslag. Hierdoor is het mogelijk aanzienlijk sneller dan voorheen de volledige uItslag beschikbaar te hebben. Omdat het niet meer nodig is om de (voorlopige en definitieve) uitslag handmatig te verwerken, is 's avonds minder personeel nodig voor inbreng en controle. Door gebruikmaking van de daarvoor geschikte apparatuur ;s het mogelijk om bij een verk;ez;ngsevenement een goede en snelle presentatie van de uitslag van de gemeente Groningen te geven. c. indicatie van de kosten. Voor de aanschaf van 100 stemcomputers is een investering van ongeveer f 835.000,-- noodzakelijk, waarvan de kapitaallasten binnen het budget verkiezingen blijven. Voor het houden van verkiezingen wordt jaarlijks een bedrag van f 875.000.·- in de begroting opgenomen en zal bij de aanschaf van stemcomputers voorlopig ongeveer op hetzelfde niveau blijven. Eén en ander is echter afhankelijk van nog te maken definitieve keuzes en verschuivingen binnen het totale budget. Onderdeel hiervan zijn kosten van de dienst Ra. Voor een uitgebreide voorlichtings- en instruktiecampagne is een éénmalig bedrag noodzakelijk van f 250.000,--. 4. Aanbesteding / keuze leverancier. Uit een onderzoek van de gemeente 's-Gravenhage blijkt dat er in Nederland 2 fabrikanten zijn (Nedap en Samsom), die zich bezighouden met de bouw van stemcomputers. Deze voldoen aan de eisen die de Kieswet hieraan stelt. - Op -
,
5
Op de aanbesteding van de levering van de stemcomputers zijn echter
EG-richtlijnen van toepassing. Als hoofdregel ingevolge deze richtlijnen geldt dat de aanbestedende gemeente gebruikt maakt van een zogenaamde openbare procedure. Dit is een procedure waarbij alle belanghebbende leveranciers mogen inschrijven. In bepaalde gevallen kan echter gebruik worden gemaakt van de niet-openbare procedure. Dit is een procedure waarbij alleen door de aanbestedende dienst aangezochte leveranciers een offerte mogen doen. De gemeente Groningen zal gebruik maken van de niet-openbare procedure.
• 5. Conclusies
Het gebruik van stemcomputers biedt de volgende voordelen: het prestatieniveau wordt belangrijk verbeterd: de kans op fouten is gering en het tijdstip van de presentatie van de uitslag ligt vroeger. een efficientere verkiezingsorganisatie.
de mogelijkheden voor het elektronisch raadplegen van kiezers voor andere doeleinden worden uitgebreid.
Naast de bovengenoemde direkte voordelen zal het elektronisch raadplegen
het gemeentebestuur de gelegenheid geven haar kiezers vaker dan enkel voor de verkiezingen van de leden voor de vertegenwoordigende organen te
raadplegen (regio-verkiezingen/referenda).
e,f'te
<$"0;;--~! Bestuursdienst
•
ron'ngen
De burgemeester roept de leden van de gemeenteraad bijeen voor de openbare raadsvergadering, te houden op woensdag 8 september 1993 te 16.30 uur. De hieronder genoemde punten zullen aan de orde worden gesteld. GRONINGEN, 30 augustus 1993. De burgemeester voornoemd. H.G. OUWERKERK.
l. 2. 3. 4.
Lijst van ingekomen stukken. Onderzoek geloofsbrieven F. Oosterbeek. Rondvraag. Voorstel inzake aanwijzen leden van de commissie voor de spreiding van het onderwijsaanbod in de regio van de school voor VAVOo (Nr. 146.) 5. Voorstel inzake aanschaf stemcomputers voor verkiezingen. (Nr. 164.) 6. Voorstel inzake extra gemeentelijke bijdrage 1993 en 1994 ten behoeve van het Cevan. (Nr. 143,) 7. Voorstel inzake grondverwerving recreatiegebied Noorddijk in verband met aanleg voet-I fietspad naar de Oude Stadsweg. (Nr. 141.) 8. Voorstel inzake grondverwerving recreatiegebied Noorddijk, fase 2 (bosgebied), transactie 3. (Nr. 155.) 9. Voorstel inzake vervanging en investeringen sportaccommodaties. (Nr. 144.) 10. Voorstel inzake huisvesting BSO en KDV aan de Christinastraat te Hoogkerk. (Nr. 157.) 11. Voorstel inzake vaststelling Huisvestingsoverzicht 1995/1997 basisonderwijs. (Nr. 149.) 12. Voorstel inzake huisvesting vrije scholen (bijzonder basisonderwijs). (Nr. 150.) 13. Voorstel inzake verzoek om medewerking ingevolge artikel 74 van de Wet op het basisonderwijs, (Nr. 147.) 14. Voorstel inzake verzoeken om medewerking ingevolge artikel 74 van de Wet op het basisonderwijs. (Nr. 148.) 15.'. Voorstel inzake huisvesting Erasmusschool. (Nr. 145.)
SE.4.C
16. Voorstel inzake herbouw op perceel Beijumerweg 17. (Nr. 156.) 17. Rapport van de raadscommissie voor de beroep- en bezwaarschriften inzake subsidie St. Delta. (Nr. 142.) 18. Voorstel inzake herinrichting Oud-Indische Buurt, fase 2. (Nr. 158.) 19. Voorstel inzake sanering Beckerweg. (Nr. 161.) 20. Voorstel inzake het aankopen van enige percelen weiland ten behoeve van de realisatie bestemmingsplan "Drielanden" . (Nr. 153.) 21. Voorstel inzake verkoop perceeltje grond Oostersinge1dwarsstraat. (Nr. 154.) 22. Voorstel inzake ruiling percelen grond gelegen achter en naast de Meeuwerderweg 133-135. (Nr. 163.) 23. Voorstel inzake verkoop bouwkavel 19 in het bestemmingsplan Minerva. (Nr. 151.) 24. Voorstel inzake verkoop bouwkavel 43 in het bestemmingsplan De Hunze. (Nr. 152.) 25. Voorstel inzake verkoop bedrijfsterrein aan het Eemskanaal. (Nr. 138.) 26. Voorstel inzake verkoop bedrijfsterrein aan de Bornholmstraat. (Nr. 139.) 27. Voorstel inzake verkoop bedrijfsterrein aan de Sontweg. (Nr. 140.) 28. Voorstel inzake verkeerscirculatie binnenstad noord-west. (Nr. 160.) 29. Voorstel inzake fietsstallingsvoorzieningen. (Nr. 159.) 30. Voorstel inzake vervanging telefooncentrale van de dienst SoZaWe. (Nr. 162.)
8.1
VERGADERING VAN 8 SEPTEMBER 1993
Voorzitter: de beer drs. H.G. Ouwerkerk, burgemeester. Aanwezig zijn 34 leden en wel de dames W. van Gent (GL) en mevrouw J.H. Wormgoor (Wormgoor), de beren N. Tromp (GPV), J. Evenbuis (VVD) en G.H. Otten (VVD), mevrouw C.T. Dekker (GL), de beer RJ. Pijlman (D66), de dames A. Westerdijk (D66), H.RC. Wessels·Potman (CDA) en M.J.A. Blankenborg (CDA), de beren H.C. Moll (GL), W.J. Ekhart (GL), P.W.G. Verscburen (SP), H.J.B. Spoeltman (PvdA) en K.W. Swaak (PvdA), de dames A.G.M. van de Vondervoor! (PvdA) en L.L. Weststrate (PvdA), de beer B.G. Westerink (CDA), mevrouw A.F. van der Stap (GL), de beer A.H.M. Dölle (CDA), mevrouw A. Timmerman (PvdA), de beer D.A. Smit (OL), de dames A.S. Walsma (PvdA) en J.H. Kuiter! (D66), de beren J. van der Veen (D66), S. Westers (VVD), P. Hazekamp (GPV) en H.J. Morssink (CDA), mevrouw G.G. Bel (D66) en de beren H.J. ter Bogt (PvdA), F.J. Paas (CDA), F.J. Hasselaar (D66), W. Smink (PvdA) en W.P. Haans (PvdA). Afwezig zijn mevrouw mevrouw R. Dorenbos (OL) en de beren P. T. Huisman (PvdA), R.H.M. Paping (OL), A.H. de Vries (SP) en M.H. Winter (PvdA). Secretaris: de beer J .A. Bosrna, gemeentesecretaris. De voorzitter trekt nr. 16 uit de bus, zodat eventuele stemmingen zullen aanvangen bij mevrouw Van de Vondervoor!. De VOORZITTER: Ik open de vergadering (16.37 uur) en heet u allen van harte welkom. Ik deel u mede dat mevrouw Dorenbos, de heren Paping, Huisman en wethouder Hasselaar hebben gemeld later ter vergadering te zullen komen. In verband met het afscbeid van de beer Otten stel ik mij de orde van deze vergadering als volgt voor. De verwachting lijkt gewettigd dat wij de agenda vóór de scborsing kunnen afdoen. Mochten de discussies heel vlot verlopen, dan zal bet tijdstip van het afscheid zodanig worden gekozen dat de gasten die dat willen bijwonen er ook daadwerkelijk zijn. Wanneer in dat geval enige tijd moet worden overbrugd, zullen wij daarvoor vast wel een creatieve oplossing vinden. I. LIJST van ingekomen stukken. 1. BRJEF van de Dagmarkt te Utrecht inzake winkelopenstelling op 30 april 1994. 2. BRJEF van A.B. van der Schaaf inzake project Waagstraat. 3. BRIEF van Sj.P. Tilkema inzake modelracebaan Protonstraat. 4. BRJEF van J. Schoenmaker inzake erkenning Vereniging Wo6nbelangen in Lewenborg. 5. BRIEF van A.B. van der Schaaf inzake hanengevechten tijdens viering 28 augustus 1993. Z.b. en z.b.sl. worden deze brieven ter afdoening in handen van b. en w. gesteld. 6. BRIEF van het Jongeren Advies Centrum (JAC) inzake de subsidierelatie. De VOORZITTER: Ik stel voor te besluiten conform bet voorstel en open daarover de beraadslagingen. Mevrouw VAN GENT (OL): M. de v. Deze omschrijving klinkt heel spannend, maar bet gaat slechts om de verplicbting aan de CAO te voldoen voor het verkrijgen van subsidie. Ons inziens kan het in dit geval ook een bezwaarschrift betreffen. Wij weten echter niet of dat inderdaad zo is. De heer WESTERJNK (CDA): M. de v. Ik heb sterk de indruk dat de opmerking van mevrouw Van Gent terecbt is. Ook naar mijn mening moet deze brief als bezwaarschrift worden aangemerkt. Over de wijze van afdoening mag geen misverstand bestaan.
8.2 De VOORZITIER: Dan moet dus een ander voorstel worden gedaan, in dezen te behandelen als bezwaarschrift. Ik zie dat daarmee wordt ingestemd. Z.h.st. wordt de brief hierna om preadvies in handen van de commissie voor de beroep- en bezwaarschriften gesteld. 7. BRIEF van bet college van bestuur van de Rijksuniversiteit inzake opvangcentrum aan de Uurwerkersgang. De VOORZITIER: Ik stel voor te besluiten conform het voorstel en open daarover de beraadslagingen. De heer HAZEKAMP (GPV): M. de v. Kan deze brief via de commissie WAM worden afgebandeld? De VOORZIlTER: Ik zie dat wethouder Westerink geen enkel probleem heeft met het verzoek dit scbrijven in de raadscommissie te behandelen. Z.h.st. wordt de brief hierna, met inachtneming van de gedane toezegging, ter afdoening in handen van b. en w. gesteld. 8. BRIEP van de bewoners Noorderhaven en omgeving inzake verkeerscirculatie binnenstad noordwest. Z.b. en z.b.st. wordt deze brief ter afdoening in handen van b. en w. gesteld. 9. BRIEF van P.W.G. Ewals inzake verkeerscirculatie binnenstad noordwest. 10. BRIEF van de werkgroep Overheidsstukken Oude Kijk in 't Jatstraat inzake verkeerscirculatie binnenstad noordwest. 11. BRIEF van de werkgroep Vishoek inzake tippelprobleem Vishoek, Hoekstraat en Muurstraat. Z.b. en z.b.st. wordt besloten deze brieven te betrekken bij de behandeling van het desbetreffende raadsvoorstel. 12. BRIEF van Grafisch Museum met beroep tegen afwijzing subsidie voor inleenvergoeding banenpooler. Z.b. en z.h.st. wordt deze brief om preadvies in handen van de commissie voor de beroep- en bezwaarschriften gesteld. 13. BRIEF van Yspeert & van Houtum advocaten met bezwaarschrift namens Real inzake opzegging bruildeenovereenkomst modelautosportcircuit. De. VOORZIlTER: Ik stel voor te besluiten conform het voorstd en open daarover de beraadslagingen. Mevrouw VAN GENT (GL): M. de v. Het college stelt voor dit schrijven ter afdoening in zijn handen te stellen. Mijn fractie koppelt aan dit voorstel de vraag of het probleem inmiddels is opgelost en derhalve het bezwaarschrift is iogetrokken. De heer PIJLMAN (D66): M. de v. Deze zaak is wat ingewikkelder dan mevrouw Van Gent doet voorkomen. Het voor modelautosport gebruikte terrein is van RO/EZ. Momenteel zijn wij bezig met het vinden van een vervangende ruimte, maar die pogingen zijn nog niet afgerond.
Mevrouw VAN GENT (GL): Was dat voldoende om het bezwaarschrift, een heel pak papier, in te trekken? De heer PIJLMAN (D66): Ik kan niet in de beweegredenen van de gebruikers treden, maar wel kan ik zeggen dat een intensief overleg wordt gevoerd om tot een oplossing van deze problematiek te komen. Helaas kan ik op dit moment niet voorspellen of wij daarin zullen slagen.
8.3 Mevrouw VAN GENT (GL): M. de v. Dit is een wat vreemde gang van zaken. De betrnkkenen hebben een bezwaarschrift ingediend, ingekomen stuk nummer 13, en ten aanzien daarvan werd ons aanvankelijk medegedeeld dat het in de commissie voor de beroep- en bezwaarschriften zou worden behandeld. Nu wordt opeens voorgesteld het stuk ter afdoening in handen van het college te stellen. Ik wil graag nader worden geïnformeerd over de wijze van afhandeling. De heer PULMAN (D66): M. de v. De heer Morssink fluistert mij in dat het stuk eerst naar een ambtelijke commissie gaat ... Laat ik toezeggen dat de raad zal worden geïnformeerd over de wijze van behandeling. Bovendien zal hij op de hoogte worden gehouden van het verloop van de onderhandelingen. Z.h.st. wordt de brief hierna, met inachtneming van de gedane toezegging, ter afdoening in handen van b. en w. gesteld 14. BRIEF van speeltuinvereniging 'Kindervreugd' met beroep tegen definitieve subsidie ten behoeve van laatste fase renovatie speeltuin. 15. BRIEF van de Bewonersvereniging Woonbelaogen in Lewenborg met beroep tegen afwijzing erkenning als bewonersorganisatie. 16. BRIEf van C. Zijlstra met nadere motivatie beroepschrift tegen dienstregeling 1993. Z.b. en z.h.st. worden deze brieven om preadvies in handen van de commissie voor de beroep- en bezwaarschriften gesteld. 17. BRIEF van de afdeling rechtspraak van de Raad van State met uitspraak geschil met Stichting Delta. Z.b. en z.h.s\. wordt deze brief voor kennisgeving aangenomen. 18. BRIEF van de Bond Heemschut inzake bouwplan bioscoop Zuiderdiep 94. De VOORZITTER: Ik stel voor te besluiten conform het voorstel en open daarover de beraadslagingen. Mevrouw VAN GENT (GL): M. de v. Wij hebben ons afgevraagd of dit ingekomen stuk ook in de ROW aan de orde zal komen, want over het bouwplan voor de bioscoop is nimmer gesproken. Ons lijkt het wel zo netjes het desbetreffende plan ook aan de commissie voor te leggen.
raadscommissie
De VOORZITTER: Ik hoor wethouder SWllilk zeggen dat de brief voor de vergadering van de desbetrçffende commissie zal worden geagendeerd. Z.h.st. wordt de briefhierna, met inachtneming van de gedane toezegging, voor kennisgeving aangenomen. 2. ONDERZOEK geloofsbrieven F. Oosterbeek. De VOORZITTER: Ik vraag mevrouw Dekker en de heren DöUe en Evenhuis de commissie voor het onderzoek van de geloofsbrieven te vormen en schors de vergadering voor de duur van het onderzoek. SCHORSING. De VOORZITTER: Ik heropen de vergadering en geef het woord aan mevrouw Dekker. Mevrouw DEKKER (GL): M. de v. Onze commissie heeft de geloofsbrieven onderzocht en adviseert de heer Ooslerbeek tot de gemeenteraad van Groningen toe te lalen. Z.b. en z.h.s\. wordt conform het advies van de commissie voor het onderzoek van de geloofsbrieven besloten. De VOORZITTER: Ik ontbind de commissie onder dankzegging voor de verrichte werkzaamheden.
8.4 (In afWijking van de agenda slell de vooniller vervolgens de punten 4 en 4a aan de orde.) 4. VOORSTEL inzake aanwijzen leden van de commissie voor de spreiding van het onderwijsaanbod in de regio van de school voor VAVQ (Bijlage nr. 146.) 4a. VOORSTEL inzake benoeming ambtenaar van de burgerlijke stand. (Bijlage nr. 166.) De VOORZrITER: U beeft een stembiljet gekregen waarop staat dat over de punten 4 en 5 wordt gestemd. U gelieve voor '5' te lezen: 4a. Ik nodig de dames Van Gent en Kuitert alsmede de beer Hazekamp uit zitting te nemen in het stembureau. Hierna wordt tot stemming overgegaan. Ingeleverd worden 30 stembiljetten, waarop zijn uitgebracht: ter benoeming van leden van de commissie voor de spreiding van het onderwijsaanbod in de regio van de school voor VAVO 30 stemmen op mevrouw A.S. Walsma, de heer W.J. Ekhart, mevrouw H. OosterveldVredeveld, de beer J.J. van der Laan, de dames M. Lantinga en H.K. Pot alsmede de heren P. Boekhoudt en R.G.J.W. Hietbrink, zodat zij met algemene stemmen zijn benoemd; ter benoeming van een ambtenaar van de hurgerlijke stand 30 stemmen op de heer G.H. Ollen, zodat deze met algemene slemmen is benoemd. De VOORZITTER ontbindt vervolgens de commissie van stemopneming, onder dankzegging aan de leden voor de genomen moeite. 3. RONDVRAAG. De VOORZIITER: De fractie van Groen Links heeft conform bet reglement van orde drie vragen ingestuurd. Wie deze vragen bekijkt, moet constateren dat die in de zin van het reglement wél spoedeisend zijn. Het college wil ecbter niet flauw zijn en stelt u voor de vragen toch te laten stellen. Ik stel vast dat niemand bezwaren tegen ons voorstel heeft, zodat mevrouw Van Gent de vragen van haar fractie mag stellen e%f toelichten. Mevrouw VAN GENT (GL): M. de v. Ik maak graag van dit aanbod gebruik. Uiteraard kan men discussiëren over de vraag of al dan niet sprake is van een spoedeisend karakter, maar mijn fractie meent dal het wel degelijk om dringende vragen gaat. Mevrouw WESTSTRATE (PvdA): M. de v. Misschien is het handig dat wij de vragen op schrift krijgen. De VOORZIITER: Mevrouw Van Gent neemt volgens mij een aanloopje in die richting. Mevrouw VAN GENT (GL): Ik kom zo meteen daarop terug. Conform welk reglement dan ook hebben wij gisteren onze vragen ingediend. Ik ging ervan uit- wellicht wat naïef, maar ook wij moeten in het kader van de bestuurlijke vernieuwing nog even wennen aan dit nieuwe onderdeel van de agenda - dat een kopietje van onze vragen in de mapjes zou worden gelegd. Zó geolied werkt de machinerie kennelijk nog niet. De VOORZITTER: Met het oog op de zo gewenste profilering lijkt het mij leuk dat u de vragen voorleest. Mevrouw VAN GENT (GL): Als mevrouw WeslStrate dat wil ... Zoals gezegd, onze fraclie is van oordeel dat haar indringende vragen een spoedeisend karakter hebben. De vragen hebben op het volgende onderwerp betrekking. Eind vorige week heeft secretaris Wallage van Sociale Zaken een akkoord bereikt met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) over de bijstandsuitkeringen voor alleenstaanden. In dit akkoord is onder andere afgesproken de bijstandsuitkeringen voor alleenstaanden vast te stellen op 50 % van het sociaal minimum, tenzij de alleenstaande kan bewijzen dat hij/zij ècht alleen woont. Het zal duidelijk zijn dat Groen Links zich wat anders voorstelde bij het
8.5 individualiseren van de uitkeringen. Gezien deze ontwikkeling willen wij het college van burgemeester en wethouders de volgende drie vragen stellen. 1. Is bet college betrokken geweest bij de totstandkoming van het VNG-standpunt en, zo ja, welke invloed heeft het op de formulering uitgeoefend? 2. Is het college van mening dat het bereikte akkoord een verbetering van de uitvoeringspraktijk en de positie van de uitkeringsgerechtigden is? 3. Hoe denkt het college om te gaan met de in te voeren omgekeerde bewijslast, de uitvoering, de rechtsgelijkheid en de woningdelers in de stad Groningen? Wij zijn van mening dat de cliënten van de sociale dienst en de gemeenteraad van Groningen op korte termijn helderheid omtrent de gang van zaken dienen te verkrijgen. Onze fractie zal het dan ook op prijs stellen als uw college de vragen beantwoordt. Voorts zullen wij graag zien dat burgemeester en wethouders in een korte, puntige notitie, te bespreken in de commissie SCA, aangeven hoe de uitvoering van deze materie zal worden aangepakt. Ons inziens is het van belang dat de raad van Groningen over deze aangelegenheid kan meepraten eo daaraan politieke sturing geeft. Voor ons staat het belang van de cliënten voorop. De heer SWAAK (PvdA): M. de v. De eerste vraag van Groen Links is op papier wat korter; mevrouw Van Gent heeft daaraan in haar mondelinge toelichting een tweede vraag geknoopt. Overigens zijn de oorspronkelijke drie vragen uiteindelijk uitgegroeid tot circa zes! Ons college is niét betrokken geweest bij de totstandkoming van het VNG-standpunt, maar wel is het zo dat wij, vêrtegenwoordigd in de persoon van de verantwoordelijke portefeuillehouder, overleg voeren met alle zogenaamde lOO.OOO+-gemeenten in Nederland over de problemen die zich bij de uitvoering van de Bijstandswet voordoen. Die gesprekken worden bijgewoond door vertegenwoordigers van de VNG en Divosa. Bovendien hebben de directeuren van de sociale diensten regelmatig overleg in Divosa-verband. Kortom: de gemeente Groningen is niet rechtstreeks bij de standpuntbepaling betrokken geweest, maar indirect is vanuit den lande, dus ook uit Groningen, wel bijgedragen aan de meningsvorming. Op de tweede vraag kan ik het volgende antwoord geven. De voorgestelde veranderingen zijn erop gericht de uitvoerbaarheid van de wettelijke regelingen te verbeteren. Het zou dan ook heel raar zijn al op Ölt moment te veronderstellen dat de uitvoerbaarheid niét werd verbeterd. Ik moet hieraan echter direct toevoegen dat - dit geldt trouwens voor alle regelgeving - in de praktijk moet blijken hoe één en ander uitpakt. Vooralsnog neemt het college aan dat met het akkoord een verbetering van de uitvoeringspraktijk aan de orde is. Voor wat betreft de positie van de uitkeringsgerechtigden - in deze raad is dit aan de orde geweest - veronderstellen wij dat die beter wordt; ik doel hierbij op een rechtmatige positie van een uitkeringsgerechtigde en de daaraan verbonden rechtmatigheid van de uitkering. De derde vraag over de wijze waarop het college met de omgekeerde bewijslast denkt om te gaan, betreft het lastigste onderdeel van het pakket dat in de onderhandelingen is vastgesteld. Het is de bedoeling dat een landelijke werkgroep met voorstellen zal komen, maar ik weet niet in hoeverre wij als gemeente dMrin zullen zijn vertegenwoordigd. Voor mij staat evenwel vast dat daarin vertegenwoordigers van de VNG en Divosa zitting zullen hebben. Bij de meningsvorming zullen wij dus tenminste een indirecte inbreng kunnen leveren. Los van de vragen van mevrouw Van Gent heb ik mij reeds geprepareerd op de commissievergadering van de volgende week; ik zal dan over dit punt nadere mededelingen doen. Mij lijkt het heel verstandig dat, indien de verschillende fractie suggesties of opmerkingen hebben, die worden opgenomen in de bijdrage die vanuit de gemeente Groningen aan het meningvonnende circuit wordt toegezonden. De VOORZITTER: Het reglement van orde vermeldt dat over de in de rondvraag gestelde vragen geen beraadslagingen worden gehouden. 5. VOORSTEL inzake aanschaf stemcomputers voor verkiezingen. (Bijlage nr. 164.) De VOORZITTER: Ik stel voor te besluiten conform de conclusie van het voorstel en open daarover de beraadslagingen. Mevrouw WALSMA (PvdA): M. de v. Als wij het tijdsgewricht goed interpreteren, kan van dit voorstel niét worden gezegd: 'Nu of nooit'; eerder is sprake van: nu of later. Maatschappelijk is het gebruik van de computer aanzienlijk toegenomen en het is dan ook te verwachten dat stemcomputers op enig moment zullen worden ingevoerd. Vandaar mijn uitspraak 'nu of later'. De voordelen van stemcomputers zijn evident en bovendien achten wij de financiële investering verantwoord. Niettemin zijn méér mensen aan het rode potlood gehecht dan ik aanvankelijk heb verondersteld. Toch menen wij dat de kiezers snel aan
8.6 het nieuwe systeem zullen wennen. Het stemmen via een computer is niet moeilijker dan het drukken op een deurbel of telefoneren. Zeer waarschijnlijk is wel sprake van een drempel, omdat de mensen nog niet weten hoe één en ander werkt, maar echt ingewikkeld is het allemaal niet. Dit betekent dat bepaalde groepen - in het raadsvoorstel zijn die genoemd - extra aandacht behoeven, in die zin dat zij ervaring met een stemcomputer moeten kunnen opdoen. Ik denk met name aan ouderen en gehandicapten, die overigens vaak letterlijk met drempels te maken hebben. Ten behoeve van de ouderen zou in overleg met de tehuizen en de SWOG een gericht voorlichtingsplan kunnen worden gemaakt. Naar mijn mening zullen de mensen daarna ervaren dat het gebruik van een stemcomputer een fluitje van een cent is. De indeling in stemdistricten lijkt ons goed. Aanvankelijk hadden wij daarover twijfels, en wel vanwege de loopafstanden. In de commissie bleken die afstanden echter mee te vallen. Onze fractie meent dan ook dat het voorstel moet worden gevolgd. Mevrouw VAN GENT (GL): M. de v. Toen wij dit collegevoorstel bespraken, kwamen bij ons gevoelens van nostalgie boven. Het is niet zo dat wij per se een formulier willen invullen en het drukken op een knopje afwijzen, integendeel. De spanning die aanwezig is tussen de momenten waarop de stembureaus dichtgaan en de uitslag bekend wordt, ervaren wij als 'zeer speciaal'. Als de raad met dit voorstel instemt, zal dat verleden tijd zijn. Wij begrepen evenwel dat dit raadsstuk niet uitsluitend op gevoelens van nostalgie en spanning mag worden beoordeeld; men moet nu eenmaal met de tijd meegaan. Uiteraard doet ook mijn fractie dat graag. Alles tegen elkaar afwegende, menen ook wij dat tot de invoering van stemcomputers moet wo~den overgegaan. Vanzelfsprekend is het van belang dat gerichte voorlichting wordt gegeven, zoals mevrouw Walsma heeft betoogd, bijvoorbeeld door middel van folders, 66k in andere talen dan het Nederlands. Voorts kan worden gedacht aan radio- en televisie-'spotjes', voorzien van ondertiteling voor de groepen in de Groningse samenleving die het Nederlands wat minder goed machtig zijn. Ons lijkt dat een goede aanvulling van de campagne die uitgebreid in de achterliggende stukken is beschreven. Een voordeel van stemcomputers is dat het wat gemakkelijker wnrdt referenda te organiseren. Ons inziens een aanzienlijk voordeel, maar in dit verband is een vraag is gerezen. De fractie van Groen Links heeft in het (recente) verleden twee keer voorgesteld een stadsreferendum te houden, en wel in het kader van 'Binnenstad Beter' en de plannen voor de Waagstraat. Het was onze bedoeling de Groningse bevolking zich te laten uitspreken over het definitieve ontwerp, en wel in relatie met het bestaande stadhuis. Het college zegt dan steeds: 'Flauwekul, over dergelijke onderwerpen houden wij geen referendum.' Burgemeester en wethouders zèlf zijn tot nu toe niet met het voorstel gekomen een referendum over wat dan ook te organiseren, terwijl daarvoor wel geld - als ik mij niet vergisf 100.000,- - op de begroting staat. Ik vraag het college dan ook wat vaart te zetten achter flitsende ideeën waarover de bevolking van Groningen zich kan uitspreken. Aansluitend op het voorgaande heb ik een vraag te stellen. Ik heb vernomen dat twee verkiezingen op één dag voor stemcomputers een probleem kunnen vormen. Ik kan mij voorstellen dat gekoppeld aan de gemeenteraadsverkiezingen de regioraad wordt gekozen of een stadsreferendum wordt gehouden. In onze visie moeten dergelijke combinaties met de aan te schaffen apparatuur zonder meer mogelijk zijn. Graag een toelichting op dit punt. Samenvattend: onze fractie is bereid met haar tijd mee te gaan, mits voor een goede introductie wordt gezorgd en de stembureaus niet verder uit elkaar worden gesitueerd dan strikt noodzakelijk is. Het zou overigens prachtig zijn als vóór de drie verkiezingen in 1994 ook nog een referendum kon worden georganiseerd; ons lijkt dat de ultieme introductie van stemcomputers.
De heer DÖLLE (CDA): M. de v. Tijdens de commissievergadering had onze fractie nog geen standpunt bepaald; inmiddels is dat gebeurd. Mijn fractie zal verdeeld stemmen. Twee leden, inclusief de wethouder, zijn wat optimistischer over de voorgestelde aanschaf dan de overige vier fractieleden. Het gaat ons niet om gevoelens van nostalgie, bijvoorbeeld sigaren rokende heren in een gymnastieklokaal ofhet mysterieuze hokje met gordijntje en het rode potlood. Weliswaar spreken deze overwegingen ook ons aan, maar anderzijds beseffen wij heel goed dat elke manier van stemmen niet meer is dan een tijdelijke. Vroeger sloeg men in een kuil met speren naar elkaar en later werd gemurmureerd. Kortom: niet de nostalgie heeft de tegenstanders in onze fractie geïnspireerd, maar wel het volgende. De stemcomputers kosten veel geld, ongeveer f I miljoen. Daartegenover staat een besparing, maar die is een kwestie van vestzak-broekzak; er wordt bespaard op de kosten van opslag van stemhokjes en dergelijke. Een probleem is dat, wanneer er iets misgaat, het ook gelijk goed mis is. In Nederland zijn niet veel grote gemeenten die met zulke computers werken. Daarnaast moet worden geconstateerd dat de stemdistricten groter worden en evenredig daaraan de loopafstanden. Voor de hoogbejaarden is dat een moeilijkheid.
8.7 Ik wijs erop dat dit soort apparaten met het verstrijken van de tijd goedkoper wordt. Wanneer in de toekomst gemeenten gezamenlijk een offerte vragen, kunnen de aanschafkosten wellicht nog verder dalen. Voor wat betreft het referendum dat in deze gemeente is voorgesteld, kan de bevolking slechts 'ja' of 'nee' zeggen en dat kan zelfs op papier vrij gemakkelijk. Naar onze mening is dat dus geen argument om stemcomputers te gebruiken. Overigens zien ook wij wel voordelen. In plaats van om 21.00 uur zal de verkiezingsuitslag te, pak-weg, 20.00 uur bekend zijn. De grootste voordelen worden gevormd door de besparing op ambtelijke tijd en het op een arbeidsbesparende manier aan elkaar koppelen van allerlei uitslagen. Zoals gezegd, twee leden van de CDA-fractie menen dat nu op de voorgestelde mogelijkheid moet worden ingesprongen, terwijl vier fractieleden van oordeel zijn dat dit later dient te gebeuren. De heer OTIEN (VVD): M. de v. De fractie van de VVD heeft het niet gemakkelijk gehad met uw voorstel. In dit geval is de kernvraag of de gemeente er goed aan doet bijna f I miljoen uit te geven voor de aanschaf van stemcomputers. Het gebruik van computers heeft inderdaad voordelen, te weten: snellere uitslagen; efficiëntere afwikkeling; toepassing bij referenda. Het laatste is vanzelfsprekend heel mooi, maar tot nu toe is in deze gemeente geen referendum gehouden en het is nog maar de vraag of dat in de toekomst ooit zal gebeuren. Dit punt laat ik dan ook in het midden. Ontegenzeglijk zijn er ook nadelen. Uw college stelt, overigens zonder bewijs, dat de opkomst nfét nadelig zal worden beïnvloed. Zelfs indien deze stelling juist is, zal een verschuiving plaatsvinden. Enerzijds zal de nieuwe apparatuur aantrekkingskracht uitoefenen - een argument van burgemeester en wethoudersvooral op de jongere kiezers, maar anderzijds verliest men potentiële stemmers als gevolg van drempelvrees voor elektronica; dit laatste zal voor met name de oudere kiezers opgaan. Niet voor niets wordt in het raadsvoorstel een groot bedrag, te weten f 175.000,-, uitgetrokken ten behoeve van voorlichting en alles wat daarmee annex is.
Ik heb in een stembureau bij een bejaardencentrum gezeten en spreek dan ook uit ervaring als ik zeg dat veel ouderen - zeker de groep 70-/80-jarigen - het uitbrengen van hun stem als een grote belevenis bescbouwen waaraan een behoorlijke dosis zelfoverwinning te pas komt. Ik heb dan ook het gevoel dat zij het stemmen straks nog lastiger zullen vinden, hoewel het slechts om een druk op de knop gaat die op zichzelf niet echt ingewikkeld is. De voor- en tegenargumenten afwegende, komen wij tot het volgende standpunt. De raad behoort zuinig met bel geld om te gaan; de voorgestelde operatie kOSI bijna f I miljoen. Waar gaat het precies om? Drie verkiezingen in 1994 en één verkiezing in 1995. Daarna zullen, indien zich geen bijzondere situaties voordoen, pas in 1998 weer verkiezingen worden gehouden. In dit land is wat aarzelend een discussie op gang gekomen over de mogelijkheid de gemeenterdadsverkiezingen te spreiden. In..datgeval is de koppeling van gemeenteraaçlsverkiezingen en Kamerverkiezingen een slechte, want dan is de plaatselijke situatie in het geheel niet meer van belang, maar dit terzijde. Als in 1998 inderdaad op verschillende momenten gemeenteraadsverkiezingen worden gehouden, zal het ongetwijfeld mogelijk zijn stemcomputers te lenen of te huren bij de VNG. In dat licht is een uitgave van rond f I miljoen eigenlijk niet nodig. Alles overziende, meent de VVD-fractie zich wat behoudend te nioeten opstellen. Wij geven het bedrag van f I miljoen liever niet aan dit doel uit en willen afwachten hoe een en ander zich in de toekomst ontwikkelt. In onze optiek is de voorgestelde uitgave op dil moment dus niet verantwoord. De heer TROMP (GPV): M. de v. Ook van ons heeft u nog een definitief standpunt te goed. Wij hebben in het verslag nog eens zorgvuldig nagekeken welke argumenten u ten faveure van de stemcomputer naar voren heeft gebracht; dat leidde tot het volgende. Minder beslag op de ambtelijke capaciteit is een feitelijk voordeel. Straks zullen minder mensen in de weer zijn, inclusief niet-ambtelijke personen die jarenlang met veel genoegen de stembureaus hebben bemand/bevrouwd. Die mensen hebben er altijd voor gezorgd dat betrouwbare uitslagen tot stand zijn gekomen. Het door u in de commissie gebruikte argument dat stemcomputers degelijke uitslagen produceren, acht ik dan ook niet bijster sterk. Eigenlijk is die overweging minder vriendelijk legenover degenen die jarenlang heel secuur uitslagen te voorschijn hebben getoverd. Een ander argument dat
ti
in de commissie heeft genoemd, is dat men in stemcomputers meer kiezers
'kwijt' kan. Op zich is dit uiteraard schitterend. Wij hopen dat de opkomst zó groot zal zijn dat de computers boordevol zullen raken. Ik hoop echt dat volgend jaar de opkomst bij de raadsverkiezingen beduidend hoger zal zijn dan de laatste keer.
8.8 U beeft toegezegd nog eens nauwkeurig te zullen bekijken of iets aan de nadelen voor oudere kiezers kan worden gedaan, waarbij vooral aan de grotere loopafstanden moet worden gedacbt. Ik zal graag boren boe uw college met dit mogelijke bezwaar is omgegaan. Voor ons is dit een beikei punt. Eventuele referenda - ik weet niet of die ooit zullen worden gebouden - zijn voor ons geen punt van overweging geweest om zelfs maar te neigen in de ricbting van stemcomputers. Misscbien bebben wij net als mevrouw Van Gent wat last van nostalgie gebad. Toen zij daarover sprak, scboot de gedacbte door mij been: 'Zo jong nog en tocb al nostalgiscbe gevoelens!' Waar ik ecbt van ben gescbrokken, is de luchthartige benadering van de PvdA-fractie. Mevrouw Walsma deed voorkomen dat bet hanteren van een stemcomputer niet moeilijker is dan het drukken op een deurbel. Als het werkelijk zó simpel was, zou het bedrag van f J75 .000,-ten behoeve van voorlichting weggegooid geld zijn. In dat geval had de fractie van mevrouw Walsma tegen het desbetreffende onderdeel van het collegevoorstel bezwaar moeten maken. Onze fractie staat op het standpunt dat bet gebruik van stemcomputers ecbt wel wat ingewikkelder zal zijn. Mocht deze raad van oordeel zijn dat voortaan met stemcomputers dient te worden gewerkt, dan is het verstandig daartoe zo spoedig mogelijk te besluiten om de mensen tijdig met dit fenomeen vertrouwd te kunnen maken. Overigens hoop ik dat de luchthartige kijk van de PvdAfractie op de wijze waarop volgend jaar de raadsverkiezingen zuUen worden georganiseerd, niet maatgevend is voor àlle verkiezingen waaraan de PvdA zal meedoen. Ik vermoed dat het dan voor die partij niet zo geweldig zal gaan. Ik hoor reacties . . . en eigenlijk zat ik daarop te wachten . . . Mijn woorden moet mevrouw Walsma beschouwen als een vriendendienst die ik in dit laatste parlementaire jaar nog in de richting v,an de PvdA kwijt kan.
Mevrouw WALSMA (PvdA): Ik zal niet ingaan op dalgene wat de heer Tromp over mogelijke verkiezingsuitslagen heeft opgemerkt, want die kunnen voor ons best meevallen. In het betoog van de heer Tromp zijn naar mijn gevoel de ingewikkelde constructie van een computer en de eenvoudige handeling die daarmee moet worden uitgevoerd door elkaar gehaald. Het door een kiezer hanteren van een stemcomputer is werkelijk net zo simpel als telefoneren of aanbellen. Een computer als zodanig is echter een vrij ingewikkeld apparaat, dat zal ik niet tegenspreken. De VOORZITTER: Het woord is aan de heer Verschuren. De heer VERSCHUREN (SP): M. de v. Ik moet mevrouw Walsma gedeeltelijk gelijk geven. Zij zegt dat wij voor de keuze staan de stemcomputers Of mi in te voren Of over enige tijd. Deze vorm van aUlomatisering is vanzelfsprekend niet tegen te houden en het is dan ook niet verstandig dat te willen. In dit opzicht hebben dan ook geen enkel bezwaar tegen de aanschaf van stemcomputers, integendeel. Wel zetten wij vraagtekens bij hel financiële verhaal. Volgens het collegevoorstel zullen de computers de noodzakelijke werkzaamheden reduceren en door die besparing kunnen de jaarlijkse kapitaallasten ad f 142.000.- worden gedekt. Voor de publiciteit is evenwel èxtra geld nodig. Ik heb wat rekenwerk gedaan. Bij ""n kahinelscrisis, dus per twee kabinetten, wordt een stemcomputer I, I dag per jaar benut. Jn de voorgestelde afschrijvingstermijo van tien jaar wordt slechts 11 dagen van het apparaat gebruik gemaakt en dat is wel héél weinig. Als de afschrijving over 12 jaar plaatsvindt, zijn ook alle voorlichtingskosten gedekt. Voorlichting is zeker nodig, niet omdat het drukken op een knop zo ontzettend moeilijk is, maar omdat bij veel mensen drempelvrees bestaat. Volgens Dlij kunnen aan het voor publiciteit bedoelde bedrag echter veel betere bestemmingen worden gegeven. Ik ga wel akkoord met de aanschaf van de stemcomputers, maar niet met de extra uitgave van f 175.000,-. Naar onze mening moeten de voorlichtingskosten op een andere manier worden gedekt. De VOORZITTER: Dames en heren. Het is een goede zaak dat in deze kwestie alle fracties zorgvuldig te werk zijn gegaan. Het blijkt dat aan de verschillende standpunten diepgaande overwegingen, ten grondslag liggen. Toch moeten wij deze materie niet zwaarder zien dan zij in werkelijkheid is. Nostalgie en spanning zijn zeker feitelijkheden, maar iedereen weet wat ons overkomt als de punt van het rode potlood niet of nauwelijks schrijft; men begint dan wanhopig te likken of zoekt naar een puntenslijper. Bij dil onderwerp komen bij mij de meest levendige herinneringen boven. Ik kan mij nog berinneren dat iemand mij bij de lokale verkiezingen vroeg: 'Waar staat Van Agt?' Die wist ik toch al niet te vinden, dus ook toen niet! Ik wil slechts zeggen dat in deze tijd andere mogelijkheden voorhanden zijn, waarbij ik opmerk dat Groningen niet in de voorhoede loopt. De heer Ollen stelt zich wat behoudend op. Ik wil erop wijzen dat een niet onaanzienlijk aantal grote gemeenten ons op dit gebied is voorgegaan, sommige zelfs al geruime tijd geleden. Het heeft dan ook niet zo heel veel zin nog even af te wachten welke financiële enfof technische ontwikkelingen zich zullen
8.9 voordoen. Ons lijkt het verstandig nu iets te doen. Daarbij hebben wij ons terdege gerealiseerd dat de complete organisatie van de verkiezingen nog eens goed tegen het licht moet worden gehouden. In de voorbereiding van dit raadsstuk hebben wij bijzondere aandacht besteed aan de vraag of een zekere stroomlijning van de stemdistricten mogelijk is, met inachtneming van een goede bereikbaarheid en een redelijke afstand. Ook in de raadscommissie is dit een zwaarwegend punt geweest. U heeft gezien dat wij ter zake de grenzen nog eens hebben verkend. Bijna overal zijn wij erin geslaagd de grenzen van de stemdistricten iets gunstiger te leggen en ik neem dan ook aan dat het mogelijke probleem van relatief grote afstanden voor met oame oudere meDseD nauwelijks eeD rol speelt. Wij hebbeo er echt alles aan gedaan om die problematiek op te lossen. Onzerzijds is gesteld dat- ook vaDuit de raad is daarop aangedrongen - in de presentatie en de inbedding van deze zaak voldoende tijd moet worden genomen. Dit is de redeD geweest om, indien toch wordt overwogen die richting op te gaan, dit voorstel zo snel mogelijk in de raad te breDgen. De stemcomputers kunneD daarna worden besteld eD de procedure kan worden opgestart. Het is ons voornemen het af te leggen traject zoveel mogelijk in overleg met alle daarvoor in aanmerking komende organisaties voor te bereideD eD in dat kader vaD hun deskuDdigheid gebruik te makeD. In dit verband kan wordeD gedacht aan organisaties van ouderen, gehaDdicapten en, indien daarvoor belangstelling bestaat, allochtoDen. In goed overleg zal worden bezien welke extra maatregelen eveDtueel moeten worden genomen om tot een zo effectief mogelijke voorlichting te komen. Ik heb geïnformeerd of twee verkiezingen op één dag problemen kunnen opleveren. Dat is niet het geval, tenzij het aantal ingediende lijsten bij zowel de ene als de aDdere verkiezing groter is dan 36. Als zich echter niet te veel afsplitsingen voordoen - die zijn trouwens toch niet aan te bevelen - zijn geen moeilijkheden te verwachteD. Overigens heb ik op dit moment geen aaDwijzingen die doen vermoeden dat een zeer groot aantal IijsteD zal worden ingedieDd. Ik heb het steekwoord 'misgaan' opgeschreven. In het vlak van de organisatie en de techniek kan mijns inziens weinig echt misgaan, te meer daar wij nu de mogelijkheid hebben om ons zorgvuldig voor te bereiden. De opmerking van de heer Ollen dat, wanneer op termijn de verkiezingen gespreid worden gehouden eerlijk gezegd zie ik dat nog niet gauw gebeuren - , apparatuur kan worden geleend of gehuurd, is op zich juist. In 'stel dat' -situaties kan men steeds vragen opwerpen die redenen zijD om te besluiten weer een andere richting te kiezen, maar dat is niet reëel. Ten aanzien vaD de fiDaDciën is een naar onze meniDg voor de hand liggeDde economische afschrijvingsperiode gekozeD. Vanzelfsprekend is ook een andere afschrijvingstermijD denkbaar, bijvoorbeeld die welke de heer Verschuren suggereert. Toch doen wij er verstandig aan enerzijds de afschrijvingslasteD te rameD en anderzijds de noodzakelijke eenmalige publiciteitskosteD op te voeren. Ik kan mij voorstellen dat de fractie van de VVD en een deel van de CDA-fractie tot een andere afweging komen. Alles bijeeD mag worden gesteld dat wij iD dit geval met een techniek te maken hebben die zich voldoende heeft bewezen en dat wij in staat zijD de organisatie/stroomlijning vaD de verkiezingen op eeD adequaat peil te houden. Kortom: de voorgestelde keuze kan zonder al te grote risico's wordeo gemaakt. Het punt 'referendum' is genoemd zonder dat als overwegend argument op te voeren. Wij hebben slechts aangegeven dat referenda tot de mogelijkheden behoren. Mevrouw Van Gent heeft ons wat vermanend uitgenodigd met bepaalde gedachten te komen. Wij peinzen nog steeds over een vraagstelling die daaraan recht doet. Gelet op het feit dat niet iedereen even enthousiast oVer een referendum is, concludeer ik dat het college zelfs héél goed dient na te denken voordat het een concreet voorstel formuleert. Wanneer onze gedachten zijn uitgekristalliseerd, zal wethouder Pijl man de raad zeker tijdig informeren. Samenvallend: wij stellen u voor de aangeduide weg op te gaaD, eD wel iD de overtuiging dat een goede iDtroductie mogelijk is eD de organisatie, inclusief die van de stembureaus, zodanig kan worden vormgegeven dat geen nadelige bijwerkingen zullen optredeD. Overigens wacht ik met spanning af welke uitslagen de eerstvolgende verkiezingeD zullen opleveren. Ik begrijp dat ook de heer Tromp al een lichte verkieziDgskoorts voelt, gehoord de stekeligheden - wij StaaD hem dat graag toe - die hij iD deze discussie heeft gedebiteerd. Mevrouw VAN GENT (GL): M. de v. Met betrekking tot de refereDda zegt u dat daarover verschilleDd wordt gedacht, hetgeeD ertoe leidt dat in het college veel gedachten worden 'vuil-/schooDgemaakt' en dat het daardoor nogal lang duurt. Ik vind dat vreemd, want er wordt steeds geld gereserveerd. Wij gaan nu met een nieuwe vorm van stemmen beginnen - de stemcomputers - en dan zijn nieuwe gedachten zeker op hun plaats, althans dat lijkt mij. Ik verwacht dan ook dat de collegeleden niet onderling blijven bakkeleien, want in het kader van de bestuurlijke vernieuwing heeft de meerderheid uitgesproken dat een referendum een belangrijk middel is, dus ophouden met getreuzel en beginnen.
8.10 Ik heb daarstraks in de richting van wethouder Pijlman geseind. De fractie van Groen Links heeft al diverse suggesties gedaan. Men kan natuurlijk zeggen dat die niet meer zijn dan 'prul'-ideeën ofwat dan ook, maar dan verwacht ik dat anderen met betere tips zullen komen. Het kan niet ZO zijn dat onze gedachten van tafel worden geveegd en men zelf niets naar voren brengt. Uit het oogpunt van efficiency en gelet op de goede financiële regeling - er worden besparingen bereikt - alsmede het gegeven dat volgend jaar drie verkiezingen, en wellicht referenda, aan de orde zullen zijn, gaan wij akkoord. In deze discussie is steeds naar de opkomst verwezen en daaraan is het belang van een goede introductie gekoppeld; daarmee ben ik het volkomen eens. Anderzijds moet mij van het hart dat de opkomst hij verkiezingen niet afhangt van de manier waarop kiezers hun stem moeten uitbrengen - door middel van een papiertje of een stemcomputer - , maar van de politiek zelf. De politiek zal de mensen zo enthousiast moeten krijgen dat zij 'überhaupt' gaan stemmen. De heer DÖLLE (CDA): M. de v. Ik zal de in de discussie gebruikte argumenten niet herhalen, want die zijn volkomen helder. Eén punt moet ik nogmaals noemen omdat daarop niet is geantwoord. Het nu aanschaffen van de stemcomputers heeft een bepaald voordeel. Groningen is hoofdstembureau, het speelt ook een zekere rol in de landelijke en Europese verkiezingen, en kan door middel van de computers ook de uitslagen van Bedum, Winsum, Delfzijl enzovoort verwerken. In de commissie hebben wij gevraagd of het ook om die reden niet handig is in de toekomst gezamenlijk hetzèlfde apparaat aan te schaffen, eventueel' goedkoper. U heeft toen toegezegd nog eens naar dit punt te zullen kijken. Is dat gebeurd? De heer OITEN (VVD): M. de v. Ik heb goed naar uw argumenten en uw afgewogen oordeel geluisterd, maar daarin heb ik niets nieuws kunnen ontdekken. Wij hebben de indruk dat de drempelvrees tot gevolg zal hebben dat veel kiezers het gewoon laten afweten, alhoewel de uitte voeren handeling op zichzelf niet echt moeilijk is. De heer Tromp merkt terecht op dat juist daarom veel voorlichting moet worden gegeven, maar of daardoor de drempelvrees kan worden overwonnen is de vraag. Een ander zwaarwegend punt is het volgende. Weliswaar kan een mooie berekening worden opgezet waaruit blijkt dat het, mede door de gereserveerde middelen, financieel mogelijk is, maar desondanks gaat het om een uitgave van bijna f I miljoen. Wij vragen ons echt af of die op dit moment moet worden gedaan. De rest van de argumentatie was Ons reeds bekend. De heer TROMP (GPV): M. de v. Ik wil u slechts één toezegging ontfutselen. Tijdens de commissievergadering bracht u te berde dat sprake zou zijn van een kostenbesparing. Bij die uitspraak kunnen vraagtekens worden gezet, maar onze fractie neemt vooralsnog aan dat inderdaad kosten zullen worden bespaard. Ik hoor echter graag dat u toezegt na de verkiezingen van volgend jaar - dan hebben wij drie keer de proef op de som kunnen nemen - de commissies die zich dan met financiën en algemeen bestuurlijke zaken bezighouden te zullen informeren over het bedrag dat is bespaard; misschien komt het zelfs in de krant. Mij lijkt dal leuk. De VOORZIITER: Ik begrijp dat u zult voorstemmen als ik die toezegging doe!
D«heer TROMP (GPV): Ik ben 'überhaupt' vóór, omdat u onze "fractie ten aanzien van de loopafstanden etcetera heeft gerustgesteld. Mevrouw WORMGOOR (Wormgoor): M. de v. Het voordeel van reageren in de tweede termijn is dat dan ook uw reactie kan worden meegenomen. U heeft daarin duidelijk gemaakt dat voldoende aandacht zal worden besteed aan de begeleiding van de invoering. Naar aanleiding daarvan merk ik op dat één 'rondje' verkiezingen, in dit geval drie in één jaar, wellicht nog niet voldoende is om iedereen ervan te overtuigen dat een stemcomputer een bruikbaar apparaat is. Ook met betrekking tot volgende verkiezingen zullen middelen moeleo worden geraamd voor hel gebruik van de slemcomputer. Verder ben ik van mening dat zeker voordelen aanwijsbaar zijn, maar los daarvan gaat het om een ontwikkeling die toch niet kan worden tegengehouden. Met drie verkiezingen in bet vooruitzicht is dit derhalve een goed moment om tot de aanschaf van de computers over te gaan. De VOORZIITER: Dames en heren. Juist omdat volgend jaar drie verkiezingen zullen worden gehouden, kunnen ook op het kostenpunt ervaringen wordeo opgedaan die in de tijd gezien achter elkaar liggen. Daarnaast kunnen analysen misschien verschillen te zien geven tussen diverse stembureaus waar de samenstelling van de bevolking herkenbaar is. Een analyse zou kunnen uitwijzen dal stembureaus die meI
8.11 een concentratie van ouderen te maken bebben afwijkende opkomstcijfer> te zien geven. Zowel voor de DIA als ons is bet interessant dergelijke gegevens bij te bouden. Ik ben best bereid te zijner tijd dfé informatie per>oonlijk bij de beer Tromp in Hoogkerk af te leveren; nu bij aankondigt te zullen voor>temmen, beeft bij dat zeker verdiend! Gezamenlijk betzelfde apparaat kiezen is een mogelijkheid. In de contacten vanuit de DIA met andere gemeenten over inkoop enzovoort is dat punt ooit aan de orde geweest, maar mij is niet bekend of dat ertoe beeft geleid dat ook andere gemeenten in onze regio tot de voorliggende keus zijn gekomen. Ik zie de beer Bakker jaknikken en daaruit maak ik op dat andere gemeenten een beetje profiteren van de grote order die Groningen plaatst. Zo ziet u maar weer dat wij de ommelanden altijd goed bedienen. De beer Otten sprak over de drempelvrees. Aan dit punt moet worden gewerkt en dat kan nu tijdig gebeuren. Toen de betaalkaart en de pincode werden ingevoerd, bestond aanvankelijk ook beel veel aarzeling onder de mensen. Het is een kwestie van goed begeleiden en dan niet in de betuttelende zin. Juist omdat wij aan participatie in bet democratiscbe proces becbten, is bet gewenst stemmen zo gemakkelijk mogelijk te maken. U komt tot een negatieve afweging, maar wij beoordelen deze materie ander>. Ik wil volstaan met te zeggen dat wij elkaar> standpunten moeten respecteren. Alles overziende lijkt mij de conclusie gerecbtvaardigd dat een grote kans bestaat dat bet volgend jaar van stemcomputer> gebruik zal worden gemaakt. Wethouder Pijlman wil nog reageren op datgene wat mevrouw Van Gent over referenda beeft gezegd.
De beer PIJLMAN (D66): M. de v. In de eer>te termijn beb ik de bijdrage van Ineke van Gent gemist, maar inmiddels beb ik mij daarvan een redelijk goede voorstelling kunnen maken. Afgesproken is dat met wijk-/stadsdeelreferenda zal worden begonnen. Afhankelijk van bet succes - niet iedereen gelooft dat een referendum iets nuttigs zal opleveren, maar een raadsmeerderheid verwacbt dat wel - zal worden beoordeeld of het al dan niet zinvol is daarmee door te gaan. Groen Links heeft inderdaad suggesties aangedragen. De laatste die ik mij herinner heeft mevrouw Van Gent gedaan in haar alternatieve bijdrage inzake de nota 'Perspectief'; toen was het onderwerp 'iets in Beijum' . Eerlijk gezegd vond ik dat niet bijster concreet. Mevrouw VAN GENT (GL): Aangezien wij de tijd hebben, wil ik dat bij interruptie kort toelichten.
De heer PDLMAN (D66): Dat is helemaal niet nodig! Mevrouw VAN GENT (GL): Toen werd gesproken over het hondenuitlaatplan, maar dat was in Beijum inmiddels geregeld.
De heer PDLMAN (D66): Precies. Als iets is geregeld, behoeft daarover geen referendum meer Ie worden gehouden. Met de bewoner>organisaties hebben wij afgesproken dat ook zij signalen zullen geven wanneer men in die kringen van oordeel is dat een aangelegenheid niet via de reguliere kanalen adequaat kan worden geregeld. Het is naar mijn mening ontzettend belangrijk dat, wanneer met het middel 'referendum' wordt geëxperimenteerd, niet in dezelfde val wordt getrapt als Amsterdam heeft gedaan. Het mag niet zo zijn dat wij per se een referendum willen houden en dus naar een daarVoor geschikt onderwerpje gaan z6éken. Zo'n instelling is dodelijk voor de participatie van de bevolking. De wens een referendum te houden moet ook van de àndere kant komen. Overigens zullen wij ongetwijfeld op deze materie terugkomen. Z.h .st. wordt hierna conform de conclusie van het voor>tel besloten, onder aantekening dat de VVD-fractie, de dames Wessels-Potman en Blankenhorg alsmede de heren Dölle en Paas geacht willen worden te hebben tégengestemd en dat de heer Verschuren geacht wil worden tegen het bedrag voor publiciteit, voorlichting en instructie te hebben gestemd. 6. VOORSTEL inzake extra gemeentelijke bijdrage 1993 en 1994 ten behoeve van het Cevan. (Bijlage nr. 143.) De VOORZITTER: Ik stel voor te besluiten conform de conclusie van het voor>tel en open daarover de beraadslagingen.
De heer TER BOGT (PvdA): M. de v. De ondergang van het Cevan en de daarmee samenhangende verliezen van Groningen en andere gemeenten zijn hier reeds vaker aan de orde geweest. Voor wat betreft
<,y
:f Bestuursdienst
.
ron'ngen
1993-1994. Bijlage raadsverslag. Nummer 164.
Stemcomputers voor verkiezingen.
Groningen, 30 augustus 1993. Aan de raad, Op 27 april 1993 is in de raadscommissie ABZ een oriënterende notitie over het
gebruik van stemcomputers besproken. In het verlengde hiervan leggen wij nu een voorstel tot aanschaf aan u voor. Wij gaan daarbij in op een aantal aspecten dat vanuit de raadscommissie naar voren is gebracht. Een groot aantal gemeenten maakt bij verkiezingen reeds gebruik van stemcomputers of zal dat bij de verkiezingen in 1994 gaan doen. Uit ervaringen in andere gemeenten is gebleken dat invoering van het gebruik van stemcomputers geen nadelige invloed op de opkomst heeft gehad. Bovendien is de privacy van de kiezers - evenals bij gebruik van stembiljetten - volledig gewaarborgd; immers de stemcomputers dienen te voldoen aan de eisen die in de Kieswet en het Kiesbesluit zijn gesteld. Het gebruik van stemcomputers heeft met name de volgende voordelen: - verbetering prestatieniveau; - efficiëntere verkiezingsorganisatie; - mogelijkheden om de burger ook voor andere doeleinden dan verkiezingen elektronisch te raadplegen. Wij willen de burgers tijdig voor de verkiezingen uitgebreid over het gebruik van stemcomputers voorlichten en informeren. De nodige aandacht zal worden besteed aan de wijzigingen die voor de kiezer direct merkbaar zullen zijn, zoals het gebruik stemcomputer en de herindeling van stemdistricten. Uit de voorlopige herindeling van stemdistricten blijkt, dat de afstand van huis naar stembureau nauwelijks nadelig wordt beïnvloed. Evenals bij voorgaande verkiezingen zal ca. 3 maanden voor de verkiezing de definitieve indeling van stemdistricten worden vastgesteld. De voorlopige indeling is ter inzage gelegd. De praktische voorlichting zal plaatsvinden door het organiseren van voorlichtings-
si t C
-2bijeenkomsten voor specifieke doelgroepen (bijvoorbeeld oudere kiezers), de plaatsing van stemcomputers in "demo-stand" in gebouwen van gemeentelijke diensten en/of openbare bibliotheken en algemene voorlichting via de plaatselijke pers en foldermateriaal. Een bijkomend voordeel van een dergelijke voorlichtingscampagne kan zijn dat de burger extra geattendeerd wordt op het feit dat er verkiezingen worden gehouden, waardoor mogelijk de opkomst wordt verhoogd. Ook zal er een uitgebreide instructie voor stembureauleden plaatsvinden. Nadat volgens EG-richtlijnen een Europese aanbesteding heeft plaatsgevonden zijn op basis van de ontvangen inschrijvingen de onderhandelingen geopend met twee mogelijke leveranciers. Op basis van kwaliteitsaspecten is er een voorkeur voor NEDAP/Groenendaal, bureau voor verkiezingen. Met de aanschaf van 105 stemcomputers is een investering van f 827.000,-gemoeid. Voor bijkomende kosten, zoals het gereedmaken van opslagruimte en beveiliging wordt een bedrag van ca. f 8.000,-- geraamd. De kapitaallasten ad f 142.000,-- (bij een afschrijvingstermijn van 10 jaar en een rente-percentage van 7%) worden gedekt via reductie van andere kosten; het totaal blijft binnen het daarvoor jaarlijks uitgetrokken begrotingsbedrag voor de organisatie van één verkiezing. Daarnaast is een bedrag van f 175.000,-- nodig voor publiciteit, voorlichting en instructie. Wij stellen voor dit via het Bestuursbericht in de jaarschij f 1994 incidenteel beschikbaar te stellen. De voorbereidingen zullen komend najaar beginnen. Met overlegging van de op deze aangelegenheid betrekking hebbende stukken en onder vermelding dat de raadscommissie ABZ is gehoord, stellen wij u voor te besluiten: I. met ingang van 1994 bij verkiezingen over te gaan tot het gebruik van stemcomputers; II. een krediet van f 835.000,-- beschikbaar te stellen voor de aanschaf van stemcomputers; I1I. de Begroting 1993 van de DIA structureel te wijzigen. Burgemeester en wethouders van Groningen, namens hen,
gemeentesecretaris.
J
